Renkli – Resimli – TabloluKazanımlarla Uyumlu

Tam Konu Anlatımı

Öğrenmeyi Kolaylaştıranİpuçları

Güncel

ONLİNE“eğitimde yayındenizi online”

ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ SEÇİMİ İLE SİSTEME ÜYELİK FORMUNU DOLDURUNUZ.

SİSTEME GİRİŞ YAPARAK DİJİTAL İÇERİKLERİNİZİ İSTEDİĞİNİZ YEREİNDİREBİLİRSİNİZ.

İNTERNETE BAĞLI OLSUN VEYA OLMASIN DİLEDİĞİNİZ PLATFORMLARDA İÇERİKLERİMİZİKULLANABİLİRSİNİZ.

İSTEDİĞİNİZSORULARLA KENDİ TESTİNİZİOLUŞTURABİLİRSİNİZ.

www.ydakillitahta.com

ÜCRETSİZ ÖĞRETMEN ÜYELİĞİ

KOLAY ERİŞİLEBİLİR DİJİTAL İÇERİK

ÖRNEK KİTAP TALEBİ

AYT

MÜFREDATA UYGUN SORU HAVUZU

9, 10, 11 ve 12. Sınıflara Yardımcı

EDEBİYAT

ÖN SÖZ

Sevgili Öğrenciler,AYT Edebiyat testinden başarılı olmak, uzun süreli bir hazırlığı gerektiriyor.

Sınavda çıkan ünitelerin ağırlıklarını belirlemek, çalışma süresini bu sınıflandırma ve ağırlıkla paralel yürütmek, düzenli tekrar ve deneme sınavlarına göre çalışma temposunda bazı ayarlamalar yapmak işin doğasında var. Ancak AYT Edebiyat testindeki başarının en önemli parçalarından biri, sınava doğru kaynaklarla hazır-lanmak. Yayın Denizi TEK Serisi AYT Edebiyat Konu Anlatımı kitabı tam da bunun için var.

Kitabımızda yeni müfredatın ön gördüğü ünite sınıflandırması ölçü alınmıştır. Ancak bu ünite ve konular içinde ağırlığı fazla olan, kavranmasında bazı doğal güçlükler barındıranlara daha fazla önem verdik.

Kitabımızın ön plana çıkan özellikleri şunlardır:• Kitabımız, tümüyle renkli, resimli ve tabloludur. Bununla görsel hafızayı

güçlendirmeyi, kolay tekrar yapmayı ve öğrenmeyi eğlenceli hâle getirmeyi amaç-ladık.

• Kitabımızda ünite sınıflandırması 2018 yılında yayımlanan yeni öğretim programının öngördüğü biçimde tür temelli olarak yapılmıştır. Türle ilgili salt bilgi verilmekle yetinilmemiş, türün kavranmasına katkı sağlayacak metin örneklerine yer verilmiştir.

• Her tür, dönem özellikleri açısından da ele alınmış; türle ilgili bilgilerin so-nunda türün ön plana çıkan sanatçılarına yer verilmiştir.

• Edebiyat tarihimizde yer etmiş önemli roman, hikâye, tiyatro, mesnevi, des-tan ve halk hikâyelerinin özetlerine yer verilmiştir.

• Hikâye ve romanda kullanılan “gösterme, tahkiye etme (anlatma), özetle-me, geriye dönüş, diyalog, iç konuşma, iç çözümleme, bilinç akışı, pastiş, parodi, ironi” gibi anlatım tekniklerine ve bunların anlaşılmasını kolaylaştırıcı örneklerine yer verilmiştir.

• Kitabımızda en alt düzeye kadar istenen her konuya ulaşılabilmesi amaç-lanmıştır. Bunun için ayrıntılı bir “İçindekiler” bölümüne yer verilmiştir.

Saygıdeğer Meslektaşlarımız,Öğrencilerinizi sınava hazırlarken gösterdiğiniz yoğun çalışmalarınızda kita-

bımızın sizlere yardımcı olması, bizleri mutlu edecektir. Önceki sayfada yer alan e-posta adreslerimiz öneri ve değerlendirmelerinize her zaman açıktır.

Bir yayının hazırlanması ve yayımlanması uzun bir süreci ve birçok kişinin özverili çabasını gerektiriyor. Bunun için İşler Yayın Grubunun ve Yayın Denizinin çok değerli yöneticilerine, Yayın Yönetmenimiz Sayın Ayça Aktaş Demircan’a, diz-gide ve basım hazırlığında görev alan değerli çalışma arkadaşlarımıza teşekkürü bir borç biliriz.

Saygılarımız ve başarı dileklerimizle.Hasan Kurt, Özhan Yalçınkaya, Sadullah Karayanık, Göksu Çetin

1. ÜNITE: GİRİŞ .........................................................................................25EDEBİYAT VE GÜZEL SANATLAR ......................................................... 271. Edebiyat .......................…………………………....................................... 272. Edebiyatın Güzel Sanatlarla İlişkisi ....................................................... 283. Edebiyatın Bilimlerle İlişkisi .....................................................................304. Edebiyatın Tarih, Din ve Toplum İle İlişkisi ............................................ 30TÜRK EDEBİYATININ TARİHÎ DÖNEMLERİ .............................................31Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler ............................... 31A. İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ............................................................ 321. Sözlü Edebiyat ....................................................................................... 322. Yazılı Edebiyat ....................................................................................... 34

a. Göktürk Dönemi ............................................................................... 34b. Uygur Dönemi .................................................................................. 36

B. İslami Dönem Türk Edebiyatı ................................................................ 381. Geçiş Dönemi Türk Edebiyatı ................................................................ 382. Halk Edebiyatı ....................................................................................... 383. Divan Edebiyatı ...................................................................................... 39C. Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı ................................................... 411. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı .......................................................... 412. Servetifünun Edebiyatı (Edebiyat-ı Cedîde) .......................................... 443. Fecriati Edebiyatı .................................................................................... 474. Millî Edebiyat Dönemi Türk Edebiyatı .................................................... 485. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı ....................................................... 52TÜRK DİLİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ .............................................................. 54TÜRKÇENİN ÖNEMLİ SÖZLÜKLERİ ...................................................... 57TÜRK EDEBİYATI TARİHİNDE ETKİLİ OLMUŞ BAZI DERGİLER ......... 60METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI ......................................................... 63

2. ÜNİTE: ŞİİR ............................................................................................67ŞİİR ............................................................................................................ 69Şiirde Yapı ..................................................................................................69Nazım Birimi (Dize, beyit, dörtlük, bent) .................................................... 70Nazım Biçimi / Nazım Şekli ....................................................................... 72Nazım Türü / Şiirde Tema ......................................................................... 73Şiirde Ahenk .............................................................................................. 74Ahenk Unsurları / Ölçü .............................................................................. 75Ahenk Unsurları / Redif, Kafiye, İç Kafiye ................................................. 79Manzume ve Şiir ........................................................................................ 86

İÇİNDEKİLER

5

Manzum Hikâye ......................................................................................... 87Konularına Göre Şiir Türleri / Lirik Şiir, Pastoral Şiir, Didaktik Şiir / İmge ................................................. 88Epik Şiir, Satirik Şiir, Dramatik Şiir ............................................................. 89İmge, Edebî Sanatlar (Söz Sanatları) ........................................................ 90Teşbih (Benzetme) .................................................................................... 91İstiare, Mecazımürsel (Ad Aktarması) ....................................................... 92Teşhis (Kişileştirme), İntak (Konuşturma), Kinaye ..................................... 93Tevriye ....................................................................................................... 94Hüsnütalil (Güzel Neden Bulma), Telmih (Hatırlatma) .............................. 95Tezat (Zıtlık, Karşıtlık), Tariz (Dokundurma, İğneleme) ............................. 96Tenasüp (Uygunluk), Nida (Seslenme), Tecahülüarif (Bilmezlikten Gelme), ........................................................... 97Mübalağa (Abartma), İrsalimesel (Savlama), İstifham (Soru Sorma), Cinas .................................................................... 98TÜRK ŞİİRİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ ..................................................... 100 İSLAMİYET’İN KABULÜNDEN ÖNCEKİ TÜRK ŞİİRİ ........................... 100 Sığır, Şölen, Yuğ ..................................................................................... 101Koşuk, Sagu ............................................................................................ 102GEÇİŞ DÖNEMİ (11-12. YÜZYIL) TÜRK EDEBİYATI ............................ 104Kutadgu Bilig ........................................................................................... 104Yusuf Has Hacip ...................................................................................... 105Divânü Lügâti’t-Türk ................................................................................ 106Kaşgarlı Mahmut / Atabetü’l-Hakâyık ...................................................... 107Edip Ahmet Yükneki ................................................................................ 108Divân-ı Hikmet ......................................................................................... 109Hoca Ahmet Yesevi ................................................................................. 110HALK ŞİİRİ / Anonim Halk Şiiri ............................................................... 111Anonim Halk Şiiri Nazım Şekilleri / Mâni ................................................. 112Türkü ....................................................................................................... 113Âşık Tarzı Türk Halk Şiiri ....................................................................... 115Âşık Tarzı Halk Şiiri Nazım Şekilleri / Koşma .......................................... 116Semai, Varsağı ........................................................................................ 118Destan ..................................................................................................... 119Âşık Tarzı Halk Şiiri Temsilcileri / Köroğlu ............................................... 120Karacaoğlan, Kayıkçı Kul Mustafa, Âşık Ömer ........................................ 121Kuloğlu, Gevherî, Ercişli Emrah, Levnî .................................................... 122Dertli, Dadaloğlu ...................................................................................... 123Erzurumlu Emrah, Bayburtlu Zihnî, Seyranî ........................................... 124

