!"#2 EPERELI 2013

Na iWali niiValavala Kaukaua e Vale

O via kila eso tale na ivakamacalase mo vulica wale na iVolatabu?

Rai ena www.jw.org se volavolaqai vakauta ina dua na katonimeli qo.

JEHOVAH’S WITNESSES: VITI: PO Box 23, Suva.OSITERELIA: PO Box 280, Ingleburn, NSW 1890.O rawa ni raica na lisi ni katonimeli kei na itikotiko kecee veiyasa i vuravura ena www.jw.org/contact.

E sega ni volitaki na ivola qo. Ia e vakarautaki me dau caka tale ga kina na veivakavulici ena iVolatabu e vuravura raraba qai tokoniena cau. Na tikinivolatabu kece mai na Vakatekivu ina Malakai e lavetaki mai na Ai Vola Tabu vakaViti, kei na tikinivolatabu kece maina Maciu ina Vakatakila, e lavetaki mai na Vakadewa ni Vuravura Vou ni iVolatabu vaKirisi vaKarisito, vakavo ga ke vakatakilai toka.Awake! (ISSN 0005-237X) is published monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.;L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secretary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn, NY 11201-2483,and in Australia by Watchtower Bible and Tract Society of Australia, 12-14 Zouch Road, Denham Court, NSW 2565.Periodicals Postage Paid at Brooklyn, N.Y., and at additional mailing of fices.POSTMASTER: Send address changes to Awake!, 1000 Red Mills Road, Wallkill, NY 12589-3299.� 2013 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. All rights reserved. Printed in Australia.

!"#2ULUTAGA ENA ITABATABA QO

UL

UT

AG

AL

EV

U

Na iWali niiValavala Kaukaua e ValeTABANA E 8-11

3 DIGOVI VURAVURA

4 IVAKASALA INA VUVALEQarauna na Vosa Mosimosi

6 VAKATAROGI“Au Vakadeitaka ni Bulia naVeikabula na Kalou”

12 VANUA KEI NA TAMATAVeisiko i Idonisia

14 NA RAI NI IVOLATABUNoda Bula

16 Sala Rawarawa mo Raica KinaNeimami Website!

sRAICA NA KENAIKURI ENAwww.jw.org

T E E N A G E R S

YOUNG PEOPLE ASK . . .WHAT IF I’M BEING BULLIED?

E kaya o Celine, dua na goneyalewayabaki 20: “Au sega ni guilecava nayaca era dau kacivi au kina se na kaera tukuna me baleti au. Au dauyalolailai sara ga, au nanuma niusega ni lomani, qai sega na kequyaga.” O rawa ni wilika na ulutaga qoena internet, ena saumi tale ga kinaeso na taro me vaka: Na cava eradau veivakasagai kina na gone? Ocei era dau vakasagai vakalevu? Nacava o rawa ni cakava ke ovakasagai?

(Rawa ni wiliki ena vosa vakavalagi, raica naulutaga BIBLE TEACHINGS/TEENAGERS)

C H I L D R E N

Wilika na italanoa vakaivolatabu. Moqai cakava vata kei luvemu na ka etukuni kina me rawa ni kilai iravinaka na talanoataki ena iVolatabu,me kila tale ga na itovo savasava.

(Rawa ni wiliki ena vosa vakavalagi, raica naulutaga BIBLE TEACHINGS/CHILDREN)

Vol. 94, No. 4 / Monthly / FIJIANiTabataba Yadua: 43,524,000 ena 98 na Vosa

r

r

D I G O V I V U R A V U R A

MERIKA

Ena macawa ni 29 Okotova,2012, e lutu vakasauri naiwiliwili ni laba, ivalavala kau-kaua kei na butako ena siti oNiu Yoka ni vakatauvatani keina gauna vata qori ena2011. Na cava na vuna? Ni avakacaca na cagilaba kau-kaua o Sandy ena tokalau nibaravi kei Merika, e vaka-vuna me boko na livaliva enalevu na vanua. E tukuna oPaul Browne na gusunivosa niNew York Police Department:“Ni oti e dua na leqa tubu-koso se dua na vakacaca levume vaka [na nodra vakacacana batikadi ena 11 Seviteba,2001], e laurai ni lutu sara gana iwiliwili ni basulawa.” Ia esega ni kurabuitaka o Brownena tubu ni iwiliwili ni basu-vale. E tukuna: “Ni boko tu nalivaliva ena levu na vanua.”

ANTARCTICA

Era leqataka na saenitisi ni so naitei e kau mai vanua tani sa vaka-cacana tiko na veikabula e Antarcti-ca. E tukuni ni vica vata na udolu nasaravanua era dau gade ina vei-vanua vakaAntarctica e veiyabaki, iaera sega ni kidava ni kabita tunodra ivava se beki na sorenitei,kena ivakatautauvata e rauta ni 9.5na sorenitei dua na saravanua. Sakune ena Ra ni ucunivanua keiAntarctica e levu na itei e kau maivanua tani.

NECALADI

E dua na marama yabaki 83, eimatai ni tamata me sosomitakina sui ni galegalena ena dua nakaukamea vulavula lailai e cakamai na 3-D laser printer. Savuca na sui ni galegalena, ia qosa rawa ni kana, cegu, rawatale ga ni vosa vakavinaka. Nalaser printer qori e semasema natikitiki ni kaukamea vulavula lailaiqai vakatotomuria na ibulibuli nigalegalena, oti sa qai biu e gusu-na me sosomitaka na galegalenasa vuca.

