nameinse textiles

24

Upload: tanyamarts

Post on 23-Jul-2016

216 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

Nameinse community at Trang , Thailand . This have a long history of textiles since world War 2nd before , Later , cotton is hard to find make weaving missing. After that " kuson ninlaao " , she have intend for revive and develop textiles until discover identity pattern for nameinse.

TRANSCRIPT

ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี จ.ตรังจ.ตรัง

ธญัญามาศ สรุยิาธญัญามาศ สรุยิา

11

ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี จ.ตรงั

“ทอโหกเหอ...ทอฟ มสามสบิสอง

ทอดอกเขม็ทอง มาสองเดอืนครึง่

ไมใชตวัน อง ใครหอนทอถงึ

ทดสองเดอืนครึง่ จนผ าขึน้ราขาว”

สวนหนึง่ในบทร องเพลงกลอมเดก็ของชาวบ านนาหมืน่ศร ีทีส่ะท อนถงึวถิชีวีติการ

ทอผ าได เป นอยางด ีชวีติของสตรชีาวบ านทีค่วรยดึถอืและกระทาํคอื การทอผ า ยิง่ทองาม

กเ็ปรยีบได กบัความงามของหญงิสาวผู นัน้ด วย ผ าทอแตละผนืถอืเป นเรือ่งราวของหญงิสาว

ทีถ่ายทอดความด ีความงาม ความตัง้ใจ ซึง่เรยีงร อยเส นด ายจนเป นแผนผืน ชายหนุมกม็กั

จะมองหญงิสาวทีส่วมใสอาภรณทีม่คีวามละเอยีด ประณตีเป นทีต่ัง้ เพราะถอืวาหญงิผู นัน้

จะมอีปุนสิยัทีล่ะเอยีด เรยีบร อย และงดงามดงัผ าทีเ่ธอผู นัน้ทอขึน้มา

จังหวัดตรังนั้น เดิมเป นเมืองทาเรอืโบราณที่ติดตอการค าระหวางอินเดียกับ

คาบสมทุรมลาย ูเป นต นทางให แกเมอืงนครศรธีรรมราช เมอืงพทัลงุ เพือ่สงตอไปยงัอยธุยา

เปรยีบได กบัเมอืงทาเรอืตัง้สนิค าหรอืแวะพกั อาจกลาวได วาการตดิตอค าขายนีเ้ป นจดุกาํเนดิ

ให กบัการทอผ านาหม่ืนศรใีนคราวตอมา

2

ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี จ.ตรงัผ าทอบ านนาหมืน่ศรี จ.ตรงั

3

ผ าทอนาหมืน่ศรสีาํคญัอยางไร?

ผ าทอนาหมื่นศรีนั้นเป นผ าทอของภาคใต ที่มีประวัติศาสตร มาอยางยาวนาน

คาดวามีการทอตั้งแตกอนสงครามโลกครั้งที่สอง เพราะสงครามในครั้งนั้นทําให ฝ าย

ขาดตลาดไมสามารถหาวตัถุดบิมาทอผ าได ท้ังยงัมสีภาพแวดล อมทีย่ากตอการเพาะปลกู

ทาํให เกดิการเข ามาของผ าโรงงานซึง่มีราคาตํา่กวา หาซ้ืองาย การทอผ าจงึลดบทบาทลง

ประมาณป พ.ศ. 2514 ยายนาง ชวยรอด ได รวบรวมเพือ่นๆ ชางทอผ ามารวมกนัซอมแซม

และทอผ าอกีครัง้ ซึง่ตัง้ใจวาจะให ลกูหลานรู จกัการทอผ าแบบดัง้เดมิโดยความหวงัครัง้นี้

ไมได สญูเปลา เพราะความสนใจของบตุรสาวเป นแรงผลกัดนัให เกดิกลุมทอผ านาหมืน่ศรี

อยาง นางกศุล นลิลออ ทีพ่ฒันา เผยแพรองคความรู ทาํให ผ าทอนาหมืน่ศรเีป นผ าทอที่

มชีือ่เสยีงของจงัหวดัและกลายเป นคณุคาทีง่ดงามจวบป จจบุนันี้

4

ผ าทอนาหมืน่ศรสีาํคญัอยางไร?ผ าทอนาหมืน่ศรสีาํคญัอยางไร?

