nadpobudliwoŚĆ psychoruchowa
DESCRIPTION
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA. Opracowała: Monika Haligowska. NADPOBUDLIWOŚĆ to termin potocznie określający ADHD czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi. - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
![Page 1: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/1.jpg)
NADPOBUDLIWOŚĆPSYCHORUCHOWA
Opracowała: Monika Haligowska
![Page 2: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/2.jpg)
NADPOBUDLIWOŚĆ
to termin potocznie określający ADHD czyli
zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi.
ADHD to określenie diagnostyczne, stosowane wobec dzieci i dorosłych, mających poważne
trudności poznawcze i zaburzenia zachowania w ważnych aspektach życia codziennego, takich jak stosunki rodzinne i osobiste, w szkole lub w pracy.
![Page 3: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/3.jpg)
WHO definiuje zespół nadpobudliwości ruchowej, jako grupę zaburzeń charakteryzujących się:
• wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych 5 latach życia),
• brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego,
• tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich,
• słabo kontrolowaną, nadmierną aktywnością.
![Page 4: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/4.jpg)
PRZYCZYNY ADHD
uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników,
a raczej zaburzenia dojrzewania struktur układu nerwowego, spowodowane zmianami w obrębie materiału genetycznego,
którego ekspresja powoduje zmiany na poziomie biochemicznym i strukturalnym,
a w konsekwencji zaburzenia specyficznych procesów poznawczych i kontroli zachowania;
U osób z ADHD istnieje zaburzona równowaga pomiędzy noradrenaliną i dopaminą.
Prawdopodobnie czynnikiem sprawczym ADHD jest odziedziczona dyspozycja.
![Page 5: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/5.jpg)
PRZYCZYNY ADHD
ADHD nie jest konsekwencją błędów wychowawczych, czy też zaniedbań środowiskowych,
co wykluczają badania nad biologicznym mechanizmem powstawania tego zaburzenia.
Brak jasnych norm, zasad, jakie powinny obowiązywać w domu, napięta atmosfera domowa, przemoc
lub impulsywność dorosłych, mogą nasilać objawy ADHD.
ADHD najczęściej jest wynikiem interakcji pomiędzy wrodzonymi predyspozycjami organizmu, własną
aktywnością dziecka, środowiskiem i wychowaniem.
![Page 6: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/6.jpg)
ROZPOZNANIE ADHD
W DSM – IV symptomy ADHD podzielono na
zaburzenia koncentracji uwagi i nadpobudliwość ruchową.
W zależności od występowania jednego lub obu symptomów definiuje się trzy podtypy ADHD:
• typ z przewagą nadpobudliwości,
• typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi,
• typ mieszany.
![Page 7: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/7.jpg)
• typ z przewagą nadpobudliwości:
- rozpoznaje się go u dzieci, które są nadmiernie aktywne, ale nie mają zaburzeń koncentracji uwagi; - dzieci takie mają niespożytą energię, cały czas są w ruchu, jednak odpowiednio motywowane są w stanie odrobić całą pracę domową, nie mają problemów z przyswajaniem sobie wiadomości; - w przypadku hiperaktywności istnieją jednak zagrożenia, że dziecko może przejawiać tendencje antyspołeczne, mieć trudności w relacjach z nauczycielami i rówieśnikami z klasy; - często popadają w konflikty z otoczeniem, co jest skutkiem nieumiejętności panowania nad swoim impulsywnym zachowaniem;
![Page 8: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/8.jpg)
• typ z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi:- głównym problemem takiego dziecka jest silny brak koncentracji uwagi i nieumiejętność kontrolowania myśli;- zachowanie jego często powoduje, że jest uważane za leniwe i mniej zdolne; - często nie pamięta o codziennych obowiązkach, zamyśla się, nie potrafi skupić się na wykonywanym zadaniu, na rozmowie; - dziecko takie nie jest uważane za nadpobudliwe, ponieważ nie sprawia większych kłopotów wychowawczych, nie przeszkadza w czasie lekcji i jest posłuszne; może wydawać się nawet oderwane od rzeczywistości i sprawiać wrażenie sennego, przez co często jest niedostrzegane przez rówieśników;
![Page 9: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/9.jpg)
• typ mieszany: u dziecka występują zarówno nasilone objawy niepokoju ruchowego, nadpobudliwości psychoruchowej, zaburzona jest też kontrola impulsów i koncentracja uwagi;
- dziecko nie jest w stanie wykonywać skomplikowanych zadań,
- nie potrafi zorganizować sobie pracy,
- ma problemy w kontaktach z rówieśnikami, bo nie potrafi dostatecznie się skupić, aby rozpoznać i właściwie ocenić sygnały płynące od partnera;
![Page 10: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/10.jpg)
W klasyfikacji chorób (ICD-10) „nadpobudliwość psychoruchowa” znajduje się pod nazwą: „Zespół
hiperkinetyczny” lub „Zaburzenia hiperkinetyczne”.