JAMANI

Ni oti e dua na yabakina kena vakatabui navakatavako ena vanuani cakacaka e Jamani,e laurai ni lutu ena 13.3na pasede na kedraiwiliwili na curu i valeni-bula e tauvi ira namate na angina pecto-ris (mosi ni saresare keina mosi ni taba). E lau-rai tale ga ni lutu ena8.6 na pasede na kedraiwiliwili na mateniuto.

Sui ni galegale e buli: Courtesy LayerWise;Saravanua e Antarctic: � Joseph Sohm/agefotostock

VUNA E YACO KINA

iSususu. E levu na veiwatini era susugi ena vuvale edau tau vakalevu kina na vosa mosimosi. Ena rairai vaka-totomuria e dua vei rau na veiwatini na ivakarau ni veivosa-ki qori.

Veivakamuai na ka ni veivakamarautaki. Sa ka ni lasatu na veiwali ca e dau vakaraitaki ena iyaloyalo kei na poro-karamu ni vakalasalasa ena tivi. Era nanuma kina na sara-sara ni lasa se sega ni dua na kena leqa.

iTovo vakavanua. E laurai ena so na ivakarau vakavanua nidodonu mera vakatulewa ga na “tagane,” se me kaukauana nodra ivakarau na yalewa me kua ni nanumi kina niramalumalumu. Ke tiko gona vei rau na veiwatini na rai qori,erau na sega tiko ga ni via veiyaloni rau qai tauca na vosamosimosi ena gauna erau veiba kina.

Se mani cava e vakavuna na vosa mosimosi, e rawa sara gani tini ina veisere qai vakavurea e levu na mataqali tauvi-mate. So mada ga era kaya ni mosimosi cake na vosa maina ivacu. Kena ivakaraitaki, e tukuna e dua na yalewa vaka-wati e dau vakayacora vua o watina eso na ivalavala kau-kaua, e dau tauca tale ga na vosa mosimosi: “Au raica nimosimosi sara na vosa e dau tauca mai na nona ivakaraukaukaua.”

Na cava drau rawa ni cakava vakaveiwatini ke vakaleqa tikona nomudrau veimaliwai na vosa mosimosi?

I V A K A S A L A I N A V U V A L E � V A K A W AT I

Qaraunana VosaMosimosi

ITUVAKI DREDRE

De dua drau na veivaka-lewai ena gauna kece drauveiba kina vakaveiwatini.Sa vaka me “ivakarau” tuni nomudrau bula na vosamosimosi.

Ke yaco tiko qo enanomu bula vakawati, orawa ni walia na ituvakiqori. Ia mo na kila mada eliu se cava e vakavuna navosa mosimosi, mo kilatale ga na vuna e bibi kinamo veisautaka na ivakarauqori.

r Raica e levu tale na ivakasala ina vuvale ena www.jw.org

Yadra! Epereli 2013 5

KA O RAWA NI CAKAVA

Dauveikauaitaki. Biuti iko ena ituvaki i watimu, qai sagamo kila na nona rai ena gauna o tauca kina na vosa mosi-mosi. Ke rawa, vakasamataka lesu e dua na gauna ararawataka kina o watimu na ka o tukuna. Kua ni kauai-taka vakalevu na ka o tukuna; na ka ga e bibi mo kila setarai watimu vakacava na ka o tukuna. Vakacava o rawa nivakasamataka eso tale na vosa vinaka mai na nomu cavu-ta na vosa mosimosi? E kaya na iVolatabu: “A vosa vaka-yalovinaka sai vakamalumu ni cudru: Ia na vosa vakararawasa vakatubura na cudru.”—Vosa Vakaibalebale 15:1.

Vuli mai na nodra ivakaraitaki vinaka eso tale na veiwati-ni. Ke vakaleqa tiko na nomudrau veivosaki na nodraivakaraitaki ca eso tale, vakacava mo drau vuli mai nanodra ivakaraitaki vinaka eso tale na veiwatini. Vakarogociira na veiwatini e vinaka na ivakarau ni nodra veivosaki, enayaga ke drau vakatotomuria.—iVakavuvuli vakaivolatabu:Filipai 3:17.

Vakabulabulataka tale na loloma drau a bucina enaimatai ni gauna. Na vosa mosimosi o tukuna e vakaraitakani ca na lomamu sega ni gusumu. Me donu gona nomu raime baleti watimu, se mo raica ga na veika e vinaka kina.Dau vakananuma tale ga na veika vinaka drau dau marau-taka tu e liu. Sarava eso na itaba makawa. Na cava o raicakina e vakavuna mo dredre? Na cava eso na itovo a vaka-vuna mo drau veivinakati?—iVakavuvuli vakaivolatabu: Luke6:45.

Kua ni veibeitaki. Kua ni vosataki watimu, vakamacala-taka ga vakayalovinaka se tarai iko vakacava na ka a caka-va. Kena ivakaraitaki, e vinaka mo tukuna: “Au vakila niusega ni dokai ena nomu dau cakava eso na ka daru segamada ga ni veivosakitaka,” mai na nomu tukuna: “O sa dauva qori tu ga—o sega ni dau tukuna vei au na ka o via caka-va!”—iVakavuvuli vakaivolatabu: Kolosa 4:6.

