namba tri un bos i raun long png - wantok...

19
Namba 2065 Epril 3 - 9, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol Moa Stori insait: Gutbai long wanpela win meri, Leit RoseTsiroats - P8 Catholic Reporter Epril Isu i stap insait Pes 9,10,19 na 20 Namba tri UN bos i raun long PNG Frieda Sila Kana i raitim HELEN Clark, Edmin- istreta bilong Yunaitet Nesens Divelopmen Program (UNDP) na pas- taim Praim Minista bi- long Nu Silan, i kamap long long Pot Mosbi aste na i kisim bikpela welkam long ol lain bi- long Tufi Singsing grup bilong Oro Provins. Minista bilong Foren Afeas na Imigresen, Rim- bink Pato i stap long ples balus long tok welkam long Mis Clark i kam raun long PNG tripela de na bai i go bek long tomoro. Wantaim Mista Pato long tok welkam em Embeseda Lucy Bogari, Deputi Seke- teri bilong ISO, Marion Edith Crawshaw, Dean bi- long Diplometik Kop, Jimmy Ovia, Sif ov Proto- col, Roy Trivedy, UN Res- iden Kodineta/UNDP Res- iden Representetiv na ol narapela lain bilong proto- col opis. Mis Clark i bung wan- taim Gavana Jeneral, Gren Sif Michael Ogio, Praim Minista Peter O’Neil na Spika bilong Palamen, Theo Zurenuo. Bihain em i go long wanpela dina kaikai long Stet Fanksen rum, long Haus Palamen wantaim we, Minista Rim- bink Pato i go pas long en. Mis Clark i bin kam long mekim graun brekin sere- moni bilong nupela UN opis bai sanap antap long hap graun namel long tu- pela gavman opis, Moale Haus we Imigresen i stap long en, na Morauta Haus we Praim Minista Dipat- men i stap long en long Waigani. Dispela program em ol i surukim i go long tomora. Ol Wina bilong Ridasip Seve 2014 - NAMBA 3 DRO 1. Jim Male (EHP) 2. Stephen P. Lisi (East New Britian Provins) 3. Leo Lua (Enga) 4. Rhonda Stoa (Autonomous Region of Bougainville) Lukim moa stori long pes 2... Mis Helen Clark i sanap kisim poto wantaim Yunaitet Nesens Residen Kodineta na Residen Rep- resentativ long PNG, Roy Trivedy namel long welkam kalsa grup bilong Tufi, Oro Provins long Jacksons intenesenel ples balus long Pot Mosbi. Poto: Nicky Bernard

Upload: lekiet

Post on 27-Aug-2019

213 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Namba 2065 Epril 3 - 9, 2014 28 pes Niuspepa Bilong Yumi Ol PNG Stret! K1 tasol

Moa Stori insait:Gutbai long wanpela win meri, LeitRoseTsiroats - P8

Catholic ReporterEpril Isu i stap insaitPes 9,10,19 na 20

Namba tri UN bosi raun long PNG

Frieda Sila Kana i raitim

HELEN Clark, Edmin-istreta bilong YunaitetNesens DivelopmenProgram (UNDP) na pas-taim Praim Minista bi-long Nu Silan, i kamaplong long Pot Mosbiaste na i kisim bikpelawelkam long ol lain bi-long Tufi Singsing grupbilong Oro Provins.

Minista bilong ForenAfeas na Imigresen, Rim-bink Pato i stap long plesbalus long tok welkamlong Mis Clark i kam raunlong PNG tripela de na baii go bek long tomoro.Wantaim Mista Pato longtok welkam em EmbesedaLucy Bogari, Deputi Seke-teri bilong ISO, MarionEdith Crawshaw, Dean bi-long Diplometik Kop,Jimmy Ovia, Sif ov Proto-col, Roy Trivedy, UN Res-

iden Kodineta/UNDP Res-iden Representetiv na olnarapela lain bilong proto-col opis.

Mis Clark i bung wan-taim Gavana Jeneral,Gren Sif Michael Ogio,Praim Minista Peter O’Neilna Spika bilong Palamen,Theo Zurenuo. Bihain emi go long wanpela dinakaikai long Stet Fanksenrum, long Haus Palamenwantaim we, Minista Rim-bink Pato i go pas long en.

Mis Clark i bin kam longmekim graun brekin sere-moni bilong nupela UNopis bai sanap antap longhap graun namel long tu-pela gavman opis, MoaleHaus we Imigresen i staplong en, na Morauta Hauswe Praim Minista Dipat-men i stap long en longWaigani. Dispela programem ol i surukim i go longtomora.

Ol Wina bilong Ridasip Seve 2014 -NAMBA 3 DRO

1. Jim Male (EHP)2. Stephen P. Lisi (East New Britian Provins)3. Leo Lua (Enga)4. Rhonda Stoa (Autonomous Region of Bougainville)

Lukim moa stori long pes 2...

Mis Helen Clark i sanap kisim poto wantaim Yunaitet Nesens Residen Kodineta na Residen Rep-resentativ long PNG, Roy Trivedy namel long welkam kalsa grup bilong Tufi, Oro Provins longJacksons intenesenel ples balus long Pot Mosbi. Poto: Nicky Bernard

P2 Wantok Epril 3 - 9, 2014 nius

GAVANA Jenerel Gren Sif,Sir Michael Ogio, i bin bungna toktok wantaim bipoPraim Minista bilong NuSilan, Helen Clark, husat naui Edministreta bilong Yu-naitet Nesen DivelopmenProgram (UNDP). Bung bilong dispela tupela

lida i bin kamap long dispelawik Trinde bihain long MisHelen Clark i kamap longkantri. Edministreta Clark i kam long

Papua Niugini long lukimgraun-breking seremoni bilongUN Haus, na tu, raun i go longIs Nu Briten Provins. Sir Michael Ogio i tok ama-

mas long Mis Clark long kisimdispela posisen olsem Edmin-istreta gen. Mis Clark i stap olsem Ed-

ministreta bilong UNDP long2009 i kam inap nau. Dispelaposisen em namba tri bikpela

posisen bilong UNDP. Gavana Jeneral Sir Michael

Ogio i tok UNDP i save mekimplanti bikpela wok tru longhelpim Nesenel Gavman bilongPapua Niugini long sait bilonggutpela divelopmen, na tu,kamap wantaim ol gutpelapolisi long lukim kantri i ran gut. “UNDP i bin mekim bikpela

wok long sait bilong bringim belisi na gutpela sindaun long Bo-genvil. Na ol i wok yet longhelpim Bogenvil long divelopgut,” Sir Michael Ogio i tok. Sir Michael Ogio i tok em i

amamas long wok UNDP i binwokim long Bogenvil, na tu,wok Nu Silan i bin wokim longhelpim Bogenvil long taimnogut bilong en. Em i tok em iles long lukim Papua Niugini ibruk nabaut. Em i tok PapuaNiugini i mas stap wantaimolsem wan famili, na pis i masstap oltaim.

Mis Clark i tok UNDP i ama-mas long sapotim Papua Niug-ini na helpim kantri longdivelop. Em i tok UNDP bai luk-luk long ol eria we i nidimhelpim stret. Em i tok LNG projek i wan-

pela bikpela samting longPapua Niugini we bai bringimplanti mani i kam long kantri.Na salens bilong Papua Niugininau em long yusim gut ol dis-pela mani long bringim gutpeladivelopmen long ol pipel. Tude Mis Clark i go long

Kokopo long Rabaul na tomorabai em i kam bek long sampelamoa kibung wantaim ol lainlong Pot Mosbi. Em i namba tu taim bilong

Helen Clark long kam longPNG. Namba wan taim em ikam em long taim em i bin stapolsem Praim Minista bilong NuSilan.

Gavana Jenerel Gren Sif Sir Michael Ogio i toktok wantaim Edministreta bilong UNDP,Helen Clark, long Gavman Haus, Pot Mosbi.

Foren Areas na imigresen Minista, Rimbink Pato i amamas long tok welkam long Ed-ministreta bilong Yunaited Nesen Divelopmen Fan, Helen Clark long kam long PNG. Poto: Nicky Bernard

Yunaited Nesen Divelopmen Fan, Helen Clark i go bungim Spika bilong Palamen,Theo Zurenuo insait long palamen opis bilong em long taim em ikam raun longMosbi aste. Poto: Nicky Bernard

Australia helpim Milen Be Helt na EdukesenGAVMAN bilong Australia ihelpim Milen Be wantaim manimak i winim K19 milien longstretim ol helt na edukesenwok long provins. Long dispela wik ol i opim

nupela na bikpela helt naedukesen haus long Alotau nalong Sideia Ailan. Milen BeProvinsel haus sik long Alotaunau i kamap gut moa wantaimdispela helpim. Na tu longSideia Ailan, ol i kisim nupelaklasrum na haus bilong ol tisalong Santa Maria Hai Skul. Minista bilong Divelopmen

Koperesen long Australia HaiKomisen, Stuart Schaefer, imekim gutpela toktok long ollida bilong provins long bringimol dispela bikpela projek longples.“Australia i luksave olsem i

gat gutpela lidasip i stap embai i gat gutpela wok divelop-men i kamap na i stap longpelataim long Papua Niugini,” MistaSchaefer i tok.“Ol strongpela lida i save gat

klia tingting long we ol i masmekim wok long stretim oge-naisesen bilong ol long kamapgut.

“Mi givim luksave long

Provinsel Helt Atoriti na Sideia-Helt Senta Menesmen longgutpela wok lidasip bilong ol imekim ol dispela projek i karimkaikai,” Mista Schaefer i tok. Ol nupela K10 milien projek

bilong Milen Be Provinsel Haussik em; nupela opis bilong ed-ministresen, 8-pela haus bi-long ol nes na dupleks hausbilong ol helt woka, nupelakonsaltesen klinik, nupelamedikal na saikaiatrik wod, nu-pela mateniti wod na ol i stre-tim tu patoloji leboretri, stretimpawa saplai na nupela banisbilong haus sik wantaim ol stepna ol rot bilong wokabaut insaitlong haus sik.

Sideia helt senta i kisimK5.2 milien na i kirapim 5-pelanupela haus bilong ol heltwoka, nupela tebol na sia bi-long nupela helt senta haus,nupela ante-natal na pos-natalhaus bilong wet na stretimwara saplai bilong helt senta.

“Long helt sekta, PNG isave bungim bikpela hevi. Olnupela haus na ples bilongwok em i bikpela helpim trulong daunim namba bilong olmama na pikinini i save dailong taim bilong karim. Nupela

haus bilong ol woklain tu baimekim ol i wok gut na kamaplong wok olgeta de,” MistaSchaefer i tok.Santa Maria Hai Skul long

Watuluma i kisim K4.4 milienlong kirapim nupela edmin-istresen haus, klasrum, VSATna tupela haus tisa, skul klinikna maket na ol sia na tebol bi-long ol tisa long wok.Dispela ol nupela samting

long skul bai helpim long kisimmoa sumatin long hai skul nau.“Em i bikpela samting tru

bikos dispela em i min olsemmoa ol pikinini meri i ken golong hai skul,” Mista Schaefer itok.“Australia i gat bikpela tingt-

ing long helpim PNG longkamapim gutpela ples bilong olmeri na ol yangpela gel longgat moa sans long kisim skulna wok wankain olsem olpikinini man na ol bikpla manlong PNG,” em i tok.

Minista bilong NesenelPlening na Alotau MP, CharlesAbel na Milen Be Gavana TitusPhilemon i opim Milen BeProvinsel haus sik wantaim olskul haus long Santa Maria HaiSku.

GG tok amamas longwok bilong UNDP

L-R Mista CharlesAbel na Titus Phile-mon wantaim MistaSchaefer. Poto: Australia HaiKomisen

Epril 3 - 9, 2014 Wantok P3

Gavana bilong Is Nu Briten,(ENB) Ereman To Bainingjunia, i makim maus bilong olman na i tok sori long ol merilong ol bagarap ol kisim longhan bilong ol man long olkrismas i go pinis.To Baining i mekim dispela

toktok long makim na ama-masim de bilong ol meri longKokopo long las wik.Gavana To Baining i tok

olsem ol meri long ENB imekim planti bikpela woklong kirapim divelopmen longprovins. Em i tok ol meri emol hap bilong ol man long ki-rapim wok divelopmen longkomyuniti, provins, na kantriwantaim.Em i tok tenk yu long ol

mama long hat wok ol i savemekim, na kam bung wan-taim long amamasim dispelade bilong ol. Em i tok olsemwok ol i mekim bai no inap

long lus nating, nogat, wokbilong ol bai karim kaikai longkirapim gutpela sindaun. Gavana To Baining i tok

gavman bai i go het longsapotim wok bilong ol merilong Is Nu Briten. Moa yetEm i tok foapela memba bi-long ENB na namba tu PraimMinista na Rijinol membaLeo Dion bai wok bung wan-taim ol long lukim wok bilongmeri bai go het long lukautimsindaun bilong ol.

Em i tok promis long olmeri long mani mak olsemK10,000 em i bai givim longhelpim ol meri long ama-masim de bilong ol meri long2015.Em i tok, em i amamas

long lukim ol meri i save staplong ples, ol meri save woklong gavman, praivet sekta iholim han na kam bung wan-taim long amamasim de bi-long ol meri long Kokopo.Is Nu Briten provins em

bikpela gavman i tokautolsem em i hap bilong ol turisbai kam lukluk raun long en.Olsem na long gutpela wok,gutpela pasin, na smail bi-long yupela tasol bai kisimmoa turis i kam long provinsbilong mipela long apimikonomi bilong mipela,” ToBaining i tok.To Baining i tok ol meri em

ol bosmeri long ol haus, natu, ol i ken mekim gut ol ara-pela wok ol man i mekim.

Em i singaut i go long olmeri long wok bung wantaimlong kirapim wok politiksolsem ol kaunsel na olprovinsel memba long olLokel Level Gavman insaitlong provins.To Baining i tok tenk yu

long ol meri bipo ol i holimwok lida meri na nau long olkomyuniti ol i mekim gut woklong kirapim gutpela sindaunlong famili, komyuniti long ki-rapim provins bai go het.

