napatitsinermut siuariartortitsinissamullu …/media/nanoq/files/attached... · 2017. 5. 18. ·...

25

NAPATITSINERMUT SIUARIARTORTITSINISSAMULLU PILERSAARUMMI TAKORLUUKKAT TUNNGAVIILLU ATATITSISUT

26

Aallaqqaasiut .............................................................................................................................................................................................................. 26 Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarummi takorluukkat tunngaviillu atatitsisut .............................. 29 Iluarsaaqqinnermi sammiviit pingaarnerit sisamat ........................................................................................................................ 33

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 1: Ilinniartitaanerup pitsanngorsarnissaa .............................................................................................................................................................45 Sammisanut assigiinngitsunut atatillugu atuartut piginnaasaasa qaffasssarnissaat – amerlanerusut ilinniagaqalersinnaaqqullugit ...............................................................................................................................48 Amerlanerusut ilinniagaqalernissaat – ilinniakkaminnik naammassisaqartartut amerlisarnissaat ............................ 55 Ilinniartitaanermut aaqqissuussaanerup naammassisaqarfiunerunissaa – piaarnerusumik suliffeqarfeqarfimmut akulerunnissaq ...........................................................................................................56 Siunniussat sunniutillu ..............................................................................................................................................................................58

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 2: Annertusaanermut aningaasatigullu arlalinnik isumalluuteqalernermut ikaarsaariarnermut iluaqutissat .............................59 Siunertaq toraarlugu atassuteqaqatigiinnermut aningasaliissutit ........................................................................................ 62 Uuliamut atortussiassanullu tunngasut ............................................................................................................................................. 74 Takornariaqarneq ........................................................................................................................................................................................81 Aalisarneq ......................................................................................................................................................................................................93 Inuussutissarsiornermi killiliussanik aamma suliffeqarnermik nutarterineq ....................................................................... 97 Anguniakkat sunniutillu ......................................................................................................................................................................... 107

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 3: Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq ........................................................................................................................................................108 Pisortat ingerlataqarfiini tamarmiusuni aningaasaqarnikkut aqutsineq pitsaanerusoq ..............................................109 Suleriaatsini, suliassanik naammassisaqarnerni, pilersaarusiornerni innuttaasunillu kiffartuussinermi digitalinngortitsineq ..........................................................................................................................................119 Siusissukkut pitsaaliuilluni suliniutit ...............................................................................................................................................124 Anguniakkat sunniutillu ..........................................................................................................................................................................118

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 4: Atugarissaarnissamut ikiorsiissutinik, akileraartitsisoqarfimmik ineqarnermullu suliassaqarfimmik iluarsaaqqinnikkut annertusisamik imminut pilersuilerneq ..............................................129 Imminut pilersugarineq ......................................................................................................................................................................... 132 Inissamik imminik pilersugarineq .......................................................................................................................................................137 Utoqqalinermi imminut pilersugaqarneq ........................................................................................................................................ 143 Pilersitat ......................................................................................................................................................................................................144 Anguniakkat sunniutillu .........................................................................................................................................................................162

Ilanngussat ............................................................................................................................................................................................................... 163 Ilanngussaq 1 Qitiusumik aningaasaqarnermut tunngasunut ilimagisat ............................................................................. 163 Ilanngussaq 2 Aaqqissuusseeqqinnertigut pissarsissutigineqarnissaat ............................................................................164

IMAI

27

AALLAQQAASIUT

Ingerlataqarfiit arlallit iluanni ineriartorneq taakkulu akornanni sunniiveqatigiilluarneq, pisortat namminersor-tullu suleqatigiilluarnerat kiisalu nunap immikkoortuisa iluanni, nunat immikkoortuisa akornanni aamma nunap nu-nanik allanik niueqateqarnerani suleqateqarnermi ineriar-torneq Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut inuiaqati-giinnullu apeqqutaapput.

Pitsaasumik inuiaqatigiinni ineriartorup kissaatigisap angu nissaa taamaattumik suliaanngilaq oqitsuinnaasoq. Peqatigisaanik suliassaavoq sammivia ingerlaavartumik annikitsumik aaqqiiffigineqartariaqartartoq akuttunngit-sumillu annertunerusumik iluarsaaqqinnikkut suliniute-qarnissamik pisariaqartitsisoq.

Tamatuma ingerlannissaanut pikkorikkaanni – minnerun-ngitsumillu piffissaq eqqorlugu iliuuseqaraanni –kissaati-gisatut sunniutissap anguneqarnissaa ilimanarnerulis-saaq. Assersuuteqarniaraanni motorimut eqqaanarpoq. Kikkut tamarmik umiatsiaaraqartut imaluunniit biileqartut motoorip eqqumiikajaartumik pissuseqarsinnaanera na-lunngilaat. Paarilluanngikkaanni sukkanerusumik aserus-saaq. Iluarsaassinerit akisupput siusinnaartumillu taarsii-nerit akisuujullutik.

Soorunami inuiaqatigiit motooriunngillat. Inuiaqatigiit tassaapput inuit, ataatsimoornerit, pisortat ingerlatsine-rat suliffeqarfiillu, inatsisit maleruagassallu. Taakku ata-qatigiipput imminnullu nermussimallutik. Qujanartumik inuiaqatigiit motoorisulli aserorsinnaanngillat, kisiannili inuiaqatigiit pitsaavallaanngitsumik ingerlasinnaallutik. Tamanna assigiinngitsutigut takuneqarsinnaavoq:

• Assersuutigalugu inuit amerlavallaartut suliffeqanngip-pata, suliffissaaleqisut inuillu nungullarsimasut, suli-nermikkut ajoqusersimanertik imaluunniit atornerlui-suusimanertik pissutigalugu, taamaalilluni tamanna inuiaqatigiinni annertuumik ajornartorsiutaalerluni.

• Inuusuttut inersimasullu amerlasoorpassuit taamaal-laat meeqqat atuarfianiit naggammik soraarummeersi-maneq – immaqalu taanna angusimanagu – qaffasinner-paatut ilinniagarisimappassuk, tamanna aamma inuiaqatigiinnut suliassaavoq annertoorujussuaq ilun-gersunartorlu.

• Imaluunniit nunami ikittunik imaluunniit killormut ine-riartorfiusunik immikkoortoqarpat, tamannalu pissuti-galugu innuttaasut nutaaliaasut nunaminnut naatsor-suutigisaasa eqqortinnissaat ajornakusoortinneqarpat.

Assersuutinut pingasunut naleqqiullugu kisitsisitigut paa-sissutissat erseqqissumik oqariartuuteqarput, inernilii-nerlu erseqqilluni:Qujanartumillu iluatsitsinerit aamma malunnartinniarne-qarsinnaagaluartut iluariinnarsinnaanngilagut. Inuiaqati-

giinni toqqissisimanerunissaq ilimanaateqarnerunissarlu anguniarlugu immikkoortuni arlalinni naammattumik ine-riartornissarput pisariaqartipparput.

Taamaattumik uagutsinnut pinngitsoorata aperisariaqar-pugut: Pitsaanerulaartumik iliuuseqarsinnaanngilagut?

Ilumut. Nassuerutigisariaqarparpullu sunniutit kissaati-gineqartut takkutissappata inuiaqatigiit aaqqissugaane-ranni assigiinngitsorpassuartigut iluarsiisinnaagatta, siu-nissami kinguaariit pigissaarnissaat atugarissaarnissaallu qulakkeerniarlugit taamaalillutik tamatsinnut toqqamma-viulerlutik.

Taamaattumik inuiaqatigiinni unammilligassanik arlalin-nik aaqqiinissamut Naalakkersuisut ataatsimut siunner-suutaat maannakkut saqqummiunneqarpoq. Tamanna Na-patitsinissamut siuariartornissamullu pilersaarutikkut pi-voq, inuiaqatigiinni aaqqissugaaneq tunuanilu sulianik in-gerlataqarnerit qanoq pitsaanerpaamik aaqqissuussane-rannik eqqartuisoq, taamaalilluta suliassagut annertuut ilungersunartullu ataatsimoorluta iluarsisinnaallutigit.

Pingaarnertigut pilersaarut iluarsaaqqinnermi sammivin-nik sisamanik makkuninnga imaqarpoq:

• Ilinniarsimassutsip qaffasissusiata annertusinissaa• Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sammivi-

limmut aningaasaqarnermut allanngortitsineq• Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq• Atugarissaarnermi pisartagarisat siunissamut qu-

lakkeerneqarneri

Iluarsaaqqinnermi sanmmiviit taakku sisamat immikkoor-tuupput pingaarutilerujussuit inuiaqatigiiunitsinnut pin-gaarutilerujussuit. Suut tamarmik kalluarneqassapput, tassunga atatillugit peqqinnissaq, isumaginninnermut tunngasut aamma suliffeqarnermut pissutsiniit allaffis-sornikkut, akileraarutitigut, attaveqaatinik inuussutissar-siutinilu siuarsaaneq.

Inuiaqatigiit pitsaanerusut ingerlalluartullu qanoq piler-sinnissaannut napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut toqqammavinnik inissiissaaq. Kisiannili uagut innuttaasut, suliffeqarfiit namminersortut aamma pisor-tat suliffeqarfii toqqammavinnik immersuissaagut.

Taamaattumik inuiaqatigiinni pingaarnertigut suliassat annertuut ilungersunartullu aaqqiiffiginissaannut kikkut tamarmik ikiuunnissaat kaammattuutigissavara, taamaa-lilluni nunarput inuuffigissallugu toqqissimanartuulerluni pilerinartuulerluni aamma piujuartitsinermik tunngave-qartumik suliffeqarfinni aningaasaliinissamut ingerlatsi-nissamullu pisortat tungaanniit pitsaasunik toqqamma-vissiisoqarluni. Peqatigisaanik Kalaallit Nunaat suli issit-

28

tumi ingerlataqartuussaaq peqataasorlu malunnaatilik. Kalaallit Nunaata tamarmi tamanna iluanaarutigissuaa.Sammisaq pillugu Inatsisartut ataatsimiittarfianni pissar-siffiulluartumik oqallinnissamut qilanaarpunga, inuiaqati-giinni suliassatta annertuut ilungersunartullu ataatsi-moorluta qanoq aaqqiiffiginissaannut partiit siunnersuu-tissaat qilarnaaralugit.

Siunertaqarpormi pingaarutilimmik: Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut suliamik nagga-siinngilaq. Aatsaat maannakkut suliap ingerlanera iluamik aallartippoq. Suliap ingerlanera qanoq sivisutigissaner-soq arlaannaataluunniit suli ilisimanngilaa. Neriuppungali Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaaru-tikkut ukiorpassuarni aggersuni inuiaqatigiinni qanoq ine-riartortitsinissarput pillugu oqallinnissanut iluamik tunn-gavissaqalerluta.

Atuarluarnissamik oqallilluarnissamullu kissaassillunga!Ikinngutinnersumik inuulluaqqusillunga

Randi Vestergaard EvaldsenAningaasaqarnermut Aatsitassanullu Naalakkersuisoq

29

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarummi takorluukkat tunngaviillu atatitsisut

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut pillugu Naalakkersuisut pingaarnertigut takorluugaqar-put, tassa Kalaallit Nunaat annertusiartuaartumik anin-gaasarsiornikkut imminut napatilissaaq siunissamilu un-gasinnerusumi Danmarkimiit ataatsimoortumik tapiissu-tit isumalluutigiunnaarlugit.

Takorluukkami pisariaqarpoq pisortani atasinnaasumik aningaasaqarnerup aamma namminersortut ingerlataqar-fiini pigissaarnikkut qaffariarnerup qulakkeerneqarnis-saat.

Naalagaaffimmiit suliassat nutaat tiguneqarnissaannut aamma aningaasaqarnikkut taamaalillunilu politikkikkut annertunerusumik nammisorsinnaanerup anguneqarnis-saanut tamanna pisariaqarpoq, tamanna politikkikkut in-nuttaasunilu tapersersorneqarluni.

Taamatut takorluukkap taassumalu iluani aningaasarsior-nikkut siuariarneq pillugu anguniakkap eqqortinnissaa su-liaanngilaq pisariittoq, tassa siuariartorneq ataavassap-pat piujuartinneqassappallu ingerlataqarfiit arlallit iluan-ni ajunngitsumik ineriartortoqarnissaanik tamanna piuma-saqarmat. Aamma takorluukkap ukiumit ukiumut eqqortin-neqarnissaa siunertaanngilaq, kisiannili ataatsimoorluni suliniuteqarnikkut tamaviaarnikkullu.

Piviusumik annertusiartuaartumik inuiaqatigiinni im-mikkoortumi pingaarutilinni arlalinni ataatsimoortumik siunnerfeqartunik sammivimmi kissaatigineqartumi in-gerlasariaqarpugut, tassunga ilanngullugit ilinniartitaa-nermut, suliffeqarnermut, inuussutissarsiornermut isu-maginninnermullu tunngasut kiisalu inissianut attaveqar-nermullu tunngasuni aningaasaliinerit.