İÇİNDEKİLER

6

7

İÇİNDEKİLER

Sümmânî, Ruhsatî ................................................................................... 125Dinî-Tasavvufi Türk Şiiri (Tekke Şiiri) .................................................. 126Başlıca Tasavvufi Terimler ........................................................................127Dinî-Tasavvufi (Tekke) Halk Şiiri Nazım Türleri / İlahi ............................. 128Nefes, Nutuk ............................................................................................ 129Devriye .................................................................................................... 130Şathiye, Deme / Dinî-Tasavvufi (Tekke) Halk Şiiri Temsilcileri / Yunus Emre ............................................................................................. 131Hacı Bektâş-ı Velî .................................................................................... 133Kaygusuz Abdal, Hacı Bayram Veli, Eşrefoğlu Rumî, Pir Sultan Abdal ...134Aziz Mahmut Hüdayi, Niyazi-i Mısrî, Erzurumlu İbrahim Hakkı ............... 135DİVAN ŞİİRİ ............................................................................................. 136Divan Şiirinin Özellikleri ........................................................................... 136Divan Şiiri Nazım Biçimleri ...................................................................... 138Gazel ....................................................................................................... 139Müstezat .................................................................................................. 140Kaside ...................................................................................................... 141Kıta .......................................................................................................... 143Şarkı ........................................................................................................ 144Rubai, Tuyuğ ........................................................................................... 145Terkibibent ............................................................................................... 146Terciibent, Murabba ................................................................................. 147Muhammes .............................................................................................. 148Divan Şiiri Nazım Türleri / Tevhit, Münacat, Naat .................................... 149Mersiye, Methiye, Hicviye, Fahriye .......................................................... 150Divan Şiiri İle İlgili Bazı Kavramlar (Terimler) .......................................... 150Hilye, Nazire, Tehzil, Surname ................................................................ 150Şehrengiz, Sakiname, Miraciye, Muamma, Lügaz, Ebced ...................... 151Divan Şiirinde Akımlar / Eğilimler / Türkî-i Basit ...................................... 151Sebk-i Hindî, Mahallîleşme Akımı ........................................................... 152Hikemî (Hakimâne) Tarz / Divan Şiiri Temsilcileri ................................... 153

Hoca Dehhânî, Mevlânâ Celalettin-i Rumi ........................................... 153Ahmet Fakih, Şeyyad Hamza .............................................................. 154Sultan Veled, Âşık Paşa ...................................................................... 155Kadı Burhaneddin, Seyyid Nesîmî, Ahmedî ........................................ 156Gülşehrî ................................................................................................ 157Ali Şir Nevâî ......................................................................................... 158Şeyhî .................................................................................................... 159Ahmet Paşa, Necâtî ............................................................................. 160

8

İÇİNDEKİLER

Süleyman Çelebi, Ahmed-i Dâî, Fuzûlî ................................................ 161Bâkî ...................................................................................................... 163Bağdatlı Rûhi, Taşlıcalı Yahya ............................................................. 164Zâtî, Hayâlî, Nef’î ................................................................................. 165Nâbî ..................................................................................................... 166Şeyhülislam Yahya, Nâilî, Neşâtî, Azmizâde Hâletî ............................ 167Nedîm .................................................................................................. 168Şeyh Galip ........................................................................................... 169Sünbülzâde Vehbî, Enderunlu Fâzıl, Enderunlu Vasıf, Keçecizade İzzet Molla ........................................................................ 170

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR .............................................................. 171Divan Edebiyatı Nesir Türleri / Şairler Tezkiresi ....................................... 171Tarih Kitapları, Seyahatname, Mektup, Sefaretname, Fütüvvetname ...... 172Pendname, Dinî Eserler .......................................................................... 173Divan Edebiyatında Nesir (Düzyazı) Türünün Temsilcileri ...................... 173Haliloğlu Yahya Burgazi, Sinan Paşa ...................................................... 173Mercimek Ahmet, Seydi Ali Reis, Latifî, Veysî, Nergisî ........................... 174Peçevi, Kâtip Çelebi, Evliya Çelebi, Nâimâ ............................................. 175TANZİMAT DÖNEMİ ŞİİRİ ...................................................................... 176Divan Şiiri İle Tanzimat Şiirinin Karşılaştırılması ...................................... 178Tanzimat Dönemi’nde Şiir Türünde Eser Veren Sanatçılar ..................... 179

Namık Kemal ....................................................................................... 179Ziya Paşa ............................................................................................. 180Abdülhak Hamit Tarhan ....................................................................... 181Muallim Naci ........................................................................................ 183

SERVETİFÜNUN DÖNEMİ ŞİİRİ ............................................................ 184Tanzimat Dönemi İle Servetifünun Dönemi Şiirlerinin Karşılaştırılması / Mensur Şiir .............................................................................................. 186Servetifünun Dönemi’nde Şiir Türünde Eser Veren Sanatçılar ................187

Tevfik Fikret ......................................................................................... 187Cenap Şahabettin ................................................................................ 190Süleyman Nazif .................................................................................... 191

FECRİATİ ŞİİRİ ....................................................................................... 192Fecriati Topluluğunun Genel Özellikleri ................................................... 192Fecriati Topluluğunda Şiir Türünde Eser Veren Sanatçılar ...................... 193

Ahmet Haşim .........................................................................................193Tahsin Nahit ........................................................................................ 194Emin Bülent Serdaroğlu ...................................................................... 195

9

İÇİNDEKİLER

SAF (ÖZ) ŞİİR ......................................................................................... 196Saf Şiir Anlayışı İle Eser Veren Sanatçılar ............................................... 197

Yahya Kemal Beyatlı .......................................................................... 197MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ ŞİİRİ ............................................................ 199Millî Edebiyat Dönemi’nde Şiir Türünde Eser Veren Sanatçılar .............. 200

Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul .................................................. 200Rıza Tevfik Bölükbaşı ...........................................................................201

Millî Edebiyat Dönemi’nde Bağımsız Sanatçılar ve Manzum Hikâye ....... 202Mehmet Âkif Ersoy................................................................................ 204

Beş Hececiler .......................................................................................... 205Faruk Nafiz Çamlıbel ............................................................................... 207Enis Behiç Koryürek, Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi Orhon ............... 208

Yusuf Ziya Ortaç .................................................................................. 209CUMHURİYET DÖNEMİ ŞİİRİ ................................................................ 2101. Cumhuriyet Dönemi Saf Şiir Anlayışı .................................................. 210Saf (Öz) Şiir Anlayışını Sürdüren Sanatçılar ............................................ 211

Necip Fazıl Kısakürek .......................................................................... 212Ahmet Hamdi Tanpınar ........................................................................ 213Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı .......................................... 214Âsaf Halet Çelebi, Fazıl Hüsnü Dağlarca ............................................ 215Behçet Necatigil, Sedat Umran ............................................................ 216Özdemir Asaf ....................................................................................... 217

Yedi Meşaleciler ..................................................................................... 217Ziya Osman Saba ................................................................................ 218Sabri Esat Siyavuşgil, Yaşar Nabi Nayır .............................................. 219Vasfi Mahir Kocatürk, Cevdet Kudret Solok ......................................... 220Kenan Hulusi Koray, Muammer Lütfi Bahşi ......................................... 221

2. Toplumcu Şiir (1923-1960 .................................................................... 2211923-1960 Arası Toplumcu Şiirin Temsilcileri ..................................... 222Nâzım Hikmet Ran ................................................................................223Ercüment Behzat Lav, Cahit Irgat, Rıfat Ilgaz ...................................... 224A. Kadir (İbrahim Abdülkadir Meriçboyu) ............................................. 225Enver Gökçe, Suat Taşer .................................................................... 226İlhami Bekir Tez, Hasan İzzettin Dinamo ............................................. 227Mehmed Kemal, Ceyhun Atuf Kansu ....................................................228

Maviciler ................................................................................................. 229Attilâ İlhan ............................................................................................. 229Ahmet Oktay ........................................................................................ 230Yılmaz Gruda ....................................................................................... 231

10

İÇİNDEKİLER

3. Millî Edebiyat Anlayışını Yansıtan Şiir ................................................. 231Millî Edebiyat Anlayışını Yansıtan Şairler ................................................. 232

Ahmet Kutsi Tecer, Kemalettin Kamu, Arif Nihat Asya ........................ 233Orhan Şaik Gökyay, Ömer Bedrettin Uşaklı ......................................... 234Zeki Ömer Defne, Behçet Kemal Çağlar, Necmettin Halil Onan ......... 235Halide Nusret Zorlutuna, Cahit Külebi ................................................. 236Coşkun Ertepınar, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Şükûfe Nihal Başar .......... 237Ali Mümtaz Arolat, Ali Ulvi Elöve .......................................................... 238İbrahim Alaettin Gövsa, Bekir Sıtkı Erdoğan, Niyazi Yıldırım Gençosmanoğlu .......................................................... 239

4. Garip Akımı (I. Yeni Şiiri / 1940-1950) ................................................. 240Garip Hareketinin (I. Yeni) Temsilcileri ................................................ 241Orhan Veli Kanık .................................................................................. 241Melih Cevdet Anday...............................................................................242Oktay Rifat (Horozcu) .......................................................................... 243

5. İkinci Yeni Şiiri (1954-1960) ……………………………………………… 243II. Yeni Şiirinin Temsilcileri ....................................................................... 245

Edip Cansever ..................................................................................... 245Turgut Uyar .......................................................................................... 246İlhan Berk ............................................................................................. 247Sezai Karakoç ...................................................................................... 248Cemal Süreya ...................................................................................... 249Ece Ayhan ........................................................................................... 250Ülkü Tamer .......................................................................................... 251

6. Dinî Değerleri, Geleneğe Duyarlığı ve Metafizik Anlayışı Öne Çıkaran Şiir. ..........................................................251Dinî-Mistik Şiir (İslamcı Söylem) ............................................................... 252Dinî-Mistik Şiirin (İslamcı Söylem) Temsilcileri ........................................ 253

Cahit Zarifoğlu, Erdem Bayazıt .............................................................253Mehmet Akif İnan, Ebubekir Eroğlu ..................................................... 254Nurullah Genç ...................................................................................... 255

Hisarcılar ................................................................................................ 256Mehmet Çınarlı .................................................................................... 256Munis Faik Ozansoy, Gültekin Sâmanoğlu .......................................... 257İlhan Geçer, Mustafa Necati Karaer, Yavuz Bülent Bakiler ................. 258Yahya Akengin ..................................................................................... 259

7. 1960 Sonrası Toplumcu Şiir ……………………………………………… 2591960 Sonrası Toplumcu Şiirin Temsilcileri .............................................. 260

11

İÇİNDEKİLER

Ataol Behramoğlu, İsmet Özel ............................................................. 261Süreyya Berfe, Refik Durbaş ............................................................... 262Nihat Behram, Kemal Özer, Ahmed Arif .............................................. 263Arif Damar, Gülten Akın, Can Yücel .................................................... 264Özdemir İnce, Metin Altıok ................................................................... 265Metin Eloğlu ......................................................................................... 266

8. 1980 Sonrası Türk Şiiri ........................................................................ 2661980 Sonrası Türk Şiirin Temsilcileri ....................................................... 267

