NAŠA ZAJEDNICABilten Zajednice opština Crne Gore - broj 2 - jul 2010 Zajednica opština

Crne Gore

05 Javna etika u lokalnoj samoupravi - Transparentna, odgovorna i efikasna lokalna samouprava

14 Strategija regionalnog razvoja

04 Novih 13 miliona ????

SADRŽAJ

03 Uvodna obraćanje Rajko Golubović

04 Aktuelno Novih 13 miliona.

05 Javna etika Javna etika u lokalnoj samoupravi.

08 Reforma javne uprave Priprema Agende reforme javne uprave za 2010-2014. godinu (AURUM). 09 Javna etika Standardi javne etike u lokalnoj samoupravi. 10 Transparentna i efikasna lokalna samouprava Regionalna konferencija „Dobra uprava, etika i transparentnost na lokalnom nivou“.

11 Transparentna i efikasna lokalna samouprava Preporuke za jačanje kvaliteta dobrog upravljanja.

13 Najbolje prakse Program najbolje prakse u lokalnoj samoupravi.

14 Ekonomski razvoj Priprema Strategije regionalnog razvoja Crne Gore.

15 NALAS Оsnovna mreža nacionalnih asistenata za upravljanje znanjem

“Naša zajednica“ je izdanje Zajednice opština Crne Gore koji finan-sijski podržava GTZ-Njemačka organizacija za tehničku saradnju.

Ovaj dokument je takodje podržan od strane Austrijske ambasade u Podgorici.

Izdavač je isključivo odgovoran za informacije koje se nalaze u publikaciji.

Zajednica opština Crne Gore, Mitra Bakića, Podgorica, tel/fax: 020/ 620-097, e-mail: uom@t-com.me, www.uom.me.

Uredjuju: Rajko Golubović, Ljubinka Radulović, Vanja Starovlah, Žana Djukić.

Fotografije: ZOCG.

Grafička postavka i štampa: Atel d.o.o. - Marketing plus.

2 Sadržaj NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

Cilj novopokrenutog časopisa „Naša zajednica“, koji će izlaziti tromjesečno, jeste informisanje javnosti o aktivnostima Zajednice opština Crne Gore, kao i o dešavanjima u gradovima i opštinama u Crnoj Gori. Pozivamo vas na saradnju, uvjereni da ćemo uz vašu pomoć obogatiti sadržaj časopisa, koji će kao takav biti od još većeg značaja za unapredjenje lokalne samouprave u našoj zemlji.

Uvaženi čitaoci, vaša pisma, reakcije i sugestije biće nam od velikog značaja. E-mail adresa na koju možete da nam pišete je uom@t-com.me, sa naznakom: časopis „Naša zajednica“, ili poštom na adresu Mitra Bakića 142, Podgorica.

16 EU projekti Grant šema za razvoj opština za male infrastrukturne projekte

17 Vijesti Sporazum sa Zajednicom opština Slovenije. MATRA Projekat. Zakon o energetskoj efikasnosti. Treći sastanak Predsjednika Asocijacija – članica NALASa. Protokol o saradnji. Nacionalni savjet za obuku - III sjednica.

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Uvodna obraćanje 3

UVODNA OBRAĆANJE

Transparentna i efikasna lokalna samouprava za sva-kog građanina je izvor sigurnosti i institucionalni okvir u rješavanju njegovih svakodnevnih potreba neophodnih za kvalitetan život i rad u lokalnoj zajednici.

Radi dostizanja takve lokalne samouprave, Zajednica opština Crne Gore je, poslednjih nekoliko godina, uz ekspertsku i fi-nansijsku pomoć međunarodnih organizacija, i u saradnji sa Ministarstvom unutrašnjih poslova i javne uprave i Upravom za kadrove pokrenula, realizovala, i učestvuje u realizaciji značajnih projekata.

Tako smo u proteklom periodu, uz pomoć Savjeta Evrope i Evropske agencija za rekonstrukciju, odnosno Evropske Komisije, realizovali tri važna Programa koji su se odnosi-li na jačanje kapaciteta lokalne samouprave u Crnoj Gori: Izrada Nacionalne trening strategije, Razvoj odgovornog rukovođenja u lokalnoj samoupravi i Program Najbolje prak-se. Ova tri značajna progama imaju za cilj stvaranje efikasne i odgovorne lokalne samouprave. Uz podršku OEBSa, već treću godinu za redom sprovodimo Program najbolje prakse i Program odgovormog rukovođenja.

Učestvovali smo u izradi dokumenata (Model Programa borbe protiv korupcije na lokalnom nivou i Akcioni plan za njegovo sprovođenje), koji za cilj imaju da doprinesu suzbi-janju i sprečavanju neetičkih ponašanja na lokalnom nivou, uz istovremeno podržavanje ciljeva, mjera i aktivnosti koje su utvrđene u državnom Programu borbe protiv korupci-je i organizovanog kriminala i Akcionom planu za njeg-

ovo sprovođenje. Pomagali smo lokalnim zajednicama da donesu sopstvena dokumenta u ovoj oblasti i da isti budu prilagođeni konkretnim prilikama svake lokalne zajednice.

Nadalje, radili smo na izradi i donošenju dokumenata Etičkih kodeksa i pratećih akata za njihovu efikasnu implementaci-ju (Priručnik za primjenu Etičkih kodeksa), Modela odluka o osnivanju etičkih komisija.

Etičke kodekse ponašanja usvojila je većina jedinica lokal-ne samouprave u Crnoj Gori. Ova činjenica nam govori da je u većini lokalnih zajednica sazrela svijest o neophodnosti izgradnje odgovornih institucija sisterma sa jedne strane, a sa druge, da su lokalne vlasti shvatile od kakvog su značaja izgradnja i jačanje povjerenja građana u lokalne vlasti.

Prihvatanjem Kodeksa, jedinice lokalne samouprave afir-misale su odgovornost kao princip i iskazale spremnost za poštovanje evropskih standarda. U vremenu sveukupnog na-pora čitavog društva da se naša zemlja pridruži evropskoj porodici naroda, ova činjenica nam budi nadu i optimizam da se društvo u tom pravcu i kreće.

Između ostalih, u prethodna tri mjeseca smo, sa nivoa Za-jednice opština Crne Gore, itekako intezivirali završne aktiv-nosti na planu rješavanja problema u finansiranju lokalnih zajednica, kako na način organizovanja zajedničkih sasta-naka sa Ministarstvom finansija, tako i na način davanja izjašnjenja na pripremljenjene tekstove nacrta zakona koji-ma se uređuje ova oblast, na način zastupanja interesa svih jedinica lokalnih samouprava.

Uloga i položaj Zajednice opština dobija sve više na značaju. Njene članice, centralne vlasti, civilni sektor, međunarodne organizacije, sve više prepoznaju uloga i značaj Zajednice opština Crne Gore koja je iz dana u dan izrasta u pravog predstavnika svih jedinica lokalnih samouprava i ravnoprav-nog učesnika u odnosima sa navedenim partnerima.Stoga je časopis „Naša Zajednica“ pravo mjesto na kojem će se predstaviti i afirmisati sve aktivnosti koje doprinose stva-ranju ambijenta za efektivnu i efikasnu lokalnu samoupravu. Na vama, našim čitaocima, je da ocijenite koliko smo uspjeli u tome.

Rajko Golubovic, sekretar Zajednice opština Crne Gore

4 Aktuelno NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

pripadnosti prihoda po osnovu pore-za na dohodak fizičkih lica, a da nije utvrđen procenat pripadnosti prihoda po osnovu PDV-a, nije propisan proce-nat pripadnosti po osnovu koncesionih naknada za korišćenje morske obale, a istovremeno je strogo uvedeno „zlatno pravilo” finansiranja.Simulacija efekata predloženih zakon-skih rješenja na finansiranje opština na papiru pokazuje pozitivan neto efe-kat na sve jedinice lokalne samoupra-ve u Crnoj Gori. Međutim, evidentna je neizvjesnost ostvarivanja procjena obrađivača u odnosu na povećanje prihoda (po osnovu poreza na nepo-kretnosti, poreza na promet nepokret-nosti, i sl.). Osim toga, da bi se dobila realna slika o efektima predloženih zakonskih rješenja, neophodno bi bilo uključiti i prihode koji su izmjenama pojedinih materijalnih propisa u pos-ljednjih par godina ukinuti lokalnim samoupravama (naknada za korišćenje građevinskog zemljišta, značajan broj lokalnih komunalnih taksi, pojedine administrativne takse, i dr.) Zato je neophodno, u cilju zaštite lokalnih samouprava i obezbjeđenja sigurnih i stabilnih izvora finansiranja, čim prije preduzeti aktivnosti na izm-jenama: Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, Zakona o porezu na dodatu vrijednost, Zakona o komunal-nim taksama, i drugih zakona kojima se direktno utiče na prihode lokalnih samouprava.Osim toga, kako bi se obezbijedila