• zaburzenia uwagi,• nadruchliwość, • impulsywność;
- nie później niż w wieku 7 lat, - objawy pojawiają się w więcej niż w jednej sytuacji, - powoduje istotne klinicznie cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania,
- nie spełnia kryteriów innych zaburzeń;
![Page 11: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/11.jpg)
• zaburzenia uwagi: - nie zwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub w innych czynnościach; - niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach; - wydaje się nie słyszeć, co zostało powiedziane;- niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy; - upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności; - unikanie lub silna niechęć do zadań wymagających wytrwałego wysiłku umysłowego; - gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności; - łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce; - zapominanie w toku codziennej aktywności;
![Page 12: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/12.jpg)
• nadmierna aktywność:
- niespokojnie porusza rękoma lub stopami, albo wierci się na krześle;
- opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej;
- nadmierne rozbieganie w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe;
- przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku;
- utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania;
![Page 13: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/13.jpg)
• impulsywność:
- udziela odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone;
-nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swojej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych;
- przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów lub gier innych osób);
- wypowiada się nadmiernie bez uwzględnienia ograniczeń społecznych;
![Page 14: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/14.jpg)
KRYTERIA DODATKOWE wg DSM IV
- objaw musi utrzymywać się 6 lub więcej miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju; - objawy są stałą cechą występującą od lat; powinny były ujawnić się przed siódmym rokiem życia;
- objawy muszą powodować pogorszenie funkcjonowania; dziecko z powodu kłopotów z koncentracją, nadruchliwością, nadmierną impulsywnością – ma kłopoty w szkole, w domu (negatywnie ocenia się jego zachowanie, gorzej radzi sobie z nauką, ma pogorszone lub złe kontakty z ważnymi dorosłymi), trudności w kontaktach z rówieśnikami;
![Page 15: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/15.jpg)
KRYTERIA DODATKOWE wg DSM IV
- nasilenie objawów musi być większe niż normalny obraz danej cechy u dzieci w tym samym wieku;
- objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej nie są częścią innego zaburzenia;
np. kłopoty ze skupieniem uwagi i impulsywnością mają też dzieci z upośledzeniem umysłowym,
a problemy z koncentracją mają osoby z depresją itd.
![Page 16: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/16.jpg)
CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA
w populacji dzieci ok. 5%,
w tym 1.5% prezentuje skrajnie nasilone objawy (zaburzenie hiperkinetyczne).
Oznacza to że w każdej klasie w Polsce będzie co najmniej jedno albo dwoje dzieci z ADHD.
60% osób nadal ma objawy w wieku dorastania, a 30% w dorosłości.
![Page 17: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/17.jpg)
DZIECI Z ADHD
• mają problem, aby przez moment usiedzieć;
• sprawiają wrażenie roztargnionych, zapominalskich, nieuważnych, niezdolnych do poprawnego wykonania polecenia i do zorganizowania swojej pracy;
• nie potrafią skorzystać ze złożonej informacji;
• mają trudności z abstrakcyjnym myśleniem, w tym przyczynowo – skutkowym;
![Page 18: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/18.jpg)
OBJAWY ADHD ZMIENIAJĄ SIĘ Z DOJRZEWANIEM
DZIECI: nadruchliwość łatwość DOROŚLI: agresja rozpraszania zmienianie
niska tolerancja frustracji nieuwaga aktywności, impulsywność łatwe nudzenie się, niecierpliwość, niepokój
![Page 19: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/19.jpg)
TRUDNOŚCI SZKOLNE DZIECI Z ADHD
• mają słabsze osiągnięcia szkolne (90 %)
• osiągają niższe wyniki w testach badających osiągnięcia szkolne (deficyt 10-15 pkt.)
• stwierdza się u nich niższy Iloraz Inteligencji (deficyt 7-10 pkt.)