Haydar Ergülen .................................................................................... 267Hüseyin Atlansoy, Enis Batur, Murathan Mungan ............................... 268Küçük İskender, Ahmet Erhan ............................................................. 269

9. Cumhuriyet Dönemi’nde Halk Şiiri ....................................................... 270Cumhuriyet Dönemi’nde Halk Şiirinin Temsilcileri ................................... 270

Âşık Veysel (Şatıroğlu), Ali İzzet Özkan, Davut Sulari ......................... 271Abdürrahim Karakoç, Âşık Daimi, Sefil Selimi ..................................... 272Şeref Taşlıova, Âşık Murat Çobanoğlu, Âşık Feymani, Mahzuni Şerif ............................................................... 273Yaşar Reyhani, Neşet Ertaş ................................................................ 274

3. ÜNİTE: HİKÂYE ................................................................................... 275Hikâyenin Yapı Unsurları ......................................................................... 277Olay Örgüsü ............................................................................................ 277Kişiler, Mekân (Yer), Zaman .................................................................... 278Hikâye ve Romanda Anlatıcı ve Bakış Açısı ........................................... 279Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı ........................................................... 279İlahi (Hâkim) Bakış Açısı, Gözlemci Anlatıcının Bakış Açısı ................... 280Hikâye Türleri .......................................................................................... 280Olay Hikâyesi (Klasik Hikâye) .................................................................. 280Durum (Kesit) Hikâyesi ............................................................................ 281Hikâye ve Romanda Anlatım Teknikleri ................................................... 282Anlatma (Tahkiye Etme), Özetleme ......................................................... 282Gösterme, Diyalog ................................................................................... 283İç Monolog (İç Konuşma), Bilinç Akışı ..................................................... 284İç Çözümleme, Geriye Dönüş .................................................................. 285Leitmotif ................................................................................................... 286Montaj, Üst kurmaca ................................................................................ 287Metinler arasılık ....................................................................................... 289Pastiş ....................................................................................................... 290

12

İÇİNDEKİLER

Parodi ...................................................................................................... 291İroni .......................................................................................................... 292TÜRK EDEBİYATINDA HİKÂYE .............................................................. 2941. GEÇİŞ DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI’NDA HİKÂYE: Dede Korkut Hikâyeleri ............................................................................ 294Dede Korkut Hikâyelerinin Konuları .......................................................... 2962. DİVAN EDEBİYATI’NDA HİKÂYE: Mesnevi ........................................ 300Mesnevinin Özellikleri, Konuları Bakımından Mesneviler .........................300Türk Edebiyatında Bazı Önemli Mesnevilerin Özetleri (Cemşid ü Hurşîd, Mantıku’t-Tayr, Harnãme, Hayrâbâd, Leyla ile Mecnun, Hüsn ü Aşk) ...... 3013. HALK EDEBİYATI’NDA HİKÂYE: Halk Hikâyeleri ............................... 304Halk Hikâyelerinin Yapısı .......................................................................... 304Türk Edebiyatında Bazı Önemli Halk Hikâyelerinin Özetleri (Arzu ile Kamber, Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre) .......... 3054. TANZİMAT DÖNEMİ’NDE HİKÂYE ...................................................... 309Tanzimat Dönemi’nde Hikâye Türünde Eser Veren Sanatçılar ................ 309Ahmet Mithat Efendi ................................................................................. 309Samipaşazade Sezai ............................................................................... 310Tanzimat Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Hikâyeler .......... 3115. SERVETİFÜNUN DÖNEMİ’NDE HİKÂYE ........................................... 312Servetifünun Dönemi’nde Hikâye Türünde Eser Veren Sanatçılar ........... 313Hüseyin Cahit Yalçın ............................................................................... 313Servetifünun Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Hikâyeler ................. 314

6. MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ’NDE HİKÂYE ............................................ 315Millî Edebiyat Dönemi’nde Hikâye Türünde Eser Veren Sanatçılar ........ 315

Ömer Seyfettin ..................................................................................... 315Refik Halit Karay .................................................................................. 317Ahmet Hikmet Müftüoğlu ..................................................................... 318

Millî Edebiyat Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Hikâyeler .... 3197. CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE HİKÂYE ............................................... 320A. Cumhuriyet Dönemi’nde Hikâyenin Tarihsel Gelişimi ......................... 320

1923-1940 Arası Hikâye ...................................................................... 3201940-1960 Arası Hikâye ....................................................................... 3201960 Sonrası Hikâye ........................................................................... 321Küçürek Hikâye .................................................................................... 322

B. Cumhuriyet Dönemi’nde Hikâye Anlayışları ........................................ 3221. Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Hikâye ............................................... 322Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Hikâye Yazarları .................................... 323

13

İÇİNDEKİLER

Memduh Şevket Esendal, .....................................................................323Mustafa Kutlu ....................................................................................... 324Sabahattin Kudret Aksal ...................................................................... 325Sevinç Çokum ...................................................................................... 326Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Hikâyeler ....................................................................... 327

2. Toplumcu Gerçekçi Anlayışı Esas Alan Hikâye .................................... 327Toplumcu Gerçekçi Anlayışı Esas Alan Hikâye Yazarları ....................... 328Toplumcu Gerçekçi Sanatçıların Kaleme Aldığı Hikâyeler ...................... 3283. Millî-Dinî Duyarlılıkları Yansıtan Hikâye .............................................. 329A. Millî Edebiyat Zevk Ve Anlayışını Yansıtan Hikâye ............................. 329

Millî Duyarlılıkları Yansıtan Hikâye Yazarları ....................................... 330Millî Edebiyat Zevk Ve Anlayışını Yansıtan Sanatçıların Hikâye Türündeki Önemli Eserleri ................................... 330

B. Dinî Duyarlılıkları Yansıtan Hikâye ...................................................... 3304. Modernizmi Esas Alan Hikâye .............................................................. 331Modernizmi Esas Alan Hikâye Yazarları ................................................. 332

Sait Faik Abasıyanık ............................................................................ 332Vüs’at O. Bener ................................................................................... 333Nezihe Meriç ........................................................................................ 334Ferit Edgü ............................................................................................ 335Rasim Özdenören ................................................................................ 336Necati Tosuner, Füruzan ..................................................................... 337Onat Kutlar ........................................................................................... 338Tomris Uyar ......................................................................................... 339Leyla Erbil, Oktay Akbal ....................................................................... 340İnci Aral ................................................................................................ 341

Modernizmi Esas Alan Sanatçıların Kaleme Aldığı Hikâyeler ................. 342

4. ÜNİTE: ROMAN ....................................................................................345Romanın Yapı Unsurları ........................................................................ 347Kişiler, Olay Örgüsü, Zaman ................................................................... 347Mekân ...................................................................................................... 348Romanda Plan, Romanda Anlatıcı, Bakış Açısı ................................. 348Romanda Anlatım Teknikleri.................................................................. 348Roman Türleri ........................................................................................ 348a. Konularına Göre Romanlar .................................................................. 348

14

İÇİNDEKİLER

b. Sanat Anlayışı ve Akımına Göre Romanlar ......................................... 350Roman Türünün Tarihî Gelişimi ........................................................... 351Tanzimat Dönemi’nde Roman ............................................................... 352Tanzimat Romanının Yapı Özellikleri ...................................................... 353Tanzimat Romanında Tema .................................................................... 353Tanzimat Romanında Dil ve Üslup ............................................................354Tanzimat Romanında Teknik Kusurlar .................................................... 354Tanzimat Romanlarında Bakış Açısı ve Etkilenilen Akımlar .................... 354Tanzimat Romanlarında Görülen Romantizm Unsurları .......................... 354Tanzimat Dönemi Romancıları ................................................................ 355

Şemsettin Sami..................................................................................... 355Nabizâde Nazım, Recaizâde Mahmut Ekrem ...................................... 356

Tanzimat Dönemi’nde Kaleme Alınmış Önemli Romanlar ...................... 357Tanzimat Dönemi’nde Kaleme Alınmış Önemli Romanların Özetleri ....... 358

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat, Felatun Bey ile Rakım Efendi .................... 358İntibah, Cezmi ...................................................................................... 359Sergüzeşt, Araba Sevdası ................................................................... 360Karabibik, Zehra .................................................................................. 361Turfanda mı Yoksa Turfa mı? .............................................................. 362

SERVETİFÜNUN DÖNEMİ’NDE ROMAN .............................................. 363Roman Tekniği ........................................................................................ 363Servetifünun Dönemi Romancıları ........................................................... 364Halit Ziya Uşaklıgil ................................................................................... 364Mehmet Rauf ........................................................................................... 365Servetifünun Dönemi Bağımsız Romancısı Hüseyin Rahmi Gürpınar .... 366Servetifünun Dönemi’nde Kaleme Alınmış Önemli Romanlar .......... 367Servetifünun Dönemi’nde Kaleme Alınmış Önemli Romanların Özetleri ................................................................................368Mai ve Siyah, Aşk-ı Memnu ..................................................................... 368Kırık Hayatlar, Eylül ................................................................................. 369Şık, Şıpsevdi .......................................................................................... 370Mürebbiye, Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç ....................................... 371MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ’NDE ROMAN .............................................. 372Millî Edebiyat Dönemi Romanının Özellikleri ........................................... 372Millî Edebiyat Dönemi Romancıları ......................................................... 373Yakup Kadri Karaosmanoğlu ................................................................... 373Reşat Nuri Güntekin ................................................................................ 374Halide Edip Adıvar ................................................................................... 375

15

İÇİNDEKİLER

Ebubekir Hazım Tepeyran ....................................................................... 376Millî Edebiyat Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Romanlar ..............................................................377Millî Edebiyat Dönemi Roman Özetleri .................................................... 378Kiralık Konak, Nur Baba .......................................................................... 378Hüküm Gecesi, Sodom ve Gomore ......................................................... 379Yaban, Ankara ......................................................................................... 380Bir Sürgün, Panorama ............................................................................. 381Hep O Şarkı, Acımak ............................................................................... 382Çalıkuşu, Dudaktan Kalbe ....................................................................... 383Yaprak Dökümü, Yeşil Gece ................................................................... 384Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye ..............................................................385Sinekli Bakkal, Tatarcık ........................................................................... 386CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE ROMAN ................................................... 387A. Cumhuriyet Dönemi’nde Romanın Tarihsel Gelişimi .......................... 3871923-1950 Arası Roman ......................................................................... 3881950-1980 Arası Roman / 1980 Sonrası Roman .................................... 388B. Cumhuriyet Dönemi’nde Roman Anlayışları ....................................... 3891. Millî Edebiyat Zevk Ve Anlayışını Sürdüren Eserler ............................ 389