ความสวยงามของผ าทอนาหมืน่ศรี

ผ าทอเป นรากฐานทีส่าํคญัยิง่ในการดาํรงชวีติขัน้พืน้ฐาน นบัวาเป นอาชพีสาํคญั

รองลงมาจากอาชพีเกษตรกรรม ผ าทอนัน้มกัจะทาํในยามทีว่างจากฤดูการทาํนา เป น

งานท่ีชวยกนัภายในครอบครวั พอป นฝ าย แมนัง่ทอผ า ใต ถนุเรอืนเป ยมด วยความสขุ

รอยยิม้ ลกูหลานกม็านัง่เลนนัง่ดู วถิชีวีติทีเ่รยีบงายกไ็ด ซมึซบัผานการมองเหน็ การสมัผสั

และครอบครัว จะบมเพาะความเป นตัวตนให เดก็ๆ ทลีะน อย กระทัง่ทาํให เกดิความเข าใจ

ในคณุคา สบืทอดและอนรุกัษ การทอผ าตอไป เพราะไมมใีครจะเข าใจความเป นตัวตน

เอกลกัษณ ความงามของผ าทอได ดไีปกวาคนในท องถิน่เอง

5

ความสวยงามของผ าทอนาหมืน่ศรีความสวยงามของผ าทอนาหมืน่ศรี

หากจะกลาวถงึคณุคาของผ าทอนาหมืน่ศรนีัน้ คงไมพ นทีจ่ะกลาวถงึอายขุองผ า

ทอทีเ่กาแกถงึ 90 ป แม วาการทอผ านัน้จะเป นเพยีงงานเสริมจากการทาํนาแตการทอที่

คอยเป นคอยไป ทอด วยความตัง้ใจ ทาํให ผ าแตละผนืมคีวามละเมยีดละไม เป นผ าทอทีเ่ตม็

ไปด วยเรือ่งราวตัง้แตการทอผ า วถิชีวีติ ความเป นอยูทีส่อดแทรกอยูในลวดลายของผนืผ า

และเนือ้ผ าทีท่อ ซึง่แสดงให เหน็ถงึความตัง้ใจทีถ่ายทอดเรือ่งราวผานบนผนืผ า

6

ประเภทของผ าทอนาหมืน่ศรี

ผ าทอนาหมืน่ศรนีัน้ มคีวามเป นเอกลกัษณเฉพาะตวั ในด านวฒันธรรม รวมถงึ

การให ความหมาย ความสาํคญัของผ าทอซึง่สรปุได ดงันี้

1. ผ าเชด็หน า หรอืผ ากราบพระ บางถิน่เรยีกวาผ านุ ย หรอืลกูผ า ทอด วย

ฝ าย ไหม หรอืฝ ายปนไหม เป นรปูสีเ่หลีย่มจตัรุสั ขนาด 40-50 เซนตเิมตร ทอเป นผ าพืน้

ผ าลายตาราง หรอืผ าทอยกดอก เชน ผ าเชด็หน านยิมทอลายลกูแก ว แก วชงิดวง ดอกจนั

ดาวล อมเดอืน เม็ดแตง ดอกกก ชอลอกอ ( ชอมะละกอ ) ชอมาลยั ถ าเป นผ าเชด็ปากนยิม

ทอเป นผ าพืน้หรอืผ าตาสแีดง ถ าเป นผ าปกูราบพระจะนยิมทอลายดอกกก นอกจากนีย้งั

ใช เป นผ ากราบขอขมา หอขนัหมาก หรอืเหนบ็เอวอวดกนั ซึง่เป น ทีน่ยิมทัง้หญงิและชาย

7

ประเภทของผ าทอนาหมืน่ศรีประเภทของผ าทอนาหมืน่ศรี

2. ผ าพาดเฉยีงหรอืผ าบ งเฉยีง เป นผ าสไบทีใ่ช รดัอกโดยชายผ าสวนทีเ่หลอื

เอาไว บนบา ความยาวประมาณ 4 ศอกคบื กว างประมาณ 6-8 นิว้ ผู หญงิสงูอายสุวนมาก

นยิมใช หมทบัเสือ้ชัน้นอก ถอืวาเป นการแตงกายทีส่ภุาพ ในอดตีนยิมสพีืน้แดงยกสเีหลอืง