Immikkoortut imminnut ataqatigiinnerinik tamanna naam-massiuminaallisarneqarpoq. Immikkoortumi ataatsimi iluatsitsineq immikkoortuni allani taamaaqataanik iluat-sitsinissamut periarfissanut aamma ingerlataqartut arlal-lit suliniutini pingaarutilinni assigiinngitsuni arlalissuarti-gut peqataanerannut pingaaruteqarpoq. Piviusunngortit-sinissaq allaanerusinnaanngilaq. Ataqatigiissaarinissa-mut tamanna annertuumik piumasaqaateqarpoq aamma allanngortitsinernut pisariaqartunut aamma immikkoor-tuni pingaarutilinni suliniutit pillugit ataatsimoorluni an-guniakkat pillugit aallaaviusumik ataatsimut isiginne-riaatsimut.

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut tassaavoq ataatsimut Naalakkersuisut titartaaniarnerat, takorluukkap piviusumik qaninnerulernissaanut iluarsaas-sinerit sunniutaasa kissaatigineqartut taakkunanilu tama-ni pingaarnertigut suliniutit angunissaasa sammiviinik ti-tartaasoq.

Iluarsaassinermi suliniutit ataqatigiilersinniarlugit Napa-titsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarutip iluar-saaqqinnermi sammiviit sisamat pillugit tamanut tunnga-sut tunngaviit atatitsisut tallimat taamaattumik ataaniit-tumi saqqummiunneqarput.

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut pillugu tunngaviit tamanut tunngasut atatitsisullu

Piujuartitsineq.Inuiaqatigiinnik ineriartortitsinerput piujuartitsinerus-saaq aamma inuiaqatigiinni immikkoortut tamarmik ilaas-sallutik, tassunga ilanngullugit aningaasaqarneq, ataatsi-moornerit aamma pinngortitami isumalluutinik ingerlat-sineq.

Imminut pilersorneq annertusisimasoq. Innuttaasut ataasiakkaat nammineq inuunerminnut ilaqu-tariillu inuunerannut annertunerusumik akisussaassap-put, imminnut pilersorlutik aamma toqqammavinnik piler-sitsissallutik. Imminut pilersortoqarsinnaassaaq, imminul-lu pilersorneq pilerinartuussalluni. Tassunga ilanngullugit nammineq inissiamik piginnittuunissamut amerlanerit pe-riarfissaqalersinneqassapput, taamaalilluni innuttaasut ataasiakkaat nammineq illuminni ittuusinnaalerlutik ta-matumalu malitsigisaanik akisussaalerlutik periarfissaqa-lerlutillu.

Tamanna pisariaqartinneqartillugu siunnerfeqartumik pi-sortaniit ikiorserneqarnissaq periarfissiisunik isumagin-ninnikkut suli aaqqissuussinernik peqassuugut, aamma inunnut inissiatigut imminut pilersorsinnaanngitsunut inissianik pilersuinermik pisortat suliassaqarlutik.

Namminersortut aningaasaliinerannut toqqammaviit pit-saasut patajaatsullu. Namminersortutut ingerlataqartut allanut naleqqiullugit kisitsisitigullu alliartorsinnaalersillugit, politikkikkut al-laffissornikkullu toqqammavinnik pilersitsinissaq pisor-tat ataatsimoorlutik suliassaraat pingaaruteqartoq. Tas-sunga ilanngullugu ullumikkut pisortanit isumagineqartu-nik suliassanik tigusisinnaaneq ajornarunnaarsillugu.

Atorfinnik ataavartunik pilersitsisinnaasunik aamma pi-gissaarnermik annertusitsisinnaasunik aningaasaliinernik kajungilersitsinissaq pillugu Kalaallit Nunaat nunarsuup sinneranut toqqaannartumik unammillertuuvoq. Nunar-suarmioqatigiit aningaasarsiornerannut ilaavugut. Taa-maattumik nunap unammillersinnaassusianik nukittorsaa-sumik aaqqissugaasumik siunnerfeqartumillu sulissaagut. Attaveqaatini isumatuunik aningaasaliissaagut aamma annertunerusumik niueqatigiinnermi iluaqutit atorluar-niarlugit aamma periarfissat takkunneri naapertorlugit niueqatigeeriaaseq inerisarlugu.

30

Ataatsimut sammisumik kinguneqarluartumillu suliassa-nik naammassisaqarneq. Pisortat ingerlataqarfii pingaaruteqarluinnartumik inissi-simasuupput, minnerunngitsumik nunami inukitsuarar-suarmi nunarujussuarmi nunaqarfippassuit siaruarsimaf-fiani. Namminersorlutik Oqartussat pisortani ingerlata-qarfiit tulluartumik aamma nutaalianik atasinnaasunillu aaqqiisunik aaqqissugaanerup aaqqissuunnissaannut kommunit suleqatigissavaat, innuttaasunut pitsaanerpaa-mik iluaqutaasumik tassani qanorlu aaqqiiffigineri aallaa-vigalugit.

Nunat allat kikkuugaluartulluunniit assigalugit suliassar-passuaqarpugut annertuunik ilungersunartunillu. Taakku-ninnga aaqqiineq ataatsimoorluni suliassaavoq, ingerlata-qartut akornanni suleqatigiinnermik tatiginninnermillu tunngaveqartussaq: ingerlataqarfiit akornanni, pisortat ataatsimoorlutik aaqqiineri amerlanertigullu namminer-sortut ingerlataqartut suleqatigiiffiillu kajumissuseq tunngavigalugu peqataasut iluaqutaasumik sunniiveqati-giinnerisigut.

Ataatsimoorfiup ilaatut alliartorfigissallugu najugaqar-figissallugulu pilerinartoq. Inuiaqatigiiffipput tassaassaaq pitsaasumik inuuneqar-nissamut ataatsimoornissamullu toqqammaviusoq, inuuf-figissallugu peqataaffigissallugulu pilerinartoq kiisalu nunani allani ilinniareernerup kingorna nunasiffissaasoq. Suliniutinut anginerusunut aamma suliassanut allanut pin-gaaruteqartunut sulisussanik pisariaqartitsinikkut pileri-sunnermut atasumik maani najugaqarnissamik toqqaasi-masunut inunnut ilaqutariinnullu tikilluaqqusilluassaagut.

Ilinniarfinnik atugarissaarnikkullu aaqqissuussinernik tanngassimaarutigisinnaasatsinnik pilersitsinitsigut inuit ataasiakkaat inuttut ineriartornissaat ajunngitsunillu to-qqaanissamut periarfissaqarfiusunik assigiimmik kikkun-nut tamanut periarfissiissaagut – aamma inuk qitiutillugu. Pinngortitap tungaaniit paarilluagassatsinnik avatangii-seqarpugut asseqanngitsumik, aamma nunagisagut naju-gaqarfigissallugit tikiffigissallugillu pitsaasuutissuagut. Kalaallit inuusaasiat, ataatsimoorluta pingaartitagut oqaatsigullu inuiaqatigiit ineriartornerannut tunngaviup-put qajannaatsut, tunngavigisinnaasagut aamma silar-suup sinneranik naapitsinerput aallaavigalugu ineriartor-figisinnaasagut.

31

Inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut suliassaqarput anner-tuunik ilungersunartunillu aamma inuiaqatigiit atugaris-saartut maannakkut aaqqissugaanerat siumut sammisu-mik aningaasaqarnikkut atasinnaanani, tamannali suli-nikkut iliuuseqarfigineqarsinnaallunilu iliuuseqarfigine-qassaaq. Takussutissaq 1.1-ip siuariartornermut ilaaler-sitsinermilu pingaarnertigut aporfiit ilai takutippai.

Politikkikkut iliuuseqartoqanngippat innuttaasut nali-giinnginnerat, allanut nuunnerit amerliartussapput aam-ma inuiaqatigiit pillugit pisortanit aaqqiiffiginissaannik kissaatigisagut suliassat kivinnissaannut pisortat ingerla-taqarfii nukissaqanngitsut.

Iluarsaaqqinnerit aqqutigalugit taakku ataanni ineriartor-nermi pisinnaasunut arlalinnut sillimasoqassaaq:

• Ukiuni aggersuni amerlanerit suliffeqarfiit qimassa-vaat, qujanartumilli sivisunerusumik inuusartut amer-liartussallutik. Ataatsimut isigalugu taamaattumik ikin-nerusut siunissami pilersugassaat amerlanerulissapput.

• Ilinniartitaaneq pillugu piumasaqaatit nalinginnaasumik ataavartumik suliffimmik nassaarnissamut naleqqiullu-gu qaffakkiartorput.

• Kalaallit Nunaat nunarsuarmioqatigiit imminnut qanil-liartuinnartut ilagaat aamma unammilleqatigiinneq an-nertusiartuinnarluni ilaatigut aningaasaliisinnaasut pi-lerisutsilerniarlugit, ilaatigut suliffeqarfiit atasinnaa-sut aalajangiussimanissaannut naleqqiullugu.

• Ukiuni kingullerni 50-ini nalinginnaasumik – nunarsuar-milu – pissusiulersoq tassaavoq amerlanerit najugaqar-fiusunut anginerusunut nutsernerat.

Tunngaviusuni taakkunani pingaaruteqartuni inuiaqatigiit atugarissaartut siunissami aaqqissugaanissaat oqallisi-

gineqassatillugu aaqqissuunneqassatillugillu pisariaqar-poq politikkikkut isummernissaq.

Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit takutippaat inuiaqatigiit katitigaanikkut ineriartornerat maannakkullu aaqqissugaanikkut ajornartorsiutit, sulisinnaasutut ukiul-lit arlalissuit suliffeqarnerat imaluunniit appasissumik isertitaqarnerat, pisortat aningaasaqarneranni aaqqissu-gaasumik amigartooruteqarnermik kinguneqarsinnaasoq inuiaqatigiinnillu unammilligassat qaffakkiartorsinnaasut.

Aningaasarsiornermi kisitsisit pingaarutillit ilai qiimmas-saataavallaanngillat. ukiuni arlaqartuni inuiaqatigiinni aningaasarsiornikkut siuariartorneq appasissimavoq naammassisaqarsinnaassuserlu appasissimalluni.

Pisortat ingerlataqarfii, allannguisoqanngippat, aningaasa-lersuinermi annertusiartuinnartumik ajornartorsiuteqalis-sapput. Iluarsaaqqinnerit aningaasaqarnikkut sunniutaannik naatsorsuineq Aningaasaqarnermi Siunnersuisoqatigiit na-patitsisinnaaneq pillugu ilusiliaanni suliarineqassaaq. Napa-titsisinnaaneq pillugu Titartagaq Aningaasaqarnermut Naa-lakkersuisoqarfimmi tunngaveqarpoq, Aningaasaqarnermi Siunnersuisoqatiiit peqatigalugit ilusiliap inerisarnissaanut nutarternissaanullu isumaginnittuullutik. Titartagaq 1.2-mi takutinneqarpoq pisortat ingerlataqarfiini isertitat aningaa-sartuutillu tamarmiusut ineriartorneri 2030-mi 1 mia. kr.-inga jannik ukiumut amigartooruteqarnermik kinguneqarsin-naasut, suliassat annertuut ilungersunartullu aaqqiiffigine-qanngippata. Taassumali aamma takutippaa taakku aaqqiif-figineqarsinnaasut. Takussutissiami titarnerup aappaluttup takutippaa napatitsinermut siuariartortitsinissamullu piler-saarummi iluarsaaqqinnerni sammivinni sisamani imarine-qartut iluarsaaqqinnerit naammassineqarnerini pisortat isertitaasa siumut naatsorsorneri.

Pingaarnertigut aaqqissugaanikkut ajornartorsiutit taakkulu akuerineri

Takussutissaq 1.1. Inuiaqatigiit ineriartorneranni siuariartornermut ilaalersitsinermilu aporfiit

Paasissutissarsiffik: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Siuariartornermut aporfiit• Unammillersinnaassuseq nalinginnaasumik appasippoq• Avammut niuerneq annertunersaatigut aalisarnermik ingerlataqarnerneer-

suuvoq• Aaqqissuugaanermi suliffissaaleqineq• Niuerfiit mikisut annikitsunillu ingerlatsinermi akornutit• Niuernerup ilusaa attaveqaatillu oqaluttuarisaanermik tunngaveqartut

Inuiaqatigiit ineriartorneranni ilaalersitsinermi aporfiit• Piginnaasatigut katataasimaneq• Naligiinnginneq soqutaanngilersitsinerlu• Inuuniarnikkut ajortumik kingornussineq• Ilinniarfeqarfinni ingerlaqqinnissamut akornutit• Atornerluinermik ajornatorsiutit

32

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarutip pingaarnertigut anguniagai, takussutissaq 1.3-mi takune-qarsinnaasut pisortat aningaasaqarneranni siuariartorne-rup napatitsinerullu ilanngunneqarneri pillugit takorluuk-kamik tapersersuipput.

Aalajangersimasunik anguniagalersornermi iluaqutaasoq tassaavoq inuiaqatigiit sammivimmut eqqortumut inger-

lanersut nalilersuisoqarsinnaammat. Ukiumoortumik aningaasanut inatsimmi pingaarnersiuisoqassatillugu ta-matuma nalilersuinernut ilanngunneqarnissaa pingaar-poq. Taamaattorli aamma anguniakkani kisitsisit kisiisa isiginiarneqarnerini tamakkiisumik takusaqarsinnaaneq annaaratarneqarsinnaavoq. Taamaattumik politikkikkut siunertani uuttuutini toqqarneqartuni ineriartornerup nassuiarnissaa pingaarpoq.

