AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W POZNANIU

WYDZIAŁ KOMUNIKACJI MULTIMEDIALNEJ

CEZARY KWAŚNY

NA KRAWĘDZI TRANSPERSONALNEGOŚWIADOMOŚĆ INTEGRALNA W UJĘCIU

WSPÓŁCZESNYCH BADACZY

Magisterska praca dyplomowa napisana

pod kierunkiem prof. ASP Romana Kubickiego

.................................................................

(podpis promotora)

Poznań 2010

1

Spis treściDefinicja świadomości.........................................................................................................................3

Systemy psychologii rozwojowej.........................................................................................................3

Model Kohlberga.............................................................................................................................3

Model Dynamiki Spiralnej...............................................................................................................5

Model Wilbera.................................................................................................................................8

Charakterystyka integralnego stopnia rozwoju świadomości.............................................................11

Dynamika Spiralna.........................................................................................................................11

AQAL............................................................................................................................................13

Kwestie sporne w ramach ruchu integralnego....................................................................................17

Model PiALOGUE.............................................................................................................................19

Systematyka prof. dr Kazimierza Dąbrowskiego...............................................................................19

Tematy integralne...............................................................................................................................20

Sztuka integralna............................................................................................................................20

Psychologia integralna...................................................................................................................26

Polityka integralna.........................................................................................................................27

Medycyna integralna......................................................................................................................30

Aplikacja modelu integralnego...........................................................................................................31

Apartheid.......................................................................................................................................31

Współczesne chrześcijaństwo........................................................................................................32

Charakterystyka świadomości integralnej z perspektywy Self..........................................................35

Ogólna charakterystyka świadomości na terenie Polski.....................................................................38

Dalsze etapy rozwojowe.....................................................................................................................39

2

Definicja świadomości

Świadomość w języku łacińskim wyrażona słowem conscientia oznacza

wiedzę dzieloną z kimś lub w metaforycznym sensie „wiedzę dzieloną z samym

sobą”, dostępną jedynie dla doświadczającego. Według jednej z definicji

świadomości jest ona stanem psychicznym, w którym jednostka zdaje sobie sprawę

ze zjawisk wewnętrznych: procesów myślowych, stanów emocjonalnych, czy

bodźców fizycznych i jest w stanie na nie reagować. Pojęciem świadomości

integralnej nazywam w pracy bardzo specyficzny model interakcji pomiędzy

postrzeganą rzeczywistością a światem wewnętrznym, subiektywnym dostępnych

człowiekowi oraz pojmowania obu tych przestrzeni, które są jednym z

podstawowych składników integralnego paradygmatu. Chciałbym więc zaprosić

szanownego czytelnika we wspaniałą podróż w realia świadomości integralnej, którą

nakreślają nam współcześni myśliciele, w realia której możemy wzbić się na

skrzydłach ludzkiej wyobraźni.

Aby właściwie przybliżyć się do zagadnienia przedstawianej problematyki,

chciałbym zaproponować formułę opartą o prezentowanie coraz większej złożoności

podjętej tematyki. Będziemy mieli okazję prześledzić zgodną z procesem

rozwojowym nauk humanistycznych sytuację obejmowania coraz szerszej

perspektywy intelektualnej określającej model integralny.

Systemy psychologii rozwojowej

Model Kohlberga

Rozpocznijmy od jednego z nurtów strukturalizmu, ukształtowanego przez

Lawrence'a Kohlberga w latach '50 XX w. Jak sama nazwa wskazuje, pozwoli on

nam na określenie struktury, szkieletu, który w pierwszym etapie możemy budować,

a następnie wokół którego możemy swobodnie oplatać interpretacje poszczególnych

zagadnień czy elementów całej teorii integralnej. Jedną z najbardziej znanych teorii

3

Kohlberga są „poziomy rozwojowe moralności”. W swej pracy autor określa 3

podstawowe stadia, do których może rozwinąć się jednostka ludzka. Poziom pre-

konwencjonalny, konwencjonalny i post-konwencjonalny1.

Istotną cechą tego systemu jest fakt, iż poszczególne poziomy manifestują się

wraz wiekiem. Poziom pierwszy jest charakterystyczny dla dzieci w wieku 3-6 lat,

poziom drugi pojawia się wraz z okresem 11-19 roku życia, natomiast ostatni pojawia

się około 19 roku lub później. Kohlberg wymienia także spekulacyjny poziom

Transcendentalnej Moralności, ponieważ wymyka się on jednak aparatowi

obiektywnego poznania (trudności z uzyskaniem empirycznego dowodu), chciałbym

się skupić na pierwszych trzech stadiach. Zaprezentowany podział w swej formie

niesie znamiona uniwersalności, jednak co za tym idzie, wydaje się być również

mocno kategoryzujący i upraszczający. Przyjrzyjmy się więc jego właściwościom.

Otóż zgodnie z przeprowadzonymi badaniami wiemy już, że jeśli rozwój

przebiega zgodnie z wyznaczonym modelem jednostka, w wieku około 20 roku życia

osiąga post-konwencjonalny poziom osądu moralnego. Poprzedzony jest on 2

pierwszymi stadiami, których rozwój musi się w tym przypadku zakończyć

sukcesem. Jak się okazuje z badań Kohlberga, nie każda jednostka ludzka powyżej 20

roku życia jest rozwinięta do poziomu post-konwencjonalnego. Możemy więc w tym

przedziale wiekowym spotkać przedstawiciela każdego z wymienionych stadiów

rozwojowych. Jedną z metod pozwalających na potwierdzenie poziomu rozwojowego

jest dylemat Heinza2.

Istnieje jednak jedna charakterystyczna zasada. Jeśli te same badania zostaną

powtórzone na tej samej grupie osób np. 10 lat później, część badanych będzie

wyrażała nadal podobny jak wcześniej światopogląd, lecz część której światopogląd

ulegnie zmianie, będzie operowała w wyżej zorganizowanym osądzie moralnym. To

umożliwia nam postawienie tezy, iż rozwój przebiega liniowo w kierunku wyższego

zorganizowania, nie odwrotnie. Umożliwia nam to zbudowanie zatem struktury,

bardzo istotnego elementu spojrzenia integralnego. Ta podstawowa i sugerująca 1 Rozwinięcie modelu z charakterystyką: http://en.wikipedia.org/wiki/Kohlberg%27s_stages_of_moral_development 2 Szczegółowy opis: http://en.wikipedia.org/wiki/Heinz_dilemma

4

hierarchię rozwojową struktura będzie, jak się okaże, przydatnym narzędziem dla

rozróżniania ogólnych pułapów świadomości na drodze do integralnego spojrzenia.

Model Dynamiki Spiralnej

Jako rozwinięcie modelu Kohlberga chciałbym zaproponować teorię

Dynamiki Spiralnej opartą o poszukiwania dr Clare W. Gravesa na przestrzeni lat 70-

80. Opiera się ona o model ewolucyjny świadomości w ramach spirali, na której

osadzone są poszczególne pułapy tożsamości ludzkiej tzw. vMEME3.

W modelu Gravesa łatwo wychwycić podobieństwa do modelu Kohlberga.

Jeśli jednak wystarczająco mocno zagłębimy się w model Dynamiki Spiralnej,

szybko zorientujemy się, iż jest on bardziej złożony i w efekcie trudno przyrównywać

oba modele do siebie. W przytoczonym modelu funkcjonuje około 7 paradygmatów,

w ramach których rozwija się ludzka świadomość. Są to vMEME: AN (instynkt

przetrwania), BO (magiczny), CP (impulsywny), DQ (celowy), ER (zdobywczy), FS

(społeczny), GT (integrujący), HU (holistyczny), IV4. Pierwsza litera oznacza

warunki życiowe, w których funkcjonuje jednostka, druga odpowiadający im system

wartości.

Tutaj pojawia się pierwsza dynamizacja: warunki środowiska mają istotny

wpływ na pułap tożsamości, często wręcz kształtują ją, determinują lub pobudzają do

zaistnienia na jej określonym poziomie złożoności. W modelu Kohlberga zmiana

miała postępujący charakter i o ile regresja była pochodną powstałą w wyniku

prowadzenia badań, w modelu Dynamiki Spiralnej jest uwzględniona jako jej istotny

element, jedno z możliwych przemieszczeń wzdłuż spirali rozwojowej.

Aby ułatwić rozpoznawanie poszczególnych kontenerów memowych,

każdemu przyporządkowany został kolor: beżowy, purpurowy, czerwony, niebieski,

3 vMEME jest terminem powstałym pod wpływem upowszechnienia się teorii memów. Same nie określają jednak memów a są raczej kontenerami memowymi (value MEME). Jeśli w kulturze istnieje mem, to vMEME będzie określało w jaki sposób będzie ten mem postrzegany, innymi słowy: vMEME określa nie o czym myśli jednostka, ale w jaki sposób. vMEME przekłada się na: światopogląd, system wartości, poziom życia psychologicznego, struktura wierzeń, zasadę organizująca, sposób myślenia, tryb życia.

4 Rozwinięty opis modelu: http://www.spiraldynamics.org/aboutsd_overview.htm Krótka charakterystyka każdego z vMEME: http://phong.com/chunks/chunkshow-single.php?chunk=from.2002-10-19-1222-0.txt

5

6

pomarańczowy, zielony, niebieski, turkusowy, koralowy5. Badania Gravesa

przypisują pojawienie się poszczególnych vMEME określonym okresom rozwoju

cywilizacji ludzkiej np.: beżowego – 100,000 lat temu, czerwonego – 10,000 lat

temu, turkusowego - 30 lat temu. Kolejny element który dynamizuje nam układ:

każdy okres rozwoju ludzkości znajduje swe odbicie w sposobie istnienia jednostek

funkcjonujących w określonych warunkach bytowych (uwzględniamy tutaj także

geolokację) w danym okresie czasowym.

Na charakter rozwijanego vMEME wpływają także: priorytety, potrzeby

troski oraz wymagania egzystencjalne jednostki w kontekście grupy, warunki

społeczne takie jak status, wpływy społeczne itp. Bardzo ciekawą cechą systemu

Dynamiki Spiralnej jest wyłanianie się poszczególnych vMEME w charakterze fal na

przestrzeni czasu. Graves wyróżnił także kilka stadiów pojawiania się

poszczególnych vMEME: alpha, beta, gamma, delta. Każdy z nich cechuje się

odmiennym stosunkiem względem poprzedniego, wyłaniającego się oraz

następującego vMEME. Sam proces ma więc charakter nie tylko falowy, ale przede

wszystkim gradacyjny. Dynamika Spiralna wyróżnia także kilka ciekawych

procesów już na poszczególnych pułapach. Aktywności w przestrzeni spirali i dzielą

się na ruchy wertykalne, horyzontalne oraz ukośne. Charakterystyczne są one dla

różnych zjawisk zachodzących w rzeczywistości, takich jak przeskok do następnego

stadium rozwojowego, ale także rozwijanie dotychczasowego systemu wartości o

jakości wyżej zorganizowanego kontenera lub uruchomienie procesów obronnych

niżej zorganizowanego kontenera w przypadku różnego rodzaju presji, a także

poszerzanie dotychczasowego paradygmatu o nowe treści z jego zakresu.