Kurtuluş Savaşı’nı Konu Alan Romanlar .............................................. 389Millî Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Yazarlar ........................... 390Hüseyin Nihal Atsız, Mithat Cemal Kuntay .......................................... 390Aka Gündüz, Mustafa Necati Sepetçioğlu ........................................... 391Bahaeddin Özkişi, Emine Işınsu ........................................................... 392Mükerrem Kâmil Su ............................................................................. 393Millî Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Sanatçıların Önemli Romanları ..................................................................................394Dinî Duyarlılıkla Eser Kaleme Alan Sanatçıların Bazı Önemli Romanları ........................................................................ 394Millî Edebiyat Zevk Ve Anlayışını Sürdüren Bazı Romanların Özetleri ..................................................................... 395Dikmen Yıldızı, Üç İstanbul................................................................... 395

2. Toplumcu Gerçekçi Eserler ................................................................. 396Toplumcu Gerçekçi Romanın Temsilcileri ............................................... 396

Sadri Ertem .......................................................................................... 396Sabahattin Ali ....................................................................................... 397Orhan Kemal ........................................................................................ 398Yaşar Kemal ........................................................................................ 399

16

İÇİNDEKİLER

Kemal Tahir ......................................................................................... 401Mahmut Makal, Fakir Baykurt .............................................................. 403Samim Kocagöz ................................................................................... 404Kemal Bilbaşar ..................................................................................... 405Dursun Akçam, Talip Apaydın ............................................................. 406Abbas Sayar ........................................................................................ 407Aziz Nesin, Tarık Dursun K. ................................................................. 408Muzaffer İzgü ....................................................................................... 409Sevgi Soysal ........................................................................................ 410Orhan Hançerlioğlu, Faik Baysal ......................................................... 411Orhan Duru .......................................................................................... 412

Toplumcu Gerçekçi Anlayışla Kaleme Alınan Önemli Romanlar ............. 413Toplumcu Gerçekçi Yazarların Eserlerinden Özetler .............................. 415

Sarı Traktör, Kuyucaklı Yusuf ............................................................... 415Kürk Mantolu Madonna, Murtaza ......................................................... 416 Bereketli Topraklar Üzerinde, Hanımın Çiftliği ..................................... 417İnce Memed, Ortadirek ........................................................................ 418Devlet Ana, Yol Ayrımı ......................................................................... 419Esir Şehrin İnsanları, Kurt Kanunu ...................................................... 420Yorgun Savaşçı, Kaplumbağalar ......................................................... 421Yılanların Öcü, Tırpan .......................................................................... 422Cemo, Memo ....................................................................................... 423Yılkı Atı, Zübük, Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz ................................... 424

3. Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Romanlar ……………………………… 425Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Romanın Temsilcileri ............................. 425

Peyami Safa ........................................................................................ 426Tarık Buğra .......................................................................................... 427Abdülhak Şinasi Hisar .......................................................................... 428Sâmiha Ayverdi .................................................................................... 429Halikarnas Balıkçısı ............................................................................. 430Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Anlayışla Kaleme Alınan Önemli Romanlar ......................................................... 432Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Roman Özetleri .................................. 433Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Fatih Harbiye ........................................ 433Biz İnsanlar, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu ....................................... 434Bir Tereddüdün Romanı, Yalnızız ........................................................ 435Ayaşlı ile Kiracıları, Küçük Ağa ............................................................ 436Osmancık, Fahim Bey ve Biz ............................................................... 437Çamlıca’daki Eniştemiz, Aganta Burina Burinata ................................ 438

17

İÇİNDEKİLER

Huzur, Saatleri Ayarlama Enstitüsü ..................................................... 4394. Modernizmi Esas Alan Eserler ............................................................ 440Postmodernizm ve Temel İlkeleri ............................................................ 441Modernizmi Esas Alan Romanın Temsilcileri .......................................... 441

Yusuf Atılgan .........................................................................................442Bilge Karasu ........................................................................................ 443Tahsin Yücel ........................................................................................ 444Adalet Ağaoğlu .................................................................................... 445Pınar Kür, Oğuz Atay ........................................................................... 446Tezer Özlü ........................................................................................... 447Orhan Pamuk ....................................................................................... 448Nazlı Eray, Latife Tekin ........................................................................ 449Selim İleri ............................................................................................. 450Nedim Gürsel, Ayla Kutlu ..................................................................... 451Hasan Ali Toptaş ................................................................................. 452İhsan Oktay Anar, Alev Alatlı ............................................................... 453Modernizmi Esas Alan Anlayışla Kaleme Alınan Önemli Romanlar .... 454Modernizmi Esas Alan Roman Özetleri ............................................... 455Aylak Adam .......................................................................................... 455Anayurt Oteli, Ölmeye Yatmak, Bir Düğün Gecesi .............................. 456Fikrimin İnce Gülü, 47’liler, Bir Bilim Adamının Romanı ...................... 457Tutunamayanlar, Kara Kitap ................................................................ 458Yeni Hayat, Benim Adım Kırmızı ......................................................... 459Kar, Her Gece Bodrum ........................................................................ 460

5. ÜNİTE: TİYATRO ................................................................................ 461Modern Tiyatro Türleri .......................................................................... 463Trajedi (Tragedya) ................................................................................... 463Komedi (Komedya), Dram ....................................................................... 464Tiyatro Terimleri ....................................................................................... 465GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU ....................................................... 468Karagöz (Gölge Oyunu) ........................................................................... 468Karagöz Oyunun Bölümleri (Mukaddime, Muhavere, Fasıl, Bitiş) ........... 470Orta Oyunu .............................................................................................. 472Orta Oyunun Bölümleri (Mukaddime, Muhavere, Fasıl, Bitiş) ................. 472Meddah ..................................................................................................... 473Köy Seyirlik Oyunları ............................................................................... 475

18

İÇİNDEKİLER

TANZİMAT DÖNEMİ TİYATROSU .......................................................... 476Tanzimat Dönemi Tiyatrosunun Gelişimi ............................................. 477Tanzimat Dönemi Tiyatro Yazarları ..................................................... 478Şinasi ................................................................................................... 478Ahmet Vefik Paşa, Âli Bey ................................................................... 479Tanzimat Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Tiyatrolar ...... 480Tanzimat Dönemi’nde Kaleme Alınmış Bazı Tiyatro Özetleri ............... 481Şair Evlenmesi, Zavallı Çocuk ............................................................. 481Vatan yahut Silistre, Gülnihal ............................................................... 482

SERVETİFÜNUN DÖNEMİ TİYATROSU ................................................ 483Servetifünun Dönemi Tiyatrocuları .......................................................... 483Hüseyin Suat Yalçın ................................................................................ 483Servetifünun Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Tiyatrolar .... 484FECRİATİ TİYATROSU ........................................................................... 485Şahabettin Süleyman .............................................................................. 485MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ TİYATROSU ................................................ 486Millî Edebiyat Dönemi Tiyatrocuları ......................................................... 487Musahipzade Celal, İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci ............................... 487Millî Edebiyat Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Tiyatrolar ... 488CUMHURİYET DÖNEMİ TİYATROSU ......................................................489A. 1923-1950 Arası Türk Tiyatrosu .......................................................... 489B. 1950-1980 Arası Türk Tiyatrosu .......................................................... 489Cumhuriyet Dönemi Tiyatro Yazarları ..................................................... 490

Muhsin Ertuğrul .................................................................................... 491Vedat Nedim Tör .................................................................................. 492Haldun Taner ....................................................................................... 493Güngör Dilmen, Refik Erduran ............................................................. 494Ahmet Turan Oflazoğlu ........................................................................ 495Recep Bilginer, Necati Cumalı ............................................................. 496Cevat Fehmi Başkut ............................................................................ 497Turgut Özakman .................................................................................. 498Orhan Asena ........................................................................................ 499Cahit Atay ............................................................................................ 500Başar Sabuncu .................................................................................... 501

Cumhuriyet Dönemi Sanatçılarının Kaleme Aldığı Önemli Tiyatrolar ...... 501Cumhuriyet Dönemi’nde Konularına Göre Tiyatrolar ............................... 503Cumhuriyet Dönemi’nde Kaleme Alınmış Bazı Tiyatro Özetleri .............. 504Canlı Maymun Lokantası ......................................................................... 504

19

İÇİNDEKİLERKeşanlı Ali Destanı, Sokrates Savunuyor ................................................ 505Sarı Naciye, Boş Beşik, Sultan Gelin ...................................................... 506Buzlar Çözülmeden, Ah Şu Gençler, Tanrılar ve İnsanlar ....................... 507

6. ÜNİTE: MASAL / FABL ...................................................................... 509Masal ....................................................................................................... 511Masalın Ögeleri ........................................................................................ 511Masal Türünde Araştırma Yapan Sanatçılar ........................................... 512

Eflatun Cem Güney ............................................................................. 512Pertev Naili Boratav, Naki Tezel, Tahir Alangu .................................... 513

Fabl ......................................................................................................... 514

7. ÜNİTE: DESTAN / EFSANE ............................................................... 517Destan ..................................................................................................... 519Doğal Destan ........................................................................................... 519Yapma Destan ......................................................................................... 520Doğal Destan ile Yapma Destanın Karşılaştırılması ................................ 520Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanlar ................................................... 520Dünya Edebiyatındaki Yapma Destanlar ................................................. 520Dünya Edebiyatındaki Doğal Destanların Konusu ................................... 520Türk Edebiyatındaki Doğal Destanlar ...................................................... 522Türk Edebiyatındaki Yapma Destanlar .................................................... 522Türk Destanlarındaki Motifler ................................................................... 523Türk Destanlarında Tipler ........................................................................ 523Türk Destanlarının Konusu ...................................................................... 524İslamiyet’ten Önceki Türk Destanları ....................................................... 524İslamiyet’in Kabulünden Sonraki Türk Destanları .................................... 525Efsane ..................................................................................................... 527Konularına Göre Efsane Türleri ............................................................... 528Efsane ve Destanın Benzer ve Farklı Yönleri .......................................... 530Efsane ve Masalın Benzer ve Farklı Yönleri ............................................ 531Efsane ve Halk Hikâyesinin Benzer ve Farklı Yönleri .............................. 532

8. ÜNİTE: ÖĞRETİCİ (BİLGİLENDİRİCİ) METİNLER ............................ 533BİYOGRAFİ / OTOBİYOGRAFİ .............................................................. 535Biyografi ................................................................................................. 535Otobiyografi ........................................................................................... 536Biyografi ve Otobiyografi ile İlgili Bazı Terimler ....................................... 536