Takussutissaq 1.3: Napatitsinermi siuariartortitsinissamullu pilersaarummi anguniakkat pingaarnerit


Aningaasaqarnikkut ineriartorneq siuariartorfiusoq suliaqarfiusorluBNP 2030 tikillugu agguaqatigiissillugu siuariartornerup 2000-2014-mi siuariartorsimaneq qaangerlugu Sulisoqarsinnaassuseq 80 pct.-imiilluniSIK-p minnerpaamik akissaataanik sulinermi isertitaqartut 2030-mi 5 pct.-imut appartinneqartut

Inuiaqatigiit ineriartorneranni kikkut tamarmik ilaatinneriUkioqatigiiaat 70 %-ii, 2015-mi meeqqat atuarfianni naammassisut, 35-nik ukioqaler-sinnatik, inuussutissarsiutitigut piginnaalersitsisumik ilinniagaqarlersimassapputAmerlanerit nuuttarneri 2020-mi inuit amerliartornerulernerannut mumisinneqassaaqInuuniarnikkut pitsannguutit uuttorneqarsinnaasut inuillu peqqissusianni siuariarneqInuit ikinnerpaamik 66 pct.-ii 2020-mi sukkasuumik internetikkut atassuteqalissapput

Pisortat aningaasaqarneranni oqimaaqatigiinneqPisortat aningasaqarneranni oqimaaqatigiinneq - aamma siunissami ungasinnerusumi 2030-p tungaanutPisortat ingerlataqarfiini ingerlaavartumik naammassisaqarsinnaassutsikkut ineriartor-neq

Titartagaq 1.2: Pisortat isertitaasa, aningaasartuutaasa aamma isertitat + iluarsaaqqinnerit ineriartorneri (mio.kr., 2014-mi akit)

Pissarsiffiusoq: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Nass.: Siumut naatsorsuineq inuiaqatigiit katitigaanerisa ineriartornerat immikkuullarissoq pillugu ilimagisat tunuliaqutaralugit. Ilanngussaq 1.3-mi siumut naatsorsu-inerup tunuani ilimagisanik erseqqinnerusumik misissuisoqarpoq.

IsertitatAningaasaartuutitIsertitassat missiliorneriAningaasartuutit missiliorneriIsertitassat + iluarsaaqqinnerit missiliorneriAningaasartuutissat + iluarsaaqqinnerit missiliorneri

ILANNGUSSAQ 3 takuuk

33

Politikkikkut anguniakkat suliassallu tassaapput:

• toqqammavinnik pitsaasunik patajaatsunillu pilersitsi-nissaq, aningaasaliinerit annertusinerinik, siuariartor-nerup qaffanneranik, namminersortut ingerlataqarfiini atorfinnik akissarsiagissaarfiusunik amerlanernik piler-sitsinermik aamma avammut niuernermik inuussutissar-siummi napassutaasunik marlunnik-pingasunik nutaanik pilersitsinermik kinguneqarsinnaasunik,

• nalinginnaasumik ilinniagaqassutsip qaffasissusianik annertuumik kivitsineq, ilinniagaqareernerup kingorna sukkanerusumik ataavartumillu amerlanerit sulilersillu-git aamma imminut pilersorsinnaaneq qaffallugu, aam-ma

• pisortat ingerlataqarfii pingaarnertut suliassaminni il-inniartitaanermut, suliffeqarnermut, isumaginninner-mut peqqinnissamullu tunngasuni aningaasartuutinut naapertuuttunik aaqqiiniarnermik aallussissapput. Pi-sortat ingerlataqarfii ajunngitsumik inuussutissarsiuti-nik ineriartortitsinissamik inissamik pilersitsissapput kiisalu tamanna iluaqutaatillugu pisortat namminersor-tullu suleqatigiilersinnaallutik.

Aningaasarsiornikkut suliassat annertuut ilungersunartul-lu aaqqiiffigineqarsinnaanngillat inuuniarnikkut ajornar-torsiutit aaqqinniaqqaarnagit aamma inuuniarnermi kin-gornussanik ajortunik nungusitsisinnaasunik suliniutinik pilersitseqqaarnani. Innuttaasut inuussutissarsiorsinnaa-sutut ukiullit ilarujussui inuuniarnikkut ajornartorsiute-qarnerup kingunerisaanik suliffeqarnermut aalajangersi-masumik atassuteqanngillat. Tassunga pissutaasut arla-lissuupput, inuillu ataasiakkaat misigisinnaallutik ajornar-torsiutit ataatsikkoorlutik sumit tamaniit takkuttut.

Tassani pisariaqarpoq uagut inuiaqatigiittut inuit ataa-siakkaat piginnaasaatigut kivitsinikkut inuiaqatigiit ine-riartorneranni ajunngitsumik peqataasussanngorlugit aningaasaliinissarput allamullu sangusoorsinnaasut – imaluunniit allamut sangusoorsimasut – pimoorussilluta ikiorniarlugit. Pissutsit taakku kipisinnissaat ataatsi-moorlutik inuiaqatigiit suliassaraat, soorlu aamma inuit ataasiakkaat aamma sulinikkut ataatsimoorfiusumut ilaa-lernissamut akisussaaffeqartut.

Tamatuma peqatigisaanik pisortat ingerlataqarfiinik nu-taaliaasunik tamanna pisariaqartitsivoq, innuttaasut ajor-nartorsiutaannik pisariusunik aaqqiiniarnissamut aaqqis-sugaanikkut killit apeqqutaatinnagit suleqatigiinnissamut annertuutigut pisinnaassuseqartoq. Taamaattumik napa-titsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut anin-gaasaqarnermut tunngasuinnaat saniatigut sammisatigut amerlanerusutigut uuttorneqarsinnaassaaq siuariarnerup assiliartaa takutinniarlugu, tassunga ilanngullugut inuiaqatigiit ineriartorneranni amerlanerit ilaalersinnis-saannut naleqqiullugu.

Iluarsaaqqinnermi sammiviit pingaarnerit sisamat

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut iluarsaaqqinnermi sisamanik sammiveqarpoq, tamarmik immikkut pingaarnertigut anguniakkat anguneqarnis-saannut tapertaasussat. Namminersortut ingerlataqarfii-ni peqataalersitsisumik siuarinartornermik aamma pisor-tat aningaasaqarneranni atasinnaassusermik pilersitsiso-qarnissaa pillugu takorluukkanut tapersersuissapput.

Pilersaarummi Naalakkersuisut pingaarnertigut angunia-gaat tassaavoq annertusiartortinneqartumik ataatsi-moortumik tapiissutinik isumalluuteqarunnaarnissaq kii-salu inuiaqatigiit aningaasarsiornikkut aamma inuuniar-nikkut atasinnaasut, innuttaasut ataasiakkaat sapinngisa-minnik imminnut pilersorsinnaallutik.

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaa-rut iluarsaaqqinnermi sammivinnut sisamanut uku-nunnga agguarsimavoq:

1. Ilinniarsimassutsip qaffasissusiata annertusinera2. Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sam-

mivilimmut aningaasaqarnermut allanngortitsineq3. Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq4. Atugarissaarnermi pisartagarisat, akileraartar-

nikkut aaqqissugaaneq inissiaqarnermullu tunnga-sut iluarsaaffiginerisigut imminut pilersorsinnaa-nerup qaffannera

Iluarsaaqqinnermi sammiviit taakku sisamat imminnut at-taviitsuunngillat, kisiannili imminnut tunngaviusutut isi-gineqassallutik. Assersuutigalugu innuttaasut inuussutis-sarsiutit taakku iluanni atorfiit amerlanersaannik sulinis-samut pisariaqartinneqartumik piginnaasaqanngippata imaluunniit piginnaasaqalinngippata inuiaqatigiinni ata-sinnaasumik inuussutissarsiutit nutaat inuussutissarsiu-titut napassutaasutut kivitsinissaat ajornarpoq.

Iluarsaaqqinnermi sammivinnut sisamanut immikkut arla-linnik anguneqarsinnaasunik anguniagaliortoqarpoq, taakku inuiaqatigiittut kissaatigisatsinnut ingerlanersugut najo-qqutassaassapput. Anguniagaasinnaapput 2030-mi ango-reerneqartussat (ataasiakkaani 2040-mi) imaluunniit pif-fissami qaninnerusumi. Siuariartorneq ingerlaavartumik malittarineqassaaq. Tamanna pisinnaavoq ukiumoortumik Aningaasaqarnikkut ingerlatsineq pillugu nalunaarut ator-lugu, suliassaqarfiillu ataasiakkaat iluanni nalunaaruteqaa-siornikkut.

Anguniakkat ilaatigut ingerlataqarfimmi periusissanit pio-

34

reersunit tigusaapput imaluunniit napatitsinissamut siua-riartornissamullu pilersaarutip suliarinerani erseqqissar-neqarsimallutik. Anguniakkat ataani allassimapput iluar-saaqqinnermilu sammivinni sisamaasuni tamarmik nas-suiarneqarlutik. Anguniakkat ataasiakkaat eqqarsaatiga-lugit, anguniakkamik anguneqarsinnaasumik naleqquttumut oqaasertaliornermut tunngaviusussamik baseline-mik su-liaqartoqassaaq. Tamanna iluarsaaqqinnermi sammivik 3-mi immikkut atuuppoq, pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq aamma iluarsaaqqinnermi sammivik 4-mi, atugarissaar-nermi pisartagarisat, akileraartarnikkut aaqqissugaaneq inissaqarnermullu tunngasut iluarsaaffiginerisigut immi-nut pilersorsinnaanerup qaffannera.

Anguniakkat taakku angussagaanni sulisariaqarpoq. Immikkoortuni suliniuteqarfiusuni arlalinni pingaarnersiui-nissaq anguniagaqartumillu suliniutiniarnissaq pingaaru-teqarpoq – taakkuninngalu aaqqissuulluakkamik ataqati-giissaarinissaq.

Iluarsaaqqinnermi sammiviit taakku tamarmik arlalinnik suliniuteqarfiupput, tulliuttumi naatsumik allaaserineqar-tut aamma napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pi-lersaarummi immikkut pingaarnertut immikkoortuni itisi-lerneqarlutik.

35

Ilinniarsimassutsip qaffasissusia namminersortut aam-ma pisortat ingerlataqarfiini inuiaqatigiit ineriartortin-nerannut pingaarluinnarpoq. Inuiaqatigiit tamakkerlugit piginnaasat qaffasissusiata annertusineqarnissaa aam-ma ilinniarfeqarfiit sunniuteqarluartut qulakkeerneqar-nissaat Naalakkersuisut kissaatigaat, inuusuttut ilinniak-kaminnik sukkasuumik naammaasisaqartarlutik aamma iluatsilluartumik suliffeqarfinni aallartittarlutik.

Takussutissaq 1.4: Iluarsaassinermi sammivik 1-imi – Ilinniarsi-massutsip qaffasissusiata annertusinerani pingaarnertut sulini-uteqarfiit

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1-imi pingaarnertut suli-niuteqarfiitAtuartut ilinniartitsissutitigut piginnaasaat qaffal-lugu, taamaalilluni amerlanerusut ilinniagaqalerlutik• Tamakkiisumik sammisumik siusissukkut suliniute-

qarneq• Tunngaviusumik atuarfik tunngavittut – Atualertus-

sat aamma Meeqqat atuarfiat• Kalaallisut, tuluttut, danskisut aamma matematik

annertunerusumik aallullugit• Inuusuttunut siunnerfigineqartunut sammisumik su-

liniutit salliutinneri• Ilinniartitaanermi aningaasaliineq pillugu ingerla-

taqarfimmi pilersaarut – annertussutsikkut ajorn-artorsiutit peerneqarneri aamma ilinniarnissamut inissanik amerlanernik pilersitsineq

Ilinniarfeqarfinni ingerlalluarneq annertusillugu – pitsaanerusumik sukkanerusumillu suliffeqarfinnut• IKT-ip atorneqarnera ilinniarfeqarfinnut atasup il-

aatut• Pitsaanerusumik nunalu tamakkerlugu ilitsersuuss-

ineq – taamaatittarnerit annikillisillugit• Amerlanerusut sukkanerusumik ilinniarfeqarfikkut

suliffeqarfinnut appakaatsillugit – ilinniagaqarn-ersiutinik iluarsaaqqinneq


Iluarsaaqqinnermi sammivik 1-imut anguniakkat – Ilinniarsimas-sutsip qaffasissusiata annertusinera

Figur x: Mål for reformspor 1 - Øge uddannelsesniveauet

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1-imut anguniakkat• Meeqqat tamarmik minnerpaamik 85%-ii 2024-mi

ulluunerani neqeroorutiniissapput• Ullukkut paaqqinnittarfinni sulisut tamarmik 70%-

ii 2024-mi ilinniarsimasuussapput• Meeqqat atuarfianni sulisut tamarmik 92%-ii

2024-mi ilinniarsimasuussapput• Atuartut meeqqat atuarfianni naammassisut

ukiorlu taanna ingerlaannarlutik inuusuttut ilin-niarfiini aallartitsisartut 2024-mi minnerpaamik 30%-iussapput

• 16-init 18-inut ukiullit tamarmik piareersarluakka-nik ilinniagaqarnissamut neqeroorfigineqarnerisi-gut aallartisarneqassapput, anguniagaavorlu, inuusuttut sullinniakkat (inuusuttut ilinniagaqara-tillu suliffeqanngitsut) 2024-mi annerpaamik 25%-imut ikilisinneqassasut

• 2024-mi suliffeqarfimmi ilinniarfissat 2015-imit ikinnerpaamik 246-nik ikannerussapput tamanna 32%-imik qaffaanerussaaq, inuussutissarsiutiti-gullu ilinniartitaanerit 2015-imit 2024-mut inun-nik 98-inik qaffassinnaapput, tamanna 22%-imik qaffaanerussaaq.