Świadomość integralna pojawia się w przypadku modelu Dynamiki Spiralnej

już w stadium rozwoju żółtego. Warto na tym etapie zaznaczyć, że z punktu widzenia

właśnie tego vMEME niezbędna okazuje się podstawowa orientacja w powyżej

przytoczonych procesach. Na tym polega jego unikalność oraz potrzeba

przedstawienia wymienionych elementów w pracy. Dzięki temu świadomość

5 Uzasadnienie obranej kolorystyki znajduje się pod adresem: http://www.spiraldynamics.org/Graves/colors.htm

7

zabarwiona integrującym vMEME jest w stanie reprezentować aktywność, jak i

charakteryzować dowolny, wcześniejszy fragment spirali nade wszystko dzięki

sprawnemu jej rozumowaniu oraz intuicyjnej percepcji.

Model Wilbera

Model Dynamiki Spiralnej poprzez swoją elastyczność oraz sposób budowy

dał początek wielu innym strukturom zbudowanym o jej zasadę. Sama teoria Gravesa

nie wspomina bynajmniej o czymś w rodzaju świadomości integralnej. To raczej jego

pochodne stworzyły i spopularyzowały w dzisiejszej kulturze ten termin.

Jedną z najbardziej rozpoznawalnych pod tym względem postaci jest z

pewnością Ken Wilber. Zbudował on cała współczesną teorię w oparciu o badania i

doświadczenia badaczy ludzkiej świadomości. W kontekście pracy jego model może

być dalszym rozwinięciem teorii opisujących ludzką świadomość, mającą jednak swe

korzenie w wielu dziedzinach nauki: psychologii, filozofii, biologii itd. Cechą

charakterystyczną myśli Wilbera jest próba wyczerpującego ujęcia rzeczywistości z

wszystkich możliwych, a jednocześnie istotnych perspektyw dostępnych

współczesnym gałęziom nauki.

Dla tego celu Wilber zaangażował pojęcie holonu6 oraz 20 reguł, którymi się

kierują. Ukształtował także system ćwiartek, przez pryzmat którego należy pojmować

aktywność holonu w kontekście holarchii. Szczególnym przypadkiem holonu jest

człowiek, szczególnym przypadkiem holarchii jest system fulkrów oparty o system

Dynamiki Spiralnej, który w dalszych stadiach ewoluował już własnym torem

rozwojowym. Wilber nadał odmienną kolorystykę swojemu systemowi (będącą

adaptacją spektrum barwnego światła rozszczepionego przez pryzmat) i tak w

przypadku jego modelu operujemy stadiami: F1 (fizyczne self), F2 (emocjonalne

self), F3 (samowiedza), F4 (self roli), F5 (dojrzałe ego), F6 (centaur), F7 (self

nadpsychiczne), F8 (self przyczynowe), F9 (self subtelne), którym odpowiadają

6 Wyczerpujący opis aparatu pojęciowego, którym posługuje się Wilber znajduje się w jego książce „Krótka Historia Wszystkiego”.

8

kolory: podczerwony, magenta, czerwony, bursztynowy, pomarańczowy, zielony,

barwa morska, turkusowy oraz indygo. Wilber przypisuje poszczególne fulkra

rozwojowe etapom w rozwoju człowieka z uwzględnieniem jego wieku.

Możliwe przemieszczenia wzdłuż jego systematyki są głównie uzależnione od

patologii, jakie na każdym poziomie mogą się pojawić. Generalnie Self7 musi przejść

sukcesywnie przez proces stopienia, rozróżnienia oraz integracji, na każdym z

etapów, aby móc rozwijać się w następujących fulkrach. Z perspektywy modelu

Wilbera, self integralne wyłania się (jeśli przejdzie sukcesywnie przez 5

wcześniejszych etapów rozwojowych) około 21 roku życia. Wilber określa sam

moment przeskoku poziomu świadomości jako jedną z najbardziej intrygujących

zagadek Wielkiego Gniazdowego Układu8.

Przytaczając poszczególne teorie kierowałem się chęcią zasugerowania, iż

sama świadomość integralna postrzega nadzwyczaj klarownie procesy ewolucyjne

we wszelkiego rodzaju aktywnościach. Świadomość tego rodzaju interesować będą

wszelkiego rodzaju systematyki z uwzględnieniem ich ewolucyjnego charakteru, a to

ze względu na integrację wymiaru czasowego jako autentycznego składnika

przestrzeni wewnętrznej świadka. Można powiedzieć, że jest to świadomość

czterowymiarowa, będąca w stanie koordynować 4 niezależne perspektywy

jednocześnie. Jako przykład może objąć rozumieniem relację dwóch niezależnych

perspektyw (np. interakcję dwojga ludzi) z perspektywy trzeciej osoby (świadek) z

uwzględnieniem możliwych ewolucyjnych następstw w perspektywie czasowej.

Rozpatrując ten rodzaj percepcji możemy założyć że, nie ma ona potrzeby izolowania

danej sytuacji z wymiaru czasowego, jak to się dzieje np. w paradygmacie logiki

Arystotelesowskiej, bądź przypisywania trwałych wartości logicznych obiektom,

przedmiotom, zjawiskom w przebiegu czasowym doświadczanej rzeczywistości

7 Termin “Self” oznacza w opracowaniu ogólny poziom tożsamości indywidualnego człowieka i jest stosowany zamiennie z pojęciem “świadka”. Rozszerzony opis pojęcia znajduje się pod adresem: http://en.wikipedia.org/wiki/Self_(psychology)

8 Jest to tzw. Wielki Łańcuch Istnienia. Jednak, według Wilbera, lepszym określeniem jest Wielki Gniazdowy Układ Istnienia, ponieważ każdy wyższy poziom przekracza i zawiera poziomy niższe, tak jak organizm zawiera komórki, komórki molekuły, molekuły atomy (źródło: P. Błajet, Ciało w kulturze współczesnej. Wątki socjopedagogiczne, WSIiE Olsztyn 2005)

9

(rodzaj logiki wyznaczonej przez Francisca Bacona), gdyż zawsze uwzględnia jej

ewolucyjny kontekst, a co za tym idzie, umożliwia jej to wykorzystanie całej nowej

gamy narzędzi w procesie interakcji z daną sytuacją.

Z perspektywy modelu Kohlberga świadomość integralna jest wyrażana

zatem najbliżej przez postawę Transcendentalnej Moralności. W przypadku modelu

Gravesa jest to poziom świadomości żółty oraz turkusowy. W przypadku Wilbera jest

to fulkrum-6, poziom wizji-logiki, centaura9.

W tym momencie warto zwrócić uwagę na specyficzny zwrot pojawiający się

wraz z poziomem integralnym: myślenie drugiej warstwy. Zwrot zaczerpnięty z

modelu Dynamiki Spiralnej określa zupełnie nowy rodzaj spojrzenia, które po raz

pierwszy jest w stanie objąć między innymi wcześniejsze etapy rozwojowe swoją

percepcją i w pełni je akceptować. Cechą wspólną myślenia pierwszej warstwy jest

to, że jego przedstawiciele są w wiecznej walce ze sobą. Poziom niebieski zwalcza

popęd czerwonego poziomu w imię ustalonego porządku i ładu, pomarańczowy

uważa, że niebieski jest ograniczony, sztywny i nieefektywny. Zielony nie lubi

żadnego z nich, gdyż nie przystają wizji świata pokoju i wzajemnego poszanowania

swoich wartości itd. Podobnie oceniany jest poziom żółty (integralny), który jest

ignorowany, redukowany, zarzucana mu jest patriarchalność, czy sztywna

hierarchizacja itd.

Z perspektywy takiego układu, wyłanianie się świadomości integralnej dzieje

się przy udziale silnego oporu wcześniejszych etapów rozwojowych (pamiętajmy, że

zgodnie z naturą Dynamiki Spiralnej, świadomość musi przejść przez wszystkie

poszczególne etapy rozwojowe, aby dotrzeć do przedstawianego rodzaju tożsamości,

jest to nadal obowiązująca nas zasada opisana w przypadku teorii Kohlberga

modelem rozwojowym moralności, w modelu Gravesa diagramem ewolucji

świadomości gatunku ludzkiego, w przypadku Wilbera jednym z czterech

podstawowych popędów holonu). 9 Zestawienie terminów teorii Gravesa, Becka/Cowana oraz Wilbera znajduje się pod adresem:

http://www.integralworld.net/wilber_sd.html

10

Charakterystyka integralnego stopnia rozwoju świadomości

Dynamika SpiralnaPonieważ opisaliśmy już ogólną ścieżkę rozwojową prowadzącą do

kluczowego dla pracy zagadnienia, ochłońmy trochę i zajmijmy się charakterystyką

przedstawianego w pracy poziomu świadomości. Chciałbym ją oprzeć o przesłanie

autorstwa Dona Edwarda Becka oraz Christophera Cowana zawarte w książce

„Spiral Dynamics: Mastering Values, Leadership, and Change”, będącymi

spadkobiercami spuścizny Clare'a W. Gravesa.

Podobnie jak wcześniejsze etapy, poziom integrujący przechodzi przez 3 fazy

rozwojowe: od silnego wpływu fazą zieloną, poprzez etap szczytowy, aż po

zabarwienie turkusowym. holistycznym poziomem rozwojowym (cały czas

pojmujemy etapy z perspektywy procesu, gradacji). Celem nadrzędnym tego

poziomu wydaje się być podtrzymanie autonomii psychologicznej oraz wysokiego

stopnia indywidualizacji. Na poziomie świadomości integralnej rodzi się właśnie

szczera etyka, wypływająca z autentycznego rozumienia sytuacji w jakim operuje

Self, wsparta wiedzą, często egzystencjalna w swym wyrazie, pozbawiona

elementów mitologizacji. Potrzeby akceptacji, zysku, przynależności,

podporządkowania zastępowane są stopniowo spontanicznością, otwartością oraz

chęcią eksploracji szeregu dostępnych perspektyw.

Poziom integralny po raz pierwszy umożliwia sprawne poruszanie się po

Spirali, ze względu na wyczerpujące zrozumienie jej potrzeb, tendencji rozwojowych

oraz potencjałów, harmonizując oraz usprawniając przy okazji przepływ potencjału.

Zanika więc szereg nieporozumień będących naturalną konsekwencją operowania w

logice dwudzielnej10 wcześniejszych vMEME. Self integrującemu nie wystarcza

sytuacja, w której zwycięża jedna czy nawet obie strony konfliktu. Sytuacje

problematyczne, czy kryzysowe są dla niego idealnym katalizatorem rozwojowym,

10 Logika dwudzielna to taka, która zakłada dwie możliwe wartości logiczne każdego zdania („prawda” lub „fałsz”) oraz stosuje prawo środka: jeżeli zdanie nie posiada jednej z tych właściwości, to automatycznie posiada drugą. Alternatywą dla logiki dwudzielnej jest logika wielowartościowa. Najpopularniejszymi jej odmianami są logika rozmyta oraz logika trójdzielna opracowana przez polskiego matematyka Jana Łukasiewicza.

11

gdyż umożliwiają potencjalnie stworzenie sytuacji odniesienia sukcesu na planie

szerzej pojmowanego dobra. To właśnie intuicyjnie postrzegane możliwości

rozwojowe są wyznacznikiem dla podejmowanych decyzji, nie zaś indywidualny

interes wynikający z potrzeby zaspokojenia jednostkowej potrzeby. Żółte vMEME z

góry przewiduje, iż realizacja potencjału poszczególnych elementów Spirali jest

wpisana w interes rozwojowy całego układu. Kierując się tą właśnie intuicją szuka

więc wszelkiego rodzaju niszy, które należy wypełnić. Z dużą łatwością dociera do

jądra problemu danej sytuacji.