Kila na gauna mo biubiu kina. Ena vinaka mo drau qai vei-vosaki ena dua tale na gauna ke sa tekivu katakata na vei-vosaki se tau vakasabalia na vosa. E sega ni dua na leqa keo biubiu ni katakata na veivosaki, drau qai veivosaki tale nisa vinaka na ituvaki.—iVakavuvuli vakaivolatabu: Vosa Vaka-ibalebale 17:14. ˛

T I K I N I VO L ATA B U B I B I

“Na tagane mera lomani watidrame vaka ga nodra lomana nayagodra.”—Efeso 5:28.

“Na yalewa me dokai watinavakalevu.”—Efeso 5:33.

“Me kau tani vei kemuni . . .na karakara, na vosavakacaca.”—Efeso 4:31.

NA CAVA NA“VOSAVAKACACA”?

E kaya na iVolatabu: “Mekau tani vei kemuni . . . nakarakara, na vosavakacaca.”(Efeso 4:31) Na cava a vakadui-duitaka kina o Paula “na kara-kara” mai na “vosavakacaca”?Na vosa a vakadewatakitaumada me “karakara” (va-Kirisi, krau·ge�) e vakaibalebale-taka me rogo levu na domomu.Ena yasana adua, na “vosavaka-caca” (vaKirisi, bla·sphe·mi�a) evakamacalataka na vosa o cavu-ta. Na cava e kena ibalebale?Na vosavakacaca e sega ni okatiwale ga kina na kaikaila, e okatitale ga kina na vosa e vakatubuca, veibeci, se veivakacacani—kesega mada ga ni rogo levu na kae tukuni.

Na vosa mosimosi o tukuna e vakaraitakani ca na lomamu sega ni gusumu

Vakamacalataka mada nomuisususu.

E idinia o tamaqu qai dau vaka-macalataka vei au na veika mebaleta na fika kei na ka vaka-saenisi. Niu se gone, au dau talei-taka na kau kei na manumanuera bula ena tobu kei na drekeni-wai volekata neitou vale mai NewParis, Ohio, Merika. Qori na vunaau lai vulica kina ena Purdue Uni-versity na veikabula.

O dau taleitaka na lotu?

Io. A uqeti au o tamaqu meu kilavinaka na lotu keitou lewena naLutheran. Au vulica na vosa kilai

levu vaKirisi na Koine, e dua vei

ira na vosa a volai taumada kina

na iVolatabu. Au doka vakalevu

na iVolatabu.

Cava mada nomu rai me bale-ta na bula vakaidewadewa?

E duavata na neitou lotu kei na

ivakavuvuli qori. Era vakabauta

tale ga noqu itokani, au mani

sega ni via vaqaqa na kena dina.

Au vakabauta tale ga na Kalou

qai nanuma ni rau salasalavata

kei na ivakavuvuli ni bula vakai-

dewadewa. Au doka na iVolatabu,

ia au sega ga ni vakabauta ni

vakavuna na Kalou na kena volai.

Na cava e veisau kina nomurai me baleta na iVolatabu?

E dua na veiwatini iVakadinadinai Jiova o Steve kei Sandy, rausikovi keirau mai kei Debbie nawatiqu. Erau vakaraitaka ni segani ivola vakasaenisi na iVola-tabu, ia e donu na veika vaka-saenisi e volai kina. Kena ivaka-raitaki, e kaya na iVolatabu mebaleta na Kalou: “Sai koya ga satiko maicake ka toka era ko vura-vura [se “vuravura mokimokiti,”NW].” (Aisea 40:22) E tukuna talega: “Sa vakarubeci vuravura e naka sa sega.” (Jope 26:7) Audrukataka sara ga na ka e tukunana tikinivolatabu qori baleta niudau vakayagataka ena gauna yana itaba ni satellite meu dikevakina na veikabula. Na tikinivola-tabu qori a volai makawa sara nibera ni dua a tabaka na vuravuramokimokiti e ciri tu e maliwalala.Ena nodrau veivakavulici o Steve

V A K A T A R O G I � B R E T T S C H E N C K

“Au Vakadeitaka ni Bulia

na Veikabula na Kalou”

O Brett Schenck a dua tu na daunivakasala ni veikabulamai Merika. A vulica na sala era cakacaka vata kina na kau,manumanu, kei na nodra itikotiko. Na cava e vakabautakina na Dauveibuli? A vakatarogi koya na Yadra! me baletana nona cakacaka vakasaenisi kei na nona vakabauta.

kei Sandy, keirau kila kina naparofisai era sa vakayacori, ivaka-sala yaga ena neirau bula, qaiveivakacegui tale ga na ka erautukuna. Ni toso na gauna auvakadinata ni Vosa dina ni Kalouna iVolatabu.

Na cava e veisautaka nanomu rai me baleta naitekitekivu ni bula?

Sa qai vakaraitaka vei au oSteve na ka sara ga e tukuna naiVolatabu: “A sa bulia na tamatana Kalou ko Jiova mai na kuvu niqele.” (Vakatekivu 2:7) Na imataimada ga ni tamata e tiko na kenavolaitukutuku. Au mani lomataro-tarotaka: E tokona beka na iVola-tabu na veika vakasaenisi? Auqeti au o Steve meu vakadidikekina, au mani cakava sara.