• 2015-imit maannakkut kisitsisinit, ilinniakkamik naammassinnittarnerit 2024-mi ima qaffatsigisi-massapput;

• GUX - 50%-imit 2024-mi 75%-imut• EUD – 47%-imit 2024-mi 65%imut• KVU – 59%-imit 2024-mi 60%-imut• Bachelor – 45%-imit 2024-mi 60%-imut• Kandidat – 71%-imit 2024-mi 85%-imut• Ullumikkumit ilinniakkamik naammassinninnermi

ukiut 2024-mi ima appartigisimassapput1. GU – 22-nit 2024-mi 20,5-inut 2. EUD – 29,1-init 2024-mi 26,0-inut 3. KVU – 33,3-nit 2024-mi 26,0-inut 4. Bachelor – 33,3-nit 2024-mi 26-nut5. Kandidat – 31,4-nit 2024-mi 28,0-inut

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1: Ilinniarsimassutsip qaffasissusiata annertusinera

36

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2: Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sammivilimmut aningaasaqarnermut allanngortitsineq

Namminersortut ingerlataqarfiini siuariartornermik pilersitsinikkut sulisullu amerlinerisigut isertitatigut tunngaviit an-nertunerusut pilersinneqassapput. Siuariartorneq sulisoqarnerlu taanna ingerlataqarfimmi ataasiinnarmi pilersinneqas-sanngilaq, akerlianilli ingerlataqarfinni arlalinni, taamaalilluni ”sammivinni amerlanerni ingerlatsisoqarluni”. Tamanna unammillersinnaassutsip pitsaanerulerneranik aamma aatsitassarsiornerup aamma takornariaqarnikkut inuussutissar-siutip iluani inussutissarsiutitigut siuarsaasunik suliniuteqarnissaq pisariaqartitsivoq peqatigisaanillu aalisarnerup ine-riartorteqqinnissaanut toqqammaviit pitsaanerusut pilersinneqassallutik.

Takussutissaq 1.5: Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mi – Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sammivilimmut aningaasaqarner-mut allanngortitsinermi suliniutit pingaarnerit

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mi pingaarnertut suliniuteqarfiitSiuariartorneq aamma suliffinnik atasinnaasunik pilersitsinissamut toqqammavitsigut atukkat pitsaanerusut• Unammillersinnaassutsip pitsaanerulernissaa aallullugu• Attaveqaatit pitsaanerusut – mittarfeqarfiit, umiarsualiviit, oqarasuaatikkut attaveqarneq, nukissiorneq nunallu

assigisigut tunngaviit• Inuussutissarsiortut akileraartarnerinik naleqqussaaneq

Aalisarneq inuussutissarsiutini suli pingaarnersaasoq• Aalisarneq pillugu inatsisip aamma pisuussutinit iluanaarutit akileraarusersornerisa akornanni ataqatigiinneq• Aalisakkat nutaat aamma aalisakkap tamarmiusup iluaqutigineqarnera• Sinerissamut qanittumi aalisarnerup nutarterneqarnera

Aatsitassanut tungasut ineriartorteqqinneqassapput • Ilinniartitaanermut, suliffeqarnermut, isumaginninnermut peqqinnissamullu ingerlataqarfinnik kiisalu attaveqaa-

tinik kinguneqarluartumik sunniiveqatigiinneq qulakkeerlugu• Aatsitassarsiornerup iluani suliffinnik misiliisarfinnik pilersitsineq• Kommunini suliffissarsiuussisarfiit aamma aatsitassarsiornermi suliffeqarfiit akornanni pitsaanerusumik suleqa-

tigiinneq• Kalaallit suliffeqarfiisa mikisut akunnattullu pitsaaninngortinneri aamma aatsitassarsiornermi ingerlatseqatigiif-

fiit sumiiffinnilu suliffeqarfiit akornanni suleqatigiinnermik pilersitsineq• Pisortat tusarniaasarnerat nukittorsarlugu

Takornariaqarneq siunissami inuussutissarsiutitut napatitsisutut• Silaannakkut angallannermi akitsuutit aaqqissugaanerinik iluarsaaqqinneq• Attaveqaatit pitsaanerulersinneri

Suliffeqarfik ataqatigiissoq uummaarissorlu • Suliffeqarnermi, ilinniartitaanermi, isumaginninnermi peqqinnissamilu ingerlataqarfiit pitsaanerusumik sunniivi-

geqatigiinneri qulakkeerlugu • Siunnerfeqartumik suliniuteqarnissamut pitsaasumik tulluarfigisanik inissiisarneq aallaavittut• Suliasssamik paasisimasaqarneq nunamilu nuttarsinnaaneq annertusillugu• Suliffeqarfik inissaqarluartitsisoq


37

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mi – Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sammivilimmut aningaasaqarnermut allanngortitsinermi suliniutit pingaarnerit

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mut anguniakkat

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mut anguniakkat pingaarnerit• Inuussutissarsiutini attaveqaqatigiinnerullu ineriartortinissaanut, nunanit allanit aningaasalerneqarnissamut ka-

jungernarnerunissamut naleqqiullugu Kalaallit Nunaata kajungerinarneranut assersuussinernik pitsanngorsaanis-samut anguniagaq matuma ataani inuussutissarsiorneq pillugu inatsimmik ataavartumik nutarsaasarneq

• Aningaasaleeriaatsiit nutaat atorneqarneruneri, Nunatta Karsianut innarliinngitsumik niuernermut atasunik inuus-sutissarsiuutinik ineriartortitsineq anguniarlugu

• 2016 naatinnagu imermik avammut niuernermik pilersaarusiami sikumik imermillu avammut niuernermut uuttor-neqarsinnaasumik anguniagaqarneq

Attaveqaqatigiinnermi aningaasaliinerit anguniakkat aalajangiisut• Amerikap avannaanit Europamillu illoqarfinnit annernit Diskobugtimut illoqarfiillu pingaarnersaannut 2020-mi

timmisartukkut attaveqarneq toqqaannartoq• Nukissiorfiit nukissiorneranni 2030-mi nukissamit ataavartumit nukik atorneqartoq minnerpaamik 90%-iussaaq

Aatsitassarsiorfik • Ukiut 5-it ingerlaneranni aatsitassarsiorfinnik 2-3-nik pilersitsineq, matuma ataani aatsitassarsiorfik annerusoq• Aatsitassanik uuliamillu misissuinerit minnerpaamik 2015-imitut akulikitsigisut

Takornariaqarneq• Nunami takornariaqarneq 2040-mi 74.500-nut qaffassapput• Takornariartaammik takornariartartut 2040-mi 39.000-inut qaffassapput

Aalisarneq• Sinerissap qanittuani aalisarnermi isertitat aallartissutitut aalisakkanik inuussutissarsiuteqarnerup nunataani

akissarsiat qaffakkiartornerat arriinnerussanngilaq

Suliffeqarneq• Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut amerlanerusut tulluartussarsiukkani 1-imiissasut, taamaasillutillu sulinis-

saminnut piareersimassasut imaluunniit piareersarneqassasut• Suliffeqarneq ataqatigiittoq, nuna akimorlugu nuttarnerunermik uuttorneqartartoq• Illoqarfinni tamani tamikkiisumik Suliffissanut, ilitsersuisarnernut pikkorissaqqinnernullu qitiusumik ingerlatsi-

vinnik atuutsitsilertitisineq • Suli.gl suliffeqarfinnut nittartagaq atorluarneratigut, suliffiit atorfiillu inuttassaarutikkat ataqatigiissinneruler-

neri• Inuusuttut 18-init 29-nut ukiullit akornanni suliffeqannginneq 2015-imut naleqqiullugu 2030-mi affaannanngor-

tinneqassaaq

38

Pisortat ingerlataqarfii inuiaqatigiit aningaasaqarnerisa tamarmiusup ilagaa annertooq. Pingaarpoq pisortani isu-malluutit sapinngisamik pitsaanerpaamik atorneqarnis-saat.

Tamanna pissaaq pisariillisaanikkut aamma naleqquttu-mik aaqqissuussinikkut sulianillu agguaanikkut. Allatut

eqqarsarneq aamma atortorissaarutit nutaat aamma di-gitalikkut periarfissat iluaqutiginerisigut annertuumik periarfissaqarpoq. Taakku saniatigut pisortat suliniutaa-sa nalilersorneqartarnerat qulakkiissavarput, aamma Namminersorlutik Oqartussani aamma Kommunini anin-gaasaqarnermik sunniuteqarluartumik aqutsisoqarluni.

Iluarsaaqqinnermi sammivik 3: Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq

Takussutissaq 1.6: Iluarsaaqqinnermi sammivik 3-mi – Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterinermi pingaarnertut suliniuteqarfiit

Iluarsaaqqinnermi sammivik 3-mi suliniutit pingaarneritPisortani ingerlataqarfinni tamarmiusuni aningaasatigut aqutsineq pitsaanerusoq• Missingersuutit naatsorsuutillu pillugit inatsit nutaaq• Pisortat ingerlataqarfiini aningaasatigut aqutsinermi piginnaasanik inerisaaneq• Aningaasartuutinik misissuinerit• Anguniakkat angusassanillu aqutsineq

Tulluarnerusumik aaqqissugaaneq aamma nunami oqimaaqatigiissumik ineriartorneq• Aaqqissuussaanermik iluarsaaqqinnerup malitseqartinnera – pisortani ingerlataqarfiit pitsaanerusumik aaqqissu-

gaaneri• Naligiissaarinermi aaqqissuussinerup nutaap piareersarnera • Ingerlataqarfinnik pilersaarusiorneq• Sulisut aqutsisullu piginnaasallit

Suleriaatsit, suliassanik naammassinninnerit, pilersaarusiornerup aamma innuttaasunik kiffartuussinerup digitalinn-gortinnerat • Tunngaviusumik paasissutissaasivik, digitalinngortitsinerup ingerlaqqinnissaanut pisortat ataatsimoorlutik aa-

qqissuussineri• Digitalinngortitsinermi suliniutit isumannaallisarneri• Atugarissaarneq, kinaassuseq, innuttaasut tamallu oqartussaaqataanerat digitalikkut periusissiap ingerlaqqinnis-

saanut aallaavik

Aaqqiinerit nutaaliaanerusut aamma inuinnaat suliniuteqarnerinut pitsaanerusumik inissaqartitsineq• Elektroniskimik akiligassiissutit suliarisarneri• Illunik ingerlatsinermi aserfallatsaaliinermilu suliatigut pikkorissuseqarneq• Pisortani ataatsimoorussanik ataqatigiissarneqartunik suliaqarfinnik pilersitsineq • Pitsaanerusumik pisiortorneq

Siusissukkut pitsaaliuilluni suliniutit• Peqqinnissaqarfiup ingerlataqarfiillu allat akornanni sunniivigeqatigiinneq pitsaanerulersillugu• Ilaqutariinnut isumaginninnikkut ingerlatsinermi periusissiaq nutaaq


39

Iluarsaaqqinnermi sammivik 3-mut anguniakkat – Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq


Anguniakkat pingaarnerit• Namminersorlutik Oqartussani kommuninilu tamarmiusuni sisamani kingusinnerpaamik 2018-imi aningaasaqarne-

rup oqimaaqatigiinnissaaPisortat ingerlataqarfiini tamarmiusumi aningaasanik aqutsineq pitsaanerusoq• Tunngaviusumik paasissutissat ataatsimoortut kingusinnerpaamik 2020-miSuleriaatsinik, sulinermik, pilersaarusiornermik aamma innuttaasunik sullissinermik digitalinngorsaaneq • Innuttaasut saaffiginnissutaannut naleqqiullugu digitalinngorsaanermik anguniakkat anguneqarsinnaasutPinaversaatitsinermi siusinaarluni suliniuteqarneq• Isumaginninnermi kiisalu peqqinnissaqarfimmi pinaversaartitsinermi siusinaarluni suliniutit pillugit anguniakkat

anguneqarsinnaasut

40

Inuiaqatigiit atugarissaartut aaqqissuunneqassapput, taamaalilluni innuttaasunut aningaasaqarnikkut isumannaallisaa-nertut ingerlalluni. Pisortanit pisartakkat innuttaasunut annertunerpaamik pisariartitsisunut tutsinneqassapput, peqa-tigisaanillu atugarissaarnikkut aaqqissuussineq imminut pilersornissamut suliffeqarfinnilu peqataanissamut kajumissu-seqalersissalluni.