Ovih dana aktivnosti na izmjenama zakonskih rješenja kojima se reguliše sistem finansiranje lokalnih samoupra-va ulaze u završnu fazu. Budući da su u proteklih pola godine svi zaintereso-vani učesnici u ovim aktivnostima koje su od krucijalnog značaja za funkcioni-sanje lokalne samouprave imali priliku da iznesu svoje mišljenje i daju sud o trenutnom stanju u ovoj oblasti, Minis-tarstvo finansija je, uvažavajući ove sta-vove i mišljenja, pripremilo tekst Nacr-ta Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o finansiranju lokalne samou-prave koji je, u skladu sa članom 122a Zakona o lokalnoj samoupravi, dostav-ljen jedinicama lokalne samouprave i Zajednici opština na izjašnjenje.Namjera Obrađivača je bila da se Nacr-tom Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o finansiranju lokalne samoup-rave postave zakonska rješenja sistema finansiranja lokalnih samouprava na način kojim bi trebalo da se obezbijedi stabilnost izvora finansiranja, s jedne strane, i optimizacija rashoda primje-reno zakonom propisanim funkcijama, s druge strane. U tom smislu, Ministarstvo finansija je predložilo izmjene i dopune važećeg Zakona o finansiranju lokalne samou-prave na način povećanja direktnog učešće opština u prihodima od kon-cesionih naknada (70% u odnosu na dosadašnjih 30%) i poreza na pro-met nepokretnosti (70% u odnosu na dosadašnjih 50%), zatim povećanja iznosa sredstava u Egalizacionom fondu (uključivanje 100% prihoda po osnovu poreza na upotrebu motornih vozila, plovnih objekata, vazduhop-lova i letilica i 10% prihoda po osno-vu koncesionih naknada od igara na sreću). Takođe, kriterijumi za raspo-djelu sredstava iz Egalizacionog fon-da su unaprijeđeni na način kojim će se izvršiti standardizacija budžetskih potreba, dok će se fiskalni kapacit

utvrđivati na osnovu procjene lokal-nih fiskalnih prihoda iz sopstvenih izvora i ostvarenja ustupljenih državnih prihoda.Nacrtom Zakona se predlaže ukidan-je fiskaliteta (porez na firmu ili naziv, porez na potrošnji i porez na zabav-ne igre i igre na sreću) koji su imali simboličan neto efektat na prihode opština, imajući u vidu njihovo malo učešće u ukupnim prihodima, kao i troškove njihovog administriranja. Istovremeno, po mišljenju Ministarstva finansija, ukidanje ovih fiskaliteta će uticati na rasterećenje privatnog sek-tora i dodatno unapređenje poslovnog ambijenta u lokalnim samoupravama.Primjenom predloženih rješenja, u simulacijama koje je, na osnovu poda-taka o ostvarenim prihodima u 2009. godinu, Ministarstvo finansija pripre-milo, pozitivni neto efekat za budžete lokalnih samouprava na godišnjem nivou je procijenjen u visini od oko 13 mil.€. Međutim, u stvarnosti, ovakva zakons-ka rješenja teško da će dati ovakve i ovolike efekte. Naime, ukidanjem opštinskih poreza (porez na firmu ili naziv, porez na potrošnji i porez na zabavne igre i igre na sreću) jedinice lokalne samouprave, a naročito one koje ne učestvuju u raspodjeli sreds-tava Egalizacionog fonda, ostaju bez značajnih sopstvenih sredstava (Pod-gorica 1.393.257 eura, Budva 772.444 eura, Herceg Novi 668.781 eura, Kotor 409.298 eura), koja se, pored toga što se negativno utiče na fiskalnu autono-miju lokalnih samouprave, teško mogu nadomjestiti predloženim zakonskim rješenjima. Takođe, budući da i dalje nijesu stvor-eni uslovi za ubiranje prihoda po osno-vu naknade za zaštitu i unapređenje životne sredine, postavlja se pitanje naplate ovog sopstvenog prihoda. Osim toga, zadržan je važeći procenat

Novih 13 miliona????

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Javna etika 5

„Javna etika u lokalnoj samoupravi“

Donošenjem kodeksa asocijacija lokal-nih vlasti jasno je izrazila svoj stav i opredjeljenje da razvoj pravnih i etičkih normi o pravilima ponašanja i odgovornosti svih nosilaca javnih funkcija i lica koja obavljaju poslove od javnog interesa predstavlja jedno od značajnih područja na planu reforme lokalne samouprave.

Da se podsjetimo:Predmet kodeksa je utvrdjivanje etičkih pravila i standarda ponašanja kojih treba da se pridržavaju izabra-ni predstavnici, funkcioneri i lokalni službenici u vršenju javne funkcije i obavljanju dužnosti javne službe.Kodeksi, kao skup etičkih pravila ponašanja, postavljaju zahtjeve i utvrd-juju principe i standarda poželjnog i očekivanog ponašanja za nosioce javne funkcije i zaposlene u lokalnoj samoupravi.

Svrha donošenja kodeksa je:stvaranje uslova za izgradnju povjerenja izmed-ju lokalne vlasti i gradjana; stvaran-je političkog ambijenta u kojem će se vrednovati učinak svakog nosioca javne funkcije i zaposlenog u lokalnoj samou-pravi; da se upoznaju gradjani kakvo ponašanje imaju pravo da zahtijevaju i očekuju od nosilaca javnih funkcija i zaposlenih u lokalnoj samoupravi; da se obezbjedi sklad izmedju opšteg i pojedinačnog interesa; da se podrže lica na koje se odnose etički kodeksi u dostizanju i poštovanju utvrdjenih standarda, kao i da se uspostavi efika-san mehanizam u lokalnoj samoupravi u borbi protiv korupcije.

Jačanje uloge građana, njihovo zaje-dništvo i sporazumijevanje sa lokalnom vlašću od ključnog je značaja za izgrad-nju povjerenja i za afirmaciju stava o

„ Transparentna, odgovorna i efikas-na lokalna samouprava“

Uspostavljanje i njegovanje etičkog jav-nog života i etičke sredine uslov je za transparentnu, odgovornu i efikasnu lokalnu samoupravu. Ovaj proces treba da pokreće upravljačka i politička elita lokalne samouprave.Za promjenu kulture unutar lokalne samouprave, za jačanje transparent-nosti i odgovornosti u radu, prema građanima i zajednici, odgovorno je rukovodstvo u lokalnoj samoupravi i nje-ni izabrani predstavnici. Svojim ličnim primjerima, promovisanjem odgovor-nosti, profesionalizma i ponašanja u skladu sa etičkim pravilima, oni mogu uvoditi nove vrijednosti unutar lokalne samouprave i inicirati promjene, poput stava da se jedna lokalna samouprava mora i treba voditi na ispravan, pošten i odgovoran način.Ono što važi za odgovorno i efikasno djelovanje svake organizacije važi i za lokalnu samoupravu. Njen rad treba da bude transparentan i da svi odgovara-ju za odluke koje donose i aktivnosti koje preduzimaju. Ona, takodje, tre-ba da stvara podsticajno i proaktiv-no okruženje. Suštinske i trajne pro-mene stavova i ponašanja u lokalnoj samoupravi se mogu postići jedino udruživanjem svih snaga unutar lokal-ne zajednice, koje čine njen društveni trougao: lokalna samouprava, privatni sektor i građansko društvo.

Etički kodeksi u lokalnoj samoupraviSkupština Zajednice opština na sjed-nici održanoj 24. jula u Podgorici 2009. godine, donijela je Modele: Etički kodeks izabranih predstavnika i funkcionera u lokalnoj samoupravi i Etički kodeks lokalnih službenika i namještenika.

sigurnost prihoda lokalnih samoupra-va u odnosu na neusklađene izmjene materijalnih propisa sa Zakonom o finansiranju lokalne samouprave, neo-phodno je Zakonom propisati obavezu Države da, u slučaju izmjene zakonskih rješenja kojima se ukida ili smanjuje određeni prihod lokalnih samouprava, obezbijedi adekvatnu nadoknadu za izgubljene prihode.Ovom prilikom je izuzetno značajno napomenuti i rješenja iz novog Zakona o unapređenju poslovnog ambijenta, koji je usvojila Skupština Crne Gore na svojoj sjednici od 09.jula 2010. godine, a kojim se, između ostalog, predviđa i izmjena člana 93 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata na način propisivanja ugovora o uređenju odno-sa u pogledu plaćanja naknade za komunalno opremanje, kao jednog od uslova za dobijanje građevinske dozvo-le. Propisivanjem ovakve zakonske odredbe centralne vlasti su pokazale spremnost da izađu u susret opravda-nim zahtjevima lokalnih samouprava i njihove asocijacije koji su usmjereni ka stvaranju održivog sistema funkcioni-sanja lokalnih samouprava. Ovakva rješenja u Zakonu o finansiran-ju lokalne samouprave, kao i u drugim materijalnim propisima kojima se uređuje način uvođenja, naplate i kon-trole fiskalnih prihoda, uz domaćinsko ponašanje u trošenju sredstava, obezbijediće na dugi rok finansijsku ravnotežu i finansijsku stabilnost budžeta opština, kao najbitnijih pre-duslova za njihovo efikasno i efektivno funkcionisanje.

Žana ĐukićSavjetnik za finansiranje lokalne samoupraveZajednica opština Crne Gore

6 Javna etika NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

pripadnosti gradjanina lokalnoj zajed-nici. Radi pune afirmacije toga stava, potrebno je ojačati i učvrstiti veze i odnose izmedju gradjana i izabranih predstavnika, funkcionera i lokalnih službenika. Odgovornost za to, prije svih, imaju izabrani predstavnici i funk-cioneri, ali i svaki zaposleni u lokalnoj samoupravi.