Co umożliwia tak sprawne funkcjonowanie temu vMEME? Otóż jedną z

bardzo ciekawych właściwości jest brak lęku, niepewności w działaniu, czy

podejmowaniu decyzji. Umożliwia to zaangażowanie zupełnie nowej palety narzędzi

w modelu interakcji z rzeczywistością zewnętrzną. Dzięki temu jednostki obdarzone

spojrzeniem integrującym potrafią być wyjątkowo wydajne oraz efektywne w swej

aktywności, przy minimalnym wykorzystaniu dostępnych zasobów.

Dla tego rodzaju Self funkcjonowanie w hierarchiach czy strukturach

społecznych jest nieistotne, jakkolwiek głęboko je szanuje, gdyż pojmuje sens ich

istnienia oraz status ewolucyjny. Rola społeczna czy dobra materialne nie mają

istotnego znaczenia, jeśli nie służą szerzej pojmowanemu interesowi. Jeśli istnieje

hierarchia, to jest ona oparta przede wszystkim o zakres kompetencji jakim operuje

jednostka. Wiedza i doświadczenie są przedkładane ponad wszelkie inne względy. Z

uwagi na zaawansowany poziom rozwoju etycznego, jednostką taką trudno jest

manipulować, gdyż kieruje się w swoim doświadczeniu odwewnętrznym, intuicyjnie

pojmowanym impulsem. Często, gdy w wyniku aktywności Self integrującego inni

hucznie obchodzą zwycięstwo i osiągnięty dobrobyt, ono znajduje się już gdzieś

zupełnie indziej stawiając czoła kolejnym wyzwaniom i wyzwalając kolejne

potencjały na ścieżce rozwoju integralnego paradygmatu.

Co najciekawsze, intuicja tego poziomu pozwala na przekrojowe spojrzenie

na kwestię wszelkiego rodzaju instytucji oraz organizacji. Self integralne potrafi

rozróżniać biegle perspektywy, z których działają zarówno jednostki jak i całe

12

organizacje. Dzięki opanowaniu wachlarza postaw w trakcie wcześniejszych stadiów

rozwojowych, są w stanie bezproblemowo wpisywać się w poszczególne role

osiągając w bardzo efektywny sposób wysoki poziom interakcji z otoczeniem.

Paradoks jest naturalnym zjawiskiem w obrębie którego funkcjonuje Self

integralne. Sytuacje, które spotyka wymagają podejścia zarówno konformistycznego

jak non-konformistycznego, autorytarnego jak i liberalnego. Osią rozwojową dla tego

pułapu świadomości jest zdobywanie wiedzy z każdego dostępnego źródła. Dzięki

niej Self może dobierać w najefektywniejszym zestawieniu elementy doświadczeń

poszczególnych pułapów tożsamości, które ze swej natury eksplorują za sprawą

własnego popędu dane im perspektywy.

Jednym z bardzo istotnych zjawisk tego vMEME jest właściwe nacechowanie

języka komunikacji: otwartość, uprzejmość oraz autokracja. Każda z nich pełni

istotną rolę. Otwartość umożliwia wytworzenie zaufania, uprzejmość łagodzi

wszelkiego rodzaju lęki oraz napięcia występujące na danym poziomie rozwojowym,

natomiast autokracja jest elementem niezbędnym dla utrzymania prawidłowego

rytmu funkcjonowania przedstawicieli poszczególnych fragmentów Spirali.

Zapewnia ona jasność i klarowność przekazywanego komunikatu, a także zapewnia

efektywność w komunikacji i zarządzaniu dostępnymi zasobami.

AQALPrzytoczoną charakterystykę chciałbym rozwinąć teraz o elementy języka

AQAL. Wilber w swoim systemie kluczowe znaczenie nadał modelowi ćwiartek.

Operuje on rozróżnieniem rzeczywistości na aspekt subiektywny, intersubiektywny

oraz obiektywny w wymiarze indywidualnym jak i zbiorowym. Interesującym jest

fakt, iż ćwiartki odzwierciedlają przestrzeniom estetyki, moralności oraz nauki, które

13

przekładają się na perspektywy pierwszej, drugiej oraz trzeciej osoby. Te zaś

występują w praktycznie każdym języku: ja (piękno), ty (dobro), to (prawda) i

odpowiadają jednocześnie perspektywie ciała, umysłu oraz ducha.

Ponieważ świadomość integralna szanuje wszystkie dostępne perspektywy

nietrudno zauważyć, iż poszczególne aspekty ciało/umysł/duch reprezentować będą

odpowiednio pre-konwencjonalne (AN, BO, CP), konwencjonalny (DQ) i post-

konwencjonalne (ER, FS, GT, HU, IV) obszary Spirali w przypadku Gravesa czy

odpowiednio fulkrów rozwojowych Wilbera.

W tym momencie możemy dostrzec, z jakim wdziękiem przeplatają się

poszczególne modele opisowe, różniąc się jednocześnie poziomem złożoności oraz

istniejących współzależności. I na tym polega między innymi zadanie Self

integralnego: sprawne integrowanie perspektyw rozwojowych i aplikowanie

właściwego systemu myślenia, działania, istnienia w rzeczywistości. Wilber

14

opowiada już nie tyle o zestawie czynników, które muszą zostać spełnione, aby

nastąpiła ewolucja, ale o tetradacji ćwiartek (jednoczesnym ruchu w każdym z

czterech obszarów doświadczenia). Jest to ruch wzdłuż osi, który aby nastąpił, musi

mieć wystarczające podłoże w każdej z czterech ćwiartek.

Opisywany poziom nazywany jest przez Wilbera również poziomem

centaura, wizji-logiki, gdyż na tym etapie następuje integracja komponenty

intelektualnej i cielesnej oraz wyjście poza dualistyczne spojrzenie, intensywnie

rozdzielające obie komponenty. Wypadkową tego procesu jest zaniknięcie

dominującego rozbicia ciało/umysł. Wykreowany wcześniej paradygmat logiki

arystotelesowskiej, zostaje łagodnie wchłonięty w perspektywę integralną, jako jedna

z możliwych sposobności przejawienia aspektu aktywności umysłowej.

Istotnymi elementami spojrzenia integralnego oprócz ćwiartek są wg Wilbera

także pojęcia stanów oraz struktur. Stanów świadomości doświadcza każdy z nas, są

to jawa, śnienie, głęboki sen, które odpowiadają obszarom ego, duszy oraz ducha:

„Znaczenie tych trzech naturalnych stanów kryje się w tym, że każdy człowiek, na

dowolnym etapie lub poziomie rozwoju, ma dostęp do ogólnego spektrum

świadomości — od ego przez duszę do ducha — przynajmniej jako stanów

czasowych, z tego prostego powodu, że wszyscy ludzie czuwają, śpią i śnią.”11

Struktury natomiast odpowiadają fulkrom Wilbera, które omówiliśmy już wcześniej

przy okazji omawiania modelu w odniesieniu do systematyki Gravesa oraz

Kohlberga.

Z tych dwóch aspektów integralnego spojrzenia autor powołuje do istnienia

bardzo ciekawą sieć: „Wilber-Combs Lattice”, która wskazuje, iż dostępne jest

przejawienie dowolnego stanu na poziomie każdego z etapów rozwojowego w

strukturze. Jest to istotny element wizji integralnej, gdyż właśnie dzięki niemu

możemy uzyskać bogatą sieć połączeń oraz odniesień. W efekcie umożliwia to np.

komunikowanie treści z wybranego poziomu językiem wybranego pułapu

świadomości. Umożliwia ona uświadomienie sobie niesamowitej elastyczności w

11 Ken Wilber – “Psychologia integralna”, wyd. 2000, Jacek Santorski & CO, s. 13

15

doborze i sposobie komunikowanych treści na poszczególnych płaszczyznach

dialogu. Umożliwia także eksplorację rzeczywistości we wspomnianej siatce,

tworząc bogate medium komunikacyjne. Szerszym omówieniem tego aspektu

zajmiemy się przy okazji aplikacji modelu integralnego dla potrzeb współczesnego

chrześcijaństwa.

Omówiliśmy już pojęcia ćwiartek, stanów, struktur. Lecz dla percepcji, którą

intuicyjnie będzie się posługiwać integralne Self potrzebne są wg Wilbera jeszcze

dwa składniki. Świadomość jak się okazuje może rozwijać się wielowątkowo w

ramach obranych rodzajów inteligencji. Wilber proponuje szereg linii rozwojowych,

opartych o badania w tym zakresie. I tak możemy wyróżnić linie rozwojowe:

kognitywistyczną, self, moralną, emocjonalną, interpersonalną, płciową, duchową,

kinestetyczną, humoru, kreatywności, estetyczną. Szereg linii rozwojowych tworzy

unikalny diagram dla każdej jednostki, w ramach której może się ona rozwijać na

obranych liniach. Często rozwój jest jest nieregularny i poziom świadomości jest

wypadkową rozwoju na poszczególnych liniach. Tworzy to ponownie bogatą matrycę

interpretacyjną, gdyż jednostka rozwinięta do poziomu wrażliwego Self (F6) na linii

kognitywistycznej, może wykazywać elementy agresji (F3) w momencie poczucia

zagrożenia, jeśli jej linia rozwojowa zachowawcza jest rozwinięta właśnie do tego

poziomu. Takie ujęcie stanowi stosunkowo elastyczne narzędzie w doborze środków

interakcji przez integralną świadomość.

Zajmijmy się teraz typami. Wilber wyróżnia dwa fundamentalne typy

rozwojowe: męski i żeński. Jak się okazuje obie płcie rozwijają swój potencjał na

skali tożsamości w zupełnie odmienny sposób: mężczyźni poprzez budowanie

autonomii, kobiety poprzez troskę i opiekę. Dochodzimy tutaj do niezwykle

zastanawiającego faktu. Jak wskazuje Carol Gilligan w książce „In a Different

Voice”, teoria Kohlberga na temat rozwoju moralnego nie nadaje się do określania

stopnia rozwojowego moralności kobiet. Sposób konstrukcji dylematu Heinza,

okazuje się niewystarczający, skutkiem czego zgodnie z jego wynikami, poziom

rozwojowy na linii moralnej kobiet przypomina okres dziecięcy. Gilligan prowadzi

16

czytelnika przez proces testowy ilustrując, iż większość kobiet w obliczu pytania nie

odpowiada zgodnie z przewidywanymi założeniami, ale wypytuje się o kontekst

sytuacji. I właśnie to myślenie kontekstowe, które jest dane kobietom z perspektywy

przynależnego im typu, wymagane jest dla sprawnej komunikacji, podobnie jak

myślenie systemem reguł i zasad w przypadku mężczyzn.

Zdolność do poruszania się w obu sposobach postrzegania świata jest

wymiernym sprawdzianem pojmowania sposobu funkcjonowania obu płci w ramach

spojrzenia integralnego. Tutaj chciałbym także wspomnieć o fakcie, iż w modelu

Dynamiki Spiralnej vMEME dzielą się na kolory chłodne oraz ciepłe. Odpowiadają

one cechom pierwiastka żeńskiego oraz męskiego, skutkiem czego poziom

purpurowy, niebieski, zielony oraz turkusowy są nastawione na działanie grupowe,

troskę i wspólnotę, podczas gdy poziomy beżowy, czerwony, pomarańczowy oraz

żółty nastawione są na autonomię, eksplorację oraz indywidualność. W ramach tych

poziomów jest naturalnie dostępny każdy z omawianych typów.