20

İÇİNDEKİLER

Türk Edebiyatında Biyografi Türündeki Bazı Eserler ............................... 537Türk Edebiyatında Otobiyografi Türündeki Bazı Eserler ......................... 537Biyografi Türünde Eser Veren Önemli Sanatçılar .................................... 538

Şevket Süreyya Aydemir ..................................................................... 538MEKTUP / E-POSTA / DİLEKÇE / TUTANAK ........................................ 539Mektup / Mektup Türleri (Özel Mektup, İş Mektubu) ................................ 539Dünya Edebiyatında Mektup, Türk Edebiyatında Mektup ....................... 540Türk Edebiyatında Mektup Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazarları ............................................................ 541E-Posta / Dilekçe ..................................................................................... 542Tutanak .................................................................................................... 543GÜNLÜK / BLOG ..................................................................................... 544Günlük (Günce) ........................................................................................ 544Günlüğün Tarihsel Gelişimi ..................................................................... 544Yazarın Tavrına Göre Günlük Türleri ...................................................... 544Türk Edebiyatında Günlük Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ......... 545Blog ......................................................................................................... 546ANI (HATIRA) .......................................................................................... 547Anı (Hatıra) Türünün Genel Özellikleri .................................................... 547Anı Türünün Tarihsel Gelişimi ................................................................. 548Anı ile Günlüğün Benzer ve Farklı Yönleri ............................................... 548Türk Edebiyatında Anı Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazarları ..................................................................... 549Anı Türünde Eser Veren Önemli Sanatçılar ............................................ 550

Falih Rıfkı Atay .................................................................................... 550GEZİ YAZISI ............................................................................................ 551Gezi Yazısı ile Anının Benzer ve Farklı Yönleri ....................................... 552Dünya Edebiyatında Gezi Yazısı ............................................................. 552Türk Edebiyatında Gezi Yazısı ................................................................ 553Türk Edebiyatında Gezi Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazarları ............................................................ 554Gezi Yazısı Türünde Eser Veren Önemli Sanatçılar ............................... 555

İsmail Habib Sevük, Mina Urgan .......................................................... 555Azra Erhat ............................................................................................ 556

DENEME ................................................................................................. 557Deneme Türünün Özellikleri .................................................................... 557Deneme ile Sohbetin Karşılaştırılması .................................................... 557Deneme Türünün Gelişimi ve Dünya Edebiyatında Deneme .................. 558

21

İÇİNDEKİLER

Türk Edebiyatında Deneme ..................................................................... 558Türk Edebiyatında Deneme Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazarları ..................................................................... 559Deneme Türünde Eser Veren Önemli Sanatçılar .................................... 559

Nurullah Ataç ....................................................................................... 559Suut Kemal Yetkin, Salah Birsel .......................................................... 560Cemil Meriç, Sabahattin Eyüboğlu ....................................................... 561Mehmet Kaplan, Nuri Pakdil ................................................................ 562Beşir Ayvazoğlu ................................................................................... 563

MAKALE ................................................................................................. 564Türk Edebiyatında Makale ....................................................................... 564Makale Türünün Türk Edebiyatındaki Önemli Temsilcileri ...................... 565Türk Edebiyatında Makale Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazılar ................................................................ 565Makale ile Diğer Yazı Türleri Arasındaki Farklar ..................................... 566Deneme ile Makale Arasındaki Farklar .................................................... 566Makale ile Fıkra Arasındaki Farklar ......................................................... 566Makale Türleri: Bilimsel Makale, Edebiyatla İlgili Makale ........................ 567Makale Türünde Eser Veren Bazı Önemli Sanatçılar .............................. 568

Mehmet Fuat Köprülü, Yusuf Akçura ................................................... 568Nihad Sami Banarlı .............................................................................. 569

SOHBET / FIKRA .................................................................................... 570Sohbet ..................................................................................................... 570Sohbetle İlgili Bazı Kavramlar .................................................................. 570Türk Edebiyatında Sohbet Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazarları ............................................................ 571Sohbet - Deneme Farkı ........................................................................... 571Fıkra (Köşe Yazısı) .................................................................................. 572Fıkra ve Sohbetin Farkı ........................................................................... 572Fıkra Ve Sohbet Türünde Eser Veren Önemli Sanatçılar ........................ 573

Ahmet Rasim ....................................................................................... 573Şevket Rado ........................................................................................ 574Ahmet Kabaklı ..................................................................................... 575

ELEŞTİRİ ................................................................................................ 576Eleştiri Türleri ........................................................................................... 576

A. Eleştirmenin Tavır ve Tutumuna Göre Eleştiri ................................. 576B. Bakış Açılarına Göre Eleştiri ........................................................... 577

Türk Edebiyatında Eleştiri ........................................................................ 577

22

İÇİNDEKİLER

Türk Edebiyatında Eleştiri Türünde Yazılmış Bazı ÖnemliEserler ve Yazarları ................................................................................. 579Eleştiri Türünde Eser Veren Önemli Sanatçılar ....................................... 579

Ali Canip Yöntem ................................................................................. 579Ahmet Şuayb ....................................................................................... 580

MÜLAKAT / RÖPORTAJ ........................................................................ 581Mülakat .................................................................................................... 581Röportaj ................................................................................................... 582Konularına Göre Röportajlar .................................................................... 583Sunuş Biçimine Göre Röportajlar ............................................................ 583Röportaj Türünün Tarihsel Gelişimi ......................................................... 584Türk Edebiyatında Röportaj Türünde Yazılmış Bazı Önemli Eserler ve Yazarları ............................................................ 584Mülakat Türünde Eser Veren Sanatçılar ................................................. 585

Ruşen Eşref Ünaydın ........................................................................... 585HABER METNİ ........................................................................................ 586Haber Yazılarının Özellikleri .................................................................... 586Haber Yazımında Ters ve Düz Piramit Tekniği ....................................... 587Haber Yazıma Aşaması ve “5N 1K” Kuralı .............................................. 587Haber Yazıları ile İlgili Bazı Kavramlar .................................................... 587Kaynaklarına Göre Haberler .................................................................... 588İnternet Haberciliği / Röportaj-Haber Yazısı Farkı ................................... 588SÖYLEV (NUTUK) ....................................................................................589Konu ve Amaçlarına Göre Söylev Çeşitleri ............................................. 589Türk Edebiyatında Söylev Türündeki Bazı Önemli Örnekler ................... 591Türk ve Dünya Edebiyatında Söylev / Hamdullah Suphi Tanrıöver ......... 591SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ ................................................................... 592Sunum ..................................................................................................... 592Tartışma, Panel, Forum ........................................................................... 593Açık Oturum, Sempozyum (Bilgi Şöleni) ................................................. 594Münazara, Konferans .............................................................................. 595

9. ÜNİTE: TÜRK DÜNYASI EDEBİYATI ................................................. 597Türk Dünyası Edebiyatı Temsilcileri ........................................................ 599Türk Dünyası Edebiyatından Önemli Sanatçılar ...................................... 599A. Azerbaycan Türk Edebiyatı ...............................................................599Bahtiyar Vahapzade ................................................................................ 599

23

İÇİNDEKİLER

Hüseyin Şehriyar, Celil Mehmet Kulizade ............................................... 600B. Kıbrıs Türk Edebiyatı ..........................................................................600Osman Türkay ......................................................................................... 600Özker Yaşın ............................................................................................. 601C. Kırım Türkleri Edebiyatı......................................................................601İsmail Gaspıralı, Cengiz Dağcı ................................................................ 601D. Bulgaristan Türkleri Edebiyatı ...........................................................602Recep Küpçü ........................................................................................... 602E. Kazakistan Türk Edebiyatı..................................................................602Mağcan Cumabayulı ................................................................................ 602F. Kazan Türkleri Edebiyatı .....................................................................602Ayaz İshaki .............................................................................................. 602G. Batı Trakya Türkleri Edebiyatı ...........................................................602Mehmet Hilmi ........................................................................................... 603Abdurrahim Dede .................................................................................... 603H. Kırgızistan Türk Edebiyatı ..................................................................603Cengiz Aytmatov ..................................................................................... 603I. Özbekistan Türk Edebiyatı...................................................................604Abdülhamit Süleymanoğlu Çolpan .......................................................... 604Aybek ....................................................................................................... 604İ. YUGOSLAVYA TÜRKLERİ EDEBİYATI ................................................604Nimetullah Hafız ....................................................................................... 604K. Doğu Türkistan Türkleri Edebiyatı ....................................................605Ziya Samedi ............................................................................................. 605L. Türkmenistan Türk Edebiyatı .............................................................605Ata Atacanoğlu ........................................................................................ 605M. Irak Türkleri Edebiyatı ........................................................................605Ata Terzibaşı ........................................................................................... 605

10. ÜNİTE: EDEBİYAT AKIMLARI ......................................................... 607Klasisizm / Romantizm ............................................................................ 610Realizm .................................................................................................... 611Natüralizm ............................................................................................... 612Parnasizm / Sembolizm ........................................................................... 613Empresyonizm / Ekspresyonizm ............................................................. 614Kübizm / Dadaizm ................................................................................... 615Fütürizm / Sürrealizm .............................................................................. 616

24

İÇİNDEKİLER

Egzistansiyalizm / Modernizm ve Postmodernizm .................................. 617Entiüsyonizm ........................................................................................... 618

11. ÜNİTE: DÜNYA EDEBİYATI ............................................................... 619Yunan Edebiyatı ...................................................................................... 621Latin Edebiyatı ......................................................................................... 622Fransız Edebiyatı ..................................................................................... 623İtalyan Edebiyatı ...................................................................................... 629İspanyol Edebiyatı / İngiliz Edebiyatı ....................................................... 630Alman Edebiyatı ...................................................................................... 632Rus Edebiyatı .......................................................................................... 633Amerikan Edebiyatı ................................................................................. 635Norveç Edebiyatı ..................................................................................... 637Danimarka Edebiyatı / Hint Edebiyatı / İran Edebiyatı .............................. 638

KAYNAKÇA ............................................................................................ 639

AYTEDEBİYAT

2. ÜNİTE: ŞİİRŞiir Şiirde YapıNazım Birimi (Dize, beyit, dörtlük, bent)Nazım Biçimi / Nazım Şekli Nazım Türü Şiirde Tema Şiirde AhenkManzume ve ŞiirKonularına Göre Şiir Türleriİmge, Edebî Sanatlar (Söz Sanatları) TÜRK ŞİİRİNİN TARİHSEL GELİŞİMİİslamiyet’in Kabulünden Önceki Türk Şiiri (Koşuk, sagu) Geçiş Dönemi (11-12. yüzyıl) Türk Edebiyatı Halk Şiiri Divan Şiiri / Divan NesriTanzimat Dönemi ŞiiriServetifünun Dönemi Şiiri Fecriati ŞiiriSaf Şiir

Millî Edebiyat Dönemi ŞiiriMillî Edebiyat Dönemi Bağımsız Sanat-çılar Beş HececilerCumhuriyet Dönemi Şiiri1. Cumhuriyet Dönemi’nde Saf Şiir An-

layışını Sürdüren Şiir Yedi Meşaleciler2. Toplumcu Şiir (1923-1960) Maviciler3. Millî Edebiyat Anlayışını Yansıtan

Şiir4. Garip Akımı5. İkinci Yeni6. Dinî Değerleri, Geleneğe Duyarlığı

ve Metafizik Anlayışı Öne Çıkaran Şiir

Dinî-Mistik Şiir (İslamcı Söylem) Hisarcılar 7. 1960 Sonrası Toplumcu Şiir8. 1980 Sonrası Şiiri 9. Cumhuriyet Dönemi’nde Halk Şiiri

68

Sevgileri yarınlara bıraktınız

Çekingen, tutuk, saygılı.