To Baining tok amamas long ol meri Michael Novingu i raitim

TAIM yumi toktok long ne-senel divelopmen, yumi masnoken lustingting olsem rotbilong kamapim o sanapimhaus long ol taun eria longPapua Niugini em i bikpelasamting. Rot bilong kamapim o

sanapim haus em i wanpelanupela asua we ol pipel bi-long Papua Niugini i savebungim long nau.Na dispela asua i bikpela

tru long Pot Mosbi. Dispela em ol toktok bi-

long Sif Eksekyutiv Opisa(CEO) bilong NesenelHausing Estet Limitet(NHEL) Madeline Paulisbolong las wik. Long daunim dispela nu-

pela asua, NHEL aninit longNesenel Hausing Kopere-sen (NHC) i opim wanpelaprojek long helpim ol pipelbilong Nesenel Kapital Dis-trik (NCD), na sanapim 40,000 nupela haus.

“Dispela projek em wan-pela bikpela projek long his-tori bilong NHC,” Paulisbo itok.Em i tok olsem asua bi-

long hausing i bikpela longolgeta hap bilong wol tu, nai no long Papua Niuginitasol. Em i tok olsem olgeta

manmeri husat i lusim plesbilong ol na i kam long siti inidim haus long stap. Em itok planti bilong ol dispelamanmeri husat i wok longsiti i save helpim kantri longkain kain rot, na gavman imas luksave long dispela. “Ol setelmen i save

kamap planti taim i no gathaus bilong ol wok man-meri,” Paulisbo i tok. Em i tok astingting bilong

NHC em long daunim dis-pela asua, na lukim olsem olwok manmeri husat I sevimdispela kantri i kisim gutpelahausing sevis.

Asua bilongkamapim haus ibikpela long nau

Ol skul insait long NesenelKapitel Distrik i kisim toklukaut long no ken pait nawokim ol samting i brukim lo.Em ol samting olsem ol

skul pait, grup i dring longpablik ples, smokim mari-wana na moa.Metropoliten Polis Ko-

manda long NCD, Superin-tenden Andy Bawa i tokolsem ol komyuniti polisinglain bai raun i go long ol skullong Nesenel Kapitel longmekim ol awenes programlong ol dispela samting.Dispela i bihanim ol skul

pait i bin kamap namel longBava na Coronation Praimeriskul long NCD.Konstebol Anna Willie em

Komyuniti polis opisa i lukau-tim ol yangpela pikinini, i tokpait i bin kamap long las wikTunde na Fonde.Em i tok tru, no gat man o

meri i kisim bikpela bagarap,wanpela mangi bilongBavaroko i bin kisim sampelaskin pen. Em i bilip olsem tupela skul

yet bai holim wanpela bunglong stretim hevi namel longol sumatin bilong tupela.

Tok lukaut long ol NCD skul

P4 Wantok Epril 3 - 9, 2014 nius

BSP bai wokim laibreri bilong pikinini WANPELA memorandum ov an-dastanding em ol i sain namellong Buk bilong Pikinini, BenkSaut Pasifik na Nesenel KapitalDistrik Komisen, long sanapimtupela laiberi long tupela maketlong Nesenel Kapital Distrik.BSP benk bai wokim na men-

esim dispela tupela laibreri.Wanpela bai stap long Godons-maketna narapela bai stap longGerehumaket. Dispela em i hapbilong BSP longwokim7-pelalaibreri long foapela yia i kam.Disisen long putim laibreri longmaket em kamapim wanpela welong ol pikinini olsem ol pikininimeri, husat i save bihainimmama bilong long maket long oli gat sans long ridim buk.Skulim ol pikinini long long rit

em wanpela bikpela samtingbikos ol bai kamap lida bihaintaim, na wanpela hap ples we olbai statim ol skul bilong ol emlong laibreri.Dispela tu hap bilong UN

Women Safe Citi program, em iwok patna wantaim NesenelKapital Distrik Komisen longhelpim ol meri.

BSP GrupSif Eksekyutiv Opisa(CEO) Robin Fleming i tok di-sisen bilong Benk long sapotimol liklik lain em long helpim ol

long rit.Mista Fleming i tok,” BbPi tok-

tok long sanapim laibreri na ollening senta long ol rijion long

promotimpipel long rit.Em i gutpela long BSP long

patna wantaim BbP long promo-tim edukesen long ol pikininilong PNG na mekim ol rit taim oli liklik yet.”“Dispela em i longpela pat-

nasip na komitmen BSP i mekimlong helpim ol pikinini long rit naredi long go long skul na apimsave bilong ol moa yet. Pikinini bilong mipela em ol

lain bilong lukautim ples nakantri long bihain taim,” MistaFleming i tok. NCDC Sosel Sevis

Menesa,Kila Dick i toktenk yulong BSP na BbP. Em i tokEdukesen em i wanpela we tasollong painim wok na dispela ibikpela samting ol meri.”“Kain samting olsem bai

helpim tingting bilong yumi nabai yumi laik save long ol meri.Mi save bilip long ol meri bikosol i baksat bilong famili nakomyuniti. Sapos ol ino stap, i nogat laip bai stap long graun.”

Ol lain sindaun (L-R) Honk Kiap, Deputi City Menesa – NCDC, Luke Ebbs, Eksekyutiv Opisa- Buk BilongPikinini, BbP Founder Ann-Sophie Hermann , BSP Grup Sif Eksekyutiv Opisa Robin Fleming. Ol lain sanap:AlethiaJimenez ,progamspeselis bilong Safe Siti program tim lida na Rosemary Mawe, BSP Menesa Kopo-rateSponsasip. Poto i kam long BSP

Sistem long glasimpe bilong ol tisa SAMTING olsem 9,000tisa insait long kantribai no inap kisim pesapos ol i no wok. Sia-man bilong TisingSevis Komisen (TSC),Baran Sori i tok olsemlong dispela wik, taimem i bin toktok long pebilong ol tisa. Mista Sori i tok dis-

pela sistem em Oto-Pe

Saspensen, na dispelasistem bai kamap longglasim pe bilong ol tisana stopim pe bilong oltisa husat i pinis wok, idai, o go long ol ara-pela provins na stap. Em i tok dispela sis-

tem i gutpela, longwanem, em bai klinimpeirol sistem bilong oltisa, na ol tisa bai no

inap kisim mani taim oli stap nating, na tu, dis-pela sistem bai mekimrot bilong ol nupela tisahusat i wok long hatwok. Sampela ol provins

insait long Papua Niug-ini i yusim dispela sis-tem pinis.

Dokta Schram i kisim wokbek olsem Yunitek bosmanTRIPELA mun nau na olsumatin long Yunivesiti bilongTeknoloji (Yunitek) long Lae,Morobe Provins i no statimskul yet, tasol sapos ol samt-ing i go gut, bai yumi lukimskul i opim 2014 skul yia pas-taim long pinis bilong dispelawik o neks wik.Ol Yunitek sumatin i stopim ol

klas long sampela taim nau bikosol i laikim Dokta Albert Schram istap olsem Vais Sansela o bosbilong dispela yunivesiti.Planti toktok i wok long plain a

paia i go na i kam namel long olbikman bilong Yunitek, Kot nagavman long hevi long Yunitek.Mekim na long las mun yet, ol

sumatin i wok long straik na i nogo long skul.Dokta Schram i stap long Aus-

tralia bihain long ol hevi i kamapna em i lusim PNG long 2012, bi-hainim ol pilai politiks long Yu-nitek. Tasol ol sumatin naolyunien long Yunitek em long

Studen Representetiv Kaunsel,Staff Yunien i lukimDokta Schramolsem rait man long go pas longYunitek na stretim ol hevi long in-stitusen.Las wik, Nesenel Kot i bin luk-

luk long keis long Yunitek nawokim disisen long Yunitek Kaun-sel we Philip Stagg i bin go paslong en i kirap bek na ranim olwok. Pro Vais Sansela na loya,Ralp Saulep i go pas long dis-pela. Minista bilong Haia Edukesen,

Teknoloji na Saiens, DelilahGore, i bin makim 8-pela nupelakaunsel memba we i makim SirNagora Bogan olsem Sansela,na Dokta Schram i go bek genkisim posisen bilong VaisSansela bilong Yunitek.Misis Gore i wokim disisen bi-

hain em i glasim na skelim olsamting olsem planti taim i lustaim ol sumatin i no skul, Schrami stap yet long perol na saposhevi i go yet, ol i ken pasim 2014

skul yia long Yunitek.Long wankain taim, ripot bilong

ritaia jas, Jastis Mark Sevua weem bin karimaut taim ol hevi ikamap, i tok Dokta Schram i gatDoktoret digri long Yuropien Yu-nivesiti Institut long Florence,Italy na dispela em i ligel pepa. Planti toktok i bin kamap long

dispela we sampela atoriti longYunitek i wok long tok DoktaSchram i no gat stretpela kwali-fikesen long kisim wok olsemVais Sansela (long Yunitek).Planti papamama na ol

sumatin i wari i stap taim ol bik-man long Yunitek i pilai politiksbikos ol i laikim bai ol sumatin iskruim skul bilong ol long dispelayunivesiti i gat nem longkamapim planti gutpela savemanna lida bilong dispela kantri.Dokta Schram i laikim bai ol i

givim em visa bilong wok na embai kam long kantri na kisim wokolsem bosman bilong Yunitek.Nau em i holim bisnis visa tasol.

Tiensten i kalabus long 10-pela yiaPAUL Tiensten i gat 48 krismas em Palamenmemba bilong Pomio long Is Nu Briten Provins istap nau long Bomana haus kalabus long 9-pela yiabihain long kot i wokim disisen las wik Fraide.Deputi Sif Jastis Gibbs Salika i salim Mista Tien-

sten long kalabus bihain kot i painim em i asua longyusim krangi K10 milien bilong Stet long yia 2010.Mista Tiensten i sapos long yusim dispela mani

long wok bilong stretim Palmalmal ples balus longJacquinot Be, Bialla na Kandrian ples balus.Tasol em bin givim dispela mani long papa bilong

nupela balus kampani, Travel Air, we i kirapim na iwok long ran nau insait long kantri.Jastis Salika i tok pasin we Mista Tiensten i bin

wokim long givim mani bilong wanpela wok i golong narapela man long yusim mani long narapelasamting i stil pasin yet.

Na em i tok moa olsem maski Mista Tiensten i nobenefit o kisim gutpela samting long en, em i brukimtras o bilip pipel bilong em husat i votim em i go longpalamen i givim em.Dispela em i namba wan taim wanpela palamen

memba i go long kalabus bihain long ripot Task FosSwip i mekim long ol asua na stilim mani ol bikmanolsem ol politisen na gavman i wokim.Long wankain taim, loya bilong Mista Tiensten em

Greg Sheppard i tok Tiensten bai stap memba bi-long Palamen yet inap long 40 de olsem i stap longMama Lo.Loya bilong em bai putim wanpela apil long kal-

abus bilong em.Long taim bilong Kot, Mista Tiensten i bin tok sori

long pipel bilong Pomio, PNG na famili bilong emlong yusim krangi K10 milien bilong Stet.

Ol Sentral provinsmenesa kisim modulnamba wan trening

Kolopu Waima i raitim

OL SENTRAL provinsal edministre-sen divisen menesmen na ol ad-vaisa i kisim foapela de trening longsevis impruvmen program (SIP)long Kokoda trek long Hiri distrik.Dispela trening i bin kamap bi-

hainim narapela wan kain trening oli holim long namba tu mun long dis-pela yia. Dispela i pinisim Modulnamba wan trening.Man husat i go pas, Simon Cholai,

bilong opis ov vision 2050, i skulimplanti samting aninit long modulnamba wan long statim SIP, prinsi-pal ov sevis impruvmen long we bi-long raitim projek proposal naproses meping.Ekting Deputi Provinsal Adminis-

trata Edward Kila, makim maus bi-long provinsal edministresen na toktenk yu long opis bilong Visin 2050

na dipatmen bilong Praim Ministabilong holim dispela woksop longgivim save long ol menesa long ki-rapim provins, distrik na lokal levelgavman.Mista Kila i tok long lainim ol

samting em i wanpela gohet prosesna ol dispela nupela samting em ino bilong kisim save tasol, em i bi-long givim sevis i go long ol pipellong provins.“Wok bung wantaim ol nesenel

ejensi na bai mipela karim planti iigo long ol bus ples. Ol bus ples i wetyet long kisim ol dispela sevisolsem, rot, bris na ol arapela gav-man sevis,” Mista Kila i tok.Ol sekta menesa wantaim

faivpela distrik edministrata i binkisim dispela trening.Modul tu woksop bai kamap long

Epril 27 na bai pinis long Me 1 2014.

edukesenniusP6 Wantok Epril 3 - 9, 2014

Ol PNG studen go stadi long JapanKolopu Waima i raitim

WANPELAgret 12 namel long tu-pela yunivesiti sumatin i kisimskolasip longgo stadi longJapan.Wilson Tengen, i bin pinisim gret12 las yia long Sogeri NesenelHia skuli amamas long kisimbalus tiket bilong em.Embasi bilong Japan i givim

balus tiket bilong ol dispela tripela

sumatin long wanpela bung longDaikoku kaikai haus long Mosbi.Charge d’Affaires AD Interim bi-

long Japan long PNG Satoshi Abeii tok welkam longol tripela na i tokWilson bai skull long Osaka Japan-ese tokples Edukesen Senta longlainim tokples Japan long wanpelayia. Bihain long wanpela yia, bai em

ii go long Shusei KonstraksenSen-mon-Gakko long skul long Sivil En-

sinia long tupela yia.Mista Abe i tok narapela tupela

studen em Francis WargirainaThomas TagabSorulen. Tupela baiwokim Mastasdigri.Dispela tupelasumatin bai wokim risets stadi.Mista Wagirai bai skul long greduetSkul ov Sosel na Kalsa Saiens longKumamoto Yunivesiti.Mista Sorulen bai skul long Gre-

duet Skul ov Insignia na RisosSaiens long Akita Yunivesiti.

Mista Abe i tok Mista SorulennaMista Wargiraii kisim skolasip aninitlong risets program na Mista Ten-gen i kisim skolasip long wokimdigri. Ol dispela tripela studen bai go

long Japan long Epril 2, 2014.Mista Abe i tok Mista Sorulen

and Mista Wargirai bai pinis long2016 na Mista Tengen bai pinisimskul long 2017.Em i tok moa long 1, 000 pipel i

aplai long 2014 skolasip na tripelatasol i winim dispela skolasip.Mista Abei tok 2015 Japan sko-

lasip eplikesen bai op long nambafoamun, na husat i laik aplai i kenkisim eplikesen fom long skolasipsekesen long Embassy bilongJapan. Mista Wargirai i tok tenk yu long

gavman bilongna ol pipel bilongJapan long givim sapot long eduke-sen bilong PNG.