Wilber splata przedstawioną gamę pojęć, procesów, reguł w tzw. Integral

Operating System - IOS, mający zapewnić wyczerpujący oraz efektywny model

pojmowania szeregu dostępnych przestrzeni Self. Całość zaś okrasza mianem wizji

integralnej, która w wielu aspektach odpowiada i wywodzi się z dorobku badaczy

ludzkiej świadomości i nie tylko.

Kwestie sporne w ramach ruchu integralnego

Wilber w swoim modelu oparł się w dużej mierze na Dynamice Spiralnej

opracowanej przez Becka i Cowana na bazie badań Gravesa. Ponieważ jego model

zdobył olbrzymią popularność, warto wspomnieć o gorącej oraz kontrowersyjnej

dyskusji, jaka w wyniku tego powstała. Otóż spadkobierca modelu Gravesa, w tym

przypadku Christopher Cowan, zarzuca Wilberowi brak ścisłości w przedstawionej

przez niego interpretacji oraz nieumiejętność rozróżnienia pomiędzy kontenerem

memowym (vMEME) a jego zawartością (memami). Znacznymi podejrzeniami są

17

także komercjalizacja całego zjawiska oraz odejście od naukowej ścisłości na rzecz

popularności oraz estetyzacji modelu12.

Wiele artykułów krytykujących otwarcie model Wilbera odnaleźć można na

stronie www.integralworld.net, którą wcześniej zagorzały zwolennik filozofii

Wilbera, Frank Visser stopniowo przekształcił stronę w zbiór tekstów krytycznych

(strona posiada także polską wersję: http://www.integralworld.net/pl.html). W tym

kontekście bardzo ciekawa wydaje się być reakcja samego Wilbera, który w swych

wypowiedziach nie szczędzi wulgaryzmów oraz nasyconych emocjonalnie haseł13,

próbując w ten sposób potencjalnie odstraszyć przedstawicieli „myślenia pierwszej

warstwy”, aby problem móc dyskutować z predysponowanymi do tego

przedstawicielami „myślenia drugiej warstwy”.

Bardzo ciekawą postacią wydaje się być tutaj Don Edward Beck. Początkowo

mając zażyły kontakt z Gravesem, aż do jego śmierci, podejmuje następnie

współpracę z jednym ze swoich studentów: Christopherem Cowanem. Jej owocem

jest właśnie jedna z kluczowych pozycji, w oparciu o którą powstała praca. Następnie

Beck rozpoczął samodzielną aktywność po to, by w niedalekiej przyszłości podjąć

współpracę z Wilberem. Na przestrzeni lat Beck wyróżnia odpowiednio trzy modele:

teorię Gravesa, SD oraz SDi (Spiral Dynamics Integral) w zależności z kim

podejmował wówczas współpracę.

Osobiście kieruje się teorią Gravesa w interpretacji Becka i Cowana jako

trzonem, podstawą pracy, wskazując na poszczególne interpretacje celem uzyskania

w miarę wyczerpującego obrazu opisywanego zjawiska. Interpretacja teorii Gravesa

w wykonaniu Becka/Cowana czy Wilbera nie są jedynymi jakie napotkałem w

wyniku zainteresowania opisywaną materią.

12 http://www.spiraldynamics.org/faq_integral.htm 13 http://www.kenwilber.com/blog/show/46

http://www.kenwilber.com/blog/show/48

18

Model PiALOGUE

Bardzo ciekawe okazują się być

indywidualne próby interpretacji systematyki

Gravesa. Jedną z nich jest idea PiALOGUE.

Zgodnie z jego definicją jest to dynamiczna

wymiana informacji w celu osiągnięcia

wyższego poziomu samoświadomości, niż ten

reprezentowany przez jednostkę na początku

procesu komunikacyjnego. Powodem, dla

którego jest on dynamiczny jest fakt, iż każda oferowana informacja lub komentarz

określonej osoby przedstawia nową możliwość przemianowania pojmowania własnej

świadomej uważności oraz wiedzy i pozwala na powtarzalne doświadczanie

momentu ekscytacji związanego z procesem odkrywczym. PiALOGUE korzysta ze

swobodnej interpretacji Dynamiki Spiralnej i nie stroni od podejmowania wątków na

temat elementów modelu Wilbera w kontekście dialogu poszczególnych fragmentów

prezentowanego układu.

Systematyka prof. dr Kazimierza Dąbrowskiego

Szukając polskiego odpowiednika modelu integralnego, natrafiłem na teorię

prof. dr Kazimierza Dąbrowskiego: Dezintegracja pozytywna. Cechą

charakterystyczną jest tutaj proces rozszczepienia komponentów psychicznych

jednostki celem uzyskania wyższego poziomu organizacji w ramach tzw. cząstkowej

integracji. Teoria nastawiona jest na proces rozwojowy, bardzo bliski obejmowaniu

coraz to szerszej perspektywy nakreślanej przez choćby Dynamikę Spiralną. Self w

przypadku teorii Dąbrowskiego przechodzi przez następujące etapy: integracja

pierwotna, dezintegracja jednopoziomowa i jednokierunkowa, dezintegracja

wielopoziomowa spontaniczna, dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana,

19

Integracja wtórna14.

Dąbrowski uwzględnia także komponentę fizyczną oraz społeczną jako

determinującą rozwój jednostki. Jest to bardzo bliskie założeniom Dynamiki

Spiralnej Becka i Cowana, gdzie otoczenie definiuje możliwości rozwojowe

jednostki, czy systemowi ćwiartek Wilbera (każdy holon znajduje się w strukturze

holonów, które mogą być postrzegane z perspektywy subiektywnej oraz

obiektywnej). Cechą charakterystyczną systemu jest uznanie psychonerwic za

pochodne procesu rozwojowego i w jego kontekście nie są uznawane przez teorię

jako chorobę, lecz stymulujący czynnik rozwojowy.

Tematy integralne

Zajmijmy się teraz „tematami integralnymi”. Zagadnienie jest naprawdę

szerokie i jest w stanie objąć większość kluczowych dziedzin ludzkiej aktywności.

Ken Wilber proponuje wyróżnić przykładowo: integralną medycynę, integralny

biznes, integralną politykę czy integralną sztukę. Spójrzmy więc przez pryzmat

omawianej wizji na poszczególne dziedziny ludzkiej aktywności.

Sztuka integralna

Jednym z najciekawszych tematów w naszym przypadku jest z pewnością

kwestia sztuki integralnej. Czym zatem charakteryzuje się sztuka integralna? Otóż jej

cechą specyficzną jest fakt, iż tworzona jest przez integralną świadomość.

Niezależnie więc od źródła pochodzenia obrazowanego zjawiska (przestrzeni

percepcji, umysłu czy ducha), jest ona ujęta z perspektywy integralnego spojrzenia.

W przypadku większości stylów możemy wyróżnić charakterystyczne

komponenty wizualne, które je definiują. W przypadku sztuki integralnej możemy

powiedzieć, że taką cechą jest wrażenie holistyczności, wzajemnego powiązania

wszystkich zdarzeń i rzeczy jakie tego typu świadomość aktualizuje w swoim

14 Szczegółowy opis poszczególnych etapów można odnaleźć pod adresem: http://pl.wikipedia.org/wiki/Dezintegracja_pozytywna

20

doświadczeniu. Ponieważ tożsamość integralna wkracza w obszar transpersonalny,

warto zwrócić uwagę, w jaki sposób sztuka integralna odnosi się do sztuki

transcendentalnej (ponadzmysłowej). Otóż w generalnym ujęciu istnieją dwa obszary

sztuki duchowej: immanentny (rzeczywistość widziana w jej nasyconym duchowo

bogactwie) oraz transcendentny (stany świadomości, zjawiska, wymiary

rzeczywistości odmienne od zwykłej rzeczywistości).

Jakkolwiek, żaden z nich nie musi być realizowany w sposób integralny

(twórca sztuki immanentnej nie musi być świadomy, że duch ma charakter zarówno

immanentny jak i transcendentny), to świadomość artysty integralnego jest

„przebudzona” dla obu tych aspektów ducha. Nawet jeśli będzie on obrazował

wybrany aspekt sztuki duchowej, to jego intuicyjna świadomość obydwu kierunków

wpłynie w znaczący sposób na kształtowany obraz. Twórca integralny operuje

świadomością zarówno czasowej jak i bezczasowej natury ducha, który nie przejawia

się w rzeczywistości, a jednocześnie podlega manifestacji, który posiada wymiar

realny oraz go nie posiada. Świadomość artysty nie wyklucza, żadnego z aspektów

dualizmu.

Co przekazuje sztuka integralna to wrażenie pełni, holistyczności, które może

być wyrażone na wiele sposobów, poprzez obrazowanie dowolnego fragmentu

wybranej przez artystę przestrzeni. Sztuka integralna może mieć charakter mistyczny,

lecz nie musi. Może także używać w swej ekspresji dowolnego z dotychczas

określonych stylów.

Spójrzmy na sztukę z perspektywy AQAL. Artysta integralny będzie tworzył

w oparciu o przesłanie każdej z ćwiartek. Indywidualnej, kolektywnej w ich

subiektywnym i obiektywnym wymiarze. Sztuka integralna szanuje i włącza zatem

wymiary estetyczny, moralny oraz naukowy (które odpowiadają ćwiartkom

subiektywnej, inter-subiektywnej i obiektywnej) w proces realizacji. Ponieważ artysta

integralny rozumie jedność oraz wzajemne połączenie wszystkich zjawisk, rzeczy,

dzięki wyłonieniu się sztuki integralnej mamy możliwość doświadczania sztuki

transpersonalnej tworzonej z tej właśnie perspektywy. Twórca włącza elementy

21

wcześniejszych nurtów rozwojowych, które ze swojej natury są istotne, a także

uzupełnia je o niezbędne wymiary, nie wykluczając jednocześnie żadnego istotnego

elementu w procesie kreacji przekazu.

Celem sztuki integralnej jest nie tylko stworzenie języka, który pomoże

opisywanie nowo powstałych światopoglądów, ale także pomoc we wprowadzeniu

tych nowych sposobów rozumienia w istnienie, a przez to transformację ludzkiej

świadomości. Ponieważ sztuka jest sposobem na dostrzeżenie nowych wymiarów

świadomości, jej istotną funkcją jest to, że obrazuje nowy paradygmat jako pierwsza

z gałęzi ludzkich aktywności. Staje się podłożem dla nowej moralności oraz nauki.

Podobnie działo się w przypadku narodzenia postmodernizmu, którego

rozwój zawdzięczamy właśnie sztuce. W kontekście ćwiartek właśnie wymiar

estetyczny świadomości jest w naszej cywilizacji zaniedbany na rzecz perspektywy

naukowego poznania, podczas gdy jest to jeden z podstawowych filarów

świadomości. Jest natomiast tak istotny, gdyż pozwala dostrzegać piękno

otaczającego świata, piękno formy oraz poznawać wymiar estetyczny przejawionej

rzeczywistości, na równi z wymiarem naukowym oraz moralnym. W innym

przypadku możemy zostać uwięzieni w wizji świata zredukowanego do któregoś ze

sposobu postrzegania świata, jak to się stało w przypadku modernizmu (wszystkie

przejawy rzeczywistości można sprowadzić do materii, które może poznać i zbadać

nauka), czy post-modernizmu (wszystkie przejawy rzeczywistości są jedynie

interpretacjami). W wymiarze wertykalnym możemy mówić o poziomach

świadomości, które kreują sztukę. Wilber zaznacza tutaj, że oprócz podmiotu

kreującego, należy wziąć pod uwagę przedmiot obrazowania (a więc różne obszary

obrazowanej przestrzeni). Taka sieć kombinacji tworzy bogatą paletę kierunków w

sztuce.