Na cava o dikeva me baletana bula vakaidewadewa?

E levu dina na ka. Meutukuna mada ga e dua, o ira navakabauta na bula vakaidewa-dewa era via vakamacalatakana itekitekivu ni bula. Na veika-bula e tiko na tikiniyagodra merabula kina me vaka na uto, yate-vuso, kei na mata. E lauraitale ga ena iloilo ni vakalevutakika, na vakasakiti ni nodra caka-caka na sela somidi. O cei a buliana cakacaka ni sela qori? Erakaya na vakabauta na bula vakai-dewadewa ni yaco ga vakacalakana nodra digitaki na sela vinakame rawa ni vinaka cake tiko ga

kina na ibulibuli ni dua na kabula. Ia na ivakavuvuli qori esega ni saumi kina na taro: O ceie bulia na nodra cakacaka vaka-sakiti na sela? E levu na saenitisiera vakabauta ni sega ni saumarawa na taro qori na ivakavuvulini bula vakaidewadewa. A tukunavei au e dua na parofesa e daudikeva na manumanu ni sega nivakabauta na ivakavuvuli ni bulavakaidewadewa. Ia a sega ni viasaqata na ivakavuvuli qori de naqai vakacegui mai na nona caka-caka.

Vakacava e vakaukauatakanomu vakabauta nomu vulicana veikabula?

Io. E okati ena noqu cakacakana noqu vulica na nodra caka-caka vata na veikabula. Era caka-caka vata na ka bula kece e vura-vura. Kena ivakaraitaki, na onikei na senikau. Na roka ni seni-kau, totoka ni kena iboi, kena waikamica, e buli mera taleitaka naoni, me rawa tale ga ni kabiti irana kuvunikau. Nodra cakacakana oni mera gunuva na wai ka-mica ni senikau qai kauta na ku-vunikau mera vakamautaki kinaeso tale na senikau. Koya gona,era buli na senikau kei na onimera cakacaka vata.

Eda vakadinadinataka na nodradau cakacaka vata na veikabulanida raica na nodra itikotiko. Dedua era bula kina e vica vata naudolu na veimataqali manumanu,kau, beketiria kei na karou (fun-

gi). Na manumanu kece eravakararavi ena kau me vakarau-taka na kedra kei na cagi bula-bula mera ceguva, e levutale ga na senikau era vaka-raravi ena manumanu. E vakasa-kiti dina na nodra itikotiko na vei-kabula, e rawarawa tale ga meravakaleqai na ka era bula kina, iaera se rawa ga ni bula me vicavata na udolu na yabaki. Ke be-nuci mada ga na itikotiko qori,ena rawa ni vakavoutaki koya taleni toso na gauna. Niu vakasama-taka gona na vakasakiti ni nodraitikotiko na veikabula, au vakadei-taka ni bulia na veikabula naKalou.

Na cava o dua kina na iVaka-dinadina i Jiova?

Au kauaitaka vakalevu na nodravakacacana tiko na tamata nanodra itikotiko na veikabula. Aukila ni rawa nira bula dede na vei-kabula e vuravura, ia era rawatale ga ni vakarusai. Au vulicavei ira na iVakadinadina i Jiovana ka e kaya na iVolatabu, niKalou ena “vakawabokotaki ira. . . na vakarusai vuravura tiko.”(Vakatakila 11:18) E uqeti audina na vosa qori. Niu tomananoqu vulica na iVolatabu, au saqai kila ni na yaco dina na ka eyalataka na iVolatabu.

Au marautaka na noqu dauvunautaka vei ira eso tale nanoqu vakabauta, au sa vakavuliciira tale ga eso na saenitisi enaiVolatabu. Au vakacegu mai nanoqu cakacaka niu sayabaki 55, me levu kina noqugauna ena nodra vakavulici natamata mera kila na Dauveibulikei na nona inaki me baleta nanoda vuravura vakasakiti. ˛

‘Niu vakasamataka na vakasakitini nodra itikotiko na veikabula,au vakadeitaka ni bulia naka kece na Kalou’

Yadra! Epereli 2013 7

iVakaraitaki 1: Ena dua na yakavi, rau gade yani vei Inise� na nona itubu-tubu. Ratou marautaka nodratou veimaliwai kei wati Inise ena yakavi ya.Dua na ka na nodrau sakitaka na itubutubu i Inise ni a vakawatitaka e duana turaga yalovinaka.

iVakaraitaki 2: Dua na ka nona katakata o Vereti. Sa na baci vaculaki wati-na, caqelaki koya, dreta na uluna, se tavulaka nona qavokavoka e lalaga.

� Sa veisau eso na yaca ena ulutaga qo.

DE DUA o na kurabuitaka ni rau veiwati-ni ga o Inise kei Vereti.

O Vereti e vakataki ira ga e levu eradau vakayacora na ivalavala kaukaua e vale,e dau yalovinaka ga nira rai tu na tamata,

se o rau na vugona. Ia e dau voravora ni rautu ga vakaveiwatini.