ขาว เขยีวตอง ดาํ นํา้เงนิ ทอยกลายดอกจนั ดาวล อมเดอืน แก วชงิดวง เมด็แตง ชอมาลยั

ชอลอกอ ลายประสมรปูคน สตัว และตวัหนงัสอื ผ าพาดเฉยีงใช ในโอกาสไปทาํบญุ ต อนรบั

แขกผู ใหญ หรอืไปงานพธิบีวชนาค แตงงาน เป นต น

8

โครงสร างของผนืผ า

1. รมิตนี คือ สวนนอกสดุของผ า ใช ด ายยนืสขีาวข างละ 5 ชอง ฟ นฟ มแตละ

ชองจะใช ด ายคู ทาํให ริมตนีมีความหนาเป นพเิศษกวาเนือ้ผ า นิยมใช ด ายสีขาวเสมอ

2. แม แคร คอื สวนทีถ่ดัจากริมตนีเข ามาใช ด ายยนืสพีืน้ทาํให เนือ้ผ าเป นสพีืน้สเีดยีว

3. ลูกเกียบ คอื สวนทีม่ลีกัษณะเป นเส นคูทีม่ลีายหรอืสพีืน้อยู ตรงกลางเหมอืนถกูคบี

ไว ด วยตะเกยีบ มทีัง้แนวเส นด ายยนืและแนวเส นด ายพุง 4. หน าผ า คอื สวนทีเ่ริม่ของ

เส นด ายสสีาํหรบัยกดอก ลกูเกยีบใช เป นแนวหลักให เส นด ายพุงยกดอกได เกาะกอนวนกลบั

ครัง้ตอไป 5. ชายบัด คือ สวนแรกทีเ่ริม่ทอกอนยกดอก และเป นสวนป ดท ายเมือ่ทอยกลาย

เสรจ็ มคีวามยาวเทากนัทัง้หวัและท าย 6. ชายครุย คอื สวนของชายผ าทีเ่ว นเส นด ายไว

ยาวประมาณ 4 นิว้ มกัใช กบัผ าหมหรอืผ าสไบ ไมนยิมใช กบัผ าเชด็หน า

9

3. ผ าพานช าง เป นผ าใช สาํหรบัพาดโลงศพ เพือ่สือ่ให ผู ตายได รบับญุกศุลทีญ่าติ

ทาํสงไปให โดยทอเป นผ าเชด็หน า หรอืผ ากราบพระ ตดิตอกนัเป นผนืยาว จาํนวน 12 ผนื

หรอืน อยกวานัน้ แตเป นจาํนวนคู มลีวดลายยกดอกเหมอืนผ าเชด็หน า แตชางทอบางคน

ทอผ าพานช างเป นลายยกดอกอืน่ๆ สลบักบัลายตวัอกัษร สัง่สอนให ทาํความดี รกัษาศลี

จะได ขึน้สวรรค ผ าพานช างนีเ้มือ่เสรจ็งานศพแล ว เจ าภาพจะตดัแบงเป นผนืถวายพระ

หรอืแจกให ลกูหลานเกบ็ไว เป นทีร่ะลกึ การทอผ าพานช างนัน้ไมได ทอทัว่ไป ผู ทอมเีจตนา

เกบ็ไว สาํหรบังานศพของตนเองหรอืทอให แกผู ทีต่นรกัและเคารพเทานัน้

10

4. ผ าตัง้ คอืผ านุงหมทีท่อขึน้เพือ่ใช ในพธิแีตงงาน เป นผ าทีเ่จ าสาวทอเตรยีมไว

สาํหรบัเจ าบาว ให เหมาะสมดบัเงนิสนิสอดเชนเมือ่ฝ ายชายไปเจรจาขอหมัน้ฝ ายหญงิจะ

ตกลง หรอืเรยีกสนิสอดเป นเงนิ ซึง่ในอดตีจะคดิเป นเงนิ 9 บาท 19 บาท 29 บาท เจ าสาว

จะทอผ าให กบัเจ าบาวตามสนิสอดทีเ่รยีก เชน เรยีก 9 บาท ต องทอผ า 1 สาํรบั เรยีก 19