W wielu przypadkach przestrzeń obrazowana odpowiada światopoglądowi w

którym operuje artysta. Bardzo ciekawym pod tym względem przykładem

zilustrowania tendencji powstałych w historii ludzkości zajął się w swojej pracy

magisterskiej pt. „Rozwój malarstwa w perspektywie spirali rozwoju” Franciszek

22

Ledóchowski. Autor przyporządkowuje poszczególne trendy rozwoju malarstwa

odpowiadającym im poziomom Dynamiki Spiralnej zaproponowanej przez Becka

oraz Cowana, docierając tym samym do integralnych poziomów: żółtego oraz

turkusowego. Jednocześnie trafnie wskazuje, iż pomimo że niektóre fale

świadomości dominowały w znacznie odległych czasowo epokach, do dziś możemy

spotkać realizacje, które spełniają ich kryteria, często jednak wzbogacone o

współczesne środki wyrazu.

Przedstawicielami sztuki integralnej (będących w większości przypadków

pod dużym wpływem filozofii Wilbera) są postacie takie jak: Alex Gray, Adam Scott

Miller, Stuart Davis, Saul Williams, bracia Wachowscy (ze względu na trylogię

Matrix), Michael Garfield, Joe Perez.

Alex Grey jest amerykańskim artystą, którego sztuka zabarwiona jest

duchowością i często przybiera psychodeliczny wydźwięk. Jego obrazy łączą

elementy struktur ciała (układ krwionośny,

limfatyczny, tkanka tłuszczowa), umysłu

(ludzkie twarze, fantastyczne stworzenia) oraz

ducha (strumienie energii, charakterystyczna

dla jego przedstawień poświata). Artysta stara

się ukazać w swoich obrazach

wielowarstwowość rzeczywistości oraz

wzajemne połączenie wszystkich ich

elementów. Jego twórczość można

potraktować jako mieszankę sztuki sakralnej,

wizjonerskiej z postmodernistyczną. Jednym

z najsłynniejszych cykli jest The Sacred

Mirrors składający się z 21 obrazów przedstawiający elementy życia człowieka takie

jak narodziny, ciąża, akt seksualny, pocałunek, twórczość artystyczna, modlitwa.

Prace artysty funkcjonują między innymi w Kaplicy Uświęconych Luster (the Chapel

of Sacred Mirrors) w mieście Wappinger (65 mil na północ od Nowego Jorku), a

23

Alex Grey - Painting

pojawiały się także w Amerykańskim Muzeum Sztuki Wizjonerskiej w Baltimore

(1998-99) czy Muzeum Sztuki Współczesnej w San Diego w 1999.

Adam Scott Miller jest malarzem, w który w swoich obrazach stara się

połączyć logiczną, materialistyczną analizę z intuicyjnym, mistycznym

doświadczeniem. Artysta stara się eksplorować relacje pomiędzy mistycznym

doświadczeniem, a koncepcjami odnoszącymi się do natury wszechświata. Prace

takie jak Thermodynamic

Horizon, czy Woman with

Electromagnetic Aura

odzwierciedlają postrzeganie

świata w kontekście

strumieni, złożonych struktur,

które przenikają naszą

rzeczywistość, a jednocześnie

w których nasza

rzeczywistość jest zatopiona.

Ciekawą właściwością obrazów jest pojawianie się często form przypominających

swoją konstrukcją fraktale. Prace artysty są dostępne przede wszystkim w przestrzeni

wirtualnej (www.corpuscallosum.cc), gdzie można je obejrzeć oraz nabyć.

Film Matrix braci Wachowskich odbił dość silne piętno na kulturze

popularnej. Ken Wilber poświęcił mu kilka dyskusji, w których przedstawił bogactwo

znaczeniowe trylogii w kontekście spojrzenia integralnego. Wilber wskazuje między

innymi, iż klucz interpretacyjny całego filmu przedstawiony jest w ostatnich 20

minutach trzeciej części. Pierwsza część przedstawia dobrze znane dualistyczne

podejście: wszystko wewnątrz Matriksa jest „złe”, wszystko na zewnątrz „dobre”.

Dalsze części jednak znacznie komplikują ten podział, sugerując widzowi, iż film nie

przedstawia jednoznacznie tego co może być realne, a co wirtualne. Kiedy narracja

staje się wielopoziomowa, poszczególne przestrzenie nabierają nowego znaczenia:

przestrzeń Zionu zaczyna odpowiadać przestrzeni ciała, przestrzeń Matrix

24

Adam Scott Miller - Celestial Shore

przestrzeni umysłu, maszyny zaś

reprezentują przestrzeń ducha,

który jest wyobcowany, dlatego

też atakuje. Stanowi to analogię do

Wielkiego Gniazdowego Układu

Istnienia, o którym Wilber

wspomina wielokrotnie w swoich

pracach. Wyalienowany i

oddzielonych od pozostałych

rzeczywistości duch manifestuje

się jako armia maszyn gotowych

zniszczyć rodzaj ludzki i jedynie

integracja wszystkich trzech

komponent może zwrócić należny

honor każdej z nich i zapewnić pokój. W tej perspektywie trylogia przedstawia

moment integracji oraz transcendencji w wyżej zorganizowany paradygmat. Proces,

który w pracy wspominany jest wielokrotnie i istotny jest właśnie z perspektywy

integralnej.

Sami twórcy filmu zdecydowali się nie przekazywać oryginalnych zamiarów

oraz intencji jakie nimi kierowały, aby uniknąć dogmatyzacji ich interpretacji.

Trylogia w założeniu miała zadawać pytania, aby wyzwolić mnogość interpretacji

odwołujących się do różnych poziomów, które są w niej przedstawione.

Ciekawa w kontekście spojrzenia integralnego jest organizacja świata sztuki.

Sam proces kreowania sztuki oraz jej odbioru rezygnuje z linearnego przebiegu,

gdzie operujemy zestawem z góry określonych, przypisanych ról społecznych i

hierarchii. Marcel Cobussen proponuje w swym eseju „Defending the Uncanny”

sposób organizacji świata sztuki oparty na zdecentralizowanych, sieciowych

ośrodkach. W takim układzie jednostki dokonują wkładu w postaci swojej pracy za

każdym razem w inny sposób, o zróżnicowanym priorytecie/istotności w złożonej

25

The Matrix – Revolutions, reż. Andy i Lana Wachowscy

sieci relacji oraz interakcji. Sieć organizuje się dynamicznie, w zmiennym układzie

podejmowanego przedsięwzięcia. Taki model bardzo odpowiada charakterystyce

poziomu integralnego, gdyż z założenia zezwala na chaotyczną, nieprzewidywalną

konfigurację, w której możemy mówić najwyżej o prawdopodobieństwie zaistnienia

szczególnych relacji w procesie realizacyjnym, a posiadane kompetencje wybijają się

na pierwszy plan ponad status społeczny czy inne czynniki.

Psychologia integralna

Kolejnym ciekawym tematem jest psychologia integralna, któremu Wilber

poświęcił jedną ze swoich książek. Z perspektywy tej dziedziny nauki zajmujemy się

Self, które jest: „(...) lokum tożsamości, woli i mechanizmów obronnych i które musi

prowadzić, równoważyć i integrować wszystkie poziomy, linie i stany, jakie

konstytuuje jego konstrukcja.”15

Zgodnie z takim ujęciem psychologia tego rodzaju powinna biegle rozróżniać

patologie powstające na poszczególnych poziomach rozwojowych i przypisywać im

odpowiedni rodzaj terapii. Poziom fulkrum pomaga ustalić poziom patologii.

Przykładowo, dla fulkrum-1 będzie to psychoza, dla fulkrum-2 narcyzm lub

zaburzenia borderline, dla fulkrum-3 psychonerwica, a dla fulkrum-4 jest to patologia

skryptu. Przyporządkowane im odpowiednio terapie to uspokojenie, budowanie

struktury, terapia odkrywająca, analiza skryptów. Bardzo ciekawą formą terapii

obejmujący poziom integralny (F-6) jest dialog sokratyczny poruszający kwestie

kontaktu z własnymi uczuciami (F-3), radzenie sobie z potrzebą przynależności (F-

4), poczuciem własnej wartości (F-5) oraz samorealizacją (F-6). Omówiliśmy tym

samym ogólnie lewą, górną ćwiartkę w systemie Wilbera.

W prawej górnej umiejscowione są wszystkie obiektywne, naukowe dane na

temat zachodzenia procesów psychologicznych: zmiany w pniu mózgu, systemie

limbicznym itd. Dołączamy w tym momencie wszelkiego rodzaju farmakologiczne

15 Ken Wilber – Psychologia integralna, wyd. 2000, Jacek Santorski & CO, s. 59

26

sposoby leczenia, a także pobudzanie np. fal delta, theta16 jako dominujących w pracy

mózgu i sprzyjających pracy półkul mózgowych.

Poszerzając spojrzenie o kolektywne ćwiartki, należy naturalnie zwrócić

uwagę na ich intersubiektywny oraz obiektywny charakter. W przypadku pierwszym

należy rozpatrzyć kondycję kultury, w której funkcjonuje Self. W przypadku drugim

warto zwrócić uwagę na to, jak zorganizowane jest środowisko, w którym

funkcjonuje jednostka, co także może mieć bezwzględny wpływ na jej kondycję

psychiczną.

Psychologia integralna zwraca także uwagę na strumienie rozwojowe. Jedną z

podstawowych funkcji Self jest ich integracja. Harmonijny rozwój może nastąpić

tylko wówczas, gdy wszystkie główne linie rozwijają się w miarę zbliżonym tempie.

Należą do nich linia moralna, motywacyjna, światopoglądu, afektywna, płciowa,

estetyczna. Terapia integralna działa także w strumieniach Self: ego, dusza oraz duch,

gdyż rozwijają się one obok siebie. Dostrajanie się do tych różnych wymiarów

świadomości może przyczynić się do ich wspólnego, bardziej harmonijnego rozwoju.

W trakcie terapii można więc powoływać stany świadomości przynależne

obszarom duszy czy ducha w miarę ich wyłaniania, lecz jedynie trwałe oparcie w

dobrze rozwiniętym ego, pozwala na ukształtowaniu ich trwałych struktur w

świadomości (określanych już przez fulkra rozwojowe).

Polityka integralna

Zajmijmy się teraz tematem polityki integralnej. Jej głównym zadaniem jest

wg Wilbera przekrojowe spojrzenie na kwestie zarządzania z perspektywy modelu

AQAL. Umożliwia on uporządkowanie praktycznie każdego dotychczas dostępnego

nurtu politycznego, nadając mu uniwersalny adres w oparciu o ćwiartki, poziomy,

typy oraz linie.

16 Fale alpha, beta, delta, gamma są to dominujące częstotliwości pracy mózgu, które możemy ustalić przy pomocy urządzenia elektroencefalografu. Ciekawą właściwością jest, iż pojawiają się one w specyficznych stanach świadomości a także fakt, że przy pomocy odpowiednich technik możemy pobudzić występowanie konkretnych częstotliwości.