ITI selebretim 15 KrismasAxie Akibiang i raitim

Intenesel Trening Institut(ITI) i amamasim 15 krismasbilong em olsem wanpelatrening institusen insait longkantri ol i bin statim long1999 long Ori Lavi Hauslong Boroko long NCD wan-taim 29 sumatin. Papa na pikinini, Thuraip-

pah na Kumaran Sentheyvali statim dispela skul bihainlong ol i lukim olsem i gatplanti ol sumatin husat inapgo long ol bikpela skul olsemkoles na univesiti tasol i nobin gat spes, na tu planti bi-long ol i no bin gat inapmani. Tupela i laik givimsans long ol dispela lainolsem na ol i statim dispelaskul.

ITI nau i gat ol skul longPot Mosbi, Lae, Rabaul,Kimbena Bogenvil wantaimmoa long 2, 300 sumatin na125 wokmanmeri. Menes-men i lukluk long ol narapelaprovins tu long bihain taim.Insait long dispela 15 kris-

mas planti senis i wok longkamap we i lukim Opis bi-long Haia Edukesen, Sains,Resets na Teknoloji i luk-save pinis olsem ITI i wan-pela Praivet Haia EdukesenInstitusen. Long wankaintaim nau long dispela yia2014 bai lukim ITI i givimBasela na Masta Digri Koswantaim Australian Institutov Bisnis.Long makim 15 krismas

ITI i putim bikpela kaikai long

Holide Inn long Pot Mosbilas wik Sarere we ol olpelasumatin, stafna ol lain husati save sapotim ITI i bin kambung wantaim long ama-masim dispela enivesari.Daireta na Presiden bi-

long ITI Mista KumaranSen-theyval i tok, “Long taimmipela statim skul i kam inapnau mipela i lukim namba bi-long ol sumatin i go antap. Fibilong mipela i no antaptumas na tu mipela i givimkwaliti long ol kos. Mipela iafiliet wantaim ol ovasis insti-tusen olsem Kwinslen Insti-tut ov Bisnis na Teknoloji naYunivesiti ov SautenKwinslen we i lukim oldiploma na edvens diplomaprogrem bilong ITI i gat kwal-

iti, kredit na luksave.Gestspika long lonsen Mr.George Arua,OBE , Presi-den bilong PNG Trening naDivelopmen Sosati i tok “ITIi wanpela bilong ol praivet in-stitusen we i wok long gro nakamap strong wantaim oltrening progrem bilong emna bring planti senis tu longtrening progrem.“Mi laik salensim ITI wan-

taim dispela askim - Wanemkain pasin bai yu wokim inaplong kamapim gutpela bihaintaim jeneresen bilong PapuaNiugini?” Mr.Arua i bekim dispela

askim wantaim sampela tok-tok ol i bin wokim taim em istap long wanpela mitinglong Fiji.

Ol tisa Kisim moa savelong Tok Inglis

St. Benedict Tisa Koles sumatin i raitim

DISPELA wik, ol leksera husat i save kisim Tok inglis long oltisa koles i go bung long St. Benedict Tisa Koles, Divine WordYunivesiti Kaindi Kempas, long divelopim 6-pela yunit bilonglenguis . Lenguis Sapot Program i ogenaisim dispela woksop. Ol i

stat long Mande na bai i pinis long tumora. Dispela program em i wanpela projek bilong Dipatmen bi-

long Edukesen na bikpela tingting em long kamapim 6-pelayunit bilong lainim Tok Inglis long olgeta tisa koles long kantri. Ol i laik divelopim ol program bai helpim ol sumatin tisa

long lainim gut Tok Inglis na taim ol i greduet, bai ol i gat gut-pela save long yusim ol dispela program. Dispela yunit nauol i mekim i stap em, “Rait bilong Apa Praimeri.”Ol lain i stap long woksop em ol leksera bilong olgeta tisa

koles long Papua Niugini na tu sampela speselis leksera ikam long Inglam na Australia.Dispela projek i kamap bikos bikpela toktok i kamap nau

olsem ol pipel bilong PNG i no save gut long rit na rait.

PAPUA NEW GUINEA TAXATION REVIEW (2013 – 2015)

MAINING NA PETROLIUM TEKSESEN ISU PEPA I KAM AUT

Long namba 20 de bilong mun Mas long dispela yia 2014, Teks Riviu Komiti i givim aut ol isu pepa we i kam aninit long riviu bilongPapua Niugini teks sistem we i bin stat long las yia.

Dispela ol isu pepa i lukluk moa long teksesen agrimen i go long maining na petrolium sekta bilong Papua Niugini.

Dispela pepa i toktok long teksesen sistem bilong Papua Niugini long nau, na tu, i lukluk long ol eria we gutpela senis i ken i kamap longsait bilong inkam teks agrimen, royolti, givim ol eksploresen laisens, na tu, teks insentivs.

Astingting bilong dispela isu pepa em long kamapim diskasen na dibet, na kisim ol tingting bilong ol manmeri na ogenaisesen long kamapimgutpela fainensel polisi. Dispela pepa bai lukim sampela askim i stap insait, na ol manmeri o ogenaisesen i fri long autim o givim tingtinglong wanem eria we ol i ting komiti mas lukluk long en.

Komiti bai glasim olgeta tingting na toktok we i kam long ol, na long ol dispela tingting na toktok, komiti bai sindaun long miting na kamapwantaim ol rot long kamapim gutpela fainensel polisi.

Moa toktok na infomesen long dispela pepa na komiti i stap long teks riviu websait www.taxreview.gov.pg

Sapos yu gat moa askim yu ken kontektim Sekretariet long emeil [email protected] o yu ken ring long 325 5977.

Sir Nagora Bogan, KBEChairman

Tax Review Committee

Epril 3 - 9, 2014 Wantok P7heltnius

LONG namba wan taim in-sait long 37 yia bilong PNG istap indipenden olsem in-dipenden kantri, gavmannau i wok long putim mani igo long stretim ol helt fasiliti,Helt Seketeri, Pascoe Kaseit tok.Mista Kase i tokaut long

dispela long taim ol i givimluksave long nupela heltatoriti bilong Wes Nu Britenlong Kimbe long dispela wikMande. Wes Nu Briten em inamba 4 provins long kisimhelt atoriti long bosim olgetawok bilong helt long provins. “Wantaim gutpela mani,

mipela i lukim ol haus sik iwok long senis na ol i woklong kisim ol nupela na gut-pela masin na ol samting bi-long wok. Mipela i lukim olmedikel stua i kirap long olprovins na ol komyuniti i woklong kisim ol nupela helt etpos long ples insait longkantri,” Mista Kase i tok. Em i tok, dispela gavman i

no wok long lukluk tasol longinfrastraksa divelopmen,nogat, em i gat bikpela warilong gutpela helt na gutpelasindaun bilong ol pipel longples.“Gavman i tok orait long

polisi bilong Fri Helt Kea naSabsidais Speselis Sevis.Mipela i apim baset bilongmipela long baim ol marasinna i gat moa mani tu i kamlong Helt Fanksenel Gren bi-long ol rurel helt sevis. Dis-pela em bikos gavman igivim bikpela moa mani bi-long ol haus sik, na moa luk-save i go long ol Sios HeltSevis long pe bilong ol wok-man na wokmeri bilong ol,”em i tok.Mista Kase i tok, wantaim

dispela kain skel bilongsapot i kam long gavman,em i taim long lukluk moalong ol provinsel helt atoritilong givim ol sevis na ol i noken mekim ol narapela samt-ing long sait tasol. Em bilongkirapim gutpela sindaun bi-long ol pipel long rurel eria,na ol lain i stap long ol setel-

men long ol taun.Nesenel Helt Dipatmen i

wok nau long ol bikpela plenbilong Helt Sekta bilong2013. I gat 7-pela nambawan het tok; wok bilong FriHelt Kea na Sabsidais Sevis,stretim helt infrastraksa,stretim pasin bilong baim olmarasin saplai na long dilimi go long helt senta na ol heltet pos, plenim na wok longhelt wokfos, kirapim olprovinsel helt atoriti, sapotimol sios helt sevis na mekimgut wok bilong helt sekta ga-vanes long olgeta level bi-long helt wantaim ol pablikhaus sik.Mista Kase i tok strong

long ol provins husat i kisimpinis provinsel helt atoritilong ol i mas wok bung wan-taim olgeta sekta bilongkomyuniti long kisim sapotlong bringim gutpela heltsevis long ol provins bilongol.Ol narapela provins we i

kisim pinis provinsel heltatoriti em, Milen Be, Enga,Sandaun na Manus Provins.

Gavman stretimmoa helt fasilti

Helt Seketeri, Pascoe Kase wantaim Minista bilong Helt, HIV/AIDS, Michael Malabag. Poto: NickyBernard

Enio Kuble i raitim

SIR Reveren Samson Lowa, pas-taim Modereta bilong YunaitetSios PNG nau i kamap het bilongWes Nu Briten Helt Atoriti bodlong stiaim nupela rot bilong heltimpruvmen sevis long provins.Sir Reveren Samson i bin stap

olsem bod siaman bilong KimbeJeneral Haus sik inap long 7-pelamun pinis, pastaim long ol ikamapim helt atoriti.Bihain long tok promis bilong

mekim wok, Sir Reveren Samsoni tok olsem wok bilong bringimhelt sevis em i wok bilong soimpasin bilong laikim na helpim olpipel. Em i tok tenkyu long Nesenel

Gavman long luksave bilong emna em i tok, dispela tok tok olsem“Kimbe Haus sik i dai” nau bai iraus na praimeri helt kea bai i gogut long ol rurel eria.Em i tok ol bod memba nau bai

lukluk long wok bilong mekim heltkea sevis i go het na long traimrausim wanem samting i savepasim rot bilong gutpela sevis i golong ples.Ol bod memba i kam wantaim

bikpela save long wok bilong ol longkain kain sekta na ol bai yusim dis-pela save long wok bung wantaimlong kamapim gutpela helt sevis trulong provins.Sir Rev Samson i tok, i gat asua

long sampela taim bilong ranim ed-ministresen bilong ol bod tasol wan-taim sapot bilong komyuniti na prea,ol tingting na plen bilong wok i kenkamap gut.Helt Seketeri Pascoe Kase i tok

amamas long nupela bod na i tok,em i wok bilong bod nau longsoim rot bilong bihainim NesenelHelt Plen bilong 2011-2020, nalong kamap lida bilong menes-men tim long lukautim ol wok naripot i go bek long gavman na olpipel long wanem wok i kamap.Mista Kase i tok bod i mas ol-

geta taim stap sambai na luksavelong ol hevi bai kamap na hariaplong stretim na long stopim ol kainkain sik kamap bikpela.“Mi laik tok strong long yupela

ol bod na menesmen long lukau-tim gut ol mani bilong wok na olmanmeri bilong wok, na gutpelawok bilong lukautim helt bilong olpipel bai i kamap gut tru,” em itok.Ol memba bilong Wes Nu Briten

Provinsel Helt Atoriti memba em;Teup Goledu olsem deputi sia-man, na ol arapela memba em,Dokta Paison Dakulala, RobertDau, Cathy Raymond, CeciliaBenjamin, Alice Mathis,Williamson Hosea na Bishop BillFey.

Samson Lowa isiaman bilonghelt bod

Gavana Haoda givim kar ki.

siosnius Epril 3 - 9, 2014 Wantok P11

PNG i stap long narapela makbilong stap wantaim ol arapelakantri long wol. Ol nupela di-velopmen, Kristianiti na ol nu-pela teknoloji i kisim yumi i gofowed, tasol strongpela biliplong sampela tumbuna samt-ing i stap yet. Wanpela long ol em sangumana posin we tude yumi harim,ritim na lukim planti samting ikamap insait long ol komyunitiol i sutim tok long sanguma naposin olsem as long ol ikamap.Bilong helpim ol Kristen

manmeri, bai Wantok i putimol sotpela toktok olgeta wik weol save risets lain longMelanisen Institut i redim nakamapim long wanpela liklikbuk ol i kolim long “KliarimTingting long Posin na

Sanguma,”Namba 2 Edisen.Skruim toktok i go long

Namba Foa hap nau.

Sampela storiyu ken ritim, tingimlong bel, na bungtoktok long ol.

Olgeta 14-pela stori baimipela i putim long ol wik i

kam i tru. Sampela Melane-sian Institute wokman i binharim long maus bilong olmanmeri husat i bin lukim oldispela samting long ai bilongol yet, na ol i raitim. Mipela i rausim olgeta nem,

bai trabel i no ken pairap gennamel long ol dispela lainmipela i stori long ol. Mipela i putim ol dispela

stori hia bikos ol i soim gut truwanem kain hevi i ken kamaptaim ol pipel i save kirapimtoktok long posin na sanguma.Skelim gut ol toktok bilong olpipel insait long ol dispelastori.Askim yu yet:Tingting bi-

long ol i gutpela na stretpela ,o sampela tingting na pasin bi-long ol i kranki na i rong?

Moa long neks wik.

Hap Namba 5:

Kofin bilong buaiSAMPELA mun i go pinis nau, i gat tambu

long salim buai long Port Moresby siti. Tambui stap yet, tasol planti hap yumi lukim ol man-meri i salim buai na spetim, namekim ples ibagarap yet.Olsem wanem na buai i kamap long Port

Moresby yet?I gat planti stori bilong en. Sampela man i

hait na karim buai i kam olsem long LalokiWara, swim wantaim bek buai na sampela iwinim. Sampela i dai pinis.Sampela i tok, ol polis tasol i bringim buai

long kar bilong ol na givim o salim long man-meri gen. Sampela i tok, buai i kamap longMosbi bikos long sek poin, ol i no sekim olgetakar. Sapos ol i lukim wantok bilong ol i karimbuai, ol i save larim i go.Kainkain stori i kamap. Sampela i tru, sam-

pela i no tru. Yumi tasol glasim na skelim. Buai i kam insait long Mosbi i bilong Mekeo

na Kerema. Taim ol i wokim tambu na sekimkar long Laloki, manmeri i salim buai i gatnarapela rot. Sapos long Laloki ol i stopim, nau planti

dingi i go kam long Mekeo yusim Hiri Wes, emlong Porebada na Lealea. Narapela rot dingi i save bringim i kam em

long Hanuabada. Long fron bilong Haus Lotu Katolik long

Hanuabada, mipela i bin wokim strongpelabanis long stopim ol manmeri i go kam longsolwara yusim ples bilong haus lotu. Maski i gat banis pinis, planti taim ol man-

meri i I hait na kisim buai long Mekeo naKerema, bringim i kam na putim aninit longhaus Lotu. Taim kastoma bilong ol i kam, ol i karim na

tromwe antap long banis i go long kastoma bi-long ol long narapela sait bilong banis. Plantitaim ol i winim bikos i no gat sek poin. Wanwantaim tasol ol polis i raun na sekim ol.Taim yumi mekim lo, ol manmeri i save

painim rot long brukim lo. Kain kain trik ol baiyusim. Tupela Sande i go pinis, bihain long wokim

Misa long Bogi/Lealea, mipela i sindaun nastori long ol manmeri i hait na karim buia i golong Mosbi.Wanpela stori i bin kamap long Porebada

rot. Wanpela bikpela trak i karim planti manmeri.