บาท ต องทอ 2 สาํรบั เรยีก 29 บาท ต องทอ 3 สาํรบั เป นต น ใน 1 สาํรบั ประกอบด วย

ผ านุง 1 ผนืและผ าหม 1 ผนื เมือ่เจ าบาวยกขนัหมากมาถงึบ านเจ าสาวกจ็ะต องเปลีย่นผ า

สาํรบัใหมทีเ่จ าสาวเตรยีมไว ให

11

5. ผ าถวายพระ ม ี2 ขนาด คอืขนาดผ าเชด็หน าและขนาดผ าอาสนะ มกัทอลาย

ตวัหนงัสอืเพือ่บอกความประสงคอดุมคตหิรอืศรทัธาไว ในผนืผ าหรอือาจมกีารทาํลวดลาย

อืน่เพือ่ความสวยงามอกีด วย

6. ผ านุ ง แบงเป น 2 ประเภทยอย คอื ผ ายาวและผ าถงุหรอืโสรง ผ ายาวใช นุง

เป นโจงกระเบน มทีัง้แบบทีม่ลีวดลายและไมมลีวดลาย

ผ าถงุหรอืโสรง ใช นุ งแบบขมวดชายพก มกัใช สนีํา้เงนิ มวง แดง เหมอืนกบั

ผ ายาว มทีัง้แบบมลีวดลายและไมมลีวดลาย ลายทีน่ยิมได แก หางกระรอก ราชวัตร หวัพลู

หมากรกุ ตาสมกุ ถ าเป นผ าถงุสาํหรบัผู หญงิจะเน นลายทีม่คีวามละเอยีด หากเป นผู ชาย

จะนยิมผ าตา

12

วฒันธรรมการใช ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี

ตัง้แตโบราณมาแล วมกีารใช ผ าเพือ่วตัถปุระสงคทีห่ลากหลายสามารถแบงได ตาม

รปูแบบการใช งานของผ าแตละประเภท โดยผ าทอบ านนาหมืน่ศรีนัน้ แบงการใช ผ าทอ

เป น 2 ประเภท ดงันี้ ผ าทีใ่ช ในชวีติประจาํวนั ได แก ผ านุง ผ าสไบ ผ าเชด็หน า ผ าทีใ่ช

ในพธิกีรรม ได แก ผ าในพธิบีวช พธิแีตงงาน และพธิศีพ

ผ าทีใ่ช ในชวีติประจาํวนั

1. ผ าสไบ ผู หญงิ มกีารสวมใสแบบชอคอ หรอืฉ อคอ หรอือาจเรยีกอกีอยางวา

ตะเบงมาน เป นการสวมใสเพือ่เพิม่ความกระชบัในการทาํงาน โดยคาดผ าจากแผนหลังมา

หอหุ มสวนอกในลกัษณะไขว กนัแล วดงึปลายทัง้สองมาผกูปมไว ทีต่ นคอ

13

วฒันธรรมการใช ผ าทอบ านนาหมืน่ศรีวฒันธรรมการใช ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี

2. ผ านุ ง ผู หญงิ มกีารนุงเหมอืนผู ชาย ซึง่ในป จจบุนัไมเป นทีน่ยิมแล ว เพราะมี

การใช ผ านุงแบบผ าถงุมากกวา การนุงแบบนีเ้ป นการนุงทีค่ล ายกบัการนุงโจงกระเบน แต

ปลดชายผ าทีจ่ะให ยดึไว ด านหลงัมาเหนบ็ไว สวนข างเอวแทน จงึเรยีกวา เควด็จอน

3. ผ าสไบ ผู ชาย มกัใช เป นผ าคล องคอ หรอืมดัเอว เป นผ าอเนกประสงคทีใ่ช

สาํหรบัชวีติประจาํวนั สามารถใช งานได ทัง้การโพกศรษีะกนัแดด ซบัเหงือ่ นบัวาเป นผ า