27

Ciekawy jest natomiast sam model AQAL w zastosowaniu względem

polityki. W ramach ćwiartek pojawiają się bowiem osie indywidualna oraz socjalna

odpowiednio w wymiarach „internalistycznym” i „eksternalistycznym”. Partie są

przyporządkowywane tutaj ze względu na ukierunkowanie programu na dobro

kolektywne lub jednostkowe, a także uznanie kwestii otoczenia lub indywidualnych

jako przyczynę występujących problemów społecznych. Poziomy określają natomiast

stadium rozwojowe w

kontekście fulkrów. Będą one

więc ewoluowały przez

poziomy od bursztynowego

po turkusowy.

Wilber wymienia tutaj

dwa rodzaje aktywności:

translacyjną oraz

transformującą. Pierwsza

odpowiedzialna jest za

opiekuńczy charakter

jednostki organizacyjnej,

który stara się zakreślić jak

najszerszy obszar

oddziaływania obejmując

tożsamy sobie poziom

rozwojowy oraz wszystkie wcześniejsze. Druga dąży do jak najpełniejszego wyrazu

poprzez rozwój w kierunku coraz wyżej zorganizowanych struktur. Te dwa rodzaje

orientacji określają dwa typy, które są wzajemnie komplementarne, definiują

charakter partii politycznej i mogą mieć zdrową lub patologiczną kondycję17.

Z istotnych, jednak znajdujących się na dalszym planie właściwości możemy

17 Patologia translacyjna polega na odbieraniu możliwości zaistnienia wyżej zorganizowanych struktur, natomiast patologia transformacyjna polega na pomijaniu, wypieraniu wcześniej wykształconych poziomów rozwojowych na rzecz wyżej rozwiniętych struktur.

28

wyróżnić linie. To czy partia ma charakter feministyczny, ekologiczny itp. Warto tutaj

wspomnieć, iż partia może się posługiwać językiem innego poziomu, niż sposób w

jaki postępuje w rozwiązywaniu problemów/konfliktów. Dzięki liniom rozwojowym

możemy określić, jak zorientowane są oba te aspekty działalności (odpowiednio linia

kognitywistyczna oraz self). Nawet przy tak rozwiniętym sposobie

charakteryzowania nadal pozostaje przestrzeń dla ukierunkowanie partii ze względu

na postępowanie dążące do wspólnoty lub autonomii, ruchu progresywnego lub

regresywnego (w kontekście poziomów) czy wewnętrzne zróżnicowanie poziomów

rozwojowych (często partie posiadają swoich członków na różnych poziomach, co

utrudnia uzyskanie spójności w jej działaniu).

Polityka integralna to taka, która potrafi mówić językiem, który będzie

słyszany z perspektywy Self każdego poziomu: od czerwonego po turkusowy. Potrafi

umiejscowić źródło pochodzenia każdego dostępnego nurtu i w najlepszym

przypadku będzie umożliwiała zarządzanie przestrzeniami każdego z poziomów

rozwojowych z najwyższego dostępnego pułapu świadomości.

Wilber zakłada, iż rządy integralne prawdopodobnie powołają w przyszłości

do istnienia formę globalnego aparatu rządowego, któremu podporządkowane

zostaną państwa. Miałby on pełnić rolę nadrzędnego aparatu regulującego. Ma to być

stopniowy proces w pierwszym etapie obejmujący wyłanianie się trójstronnego

parlamentu, stosowania „trialektyki integralnej” oraz wybieranie integralnych

liderów, co możliwe ma być w momencie uzyskania krytycznej wartości 10%

społeczeństwa na poziomie integralnym. Beck i Cowan zakreślają bardzo ciekawą

systematykę w obrębie modelu Dynamiki Spiralnej. Wspominają o geo-trendach,

które definiują ogólny pułap świadomości politycznej oraz możliwe trendy

rozwojowe. W swej książce przedstawiają ogólną charakterystykę kilku wybranych

państw z możliwymi perspektywami rozwojowymi oraz zwracają uwagę na to, jak

konstrukcja prawna i ekonomiczna państwa wpływają bezpośrednio na wyłanianie się

kolejnych warstw vMEME.

29

Medycyna integralna

Chciałbym jeszcze pokrótce przytoczyć charakterystykę kilku pozostałych

tematów integralnych. Medycyna integralna bierze pod uwagę nie tylko prawą, górną

ćwiartkę (sfera naukowego, obiektywnego poznania, diagnozy oraz leczenia poprzez

oddziaływanie metodami medycyny konwencjonalnej), ale także kondycję

psychologiczną jednostki, otoczenie i warunki życia oraz kwestie relacji jednostki ze

społeczeństwem: system współdzielonych wartości, kondycję wzajemnej

komunikacji.

Przy rozwiązywaniu potencjalnego problemu zdrowotnego zaadresowany

zostaje więc każdy ze wspomnianych wymiarów, zgodnie z zasadą tetradacji

ćwiartek. W wertykalnym aspekcie Wilber proponuje ujęcie w każdej z ćwiartek

przestrzeń ciała, umysłu oraz ducha. Idąc tym tropem otrzymujemy wielowymiarowy

30

model medyczny, który potrafi adresować przyczyny oraz stosować rozwiązania o

wyjątkowym charakterze.

Aplikacja modelu integralnego

Apartheid

Zajmijmy się teraz aplikacją modelu integralnego. Jego główną cechą jest

właśnie bardzo duża naturalność przełożenia teorii na doświadczenie życiowe, w

wyniku którego uzyskuje się wysoki poziom zgodności w obu aspektach

przejawionej rzeczywistości. Jak wspomniałem wcześniej, dzięki uniwersalności

modelu, odnosi się on względem praktycznie każdej dostępnej skali od jednostkowej,

po kolektywną. Możemy więc rozpatrywać sytuację jednostki, firmy, korporacji,

mieszkańców miasta, kraju czy kontynentu.

Jedną z najsłynniejszych aplikacji modelu Dynamiki Spiralnej jest

rozwiązanie konfliktu Apartheid w południowej Afryce. Polityka izolowania

poszczególnych ras zawdzięcza swoją genezę jeszcze czasom kolonizacji i przez

długie lata ulegała nasilaniu. Jedną z istotniejszych z perspektywy opisywanego

zagadnienia osób jest Don Edward Beck, który przez 16 lat podróżował do RPA i

prowadził różnego rodzaju negocjacje, udzielał wywiadów w mediach oraz pisał

artykuły. Kluczowym zjawiskiem, jest tutaj fakt iż Beck zgodnie z zasadami

Dynamiki Spiralnej zastępował zróżnicowanie ze względu na kolor skóry,

zróżnicowaniem ze względu na poziom świadomości. Dzięki temu udało mu się

stworzyć sieć relacji pomiędzy przedstawicielami poszczególnych ras z

uwzględnieniem ich poziomu tożsamości. Biali ludzie mogli zobaczyć, że istnieje

wyraźna różnica pomiędzy czarnoskórym przedstawicielem czerwonego vMEME, a

pomarańczowego vMEME. Czarnoskórzy mogli spojrzeć na ludzi białych także przy

pomocy tej samej systematyki. Dzięki wpływowi Becka, który brał istotny udział w

procesie uwalniania z więzienia ważnej postaci politycznej - Nelsona Mandelę, RPA

doczekała się wkrótce czarnoskórego prezydenta. Po rozwiązaniu polityki

31

Apartheidu, nowa ekonomia została budowana w właśnie w oparciu o Dynamikę

Spiralną.

Współczesne chrześcijaństwo

Kolejnym bardzo interesującym zagadnieniem jest kwestia współczesnej

religii chrześcijańskiej. Kwestię podejmuję nie bez przyczyny. Jest ona

najpopularniejszą wiarą na terenie Polski. Zawsze napotykałem trudności w

pogodzeniu doniosłości postmodernistycznego spojrzenia względem formy

współczesnego chrześcijaństwa, wyznawanego w większości przez otoczenie. Jak

pogodzić wolność, swobodę wyznawanej ideologii, zdolność regulowania norm

społecznych zgodnie z indywidualnie realizowaną etyką, czy chęć przedstawienia

bardzo szerokiego, wielokulturowego pojmowania zakresu duchowości, z wiarą

wyznawaną przez większość społeczeństwa?

Spojrzenie integralne odgrywa tutaj bardzo ciekawą rolę w procesie

budowania efektywnej komunikacji. Religia katolicka w Polsce odzwierciedla

poziom niebieskiego vMEME, czyli fulkrum-4 (kolor bursztynowy) - poziom

absolutystyczny. Nie istnieje więc w tym przypadku możliwość wyjścia poza ramy

sposobu rozumowania, który ze swej natury jest monoperspektywiczny. Aby

pozwolić na swobodną komunikację, trzeba zatem zaangażować odpowiedni język,

który będzie spełniał wymogi tego poziomu rozwojowego.

Tutaj z pomocą przychodzi bardzo ciekawa aplikacja opisywania zjawisk z

zakresu duchowości proponowana przez Kena Wilbera. Otóż w jego ujęciu pojęcie

duchowości posiada przynajmniej pięć różnych znaczeń. Zgodnie z jego modelem

możemy je rozumieć z perspektywy wcześniej wspomnianych linii rozwojowych,

stanu świadomości, poziomu świadomości, ćwiartek oraz typów. Każda z nich

cechuje się odmiennymi właściwościami, które zestawione ze sobą wzajemnie się

wręcz wykluczają. Dzięki temu zyskujemy jednak bardzo złożone oraz efektywne

narzędzie w komunikacji.

Okazuje się na przykład, iż każdy stan świadomości jest dostępny z

32

dowolnego poziomu

tożsamości (Wilber-Combs

Lattice), charakterystyczne

więc dla specyficznych

stanów świadomości

iluminacje i doznania (np.

mistycyzm natury, bóstwa,

bezforemny, niedualny) są

interpretowane zgodnie z

poziomem rozwojowym

świadomości (magiczny,

mityczny, konwencjonalny,

indywidualny-refleksyjny,

integrujący, uniwersalizujący).

Każde z doświadczeń będzie więc interpretowane z dominującego aktualnie poziomu

tożsamości.

Jako przykład przytoczę ilustrację wizji Chrystusa, która manifestuje się dla

poszczególnych stadiów rozwojowych: na poziomie czerwonym będzie on widziany

jako chodzący po wodzie, wskrzeszający martwych i mnożący chleb i ryby

cudotwórca. Na poziomie bursztynowym Jezus może być postrzegany jako

wszechmocny, prawomocny władca, zbawiający tych, którzy postępują zgodnie z

przykazaniami, normami, zasadami itp. Na poziomie pomarańczowym Jezus będzie

już widziany jako uniwersalny humanista, boski, lecz uczący światocentrycznej18

miłości i moralności. Na zielonym, można postrzegać Jezusa jako jednego z wielu

prawdziwych nauczycieli. Na poziomie barwy morskiej Jezus będzie manifestacją

Chrystusowej świadomości, która dostępna jest dla każdego. Jest emblematem

transformującej świadomości, która ukazuje nam każdą osobę jako część szerokiego

systemu, dynamicznego, płynnego i wzajemnie przeplatającego się, wielowątkowego 18 Termin światocentryczny określa tutaj globalny wymiar świadomości, wychodzący poza podziały ze względu na

rasę, naród, pochodzenie itp.