Ol i putim graun malu malu long pes na brosbilong ol long soim olsem ol i krai sori longdaiman. Namel long trak i gat wanpela kofinbilong daiman i stap.Taim polis i wokim patrol, ol i stopim dispela

kar na tokim olgeta man i kamaut. Polis i askim ol: “Yupela olsem wanem?”. Ol

i bekim: “Wanpela susa bilong mipela i dai namipela i laik go bringim bodi bilong em i go beklong ples”.Tasol ol polis i no bilip long toktok bilong ol

bikos i gat mak long pes bilong ol olsem nogat daiman tru i stap. Polis i kalap i go antaplong trak na lukim kofin i gat narakain samtingi stap. Wanpela polisman i seksekim kofin na ol i

harim narapela kain nois i kamap. Olsem naol i apim na opim dispela kofin.Polis i kirap no gut tru, bikos i no gat wan-

pela daiman i slip, tasol kofin ya i pulap truwantaim buai. Wantaim belhat, ol polis i apim kofin na kap-

saitim olgeta buai i go long graun. i no pinisyet. Ol i kisim stik na paitim olgeta manmeri iwokim giaman krai long giaman indai man.Ol i kisim pen no gut tru. Na nau ol i krai no

gut tru. Em i trupela krai, bikos ol i kisim penlong ol polis man.Tingim! Kain kain trik na giaman yumi

wokim, i no save bringim amamas olgeta taim.Bikos bel bilong yumi bai i gat PRET PASIN

i stap. Giaman i kamapim PRET, na pret i no inap

bringim AMAMAS.

wantaim

STORITASOL

G

Fr Paul Liwun

F

OL sios mas wok wantaimlong daunim sanguma

Veronica Hatutasii raitim

WANPELA long ol bikpelasamting we tripela de kon-prens bilong ol sios i binglasim na skelim em biliplong sanguma na posin longPNG i wok long go strong naplanti pipel i dai long en.Olsem na singaut i go long ol

sios long wok bung wantaimlong daunim dispela hevi.7-pela sios i memba bilong

Sios Patnasip Progrem (CCP) igat long em Angliken, Katolik,Luteran, Yunaitet, Seven DeEtventis, Baptis Yunien,Salvesen Ami i bin bung longMosbi aninit long het tok, “Mov-ing Forward Together” o Skruimwok i go fowet wantaim.”Bikpela wok ol dispela CCP

sios grup i mekim insait long

10-pela yia wantaim manihelpim bilong gavman bilongAustralia i kam aninit longlukaut bilong AusAID em longstrongim wok bilong kisim olhelt na edukesen, HIV na AIDS,ol divelopmen na sosel sevis igo aut long pipel. Na tu, longstrongim ol wok manmeri longmekim ol wok long ol opis na in-stitusen.Wok patna namel long ol

CCP na AusAID i bin stat longyia 2003 na i go het yet. Long wanpela pepa em i

givim, Dairekta bilongMelanisen Institut long Goroka,Reveren Jack Urame i tok sutimtok long kilim dai narapela man-meri long sanguma na posin ikamap bikpela long PNG, na olsios i mas mekim samting longdaunim dispela.

“Ol sios i mas wok wantaimna kamap wantaim plen longedresim pasin sanguma. Ol imas lusim tingting long ol wanwan bilip bilong ol, painimnamel graun na toktok wantaimwanpela maus,” ReverenUrame i tok.Em i tok wok we Katolik Sios

i mekim long Simbu long dau-nim pasin na bilip olsem man-meri i dai bikos narapela iwokim sanguma long en em olnarapela sios i mas bihainim.“Taim man i dai, ol Katolik

Sios memba i mekim wokawenes long daunim sangumabilip i save go sindaun wantaimfamili long stopim kilim indai ino ken kamap.“Isi isi senis i wok long

kamap, tasol em bai kisim sam-

pela taim yet long bikpela senisi kamap.“Mia skim ol sios long wok

bung wantaim na etresim pasinna bilip long man i dai bikosnarapela i wokim sanguna naposin long em,” ReverenUrame i tok.Reveren Urame i tok long

sampela hap bilong kantri, olman i save wokim sanguma nalong ol narapela, em ol meri.Tasol em i tok ol i sutim tok

long ol meri olsem ol i wokimsanguma na kilim dai ol bikos ol(meri) i no gat bikpela strong,na ol i no inap pait bek.Em i tok wanpela risets stadi

long sanguma long PNG weMelanisen Institut i bin wokimnamel long yia 2004 na 2008 ikamap pinis na ol i prisenimlong Australia, Gemani, PNGna ol arapela ovasis kantri moa.

Kliaim Tingting long Posin na Sanguma

Nupela TSCF kaunsil bilong St. Benedict Sumatin bilong St. Benedict

i raitim

SPIRITUAL laip em I bikpelasamting we planti sumatin longol bikpela skul I luksave longen.Teseri Studen Kriseten

Felosip (TSCF) sumatin tisa bi-long Divine Word Yunivesitilong St. Benedict’s Kaindi TisaKoles kempas long Wewak ibin wokim dedikesen seviswantaim wanpela lotu longbikpela haus kibung bilongkoles.Pasto bilong Asembli of God

long Nuigo Sios i bin go paslong lotu na em i autim tok longGutnius we i stori bilong wan-pela bikman i salim ol wokmani go long kisim ol fren i kamlong bikpela kaikai bilong en.Tasol ol i gat planti stori ekskiusolsem na em i salim ol wokman

i go long bringim ol sikman, leknogut man, rabis man na olnarapela lain long kam kaikaiwantaim em long bikpela kaikaibilong em.As tok em olsem God i

wokim bikpela kaikai bilong olJuda lain na i singautim ol longgo sindaun na kaikai. Em long

luksave long Jisas olsem Me-saia tasol ol i no kisim na ol imekim planti stori. Bel bilong oli no stap wantaim dispela sin-gaut. Nau God i singautim yumiol haiden lain long go na kaikaiwantaim em long bikpela kaikaitebol bilong em. Nau yumikisim dispela blesing long Tok

bilong God na marimari bilongGod.Ol bos bilong koles i bin wan-

bel long ol TSCF sumatin iyusim bikpela haus kibung longmekim dispela blesing lotu bi-long ol na tu long yusim ol in-stramen bilong skul. Wanpelatisa meri, Misis Maru i wanbellong kamap matron o mamalukaut bilong ol TSCF sumatinlong dispela yia. Na tu narapelatisa bilong spesel edukesenleksera em i wanbel long olTSCF sumatin i yusimg klas-rum bilong em long holim ol ki-bung bilong ol long dispela yia.Ol sumatin i amamas tru

long givim Biknem long bikpela.Presiden bilong ol Isaac Kana itok em laik kamap wanpelagutpela lida na piksa bilong olnarapela sumatin long taim bi-long em olsem Presiden bilongTSCF 2014.

Ol TSCF sumatin i kisim prea long mekim gutpela misin wok longdispela yia.

P12 Wantok Epril 3 - 9, 2014 abcpasifiknius

Balus bilong Australianlukim foapela samting longsolwaraWANPELA Orion balus bilong Australian i luk-

save long sampela orenj kala samting antap longsolwara bilong sauten Indian Osen na ol i tok oldispela samting em ol i bikpela samting long wokbilong ol long painim Malaysian Airlines balusflight MH370 i stap lus yet, Flait Liutenen, RussellAdams i tok.Wanpela RAAF balus kru long balus i bin lukim

ol samting we bikpela bilong wan wan long ol imoa long tu mita longpela insait long 5 notikel maileria insait long ses zon o ples ol i mekim wok longpainim balus ya.Australian Maritime Safety Authority (AMSA) i

tok weda long eria i bin gutpela we ol i bin naplong lukim klia ol samting i stap moa long 10 kilo-mita, na Flait Liutenan Adams i tok em i gat biliplong painim moa ol samting sapos gutpela weda igo het.Em i tok long kru bilong em na long tingting

bilong ol, dispela i bin gutpela taim we ol bin naplong luluk i go longwe antap long wara longwanem ol samting i drip long solwara, na givim oldispela ripot.Em i tok ol bai glasim gut ol dispela samting ol i

lukim bilong save na klia sapos ol i kam longpasindia balus nau i wok long lus yet.Em i tokaut klia olsem ol i no klia yet long ol

samting ol i bin lukim i kam long wanem hap. Ol igivim ol toksave long ol dispela wantaim helpimbilong wanpela GPS buio i go long reskyu kodine-sen senta bilong ol.Wanpela nevi sip bilong Australia i gat tupela

kain masin long helpim na painim ol flait datarekoda bilong dispela Malaysian Airlines flightMH370 balus, olsem wanpela US Navy kepten itok, painim ol samting antap long solwara i wan-pela impoten samting.US Navy i givim ol speselis ikwipmen na ol

opereta bilong Ocean Sheild sip, em o li ting baigo long ses eria ausait long Western Australianambis tude.Captain Mark Mathews bilong US Navy i tok ol i

pulim olsem “first divice” em wanpela towed pingaloketa we i save harim ol saun i kam long flait datarekoda, na sekon em i anda wata vikel.Em i tok bihain long ol i kisim toksave bilong

pinga (locator) ol bai putim i go daun long andawata vikel long karimaut wanpela sait luksavebilong kisim piksa long ol samting long eria aninitlong si.

Dispela wankain sistem i ken gat wanpelakemera long kisim ol evidens long poto longwanem samting i stap aninit long flo bilong si.Captain Mathews, wanpela dairekta bilong

ocean engineering wantaim US navy, i tok em iimpoten long ol i save na klia long hap balus i binpudaun pastaim long ol i painim na kisim ol reko-da.“Long nau eria bilong mekim wok painim i sais

bilong Indian Ocean" em i tok.Long wankain taim, Praim Minista Tony Abbott i

makim Eks-Difens Fos bilong Australia bosman igo pas long wok bilong painim balus, Sif AngusHouston i go pas long wok bilong kodinetimintanesenel ses wok.

Askim long ol kantri i wokbung long visa bilong olseasonal woka.Askim i go long ol gavman bilong Papua New

Guinea, Solomon Islands na Vanuatu long helpimstretim gut ol wokbung wantaim gavman bilongAustralian long sait bilong ol visa bilong ol sisenelwoka.Emmanual Bani, i wanpela PNG bisnisman long

Queensland husat i save kisim ol woka i kam longdispela tripela kantri i tok. Mista Bani i tok em i laikim planti wokman-meri

long kam wok long Australia, tasol em i save hatbikos long ol strongpela loa bilong visa.Em i tok wanpela samting em i save bagarapim

nem blong PNG na Solomon Ailan em pasinbilong kamapim trabel na spak.Mista Bani em i wanpela bisnisman bilong PNG

long Queensland i tok sapos ol gavman bilongtripela kantri i sapotim em, dispela bai i mekim emi painim maket bilong ol long bringim ol sisenelwoka i kam long Australia.Em i tok long luksave bilong em long ol yia i go

pinis, em i givim tok piksa olsem rikrutmen bilongol sisenel woka long PNG olsem wanpela bikpelabot. Nek bilong em i liklik na bel bilong em ibikpela. Emi soim olsem i gat planti pipel i laik gowok long Australia, tasol ol i save kisim likliknamba tasol aninit long dispela sistem.Em i lukim olsem stat long taim em i bin kisim ol

wokman na meri bilong Solomon Ailan na Vanuatui kam wok long Australia, em i bin givim bikpelahelpim i go long ol.Mista Bani i tok taim em i bin go long Solomon

Ailan long mekim awenes long ol sisenel woka,em i bin lukim olsem ol dispela i bin kam longAustralia na i go bek, i bin nap long ronim teksi,sola lait na ol narapela gutpela wok long helpimsindaun bilong ol.

0l poto nius

BUNG WANTAIM LIDA: Gavana Jenerel Sir Michael Ogio i toktok wantaim wan-pela bikman bilong Is Nu Briten Provinsel Gavman. Poto: Gavana JenerelMidia

PASIFIK SISENEL WOKA: Piksa bilong ol Pasifik sisenel woka we wanpela i wok long wanpela muli fam longAustralia. Poto: ABC

RAUN LONG IS NU BRITEN: Gavana Jenerel, Sir Michael Ogio long dispelawik i bin stap long Is Nu Briten long Vudal Yunivesiti greduesen. Em na meribilong em Ledi Esmie na ol woklain bilong em bin lukluk raun tu long sampelaples i gat nem long provins olsem maunten paia hap, na ol Wol Woa 2 bankabilong ol Japan ami. Poto: Gavana Jenerel Midia

LUKAUT: Rainbowinsait long NesenelKapitel Distrik i gatSpaida Ain mangi istap olsem dispelapoto i soim. Longwiken, dispela SpaidaAin mangi i bin raunlong strit na pulim aibilong planti mangina ol bikpela man-meri. Lukaut, em iredi long eksen!

Epril 3 - 9, 2014 Wantok P13komentri

Published at Able Building

Complex, Sec 58 Lot 02,

Waigani Drive.

Websait: www.wantokniuspepa.comPe bilong wanpela yia, 52 niuspepa

KOMENTRI

Acting EditorVeronica Hatutasi

Wok bung long daunim bilip long sanguma na posin...