Takussutissaq 1.7: Iluarsaaqqinnermi sammivik 4-mi - Atugarissaarnermi pisartagarisat, akileraartarnikkut aaqqissugaaneq inissiaqar-nermullu tunngasut iluarsaaffiginerisigut imminut pilersorsinnaanerup qaffannerani pingaarnertigut suliniuteqarfiit

Iluarsaaqqinnermi sammivik 4-mi pingaarnertigut suliniutitAningaasaqarnikkut siuariartornermut kikkut tamarmik tapersiissapput pissarsiffigalugulu• Appasinnerpaamik akunnattumillu isertitaqartunut akileraarutitigut oqilisaassinerit – sulinermut ilanngaat• Sunniivigeqatigiinnermi ajornartorsiutinik aaqqiineq – ilaqutariit meerallit isiginiarneqarlutik• Maannakkut aaqqissuussinermi akiitsutigut akiliisinnaassutsikkullu ajornartorsiutinik aaqqiineq• Siunnerfilimmik atugarissaarnikkut pisartagaqartitsineq• Isumaginninnermi pisartakkanut tamanut akigititanik naleqqussaaneq • Siusinaartumik pensionisialinnut iluarsaaqqinnerup atuutilernera – Pitsaanerusumik innersuussisarneq – atorfiit

mianersuussisut sungiusarfiusullu amerlanerit• Namminersorlutik oqartussat kommunillu akornanni utertitsisarnermik aaqqissuussinernik naleqqussaaneq

Akileraartarnermut tunngaviusoq siaarlugu• Aningaasaatinit iluanaarutit akileraarusersorneri• A-mik akileraartarnermi taaguutip sukateriffiginera• Ilanngaasivik – akileraartarnermik ingerlallualersitsineq pisariillisaarnerlu

Inissiaqarnermut tunngasuni imminut pilersornerup annertusinera• Aserfallatsaaliinikkut kinguaattoornerit siunissami pinngitsoortinneri – ineqarnermut akiliutikkut aserfallatsaalii-

nermi aningaasat qulakkeerlugit• Amerlanerusut nammineq inissiamik pigisaqarnissamut periarfissaqassapput – sulisunut inissiat atorunnaarsik-

kiartorneri• Inissianut tapiissutit siunnerfeqartut – inissianik attartortittakkanik nutaanik sanaartorneq annerusumik akissar-

siakinnerusunut – inissiat mikisut innarluutilinnut utoqqarnullu inissiat• Pisortani taarsigassarsinissamut periarfissat inissiaqarnermut naleqqussarlugit – inissiamut taarsigassarsinermi

ernianut tapiissutit• Inissianik sanaartornermi namminersortut aningaasaliinissaannut inissaqartitsineq – OPP-mik aaqqiinerit atorne-

qarnissaat eqqarsaatigineqassaaq• Pisortat piginnittuunerat inissianillu aqutsineq pitsaanerusumik aaqqissuullugu

Pensioneqartarnerup siunissamut qulakkeerneqarnera• Suliffeqarfinni pensionit annertunerusumik matussusiineri• Sapinngisamik amerlanerit nammineq pensioninut ileqqaarsinnaassapput• Suliffeqarfimmiiginnarnissamut kajumissaat annertusillugu – sunniivigeqatigiinnermi ajornartorsiutit aaqqiiffigalugit • Nunani allani suliffeqarnermi pensionit akileraarusersorneri siuartillugu


Iluarsaaqqinnermi sammivik 4: Atugarissaarnermi pisartagarisat, akileraartarnikkut aaqqissugaaneq inissiaqar-nermullu tunngasut iluarsaaffiginerisigut imminut pilersorsinnaanerup qaffannera

41

Atugarissaarnermi pisartagarisat, akileraartarnikkut aaqqissugaaneq inissiaqarnermullu tunngasut iluarsaaffiginerisigut imminut piler-sorsinnaanerup qaffannera


Anguniakkat pingaarnerit• Sulinermi akileraarutinut ilanngaat tamarmi atuleruni, akissarsisartumut SIK-p ataaniittumut qaammammut 1.000

kr.-nik isertitai annertusisimassapput. Tamanna pineqartunut akileraartarnikkut 10 procentit missaannik oqilisaa-nerussaaq

• Pisortanit pilersugarineqartut amerlanerit sulilernissaannut anguniagaq angusinnaasaq • Innuttaasut sivisunerusumik pisortanit ikiorsiissutisisartut 2030-mi annikillisarnissaannut anguniagaq angusinnaa-

saq• Innuttaasut amerlanerit namminneq annertunerusumillu soraarnerussutisiassaminnut katersaqarnissaannut angu-

niagaq angusinnaasaq• Amerlanerusut inimik pisinissaannut anguniagaq angusinnaasaq• Inissiat pisortanit tapiiffigineqarsimasut innuttaasunut, nammineq inimik pisisinnaanngitsunut inigitinneqarnissaat

anguniarneqassaaq, 2030-llu tungaanut inissialiornermi tapiiffigineqarnissamut pisariaqartitsinerup appartinne-qarnissaanut anguniakkamik aalajangiisoqassaaq.

42

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarummi iluarsaaqqinnermi sammiviit sisamat suliniutinik pilersit-siniarnernillu arlalissuarnik imaqarpoq, siunissami anin-gaasaliinertut isigineqartussat. Tassaasinnaapput attave-qaatit pitsanngortinnerini aningaasaliinerit, iluanaarute-qartitsisut nutaanillu periarfissiisut. Aamma tassaasin-naapput ataasiakkaanut periarfissanik pitsaanerusunik pilersitsiniarluni aningaasaliinerit taamaalillunilu kikkut tamarmik periarfissaqalernerannik iluaqutaasoq.

Iluarsaaqqinnermi sammiviit taakku sisamat ukiut arlallit ingerlaneranni naammassineqartussaassapput. Annertu-siartortumik isertitat annertusiartornerannik imaluunniit pisortat ingerlataqarfiini ileqqaarnermik pilersitsissap-put. Tassani aningaasaqarnikkut iliuuseqarfigisassatut pi-lersinneqartoq suliniutinut atorneqassaaq, ilaatigut pi-sortat ingerlataqarfiini pingaarnertigut akiliutit tunnga-viusut allanngortinnagit, ilaatigut pisortat ingerlataqar-fiini atasinnaasumik aningaasaqarnerup aamma siunissa-mi ungasinnerusumi namminersortut ingerlataqarfiini siuariartornerup ingerlatiinnarnissaanut qulakkeeriner-mut aningaasaliinernut.

Iluarsaaqqinnermi sammiviit sisamat taakku tamakkiisu-mik sunniutaat

Iluarsaaqqinnermi sammiviit sisamat taakku tamakkiisu-mik sunniutaatSiuliani taaneqartut iluarsaaqqinnermi sammiviit sisamat 2030-mi pisortat aningaasaqarnerisa pitsaaninngortin-nissaanut katillugit 1.060 mio. kr.-inik iluaqutaassapput, takujuk Titartagaq 1.8.1. Ilinniarsimassutsip qaffasissusiata annertusinera, 120

mio. kr.2. Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sammivi-

limmut aningaasaqarnermut allanngortitsineq, 270 mio. kr.

3. Pisortat ingerlataqarfiinik nutarterineq, 650 mio. kr.4. Atugarissaarnermi pisartagarisat, akileraartarnikkut

aaqqissugaaneq inissiaqarnermullu tunngasut iluar-saaffiginerisigut imminut pilersorsinnaanerup qaffan-nera, 20 mio. kr.

Iluarsaaqqinnermi sammiviit taakku sisamat iluaqutigalu-git aningaasartuutit isetitallu akornat matuneqassaaq, pi-sortani aningaasaqarnermi napatitsinissamut ajoqutaasu-tut taaneqartartoq, tassa 880 mio. kr.-it missaaniittut, Ti-tartagaq 1.8 naap. Iluarsaaqqinnermi sammiviit taakku si-samat inerneri soorunami qularnartoqarput aamma ilaati-gut aningaasartuutit isertitallu akornata 1 eqqoqqissaar-tumik annertussusia pillugu taamatut oqartoqarsinnaa-voq. Qularutigineqassanngilarli isertitat aningaasartuutil-lu akornanni nikinganerujussuup matuneqarnissaanut

iluarsaaqqinnerit pisariaqartinneqarmata. Allatut oqaati-galugu aningaasaqarnermi oqimaaqatigiinneq anguniarlu-gu iliuuseqartoqassaaq taamaalillunilu siunissami atuga-rissaarneq pigissaarnerlu qulakkeerneqarlutik.

Titartagaq 1.8 Iluarsaaqqinnermi sammivinni sisamani killiffik


1 Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiinnit atorneqartoq napatitsinissamut na-joqqutarineqartoq, pisortat aningaasartuutit isertitallu ukiunut arlalinnut siumut naat-sorsorneqassatillugit, tunngavinnik arlalinnik tunnngaveqarpoq, tassunga ilanngullugit TAN ineriartornerat pillugu kisitsisit pingaarnerit, aningaasat naleerukkiartornera aam-ma pisortat atuinerannut siuartorneq. Napatitsinissamut najoqqutaq aningaasaqarnik-kut ingerlatsineq pisortat aningaasaqarneranni 2030 tikillugu – aamma sivisunerusumut – atasinnaasumik ineriartortitsinersoq qulaajaaffiginiarlugu atorneqartarpoq. Ukiuni taamatut amerlatigisuni kisitsisit pingaarnerit taakku qanoq ineriartussanersut siumoor-tumik oqaatiginissaat soorunami ajornakusoorpoq, kisianni Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit oqaluttuarisaanermi paasissutissat aallaavigalugit tunngaviit pi-ukkunnaateqartut aningaasaqarnerillu assersuunneqarsinnaasut atortarpaat. Napatitsinissamut najoqqutami 2030-mi pisortat aningaasaqarnermi amigartoorut na-atsorsorneqartoq maannakkut tassaavoq 830 mio. kr.-it missaat (2015-mi kisitsisit) aamma kisitsisit pingaarnerit taaneqartut saniatigut aamma inuiaqatigiit agguataarne-rannit sunnerneqartarluni. Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarummi kisitsisit pingaarnerit aamma inuit siumut naatsorsorneri assigi tunngaviusumik ator-neqarput, iluarsaaqqinnerit aalajangersimasut taakkuninnga pitsaasumik sammiveqar-tumik sunniuteqassanngippata. Tamatumunnga assersuut tassaavoq pisortat ingerla-taqarfii pillugit missingersuutinut naatsorsuutinillu inatsisissamut nutaamut siunner-suut, pisortani aningaasartuutini piviusumik siuariartornermik appartitsisinnaasoq taamaalillunilu 2030-mi pisortat aningaasaqarneranni siumut naatsorsorneqartut amigartoorutissat appartinnissaannut peqataalluni (”Akornutinut pisoorneq”-up matu-nissaanut iluaqutaalluni).


43

Siunissamut ungasittumut anguniagaqarneq nunani tama-laani annertusiartuinnartumik isiginiarneqalerpoq. Inger-lataqarfinni ataasiakkani aamma aningaasaqarnikkut in-gerlatsinerni nunami maani inuiaqatigiit ineriartorneran-nik naalakkersuinikkut aqutsinermi annertusiartuinnartu-mik taakku ilaalernikuupput.

Pingaartumik ilinniartitaanermut tunngasuni ilinniartitaa-nermut periusissiat pilersaarutillu ukiut qulit sinnerlugit nikittaqattaarsimasut siunissamut ungasinnerusumut po-litikkikkut anguniagassanik saqqummiussaqarsimapput aamma siuariarnerit uuttorniarlugit takussutissanik to-qqaaffiusimallutik. Anguniakkat Naalakkersuisunit oqaa-sertalersorneqarput Inatsisartunillu akuerineqarlutik, pe-qatigisaanilli EU-mik peqateqarnermi isumaqatigiissuti-nut ilaallutik. Peqatigisaanik taakku malitsigisaannik an-guniakkat saqqummiunneqartut arlallit anguneqartus-saallutik EU-mit tamakkiisumik akiliisoqarnissaa angu-niarlugu.

EU taamaaqataanik siunissamut ungasinnerusumut angu-niakkanik atuivoq, tassunga ilanngullugit isumaginniner-mut tunngasuni 2020-mi anguniakkatut taaneqartut. An-guniakkat taamatut ittut aamma nunat killeqarfii aporfigi-nagit ineriartornerit assersuunnerini atorneqartarput, tassunga ilanngullugit aamma nunat akornanni unammil-lersinnaassutsimut naleqqiullugu. Tamanna ilaatigut pi-voq aatsitassanut tunngasuni Fraser-instituttimi taane-qartumit amerlanerusunillu World Economic Forumip unammillersinnaassuseq pillugu ukiumoortumik nalunaa-rusiaa aqqutigalugu inuussutissarsiutitigut ineriartorner-mut naleqqiullugu.

Uuttuinerit taamatut ittut politikkikkut oqallinnerit pin-gaarnersiuinerillu takorluuiffiginissaannut iluaqutaasin-naapput, aamma maani nunami. Tassunga ilanngullugu na-linginnaasumik assersuuffigisartakkatsinnit nunanit alla-niit isumassarsinissamut iluaqutaasinnaapput, taamaalil-lunilu ajornartorsiutit aaqqiiffiginissaannut periutsinut nutaanut.

Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarut siunissamut ungasissumoortuuvoq aamma atasinnaasu-mik ineriartornermik pilersitsinissamut isiginiarneqar-tuartussat immikkoortut pingaarnerit saqqummiullugit. Sunniutit ilai sivisunerusumik takorluuinerusinnaapput, allalli sivikinnerusumut sammillutik. Pingaarpoq siunissa-mut ungasinnerusumut sunniutit aamma aaqqissugaa-nikkut pitsanngoriaatit pilersitsiniarnerni angisuuni ta-maani eqqarsaatiginissaat, taamaalilluni atasinnaasumik aningaasaqarnikkut ineriartornermut iluaqutaallutik, aamma ingerlataqarfiit ataasiakkaat iluanni ingerlaavar-tumik siuariartortoqarluni.

Kalaallit Nunaat Nunani Avannarlerni, Issittumi Siunner-suisoqatigiinni aamma NP-ni nunanut tamalaanut atasu-nut assigiinngitsuni peqataasarpoq. Atasut ilaanni Kalaal-lit Nunaannut pituttuisumik nunani allanik isumaqatigiis-suteqartoqarsimavoq imaluunniit isumaqatigiissutinik akuersisoqarsimalluni. Taamaattumik tulluassaaq atasu-nut taakkununnga assersuussisinnaaneq ingerlaavartu-millu nalunaarusiortoqartarluni, ilaatigut NP-ni isumaqa-tigiissutinut akuerisimasanut naleqqiullugu.

Allaaserisaq 1.1-imi NP nunarsuarmi ineriartornissamut anguniakkat 17-it akornanni ataqatigiinnerit aamma napa-titsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarutip ilaati-gut ilaatut Kalaallit Nunaanni atasinnaasumik ineriartor-nermik suliaqarneq allaaserineqarput.

SIUNISSAMUT UNGASITTUMUT POLITIKKIKKUT ANGUNIAKKAT NUNAMI MAANI NUNANILU TAMALAANI AQUTSINERMI SAKKUTUT

44

Boksi oqaasertalik 1. NP nunarsuarmi ineriartornermi anguniagai 17-it ineriartorneq piujuartitsisoq pillugu Kalaallit Nunaata angunia-gaanut ataqatigiipput

NP ataatsimeersuarnerminni piujuartitsisumik ineriartorneq pillugu imaluunniit Sustainable Development Goals (SDG) nunarsuarmiut anguniagassaat 17-it ulloq 25. september 2015-mi akuerivaat. Ineriartornermut anguniakkat 17-it taakku nunarsuarmut tamarmut tunngasuuppt nunanullu tamanut atuullutik.

Naatsorsuutigineqarpoq nunarsuarmiut anguniagaat tunngavigalugit aamma nunarsuarmiut anguniagaattut qaffasis-sutsimik ilitsersuunneqartumik nunami anguniakkanik anguniakkallu ilaani nunat oqaasertalersuissasut. NP 2030-mut oqaluuserisaanni anguniakkat pissutsimikkut annertoorujussuupput pingaarnernullu tunngasuullutik, kisiannili nunar-suarmioqatigiit maannakkut nunarsuarmi oqallisigisassatut inississimasaanni suliniutinut pingaarnersiuinernullu erse-qqissumik naleraallutik.

Tassani pineqarput naligiissitaaneq, meeqqat pisinnaatitaaffii, kikkut tamarmik ilinniagaqarnissaat, inuiaqatigiit eqqis-sisimasut aamma inatsisitigut isumannaatsuuneq, imeq, nukik, avatangiisit aamma silap pissusaa, akiitsut ineriartorne-ri, piujuartitsineq ilanngullugulu siuariartorneq, nungusaataanngitsumik isumalluutinik iluaquteqarneq, kulturikkut as-sigiinngisitaartuuneq aamma annertunerusuni iluarsaaqqinninnerni inuit ataqatigiissinnaaneri aamma inuussutissarsi-utitigut aaqqissugaanermi allannguinerit anginerusut. Tamanna Kalaallit Nunaannut attuumassuteqarluinnarpoq.

Nunani tamalaani nunanilu avannarlerni isiginninnermi ukiorpassuarni pingasunik sammivilimmik piujuartitsineq/atasin-naaneq pillugu taaguut atorneqarsimavoq: aningaasaqarnikkut atasinnaaneq, inuuniarnermi atasinnaaneq aamma avatangiisitigut atasinnaaneq. Kalaallit Nunaata kulturikkut sammivik nammineerluni ilanngussimavaa, taamaalilluni nu-nami maani atasinnaassutsimik/piujuartitsisumik suliaqarneq aningaasarsiornermik, inuuniarnermik, avatangiisitigut kulturikkullu sammiveqarluni.

Piujuartitsisumik ineriartorneq siunissaq pillugu takorluukkatut allaaserineqarsinnaavoq. Piujuartitsisumik ineriartor-neq tassaavoq maannakkut maani iliuuserisatta inernerinut akisussaaffeqarneq, peqatigisaanillu siunissami ungasis-sumi allanut, imaluunniit allanut sumiiffimmi allami najugaqartunut kinguneqartussaalluni. Tassani pineqarpoq inuiaqa-tigiit maannakkorpiaq pisariaqartitaannik akuersisumik ineriartornermik qulakkeerineq, siunissami kinguaariit nammi-neq pisariaqartitaminnik qulakkeerinissamut periarfissaat pilliutiginagit.

Nordisk Ministerrådip ataani nunani avannarlerni suleqatigiinnermi piujuartitsisumik ineriartornermik suliaqarneq si-visuumik salliutinneqarsimavoq. Nunani avannarlerni napatitsinermut siuariartortitsinissamullu periusissiat tassungalu atasut takussutissat ukiuni arlalinni suleqatigiinnermut naleqqatut atorneqarsimapput. NP SDG pillugu oqaluuserisaa-nut malitsigisatut aalajangiisoqarpoq nunani avannarlerni suleqatigiinnermi piujuartitsisumik ineriartornermik sulineq ineriartornermut anguniakkanut 17-inut ataqatigiissarneqassasoq. Tassunga ilanngullugu nunani avannarlerni piujuar-titsinermik ingerlatsinermut takussutissat piusut nutarterneqassanersut qulaajarneqassalluni.

Kalaallit Nunaata SDG 2030-mi oqaluuserisanik nunami malitseqartitsinerani piviusunngortitsineranilu siullermik piler-sitsiniarnerit periusissiallu pioreersut aaqqissugaasumik qulaajaanermut tunngasuussapput.

NP ineriartornermut anguniagai 17-it 2016-mi pisortat assigiinngitsut isumasioqatigiinneranni kommuniniit pilersaaru-siortartunut aamma Namminersorlutik Oqartussani naalakkersuisoqarfinni ingerlataqarfinnut akisussaasunut saqqum-miunneqarput.

Piujuartitsisumik ineriartornerup qulakkeerneqarnissaanik sulineq periusissatigut ineriartornermi nalinginnaasumik so-orunami ilanngunneqarpoq. Piujuartitsineq pillugu politikkikkut anguniakkat aalajangersimasumik iliuuseqarnermut ti-mitalerneqassappata tamanna asuliinnaq immikkut soqutigisalinnik suliassaanngilaq. NP nunarsuarmi ineriartornissa-mut anguniagaat pitsaasuupput, siunissamut qanittumut aamma siunissamut ungasinnerusumut suliniutit pilersinniak-kallu akornanni annertunerusumik paasiuminartuuneq ataqatigiinnerlu qulakkeerneqassappat, taamaalilluni piujuartit-sisumik ineriartorneq aallaaviulerluni aamma ingerlataqarfinni periusissiat ilaattut ilaalerlutik.


45

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 1:

ILINNIARTITAANERUP PITSANNGORSARNISSAA

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1-imut anguniakkat• Meeqqat tamarmik minnerpaamik 85%-ii 2024-mi ulluunerani neqeroorutiniissapput• Ullukkut paaqqinnittarfinni sulisut tamarmik 70%-ii 2024-mi ilinniarsimasuussapput• Meeqqat atuarfianni sulisut tamarmik 92%-ii 2024-mi ilinniarsimasuussapput• Atuartut meeqqat atuarfianni naammassisut ukiorlu taanna ingerlaannarlutik inuusuttut ilinniarfiini aallartitsisar-

tut 2024-mi minnerpaamik 30%-iussapput• 16-init 18-inut ukiullit tamarmik piareersarluakkanik ilinniagaqarnissamut neqeroorfigineqarnerisigut aallartisar-

neqassapput, anguniagaavorlu, inuusuttut sullinniakkat (inuusuttut ilinniagaqaratillu suliffeqanngitsut) 2024-mi annerpaamik 25%-imut ikilisinneqassasut

• 2024-mi suliffeqarfimmi ilinniarfissat 2015-imit ikinnerpaamik 246-nik ikannerussapput tamanna 32%-imik qaf-faanerussaaq, inuussutissarsiutitigullu ilinniartitaanerit 2015-imit 2024-mut inunnik 98-inik qaffassinnaapput, tamanna 22%-imik qaffaanerussaaq.

• 2015-imit maannakkut kisitsisinit, ilinniakkamik naammassinnittarnerit 2024-mi ima qaffatsigisimassapput;• GUX - 50%-imit 2024-mi 75%-imut• EUD – 47%-imit 2024-mi 65%imut• KVU – 59%-imit 2024-mi 60%-imut• Bachelor – 45%-imit 2024-mi 60%-imut• Kandidat – 71%-imit 2024-mi 85%-imut• Ullumikkumit ilinniakkamik naammassinninnermi ukiut 2024-mi ima appartigisimassapput• GU – 22-nit 2024-mi 20,5-inut • EUD – 29,1-init 2024-mi 26,0-inut • KVU – 33,3-nit 2024-mi 26,0-inut • Bachelor – 33,3-nit 2024-mi 26-nut• Kandidat – 31,4-nit 2024-mi 28,0-inut

46

Inuit Nunatsinni isumalluutissat pingaarnersaraat. Pisor-taqarfiit immikkoortortaanni arlalinni suliniuteqaatini ta-manna ersertariaqarpoq, soorlu suliffissaqartitsiniarluni suliniutini, inunnik isumaginninnermut ataqatigiissakka-mik aaqqissuussinermi, minnerunngitsumillu ilinniartitaa-nermik isumaginnittoqarfiup iluani. Inuiaqatigiinni innut-taasut taama ikitsigimmata, inuit ataasiakkaat piginnaa-saasa piukkunnaataasalu atorluarneqarnissaat pingaaru-teqarluinnarpoq.

Taamaammat inuiaqatigiinnut innuttaasunullu ataasiak-kaanut pingaaruteqarpoq, pitsaasumik ilinniagaqarnissa-mut periarfissat Nunatsinni tamanut neqeroorutigineqar-nissaat. Ilinniartitaanermi ataqatigiissakkamik aaqqis-suussinermi periarfissat assigiinngitsut imminnut ataqa-tigiittariaqarput tamatigullu ingerlaqqeriartoqarsinnaa-sariaqarluni, soorlu aamma ilinniartitaanerit pitsaassu-saat annertunerusumik eqqumaniarfigisariaaqartut. Ani-ngaasatigut periusissatigullu pilersaarusiorluarneru-nikkut, Nunatsinni inuit piginnaasaat iluaqutiginerulersin-naavagut.

Suliffeqarfiit naammattumik piginnaanilinnik sulisussa-qarnerat, Nunatta unammillersinnaassusaanut uuttuutis-saavoq pingaarutilik. Taamaammat ilinniartitaanerup ata-qatigiissakkamik aaqqissuussaanera, ilinniartitaanerup pitsaassusaanut nunat tamat akornanni nalinginnaasumik naliliissutaasartunut angummassinnaasariaqarpoq, ilin-niakkaminnillu naammassinnittut piginnaasaat nunani unammillertitsinni ilinniakkaminnik naammassinnittut pi-ginnaasaannut sanillersuussinnaasariaqarlutik. Nunat ta-mat imminnut sunneqatigiinnerisa annertusiartornerata kinguneranik, ilinniarnermut ilanngullugu ilaatigut nunani allani ilinniarfeqartarneq aamma naleqqunneruleriartuin-narpoq. Suliffeqarfeqarfimmi sulisussatut nunanit alla-neersunit unammillerneqarnissamut, ilinniartut taamaalil-lutik patajaannerusumik inississapput, suliffeqarfiillu avataaneersut Nunatsinni aningaasaliissuteqassatillugit sulisorerusunneqarnerussallutik.

Ilinniartitaanermut pilersaarusiaq siulleq 2005imi sa-qqummerpoq. Tamatumalu kignorna ilinniakkaminnik naammassinnittartut malunnatilimmik amerliartuaarni-kuullutik. Piginnaaniliissutaasumik ilinniakkaminnik naam-massinnittut 2005imut sanilliullugit 2014imi naammas-sinnittut 86 procentimik amerlanerupput. Tamatuma kin-guneranik, inuiaqatigiit akornanni inuussutissarsiornissa-mut piginnaaniliissutaasumik ilinniagallit piffissami tas-sani 4 procent-pointimik amerleriarput. Taamatut ilorraap tungaanut ineriartortoqarpoq, siunissamilu taamatut ine-riartortoqartuarnissaa qulakkeertariaqarparput.

Titartagaq 1.1. Ilinniartut ilinniakkaminnik naammassinnittar-tut amerlassusaat; 2005+2014

Najoqqutaq: Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik

Ilinniartitaanermut atatillugu manna tikillugu siuariarnerit qaavisigut, ataqatigiissakkamik anguniakkamillu to raa-gaqarluni inerisaaqqinnissaq pingaaruteqarpoq, inuiaqa-tigiit ineriartorneranni ilinniartitaaneq qitiulluinnartuum-mat.