• trudności szkolne (24-70%): - dysleksja (15-30%) - dysortografia (26%) - matematyka (10-60%) - brzydkie pismo (częste, nie określono %)
![Page 20: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/20.jpg)
DIAGNOZA RÓŻNICOWA
• nadczynność tarczycy • zatrucie ołowiem• znaczny przerost trzeciego migdałka• choroby genetyczne i metaboliczne (np. fenyloketonuria, zespół Williamsa, neurofibromatoza) • płodowy zespół alkoholowy (FAS)• padaczka• następstwa urazów głowy i stany zapalnych OUN• zaburzenia lękowe • zespół maltretowanego dziecka• upośledzenie umysłowe• przewlekłe zaburzenia rozwojowe (np. zespołu Aspergera)• nadużywanie substancji psychoaktywnych • zaburzenia nastroju: zespoły depresyjne / maniakalne , hipomania • zaburzenia psychotyczne
![Page 21: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/21.jpg)
DIAGNOZA RÓŻNICOWA
W rozpoznaniu różnicowym wskazane jest uwzględnienie,
czy dziecko nie przyjmuje leków mogących wywołać u niego objawy nadpobudliwości:
np. barbiturany, benzodiazepiny, leki przeciwpadaczkowe, leki antyhistaminowe,
teofilina, sympatykomimetyki, izoniazyd, sterydy oraz alkoholu.
![Page 22: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/22.jpg)
SCHEMAT DIAGNOZY ZACHOWAŃ PROBLEMOWYCH U DZIECKA
• Zebranie wywiadu na temat problemów, z jakimi zgłaszają się rodzice dziecka.
• Zebranie typowego wywiadu rozwojowego.
• Zebranie wywiadu w kierunku przewlekłych chorób somatycznych.
• Zebranie wywiadu na temat funkcjonowania dziecka w trzech sferach: rodzinnej, szkolnej i rówieśniczej.
![Page 23: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/23.jpg)
• Zebranie wywiadu rodzinnego.
• Istotne wydaje się stwierdzenie, czy podobne problemy występują u innych członków rodziny.
• Diagnoza rodziny powinna być szczegółowa, tak aby obejmowała nie tylko ogólne funkcjonowanie rodziny, ale także występujące w niej problemy i zasoby.
• Badanie pediatryczne i neurologiczne. Zawsze powinno się zanotować wzrost, wagę, ciśnienie, tętno i obwód głowy.
• Badanie psychiatryczne dziecka.
• Zebranie, za zgodą rodziców, niezależnego wywiadu na temat funkcjonowania dziecka w szkole zawierającego konkretnych opisy trudnych lub problemowych zachowań.
![Page 24: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/24.jpg)
• Dobrym sposobem na zebranie informacji są kwestionariusze / ustrukturyzowane wywiady.
• Badanie psychologiczne.
![Page 25: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/25.jpg)
ZASADY PRACY Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM
1.Konsekwentne postępowanie wobec dziecka, stawianie mu jasnych granic (co mu wolno, a czego nie).
2. Wyznaczanie dziecku niezbyt odległych celów działania i określanie sposobów ich realizacji.
3. Systematyczne przyzwyczajanie dziecka do konieczności zakańczania każdego rozpoczętego zadania.
4. Stała kontrola dziecka i przypominanie mu o obowiązkach oraz pomoc w ich realizacji.
![Page 26: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/26.jpg)
REAGOWANIE NA NIEWŁAŚCIWE ZACHOWANIA
1.Szybkie – czyli natychmiast po przewinieniu.
2.Skuteczne - czyli doprowadzone do końca.
3.Sprawiedliwe - waga kary powinna być adekwatna do przewinienia.
4.Słuszne – kara powinna być adekwatna do przewinienia.
5.„Sympatyczne” – dziecko ma mieć poczucie, że jest lubiane.
6.Słowne - bezwzględnie należy wystrzegać się kar cielesnych.
![Page 27: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/27.jpg)
WSKAZÓWKI DO PRACY Z DZIECKIEM Z ADHD DLA NAUCZYCIELI
1.Organizacja pracy nauczyciela: -ustawienie ławki dziecka blisko nauczyciela, -w pewnym oddaleniu od innych dzieci,- z dala od okna i drzwi,
co ułatwia nauczycielowi stałą kontrolę dziecka, pozwala na częsty kontakt – wydawanie dodatkowych
instrukcji, ogranicza rozpraszanie uwagi dziecka.