MEMBA bilong Manus Open,Ronnie Knight,i laikim helpimbilong Australia long helpim olpipel bilong em wantaim wan-pela masin bilong rausim sollong solwara, na ol pipeli kenyusim bilong dring na kukimkaikai.Mista Knight i mekim dispela

toktok taim Mista Abbott i binmekim tripela de raun i kamlong PNG.Mista Knighti tok samting

olsem 5,000 pipel long ol ailanna atol long Westen Manusnaui bungim bikpela hevi trulong wara, na kaikai longwanem, ol bikpela solwara oKing Tide solwara bagarapimpinis olgeta kaikai na gutpelawara bilong ol.Emi tok tu olsem em bai

askim nesenel gavman longkisim kwik sampela kaikaii golong ol pipel bilong em.

Mista Knight i tok nau, olpipeli wok long kaikai pis nakokonas tasol long wanem ol-

geta kaikai long gaden na oldiwai kaikai olsem saksak,kapiak na ol narapela diwai i

bagarap pinis long bikpelasolwara na ol strongpela win.

BILIP long sanguma na pipeli dailong eni wok long go stronglong PNG.

I no pipel i dai tasol, long win long ilek-sen, olsem ripot i kamap long nius longdispela wik we ol polisi holim pasimmemba bilong Angoram long Is Sepik,Salio Waipo, bihain long ol ripot olsemwanpela sanguma mani bin helpim emlong winim bai ileksen las yia.Ol ripoti tok ol polis ditektivi holim

pasim na sasim Mista Waipo long em ikisim sanguma man long helpim em iwinim bai ileksen na kamap memba bi-long Angoram.Ripoti go moa na tok man husati

helpim Mista Waipo wantaim sangumana wini stap nau long kalabus long wan-pela, bihain long Wewak Mejistret Kot iharim kot na wokim disisen. Ripot i tok tuolsem ol polis i bin painim ol samting wesanguma mani yusim long wokim samt-ing long Mista Waipo i winim bai ileksen.Dispelai soim long ples klia olsem long

PNG, bilip long sanguma i no samting ollain long ol rurel eria na ol grasruti biliplong en, nogat. Sampela ol bikpela save manmeri tu i

bilip long sanguma na pawa bilong emolsem dispela keis i soim.Insait long 10-pela yia samting nau,

PNG i harim, ritim na lukim nius longredio, niuspepa na telivisen long ol hevi,bagarap na dai i kamap na tok sut i golong sanguma na posin. Planti ol i sutimtok long ol i kilim dai em ol meri. Long las wik, 7-pela sios long kantrii

memba bilong Sios Patnasip Progrem(CPP)i bin bung na wanpela long olbikpela samting tripela de konprens bi-long ol i bin glasim na skelim em biliplong sanguma na posin long PNGi woklong go strong na planti pipel i kisimbagarap, hevi na dai long en. 7-pela siosem long Angliken, Luteran, Yunaitet, Ka-tolik, Seven De Etventis, Baptis Yunienna Salvesen Ami.Eksekyutiv Dairekta bilong Famili Sek-

suel Vailens Komiti, Ume Wainetti longprisentesen bilong em i bin tok tru, gav-man i wokim strongpela lo long ol vailenspipel i sutim tok long yusim sanguma naposin long kilim dai narapela, tasol olgetastekholdai mas helpim long go hetim lo.Em i tok vailens i kamap bikos long

sanguma na posin we planti taim ol meri

i save kisim hevi na kilim indai i no guttru, na yumi mas mekim moa edvokesilong daunim. Em i tok tu olsem ol hevi nadai long sanguma i kamap namel long olfamili na hauslain na bikos i no gat gav-man sevis we pipel i ken kisim helpimlong sefti bilong ol, yumi olgeta i masputim han wantaim long helpim stretim.Komyuniti, ol gavman ejensi, ol sios, olNGO na intanesenel komyuniti wantaimi mas wok bung wantaim long dispela,Mis Wainettii tok.Long wankain taim, Dairekta bilong

Melanisen Institut long Goroka, ReverenJack Urame, insait long dispela bung itok ol sios i mas wok wantaim na kamapwantaim plen long edresim pasinsanguma. Em i tok ol i mas lusim tingting long ol

wan wan bilip bilong ol, painim namelgraun na toktok wantaim wanpela maus.Em i askim ol sios long wok bung wan-

taim na tokaut pasin na bilip i stap longolgeta hap bilong PNG we man i daibikos narapela i wokim sanguma naposin long em.Em i askim strong ol sios long wok na

daunim pret pasin na ol tumbuna biliplong sangumai save kamapim bagarap,hevi na dai long dispela kantri.Em i tok long sampela hap bilong

kantri, ol mani save wokim sanguma nalong ol narapela, em ol meri, tasol emitok ol i sutim tok long ol meri olsem ol iwokim sanguma na kilim dai ol narapela,bikos ol (meri)i no gat bikpela strong, naol i no inap pait bek.PNGi wanpela Kristen kantri na dis-

pelai stap insait long Mama Lo, tasolwantaim bilip long pawa bilong sangumana posin i stap strong yet, piksa bilongPNG i Kristen kantri i no stap long gut-pela mak.Tasol long dispela taim PNG i lukim ol

bikpela senis long ol nupela teknoloji,Kristianiti, ol bikpela wok divelopmen nakantri i kam gut long sait bilong mani emikisim long ol maining, wel na ges projek,watpo bilip long sanguma na posin istrong yet?Olsem Mis Wainetti na Reveren Urami

i tok, em i wok bilong yumi olgeta i wokbung wantaim na daunim bilip longsanguma na posin, na ol hevi na dai tu-pela samting ya i wok long kamapim.

Knight i laikim helpim wantaimmasin bilong klinim wara

Jada 014

Poof!Poof!..Tumbuna bilong bifo..Givimmi pawa long winim dispela

ileksen..Poof!Poof!

Tude, ol kendidet iyusim pasin sangumalong winim ileksen...

Memba bilong Manus Open, Ronnie Knight. Poto: Daily Telegraph

YUMI PNG em fit lain stret longpasin bilong yumi long kamapimporoman na lukautim ol narapelalain taim ol i kam long kantri bi-long yumi.Mi bin raun long kisim piksa bi-

long Praim Minista bilong Aus-tralia, Tony Abbott, taim em kamlong Pot Mosbi long tripela deraun bilong em. Taim em kam olnius manmeri bilong Australia tu ibin kam wantaim em.Mi bin gat sans long bungim

wanpela meri husat mi save lukim

em tasol long TV na harim nek bi-long em taim em autim nius. Karen Middleton, em politikel

ripota bilong SBS TV stesen bi-long Australia, i bin kalap longbalus long Canberra na kam paslong moning bipo long Praim Min-ista bilong ol kam long apinun.Mipela i sanap long ples balus

na wetim balus bilong praim min-ista na mi luk save long em. Mi gona askim em sapos em tasol dis-pela meri. Na em i tokim mi olsemem, em tasol. Na mi tupela isekhan na stori, na wetim balusbilong praim minista long kam.Dispela apinun mi tupela

kamap gutpela poroman stret. Ol-geta wokabaut bilong PM bilongol bai mi tupela bung, em baiaskim mi long sampela askim nabai mi bekim askim bilong em.Em askim tu mi bilong wanemhap na mi tokim em olsem mi bi-long Manus, em pulim bikpela winliklik na mi lukim.Em tokim mi olsem ol nius

manmeri bilong PNG em ol toplain stret. Taim ol i askim longhelpim long sampela samting, olnius manmeri bilong PNG i helpimol gut tru. Long sampela kantri nogat. Ol bai resis long kisim niuslong mekim nem bilong ol yet.

Karen bin amamas long liklikraun bilong em. Taim praim min-ista bilong ol i go bek long mon-ing, ol tu i kisim balus long apinunna go bek long Canberra. Em i tokem bai traim long raun i kam beklong PNG long kisim sampelamoa nius.Pasin bilong yumi PNG long

kamapim poroman na lukautim olnarapela em bikpela moa. Dis-pela gutpela pasin bilong yumistrong tru yet. Maski yu no savelong manmeri, tasol taim yusekhan em pasin poroman yukamapim pinis. Na dispela tingt-ing i stap long yumi olgeta PNG.

FONDE EPRIL 3, 2014

4:30 AM G AUSTRALIAN NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER 1072.45:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST09:00am - Grade 6 Science09:50am - Grade 6 Maths10:40am - Grade 7 Maths11:20am - Grade 7 Science01:00pm - Grade 8 Maths01:50pm - Grade 8 Science02:30pm - DEP (I)4:30 PM G KIDS KONA

HI 5 S9 EP#35/45MAGICAL TALES S2 EP#2/31PYRAMID S2 EP#18/68

5:00 pm G THE SHAK SERIES 3 EP#15/42

5:30 PM G TRAPPED YR.2 CASTAWAY 6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G RAITMUSIK EP#2058:00 PMG RESOURCE PNG Ep#129:00 pmG SOKAXTRA EP#12/20149:10 PM G HOT SPOT EP#12/149:30 PM PG ELITE MUSIC ZONE EP#2014/1310:00 pm PG NRL FOOTY SHOW – EP#0511:30 PM G NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

FRAIDE EPRIL 4, 2014

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK5:00 AM G JOYCE MEYER1072.55:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST

09:00am - Grade 6 Science09:50am - Grade 6 Maths10:40am - Grade 7 Maths11:20am - Grade 7 Science01:00pm - Grade 8 Maths01:50pm - Grade 8 Science02:30pm - DEP (I)4:30 PM G KIDS KONA5:00 pm G THE SHAK SERIES 3 EP#16/425:30 PM G SKIPPY 5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G IN MORESBY TONIGHT – 7:30 PM G 2014 – NRLROUND 4

ROOSTERS vs. BULLDOGS9:30 PM G 2014 – NRL ROUND 4

BRONCOS vs. EELS11:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

SARARE EPRIL 5, 2014

4:30 AM G AUSTRALIA NETWORK 6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY7:00 AM G IN HIS STEPS EP#137:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 am G YOGA CITY re-run EP#4/138:30 AM G AMAZING SPIES – EP#15Rpt….9:00 AM G ESCAPE FROM SCORPION IS9:30 AM ULTIMATE GUINESS WORLD 10:00 AM G TRAPPED CASTAWAY EP#20/26 10:30 AM G SKIPPY –MAGGIE - Rpt11:00 AMG AUSTRALIA NETWORK3:30 PM G 2014 – NRL ROUND 5

SHARKS vs. WARRIORS 5:30 PM G OLSEMWANEM EP#126:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM 2014 – NRL ROUND 5

PANTHERS vs. RAIDERS

8:30 PM G 2014 – NRLROUND 5DRAGONS vs. RABBITOHS

10:30 PM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY

SANDE EPRIL 6, 2014

3:30 AM G AUSTRALIA NETWORK6:00 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G IT IS WRITTEN 70277:00 AM G HILLSONG-9937:30 AM G AUSTRALIA NETWORK8:00 AM G YOGA CITY re-run EP#5/138:30 AM G BUSINESS PNG YR.3 #11 Rpt.9:00 AM G TOTALLY SPIES EP#4/269:30 AM G OLSEMWANEM EP#12 – Rpt.10:00 AM G RESOURCE PNG EP#12 Rpt.11:00 AM G LOVE BITES WITH JOEY 7/2611:30 AM G ITALIAN FOOD EP#7/13 Re-run 12:00 PM G AUSTRALIAN NETWORK

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am – Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo. 6:30am – Nius Hetlains 6:45am – Bonde gritins7:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta7:05am – YU TOK – komiuniti awenes program7:15am – WAN 4 DA ROAD – Hit Prediction – niupela singsing 7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta8:05am – YU TOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm – Monin Trek na Belo Pack – Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta10:05am – YU TOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu. 10:45am – YUMI PAINIM WOK Segment11:00am – Nius – YUMIFM Nius Senta11:05am – YU TOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok 11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius Senta12:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 12:15pm – Komiuniti Notis Bod 12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen 1:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta1:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm – Major Nius Bulletin – YUMIFM Nius 2:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program2:45pm – YUMI PAINIM WOK Segment3pm – 7pm – Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFM Nius Senta3:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program3:10pm – Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELA KAM GUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm – YUMI PANIM WOK Segment5:00pm – Major Nius Hetlains – YUMIFM Nius Senta5:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHA Musik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm – NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm – MAJOR NIUS BULLETIN – YUMIFM NIUS Senta6:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pm Mon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCA COLA GARAMUT – Host: Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFM NIUS SENTA7:05pm – YU TOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIM TULAIT SHOW – Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am – Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm - Sarere Avinun Cruz6:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am – Wiken Sanrais / Sandei Monin wokabaut Muisik 10am – 12noon – Monin Treks12noon NIUS – YUMIFM Nius Senta12 – 2pm – Sandei Belo Taim Music2:00pm NIUS – YUMIFM Nius Senta2pm – 6pm – Sandei Avinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFM Nius Senta6pm – 8pm – GOSPEL REKWES AUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – Poroman Aua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

EMTV Television Guide

6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Mama Graun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Mama Graun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE - Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu 6.30AM Nius na Karent Afes 7AM Stesen Pas 7PM Stesen Op7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Wantok 8PM Lokal Ben 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

SANDE - Nait 7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu 7.05PM Musik na Chit Chat 7.30PM Nius 7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei) 8PM Lukluk Bek Long Wik 8.30PM Nius 8.40PM Musik/Chit Chat 9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Epril 3 - 9, 2014 entatenmenProgram bilong Wanwan De

Nicky Bernard i raitim

Kamapim pren em bilong PNG stret

Nicky na Karen sanap long Motukea long Mosbi na Karen Middleton i askim sampela askim long Minista bilong Foreign Affairs Rimbink Patolong Jackson ples balus long Mosbi.