Bütün yakınlarınız

Sizi yanlış tanıdı.

Bitmeyen işler yüzünden

(Siz böyle olsun istemezdiniz)

Bir bakış bile yeterken anlatmaya her şeyi

Kalbinizi dolduran duygular

Kalbinizde kaldı.

Siz geniş zamanlar umuyordunuz

Çirkindi dar vakitlerde bir sevgiyi söylemek.

Yılların telâşlarda bu kadar çabuk

Geçeceği aklınıza gelmezdi.

Gizli bahçenizde

Açan çiçekler vardı,

Gecelerde ve yalnız.

Vermeye az buldunuz

Yahut vaktiniz olmadı.

Behçet NECATİGİL

Sevgilerde

70

NAZIM BİRİMİ ■ Şiirde anlam bütünlüğü taşıyan en küçük birime nazım birimi denir. Başlıca na-

zım birimleri şunlardır:Mısra (Dize)

■ Sözlük anlamı “çift kanatlı bir kapının tek kanadı”dır. Ölçülü ve anlamlı tek sa-tırlık nazım parçasına denir.

■ Divan şiirinde, şiir içerisinde olmayan, tek başına yazılan veya diğer parçası tamamen unutulan ve anlamı kendi içinde tamamlanan mısralara mısra-ı âzâde (bağımsız dize) denir. Bu tür mısralar, divanların sonunda yer alır.

1. Muallim Naci’nin gülümserken çekilmiş bir fotoğrafının altına yazdığı aşağıdaki dize bağımsız bir dizedir:

“Mudhikât-i dehre ben ölsem de tasvirim güler”(Zamanın, dünyanın gülünecek şeylerine ben ölsem de resmim gülmeye

devam eder.)2. Rahmî’nin aşağıdaki dizesi de bir mısra-ı âzâde örneğidir: “Gün doğma-

dan meşime-i şebden neler doğar” (Gün doğmadan gecenin karnından neler doğar.)

ÖRNEK

■ Şiir içerisinde olduğu hâlde güzelliği ile göze çarpan ve anlamındaki olgunluk ile dillerde dolaşan mısralara mısra-ı berceste (sıçramış dize) ya da şeh mısra denir. Bu tür mısralar kolayca hatırlanabilir, öz ve güzellik bakımından atasö-zü gibidir. Bundan dolayı divan şairleri, gelişigüzel gazel veya kasideler yerine berceste mısralar söylemeye değer vermişlerdir. Berceste ve âzâde mısraları birbirinden ayırmak zor olduğu için bu iki mısra çeşidi birbiriyle karıştırılır.

II. Mahmut’un Hekimbaşısı Abdülhak Molla’nın levha olarak yazıp ecza dolabı üstüne astığı aşağıdaki dize bir mısra-ı bercestedir:

“Ne ararsan bulunur derde devadan gayri”

Diğer mısra-ı berceste örnekleri şunlardır:“Hâlini bilmez perîşânın perîşân olmayan” (Ahmet Paşa)“Ol mâhiler ki deryâ içredir deryâyı bilmezler” (Hayâlî)“Şecaat arz ederken merd-i kıptî sirkatin söyler” (Ragıp Paşa)

ÖRNEK

Beyit ■ Sözlük anlamı “ev”dir. Aynı ölçüde ve anlamca birbirine bağlı iki dizeden oluşan

nazım birimidir. Divan şiirinin temel nazım birimidir. ■ Beyti oluşturan mısralar birbiri ile kafiyeli ise böyle uyaklı beyitlere musarra ya

da mukaffa denir. Fuzûlî’ye ait aşağıdaki dizeler bir musarra beyit örneğidir.

74

■ Aşk, ölüm, yalnızlık, savaş, özgürlük, hoşgörü, çalışkanlık vb. birer temadır. Bu temalar şiirlerde belli zaman, yer, durum ve kişilerle sınırlandırılarak ele alınır. Temaların metinlerde bu şekilde sınırlandırılmaları onları birer konuya dönüştürür.

■ Tema soyut ve genel, konu somut ve özeldir. Tema, metin dışında da vardır, onu somutlaştırıp özelleştirerek şiirinde konulaştıran, şairdir.

Arif Nihat Asya’nın Bayrak şiirinden alınan aşağıdaki dörtlükte “bayrak sevgisi, bağımsızlık” teması işlenmiştir.

Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü…Kız kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü,Işık ışık, dalga dalga bayrağım,Senin destanını okudum, senin destanını yazacağım.(...)Ey şimdi süzgün, rüzgârlarda dalgalı;Barışın güvercini, savaşın kartalıYüksek yerlerde açan çiçeğimSenin altında doğdum.Senin altında öleceğim.

ÖRNEK

ŞİİRDE AHENK (SES VE RİTİM)

Ahenk (armoni); ses akışı, söyleyiş, ölçü, kafiye, redif, iç kafiye ve aliterasyon, asonans gibi değişik unsurlarla şiirde sağlanan uyum demektir.

■ Ahenk, şiiri nesirden (düzyazı) ayıran en önemli ögedir. ■ Ahenk, şiirin okunmasını, akıcı olmasını ve ezberlenmesini kolaylaştırır. ■ Her şairin ahenk özellikleri bireyseldir. Her şair, belirli ahenk unsurlarını ön pla-

na çıkararak kendi tarzını ve söyleyişini belirginleştirir.

Ahenk ve ritim kavramları bazen iç içe kullanılsa da aralarında anlam farkı vardır. Ahenk, şiiri oluşturan bütün uyum unsurlarını, müzikalite oluştu-racak şekilde düzenli tekrarlama anlamındaki uyumu karşılar. Ritim ise hece ve aruz gibi ölçü kavramlarını karşılamak için kullanılır.

UYARI

103

Alp Er Tunga öldi mü?Issız ajun kaldı mu?Ödlek öçin aldı mu?Emdi yürek yırtılur.

Günümüz Türkçesi ileAlp Er Tunga öldü mü? Kötü dünya kaldı mı? Zaman öcünü aldı mı? Şimdi yürek yırtılır.

ÖRNEK

Şiir olmamakla birlikte İslamiyet öncesi Türk edebiyatının önemli ürünlerinden biri de savdır. Sav İslamiyet öncesi Türk edebiyatında atasözü karşılığında kullanılmıştır. Birçok sav, bugün kullandığımız atasözlerinin ilk şeklidir. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un Türk boyları arasında gezerek der-lediği ve Divânü Lügâti’t-Türk adlı eserine aldığı atasözlerinden bazı örnekler şunlardır:

Uma kelse kut kelir. (Eve konuk gelse uğur da gelir.)Aç ne yimes, tok ne times. (Aç ne yemez, tok ne demez.)Anası teflük yufka yapar, oğlı tetik koşa kapar. (Annesi ince yufka yapar,

çevik oğlu yufkaları ikişer kapar.)Avcı nice al bilse adığ anca yol bilir. (Avcı ne kadar hile bilse ayı da o kadar

yol bilir.)Kişi alası içtin, yılkı alası taşdın. (İnsanın alacası içinde hayvanın alacası

dışında.)Kuş kanatın er atın. (Kuş kanadıyla, yiğit atıyla.)Yılan kendü eğrisin bilmes tevi boynın eğri tir. (Yılan kendi eğrisini görmez,

deve boynun eğri der.)

UYARI

183

MUALLİM NACİ (1850 – 1893) ■ Asıl adı Ömer’dir. Tanzimat II. Dönem sanatçılarındandır. ■ Tanzimat Dönemi sanatçısı olmasına rağmen divan ede-

biyatını savunmuştur. ■ Eski edebiyat-yeni edebiyat tartışmasında eskiyi savunan-

ların öncüsü olmuştur. ■ Recaizade Mahmut Ekrem ile kafiye tartışmasına girmiş-

tir. Recaizade Mahmut Ekrem’in savunduğu “kulak için kafiye” tezine karşı “göz için kafiye” anlayışını savunmuştur (abes-muktebes tartışması).

■ Eski-yeni tartışmasında, Recaizade Mahmut Ekrem eleştirilerini Zemzeme adlı eserinin ön sözünde belirtmiş, buna karşılık Muallim Naci de eleştirilerini Demdeme adıyla kaleme almıştır.

■ Şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır. ■ Köyden söz eden ilk şiir olan Köylü Kızların Şarkısı’nı yazmıştır. ■ Şiir, eleştiri, anı, sözlük, edebiyat bilgileri alanında eserler yazmıştır.

Şiir: Ateşpâre, Şerâre, Fürûzân, Sünbüle, Yadigâr-ı Naci

Eleştiri: Demdeme

Anı: Ömer’in Çocukluğu, Medrese Hatıraları

Sözlük: Lügat-i Naci

Dil ve Edebiyat Çalışmaları: Istılahat-ı Edebiye

Tiyatro: Heder

ESERLERİ

Tanzimat Dönemi’nde şiir türünde eser veren sanatçılardan ve Recaiza-de Mahmut Ekrem Tanzimat Dönemi’nde Roman konusunda 356. sayfada; Şinasi Tanzimat Dönemi’nde Tiyatro konusunda 478. sayfada ele alınmıştır.