33

Siatka Wilbera-Combsa

procesu, który zawiera nas wszystkich swym promiennym objęciem. Na fioletowym

oraz ultrafioletowym poziomie świadomość Chrystusowa będzie postrzegana jako

transcendentne, nieskończone, bezinteresowne Self, święta świadomość, która

istniała w Jezusie i istnieje w każdym z nas.

Wróćmy teraz do problemu współczesnej religii. Jak się okazuje wiele

wyznań chrześcijańskich posiada dostęp do stanów subtelnych (doświadczenia

miłości, troski, iluminacji) lecz interpretuje je z poziomu mitycznego (zapewnia, iż

wynikiem tego stanu jest podążanie wyłącznie wyznaczoną przez jej tradycję

ścieżką). Najbardziej sprzyjającą wizją bóstwa jest wówczas taka, która wskazuje na

wyżej zorganizowany paradygmat, jednocześnie odnosząc się do aktualnie

funkcjonującego światopoglądu.

Ponieważ każdy z kolejnych poziomów tożsamości wykazuje coraz większą

autentyczność, rozwój rodzi naturalną potrzebę komunikowania owoców nowo

powstałej percepcji. I tutaj pojawia się bardzo poważny problem. Jak komunikować

treści z zakresu post-konwencjonalnego (zielony) z poziomem konwencjonalnym

(bursztynowym)? Jest to konflikt nie tylko w sferze indywidualnej komunikacji, ale

konflikt uniemożliwiający tak naprawdę transcendencję na linii rozwojowej

duchowej całych pokoleń. Okazuje się, iż wiele osób z poziomu konformistycznego

jest gotowa przekroczyć próg monoperspektywicznego spojrzenia na religię, ta

jednak nie jest w stanie dostarczyć post-konwencjonalnych interpretacji przeżyć czy

doznań mistycznych. Model integralny umożliwia nam z dużą swobodą

komunikować treści z dowolnego poziomu odnosząc się do struktury rozumowej,

którą operuje odbiorca komunikatu. Dzięki temu możliwe jest zatem wprowadzanie

treści charakterystycznej dla poziomu post-konwencjonalnego już na poziomie

konwencjonalnym i nie będzie to powodowało sprzeczności logicznych czy

znaczeniowych, gdyż operujemy w ramach jednorodnego, spójnego systemu symboli

(przemawiamy więc językiem danego poziomu).

Co więcej świadomość integralna operuje możliwością intuicyjnego

klasyfikowania doświadczanych strumieni świadomości, dzięki czemu odnajduje

34

wspólne podłoże dla wielu istniejących kultur, religii, filozofii. Dzięki zdolności

łatwej adaptacji jest w stanie komunikować istotne z perspektywy systematyki

rozwojowej treści z uwzględnieniem zmiennych środowiskowych, które determinują

komunikat. W efekcie uzyskujemy bardzo efektywny i elastyczny kanał

komunikacyjny, w którym możemy przestawiać szczerze i autentycznie treści przy

użyciu języka dostosowanego do potrzeb realiów, w których funkcjonujemy.

Wzbogacanie religii o jej mistyczne aspekty, wydaje się być nieuniknioną i

bardzo potrzebną konsekwencją w kontekście rozwoju religii chrześcijańskiej.

Umożliwia ono stymulację procesu rozwojowego jednostek i pokazywanie szerszej

perspektywy, z której może być pojmowana istota duchowości. Jak wspomina Wilber,

wiele jeśli nie większość cierpienia ludzkości wynikała z mitycznego interpretowania

kwestii wiary oraz otaczającej rzeczywistości.

Charakterystyka świadomości integralnej z perspektywy Self

Jedną z najciekawszych elementów pracy jest próba określenia właściwości

świadomości integralnej z perspektywy świadka. Innymi słowy, w jaki sposób tego

rodzaju świadomość będzie postrzegała w procesie rozwojowym siebie i otaczający

świat. Chciałbym tutaj przestawić własne doświadczenia na tym polu. Cały zakres

wiedzy, którą przestawiłem w poprzednich akapitach, stanowi istotny i intrygujący

impuls, aby wdrożyć elementy rozumienia integralnego w swoje doświadczenie

życiowe.

Przede wszystkim rozwój do tego pułapu percepcji powoduje dostrzeżenie

całej gamy wcześniej pomijanych perspektyw. Self rozwijając się przez poszczególne

stadia rozwojowe często wypiera niektóre z perspektyw, wykształcając patologie,

które silnie determinują dalszy rozwój. Ponieważ perspektywa integralna stara się

zawrzeć najszerszą dostępną gamę perspektyw, świadek odradzając się na planie

integralnym zaczyna dostrzegać wielorakość potrzeb rozwojowych, które wcześniej

mogły być tłumione lub pomijane. W dużym skrócie następuje uszanowanie

perspektywy ciała, umysłu oraz ducha. Owocuje to naturalną inercją podjęciem

35

szeregu praktyk na poszczególnych planach celem uzupełnienia i wsparcia procesu

rozwojowego na drodze do jedności.

Te trzy fundamentalne odtąd komponenty wymagają poświęcenia

równoważnej uwagi, dlatego iż są równie istotnym narzędziem doświadczania

rzeczywistości. Wilber proponuje tutaj doskonałe ćwiczenie „Feel for the AQAL”,

które umożliwia pobudzenie percepcji ciała, umysłu oraz ducha w perspektywie Self,

kultury i natury poprzez umysł.

Kolejnym istotnym elementem, który perspektywa integralna powołuje do

życia jest myślenie systemowe o bardzo elastycznym i płynnym charakterze. Self

samorzutnie tworzy matrycę interpretacyjną, dzięki której potrafi adresować z dużą

trafnością komunikaty w zależności od podmiotu, z którym wchodzi w interakcję.

Ponieważ Self akceptuje każdą z dostępnych perspektyw w ramach Dynamiki

Spiralnej, wykształca także język odpowiedni dla każdego z poziomów. Na poziomie

magiczno-mitycznym, będzie to zatem język potężnych bogów, szanujący zdolność

samodzielnego myślenia oraz niekwestionowaną wolność drugiego człowieka, na

poziomie mityczno-członkowskim język form, reguł oraz zasad postępowania, na

poziomie relatywistycznym język wrażliwego Self, które operuje biegłą skłonnością

do relatywizacji w procesie interpretacyjnym opisywanego świata. Co najważniejsze

kluczowym zjawiskiem staje się akceptacja każdej wybiórczej, samodzielnie

funkcjonującej perspektywy w kontekście szerszego spektralnego spojrzenia na istotę

komunikacji.

Ponieważ Self przeszło przez wszystkie wcześniejsze etapy rozwojowe,

okazuje się, że język każdego ze światów wcale nie brzmi obco. Wręcz przeciwnie,

jest jakoś niesamowicie znajomy i proces rozwojowy, przez które przechodziło

żmudnie Self teraz zwraca się w formie bardzo bogatego wachlarza środków

komunikacyjnych, kognitywistycznych, zachowawczych itd. To dzięki uznaniu

każdej z dostępnych wcześniej perspektyw za swoją, Self jest w stanie głęboko

utożsamiać się ze swoim rozmówcą, nie wchodząc w konflikt różnicy zdań, czy

znaczeń, pomimo kompletnie odmiennego spojrzenia na istotę rzeczywistości.

36

Kolejną, bardzo istotną

cechą jest nastąpienie bardzo

ciekawego sprzężenia pomiędzy

rzeczywistością zewnętrzną, a

wewnętrzną. Te dwa aspekty

świadka, które uległy

rozszczepieniu na poziomie umysłu

dualnego, odtąd zaczynają

współdziałać w samorzutnej

synergii. Dzięki temu istnieje możliwość synchronizowania procesów zachodzących

po każdej „stronie lustra”, dające Self posmak jedności, doświadczanej przez

mistyczne wglądy poszczególnych tradycji duchowych.

Jakkolwiek świadomość ta ma charakter egzystencjalny, a więc rezygnuje z

większości mitów podtrzymujących wcześniejsze etapy rozwojowe, nadal widzi

olbrzymie pola manewrowe, ale już w kontekście samodzielnie wypracowanego

modelu rozwojowego. Self takie wykonuje olbrzymią ilość operacji, pozwalającą

wybrać najbardziej optymalny wariant rzeczywistości i wdraża ją z bardzo dużą

precyzją. Z pomocą przychodzi tutaj integracja wymiaru czasowego. Wcześniejsze

etapy rozwojowe włączają poszczególne wybiórcze perspektywy, ale dopiero

„myślenie drugiej warstwy” umożliwia aktywne korzystanie z dostępnego wachlarza

wymiarów jednocześnie. Operowanie w trójwymiarowej rzeczywistości wsparte

integracją wymiaru czasowego umożliwia opracowywanie modelu zachowawczego

w przejawionej rzeczywistości o dużej trafności predykcyjnej. W efekcie następuje

pewnego rodzaju samoistna współpraca z „duchem rozwojowym” cywilizacji, który

bardzo chętnie przyjmuje wszelkie formy służące jak najpełniejszemu wyrażaniu

siebie.

Kolejną bardzo ciekawą i istotną cechą jest akceptacja norm kulturowych oraz

żywe zainteresowanie przeszłością doświadczanych form kolektywnych jak i

indywidualnych. W swojej podróży poza kulturę, Self zazwyczaj porzuca

37

zainteresowanie tym co błahe, płytkie czy nie posiadające głębi. Nagle okazuje się

jednak, że te elementy mogą definiować realia doświadczane przez całe zbiorowości.

Zainteresowanie nimi umożliwia zrozumienie i włączenie w proces pojmowania

doświadczanych realiów. Historia czy przeszłość determinują teraźniejszość, a często

wyznaczają tak istotną dla Self post-konwencjonalnego przyszłość.

Trudno więc w tym momencie nie akceptować, czy nawet nie podążać

(przynajmniej z perspektywy koncepcyjnej) wyznaczonymi w społeczeństwie

normami zachowawczymi czy komunikacyjnymi, gdyż są one najefektywniejsze

(innymi słowy najbardziej „udrożnione”) w realizacji wyznaczonych zadań czy

celów, jakie stawia sobie Self. Świadomość przeplata zatem swobodnie poszczególne

wymiary rzeczywistości, spina współgrające ze sobą fragmenty oraz stymuluje

dostępną rzeczywistość nadając jej sens i znaczenie rozumiane inaczej z każdego

poziomu świadomości. Pobudza ducha do jak najpełniejszego wyrazu poprzez

dostępne formy manifestacji.

Ogólna charakterystyka świadomości na terenie Polski

Cechą charakterystyczną świadomości integralnej jest jej skłonność do

obejmowania szeroko zakreślonych spektrów problematyki. Zastanówmy się zatem

jak wygląda ogólna kondycja świadomości na terenie Polski.

Otóż dominującym poziomem zgodnie z systematyką opartą o badania

Gravesa jest poziom niebieski. Odwzorowaniem tego poziomu w zjawiskach

kulturowych jest dominacja nadal konserwatywnego charakteru polityki oraz szeroko

zakreślona identyfikacja z religią katolicką w jej egzoterycznym19 wymiarze, silny

nacisk na tradycyjny charakter przeżywanego życia społecznego. Taką kondycję

zawdzięczamy przede wszystkim ustrojowi socjalnemu, który panował w Polsce do

końca lat '80. Lata '90 przyniosły zmianę ustroju, która zapoczątkowała i dała

potencjalnie możliwość rozwojowi pomarańczowego vMEME.