สารพดัประโยชน เปรยีบได กบัการใช งานของผ าขาวม าในป จจุบนั

4. ผ านุ ง ผู ชาย มกัจะนุงเป นผ าขาวม าเพือ่ความโปรงสบายในการทํางาน แบบ

หยกัรัง้ หากนุงแบบยาวจะนุงแบบเลือ้ยชาย (ลอยชาย) ขมวดชายพกแบบเกีย่วคอไก

14

ผ าในพธิกีรรม

1. ผ าในพธิบีวช เดมินุงโจงกระเบน สวมเสือ้ผ าป านคอกลม พาดผ าหมแบบเฉียง

ตอมาเปลีย่นจากการนุงโจงกระเบนเป นนุงผ านุงแบบผ าถุง

2. พธิแีตงงาน มกีารใช ผ าตัง้ เป นสาํรบัผ าทอจากเจ าสาว ประกอบด วย ผ าหม

และผ านุ ง โดยให เจ าบาวเปลีย่นเมือ่กอนเริ่มพธิี โดยเจ าสาวจะทอผ าตัง้ ตามสนิสอด

ที่ตกลงกันไว กับฝ ายชาย การแตงกายฝ ายหญิงจะสวมเสือ้ผ าป านสีขาว หมสไบเฉียง

นุงโจงกระเบน ยคุหลงันุงผ าถงุ ฝ ายชายจะนุงผ าทีฝ่ ายหญงิทอให สวมเสือ้แขนสัน้ หมสไบ

เฉยีง นุงโจงกระเบน ยคุหลงัจะสวมเสือ้ผ าป านสขีาว

15

3. พธีิศพ เป นพธิทีางศาสนาและความเชือ่ทีเ่กีย่วข องกบัคนทอผ าโดยตรง เพราะ

การทอผ าพานช าง ซึง่เป นสิง่ทีท่าํให คนตระหนกัถงึชวีติหลงัความตาย เป นมรณานสุติ

ดงัแนวคดิของศาสนาพทุธ โดยผู ทอจะทอเป นผ าเชด็หน าตอกนัเป นจาํนวนเลขคู อาทิ

ตอกนั 8 ผนื 10 ผนื 12 ผนื แตละชองผ านัน้เทยีบได กบับนัไดไปสู สวรรค คนทอผ ามกั

ทอให คนทีร่กัและของตวัเองเพือ่ใช พาดโลงศพในวนังานของตน ซึง่ผ าพานช างนีถ้อืเป นผ า

ศกัดิส์ทิธิเ์ป นผ าทีส่าํคญัทีส่ดุในชวีติของชาวบ านนาหมืน่ศร ีผ าพานช างนีใ้ช เป นผ าทีพ่าด

โลงศพ เมือ่เสรจ็พธิแีล วมกัจะนาํไปถวายพระหรอืตดัแบงให แกเครอืญาตขิองผู เสยีชวีติเพือ่

เป นทีร่ะลกึถงึผู ทีล่วงลบัไปอกีด วย ผ าทีต่ดัแบงนัน้กจ็ะมลีกัษณะเป นผ าเชด็หน าผนืเลก็