Etički kodeks izabranih predstavni-ka i funkcionera Pravila ponašanja utvrdjena etičkim kodeksom koja važe za izabrane preds-tavnike i funkcionere su: poštovanje zakona; prvjenstvo javnog intresa; poštovanje izborne volje gradjana; čuvanje ugleda i dostojanstva funk-cije; savjesno, pošteno i nepristras-no donošenje odluka; otvorenost i odgovornost za odluke i postupke i poštovanje drugih. Ova pravila imaju centralno mjesto u Kodeksu.

Kodeks utvrdjuje pravilo ponašanja o obavljaju funkciju u javnom interesu, a ne svom ličnom, privatnom, grupnom ili stranačkom interesu. Ako se javni interes nadje u sukobu sa drugim inte-resom onda prednost ima javni interes, u kojem pravcu Kodeks sadrži niz pra-vila za izbjegavanje i razrješavanje tak-vih situacija. Princip Savjesnosti izražava zaht-jev da se pri obavljanju funkcije ima osjećanje moralne odgovornosti za sopstvene postupke,Princip Otvorenosti izražava zahtjev da se pri vršenju funkcije obezbije-di puna transparentnost (vidljivost) i javnost rada, Princip Odgovornosti, kao naročiti princip, izražava zahtjev da izabrani predstavnici i funkcioneri odgovoraju javnosti za odluke koje donose i aktiv-nosti koje preduzimaju .Kodeks propisuje niz pravila ponašanja koja važe za nosioca javne funkcije, kao što su: zabrana sukoba interesa, ograničenja u vršenju obavljanja više funkcija, pridržavanja propisa koji-

ma se utvrdjuju konkretne obaveze za nosioce javne funkcije, i niz drugih pravila kojima se zabranjuje korišćenje funkcije i ovlašćenja po osnovu funkci-je u cilju ostvarivanja ličnih interesa.U vršenju funkcije nosilac javne funk-cije treba da se rukovodi zahtjevima i stavovima svojih gradjana u čije ime vrši povjereni mandat. Ukoliko nosilac javne funkcije ima privatni interes o stvari o kojoj odlučuje organ ili tijelo čiji je on član, on treba, da prije raspa-ve i odlučivanja, saopšti postojanje tak-vog privatnog interesa i izuzme se od izjava ili glasanja o toj stvari, što preds-tavlja najsigurniji način da se razriješi mogući sukob interesa.

Kodeksom se, u odnosu na obavezu javnosti rada, utvrdjuje se dvostru-ka dužnost izabranog predstavnika i funkcionera: da obezbijede javnost sopstvenog rada,da obezbijede javnost rada organa i službi za čiji su rad odgovorni.

Etički kodeks lokalnih službenika i namještenikaEtički kodeks lokalnih službenika i namještenika definiše pravila pona-šanja, daje smjernice, odredjuje pro-ceduralna pravila i metode primjene i na taj način promoviše uspostavljanje i održavanje demokratske administra-cije u lokalnoj samoupravi, koja uživa opštu društvenu podršku. Kodeks izražava vrline i vrijednosti kojih tre-ba da podržava lokalni službenik, pomaže u oblikovanju takvog lokalnog službenika i njegovu posvećenost jav-nim interesima i gradjanima.

Principi koji važe za lokalnog službe-nika i namještenika su: integritet, pravičnost, odgovornost, profesiona-lnost, efikasnost, objektivnost, neprist-rasnost, politička neutralnost, poštenje, poštovanje različitih uvjerenja i vrijed-nosti svih članova zajednice.Kodeks propisuje pravila o zabrani

sukoba javnog interesa i privatnog interesa zaposlenog, propisuje pravila postupanja u slučaju sukoba javnog i privatnog interesa zaposlendog, protiv-pravne ponude, poklona ili neke druge koristi u vezi sa obavljanjem dužnosti.Definisana su i pravila postupanja službenika prema gradjanima kao korisnicima usluga, pristupu informaci-jama i preduzimanja mjera radi zaštite povjerljivosti informacija i čuvanja podataka o ličnosti i drugih povjerljivih podataka i dokumenata.

Predstavka / pritužbaKodeksi uvode dva instituta za slučaj njihove povrede: predstavku i pritužbu. Predstavka se podnosi u slučaju pov-reda Etičkog kodeksa od strane izab-ranih predstavnika i funkcionera, a pritužba u slučaju povrede odredaba Kodeksa od strane lokalnih službenika i namještenika.

Odgovornost za povrede etičkih kodeksaZa povredu odredaba etičkog kodeksa izabrani predstavnici i funkcioneri su odgovorni prema biračima i organima koji su ih birali ili imenovali. Lokalni službenici i namještenici disciplin-ski su odgovorni, što je u skladu sa Zakonom o državnim službenicima i namještenicima.

Implementacija KodeksaDa bi postali efikasni i djelotvorni ins-

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Javna etika 7

trumenti u praksi, kodeksi treba da postanu sastavni dio svakodnevnog života u jedinicama lokalne samou-prave. U cilju efikasne implementa-cije Kodeksa Zajednica opština je, uz podršku OEBS-a, izradila Priručnik za primjenu etičkih kodeksa, koji treba da posluži svima onima na koje se kodeksi odnose, etičkim komisijama, gradjani-ma, medijima i svim zainteresovanim subjektima u lokalnim zajednicama.

Etičke komisijeEtičkom kodeksima je utvrdjeno da se za praćenje primjene Kodeksa osnivaju Etičke komisije. Etičke komisije osniva-ju se odlukom skupštine jedinice lokal-ne samouprave.Zajednica opština, uz ekspertsku pomoć Savjeta Evrope, finansijsku podršku OEBS-a, i uz učešće predstav-nika lokalne samouprave i nevladinih

organizacija, pripremila je Modele: Odluku o osnivanju Etičkih komisija za izabrane predstavnike i funkcionere i Odluku o osnivanju Etičke komisije za lokalne službenike i namještenike, koje je usvojioUpravni odbor Zajed-nice opština na sjednici 25. decembra 2009. godine.

U izradi Modela Odluka rukovodili smo se sljedećim ključnim faktori-ma: obezbijediti samostalnost i neza-visnost u radu komisija; obezbijediti odgovarajuću strukturu i članstvo u etičkim komisijama; javan i transpa-rentan način izbora članova komisije jasno definisati nadležnosti i procedure koje u radu primjenjuju; ustanoviti kri-

terijume za procjenu „kvaliteta“ rada komsiija, i po proteku određenog vre-mena vršiti ocjenjivanje u odnosu na njene nadležnosti i ostvarivanje kodek-som utvrdjenih standarda ponašanja, i obezbijediti obuke o kodeksima i razm-jenu iskusatava komisija.Rad etičkih komisija treba da počiva na principima demokratičnosti procedura i poštovanju vrijednosti utvrdjenih u kodeksima.U pogledu načina izbora od suštinskog je značaja da se izbor članova etičkih komisija vrši na osnovu javnog poziva i da kandidate mogu da predlažu: poje-dinci, gradjani, nevladine organizacije, naučne, obrazovne, kulturne, sportske i druge organizacije i subjekti u zajed-nici. U sastav Etičke komisije treba da budu ugledne ličnost, lica koja su poz-nata po svojim visokim moralnim kva-litetima i koja uživaju ugled u sredini u kojoj žive i rade.

Prilikom izbora za članstvo u komisi-jama treba cijeniti: postojanje zainte-resovanosti kandidata za standarde javnoga života; želja da se služi lokal-noj zajednici; nezavinost od bilo koje polittičke partije, poznavanje etičkih dilema; objektivnost i nepristrasnost; vještine odlučivanja i iskustvo u radu sličnih tijela; znanje i vještine o pro-cedurama; postojanje rukovodećih kvaliteta naročito u sprovodjenju odlu-ka i drugo. Članovi etičke komisije za lokalne službenike i namjštenike mogu da se biraju i iz redova zaposlenih u organima lokalne uprave i javnim službama.Etičke komisije imaju sljedeće funkcije: -uspоstаvljаju i vоde еvidеnciјu o izаbrаnim prеdstаvnicimа, funkci-оnеrimа i zaposlenima i prеduzimаju аktivnоsti nа njihovom upоznаvаnju sа оdrеdbаmа etičkih kоdеksа i pоtpisivаnju izјаvе о prihvatanju i pridržаvаnju оdrеdаbа istih;- prаte pridržаvаnje оdrеdаbа kоdеksа od strane lica na koje se odnose kodeksi

- pоstupаju pо prеdstаvkаmа, pritu-žbama i iniciјаtivаmа grаđаnа, prаvnih licа i drugih subјеkаtа, ili pо sоpstvеnој iniciјаtivi;- prаte i аnаlizirаju dоgаđаје i pојаvе оd znаčаја zа uspјеšnu primјеnu kоdеksа i pоkrеću iniciјаtivе zа dоnоšеnjе nоvih prоpisа i zа izmјеnе i dоpunе prоpisа kојi sе оdnоsе nа prаvа i оbаvеzе ovih lica,- prоmоvišu primјеnu etičkih kоdеksа, prеdlаžu i prеduzimаju аktivnоsti kоје sе оdnоsе nа unаprеđеnjе primјеnе kоdеksа, - dајu mišljеnjа i оbјаšnjеnjа zаi-ntеrеsоvаnim subјеktimа u vеzi sа primјеnоm kоdеksа, - infоrmišu skupštinu i јаvnоst о pri-mјеni оdrеdаbа etičkih kоdеksа i dr.