E levu na tagane vakataki Vereti era susuena vuvale e dau yaco kina na ivalavala kau-kaua. Nira sa uabula era nanuma ni sega ni

UL

UT

AG

AL

EV

U Na iWali ni iValavala Kaukaua e Vale

O koya e dau vakayacora na ivalavalakaukaua e vale, e rua tu na

ivakarau ni nona bula

Yadra! Epereli 2013 9

cala ke ra vakayacora na ivalavala kau-kaua, era nanuma tale ga ni sa ivaka-rau ga ni noda bula. Ia e sega ni dina qori, nilevu mada ga era kurabuitaka na nodra dau-vakalolomataki watidra na tagane.

Ia sa qai levu tiko ga na ivalavala kaukauae yaco e vale. Kena ivakaraitaki e Merika, elaurai ena dua na vakadidike ena vanua eradau kere ivakasala kina na lewenivanua mebaleta na itovo kaukaua e vakayacori e vale,ni rauta e 16 na qiri e ciqomi ena veiyaduana miniti ena dua na siga. Sa yaco tale ga eveiyasa i vuravura na ivalavala kaukaua edau caka e vale, e laurai mada ga ena itovovakavanua, vanua ni cakacaka, kei na levuna isoqosoqo. E sega ni vakabekataki nitubu tiko ga na iwiliwili ni ivalavala kaukauae vale baleta ni levu mada ga na kisi erasega ni ripotetaki.�

Na ripote ni ivalavala kaukaua e valee vakavuna mera taroga kina e levu: E rawavakacava vua e dua na tagane me vaka-lolomataki ira nona lewenivuvale, vakabibi owatina? E rawa beka nira vukei mera veisau-taka na nodra itovo?

Era vakabauta na iVakadinadina i Jiova,era vakarautaka na mekesini qo, ni ivaka-sala yaga ena iVolatabu ena veisautaka nanona itovo e dua na isa ni vakawati e dauvakayacora na ivalavala kaukaua. E sega nirawarawa qori, ia e rawa nira veisau. E levuera sa muduka nodra ivalavala kaukauanira vulica na iVolatabu, era sa dau yalo-loloma qai veidokai. (Kolosa 3:8-10) Dikevamada na nodrau ivakaraitaki o Troy kei Vale-rie.

Vakacava na nomudrau veimaliwai e liu?

Valerie: A sabaki au o Troy ena bogi keirauveimusumusuki kina, mani dabuiloa tu na

� E levu na yalewa era dauvakalolomataki ira tale ga nawatidra tagane. Ia e laurai ena levu na kisi e ripotetaki ni oira ga na tagane era dau vakayacora na ivalavala kaukauae vale.

Eso na yalewa vakawati era vakatulewataka merakua ni biuti watidra e dau voravora na nodra itovo.Na cava na vuna? Era dau rerevaka nira na vaka-lolomataki ga vakalevu ke ra biubiu. Eso na taganevakawati era kaya nira na vakamavoataki watidrase vakamatei ira ke ra via dro. Eso era sa vaka-yacora dina qori.

Eso tale na yalewa era sega ni via biubiu nira leqa-taka nira na cati vei ira na nodra itokani sewekadra, era nanuma nira na sega ni vakabautike ra tukuna ni yaco tiko e dua na leqa e vale.Kena ivakaraitaki, a biuti watina o Inise e vaka-macalataki ena itekitekivu ni ulutaga qo. E tukuna:“A cudruvi au o tuakaqu qai tukuna meu lesu talevei watiqu—e nanuma ni turaga ‘vinaka,’ e segatale ga ni vakabauta ni tamata voravora. Era segani taleitaki au o ira ena noqu yasayasa, era manicemuri keitou vakaveitinani.”

Ia e tiko eso tale na vuna era sega kina ni via biu-biu na yalewa:

˙ Era vinakata me rau vakaitavi ruarua vakavei-watini ena veisusu.

˙ Era leqataka ni na sega ni qaravi vinaka naluvedra.

˙ Era beitaki ira ga nira vakavuna na leqa.

˙ Era madua ni tukuna nira dauvakalolomataki.

˙ Era nanuma ni na qai vinaka tale na ituvaki nitoso na gauna.

Era muria dei na iVakadinadina i Jiova na ivakata-gedegede vakaivolatabu, oya ni yavu duadua ga niveisere na veibutakoci. (Maciu 5:32) Ia eso tale naituvaki rerevaki e rawa nira veibiu kina na veiwatinime vaka na ivalavala kaukaua e ririkotaki kina nabula.

VUNA ERA SEGA KINA NI BIUBIU

mataqu me dua na macawa. A kere vei-

vosoti qai yalataka ni na sega ni cakava tale.

Ia au vuki rogoca ga na vosa qori ni oti e vica

na yabaki neirau vakawati.

Troy: Au dau cudruvaka na ka kece ga—ke

bera mada ga na vakarautaki ni kakana.

Dua na siga au mokuti Valerie ena dakai.

Dua tale na gauna au mokulaki koya sara gavakaca, au nanuma ni sa mate. Au vakarereikoya mada ga ena noqu biuta e domoi luveikeirau tagane na isele qai tukuna niu navakamatei koya.

Valerie: Au dau rerevaki Troy. So na gaunaau dro mai vale, qai lesu tale ni sa malumuna nona cudru. Dina ni mosimosi na nonadau mokulaki au, ia e mosimosi sara navosa e tauca.

Troy, e sa ivakarau ga ni nomu bula naivalavala kaukaua?