Odpowiednikiem poziomu organizacji państwa dla tego poziomu jest ustrój

19 Polegającym na dosłownej interpretacji tekstów biblijnych oraz uznawanych za święte w danej religii

38

kapitalistycznej demokracji. W Polsce w latach '90 kapitalizm przybrał silnie

ekspansywną formę rozwojową i prawdopodobnie na przestrzeni lat będzie on

łagodniał, powodując możliwe stopniowe przekształcenie ustroju w demokrację

socjalną, jak jest to w przypadku wielu rozwiniętych krajów Unii Europejskiej. Ta z

kolei umożliwia kształtowanie zielonego vMEME, będącego zalążkiem post-

konwencjonalnej, pluralistycznej tożsamości.

Co ciekawe pomimo dominującego poziomu niebieskiego, w Polsce

prawdopodobnie poprzez agresywny charakter kapitalizmu oraz blokujący dalsze

stadia rozwojowe ustrój socjalistyczny, bardzo wiele jednostek operuje na poziomie

czerwonego vMEME, którego pochodzenie przypisywane jest jeszcze ustrojowi

feudalnemu. Jednostkom takim bardzo trudno odnaleźć się wówczas w dostępnych

formach kulturowych, gdyż odbierają je jako formy represji, nie zaś środek

budowania wyżej zorganizowanego paradygmatu. Być może jest to spowodowane

faktem, że czasami przy nagłych zmianach, na które dana fala świadomości nie jest

przygotowana następuje tzw. „obsunięcie” w niżej zorganizowany paradygmat,

którego mechanizmy obronne wykorzystuje wówczas Self. Tworzy to oczywiście

poważną barierę rozwojową w kontekście całego społeczeństwa, gdyż topnieje

wówczas zasób niebieskiego vMEME, z którego wyłaniać się mogą dalsze fale

świadomości.

Jeśli chodzi o poziom integralny, jest on prawdopodobnie bardzo trudno

uchwytny i niezwykle rzadki. Wskazywałaby na to ogólna panorama zjawisk na tle

kulturowym oraz politycznym, która w przypadku poziomu integralnego potrzebuje

zakresu procesów na poziomie zielonym/post-konwencjonalnym, aby zaistnieć w

szerszej skali.

Dalsze etapy rozwojowe

Czy świadomość integralna jest zatem szczytem (pojmowanego liniowo)

rozwoju ludzkiej świadomości? Jak wykazują badania w tym zakresie okazuje się, że

nie. Dlaczego więc praca opisuje jeden z wybranych etapów rozwojowych

39

człowieka? Jak się okazuje świadomość integralna ma kilka wyjątkowych cech w

kontekście współczesnej kultury. Przede wszystkim potrafi ona zarządzać i

odnajdywać się w całej gamie natłoku wyłonionych na przestrzeni dziejów ludzkości

paradygmatów. To właśnie prawdopodobnie ta fala świadomości będzie w

przyszłości porządkować i nadawać rytm społeczeństwu w jego globalnym wymiarze

(o czym wspominam w momencie opisywania tematu polityki integralnej).

Wiele systemów badawczych dociera właśnie tutaj, do poziomu

egzystencjalnego, wizji-logiki, często wyczerpując w ten sposób zakres badań.

Dlatego właśnie poziom ten jest dobrze opisany oraz zdefiniowany przez badania

kultury zachodniej. Jest to jeden z ostatnich poziomów tożsamości o charakterze

osobowym (budowanym w kontekście społecznym), dalsze etapy rozwojowe mają

już charakter typowo transpersonalny.

Jak wspominają twórcy przytoczonych w pracy modeli integralnych, każdy

poziom posiada swego rodzaju pułapki, patologie, które mogą zahamować dalszy

rozwój. Nie inaczej jest w przypadku poziomu integralnego. Potencjalne przeszkody

to strach egzystencjalny, brak autentyczności czy przerwana samo-aktualizacja. Self

egzystencjalne stoi na krawędzi tego co transpersonalne, nadal posługuje się jednak

percepcją umysłową, która odbiera sens i znaczenie wszelkim personalnym aspektom

ekspresji, którymi kierowane są wcześniejsze fulkra rozwojowe.

Jeśli jednak Self uda się rozróżnić i zintegrować aspekty tego stadium

rozwojowego, wkracza jednoznacznie w obszar nadświadomości. Beck i Cowan

przedstawiają w tym momencie kolejny vMEME: turkusowy. Tutaj bardzo istotną

rolę zaczynają odgrywać mistyczne wglądy wielkich tradycji duchowych. Cytując

Wilbera: „Na poziomie nadpsychicznym możesz chwilowo przekroczyć poczucie

bycia oddzielnym Self (ego lub centaurem) i utożsamić się z całym materialnym lub

czuciowo-ruchowym światem - jest to tzw. mistycyzm natury. Przyjemnie

spacerujesz sobie w naturze, twoja świadomość jest zrelaksowana i rozległa, patrzysz

na piękną górę i ciach! - nagle nie ma patrzącego, tylko góra - jesteś górą. Nie jesteś

tutaj, patrzący na górę tam. Jest tylko góra. Wydaje się, jakby ona widziała siebie lub

40

jakbyś ty widział ją ze środka. Ta góra jest ci bliższa od własnej skóry.”20 Następuje

innymi słowami wcześniej wspomniane zjednoczenie przestrzeni zewnętrznej oraz

wewnętrznej doświadczanej przez świadka. Jednostka na tym poziomie jest

mistykiem natury.

Następnym ośrodkiem świadomości, który Self może podjąć jest poziom

subtelny. Na tym poziomie następuje manifestacja subtelnych, błogich strumieni i

wrażeń, bezkresnych emocjonalnych stanów miłości i współczucia oraz wszelkiego

rodzaju form archetypowych21. Są to wszelkiego rodzaju doznania pojawiające się

poza obszarem ego. Ten poziom zwany jest mistycyzmem bóstwa, przekracza i

obejmuje materialną lub naturalną sferę przejawionej rzeczywistości.

Pozostałe dwa etapy rozwojowe, które opisuje Wilber to poziom

przyczynowy oraz niedualny. Pierwszy opisywany jest następujący sposób: „Kiedy w

trakcie szczególnego rodzaju medytacji podążasz za obserwującym Self, za

Świadkiem, do jego źródła w czystej Pustce, wówczas w świadomości nie powstają

żadne obiekty. Jest to odrębny, możliwy do zidentyfikowania stan świadomości -

mianowicie nieprzejawione pochłonięcie lub ustanie, znane pod różnymi nazwami,

jako nirwikalpa samadhi, dżniana samadhi, ayin, wergezzen, nirodh, klasyczna

nirwana.”22 Mistycyzm na tym poziomie przyjmuje bezforemny charakter.

Natomiast poziom niedualny manifestować się może w następujący sposób:

„(...) gdy zagłębiasz się w Świadku, spoczywasz w Świadku, poczucie bycia

Świadkiem "tutaj" całkowicie znika i okazuje się, że Świadek jest wszystkim, co jest

obserwowane. Przyczynowe ustępuje Niedualnemu, bezforemny mistycyzm ustępuje

niedualnemu mistycyzmowi. "Forma jest Pustką, a Pustka jest Formą".”23

Na tym etapie warto zadać sobie pytanie, czy rzeczywiście warto opisywać

tego typu transpersonalne doświadczenia. Wszak wychodzą one poza sferę umysłu,

przy pomocy którego operuje zintegrowane Self. Jak się okazuje, można dokonać

20 Ken Wilber – “Krótka historia wszystkiego”, wyd. 1996, Czarna Owca, s. 23621 Wilber zastrzega, że nie chodzi o archetypy w jungowskim tego słowa znaczeniu. Wspomina, iż Jung nigdy nie

dokonał podziału archetypów ze względu na ich prepersonalny, personalny lub transpersonalny charakter.22 Ken Wilber – “Krótka historia wszystkiego”, wyd. 1996, Czarna Owca, s. 25523 Ibidem, s. 262

41

trafnego ujęcia nawet poziomu niedualnego. Wilber wskazuje tutaj postacie takie jak:

William James i Bertrand Russell, jednak zaraz podkreśla, iż ich ujęcia poziomów

transpersonalnych uległy w dalej pracy filozofów znacznemu zniekształceniu.

Główną przyczyną jest być tutaj brak realizacji tych stanów świadomości na drodze

praktyki.

42

Bibliografia

1. Ken Wilber – Integral Spirituality, wyd. 2006, SHAMBHALA PUBLICATIONS,

INC.

2. Ken Wilber – Krótka historia wszystkiego, wyd. 1996, Czarna Owca

3. Ken Wilber – Many Faces of Terrorism, szkice robocze, 2005

4. Ken Wilber – Psychologia integralna, wyd. 2000, JACEK SANTORSKI & CO

5. Ken Wilber – Integral Vision, wyd.2007, SHAMBHALA PUBLICATIONS, INC.

6. Ken Wilber – Boomerities, wyd. 2002, SHAMBHALA PUBLICATIONS, INC.

7. Christopher C. Cowan, Don Edward Beck – Spiral Dynamics: Mastering values,

leadership and change, wyd. 1996, Blackwell Publishing Ltd

8. Carol Gilligan – In a Different Voice, wyd. 1982, Havard Univeristy Press

9. Petr Dem'ianovich Uspenskii – Teritum Organum, wyd. 1982, Vintage Books, a

division of Random House

10. http://www.spiraldynamics.org/faq_integral.htm

11. http://www.spiraldynamics.org/documents/MGM_hyp.pdf

12. http://integrallife.com/node/67105

13. http://integrallife.com/node/57029

14. http://en.wikipedia.org/wiki/South_Africa_under_apartheid

43

Spis ilustracji

str. 6, źródło: www.wie.com

str. 13, 14, źródło: Ken Wilber – Integral Vision, wyd.2007, SHAMBHALA

PUBLICATIONS, INC.

str. 19, źródło: www.pialogue.info

str. 23, autor: Alex Gray, źródło: http://www.alexgrey.com/

str. 24, autor: Adam Scott Miller, źródło: http://www.corpuscallosum.cc/

str. 25, kadry z filmu The Matrix - Revolutions

str. 28, źródło: Ken Wilber – Many Faces of Terrorism, szkice robocze, 2005

str. 30, autor: Don Edward Beck, źródło: www.globalvaluesnetwork.com

str. 33, źródło: Ken Wilber – Integral Vision, wyd.2007, SHAMBHALA

PUBLICATIONS, INC.

str. 37, źródło: www.visualparadox.com

44

CEZARY KWAŚNY

(imię i nazwisko)

O Ś W I A D C Z E N I E

Niniejszym oświadczam, że przedłożoną magisterską pracę dyplomową napisałem(am) samodzielnie tzn.:

- nie zleciłem(am) opracowania pracy lub jej części innym osobom

- nie przepisałem(am) pracy lub jej części z innych opracowań i prac związanych tematycznie z moją pracą

- korzystałem(am) jedynie z niezbędnych konsultacji.

Mam świadomość, że złożenie nieprawdziwego oświadczenia skutkować będzie cofnięciem decyzji o wydaniu mi dyplomu.

............................................

(czytelny podpis)

Poznań, dnia ................................

45

CEZARY KWAŚNY

(imię i nazwisko)

O Ś W I A D C Z E N I E

Wyrażam zgodę ( nie wyrażam zgody) * na udostępnienie mojej magisterskiej pracy

dyplomowej.

............................................

(czytelny podpis)

Poznań, dnia ................................

* niepotrzebne skreślić

46