Odlukama o osnivanju komisija defi-nišu se procedure, način postupanja po predstavki, pritužbi i inicijativi za slučaj kršenja odredaba kodeksa, način upoz-navanja javnosti i skupštine o primjeni odredaba kodeksa, donijetim odluka-ma i mjerama koje se predlažu, kao i drugim pitanjima od značaja za prim-jenu kodeksa i za rad etičkih komisija.

Za funkcionisanje komisija od ključnog je značaja da se obezbijedi efektivnost njihovog rada. Efektivnost rada komisi-ja ne zavisi samo od efektivnosti praćenja primjene kodeksa i poštovanja utvrdjenih pravila i procedura, već se to postiže i kroz način ponašanja članova komisije koji treba da postane dobar primjer integriteta i nezavisnosti u radu.

Ljubinka RadulovićPomoćnik sekretara Zajednice opština

8 Reforma javne uprave NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

usluga i ostvarenje javnog interesa, čak i potpunim prepuštanjem nekih usluga privatnom sektoru.

Kada se govori o međuopštinskoj sarad-nji, Agenda će potencirati donošenje strateškog dokumenta koji će utvr-diti mehanizme daljeg osnaživanja međuopštinske saradnje na principima efikasnijeg i ekonomičnijeg rada lokal-nih samouprava putem zajedničkog obavljanja određenih poslova od neposrednog interesa za građane.

Oblast međuopštinske saradnje je pre-poznata kao jedan od značajnijih uslo-va za dalji razvoj lokalne samouprave. Na ovakav zaključak navodi i kontinu-irano ukazivanje od strane Evropske Unije i UNDP-a da je dalji razvoj lokal-ne samouprave ograničen bez dobro osmišljene i praktično implementirane međuopštinske saradnje

Agenda se bavila i radom službe Komu-nalne policije (nadzor nad komunal-nim redom i pružanjem usluga). Naše mišljenje je da bi ovu oblast trebalo potpunije urediti. Čini se da je najbolje rješenja donošenje posebnog propisa koji će na jednom mjestu obuhvatiti sve nadležnosti službe, neke proširiti (saobraćaj u pokretu i mirovanju, kul-turna dobra itd..) i obezbijediti punu implementaciju ovlašćenja komunalne policije.

Godina krize pokazala je da planovi raz-voja lokalnih samouprava nijesu pot-puno bazirani na ekonomskim princi-pima i pokazateljima karakte-rističnim za svaku zajednicu pojedi-načno, te da ih je potrebno realno postaviti uz puno uvažavanje održivosti planova razvoja na duži period.

Ono što želim da istaknem i pohvalim je da su sve sredine prepoznale svoje potencijale i da su svjesne u kom prav-cu i na kojim resursima treba da bazi-raju svoj dalji razvoj. Agenda će, to je

Strategija Upravne reforme 2002 – 2009. godine utvrdila je osnovne smjernice reformi, tako da AURUM ima dobru osnovu za konačno sprovođenje sistemskih reformi u društvu, čija je baza javna uprava.

Fokus ovog teksta je na sistemu lokal-ne samouprave kao segmenatu upra-ve uopšte, kojim želim da podijelim svoje razmišljanje o pravcima reforme utvrđenih u nacrtu daljeg razvoja siste-ma lokalne samouprave u Crnoj Gori.

Prioritetne aktivnosti utvrđene Nacr-tom Agende logično su usmjerene na razvoj održivog sistema finansiranja lokalne samouprave, u kom pravcu se predviđa sagledavanje određenih kom-parativnih modela finansiranja lokal-nih samouprava u zemljama EU, koji bi mogli biti primijenjivi i u našoj sredini , sprovođenje analiza finansijskog sis-tema u jedinicama lokalne samouprave i kreiranje akcionog plana za reformu javnih finansija na lokalnom nivou.

Posebno izdvajam naglašenu potre-bu za definisanje novih mehanizama naplate lokalnih prihoda, efikasnijeg rada inspekcijskih i drugih službi na lokalnom nivou, na koji način bi se stvorile pretpostavke za održiv sistem finansiranja lokalne samouprave.

Zajednica opština Crne Gore i lokalne samouprave već duže vrijeme svoje aktivnosti usmjerili su na analiziranje finansijske situacije u lokalnim zajedni-cama i iznalaženje adekvatnog mode-la finansiranja kroz izmjene i dopune Zakona o finansiranju lokalne samou-prave, u čijoj pripremi smo direktno uključeni posredstvom naših preds-

tavnika i neposrednim kontaktima sa predstavnicima Ministarstva finansija zaduženih za oblast finansiranja lokal-ne samouprave.

Kada je u pitanju razvoj lokalnog komunalnog sistema, potpuno smo saglasni da je potrebno stvoriti zakon-ske pretpostavke za dalju decentraliza-ciju postojećih i pružanje novih usluga građanima. Postojeća zakonska regula-tiva nije obezbjeđivala adekvatan prav-

ni okvir za dalju desegmentaciju lokal-nih komunalnih preduzeća, bez obzira što su u tom pravcu proteklih nekoliko godina učinjeni određeni pomaci, uz pomoć i u saradnji sa resornim minis-tarstvom.

Ova oblast je od značaja i za privat-ni sektor koji želi da se pojavi kao pružalac određenih usluga. Sa druge strane imamo iskazan i interes lokal-nih samouprava da u formi privatno javnog partnerstva obezbijedi pružanje

Priprema Agende reforme javne uprave za 2010-2014. godinu (AURUM)

je to utvrdjeno zakonom;utvrdi mehanizme za primjenu proce-dura i redovno sprovodi postupak za njihovu reviziju;stvara mogućnosti za učešće gradjana i obezbjedjuje da oni učestvuju u pla-niranju i oblikovanju usluga koje pruža lokalna samouprava;gradi jaka partnerstva sa lokalnim or-ganizacijama na svom području, iponaša se odgovorno, u skladu sa etičkim standardima i pravilima ponašanja utvrdjenim etičkim kodeksi-ma izabranih predstavnika i zaposlene u lokalnoj samoupravi.

Standardi javne etike koji važe za našu lokalnu samoupravu zasnovani su i odgovaraju „Standardima javne etike za efektivnu i demokratsku lokalnu sa-moupravu“, koji su uradjeni od strane Stručnog centra za reformu lokalne samouprave - Direktorata za saradnju u oblasti lokalne i regionalne demokra-tije Savjeta Evrope. Standardi su pri-lagodjeni našim uslovima i pravnom sistemu kako u pogledu prava, obaveza i odgovornosti lokalne samouprave, tako i u pogledu vršenja javnih poslo-va i pružanja usluga, kao i utvrdjenim pravilima etičkog ponašanja koje važe za izabrane predstavnike, funkcionere i zaposlene u lokalnoj samoupravi.

Standardi omogućavaju lokalnim sa-moupravama da procijene svoju efikas-nost u šest ključnih oblasti javne etike, i to: 1.“Transparentno pružanje usluga“; 2“.Odgovornost“; 3.“Učešće gradjana/ Konsultovanje u donošenju odluka“; 4.“Profesionalizam“; 5.“Transparentno donošenje odluka“, i 6.“ Liderstvo“. (nastavlja se na strani 12)

U okviru Programa „ Jačanje lokalne samouprave u Crnoj Gori“, uz eks-pertsku pomoć Savjeta Evrope, u aprilu tekuće godine utvrdjeni su „Standar-di javne etike u lokalnoj samoupravi u Crnoj Gori“. Ovaj akt, po svojoj suštini, predstavlja dokumenat kojim se utvrd-juju standardi za ostvarivanje transpa-rentne, odgovorne i efikasne lokalne samouprave.

Svrha utvrdjivanja i donošenja Stan-darda je da pomognu lokalnoj samoup-ravi da postigne visok nivo javne etike u radu. Standardi imaju za cilj da pomo-gnu lokalnoj samoupravi u sprovodjen-ju organizacionih promjena i stvaranju organizacione kulture (kao sistema vri-jednosti i normi ponašanja u lokalnoj samoupravi), a koje za rezultat treba da dovedu do efikasnije, odgovornije i transparentnije lokalne samouprave i doprinesu razvoju gradjanskog društva i lokalne demokratije .

Ostvarivanje predhodnih rezultata u lokalnoj samoupravi moguće je postići ukoliko lokalna samouprava:promijeni način rada kroz sprovodjen-je organizacionih promjena (promjena shvatanja i ponašanja pojedinca i gru-pa koja vodi ka unapredjenju ključnih kompetencija lokalne samouprave);poveća transparentnost na način što će pripremiti odgovarajuće akte kojima se u lokalnoj zajednici svim korisnici-ma usluga daju potrebne informacije: o procedurama, rokovima i kriteriju-mima za odlučivanje po zahtjevima za ostvarivanje prava ili izvršavanje obaveza, troškovima usluga, žalbenom postupku i dugim značajnim informa-cijama za korisnike, i da obezbijedi da se navedene informacije i akti učine dostupnim svima u lokalnoj zajednici, uz poštovanje ograničenja, samo kada

Standardi javne etike u lokalnoj samoupravi

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Javna etika 9

već izvjesno i zakodavnom aktivnošću doprinijeti boljem strateškom plani-ranju daljeg razvoja opština.

Ovaj stateški dokument je sa pra-vom utvrdio da je razvoj i upravljanje ljudskim resursima okosnica reforme na lokalnom nivou. Upravo iz tog raz-loga, Zajednica opština, uz podršku međunarodnih organizacija, već neko-liko godina sprovodi aktivnosti na implementaciji Nacionalne trening strategije – dokumenta koji treba da obezbijedi standarde znanja i pružanja usluga građanima u lokalnim zajedni-cama.