วฒันธรรมการทอผ านัน้อยูคูกบัสงัคมของสตร ีการทอผ าทีเ่รยีบร อย สวยงาม ไมมี

รอยตาํหนใิดใดบนผนืผ าจะเป นสิง่ทีย่นืยนัวาภายหน าจะมหีนุมๆ มาหมายปองและต องการ

จะแตงงานด วย ดงันัน้การทอผ าด วยลวดลายทีง่ดงามไมอาจจะวดัคณุคาของหญงิสาวได

หากผ าทอผนืนัน้ทออยางไมประณตีเรยีบร อย อนัเป นสิง่ทีจ่ะแสดงถงึการอยูรวมกนัเป น

ครอบครวัวา หญงิสาวคนนัน้จะสามารถดแูลบ านเรอืน ครอบครวั ได ดอียางไร

16

1717

ผ าพานช าง

เอกลกัษณ ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี

ผ าทอบ านนาหม่ืนศร ีนัน้แบงออกเป น 4 ประเภทได แก ผ าเชด็หน า ผ าหม

หรอืผ าสไบ ผ านุง และผ าทอเพือ่วตัถปุระสงคพเิศษ ซึง่ผ าสไบมโีครงสร างลวดลาย

เป นเอกลกัษณ 6 ประการ ได แก รมิตนี แมแคร ลกูเกยีบ หน าผ า ชายบดั และ

ชายครยุ โดยผ าเชด็หน านัน้มโีครงสร างทีค่ล ายคลงึกบั ผ าสไบ แตไมมี ชายครยุ

หน าผ า

ผ าทอที่พบเป นการทอด วยวัสดุฝ ายเป นหลัก เทคนิคการทอยกดอก

หางกระรอก และทอลายขดัธรรมดา ด านการใช งานนัน้แบงการใช งานเป น 2

ประเภท คอื ผ าทอในชวีติประจาํวนั ได แก ผ าหม และ ผ านุง สวนผ าเชด็หน านัน้

ได ถกูยกเลกิไป อกีประเภท คอื ผ าทอในพธิกีรรม ได แก ผ าในพธิบีวช พธิแีตงงาน

และผ าพานช างในพธิศีพ

เอกลกัษณ ผ าทอบ านนาหมืน่ศรีเอกลกัษณ ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี

18

ด านลวดลายของผ านัน้เป นการทอลายทีซ่ํา้กนัตลอดทัง้หน าผ าทีไ่ด ตกีรอบ

ไว ในโครงสร างลาย ลวดลายทีพ่บมลีกัษณะเป นรปูทรงเรขาคณิต โดยได รบัอทิธิพล

จากลายไทย ซึง่มาจากการตดิตอกบัราชสาํนกัสยามทางการค า ซึง่สามารถแบงเป น

ลายเอกลักษณ ลายท่ีดัดแปลงมาจากลายเอกลักษณ และลายจากจินตนาการ

ซึง่ล วนแล วแตบงบอกถงึอตัลกัษณ วฒันธรรม คณุคา ความเป นตวัตนผานการทอผ า

เป นเอกลกัษณของชาวบ านนาหมืน่ศรี ตาํบลนาหมืน่ศรี อาํเภอนาโยง จงัหวดัตรงั

บ านนาหมืน่ศร ีนบัเป นชมุชนตวัอยางอกีชมุชนหนึง่ทีท่าํให เหน็ถงึความเป น

เอกลกัษณ ของการดาํรงอยูของวฒันธรรมการทอผ า มคีวามรกัและผกูพนักบัวถิชีวีติ

เดมิๆ มกีารหันกลบัมามองคณุคาของสิง่ตางๆทีเ่คยสัง่สมเอาออกมาป ดฝุ น กระทัง่

เป นภาพใหมทีช่ดัเจนและสวยงามยิง่ขึน้ จากการรือ้ฟ น เกบ็รวบรวม สอบถามและ

สบืทอดการทอผ า เพือ่เป นการรกัษาเอกลกัษณตวัตนของชาวบ านนาหมืน่ศรผีานการ

ผสมผสานการอนรุกัษ และพฒันาให ควบคูกนัไป จนเกดิเป นความภาคภมูใิจตลอดมา

19

ผ าทอบ านนาหมืน่ศรี จ.ตรัง© 2015 (พ.ศ. 2558) โดย ธญัญามาศ สุรยิา

สงวนลขิสทิธิ์ พมิพ ครัง้แรกเมือ่ ตลุาคม พ.ศ. 2558 จดัพมิพ โดย ภาควชิาศลิปะไทย

คณะวจิติรศิลป มหาวทิยาลยัเชยีงใหม

เรยีบเรยีงและออกแบบโดย ธญัญามาศ สรุยิา

ออกแบบโดยใช ฟอนท TH SarabunPSK 16 pt

หนงัสอืเลมนีเ้ป นสวนหนึง่ของการเรยีนการสอน เพือ่สงเสรมิและตอยอดศกัยภาพการศกึษาภายใน

ภาควชิาศลิปะไทย คณะวจิติรศลิป มหาวทิยาลยัเชยีงใหม