HATIRLATMA

284

4. Iç Monolog (Iç Konuşma)

Kahramanınsessizbirbiçimdeiçindenkonuşmasıdır.Buteknik,dahaçok,kişi-niniçdünyasınıaracısızbirşekildeokuyucuyasezdirmeamacınahizmeteder.Butekniğinuygulandığıbölümlerdeanlatıcınınvarlığıortadankalkar,olayvedurumlailgiliyorumvedeğerlendirmelerokuyucuyabırakılır.Kendikendisiylekonuşankah-ramanındüşünceleri,düzenlivesistematiktir.İçkonuşma,birgöstermetekniğidir.

Yüzü yanıyordu. Elini yanağına götürdü. Başındaki ağırlık artmıştı. Annem gibi benim de bir yerime inecek bir gün. Ben dayanamam. Bu kı-

zı doğuracağıma Allah canımı alsaydı. Gider şimdi onu uyandırır, sıkıştırırım. Uyku sersemliğiyle her şeyi söyler, söyletirim. Benim elimden kurtulamaz o. Anasıyım. Hakkımdır. Sekiz sene ben ona hem analık hem de babalık ettim. Nankör! Nen eksikti senin, söylesene... Çiçek gibi büyüttüm seni ben. Bir de-diğini iki etmedim. Köyde senin gibi giyinen kız var mı? Baksana bir kere şu zenginlere... Ecnebilere de bak. Rumlar kızını basma entarilerle dolaştırıyor. Zavallı Jannette’in bir zengin kızı olduğunu kılığından, kıyafetinden kim anlar? Kâmuran Bey’in kızı dersen öyle. İki senedir bir bisiklet istiyor da milyoner ba-bası almıyor. Ben sana bisiklet, sandal, ping-pong masası, ne istedinse aldım. Fransız mektebi dedin, gönderdim. Bir zamanlar “Paris” diye tutturdun, ona bile razı oldum. O çıyan çıktı, oraya da sen istemedin gitmeyi. Böyle bir ananın yüreğine indirecek şeyler yapıyorsun. Tüh sana, nankör! Şimdi görürsün sen!

Yataktan indi, terliklerini ve kimonosunu giydi. Aynaya baktı. Saçları dağıl-mış ve kabarmıştı. Tarağını aldı, fakat hemen bıraktı.

Yalnızız, Peyami Safa

ÖRNEK

5. Bilinç Akışı

Kişinin aklından geçenlerin aracı-sız bir biçimde aktarıldığı bu tekniktekahramanın içdünyasını, psikolojikdu-rumunu ortaya çıkarmak amaçlanır.Bir gösterme tekniği olan bilinç akı-şındakişilerindüşünceleriarasındamantıksalbağbulunmaz.Budü-şünceler daha çok çağrışımadayalıvekarmaşıkbirbiçimdeaktarılır.

307

Kerem ile Aslı: BirzamanlarhükümdarolduğuhâldeülkesinibırakacakbirerkekçocuğuolmayanİsfahanPadişahıveonun“Keşiş”diyehitapettiğiEr-menibiryardımcısıvardır.Keşiş,durumunaüzüldüğüpadişahıiçinbirbilgeninöğrettiğibirtılsımlapadişahınerkekçocuğuolmasıiçin,bahçeyebirelmaağacıdiktirtir.Birsenesonraelmaağacımeyveverir,padişahındabütüninsanlarıkıskandıracakkadaryakışıklıbirerkekevladıdünyayagelir.Çocuğa,gözüpek-liğivemertliğidolayısıileKeremismiverilir.KeşişindeAslıadındaçokgüzelbirkızıvardır.Çocukluklarınıbirliktegeçirengençler,birbirleriniseverler.FakatAslı’nınailesi,dinfarkınedeniylekızlarınıKerem’evermekistemez,Aslı’yıka-çırır.KerembirgünsırdaşıvearkadaşıSofu’ylagezerkenAslı’ylakarşılaşır.Kerem’indilitutulurvebirdahakonuşamaz.BirsüresonraortadankaybolanAslı’yıbulmakiçinyollaradüşenKerem,diyardiyardolaşır.HergördüğükızıAslızanneder.GününbirindearkadaşıSofu,Kerem’eAslı’nınbaşkasıylaev-leneceğihaberinigetirir.KerembunuduyarduymazAslı’nınevinegiderveogeceevlenirler.AncakKeşiş,baştanberikarşıçıktığıbuevliliğinmutlubitme-siniengellemekiçinKerem’ebüyüyapar.Kerem,üstündekigömleğiçıkarmakiçindüğmeleriaçmayaçalışırancakbüyülügömlekherseferindeyenidenilik-lenir.Kerem,buzalimbüyükarşısındayüreğindengelenacıbirçığlıkla“Ah”çeker. Çığlık o denli yakıcıdır ki Kerem, ağzından yayılan ateşle yanmayabaşlar.Aslı,Kerem’isöndürmekiçinonasuverirfakatateşdahadagüçlenir.Keremkısabirsüreiçindeyanarakkülolur.AslıdaKerem’inküllerinisaçlarıilesüpürürkenalevalırveodayanar.Yaşarkenkavuşamayanâşıklarkülleriylebirbirinekavuşmuşolur.

ÖZET

328

TOPLUMCU GERÇEKÇI ANLAYIŞI ESAS ALAN HIKÂYE YAZARLARISadriErtem,TalipApaydın,SabahattinAli,AbbasSayar,OrhanKemal,KemalTahir,FakirBaykurt,SamimKocagöz,KemalBilbaşar,Rıfat Il-gaz,YaşarKemal,AzizNesin,Muzafferİzgü,OrhanHançerlioğlu,FaikBaysal,OrhanDuru,TarıkDursunK.,DursunAkçam

TOPLUMCU GERÇEKÇI SANATÇILARIN KALEME ALDIĞI HIKÂYELER

Sadri Ertem ➜ Silindir Şapka Giyen Köylü, Bacayı İndir Bacayı Kaldır, Korku, Bay Virgül, Bir Şehrin Ruhu

Sabahattin Ali ➜ Değirmen, Kağnı, Ses, Yeni Dünya, Sırça Köşk

Orhan Kemal ➜ Ekmek Kavgası, Sarhoşlar, Çamaşırcının Kızı, 72. Ko-ğuş, Grev, Arka Sokak, Kardeş Payı, Babil Kulesi, Dünyada Harp Vardı, Mahalle Kavgası, İşsiz, Önce Ekmek

Yaşar Kemal ➜ Sarı Sıcak

Kemal Tahir ➜ Göl İnsanları

Fakir Baykurt ➜ Çilli, Efendilik Savaşı, Cüce Muhammet, Karın Ağrısı, Anadolu Garajı, On Binlerce Kağnı, Can Parası, İçerdeki Oğul, Sınırdaki Ölü, Gece Vardiyası, Barış Çöreği, Duisburg Treni, Bizim İnce Kızlar, Telli Yol

Samim Kocagöz ➜ Telli Kavak, Sığınak, Sam Amca, Cihan Şoförü, Ah-met’in Kuzuları, Yolun Üstündeki Kaya, Yağmurdaki Kız, Alandaki Delikanlı, Gecenin Soluğu

Kemal Bilbaşar ➜ Anadolu’dan Hikâyeler, Cevizli Bahçe, Pazarlık, Pembe Kurt, Irgatların Öfkesi

Dursun Akçam ➜ Maral, Ölü Ekmeği, Taş Çorbası, Köyden İndim Şehire, Kafkas Kızı, Haley

Talip Apaydın ➜ Ateş Düşünce, Öte Yakadaki Cen-net, Koca Taş, O Güzel İnsanlar, Yolun Kıyısındaki Adam, Duvar Yazıları, Kökten Ankaralı, Yangın

Abbas Sayar ➜ Yorganımı Sıkı Sar

Orhan Hançerlioğlu ➜ İnsansız Şehir

346

… Birdenbire döndük, paçaları lime lime yarım kunduralı, göğsünde harp madalyasının yırtık bir kurdelesi, uzun heyula (ha-yalet) gibi bir Anadolu neferi... İhsan ve Cemal ona doğru gittiler. Bana öyle geldi ki bu üçü de bir örnek insandır. Yüzleri, vücut-ları kaybolacak, üçü birbirine karışacak, hepsinden birdenbire bir tek insan çıkacak. Fakat onların yalnız gözleri karıştı. Başla-rını eğdiler. Birbirlerine ne dediler? Ben, o an kendimi yabancı ve mukaddes bir dinin münkiri (inkârcısı) hissettim. Bir yabancı hürmetiyle sahile doğru gittim ve ilk defa olarak onların yaptığı ezeli şeyi yapmamış olmanın mahrumiyetini duydum. Yara, kan ve ölüm, bana cazip ve erişilmez bir azametle göründü. Hatta bu muzaffer demir gemileri arkamdaki üç adamdan küçük ve tatsız buldum. Döndüğüm zaman neferin bir eli İhsan’da, bir eli Ce-mal’de idi. Haykırıyorum:

– Cemal! İhsan! Bak benim de iki bacağım koptu, kafam par-çalandı. Bana karşı muhabbetinizde aşağı eğilen bir şey vardı. Niçin bunları görmeden öldünüz? Ben de bu ezeli şeyler için, bay-rak için, namus için parçalandım.

Neferim başıma kolonya sürüyor, gözleri nemli:

– Beğim, beğim, onlar şehit oldu. Ne mutlu, ağlama, diyor.

Salim’in elini tuttum; çektim, gözünün içine baktım:

– Sen bacaklarını kaybetsen Fatma’n seni daha çok sever mi?

Salim anlamamış gibi gözlerini açtı. Sonra yavaş yavaş gözle-rine eski manasızlığı geldi:

– Yavuklunu mu düşünüyon beğim, dedi. Salim’in ağzını elim-le kapadım. Başım düştü.

Niçin ruhumun bu ateş gömleği, sırtımdan canıma geçiyor; gö-zümden, dilimden kızıl, yakıcı yenlerini gösteriyor?

…Halide Edip Adıvar

Ateşten Gömlek

431

■ Kıyılara, denize, balıklara, görünen görünmeyen derya sakinlerine ait efsaneler, inançlar, fıkralar nakletmekten çok hoşlanmıştır.

■ Sanatçı, Bodrum’da yaşadığı dönemde Azra Erhat, Sabahattin Eyüboğlu gibi arkadaşları ile ilk Mavi Yolculuk fikrini savunmuş ve uygulamaya geçirmiştir.