Nije neskromno ako kažem da smo u ovoj oblasti otišli najdalje i da raspolažemo kapacitetima koji mogu da garantuju potrebna znanja, međutim neophod-no je, i na tome stalno insistiramo, da lokalne samouprave, svojim organi-zacionim aktima formiraju jedinice za upravljanje kadrovima koje će biti zadužene za sagledavanje stanja ljuds-kih resursa, potrebe za specijalističkim znanjima i obukama, kao preduslova za kvalitetno i blagovremeno pružanje usluga građanima.

Još jednom želim da podijelim svoje ubjeđenje da će Agenda reforme javne uprave biti, kako to u osvrtu na dosadašnja reformska dostignuća stoji, „generator u svim oblastima društva“, a time i u oblasti lokalne samouprave, koja od neposrednog interesa za građane.

Rajko GolubovičSekretar Zajednice opština Crne Gore

10 Transparentna i efikasna lokalna samouprava NAŠA ZAJEDNICA 02/ 2010

Misija OEBS-a u Crnoj Gori sa posebnim zadovoljstvom doprinosi promociji i primjeni principa dobre uprave i transparentnosti na svim nivoima, kako centralnom tako i opštinskom, u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i najboljim evropskim iskustvima u javnoj etici. Od 2008. OEBS-ov Program za demokratizaciju je usmjerio svo-je napore na aktivnosti koje ohrabruju usvajanje Etičkih kodeksa i Kodeksa ponašanja za opštinske službenike i funkcionere u svakoj opštini u Crnoj Gori. Usvajanje Etičkih kodeksa za službenike i opštinske funk-cionere zasigurno je prvi korak ka jačanju povjerenja između političara, opštinskih službenika i građana. Uvje-rena sam da je to povjerenje od presudne važnosti za izab-rane predstavnike i službenike, kako bi mogli da obavljaju svoje dužnosti efikasno, održavajaući klimu povjerenja sa građanima i medijima.

Paraskive Badesku, Šefica Misije OEBS-a u Crnoj Gori

U Budvi, hotel Splendid, od 2-4. juna 2010. godine, u organi-zaciji Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave, Zajed-nice opština Crne Gore, OEBSa i Savjeta Evrope, održana je regionalna konferencija „Dobra uprava, etika i transpa-rentnost na lokalnom nivou“.Konferenciju su otvorili Ivan Brajović, Ministar unutrašnjih poslova i javne uprave; Žarko Pavićević, predsjednik Uprav-nog odbora Zajednice opština i Predsjednik opštine Bar; Paraskiva Badesku, ambasador OEBSa u Crnoj Gori i Čilderik Šapveld, direktor Direktorata za demokratske institucije Savjeta Evrope.Na konferenciji su učestvovali predstavnici: Albanije, Feder-acije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske, Makedonije, Srbije, Hrvatske i Crne Gore.

Predstavljena su iskustva zemalja regiona u borbi protiv korupcije i jačanju etike i transparentnosti u lokalnim samou-pravama, nakon čega su usvojene preporuke zemalja regio-na za jačanje kvaliteta lokalnog upravljanja.

Regionalna konferencija „Dobra uprava, etika i transparentnost na lokalnom nivou“

Suštinske reforme u radu opština podrazumijevaju ost-varivanje principa transparentnog i efikasnog rada lokal-nih vlasti. Zbog toga je od velikog značaja da predstav-nici resornih ministarstava zemalja jugoistočne Evrope, međunarodnih organizacija, lokalnih samouprava i nji-hovih asocijacija razmijene iskustva i upoznaju se sa naj-boljim praksama kako bi za što kraće vrijeme uspjeli da ostvare svoje ciljeve.Zajednica opština Crne Gore aktivno učestvuje u sprovođenju reformi lokalnih samouprava koja se odnosila na dalju decentralizaciju procesa upravljan-ja, obezbijeđenje sigurnih izvora prihoda za opštine, jačanje kapaciteta na lokalnom nivou, unaprijeđenje dija-loga sa državnim organima, kao i razvijanje svih oblika međunarodne saradnje.

Žarko Pavićević, Predsjednik UO Zajednice opština

1.Na poziv Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave, uz podršku Organizacije za bezbjednost i saradnju i Savjeta Evrope, i u saradnji sa Zajednicom opština Crne Gore, minis-tri, državni sekretari, visoki zvaničnici, lokalni izabrani službenici i njihove asocijacije u Jugoistočnoj Evropi,sastali su se u Budvi da bi napravili napredak u aktivnostima i na centralnom i na lokalnom nivou u borbi protiv korupcije i promovisanju javne etike.2.Učesnici su razmijenili informacije i dobru praksu, pregle-dali trenutne politike i razmotrili dalje mjere usmjerene na jačanje kvaliteta dobrog upravljanja, sa posebnim osvrtom na transparentnost i etičko vršenje javnih poslova od strane svih onih koji u tom procesu učestvuju.3.Svi učesnici potvrđuju da, iako je do sada postignut značajan napredak sa ciljem podizanja-i ispunjavanja – etičkih standarda u javnim poslovima, još uvijek postoji pot-reba za održivom političkom predanošću, odgovarajućim zakonskim mjerama i podrškom za implementacijom na svim nivoima u pitanju. Svi su saglasni da je, borba protiv korup-cije, podsticanje etičkog ophođenja i ,,čišćenje,, političkog života,, na lokalnom nivou, dio cjelokupnog napora usmje-renog na strateški cilj pružanja dobrog demokratskog uprav-ljanja na svim nivoima. Korupcija odvraća sredstva, drži građane daleko od političkog života, ruši ugled institucijama i narušava samu osnovu demokratije.4.Priznato je da se aktivnosti koje se preduzimaju, trebaju dalje da uključe uvodjenje sistema vršenja upravljanja i da takve aktivnosti treba uklopiti -u korist onoga što predstavlja dio- Strategije za Inovacije i dobro upravljanje na lokalnom nivou Savjeta Evrope. Učesnici su saglasni da se razmotri preduzimanje odgovarajućih aktivnosti za Strategiju, koja će biti usvojena u država regiona, i implementirana sa njiho-ve strane, uz uključenje vlada i asocijacija lokalnih vlasti i uz podršku međunarodne zajednice.5.Učesnici su dalje saglasni na saglasni na sledećim specifičnim preporukama:

Da centralne vlasti

6. Obezbijede postojanje i implementaciju jednostavnog i ujednačnog pravnog okvira koji reguliše prava i obaveze jav-nih službenika i lokalnih izabranih predstavnilka, uključujući odgovornost, garancije i zaštitu, platu i radne uslove, nadzor, diskvalifikaciju, prestanak funkcije i suspenziju.

7.Obezbijede u okviru sistema lokalne samouprave postojan-je sistema praćenja koji će potvrditi ili provjeriti uspostavl-janje i efikasnost antikorupcijskih mjera, u saradnji sa nevla-dinim organizacijama i medijima.

8.Da obezbijedi sporazume koji omogućavaju aktivno učešće građana u kontroli institucija na lokalnom nivou.9.Da obezbijedi od strane lokalnih vlasti usvajanje sistema vršenja upravljanja koji će biti dodatak i podsticaj antikorup-cijskim mjeramaю

Da svaka opština

10. Javno usvoji politiku ,,nula-tolerancije,, o korupciji kao priznanje da etika lokalnih vlasti ima direktan uticaj na pružanje dobrog upravljanja i da je to ono što građani imaju pravo da legitimno očekuju.11.Uvede Etički Kodeks i Etički Odbor da bi im dao pravac ka etičkoj lokalnoj samoupravi i da energično odgovori na nedostatke u etičkom ophođenju.12. Sistemi vršenja upravljanja kao dodatak antikorupcijske politike treba da angažuju cjelokupni kadar i zainteresova-ne strane u doprinošenju postizanja opštinskih prioriteta i planova i dajui pravac i svrhu ili smisao u njihovom svakod-nevnom radu.13.Formiraju Unutrašnji sistem za reviziju koji će davati savjete o stabilnosti sistema, procesima i procedurama, za vršenje provjera na licu mjesta radi određivanja njihovog pravilnog vršenja , naročito tamo gdje su funkcije podložne korupciji i da propiše i objavi Godišnji Interni Izvještaj o reviziji sa naglaskom na učinjeni napredak, kao i na rizike koji će trebati da se predvide za dalje upravljanje. 14.Da razvije politiku obuke i programe obuke usmjerene na podsticanje lokalnog kadra i izabranih predstavnika o znan-ju i usklađenosti sa pravilima koja regulišu prava i dužnosti javnih službenika i lokalnih izabranih predstavnika.

Da Asocijacije lokalnih vlasti

15. Osnuju Etički Odbor ili Komisiju za promociju etičke lokalne samouprave, pripreme adekvatnu politiku, nadgle-daju posebne programe i djeluju kao medijatori ili posredni-ci u sporovima u pogledu neetičkog ponašanja na opštinskim nivoima.16.Ustanove profesionalne kapacitete za podršku opštinama u pružanju dobrog lokalnog upravljanja ,naročito kroz pro-grame razvoja kapaciteta, sisteme vršenja upravljanja, razm-jenu najbolje prakse, modele i usluge konsultacija.17.Promovišu i omogućavaju učešće lokalnih vlasti u među-narodnom širenju najbolje prakse u dobrom upravljanju pro-jektima , etici i transparentnosti na lokalnom nivou.