![Page 28: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/28.jpg)
2. Poprawianie umiejętności organizacyjnych dziecka:
- ustalenie jasnych reguł pracy w klasie (podczas lekcji siedzimy na miejscu, pracujemy nad swoim zadaniem, mówi tylko jedna osoba),-ustanowienie rutynowych czynności porządkujących i przygotowujących do pracy,-sporządzenie jasnego planu zajęć lekcyjnych,- kontrolowanie, czy dziecko wszystko zanotowało, łącznie z pracą domową,
- kontrolowanie miejsca pracy dziecka.
![Page 29: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/29.jpg)
3. Pobudzanie uwagi dziecka:- przekazywanie nauczanych treści i zadań krótko i zwięźle, w małych fragmentach, aby wykorzystać krótki czas skupienia uwagi dziecka,- przestrzeganie przez dziecko limitu czasu przeznaczonego na zadanie,- dokonywanie bieżącej kontroli pracy,- dzielenie materiału na części, zadawanie mniejszej ilości zadań domowych,- utrzymywanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem,- wyróżnianie najważniejszych zagadnień, np. podkreślanie ich na kolorowo,- urozmaicanie zadań i przygotowywanie ich w sposób interesujący dla ucznia, korzystanie z ilustracji i materiałów, które dziecko może dotknąć i manipulować nimi,- proponowanie aktywności, która wymaga zaangażowania ucznia,- w razie potrzeby robienie kilkuminutowych przerw.
![Page 30: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/30.jpg)
4. Poprawianie zdolności słuchania:
- przygotowanie krótkich instrukcji, złożonych z prostych zadań,- w razie potrzeby powtarzanie przez nauczyciela instrukcji,- nakłanianie dziecka do powtarzania poleceń po ich usłyszeniu,- informowanie o tym, że komunikuje się mu najważniejsze wiadomości,- korzystanie z pomocy wizualnych.
5. Stwarzanie dziecku podczas lekcji naturalnej możliwości odreagowania ruchowego (podlanie kwiatów, starcie tablicy).
![Page 31: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/31.jpg)
6. Nagradzanie za każde, nawet najmniejsze osiągnięcie.
7. Komunikowanie się z rodzicami dziecka w celu przekazania informacji dotyczących przygotowania go do zajęć oraz sprawdzianów wiadomości ustnych i pisemnych.
![Page 32: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/32.jpg)
LITERATURA:B. Chrzanowska , J. Święcicka (2006). Oswoić ADHD. Przewodnik dla rodziców i nauczycieli dzieci nadpobudliwych psychoruchowo. Warszawa Difin.
Diagnostic and Statistical Manual Disorder (DSM-IV) American Psychiatric Association (1994). Washington DC.
E.M. Hallowell, J. Ratey (2004). W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowaz zaburzeniem uwagi u dzieci i dorosłych. Poznań Media Rodzina.
A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula (2006). ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Gdańsk GWP.
A. Marczak (2006). Program pracy z dzieckiem z objawami nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) w przedszkolu lub szkole. Warszawa Fraszka edukacyjna.
S. Mihilewicz (2001). Nadpobudliwość psychoruchowa w: S. Mihilewicz (red.). Dziecko z trudnościami w rozwoju. Kraków Impuls.
T. Opolska, E. Potempska (1999). Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo. Program korekcji zachowań. Warszawa CMPPP.
![Page 33: NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA](https://reader035.vdocuments.pub/reader035/viewer/2022062408/568134f1550346895d9c31cb/html5/thumbnails/33.jpg)
P. Pawlak (2005). Program profilaktyczno-terapeutyczny dla dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej, Kraków Impuls.
S. Pużyński, J. Wiórka (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Kraków Vesalius.
M. Święcicka (red.) (2003). Problemy psychologiczne dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Warszawa Zeszyty Sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
T. Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka (1999). Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. Książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy. Lublin BiFolium.
T. Wolańczyk ,A. Kołakowski, M. Skotnicka (2003). Zespól nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci. w: S. Józwiak. Postępy w diagnostyce i leczeniu chorób układu nerwowego u dzieci Tom 4. Lublin Bifolium.
T. Wolańczyk, M. Skotnicka, A. Kołakowski (2004). Nadpobudliwość psychoruchowa dzieci. Edukacja i Dialog nr 6, s. 30-38.