Suli amerlanerusut ilinniakkaminnik naammassinnittar-nissaat, taamaalillutillu imminnut ilaquttaminnullu piler-suisuusinnaanissaminnut periarfissarissaarnerulernis-saat, Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat. Tunngaviusumik atuarfiup pitsanngorsaaffigineqarnissaa, amerlanerusul-lu inuussutissarsiornissaminnut piginnaannguutaasumik ilinniagaqarnissaat eqqumaffiginiarneqarnerussaaq. Ta-matuma isumaginissaa Nunatsinni tamanit pingaarner-paavoq.

Nunatsinni sumiiffinni susassaqarfinnilu tamani sulisus-saaleqivugut, taamaammallu suliffissarpassuarnut suli-sussaqarniarluta avataaneersut pisariaqartillutigit. Ine-riartornermut isiginnaartuinnanngoqqunata suliffissallu amerlanerusut akornatsinnit inuttalersorsinnaalerniarlu-git, ilinniartitaanerup pitsaassusaata piginnaasallu qaf-fassarnissaannut innuttaasut ataasiakkaarlutik, ilaquta-riit, inuiaqatigiit, ilinniarfiit kiisalu suliffeqarfiit akisus-saaffimmik tigusisariaqarput.

Innuttaasut ataasiakkaarlugit naatsorsuiffigineranni, Ka-laallit Nunaanni ilinniartitaanermut aningaasartuutaasar-tut, nunat tamat akornanni annertunerpaat ilagaat. Ilin-niartitaanermut tunngasut siuariartoraluartut, aningaasa-liissutit qanoq siuariartuutaatiginerat suli naammagi-nanngilaq. Nunanit nalinginnaasumik assersuutigisartak-katsinnit angusaqarnerlunnerusaqaagut. Taamaammat il-inniartitaanerup ataqatigiissakkamik aaqqissuussaanera-

Ilinniarnertuunngorni-arfimmi ilinniagaq

Inuussutissarsiu-titigut ilinniagaq

Ingerlariaqqiffiusumikilinniagaq

47

nut aningaasartuutit annertunerusumik naammassisaqaa-taanissaat anguniarlugu, suliniutit patajaallisartariaqar-put anguniagarlu toraarnerullugu suliniuteqartoqarta-riaqarluni, ilinniartitaanerup pitsaassusaa ataatsimut isi-galugu qaffanneqarsinnaaqqullugu kiisalu sulisut qaffa-sinnerujartuinnartumik piginnaaneqarnissaat piumasa-qaatigineqartuartillugu, inuiaqatigiit akornanni piginnaa-sat piginnaasanut suliffeqarfeqarfimmi pisariaqartinne-qartunut sanillersuussinnaanerunissaat anguniarlugu.

Taamaammat suliffeqarfeqarfimmi pisariaqartinneqartut naapertorlugit ilinniartitaanerit inerisarneqartariaqarput, piginnaasat suliffeqarfeqarfimmit piumaneqartut pigin-naanerineqartunut naapertuuteqqullugit. Suliffeqarfiit ingerlatsiviillu pioreersut ullumikkut siunissamilu pisa-riaqartitassamittut naatsorsuutigisaat kiisalu inuussutis-sarsiutinik annertusarneqarsinnaasunik nutaanik pilersit-sinerit naapertorlugit inerisaasoqartariaqarpoq.

Ilinniartitaanerit pitsaassusaasa qaffanneri aamma an-nertusaassutaaqataasinnaapput namminersorlutillu inuussutissarsiortut akornanni annertunerusumik ineri-saanermik kinguneqassallutik.

Titartagaq 1.2mi takutinneqarpoq, innuttaasut 15it 69illu akornanni ukiullit taamaallaat 32 procentii inuussutissar-siornissamut piginnaaniliissutaasumik ilinniagaqarnikuu-sut, 63 procentiilu qaffasinnerpaamik meeqqat atuarfian-nik naammassinninnikuusut. Ilinniartitaanerup pitsaassu-saa ukiuni kingullerni qaffakkiartornikuugaluartoq, ilin-niartitaanerup ataqatigiissakkamik aaqqissuunnissaa eqqarsaatigalugu suli annertuumik unammilligassaqarto-qarpoq.

Titartagaq 1.2. Inuiaqatigiinni ilinniakkaminnik naammassinnit-tut qaffasinnerpaamik angusaat, 15iniit 69inut ukiullit (2014)

Najoqqutaq: Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik

Ilinniartitaanerup ataqatigiissaakkamik aaqqissuussaa-neratigut ullutsinni unammilligassatInuusuttut amerlavallaat meeqqat atuarfiat naammassi-sarpaat oqaatsinut matematikkimullu piginnaanikippal-laarlutik. Meeqqat atuarfianni 2015imi naggammik soraa-rummeertut 60 procentiisa tuluit oqaasiini matematikki-milu misilitsinnerminni qaffasinnerpaamik karaktereraat E. Taamaammat inuusuttut taakkua akornanni amerlaqisut ilinniagaqarniarunik piginnaanngorsaqqittussaassapput.

Tamatuma kinguneranik, atuartut 41 procentii 2014imi meeqqat atuarfianniit inuusuttut ilinniarfiini efterskolini-luunniit toqqaannartumik ilinniartunngunngillat. Meeqqat atuarfianniit naggammik soraarummeertut taamaallaat 15 procentiisa missaat, meeqqat atuarfianniit toq-qaannartumik inuusuttut ilinniarfiini ilinniartunngorput (inuussutissarsiornermik ilinniarfinni imaluunniit ilinnia-gassaminnut piareersaataasumik ilinnialerlutik). Kisitsisit taakkua nunalluunniit tamat akornanni kisitsisinit appa-sinneroqaat.

Inuusuttut sunniuteqarfiginiakkat 16iniiit 18it tikillugit ukiullit, suli inuusuttut ilinniarfiini ilinniagaqalinngitsut imaluunniit efterskolinut ingerlaqqinngitsut, 2014imi 63,5 procentiupput.

Efterskolini Piareersarfinnilu ullutsinni piginnaanngor-saasarnerit Nunatta karsiata ukiumut 100 mio. koruuninik aningaasartuutigisarpaa. Taakkua qaavisigut Piareersar-fiit ukiumut 50 mio. koruuninik kommuninit aningaasar-tuutigineqartarlutik. Tamakkua ikaarsaariarnermi suliniu-tinut aningaasaliissutit 16iniit 18inut ukiuliinnarnut ator-neqartaratik aamma utoqqaanerusunut atorneqartarput. Kikkulluunniit sunniuteqarfiginiaraluaraanni aningaasar-tuutit amerlaqaat, meeqqallu atuarfianni naammassisar-tut toqqaannartumik inuusuttut ilinniarfiini ilinniagaqa-lernissaminnut piareersimanngitsut taama amerlatigitil-lugit, tunngaviusumik pingaarnersiuisoqartariaqarluni. Ikaarsaariarnermi suliniutinut inuiaqatigiit taama amerla-tigisunik aningaasartuuteqartariaqarnerannut, meeqqat atuarfianni piginnaanngorsaasarnerit kingunerisa naam-maginannginneri pissutaapput.

Piginnaanngorsarnernut taamatut aningaasartuuteqarti-gisaraanni, ataqatigiissakkamik aaqqissuussineq tunnga-vigalugu ilinniagaqarnissamut neqeroorutit ineriartortin-nissaat kukkunersiortarnissaallu, soorunami qulakkeer-neqartariaqarpoq. Tassunga atatillugu pingaaruteqarpoq, kikkut piginnaanngorsarnernut sorlernut peqataanersut ataqatigiissakkamik nalunaarsorneqartarnissaat, pigin-naanngorsarnerup kingorna ukiuni tulliuttuni peqataasut malinnaaffigineqarsinnaaqqullugit.

Piginnaanngorsarnernut peqataasut pillugit paasissutis-sat, inuillu taakkua pillugit naatsorsueqqissaartarfimmit

Meeqqat atuarfiat

Kandidat+

Bachelor

Ilinniaqqinneq sivikinnerusoq

Inuussutissarsiutitigut ilinniagaq

Ilinniagaqalernissamutpiareersarnermut ilinniagaq

48

nalunaarsorneqarsimasut ataatsimut katiterneqarsinnaa-sariaqarput. Assersuutigalugu piginnaanngorsartitsinerni peqataasut suliffissarsiaarnerusarnersut imaluunniit amerlanerusut inuusuttut ilinniarfiini ilinniartunngortar-nersut paasinissaat pingaaruteqarpoq.

Inuusuttut taama amerlatigisut ilinniagaqalinngikkaanga-mik imaluunniit aatsaat kingusissukkut ilinniagaqale-raangamik, inuunerminni akissarsiassanik taaneqartartu-tigut eqqorneqartarpoq, inuiaqatigiillu akileraarutitigut isertitakinnerulerlutillu inunnik isumaginninnermut anin-gaasartuutit annertunerulertarlutik. Inuusuttut kingusis-sukkut ilinniakkaminnik naammassinnittarnerat, kommu-nit Namminersorlutik Oqartussallu aningaasatigut allann-gujaatsumik ingerlatsiniarnerminni ajornartorsiorneran-nik malunnaatilimmik annertusaaqataavoq. Ilinniartut ilin-niakkaminnik naammassinninnermik nalaanni ukioqqortu-sarnerat, titartagaq 1.3-mi takuneqarsinnaavoq.

Titartagaq 1.3. Ilinniakkamik naammassinnittut ukiui agguaqati-giissillugit

Najoqqutaq: Ilinniartitaanermut, Kulturimut, Ilisimatusarnermut Ilageeqa-rnermullu Naalakkersuisoqarfik (Ilinniartitaanermut periusissatut pil-ersaarut 2014)

Meeqqat atuarfiata pitsanngorsarnissaa kiisalu atuartut meeqqat atuarfianni naammassigaangamik ilinniartitaa-nerup iluaniisiinnarniarnissaat, Inuusuttut ilinniagaqaler-sinniarneranni pingaaruteqarput.

Inuusuttut piaarnerusumik ilinniagaqalersinnissaasa sa-niatigut aamma ilinniakkaminnik naammassinninnissaasa isumaginissaat pingaaruteqarpoq. Takussutissaq 1.9-mi takuneqartsinnaasutut, ilinniakkaminnik unitsitsiinnartar-tut ullutsinni amerlasoorujussuupput, agguaqatigiissillu-gu 50 procentimiit amerlanerullutik.

Qaffasinnerusumik ilinniarnerit sivisussusigisartagaat

aamma naatsorsuutigineqartumit sivisunerujussuusarput (1.10 takuuk). Ilinniakkamik unitsitsisarnerpassuit ilinniar-nermillu sivitsorsaasarnerit, ilinniartumut namminermut Nunattalu karsianut akisoqaat. Ilinniakkamik unitsitsiin-nartarnerpassuit kinguneranik ilinniartitsinissamut anin-gaasartuutit maanngaannartinneqartarput, ilinniakkamil-lu sivitsorsaasarnerit ilinniarnermi tapiissutitigut kolle-gianilu inissaqartitsiniarnikkut aningaasartuutit annertu-sisarlutik. Tamatuma saniatigut ilinniartup ilinniakkani naammassereeruniuk annertunerusumik isertitaqarnissa-raluani annaasarpaa, annertunerusumillu akileraaruti-gineqartussaangaluit Nunatta karsiata annaasarlugit. Ilin-niakkaminnik unitsitsiinnartartut amerlaqisut pimoorullu-gu appartinniarlugit, suut pissutaanersut ataqatigiissu-mik aaqqissuussamik paasiniarneqartariaqarput.

Naalakkersuisut ilinniartitaanermi periusissatut pilersaa-rusiaatIlinniartitaanermi periusissatut pilersaarut ilinniarti-taaneq ataatsimut isigalugu ilinniagassatullu sammiviit immikkuutitaarlutik anguniagassaat pillugit, Naalakker-suisut takorluugaannik imaqarpoq. Inuusuttut sukkaneru-sumik ilinniakkaminnik naammassinnittarnissaat aalla-qqaataaniillu suliffeqarfeqarfinni iluatsitsilluarlutik suli-lernissaat anguniarlugu, inuiaqatigiit akornanni tamani pi-ginnaasat qaffanneqarnissaat kiisalu inuiaqatigiinni ilin-niartaanerup ataqatigiissumik aaqqissuussaanerata naammassisaqaataalluarnissaa, Naalakkersuisut qu-lakkeerniarpaat. Ilinniartitaanermi anguniakkat pingaar-nersiorlugit imatut isikkoqarput:

Meeqqat atuarfianni 2015imi naammassisut 70 procentii 35inik ukioqalersigatik inuussutissarsiutissatut pigin-naaniliissutaasumik ilinniagaqareersimassapput.

Takorluukkat anguniarlugit kiisalu ilinniartitaanermi pe-riusissatut pilersaarummi siunniunneqartut suliniummut akulerunneqarnissaannik, Ilinniartitaanermut pilersaarut II imaqarpoq.