Troy: Io, e se tekivu niu se gone. Evoravora na ivakarau ni bula au susugi kina.Au dau rai sara tu ga ni mokulaki Na o Ta, edau mokulaki ratou tale ga na taciqu. Ni rausa veibiu, a tiko vata tale o Na kei na dua natagane, e dau mokulaki koya tale ga. A kucu-vi au kei ganequ, mani bala kina e valenivei-vesu. Ia qori e sega ni ulubale ni noqu itovokaukaua.

Valerie, na cava o sega ni via biubiu kina?

Valerie: Niu rere. Au dau veinanuyaka,‘Vakacava ke saga me vakamatei au kei rauna noqu itubutubu? Keu ripotetaki koya, sana qai ca sara na ka ena cakava.’

A veisau vakacava na ituvaki?

Troy: A tekivu vulica o watiqu na iVolatabukei ira na iVakadinadina i Jiova. Au vuvutakiira ena imatai ni gauna, au nanuma tale gameu taqomaki koya mai na matalotu dau“muri tamata” ya. Qori sa qai voravora gakina noqu itovo vei Valerie kei ira na iVaka-dinadina. Ia dua na siga a curu i valenibulao Daniel na luvei keirau tagane yabaki va edau manumanusoni, e rauta e tolu namacawa nona curu tu. Ena gauna kece qori,dua na ka nodra veivuke na iVakadinadina—era veivuke tale ga ena nona qaravi o Desi-ree na luvei keirau yalewa yabaki ono. E dauyadravi Daniel ena bogi o Valerie, qai daubole e dua na iVakadinadina me sosomitakikoya ena siga me rawa ni vakacegu o Vale-rie. E tarai au sara ga na nodra yalololomana iVakadinadina—o ira sara ga au dau se-

r Raica e levu tale na ivakasala ina vuvale ena www.jw.org

Mo rokovi watimu, dokai koya tale ga.—1 Pita 3:7.

Lomani watimu me vaka ga na yagomu.—Efeso 5:28, 29.

Me kua ni seavu nomu lomani watimu.—Efeso 5:25.

Kua ni vosavakacaca.—Efeso 4:29, 31.

Saga mo lewa matau.—Vosa Vakaibalebale 29:11.

O na dokai ke o lewai iko vinaka, sega ninomu lewai ira eso tale.—Vosa Vakaibalebale 16:32.

Vakasamataka na leqa o rawa ni sotavaena ka o cakava.—Kalatia 6:7.

Ke o nanuma ni o na sega lewai iko rawa, evinaka mo biubiu.—Vosa Vakaibalebale 17:14.

Saga mo cata na ivalavala kaukaua.—Same 11:5.

Mo kua ni beci watimu, mo raici koya game dua na ivukevuke yaga.—Vakatekivu 1:31; 2:18.

IVAKAVUVULI YAGAVAKAIVOLATABUVEI IRA NATAGANE VAKAWATI

Yadra! Epereli 2013 11

vaka. Niu raica nodra ivakaraitaki, au sa qaikila nira lotu vaKarisito dina, au mani kereamera vakavulici au ena iVolatabu. Au vulicakina na ka e dodonu me cakava na taganevei watina kei na ka e sega ni dodonu mecakava. Au muduka na noqu ivakarau nibula voravora. Toso na gauna, au sa dua naiVakadinadina i Jiova.

Na ivakavuvuli vakaivolatabu cava a vukeiiko mo veisau?

Troy: E levu sara na ivakavuvulivakaivolatabu e vukei au. E tukuna na1 Pita 3:7, ni dodonu meu “dokai” watiqu. Euqeti au na Kalatia 5:23 meu dau “yalo-malua” qai ‘lewai au vinaka.’ E vakacala na“vosavakacaca” na Efeso 4:31. E tukuna naIperiu 4:13 ni “luvawale qai laurai levu na kakece” vua na Kalou. E raica gona na Kalouna noqu ivalavala, dina nira sega ni raicaeso tale. Au vulica tale ga ni dodonu meubiuta noqu ilala makawa, ni “ilala ca e vaka-cacana na itovo vinaka.” (1 Korinica 15:33)O ira ga na noqu ilala makawa era dauuqeta me voravora noqu itovo. Era nanumani dodonu mera mokulaki na yalewa merawa nira vakarorogo.

Cava nomu rai ena gauna qo me baletana nomudrau vakawati?

Valerie: Sa 25 na yabaki qo nona dua naiVakadinadina i Jiova o Troy. Ena gauna keceqori e dau lomani au, yalololoma qai kauai-taki au dina.

Troy: Au na sega ni veisautaka rawa na caau vakavuna ena noqu vuvale, e cala tale gana ka au dau cakava vei watiqu. Ia auvakanamata ena gauna sa na vakayacorikina na Aisea 65:17, nida sa na sega nivakasamataka tale na veika ca eda cakavatu e liu.

Dua nomudrau ivakasala vei ira na vuvaleera vakila tiko na ivalavala kaukaua?

Troy: Ke dau kaukaua na nomu vosase voravora nomu ivalavala vei ratou e vale,ena vinakati mo cakava kina e dua na ka. Elevu na ka e rawa ni vukei iko. Ia au mudu-

ka rawa noqu ivakarau ni bula voravora enanoqu vulica na iVolatabu kei ira na iVaka-dinadina i Jiova, kei na noqu dau maliwaiira.