Antap1 Lukautim laip3 Banisim sik long bodi6 Hetman o meri8 Hat bilong en i kukim ol samting

9 Gumi10 Anis11 Planti wok13 Dring wantaim suga15 Mit16 Wanpela sik17 Draivim long rot18 Eksam20 Bikpela moa22 Pekato23 Mani bilong wok25 Sik nogut29 Mun

30 Sempian swima bilongPNG31 Maunten paia34 Mira37 Pilim nogut38 God bilong ol Muslim39 Tul bilong brukim graun40 Nogat41 Kakaruk43 Los Angeles45 Yau46 Samting bilong pait49 Mun50 Meri karim pikinini51 Kwin long stori bilong

Baibel

Daunbilo1 Wari

2 Mun3 Switpela wara4 Namba5 Wankain olsem 436 Buk Tambu7 Fit stret8 Bikpela bodi11 Bilong pasim siot12 Paitim hap mambu long

maus long kamapim musik

14 Lephan17 Wankain olsem 17

(antap)19 Mani ol i sasim long

baim samting20 Wanpela moa long

tupela21 Enimal

24 Kain kain25 Paradais26 I mas bekim samting27 I save pundaun long

ol kantri long ples kol28 Wanpela kas32 Sop paura33 Karamap bilong pinga34 I gat planti long mit

bilong pik35 Ol rul36 Mosong lip42 Givim lait44 I no kam45 Ples san i kamap47 Wankain olsem 2348 Rabaul i stap long dispela hap long Nu Briten

2:00 PM G 2014 – NRL ROUND 4STORM vs. TITANS

4:00 PM G 2014 – NRL ROUND 4TIGERS vs. SEA EAGLES

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS6:30 PM G TOKPIKSA EP#2014/147:00 PM G QRL INTRUST CUP – ROUND 6

IPSWICH vs. SP HUNTERS at the North Ipswich Reserve

9:00 PM G 60 MINUTES10:00 PM MAO SUNDAY NIGHT MOVIE – “OR

ANGES & SUNSHINE”11:30 PM G HILLSONG-994 Rpt..12:00 AM G NATIONAL EMTV NEWS – Replay………followed by the Australia Network

MANDE MAS 31, 2014

4:00 AM G AUSTRALIA NETWORK

5:00 AM G JOYCE MEYER 1072.15:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:00 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST09:00am - Grade 6 Science09:50am - Grade 6 Maths10:40am - Grade 7 Maths11:20am - Grade 7 Science01:00pm - Grade 8 Maths01:50pm - Grade 8 Science02:30pm - DEP (I)3:30PM G KIDS KONA

HI 5 S9 EP#27/45DORA THE EXPLORER S4 EP#19/25PYRAMID S2 Ep#7/68

5:00 PM G THE SHAK S3 EP#12/425:30 PM G AMAZING SPIES – EP#15/26 5:55 PM G CRIME STOPPERS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS

7:00 pm G NRL 2014 ROUND 3

TITANS vs. COWBOYS9:00 PM G COCA-COLA SPORTS SCENE EP

Ep#089:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TUNDE EPRIL 1, 2014

5:00 AM JOYCE MEYER 1072.25:30 AM G NATIONAL EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST09:00am - Grade 6 Science09:50am - Grade 6 Maths10:40am - Grade 7 Maths11:20am - Grade 7 Science01:00pm - Grade 8 Maths01:50pm - Grade 8 Science02:30pm - DEP (I)

3:30PM G KIDS KONA5:00 pm G THE SHAK S3 EP# 13/425:30 PM G ESCAPE FROM SCORPION IS6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 PM G HAUS& HOME Ep#088:00 PM G BUSINESS PNG YR.3 – 8:30 PM PGR MERLIN S2 – Ep#11/139:30 PM G EMTV NEWS REPLAY………followed by the Australia Network

TRINDE EPRIL 2, 2014

5:00 AM G JOYCE MEYER 1072.35:30 AM G EMTV NEWS REPLAY6:30 AM G TODAY9:00 AM G CLASSROOM BROADCAST09:00am - Grade 6 Science09:50am - Grade 6 Maths

10:40am - Grade 7 Maths11:20am - Grade 7 Science01:00pm - Grade 8 Maths01:50pm - Grade 8 Science02:30pm - DEP (I)3:30PM G KIDS KONA5:00 PM G THE SHAK Series 3 Ep#14/425:30 PM G ULTIMATE GUINESS WORLD 5:57 PM G CRIME STOPPERS

6:00 PM G EMTV NATIONAL NEWS7:00 AM G FACT FILES – Alert: Threatened 8:00 PM G OUR PORT MORESBY EP#238:30 PM G TOKPIKSA Ep#13– Repeat…..9:00 PM MA HOSTAGES S1 – EP#15“END

GAME” – SEASON FINALE10:00 PM G NEWS REPLAY….………followed by the Australia Network

EMTV Television Guide

Epril 3 - 9 , 2014 Wantok P17komik

Ol Progrem na Kilok iken senis oltaim...

BIABIA

KANAGE

TORO

KROSWOD

SUDOKU

Ansa bilong las wik Sudoku # 38

Ansa bilong Sudoku # 39 neks isu

Ansa bilong las wik kroswod, isu # 2064

Dia Laiplain,

Mi wanpela yangpela Kristen meri na migat wanpela boipren we mipela i raun wan-taim long sampela taim.Boipren ya i laik bai mi givim em wanpela

pikinini na maski mi traim i go i go, mi noinap yet long givim em wanpela. Mi no savewanem samting i no stret long mi, tasol taimmi no inap givim em samting em i laikim, emi lusim mi no go painim narapela meri. Meriya i givim em wanpela pikinini na ol i stapwantaim.Tasol mi wok long askim mi yet, olsem

watpo na dispela i kamap, na sapos nogat,bai mi yet i meri bilong em. Watpo na mi nokisim bel?Tasol taim em i kisim narapela meri na

stap wantaim em na pikinini bilong ol, em isave ringim mi yet na tokim mi olsem em ilaikim yet mi. Na em i tok em bin asua longkisim narapela meri. Plis, helpim mi bikos mino laikim bai dispela samting i mekim miwari tumas na kilim mi.

DESPERATELY NEEDS A CHILD

Dia Pren,Tenkyu long rait i kam long Laiplain na

serim wari bilong yu wantaim mipela. Mipelai save kisim planti pas long pipel i gat ol kainwari olsem long planti hap bilong kantri, nayu em wanpela long ol.Long pas bilong yu, yu tok yu bin gat

boipren na yutupela i bin raun wantaim. Yu-tupela i laikim wanpela pikinini, tasol yu noinap karim pikinini na olsem, em bin lusimyu na painim narapela meri. Em givim embel na nau em i gat wanpela pikinini. Nau tu-pela i stap wantaim, tasol em i save ringimyu yet na tokim yu olsem em i laikim yu yet.Pren, long pas bilong yu, yu tok yu no

save watpo na yu no inap karim pikinini.Ating long tingting bilong yu, yu wok longtingting olsem yu no inap karim pikinini moa.Sapos yu gat dispela kain tingting, i moa-beta yu go sekap long haus sik na ol doktayet bai tokim yu sapos yu no inap karimpikinini o nogat. Sapos ol i tok yu no inap

karim pikinini, noken wari na sori bikos i noyu tasol i stap long dispela kain hevi. Plantimeri long kantri bilong yumi i no inap karimpikinini tu.Na sapos yu i olsem, i no yu i mekim bikos

Bikman tasol em i gat risen o astingting longdispela i kamap. Na yu no gat save long dis-pela. I moabeta yu go lukim dokta na askimem long edvais na tu, sekap sapos yu nomekim dispela yet.Long sait bilong boipren, yu stap isi liklik

na tingting. Sapos em i laikim yu stret, embai no inap go na painim narapela meri. Eminap wet na yutupela i ken toktok long olsamting pastaim. Yu ting olsem em i yusimyu tasol? Mipela i bilip olsem yes. Maskiwanem kain hevi i kamap, em i mas stapwantaim yu.Sapos yu laikim wanpela man o meri bai

nogat samting i stopim yu long mekim samt-ing, maski em i hatpela o laip bilong yu i staplong birua na yu no laikim em bai mekimsamting long bekim dispela.Laik pasin o lovei save wet, i no save pasim samting, i nosave kros hariap, yu ken trastim, no savewokim giaman pasin na planti moa. Dispelaem ol kwaliti wanpela i mas gat taim tupelaman na meri i poroman na i ken strongimpren pasin namel long tupela. Strongpelapren pasin i ken kamap sapos tupela i gatankondisinel laik pasin namel long tupela. Pren, yu bai painimaut sapos rilensensip

o pren pasin yu gat i kamap long laik pasino nogat taim yu ritim dispela bekim bilongmipela. Tupela samting we ol yangpela bi-long tude i no klia long en long lav na ol iasua long ol e mol, 1- lust na 2- Infatuation.Lust em bikpela tingting long laikim samt-

ing. Em ken strongpela laik long “sex” opasin long laik slip wantaim wanpela man o

meri. Infatuation em samting yu lukim nara-pela man o meri i gat, olsem mani bilong em,level long edukesen bilong em, lukluk bilongem olsem em i luknais na “fame” o planti laini save long em. Tasol dispela i no tru tru lavo laik pasin. Tasol lav i save groa long oltaim ol de na mun na yia i lus na taim ol i gohet long skruim pren pasin wantaim lav nakomitmen. Mipela i strongim yu long lukim dokta na

kisim edvais bilong em na em bai givim yuripot long dispela samting tu. Long rilesensipbilong yu, mipela o prei olsem bai yu muv igo fowet long laip na noken wari long olsamting o laip yu bin gat pastaim. I moabetayu bungim na poroman wantaim sampelalain husat bai helpim yu daunim hevi yu gatlong en.Olsem wanpela Kristen, yum as save

olsem slip wantaim man taim yupela i nomarit yet em i sinpasin. Baibel i save toktoklong dispela olsem “sexual immorality o for-nication” sinpasin we tupela man na meri ino marit yet i wokim. Ritim Efeses 5:3-6. Imoabeta yu stap gut na lukautim bodi bilongyu na noken slip wantaim narapela man inapyu marit na bai yu ken kisim amamas longstretpela rot. Ritim 1 John 1:9. i moabeta yurispektim bodi bilong yu. Ritim Korin 6:12-20na ritim sapta 7:1-16 we i toktok long marit.Tingim, man i laikim yu tru tru bai no inap

lusim yu, na wankain long yu.Wanpela taim gen, tenkyu long rait i kam

long mipela na mipela i pre ol tingting wemipela i givim long yu bai helpim yu long luk-save long ol samting na yu ken painim ansabilong yu long laip.

Laiplain

Sapos yu gat wari, rait i kam long Life-line, P O Box 6047, Boroko, NCD.Telipon:3260011. Raitim trupela nem naetres bilong yu na bai mipela i ken salimbekim long pas bilong yu. Bai mipela i noinap putim trupela nem bilong yu longstori.

Laiplain

Raun wantaim Kanage olgeta wikP18 Wantok Epril 3 - 9, 2014 kanagelaiplain

Inap yu helpim mi long wanpela hevi mi gat?

Ol skwat! Teksim ol gutpela Kanage tok pilai i kam long: Txt: 72356149

Teksim Wari, Tingting,Painim Pren, Wantok o

Pas bilong yu i kam nau..

Digicel namba:7235 6149

Dia Wantok Nius, mipela pipel bilongKagua Erave i no gat sevis long 45 yianau. Wanem taim bai mipela bai lukimgavman sevis. Tenk yu.

Konsen Aiya, Studen –19/03/2014

Dia Wantok Nius, wanpela pren bilong ilus kontek wantaim mi, nem bilong emMaril Gad. Em bilong Morobe, plis yukolim mi long dispela namba 7389 8502.Tenk yu.

18/03/2014

Dia Wantok Niuspepa, nem bilong miFinny S Fidian bilong Menyamya(Menya).Mi save laik tru long ritim Wantok Nius-pepa. Mi wanpela mangi bilong ples.Tenk yu.

Finny S Fidian

Dia Wantok Niuspepa, mi Yambia Kigilaik givim wari na amamas long ol dis-eibel manmeri bilong Sauten HailansProvins na Gavana William Powi na PMPeter O’Neill ringim dispela namba 71139325.

18/03/2014

Dia Edita, mi wanpela viles kot opisallong planti yia tasol nau mi stap nating ino gat gutpela luksave bilong gavman. Miwantaim ol narapela ol opisal mipela i binkisim ol trening long ronim wok bilongviles kot, tasol no gat gutpela pe. Na nauol nupela lain kisim ples bilong mipela,em ol i no kisim trening na mekim nabautlong ol komyuniti i stap na ol i go long peirol bilong gavman. Planti ol lapun opiselol i wari na ol laikim O’Neill Gavman masstretim ol long hatwok ol i mekim longplanti yia i go pinis. Olsem na nau mipelaol Karkar viles kot i singaut i go longO’Neill Gavman i mas stretim mipela bipolong mipela ol lapun i dai. Em i bikpelahatwok mipela i karim long bipo i kaminap nau na mipela step daun bikosstrong bilong mipela i pinis long wokabauti go i kam. Olsem na mi wari husat baistretim mipela long baim liklik suga nadring wantaim ol famili taim mipela i lusimol i go long matmat. Em tasol na tenk yuedita.

Lapun Mejistret - Karkar Vileskot

DiaWantok Niuspepa,mangi Moko miksbilong Langs Meto. Mi save laik tru longritim Wantok Nius. Mi wanpela nupelailektet wod kaunsel long Kapao LLGCAseki Men.

Dia Wantok Nius, nem bilong mi LindaSiau Hikar. Mi bilong Wes Kerema (Ihu)na mi marit long Simbu – Kerowagi. Mi luskontek wantaim ol lain bilong mi longMosbi na Kerema. Plis ringim mi long dis-pela namba 7208 9077 na mi ken stapwantaim yupela.

Tenkyu, Linda -

Dia Wantok Niuspepa, mi wanpela manbipo wok olsem kiap o patrol opisa, i gatsave long wok bilong gavman na pablikedministresen. Interes lain yu ken ringimmi long namba 7330 5164 o 7612 2898.Tenk yu, Wantok.

bisnis Epril 3 - 9, 2014 Wantok P21

OL BIKMAN i TOKTOK: Praim Minista bilong Australia, Tony Abbott i toktok wantaim MenesingDairekta bilong Esso Highlands, Peter Graham, na narapela bikman taim em (Mista Abbott) i binlukluk raun i go long Papa/Lealea em bikpela ples we kampani i beis long en. Poto: Nicky Bernard

LAIP long siti o taun i save hattumas long dispela taim longwanem, olgeta samting emmani tasol.

Iruna Ila bilong Hud Lagunlong Sentral Provins i wanpelaman bilong huk na daiv longsolwara na kisim pis, na em isave yusim dispela save bi-long em long mekim manitaim em i kam long Pot Mosbi.

Em i tok olsem wok bilongpanim pis na kam salim em igutpela, long wanem, bai yumekim mani hariap, na bai yulukim olsem mani bai stap in-sait long poket bilong yuoltaim.

“Planti manmeri long ol pleslong Sentral Provins i no savewok gaden moa, long wanem,ol i save les, na tu, i save gatplanti kain kain kros bilonggraun namel long ol yet. Na oli save painim hat long wokgaden na kisim kaikai namekim mani,” em i tok.