Preporuke za jačanje kvaliteta dobrog upravljanja

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Transparentna i efikasna lokalna samouprava 11

i aktivnostima od značaja za lokalno stanovništvo, kao i odlukama o raspod-jeli sredstava koje treba da su predmet nezavisnog nadzora.

U okviru Standarda 6 „Liderstvo“ definiše se postojanje jasnih odgovor-nosti izabranih predstavnika, funkcio-nera i zaposlenih u lokalnoj samouprvi koje su utvrdjene etičkim kodeksima. Bez razvoja liderstva nema organizaci-onog učenja jer se kroz liderstvo obez-bjedjuju sve ostale komponente koje čine kontekst organizacionog učenja: organizacionu strukturu, kulturu, promjene, komunikaciju i drugo.

Kako će lokalne samouprave koristiti i primijeniti Standarde javne etike?To mogu da urade na osnovu sa-moocjenjivanja i ispitivanjem zapo-slenih i gradjana kako bi se utvrdila percepcija o etičkom radu lokalne sa-mouprave. Mogu pozvati obučene kon-sultante Zajednice opština koji bi, na osnovu uvida i intervjuisanja ključnih lica u lokalnoj samoupravi, izvršili procjenu rada u odnosu na standarde javne etike i utvrdili na kom nivou se nalazi lokalna samouprava. Takodje, Standardi se mogu koristiti preko“tima kolega“ koji bi pomogao da lokalna sa-mouprava ocijeni uspješnost rada u od-nosu na utvrdjene standarde.

Za bilo koji od načina da se odluči lo-kalna samouprava, ovo treba da ima za rezultat donošenje preporuka za poboljšanje i izradu Plana unapredjen-ja rada u dostizanju standarda.

Za svaki od navedenih standarda ut-vrdjeni su po tri nivoa, od 1 do 3( Os-novni nivo, Srednji nivo i Napredni nivo). U okviru svakog nivoa dati su aspekti rada i postignuti rezultati lo-kalne samouprave na osnovu kojih se odredjuje dostignuti nivo-stepen rada lokalne samouprave u okviru datih šest oblsti javne etike. Takodje, dati su negativni pokazatelji, kao i primjeri pozitivnih pokazatelja koji pružaju do-kaz o dostignutim rezultatima i o tome na kojem se nivou nalazi odredjena lokalna samouprava. Za odredjivanje

nivoa na kojem se nalazi lokalna sa-mouprava, odnosno za odredjivanje sposobnosti neke lokalne samouprave, daje se, u svih šest oblasti javne etike, grupa pitanja i smjernica koje se do-punski koriste za odredjivanje sposob-nosti lokalne samouprave i dostignitim standardima.

U okviru Standarda 1 „ Transparentno pružanje usluga“ data je definicija koja u svom odredjenju sadrži sljedeće: ot-vorenost za javnost odluka i aktivnosti koje se žele preduzeti ili preduzimaju od strane lokalne vlasti, postojanje akata o vrstama usluga, opisu usluga, procedurama za ocjenjivanje relevant-nosti informacija, zadovoljstvu korisni-ka u pružanju usluga, informisanosti zaposlenih i gradjana o lokalnim po-litikama i aktivnostima koje sprovodi opština i dr.

U okviru Standarda 2 „ Odgovornost“ odredjen je njegov sadržaj na način da isti obuhvata razvijanje i sprovodjenje kvalitetnih procedura za borbu protiv korupcije i neetičkih ponašanja i nji-hovu reviziju u cilju osiguranja povje-renja javnsti i za unapredjenje etičkog ponašanja u opštini.

U okviru Standarda 3„Učešće gradjana - Konsultovanje u donošenju odluka“ definiše se postojanje jasno utvrdjenog okvira u pogledu načina i postupka za konsultovanje gradjana i svih zaintere-

sovanih grupa u zajednici, o pristupu informacijama, odlukama i aktivno-stima koje se preduzimaju u zajednici, kao i otvorenosti i ograničenjima koje važe za lokalne službenike.

U okviru Standarda 4“ Profesiona-lizam“ data su odredjenja u pogledu postojanja standarda i smjernica za zaposlene o tome kako treba da rade i obavljaju svoje uloge i odgovornosti, načinu zapošljavanju, kriterijumima za nagradjivanje i napredovanje u službi, kao i obukama i stručnom osposoblja-vanju zaposlenih.

U okviru Standarda 5 „Transparent-no donošenje odluka“ definisana je uloga opštine za pružanje informacija gradjanima i drugim zainteresovanim subjektima u zajednici o prihodima i rashodima, programima, planovima

12 Javna etika NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

Ljubinka RadulovićPomoćnik sekretara Zajednice opština

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Najbolje prakse 13

I ove godine, Zajednica opština nastavlja sa Programom na-jbolje prakse u lokalnoj samoupravi. Osnovni cilj ovog pro-grama je da utvrdi, javno nagradi i prenese najbolje prakse među lokalnim zajednicama u Crnoj Gori.

U Crnoj Gori, problemi sa kojima se suočava lokalna samou-prava su veliki, a njihovo rješavanje i uspješna decentraliza-cija predstavljaju dug proces. Zbog toga, Zajednica opština kroz svoje aktivnosti i prikupljanje primjera dobrih praksi u lokalnoj samoupravi želi da podstakne svoje članice na stalnu razmjenu iskustava. Želimo da damo doprinos efik-sanijem radu lokalnih administracija, tako što ćemo pružiti mogućnost da učimo jedni od drugih, i time preuzmemo rješenja do kojih je neka lokalna zajednica već došla, a koja su se pokazala kao uspješna.

U cilju sprovodjenja pomenutih aktivnosti, realizujemo pro-jekat „Program najbolje prakse u lokalnoj samoupravi“, uz podršku OEBS-a. Program se realizuje i uz punu podršku Ministarstva unutrašnjih poslova i javne uprave. Treća go-dina realizacije ovog projekta, pokazuje da naše članice podržavaju ovakve akcije i smatraju ih korisnim, što je pot-vrdjeno i velikim brojem prijava na prethodnim konkursima za izbor najbolje prakse u lokalnoj samoupravi.

Ove godine konkurs je otvoren do 11. oktobra 2010. go-dine. Objavljivanje odluke o najboljim praksama i dodjel-jivanje nagrada obaviće se na ceremoniji dodjeljivanja na-grada. Svečanost organizuje Zajednice opština Crne Gore, a zvanično proglašenje Najbolje prakse učiniće Ministar unutrašnjih poslova i javne uprave. Ceremonija dodjeljivan-ja nagrada održaće se u decembru 2010. godine.Svi primjeri koji budu poslati u okviru ovog konkursa biće objavljeni u posebnoj publikaciji koja će biti dostupna svim opštinama u štampanoj i elektronskoj formi.

Prijave za nagradu i sticanje statusa Najbolje prakse mogu se podnositi za 7 tematskih oblasti, i to:1.‘‘Uvođenje informacionih tehnologija u proces pružanja usluga s ciljem poboljšanja kvaliteta usluga i procesa donošenja odluka”

2.“Turistički potencijali u funkciji lokalnog razvoja“

3.‘‘Poboljšanje poljoprivrednje proizvodnje putem part-

nerstva sa poljoprivrednim proizvođačima i stanovništvom iz ruralih područja‘‘

4.“ Podrška pokretanju i razvoju malih i srednjih poduzeća‘‘

5.“Pružanje usluga kroz partnerstvo”

6.„ Unapređenje položaja ranjivih i marginalizovanih grupa“7.“Inicijative namijenjene mladima”

Brošura koja sadrži sve informacije koje se odnose na teme, kriterijume i postupak kandidovanja i izbora najbolje prak-se u lokalnoj samoupravi u Crnoj Gori dostavljena je svim opštinama, a elektronsku verziju možete preuzeti sa sajta Zajednice opština na www.uom.me.

Pozivamo Vas da se uključite u realizaciju ovog projekta i učestvujete u medjuopštinskoj razmjeni pozitivnih iskustava.

Program najbolje prakse u lokalnoj samoupravi

Vanja StarovlahSamostalni savjetnik Zajednice opština Crne Gore

14 Ekonomski razvoj NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

Priprema Strategije regional-nog razvoja Crne GoreProgramom rada Vlade za 2010. godi-nu predvidjena je izrada Strategije regionalnog razvoja Crne Gore (SRR). Za potrebe procesa, Vlada je formirala Savjet za pripremu Strategije regio-nalnog razvoja čiji je zadatak da prati, podstiče, predlaže i koordinira sve pot-rebne aktivnosti izrade SRR.U toku pripreme SRR obavljene su kon-sultacije sa predstavnicima relevantnih institucija, predstavnicima Zajednice opština Crne Gore kao i sa članovima Skupštinskog Odbora za ekonomiju, finansije i budžet. Nakon uradjene prve radne verzije dokumenta obavljena je prezentacija i konsultacije sa Predsjed-nicima opština i njihovim saradnicima.