Valerie: Kua ni vakatauvatana na kemuituvaki kei na dua tale se rogoca na ka erananuma eso me baleta na ivakarau ni bulae ganiti iko. Dina ni na sega ni tautauvata naka eda vakatulewataka, ia au marau ga niusega ni biuti watiqu, qai vinaka na neirauveimaliwai.

SA NA OTI NA IVALAVALA KAUKAUA EVALE

E tukuna na iVolatabu: “E vakavuna naKalou na volai ni iVolatabu kece, e yaga meveivakavulici, me veivunauci, me veivaka-dodonutaki.” (2 Timoci 3:16) Me vakatakiTroy sa cavuti oti mai, e levu era dau vaka-yacora na ivalavala kaukaua vei watidra erasa veisautaka nodra rai kei na nodra itovonira muria na ivakasala ena iVolatabu.

O via kila e levu tale na sala ena yagakina ena nomu vakawati na iVolatabu? Meikuri ni ivakamacala, taroga e dua na iVaka-dinadina i Jiova se rai ena www.jw.org. ˛

Nira vulica na iVolatabu e levu na tagane, e sa vukei iramera veisautaka na nodra ivakarau ni bula

E 17,000 na yanuyanu e kovuta na vanua o Idonisia.Era kilai na kai Idonisia nira dauveikauaitaki, yalo-

malua, veinanumi ra qai veidokai.

E kedra kakana taleitaki na raisi kei na so na kakanavakaisaluaki, era taleitaka tale ga na vuata. E dau kenaivakarau ena so na vanua e kea, mera dabe na vuvaleena ibe ra qai kana ga e ligadra. Era kaya e levu na kaiIdonisia ni kana vinaka kina na kakana.

Era dau taleitaka na droini, cakacaka ni liga, danisi,kei na ivakatagi. Dua na iyaya ni ivakatagi era dau vaka-yagataka na anklong, e caka mai na bitu lalai ra qailili ena dua na kau e vakaitautauri. Ena yavalati na bituqori me kilai kina na kedra irorogo. Era na vakaitavi ele vica ena gauna me vakatagitaki kina, ia e tiko ga nagauna era na kurea kina nodra dui anklong.

Me tekivu mai na ika15 ni senitiuri S.K., a teteena vanua o Idonisia na vakabauta vakaIdu kei navakabauta vakaBuda. Ena ika16 ni senitiuri, a veisau-taka na nodra ivakarau vakavanua na vakabautavakaMusolomani. Era yaco tale ga yani ena gauna qorina kai Urope mera vaqara isaluaki ni kakana, mani tau-yavu kina na lotu ni Veivanua vaKarisito.

V A N U A K E I N A T A M A T A � I D O N I S I A

Veisiko i Idonisia

I D O N I S I A

JAKARTA

E tabaki na Yadra! ena 98na vosa, wili kina na vosavakaIdonisia (vakatokaitale ga me BahasaIndonesia)

A tauyavu e Idonisia na isoqosoqo ni iVakadinadina iJiova ena 1931, era kilai e vuravura raraba nira dauvei-vakavulici ena iVolatabu. Ena gauna qo sa sivia e22,000 na iVakadinadina i Jiova mai Idonisia. Era sagatiko mera vakavulici ira na didivara era vakaitikotikoena vanua qori. A caka wale ga qo e dua na nodra soqolavotaki ena vosa vagalu, mera vakananuma na mate iJisu Karisito, era tiko kina e sivia e le 500.

IVAKAMACALALEKALEKA

Lewenivanua: 237,600,000

Koroturaga: Jakarta

Draki: Katakata

Ka e vakau: Waiwai niu, rapa,petroleum, koala (coal)

Vosa: Bahasa Indonesia, kei navica tale na drau na vosa ni vanua

Lotu: Levu era Musolomani(88 na pasede)

E laurai vakalevu ena veikaumai Sumatra kei Borneo naorangutan (dua na mataqalimaqe vutivutia kulakula). Emanumanu levu duadua mevakavale e vunikau. Na bi nidua na maqe tagane ena rairai90.7 na kilokaramu, na balavuni ligana ruarua e rauta ni 2.4na mita

Na vuanikau na durian (viavaka na uto ni Idia) evakawai na lomana, ra qaitaleitaka e levu, dina ga nikaukaua na kena iboi

Vakatagitaka tiko e duana gonetagane lailai nasuling, na bitunivakatagi evakayagataki vakalevu eIdonisia

Ora

ngu

tan

s:

�K

jers

tiJø

rgen

sen

/YAY

Mic

ro/age

foto

sto

ck

Yadra! Epereli 2013 13

Na cava e volai toka e ra o nanuma ni tiko e Idonisia?

(a) 20,000 na veimataqali kau

(b) na vanua duadua ga e levu kina na manumanuvakasucuna

(c) tiko kina na senikau levu duadua e vuravura

(d) tiko kina na senikau balavu duadua e vuravura

KILAKILA MADA

iSaunitaro:Kece.Nasenikaulevuduaduae91nasedi-

mitanakenaraba,keinasenikaubalavuduaduae3na

mitanakenacere.

VUNA E BIBI KINA Na iVolatabu e sega ni ivola vakavuniwai; se melewa na ka kece meda cakava na tamata. Ia ena vukei iko mo kila narai ni Kalou me baleta na bula.