Iruna em i save salim pislong Able Computing Buildinglong Sentral Waigani na em itok olsem em i save mekimmani inap long K700-K800.

Iruna i gat planti kastoma bi-

long em long hap em i savesalim pis, na ol kastoma bi-long em i save gut tru longem.

Taim ol kastoma i lukim em

ol i save resis long baim pislong em.

Iruna i save salim kain kainpis, ol bikpela, namel sais naol liklik pis tu.

Iruna Ila bilong Sentrel Provins i holim wanpela traipela batbatwe em yet i kisim.

Salim pis namekim mani

Isaac Liri i raitim

RAMU NiCo Menesmen (MCC) Ltd iwok strong tru nau long strongimpasin na kalsa bilong sefti long ol

wok ples bilong en long KurumbukariMain na Basamuk Rifaineri na dispela empas oltaim long tingting bilong wan wanwokman.Na bikpela samting em menesmen bilong

Helt, Sefti na Envairomen (HSE) i laikstrongim dispela pasin namel long olgetawokman meri long luksave long sefti veliulong laip bilong ol taim ol i wok wantaimRamu NiCo.Helt, Sefti na Envairomen na Okupesinol

Helt Menesa long KBK Main, Bill Minami itokaut olsem KBK Main i tok strong long luk-save long ol eria long daunim ol birua nastrongim sefti long wok ples o eria. Sampelaol gutpela divelopmen long sait long sefti ilukim long KBK em ol i kamapim tupela rot,wanpela blong ol hevi kar, ol i redim ol vilesbas trenspot, sanapim ol konves mira o glaslong rot namel long Banu bris na KBK Mainsait, Rives paking long kemp eria, redio nabagi-wip em ol i putim long sampela ol karna tu wok blong stretim ol kar i save kamapolgeta taim.Wankain pasin long luksave long strongim

pasin blong sefti nau i kamap strong longBasamuk Rifaineri. Long nau yet taim yuwokman i go long wok insait long BasamukRifaineri eria, i gat ol HSE Sefti opisa i savesanap long geit na sekim olgeta wok man-meri long nebulaisa o mita long sekim saposol wok lain i dring bia o nogat. Narapelasamting tu em long BSK insait long olgetaeria bilong wok, ol wok lain i mas werim olPPE (pesinol proteksen ikwipmen) olsemsefti helmet na sefti sun a yunifom olgetataim.Long las wik Ramu NiCo i joinim arapela

ol main insait long PNG long luksave longNesenel Maining Sefti Wik (NMSW) na em ibin redim sampela ol sefti selebresen na ek-tiviti long ol main eria bilong en long KBK naBasamuk. Sampela selebresen tu i binkamap long Madang Bes.Mista Minami i tok olsem long taim bilong

NMSW, ol wokman meri bilong Ramu NiCo ino amamasim dispela samting tasol, nogat,ol wokman meri na menesmen i lainim strettrupela veliu bilong Sefti. Dispela ol progrembilong sefti i givim gutpela tingting long wanwan wokman meri na tu ol lain long menes-men pasin bilong lukautim wanpela arapelao kamapim pasin blong trast.“Mipela olsem tim Ramu NiCo i mas go het

long wokim gutpela wok we mipela i statimpinis na divelopim wan wan man na merilong strongpela bilip[ bilong seif wok praktis,“Pasin blong save gut long sefti long wan

wan ol pasin bilong mipela wan wan embikpela samting tru long helpim wok blongmipela insait long Kampani, yumi wok longen em Ramu NiCo,” Mista Minami i tok.Em i tok Seifti na Prodaksen em tupela

save go wantaim long helpim wok go het bi-long Kampani. Taim birua i kamap em baigivim hevi long prodaksen na tu westimmani. Olsem na sefti em bikpela samting trulong gutpela blong wan wan wokman merina Kampani.Minami i tok strong olsem “Zero Harm” o

nogat bagarap em bikpela gol we Ramu

NiCo i sanap strong long en. Na dispela i minolsem Kampani mas nogat birua long wokples na sefti bilong ol wan wan wok manmeri na ol tuls na masin blong kampani embikpela samting long kamapim gutpela pro-daksen.

P22 Wantok Epril 3 - 9, 2014 ramunius

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

n Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinisn Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinisn Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupelan Moa long 2,000 yunit masin i sanap redin Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givim

Ramu NiCo wok long wok-ples sefti kalsa

ERT Rop-reskiu trening long BSK.

ERT tim mekim eksesais long Sefti Wik.

Sefti opisa sekim win long alcohol level.

Sefti opisa sekim spit blong kar.

ruralindastri Epril 3 - 9, 2014 Wantok P23

THE Nature Conservancy (TNC)em wanpela Non-Gavman Oge-naisesen NGO i save mekim woklong lukautim envairomen. Long wanpela stadi bilong ol TNC

long Kimbe be eria long Wes NiuBriten Provins, ol i lukim olsem olmangro em i wanpela gutpela risoslong helpim ol manmeri bilong pleslong lukautim envairomen bilong ol. Moa long 50 pesen bilong ol haus

lain husat TNC i bin mekim stadilong ol, i tokaut olsem i tru mangroem i gutpela risos we i ken helpimol, na long dispela as, ol pipel maslukautim ol mangro long ples bilongol. Dispela stadi bilong TNC i bin

kamap long foapela ples long Ta-lasea eria na foapela ples bilongHoskins eria. Ol dispela ples longTalasea em Patanga, Kilu Tamare,Kulungi na Dagi. Long Hoskins eriaol ples em Koimumu, Rapuri, Vavuana Makasili. Ol 240 manmeri husat i bin stap

insait long dispela stadi i tokautlong TNC long gutpela bilong man-gro we ol i save long en. TNC i binkisim wanpela wik long mekim dis-pela stadi. Dispela stadi we TNC i karim aut

em i kam aninit long wanpela projekol i kolim Mangrove Rehabilitationfor Sustainably Healthy Forests(MARSH). Na dispela projek ikamap long faivpela provins insaitlong Papua Niugini. Ol dispelaprovins em Wes Nu Briten, Manus,Nu Ailan Sentral na Nesenel KapitalDistrik. Ogenaisesen i go pas long dis-

pela MARSH Projek em Interna-tional Union of Conservation andNature (IUCN), na TNC i sapotimIUCN long dispela projek. Ol arapela ogenaisesen husat i

save sapotim MARSH Projek em

Disability Foundation, Partners withMelanesia, PNG Centre for LocallyManaged Marine Areas na Univer-sity of Papua New Guinea. As bilong dispela stadi em bin

long painimaut hamas manmeri istap long ol dispela ples we i gatmangro, olsem wanem ol manmeribilong ol dispela hap i save yusimmangro na gutpela bilong mangrolong komyuniti. Dispela stadi i bin lukim olsem

planti manmeri long Wes Nu Briteni save painim pis, sel na kuka longol hap we i gat mangro long plantitaim long wanpela wik. Long Hoskins eria ol manmeri i

bin tok olsem ol i save yusim man-gro diwai long sanapim ol haus bi-long ol long wanem em i strongpeladiwai. Ol arapela i tok ol i save yusim

drai mangro olsem paiawut. MariaTausulu bilong Vavua ples i toksapos yu yusim mangro long kukbai yu i no inap long yusim plantipaiawut long wanem dispela pa-iawut i save stap longpela taim. Sampela tok ol i save yusim long

mekim huk bilong rausim ol wel-pam, sampela tok ol i save yusimlong rausim skin bilong kokonas,sampela tok ol i save yusim longpaitim graun na mekim gaden nasampela tok ol i save yusim longmekim bilas bilong singsing tum-buna. Dispela stadi i bin lukim tu olsem

ol manmeri i gat intres long men-esim gut ol mangro long ples bilongol. Long ples Makasili long Hoskins

eria, ol manmeri i gat menesmenprogram long ol mangro bilong ol,na long dispela as, ol i tok mangrobilong ol i kamap planti na ol i lukimplanti pis na sel i stap. Ol risal we TNC i kisim long dis-

pela stadi bai i go bek long ol pipelbilong ol dispela hap long lukim,long hap ol pipel bai i luksave longwanem samting ol i mas wokim.

Mangro i kenhelpim ol pipel

Isaac Liri i raitim

Senita Wauwia bilong The Nature Conservancy (TNC) i stori wantaim ol manbilong ples Rapuri long Wes Nu Briten Provins. Poto TNC

FRES Produs Divelopmen Ejensi(FPDA) i bungim olgeta fama, olsevis provaida na ol kampani isave baim ol lokal o kaikai we olPNG fama yet i groim i kam longagrikalsa sekta long wanpela kon-prens long Pot Mosbi.Planti ol fama i autim hevi bilong

ol long wok didiman long ol ples nasingaut long gavman i ken givim olluksave long ol hevi na helpim ol. Bikpela hevi ol i autim em long

kos bilong trenspot ol i tok i antaptru long balus, sip we kaikai i savebagarap. Na rot i no gutpela longkisim ol kaikai i go hariap longmaket.Menesing Dairekta bilong

Whisky Fresh Ltd kampani longMt. Hagen, Berry Maip i bin makimmaus bilong ol fama na saplaia, natokaut long planti hevi ol i savebungim. “Mipela i no gat gutpelakula rum long putim ol kaikai taimmipela i kisim ol gaden kaikai,nogat gutpela trenspot sistemolsem kar, rot long kisim i kamhariap long putim long sip. “Plantibilong ol dispela kaikai i savebagarap taim ol i kamap longmaket na ol kampani i save leslong baim. “Olsem na mipela i painim hat

long salim ol kaikai long gutpelaprais long ol lokal maket na mipelai no wokim profit. Nau tu, mipelalukim olsem planti kampani i woklong baim o impotim i kam longovasis ol kaikai mipela i groim hia,”Mista Maip i tok.Em i tok kos bilong putim ol

kaikai long balus i antap tru nakain kain kaikai olsem tamato,brokoli, kapsikum na planti arapelakumu i save bagarap taim ol i kisimi kam long rot na sip. Em i tok taim ol i baim balus na

kisim ol kaikai i go long ol bikpelataun, planti kampani i no baimbikos ol i baim long ol ovasiskantri, na ol fama i westim maninating.Planti ol narapela fama tu i

sapotim ol toktok bilong MistaMaip na ol i singaut long helpim imas kam long gavman long sapo-tim ol. Ol i autim wari long gavman i

kisim ol ovasis kampani long kamna planim ol kumu na prut we yumigat long kantri. Long bekim ol wari bilong ol

fama, ol kampani save baim lokalkaikai i tokaut long wanem as ol isave baim long ovasis. Nesenel Saplai Sen Menesa bi-

long Nesenel Ketarin Sevis (NCS),Dorothy Kila, i tok “I no bikos olkampani i les long ol lokal kaikaina mipela i baim long ovasis. “Wanpela bikpela hevi em long

kaikai i save bagarap taim em ikamap long mipela. Ol klaienmipela i save givim sevis i laikimkwaliti”,Misis Kila i tok.Em i tok tu olsem “planti taim ol

fama i no save saplaim kaikai longtaim long planti ol as ol i tok pinis.Mipela i save redim kaikai bilong olwokman bilong ol bikpela kampanina taim em bikpela samting. “Mipela no nap wet na tu, long

ol supa maket, ol kampani i laiksevim kasoma na mekim mani. “Ol ovasis saplaia i mitim taim

na kwaliti mipela i lukim long em,”

Misis Kila i tok.Dispela konprens i lukim ol hevi

bilong ol fama na saplaia na tu, bi-long ol kampani i save baim olkaikai.Ol i putim ol dispela tripela

rekomedesen i go long gavman iken lukim na helpim ol.

Prodaksen : - Baim na ranimol masin na ekwipmen; Ranimtrening long ol wanwan distrik longwok didiman na menesmen;Wokim planti risets long wok did-man long ol sik na binatang ibagarapim kaikai naRausim takis mani long wok

didiman.Post Haves - Trenim ol fama

long wanem ol taim bilong kaikai iredi long rausim long gaden;Wokim planti depo na kulrum bi-long putim na redim kaikai longsalim i golong ol baia na Sab-sidaisim ol fama long eafret natransport sevis fi bilong rot sistemna long sip.

Maketing - Ovasis Maket long olfama i ken salim kaikai na Putimkwaliti stendet wantaim ol impotkaikai long fama i mas bihainim.Bikpela tingting ol lain i bin stap

long konprens i lukim em, kantri bi-long yumi i gat planti gutpela graunol kaikai i ken gro nating na i nonidim kemikel marasin. Tu, kaikai maket bilong yumi

long kantri i kamap bikpela wan-taim ol planti divelopmen longmaining, LNG projek na ol man imuv i go long ol taun na siti longwok mani. Gavman i mas sapotimol fama wantaim polisi na lojistiksapot long planim na salim ol lokalkaikai na kirapim SME sekta.

Gavman mas luksavelong hevi bilong ol fama

Aksie Akibiang i raitim

AFRIKA YAM: Wanpela long ol krop igro na kamapim gut kaikai gut na olfama i lukautim famili na tu, salim longkisim mani. Ol fail poto.

WOKIM SAKSAK: Saksak i wanpelakaikai bilong planti pipel long PNG.Long Sepik, Manus na Galp Provins,saksak em i bun tru. Poto hia i soimtupelo meri Galp i wokim saksak.

Epril 3 - 9, 2014 Wantok P25spotnius

DIGICEL Kap Kompetisenem i wanpela bikpela ragbilig kompetisen long PapuaNiugini, na olgeta klap longdispela kompetisen i maswok bung wantaim, Siamanbilong Papua Niugini RagbiFutbal Lig (PNGRFL), San-dis Tsaka i tok long wanpelanius leta bilong PNGRFLlong las wik. Long strongim wok bung

namel long olgeta klap bi-long Digicel Kap, olgeta rep-resentiv bilong ol tenpelaDigicel Kap tim i bin bunglong las wik taim Saut PasifikBreweri (SPB) i givim sekmani mak inap long K200,000 long strongim kompe-tisen long dispela yia. Jenerel Menesa bilong

SPB, Stan Joyce, i tok Digi-cel Kap em i wanpela bikpelaragbi lig kompetisen insaitlong kantri na long dispelaas, SPB i amamas longgivim sapot. Mista Joyce i tok SPB bai

sapotim ragbi lig oltaim, longwanem, em i olsem nambawan spot long Papua Niug-ini, na i save pulim plantimanmeri.