Strategija regionalnog razvoja Crne Gore definiše razvojne ciljeve usmje-rene ka socio-ekonomskom razvoju države, smanjenju regionalnih razli-ka i jačanju potencijala za razvoj onih djelova zemlje koji zaostaju u razvo-ju. Osnovni cilj Strategije regionalnog razvoja je postizanje ravnomjernijeg socio-ekonomskog razvoja Crne Gore u skladu sa principima održivog razvoja, stvaranjem uslova za povećanje kon-kurentnosti svih djelova zemlje i reali-zaciju njihovih razvojnih po-tencijala. Ovo predstavlja važan element proce-sa pridruživanja EU kao dugoročnog opredjeljenja Crne Gore, i važnu odred-nicu u vođenju ekonomske politike.

Strategija regionalnog razvoja polazi od principa “odozdo prema gore”, kroz bolju povezanost lokalnih i regional-nih razvojnih potreba sa razvojnim prioritetima na nacionalnom nivou; podrške manje razvijenim područjima, te podrške za održivo upravljanje pri-rodnim resursima, primjenu nisko kar-bonskih tehnologija i razvoj komunal-ne infrastrukture. Strategija regionalnog razvoja Crne Gore je i odraz nastojanja da se usag-lasi nacionalna politika regionalnog razvoja sa regionalnom politikom Evropske unije. U skladu sa tim, ista je usklađena sa sedmogodišnjom fin-ansijskom perspektivom EU do 2013. godine, odnosno, donosi se za period 2011-2013. godina. Strategiju donosi Vlada Crne Gore, a za njenu pripremu i sprovođenje zaduženo je Ministarstvo ekonomije.

Strategija definiše tri strateška cilja, i to: Strateški cilj 1: Ravnomjerniji razvoj svih jedinica lokalne samouprave i regiona;Kroz prilagođavanje i bolju povezanost potreba razvoja na lokalnom i regio-nalnom nivou sa prioritetima razvoja na nacionalnom nivou, te usklađivanje potreba razvoja na lokalnom i regio-nalnom nivou sa raspoloživim nacio-nalnim i EU fondovima koji su nami-jenjeni razvoju.

Strateški cilj 2: Ubrzani razvoj manje razvijenih jedinica lokalne samouprave i regiona; Kroz obezbjeđivanje pomoći koja je usmjerena na prepoznavanje, pove-ćanje i optimalno korišćenje njihovih razvojnih potencijala eliminisanjem uzroka koji sprečavaju njihov razvoj;

Strateški cilj 3: Regionalni razvoj i zaštita životne sredine.

Kroz unapređenje uslova za održivo korišćenje prirodnih resursa, primjenu nisko karbonskih tehnologija i razvoj komunalne infrastrukture, pružajući posebnu podršku područjima koja zaostaju u razvoju.

Dokument definiše svrhu i opravdanost sva tri cilja i način njihovog ostvarivan-ja. Kako bi ovi ciljevi bili što uspješnije ostvareni, država treba da ima ulogu generatora daljeg razvoja, prvenstveno kroz izgradnju atraktivnosti ekonoms-kog i pravnog sistema.

Kvalitetna i efektivna realizacija Strate-gije regionalnog razvoja podra-zumije-va i definisanje institu-cionalnih odgo-vornosti i mehanizama za samu njenu realizaciju. Pored nadležnog minis-tarstva koje najčešće daje smjernice za politiku regionalnog razvoja, iskustva zemalja u regionu i šire, pokazuju da se za ovu svrhu formiraju i regionalno raz-vojne agencije na nivoima statističkih regiona, razne partnerske strukture i sl. kako bi se osiguralo da problema-tika regionalnog razvoja dobije pot-rebnu pažnju. Naravno, predlaganje institucionalnog okvira ograničeno je mogućnostima finansiranja istog. Imajući to u vidu, Strategija regional-nog razvoja Crne Gore predlaže insti-tucionalni okvir koji ne podrazumijeva osnivanje novih institucija, i koji je zas-novan na principima transparentnosti, stručnosti, ali i partnerstva i saradnje, te prilagođen teritorijalnoj organizaciji zemlje. Institucionalni okvir će biti pre-cizno definisan Zakonom o regional-nom razvoju. Naime, kako bi se uredio sistem koordinacije aktivnosti politike regionalnog razvoja i definisala meto-dologija za što objektivnije sagledavan-je nivoa razvijenosti jedinica lokalne samouprave i regiona kojima pripa-daju, Strategijom se predlaže pripre-ma i usvajanje Zakona o regionalnom razvoju. (izvod iz „Strategija regionalnog razvoja Crne Gore, 2010-2014)

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 NALAS 15

a samim tim, i za asocijacije lokalnih vlasti; razvijanje elektronske bibilioteke; širenje i promovisanje proizvoda NALASa lokalnim vlastima i asocijaci-jama lokalnih vlasti, nacionalnim vlas-tima i međunarodnim organizacijama.

Dosadašnji rad Mreže menadžera znanja već omogućava određene upo-redne analize. Na primjer, ažurirani podaci o asocijacijama članicama NALASa ukazuju na opadanje stepena naplate članarina u poslednje tri godi-ne u nekim asocijacijama, što može biti protumačeno kao efekat globalne eko-nomske krize. Prosječni stepen naplate članarine varira od 40% (Rumunija) do 100% (Crna Gora). Takođe su priku-pljeni podaci o trenutnim prioritetima i projektnim idejama. Neke od značajnih tema su: upravna reforma lokalne samouprave, politika nagrađivanja na lokalnom nivou, unapređenje javnih usluga, itd.

Pošto je postignut visog nivo razmje-ne i upravljanja znanjem, NALAS sada počinje da uvodi praćenje rezultata i uticaj svog rada u regionu.

Predhodno uvedeni mehanizmi kont-role kvaliteta NALASovih proizvoda (kao što je sistem rangiranja na inter-net stranici NALASa), sada je proširen na sakupljanje povratnih informacija od strane članica radnih grupa i pra-ćenje rezultata menadžera znanja.

NALAS jača širenje znanja između asocijacija-članica, lokalnih vlasti u jugo-istočnoj Evropi

Od aprila 2010. godine, lokalne samou-prave jugo-istočne Evrope a, naročito, asocijacije koje predstavljaju njihove interese mogu imati koristi od novo-formirane mreže profesionalaca koja je usmjerena na razmjenu znanja, dobrih praksi i prekograničnih analiza u regi-onu i koja će olakšati pristup uslugama koje nudi NALAS. Mreža menadžera znanja NALASa sastoji se od mladih stručnjaka koji se nalaze u asocijacija-ma – članicama NALASa i koji pomažu asocijacijama da u odgovarajućem tre-

nutku prikupe znanje koje im treba, koristeći znanje koje se akumuliralo u NALASu i njegovim uslugama, kao što su: Brzi odgovor i Stažiranje.

Kako se lokalne samouprave u jugo-istočnoj Evropi nalaze u kritičnoj fazi razvoja i transformacije, često im je pot-reban hitan pristup informacijama koje podržavaju njihove stavove u pregovo-rima sa centralnim vlastima. Mnogo

puta se pokazalo da su prave infroma-cije, dopunjene prekograničnom ana-lizom i regionalnim dobrim praksama od presudnog značaja za dobijanje mnogih pregovora i unapređenje uslu-ga koje se pružaju građanima. NALAS je ovo pitanje prepoznao kao svoj pri-oritet i proteklih godina investirao u stvaranje sistema upravljanja znanjem, koji uključuje radne grupe, skladištenje znanja i ad-hoc usluge pristupa infor-macijama.

Uz pomoć Mreže menadžera znanja, NALAS će moći da na potrebe svojih članica odgovori mnogo brže i na lokal-nim jezicima.

Osnovni ciljevi mreže menedžera znanja su: olakšavanje i rukovođenje razmjenom znanja između NALASa, asocijacija lokalnih vlasti i lokalnih samouprava; prikupljanje i analiziranje podataka sa lokalnog nivoa; polazna osnova za „Brzi odgovor NALASa“, koji služi u procesu kreira-nja politika u određenim oblastima od značaja za lokalnu samoupravu,

Оsnovna mreža nacionalnih asistenata za upravljanje znanjem

Sanja ŽivkovićSavjetnik za prostorno planiranje i komunalne djelatnosti, Zajednica opština Crne Gore,

16 EU projekti NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 EU projekti 17

Sporazum sa Zajednicom opština Slovenije

U Podgorici je 27. maja 2010. godine potpisan Sporazum o saradnji između Zajednice opština Crne Gore i Zajed-nice opština Slovenije.

Sporazum je i ime Zajednice opština Crne Gore potpisao Žarko Pavićević, predsjednik opštine Bar i predsjednik Upravnog odora Zajednice opština i Franc Kangler gradonačelnik Mari-bora i predjsednik Zajednice opština Slovenije.

Potpisivanju sporazuma, pored pre-dstavnika Upravnog odbora Zajednice opština Crne Gore, prisustvovali su i: ambasador Republike Slovenije u Crnoj Gori Jernej Videtič, predstavnici državnih organa i međunarodnih insti-tucija, privrednici i predstavnici biznis sektora iz Slovenije čije aktivnosti se sprovode u Crnoj Gori.

Sporazumom je predvidjno da aso-cijacije jedna drugoj pružaju podršku u institucionalnom jačanju i razvo-ju dviju organizacija; da podstiču neposrednu saradnju između lokalnih vlasti Slovenije i Crne Gore i uspos-tavljanje efikasnih međusobnih konta-kata, kao i da pripremaju i zajednički konkurišu (uključujući i konkurse pred međunarodnim donatorima) i sarađuju u implementaciji raznovrsnih pojedinačnih programa od značaja za opštine.