KA E KAYA NA IVOLATABU E levu na tikinivolatabu e vaka-macalataka na rai ni Kalou me baleta na ka eda cakava e yagoda.Kena ivakaraitaki, e vakacala na iVolatabu eso na ka e rawa ni vei-vakaleqai ke vakayagataki vakasivia, me vaka na kakana kei nagunu. (Vosa Vakaibalebale 23:20) Na Lawa ni Kalou a soli vei ira naIsireli, a vakamacalataki kina eso na ka mera cakava mera kuakina ni tauvimate. E okati tale ga ena Lawa qori eso na idusidusimatata mera muria me kua kina na vakacalaka. (Vakarua 22:8) Koyagona na iVolatabu e uqeti keda meda taqomaka noda bula, e vaka-macalataka tale ga na sala meda bulabula vinaka kina.

N A R A I N I I V O L A T A B U � N O D A B U L A

N O D A B U L A

E kauaitaka na Kalou na ka eda cakava e yagoda?

“Mo kakua ni tiko kei iraera daugunu waini, kei iraera daukusikusima.”—Vosa Vakaibalebale 23:20.

r Raica e levu tale na isaunitaro vakaivolatabu ena www.jw.org

KA ERA TUKUNA ESO Era vakabauta e levu ni tauvimate edua ga na vakacalaka a vu mai na bula vakaidewadewa. Era nanumaeso tale nira vakavuna na tauvimate na ka bula vakayalo tawarairai,me vakataki ira na timoni.

KA E KAYA NA IVOLATABU E vakamacalataki ena iVolatabu nidatauvimate baleta ni rau a talaidredre na vuda vua na Kalou. (Roma5:12) Rau a uasivi tu o Atama kei Ivi ni bera ni rau talaidredre. Eraukila vinaka sara tu ga ni rau na mate ke rau sega ni muria na ivaka-sala ni Kalou. (Vakatekivu 2:16, 17) Ia erau nakita me rau saqata naKalou, rau vakayalia kina nodrau bula uasivi.�

Ni rau sa sega tale ni uasivi na vuda, era sa sega tale ga ni uasivi nanodrau kawa. Koya gona, se mani vakacava na noda sasaga medavakaotia na tauvimate, eda na tauvimate tiko ga.

KA O RAWA NI CAKAVA E vakavulica na iVolatabu nida namarautaka na bula uasivi ena dua na vuravura parataisi ke da muriana ivakasala vuku ni Kalou. (Aisea 33:24) E yalataka na Kalou ni navakaotia na rarawa, tauvimate kei na mate.—Vakatakila 21:3, 4.

� Ena vakayagataki tiko ena ulutaga qo na vosa “uasivi,” me dusia na nodrau bulabulavinaka na imatai ni tamata a bulia na Kalou, erau sega ni tauvimate, erau sega tale ga nimate.

KA ERA TUKUNA ESO Eso era uqeta na veimasulaki mai na vei-qaravi vakavuniwai.

KA E KAYA NA IVOLATABU E vakadonui ira na vuniwai na Kaloumera qaravi ira na nona tamata ena gauna vakaivolatabu. (Vaka-tekivu 38:28; Kolosa 4:14) E sega ni tukuni ena iVolatabu ni catana Kalou na vakayagataki ni draunikau me wainimate, na waiwai, nakana musu, kei na so tale na veiqaravi. O Jisu mada ga a tukuna ni“sega ni yaga na vuniwai vei ira na bula vinaka, e yaga ga vei ira natauvimate.”—Maciu 9:12.

Ia eso na mataqali veiqaravi e vakacala na iVolatabu. Kena ivakarai-taki, e sega ni uqeta na iVolatabu na veimasulaki e caka tu nikua. Esega tale ga ni vakadonuya na Kalou na veivakabulai e okati kina navakatevoro. (Kalatia 5:19-21) Eda na sega gona ni muria na ivakarauni veiqaravi e vakacala na iVolatabu, ia eda na saga ena kena gaunatotolo duadua meda qara na veiqaravi veiganiti ke tiko. ˛

Na cava e tukuna na iVolatabu me baletana vu ni noda tauvimate?

“Ena vuku ni dua ga natamata e curu kina ivuravura na ivalavala cakei na mate ena vuku niivalavala ca.”—Roma 5:12.

E vakacala beka na iVolatabu na veiqaravi vakavuniwai?

“E sega ni yaga na vuniwaivei ira na bula vinaka, eyaga ga vei ira natauvimate.”—Maciu 9:12.

Yadra! Epereli 2013 15

Sala Rawarawamo Raica KinaNeimami Web site!Me tekivu ena itabataba ni Yadra! qo, o na raicakina na QR code (quick response). Na cava na QRcode? Qori e dua na code e vakarawarawatakanomu raica na veika e vakarautaki ena neimamiWeb site. E rawa ni wiliki na code qori ke tiko nanomu tablet e vakaitaba qai tiko na kena internet,se dua na nomu smartphone.

1Me download na porokaramu e rawa

ni wilika na QR code.

2Dolava na porokaramu qori.

3Vakayagataka na itaba ni nomu tale-

voni se tablet me wilika na QR code.

O na raica sara

na neimami

Web site!

sg13 04-FN