■ En ünlü romanı olan Aganta Burina Burinata’da deniz sevgisi, denizin çekici-liği, denizcilerin yaşadığı zorluklar, güzellikler, genel olarak denizdeki yaşam, romanın başkahramanı Mahmut vasıtasıyla anlatılmıştır. Eserde, deniz bir baş-kahraman gibi işlenmiş, yayımlandığı zaman çok ilgi görmüştür.

Roman: Aganta Burina Burinata, Ötelerin Çocuğu, Uluç Reis, Turgut Reis, De-niz GurbetçileriHikâye: Ege Kıyılarından, Merhaba Akdeniz, Ege’nin Dibi, Yaşasın Deniz, Gü-len Ada, Ege’den, Gençlik DenizlerindeDeneme-Inceleme-Mitoloji: Anadolu Efsaneleri, Anadolu Tanrıları, Anado-lu’nun Sesi, Hey Koca Yurt, Düşün YazılarıAnı: Mavi SürgünÇocuk Kitapları: Denizin Çağrısı, Yol Ver Deniz

ESERLERI

Ahmet Hamdi Tanpınar, “Cumhuriyet Dönemi’nde Saf Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir” konusunda 213. sayfada; Memduh Şevket Esendal ve Sevinç Çokum “Bireyin İç Dünyasını Esas Alan Hikâye” konusunda 323-326. sayfa-larda ele alınmıştır.

HATIRLATMA

460

Kar – Orhan PamukEski bir şair olan Kerem Alakuşoğlu (Ka), uzun bir süre Al-manya’da yaşamış, ülkesine dönmüştür. Gazeteci olarak kadın intiharlarını araştırmak üzere Kars’a gider. Bu gidişin asıl nedeni ise eski aşkı İpek’i görmektir. İpek, kocasından boşanmış, babası ve kardeşi ile bir otelde yaşamaktadır. Ka, şehre gider, orada birçok siyasi olayla karşılaşır. İpek, Ka’nın evlilik teklifini önce kabul eder ancak yaşanan olay-

larda Ka’nın birilerinin (Lacivert) tutuklanmasında etkili olduğunu anlayınca bu teklifi reddeder. Ka, sonunda yalnız bir şekilde tekrar Almanya’ya döner, yıllar sonra vurularak öldürülür.

ÖZET

Her Gece Bodrum – Selim IleriÇok geniş şahıs kadrosu olan romanda yaşananlar Bod-rum’da geçmektedir. Cem, Tarık, Ahmet, Emine, Betigül, Haydar gibi kahramanlar arasında geçen olaylarda en çok ön plana çıkanlar Emine ve Cem’dir. Roman, tatil beldele-rindeki çılgın kalabalıkların gerisindeki hüznü, içe kapanışı anlatmaktadır.

ÖZET

469

üzerine yansıtılması temeline dayanır. Bu gölgeleri perdeye düşüren Karagöz oynatıcısına, gölge oyunu tasvirlerini oynatan, konuşturan ustaya (sanatçıya) Karagözcü, hayalî, sûretbâz, hayalbaz ya da şebbaz adı verilir.

■ Karagöz, tek sanatçının (ustanın) yeteneğine bağlı bir oyundur. Bu ustanın yardımcıları da vardır. Karagözcünün yardımcısına çırak adı verilir. Ustanın talimatlarına göre tasvirleri perdenin içindeki iplere dizen çırak, sanatı da öğren-meye çalışır. Karagözcünün ikinci yardımcısı da diyebileceğimiz çırağın da bir yardımcısı vardır. Sandıkkâr adı verilen bu yardımcı, oyun takımından sorum-ludur. Sandıkkârın görevi, tasvirleri sandıktan çıkararak değneklere geçirmek ve iplere dizmektir. Ayrıca gölge oyununda müzik yapan, şarkı söyleyen kişiye yardak, def çalan kişiye de dayrezen adı verilir.

■ Karagöz oyununda, Osmanlı İmparatorluğunda yaşayan ve toplumun çeşitli katmanlarından gelen, çeşitli milletleri temsil eden tipler vardır.

■ Bu oyunun iki temel tipinden biri olan Karagöz; içi dışı bir, düşündüğünü söy-lemekten çekinmeyen, öğrenim görmemiş, nüktedan, cahil bir halk tipidir. Hacivat’ın sözlerini ters anlayan, sürekli onunla didişip duran Karagöz işsizdir, Hacivat’ın bulduğu işlerde çalışır. Başında “ışkırlak” adı verilen bir serpuş (şap-ka, başlık) vardır. Orta oyunundaki Kavuklu’ya benzer.

■ Dışa doğru kıvrık ve sivri sakalı olan Hacivat ise biraz öğrenim görmüş, gösteriş meraklısı, yarı aydın bir tiptir. Çoğu zaman Karagöz’ün anlamadığı Arapça ve Farsça kelimelerle yüklü Osmanlıca konuşmayı sever. Konuşmalarında özentili ve süslü bir dil kullanır. Giyiminde yeşil rengin hâkim olduğu Hacivat’ın şapkasına “börk”, şapkasından aşağıya doğru sarkan şeride de “taylasan” adı verilir. Hacivat, orta oyunundaki Pişekâr’a benzer.

■ Gölge oyununun diğer tipleri şunlar-dır: Zenne (kadın), Himmet (sırtında baltası, kaba saba bir tip), Tuzsuz Deli Bekir (sarhoş, kabadayı), Efe (zorba), Beberuhi (cüce, aptal), Kayserili (pas-tırmacı), Acem (zengin tüccar), Çelebi (genç, mirasyedi), Arnavut (bahçıvan), Yahudi (sarraf), Matiz (sarhoş), Bolu-lu (aşçı), Frenk (doktor, terzi, tüccar), Arap (baklavacı, hırsız, dilenci) vb.

510

Benim adım Kamber, minareden uzun mumbaryedim, içtim,doymadım.Harda,hurda,şurda,burda,

tarla, bağda; yedim, içtim, doymadım. Aman bacı, kal-dırsacı,yağlıbazlamacıyedim, içtim,doymadım.Deregibi

hoşaflar, tepe gibi pilavlar, ambar ambar yulaflar yedim, içtimdoymadım.Denizi çorbaettik, gemiyi kepçeettik, dahabilmemneettikyedim,içtim;davuladöndükarnım,nesakalımtumtumettinebıyığım cum cum etti, dudaklarım bile duymadı. Baktılar ki dünya-yı yesemdoyduğum,doyacağımyok, “Dahadadoymazsagözünütoprak doyursun!” deyip Akdeniz’in martısı, zeytinyağının tortusu,hoşturmakarnanınyoğurtlusu.Tepsitepsiönümesürdülerya,sensizboğazımdangeçmedi.Yükledimbizimuzunkulaklıya,sizegetiriyor-dumamaırmaktangeçerkenkurbağalar“Vırakvırak!”deyincebende“Bırakbırak!”anladım,bıraktımoracıkta.Uzunkulaklınındaayaklarımumdanmış,odaeriyipgittiırmakta.

Birvarmış,biryokmuş,Allah’ınkuluçokmuş.Develertellaliken,pireler berber iken, ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar ikenbir padişah varmış; padişahındaüçoğlu, bir kızı varmış.Babalarıdünyayı verseler vermez, tacından tahtındanüstün tutarmışonları.Analarınıngözündedeoğullarıoğulbalındantatlı,kızlarıdakaymaküstüneçalınanbaldan.Nekibalınakaymağınadoymadangitmişha-tuncuk.Kocasaraykaralaraboyanmışamakaravezir:

“A devletlim! Kara gün kararıp kalmaz ya, gayri on parmağınıkandiledipyakacakbiranalazımbunlara!”demişveallayıppullayıpkarakızınıpadişahavermiş.Vermişamahangiparmağınıkandiledipyakacak,karavezirkızınınonparmağındaonkara!Allahböylelerininşerrineuğratmasın.Padişahıavucununiçinealıncayakadarcariye-lerinbileyüzünegülmüş;velakinsamanaltındanusulcasuyürüterekkarasınıbulaştırmadıkbirinibırakmamış;illeüveykızına,illeüveykı-zına…Öylebiryağlıkarasürmüş,öylebiryağlıkarasürmüşkikırkderedensugetirmişlerdeyineçıkaramamışlar;öyleyaiftiradediğinKafDağı’ndanyüce!Babasınınbilegözündendüşmüş,ocakbaşınaattırılmış.

…Evvel Zaman İçinde, Eflatun Cem Güney

Sedef Bacı

621

DÜNYA EDEBİYATI

YUNAN EDEBIYATIHOMEROS

■ MÖ 9. yy.da yaşamıştır. ■ Yunan edebiyatının en büyük eserleri kabul edilen ve Troya Savaşları’nı an-

latan İlyada ve Odysseia destanlarını derlemiştir. İlyada ve Odysseia yalnız Yunan edebiyatını değil bütün Batı edebiyatını da derinden etkilemiştir.

■ Yunan kültürünün temeli olan bu eserlerde sağlam, akıcı bir dil, yoğun epik bir anlatım kullanmıştır.HESEIDOS

■ MÖ 8. yy.da yaşamıştır. ■ Didaktik şiirin kurucusu kabul edilir. ■ Köy yaşamını, hayatın gündelik uğraşlarını öğretici bir dille anlatan İşler ve

Günler adlı eseriyle tanınmıştır.SAPHO

■ MÖ 6. yy.da yaşamıştır. ■ Yunan edebiyatında lirik şiirleriyle tanınan kadın şairdir.

AISOPOS (EZOP) ■ MÖ 6-7. yy.da yaşamıştır. ■ Batı edebiyatında fabl türünün ilk örneklerini vermiştir. Fabl türünü ve masalları-

nın konusunu Doğu’ya yaptığı seyahat sonucu buradan aldığı düşünülmektedir. ■ Fransız fabl yazarı La Fontaine’i etkilemiştir. ■ Tek eseri Fabllar’dır.

AISKHYLOS ■ MÖ 5-6. yy.larda yaşamıştır. İlk büyük trajedi şairi kabul edilir. ■ Yalvaran Kızlar, Persler, Agamemnon, Zincire Vurulmuş Prometheos, Thebai’ye

Karşı Yediler önemli eserleridir.SOPHOKLES

■ MÖ 4-5. yy.larda yaşamıştır. ■ Aiskhylos gibi trajedi yazarıdır. Aiskhylos trajediye ikinci, Sophokles üçüncü ak-

törü eklemiştir. ■ Koroda o güne dek 12 olan kişi sayısını 15’e çıkararak oyunların müzikal gü-

cünü artırmıştır.