Jenerel Menesa bilongDigicel Kap, Hubert Warupi,i amamas long sapot bilongSPB na i tok tenkyu longSPB wantaim tu ol arapelakampani na manmeri husat igivim sapot.

Digicel Kap bai stat longneks wik. Ol tenpela tim we bai pilai

long Digicel Kap long dispelayia em Pot Mosbi Vipers,Rabaul Gurias, Lae Tigers,Goroka Lahanis, Hagen Ea-

gles, Mendi Muruks, Galf Is-apeas, Simbu Warriors, HelaWigmen na Enga Mioks. Ol sempion bilong las yia

ol Pot Mosbi Viper i kamapimskwat bilong ol pinis long dis-pela wik.

Jenerel Menesa bilong SPB Stan Joyce i givim sek mani long Jenerel Menesa bilong Digicel Kap Hu-bert Warupi na Siaman Sudir Guru Poto Nicky Bernard.

Isaac Liri i raitim

Digicel Kap kisim K200 000

VOLIBAL na Basketbal spotfasiliti long Murray Bareks ikisim helpim long BankSouth Pacific (BSP) long laswik. Ol Papua Niugini Difens

Fos wantaim ol famili bilongol husat i save stap long Mur-ray Bareks i bin wok bungwantaim BSP long lukimolsem dispela spot komyunitiprojek i kamap gut na pinis. Ritel Benk Jenerel Menesa

bilong BSP, Paul Thornton, i

bin makim BSP na tok ama-mas long dispela komyunitispot projek. Mista Thornton em i bin

man husat i go pas tu longkamapim dispela komyunitispot projek. BSP i bin givim sampela

nupela bal i go long PNGDFtu long yusim long ol pilai bi-long ol. “Dispela fasiliti we BSP na

PNGDF i wok hat longkamapim i bikpela samting

long wanem, ol spot manmerihusat bai pilai long 2015Pasifik Gems i bai yusim ollong trening,” Mista Thorntoni tok. Mista Thornton i laik tu

olsem ol manmeri bilongMurray Bareks i lukautim oldispela spot fasiliti longwanem ol i bai kisim plantigutpela samting long ol. Long makim maus bilong

ol manmeri bilong MurrayBareks na PNGDF, Ekting Sif

ov Operesen Lutenen KenelDominic Bulongol i amamaslong lukim ol spot fasiliti ikamap gut. Em i tok olsem olgeta

manmeri i ken yusim ol dis-pela fasiliti, tasol bikpelasamting em long lukautim olgut. Em i tok tenk yu long BSP

tu long wok ol i save mekimlong kamapim ol gutpelaspot fasiliti bilong ol spotmanmeri long kantri.

Spot fasiliti long Murray Bareks i stap long gutpela mak long ol spot manmeri long yusim. Poto BSP

BSP helpim ol komyuniti spot fasiliti

YUROPIEN Kap (EU Kap) iwanpela soka tonamen we isave kamap long MadangProvins namel long ol bikpelaskul olsem Divain Wod Yuni-vesiti, Madang TeknikelKoles, Mari Taim Koles,Lutren Skul ov Nesing naTusbab Sekenderi skul.Dispela tonamen i bin stat

long yia 2004, na long dispelayia em i strong yet. Yuropien Yunien i wanpela

bikpela asosieisen insait longMadang, na dispelaAsosieisen i save lukluk longkamapim na strongim wokporoman wantaim DivainWod Yunivesiti (DWU) longsait bilong sosel wok,strongim pasin lotu, na tu longskul wok. Lonsing bilong dis-pela wok poroman i binkamap long yia 2006.

DWU Spots na RikriesenKodineta, Vincent Keto i tok olpilai i bin i mas stat tupela wiki go pinis tasol sampela hevi ibin kamap na ol i surukim. Long las wiken ol i bin sta-

tim ol gem long raun 3 bilongsisen, ol gem bilong raun 1 na2 bai kamap olsem ol wasautgem. Long sait bilong ol tim,

DWU i save kamap wantaimtripela fekalti tim, bilong manna bilong meri wantaim. Dispela yia ol komiti i lukim

bikpela intres i kam long olsumatin na long dispela as, igat wanpela nupela tim ol ikolim long Paramed FC. Win mani insait long dis-

pela pilai i bai sanap longK1000 na i go daun. Tim wekamap namba wan long di-visen bilong man na meri baikisim K1000. Namba tu baikisim K700 na namba tri baikisim K300.

EU Kap soka bungimgen ol sumatin Timothy Poroda i raitim

BIHAIN long raun 9 bilongTelikom Nesenel Soka Lig(TNSL), Hekari Yunaitet iholim yet namba wan spot oples long lata bihain long ol iwinim ol Eastern Star 4-0long las wiken long IPA Ovollong Pot Mosbi. Hekari nau i sindaun wan-

taim 18 poin, na bihain long

ol em ol raivel bilong ol, olmangi long Morobe, GigiraLaitepo, wantaim 12 poin. Ol Gigira i mekim wanpela

bikpela win tu long las wikentaim ol i pilaim ol wantok timbilong ol Lae FC na win 4-0. Lae FC i sindaun long

namba tri spot wantaim 10poin, na bihain long ol emOro FC wantaim 10 poin tu.Oro FC i bin kalap i kam in-sait long top foa bihain long

ol i winim ol Admiralty FC laswiken 2-1. Admiralty FC na Besta Yu-

naitet i gat gutpela sans longkalap i kam insait long top foasapos ol i winim ol laspelagem bilong ol. Dispela tupelatim i gat 6 poin. Ol Eastern Star i bosim las

spot long lata na sapos ol i nowinim ol laspela gem bilongol, ol bai kamap namba wantim long aut long kompetisen.

Ol Hekari i stap nambawan long NSL kompetisenna ol i redi tu long OFClong dispela mun.

Isaac Liri i raitim

GOLF em wanpela spot webai i kamap long 2015 Pasi-fik Gems. Long dispela as, Sif Ek-

sekyutiv Opisa (CEO) bilongPasifik Gems OgenaisingKomiti (GOC), Peter Stewarti tok GOC i mas wok bungwantaim Telikom long dis-pela Telikom Golf Salens wei stat long las wiken na baipinis long Novemba. Long statim dispela

salens, ol manmeri i binlukim Tura, maskot bilong2015 Pasifik Gems i opim

dispela salens taim em holim golf stik na paitim bal go insait long hol. Ol manmeri husat i bin

stap long hap i bin amamastru na paitim han long Tura. Telikom, husat em namba

wan sponsa long dispelasalens i lukim 11 tim olgeta pilai long dispela salens. Telikom i amamas long

sapot bilong GOC na i ama-mas long wok bung wantaimGOC na Tura long kamapimgutpela na bikpela PasifikGems long neks yia.

Tura i sanap wantaim ol representiv bilong Telikom. Poto GOC.

Tura opim Telikomgolf salens

Hekari i namba wan yet

Raun 4 Poins Lata

P26 Wantok Epril 3 - 9, 2014 nrlnius

Mande: Epril 7, 2014

Pos Tim W B L D Pts1. Dragons 3 1 62. Broncos 3 1 63. Sea Eagles 3 1 64. Titans 3 1 65. Storm 3 1 66. Bulldogs 2 2 47. Roosters 2 2 48. Panthers 2 2 49. Raiders 2 2 410. W/Tigers 2 2 411. Warriors 2 2 412. Eels 2 2 413. Rabbitohs 1 3 214. Cowboys 1 3 215. Knights 1 3 216. Sharks 0 4 0

Fraide: Epril 4, 2014

Sarare: Epril 5, 2014

Sande: Epril 6, 2014

AAMI ParkRabbitohs Vs Titans

Remondis StediumSharks Vs Warriors

Sportingbet StediumPanthers Vs Raiders

Leichhardt OvolTigers Vs Sea Eagles

Suncorp Stedium Broncos Vs Eels

Allianz Stedium

SCG StediumDragons Vs Rabbitohs

Smiles Stedium

Cowboys Vs Knights

SPOTS DR0RAUN 5

Roosters Vs Bulldogs

QRL Intrust Super Cup draw

NEWCASTLE KNIGHTS: Ol spot dokta i tokim NRL olsem fowod bilong Knights Alex McKinnon i sindaun yet long wilsia na em i no stapfit yet. Ol dokta i tok bagarap we em i bin kisim i bikpela tumas na em i hat tru long mekim fainel toktok sapos em bai fit long stap nomolgen o nogat. Dokta Peter Larkins husat em wanpela bipo presiden bilong Sports Medicine Australia (SMA) i tok olsem em i save lukluklong ol planti manmeri husat i save kisim bikpela bagarap olsem Alex long olgeta yia. Long lukluk bilong Dokta Larkins, Alex i no wanpelabilong ol laki peisen bilong em.

Pos Tim W B L D Pts 1. Devils 5 0 0 0 10 2. Pride 4 1 0 0 10 3. Souths logan Magpies 3 1 1 0 8 4. Hunters 3 0 1 1 7 5. WM Seagulls 3 0 0 0 6 6. Ipswich Jets 3 0 0 0 6 7. Redcliffe Dolphins 2 1 2 0 6 8. Easts Tigers 2 0 2 1 5 9. Burleigh Bears 2 0 3 0 410. Mackay Cutters 1 1 3 0 411. TH Seagulls 1 0 4 0 212. CQ Capras 0 1 4 0 213. SCoast Falcons 0 0 5 0 0

Raun 5 poins lata

SHARKS: Kepten bilong Cronulla Sharks Paul Gallen tok em i gat strongpela tingting olsem Andrew Fifita bai kam bek na pilaiwantaim Sharks gen, tasol em i no inap putim presa long Andrew long wanem em laik bilong em. Kontrak bilong Andrew wantaimCanterbury Bulldogs i no bin kamap gut na NRL i rausim dispela kontrak long Mande. Dispela kontrak i bin wanpela malti-milienkontrak bilong foapela yia. Bihain long ol i rausim dispela kontrak, Andrew i laik go pilai ragbi yunion tasol Paul Gallen i gat strong-pela tingting olsem Andrew bai sainim wanpela nupela kontrak wantaim Sharks.

HODGES: Biknem senta bilong Australia na ol Kwinslan Marun baimekim kam bek bilong em long NRL long dispela wiken wantaimBrisben Broncos. Ol Broncos bai pilai wantaim ol Parramatta Eelslong dispela Fraide. Kosa bilong ol Broncos i tok Hodges i bin kisimbagarap long lek bilong em long raun 10 long las yia tasol nau emi redi long pilai gen. Kosa bilong ol Kwinslan Marun i tok olsemsapos Hodges i pilai gut long ol kam bek gem bilong em, em baigat sans long stap insait long skwat bilong ol Marun long dispela

TITANS: Cowboys i bin inap winim dispela gem long Mande naittasol ol pilaia bilong Titans i no bin inap larim ol. Dispela gem i binwanpela strongpela gem tru na ol Titans i win 13-12.

Epril 3 - 9, 2014 Wantok P27olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Able Building Complex long Central Waigani, NCD.

Ol spoteksen poto longwiken...

Ol Poto Nicky Bernard.

Namba 4 na 5 prais bilong Trukai Fun Run Oksen i go long Steamship na Oil Search. Wanita bilong Steamship i kisim namba 4prais na Ruth Waram bilong Oil Search i kisim namba 5 prais. Dispela ol balus tiket prais, Trukai i givim long ol taim ol i baim plantiT/Siot bilong ol skul long Mosbi. Trukai i givim 5-pela balus ticket i go long 5-pela top wina. IBS i kam namba wan long olgeta.

TIM YOKOMO: Ol i lus long Brothers long semi fainol bilong sofbal bilong ol man long Mosbi. MASKI LONG TAKOL LONG JESI: Ragbi yunien eksen long Bava pak long wiken.

BAL WE? Pilai bilong Difens i traim long bek kik tasol Uni pilaia i kam pinis na putim lek. KAM ON REF: Ragbi yunien eksen pilai long Bava Pak nau ol kolim long Monian Pak.

GOL kik em i wanpela bikpelasamting long ragbi lig, na dispelaem hap tok bilong kosa bilong olPNG Hunter, Michael Marum, sam-pela wik i go pinis bihain long rauntu gem bilong ol wantaim ol MckayCutter.

Taim kosa Marum i putim NoelZeming i kam insait long fes 13 lainap bilong ol Hunter long raun tri taimol i bin pilai egensim Sentrel KwinslanCapras long Kokopo, dispela yang-pela hapbek i soim kala bilong em nakikim planti bal i go insait long gol posna kisim planti 2 poin bilong ol Hunter.

Dispela yangpela pilaia husat olHunter i bin luksave long talen bilongem taim em i bin pilai wantaimGoroka Lahanis long las yia, i pilai guttru na i kisim planti poin bilong olHunter.

Kosa Marum i gat bilip long Zemingolsem wanpela gutpela gol kika na olkik bilong em long ol gem las wik, nabipo las wik i helpim tru ol Hunter.

Las wik taim ol Hunter i bin pilaiegensim ol Easts Tigers, olgeta kikbilong Zeming i go insait, na dis-pela i bin lukim ol i dro wantaim ol

Easts 20-20. Ol Easts i bin skoim foapela trai,

tasol gol kika bilong ol i no bin konve-tim planti gol kik na dispela i bin pulimskoa bilong ol Easts i kam daun.

Ol Hunter i bin skoim tripela trai, na

i kisim wanpela penalti gol, na olgetagol kik bilong Zeming i bin go insaitlong gol pos.

Zeming i kisim 4 aut ov 4 na dis-pela risal i mekim kosa Marum i ama-mas na tu, ol sapota bilong ol Hunter.

Dispela wiken ol Hunter bai pilaiegensim Ipswich Jets. Tupela bratahusat i stap olsem kosa bilong Ip-swich em Ben na Shane Walker, tu-pela em ol sta pilaia bilong NRL longbipo.

Wan wik: Fonde, Epril 3 -9, 2014.Isu 2065

Publisher of the newspaper operates at Able Building Complex, Sec 58 Lot 02, Waigani Drive.

INSAIT

NRL naIntrustSuper

Cup dro- Pes 26

- Pes 25

Hekari inamba

wan yet

Isaac Liri i raitim

Gol kik bilong Zeming helpim olHunter

Hapbek bilong ol PNG Hunter, Noel Zeming, i kik na kisim tu poin na mekim ol i dro wantaim ol Easts long las wiken. Poto TheTribe.