18 Vijesti NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010

MATRA Projekat

Zajednica opština Crne Gore, u sarad-nji sa Agencijom za medjunarodnu saradnju Asocijacije opština Holandije (VNG international) realizuje projekat ’’Jačanje odgovornosti i transparent-nosti na lokalnom nivou u Crnoj Gori’’ koji je podržan od strane MATRA pro-grama holandske vlade. Glavni cilj ovoga projekta je jačanje odgovornosti i transparentnosti rada lokalnih samouprava, kao i pružanje usluga na lokalnom nivou. Projekat treba da doprinese povećanju stan-darda javne etike na lokalnom nivou, ostvarivanju ključne uloge građana, i boljem i kvalitetnijem životu u lokalnoj zajednici.U okviru realizacije projekta održane su četiri dvodnevne obuke za predstavnike lokalnih samouprava i nevladine orga-nizacije. Obuke su organizovane u Pod-gorici, Tivtu, Bijelom Polju i na Žabljaku u period mart-april 2010. godine. U Podgorici je 9. jula 2010. godine, održana radionica sa predstavnicima 5 pilot jedinica lokalne samouprave koje učestvuju u projektu, i to: Podgorica, Bijelo Polje, Nikšić, Pljevlja i Tivat. Cilj radionice je bio da učesnici razviju projektnu ideju za svoj pilot projekat, koji će trajati od 9-12 mjeseci. Imple-mentacija pilot projekta u opštinama će biti podržana u okviru navedenog zajedničkog projekta Zajednice opština i VNG Internationala.

Zakon o energetskoj efikasnosti

Skupština Crne Gore je u aprilu 2010. godine donijela Zakon o energetskoj efikasnosti („Sl.list CG“ br.29/10), kojim se po prvi put uređuju odnosi u oblasti efikasnog korišćenja energije u sektorima finalne potrošnje.Zakonom su propisan niz obaveza za

jedinice lokalne samouprave, poput: (i) obaveze donošenja trogodišnjih programa i jednogodišnjih planova poboljšanja energetske efikasnosti; (ii) upravljanje energijom u zgradama, odnosno objektima koje se koriste za obavljanje djelatnosti organa lokal-ne samouprave, javnih službi i javnih

preduzeća čiji je osnivač jedinica lokal-ne samouprave – koje podrazumjeva-ju: adaptaciju i održavanje odnosnih objekata; unapređenje sistema komu-nalnih usluga (javna rasvjeta, vodos-nabdijevanje, upravljanje otpadom i dr.) i saobraćaja radi poboljšanja ener-getske efikasnosti; specifične mjere energetske efikasnosti u zgradama koje su zaštićena kao kulturno dobro, druge mjere, kao i upoznavanje zaposlenih sa mjerama energetske efikasnosti i načinima njihove primjene i uspostavl-janje i primjena kriterijuma energetske efikasnosti u odnosnu na nabavku robe i usluga); (iii) informisanje građana o mogućnostima poboljšanja ener-getske efikasnosti, značaju i efektima primjene mjera energetske efikasnos-ti; (iv) utvrđivanje podsticajnih mjera za poboljšanje energetske efikasnosti na svom području; kao i (v) uspostav-ljanje i vođenje informacionog sistema potrošnje energije u svojim objektima.Zakonom nijesu predviđena posebna sredstva za vršenje brojnih obaveza jedinica lokalne samouprave. Međutim, aktivnosti i obaveze iz ovog zakona, treba da se finansiraju iz ušteda koje se ostvare na osnovu sprovođenja samih mjera energetske efikasnosti.

Treći sastanak Predsjed-nika Asocijacija – članica NALASa

Protokol o saradnji

ne ekonomske krize, još uvijek možemo vidjeti njene posledice na smanjenje ekonomija, koja je posebno teško pogo-dila lokalne samouprave, pošto su cen-tralne vlasti odlučile da ukinu dotacije i transfere lokalnim samoupravama u naporima da smanje javnu potrošnju, i na taj način spriječe veći deficit u nacio-nalnim budžetima. Na sastanku su pre-zentovani primjeri dobrih praksi asoci-jacija lokalnih vlasti koje su uspješno pregovarale sa centralnim vlastima u cilju poboljšanja finansijske situacije u lokalnim samoupravama.U teškoj finansijskoj situaciji, opštine moraju da vode računa o što racional-nijem korišćenjem raspoloživih sreds-tava, i da koriste sve raspoložive načine da smanje svoju potrošnju. Finansijska kriza je uticala na nas da postanemo svjesniji mogućnosti ušteda, pogotovo onih koje se odnose na energiju. Upra-vo zbog toga pitanje energetske efikas-nosti i uloga lokalnih samouprava u primjeni mjera energetske efikasnosti dobija sve više na značaju – od čega koristi imaju kako lokalna samoupra-

Predsjednici asocijacija lokalnih vlasti jugo-istočne Evrope - članica NALASa sastali su se 14-15. juna 2010. godine u Sofiji, Bugarska da razmotre teme značajne za razvoj lokalnih samou-prava i njihovih članica, kao što su: praćenje efekata finansijske krize, mje-re energetske efikasnosti u opštinama jugo-istočne Evrope i uloga nacional-nih asocijacija i NALASa, kao i uticaj „partijskih“ politika u asocijacijama.Nakon dvije godine od početka global-

va, tako i građani. Predsjednici su, takođe, usvojili Deklar-aciju Saveza gradonačelnika, kojom se pozivaju lokalne i regionalne vlasti da se pridruže Savezu gradonačelnika i obavežu na smanjenje emisije CO2. Deklaracijom se apeluje na relevantne organe i tijela Evropske unije da stvo-re potrebne preduslove za proširenje Saveza gradonačelnika na zemlje Zapadnog Balkana i da pruže tehničku pomoć i obezbjede finansijske meha-nizme za postizanje ciljeva Saveza gradonačelnika.Kako je u pojedinim zemljama jugo-istočne Evrope došlo do raslojavanja nacionalnih asocijacija prema par-tijskoj pripadnosti rukovodstva u članicama, došlo je do slabljenja istih u zastupanju interesa pred centralnim vlastima. Tako razjedinjene asocijacije nemaju dovoljno snage da govore „jed-nim glasom“ u ime svih jedinica lokal-ne samouprave, pa njihovi argumenti imaju manju snagu u pregovorima sa centralnim vlastima. S toga su, preds-jednici asocijacija – članica NALASa, okupljeni u Sofiji izrazili zabrinutost u ubjeđenju da proces decentralizaci-je u jugo-istočnoj Evropi ne može biti uspješan bez jakih nacionalnih asocija-cija lokalnih vlasti.

NAŠA ZAJEDNICA 02 / 2010 Vijesti 19

U Podgorici je 19. jula održana 3. sjed-nica Nacionalnog savjeta za obuke, na kojoj je razmatran Izvještaj o realizaciji obuka za lokalnu samoupravu u perio-du januar-jul 2010. godine, i donijet je Plan obuka za lokalnu samoupravu za period septembar-decembar 2010.Planom su predvidjene sledeće obuke:Ocjenjivanje, napredovanje i utvrđivanje sposobnosti zaposlenih u državnim organima; Zaštita životne sredine; Odnosi sa javnošću; Kancela-rijsko poslovanje; Vještine komuni-kacije sa strankama; Rješavanje kon-fliktnih situacija, Upravljanje stresom na radnom mjestu, Implementacija normativno-pravnog okvira iz oblasti lokalne samouprave, Implementacija Zakona o opštem upravnom postpku u kontekstu novih rješenja i Primjena ZUP-a u oblastima uređenja prostora i izgradnje objekatai inspekcijskog nad-zora (komunalna policija).

Nacionalnom trening strategijim pre-dviđeno je osnivanje Nacionalnog savjeta za obuku kao tijela koje ima nadzornu i upravljačku funkciju u rea-lizaciji NTS-a za lokalnu samoupravu. Nacionalni savjet za obuku, kao što je to utvrđeno u Nacionalnoj trening stra-tegiji i odluci o osnivanju, obezbjeđuje poštovanje uloge ključnih subjekata i saradnju Zajednice opština, Ministars-va unutrašnjih poslova i javne uprave i Uprave za kadrove radi realizacije sis-tema obuka u lokalnoj samoupravi, izradi programa obuke, pružanju obu-ka i drugo.

Nacionalni savjet za obuku - III sjednica

U Podgorici je 8. jula 2010. godine, potpisan Protokol o saradnji izmedju Montenegro biznis alijanse, Udruzenja koncesionih preduzeca za obnovljive izvore energije i Zajednice opština Crne Gore o strateškom partnerstvu u cilju razvoja lokalne energetike-obnovljivih izvora energije.Sporazumom je predviđena saradnja sa državnim organima i organima loklane samouprave kako bi se ubrzale aktiv-nosti koje pomažu razvoju energetike u smislu korišćenja obnovljivih izvora energije; upotpunjavanje zakonskog okvira koji pogoduje razvoju energeti-

ke u smislu korišćenja obnovljivih izvo-ra energije na državnom i lokalnom nivou; podrška razvoju energetike kroz korišćenje obnovljivih izvora energije uz uvažavanje principa održivog razvo-ja i poštovanja ekoloških standarda.

ZAJEDNICA OPŠTINA CRNE GOREAdresa: Mitra Bakića 142, Podgorica

Telefon: 020 620 097Fax: 020 620 123

e-mail: uom@t-com.meweb: www.uom.me