1.1 Sammisanut assigiinngitsunut atatillugu atuartut piginnaasaasa qaffassarnissaat – amerlanerusut ilinniagaqalersinnaaqqullugit

Inuiaqatigiit akornanni tamani ilinniartitaanerup pitsaas-susaa qaffanniarlugu, piaartumik pissutsit tamaasa eqqu-maffigalugit suliniuteqartoqarnissaa pingaaruteqarpoq. Meeqqat atualinnginneranni meeqqallu atuarfianni pis-sutsit qanoq innerat Naalakkersuisut immikkut eqqumaf-figaat, meeqqat sammisassatigut assigiinngitsutigut pi-ginnaasaasa namminnerlu inuttut piginnaasaasa ineriar-tornerannut taakkua annerpaamik sunniuteqarmata, ilin-niartitaanerullu aaqqissuussaanerata iluani ingerlaqqe-riarnissamut aqqutissiissutaassussaallutik.

Ilinniarnertuun-ngorniarfik

Inuussutissarsiuti-tigut ilinniagaq

Ilinniaqqinneqsivikinnerusoq

Bachelor Kandidat+

2015 (Kisitsisiviit) 2024 (Anguniagaq)

49

Meeqqat atuarfiat sioqqullugu pissutsitMeeqqat atuarfianni tamatumalu kingorna ilinnialerner-minni ilinniagaqarsinnaanissaannut pitsaanerpaamik piukkunnarsarniarlugit, atualinnginnermi meeqqanut ta-manut pisortat neqerooruteqartarnissaat Naalakkersui-sut qulakkeerusuppaat. Sumiiffinni ullumikkut ullukkut neqerooruteqarfiunngitsuni, naluqqussaanertigut si-naakkutaasullu neruttorsarnerisigut ullukkut neqerooru-teqartarnissaq inerisarniarneqassaaq. Kommunit tamatu-mani aningaasaleeqataasariaqarnissaat naatsorsuuti-gineqartariaqarmat, tamanna pillugu Naalakkersuisut kommuninik isumasioqateqassapput, atualinnginnermi siunertaqarluartumik amerlanerujussuarnut aaqqissuus-sisoqarsinnaallunilu aningaasaliissuteqartoqarsinnaane-ralu eqqartussallugit. 2024imi meeqqat tamarmik 85 pro-centii ullukkut neqeroorutinut peqataasalissappata, ta-manna sanaartornermut aningaasartuutit ilanngunnagit ukiumut 43 mio. koruuninik aningaasartuutaassaaq. Taa-matut naatsorsuinermi meeqqamut ataatsimut 86.000 koruuninik aningaasartuuteqartarnissaq ilanngunneqa-reerpoq. 2024mi meeqqat 85 procentiisa inissaqartinne-qarnissaat anguniarlugu, inissat 500t amigaataassapput.

Ullukkut paaqqinnittarfinni sulisut pisariaqartitaminnik atortoqarnissaat meeqqallu minnerunngitsumik immikkut pisariaqartitsisut peroriartorneranni ikorfartuinissamin-nut piginnaaneqarnissaat pingaaruteqarpoq. Taamaam-mat perorsaasut amerlanerusut ilinniartitaanissaat sulis-sutigineqarpoq, ilinniartitaanernilu meeqqat qanorluun-niit atukkatigut tunuliaqutaqaraluarpata, pisariaqartita-minnik piginnaaneqarnissaat sulissutigineqarluni. Ul-lukkut paaqqinnittarfinni sulisut 56 procentiinnaat ullu-mikkut ilinniarsimasuupput, kommunillu sulisumik suliso-riinnarnissaat ajornartorsiutigalugu nalunaarlutik. Taa-maammat sulisut (aningaasarsiamikkut) atugaasa misis-suataarnissaat pingaaruteqarpoq ullukkullu paaqqinnit-tarfinni sulisut ilinniakkaminnik naammassinnissimasut amerlanerusut sulisoriniarlugit sulisoriinnarnissaasalu qulakkeernissaat pillugu iliuuserineqarsinnaasut misis-sorneqartariaqarput. Tamakkununnga tunngasut pillugit kattuffiit aamma isumasioqatigineqartariaqassapput.

Pitsaanerpaamik ilinniagaqarnissaq ineriartornissarlu qu-lakkeerniarlugit, meeqqat peqqissusaasa, ineriartorneri-sa kiisalu atualernissaminnut qanoq piareersimatiginerisa misissuiffigisarnissaannut sakkussanik inerisaasoqarto-qartariaqarpoq. Misissuinerit takutinnikuuaat, meeqqat sumiginnakkat atualinnginneranni ikiorsiiffigigaanni sun-niuteqarnerusartoq – Titartagaq 1.4. takuuk. Atualinngin-nermi suliniuteqarneq siunissaq ungasinnerusoq eqqar-saatigalugu aningaasaliissuteqarneq, inuiaqatigiinnut meeqqamullu namminermut iluaqutaanerpaassaaq.

Titartagaq 1.4. Killiffinni assigiinngitsuni inunnut aningaasaliis-sutit pissarsiaqarfigineri (Heckmann kurven)

Najoqqutaq: Aningaasaqarnermut Siunnersuisooqatigiit (James Heckman naapertorlugu) Aaqqissuusseqqinnermi 3mi sammivik, pisortaqarfiit nu tarternissaannut tunngasup ataani, peqqinnissamut inunnillu isumaginninnermut atatillugu piaartumik pina-veersaartitsinermut tunngasunik suliniuteqarnissamut tunngasumik immikkoortoqarpoq, Aaqqissuusseqqinner-mi sammivik 1imi – ilinniartitaaneq pillugu pitsaasumik sunniuteqartussatut naatsorsuutigineqartumik.

Atualinnginnermi – suliniutit• Tamanut ulluunerani neqeroorutit• Sulisunik ilinniartitsineq piginnaasanillu qaffassaaneq• Meeqqerivitsialaap atuutsinneqalernera • Tamakkiisumik sammisumik siusissukkut suliniuteqarneq

Meeqqat atuarfiatIlinniartitaanermi meeqqat atuarfianni suliniuteqarnissaq pingaarnerpaavoq. Meeqqat atuarfianni ilinniaqqinnissaq tunngavilerneqartussaavoq. Inuusuttut meeqqat atuar-fianni naammassigaangamik, inuusuttut ilinniarfiini ilin-nialernissaminnut naammattunik piginnaaneqartariaqar-put.

2015imi meeqqat atuarfiata nalilersuiffigeqqereernerata nangillugulu misissuiffiginerata kingorna, meeqqat atuar-fiata pitsaanerusup pilersinnissaa qulakkeerniarlugu, 2003mi meeqqat atuarfianni aaqqissueqqinnermi siun-niussat anguniarlugit assigiinngitsutigut suliniuteqarto-qarsinnaavoq:

Siusinaartumik suliniuteqarnerup isumaa

Aningaasa-liinermitiluanaarutitinuit amer-lassu-saannit

Takussaavallaanngitsoq-Pinaveersartitsineq

Takussaasoq - ajornartorsiutinik aaqqiineq AjornarneqMeeqqat

atuarfiatsioqqul-lugu

Meeqqatatuarfiat Ilinniaqqinneq

Ukiut

50

Meeqqat atuarfiat – suliniutit• Atuarfiup ineriartortinnera pitsaassutsillu qaf-

fassarnera – atuarfiup ataqatigiissaarnera• Atuarfimmi aqutsisutut ilinniagaq – ilinniartitsisu-

nik ilinniartitsineq piginnaasanillu qaffassaaneq• Iliuusissatut pilersaarutinik elevmappinillu ineri-

artortitsineq • Allamiut oqaasii matematikkilu annertunermik

sammineqarnerussaaq – atuartitsinermi IKT-p atorneqarnerussaaq

• Atuartunut angajullernut immikkut suliniuteqarneq• Ataqatigiissunik suliniuteqarneq – atuarfiup an-

gerlarsimaffiullu suleqatigiinnerat nukittorsarnera

Ilinniartitaanerup atuartullu piginnaasaasa pitsaassusaat qaffassarniarlugu, meeqqat atuarfianni ilinniarsimasunik naammattunik piginnaanilinnik ilinniartitsisoqarnissaa Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat. Meeqqat atuarfian-nik ilinniartitsisutullu atorfimmik kingumut ataqqinnitto-qalertariaqarpoq. Meeqqat atuarfianni pissutsit pillugit soqutigisaqaqatigiit tamarmik tamanna akisussaaffigaat.

I linniartitaanermi siunniussat periusissatullu pilersaaru-tit meeqqat atuarfiisa suliarisariaqarpaat, atuartut ta-marmik atuagarsornikkut unammillerneqarsinnaaqqullu-git. Periusissanik pilersaarusiornermi siunertaavoq, atuartut immikkuutitaarlutik ilinniagassatut qitiusumit aalajangikkanik naammassinninnersut uppernarsaaser-nissaat.

2014imi nunaqarfinni ilinniartitsisut 51 procentii taa-maallaat ilinniarnikuupput. Taamaammat ukiuni tulliuttuni pikkorissaasarneq najornanilu ilinniartitsinerup atugaa-nera pitsanngorsaaffiigineqassapput, kiisalu ilinniartitsi-sutut ilinniarsimasut pikkorissut piginnaasaasa atorluar-neqarnissaannut periarfissat pitsaanerpaat qanoq piler-sinneqarsinnaanersut misissorneqartariaqarlutik. Tas-sunga atatillugu, ilinniartitsisut amerlanerusut immikkut ilinniartitsissutissatut linjefagerisatik ilinniartitsissutigi-sarnissaat sapinngisamik periarfissinniarneqartariaqar-poq, pingaarnertullu sammisassani, soorlu kalaallisut oqaasiinik, allamiut oqaasiinik kiisalu matematikkimik ilin-niartitsisut, taakkunannga linjefagillit naammattumik pi-ginnaanillit sapinngisamik amerlanerpaat ilinniartitsiso-rineqartarnissaannut periarfissat aamma misissorneqar-tariaqarput.

Tamatuma saniatigut, ilinniartitsisut sulinngitsuukulane-rannik tunniusimanerisalu nikerarnerat pillugu nalunaaru-tigineqartartut ilungersuullugit eqqarsaatigisariaqarput. Meeqqat atuarfianni sulisut avatangiisaat ilinniartitsisut kattuffiat, IMAK, isumasioqatigalugu pingaarnersiuiffigi-sariaqarlunilu pitsanngorsaataanernik kinguneqarta-

riaqarpoq. Ilinniartitsisutut atorfiup kingumut ataqqine-qaqqilernissaa pingaaruteqarpoq, inuusuttut ilinniartut pikkorissut ilinniartitsisunngorusunneruleqqullugit.

Panelimik paasisimasalinnik pilersitsinikkut ilinniakkallu pitsaassusaanik qaammarsaasumik paasissutissanik nali-lersuinernillu aallernikkut, Ilinniarfissuup nalilersorneqar-nissaanut Ilisimatusarfik suliniuteqarsimavoq.

Nalilersuinerup takutippaa ilinniartitaaneq ullumikkut pit-saassutsikkut annertuumik unammilligassaqartoq, kultur-meeqqallu atuarfiini ilinniartitsisunik piukkunnaateqartu-nik pisariaqartitsineq naammaginartumik naammassinn-gikkaa. Panelip pilersinneqartup innersuussutigaa ilisima-tusarfik suliniuteqassasoq ilinniartitaanerup annertuumik inerisaqqinnissaanut, ilinniartitsisunngorniarnerup nu-taaliaasumut pitsaasumullu, meeqqat atuarfiannut pit-saanerusumik atassuteqarnerusumik aammalu ilinniartut akornanni suliamut tunngasunik ilisimasaqarnerulersitsi-niarnermik, ilinniartitsisinnaassusermik suliamullu su-liaqarsinnaassutsimik pitsaasumik inerisaanissaq ukkata-rineqassasoq. Innersuussineq tamanna nalilersiunerup inernerinik makkuninnga tunngaveqarpoq:• Ilinniartitsisunngorlaat naammaginanngitsumik pigin-

naanillit• Ilinniartitaaneq appasippallaarpoq ilinniartitsisinnaas-

sutsimillu ilinniartitsinermik imakippallaarluni• Ilisimatusarnerup tunngavia sakkukitsoq ilinniartitsisu-

tullu inuuniutilinnut attaveqarneq annikitsoq • Ilinniartunik annikippallaamik piukkunnaatilinnik amer-

lavallaanik tigusaqartarneq• Aqutsisut tusarsaanngitsut pisussaanngissuserlu

Nalunaarusiaq pissutsit mumisinnissaanut innersuussuti-nik nassuiarluakkanik arlalinnik imaqarpoq, matuma ataa-ni ingerlaannarluni malunniuttussanik pisariitsumillu naammassineqarsinnaasunik. Naalakkersuisut illua-tun-gillu attuumassuteqartut kingunerisanik malittarinnis-sapput, ilinniartitsisunngorniarnerup meeqqat atuarfian-nut, taamatullu inuiaqatigiinnut annertuumik sunniuteqar-nera peqqutigalugu.

Meeqqat atuarfianni atuartut amerlaqisut ullumikkut ilin-niagaqalernissaminnut naammattumik piginnaaneqarneq ajorput. Minnerunngitsumik allamiut oqaasiinik piginnaa-nikittarneq pissutigalugu, inuusuttut amerlaqisut ullu-mikkut meeqqat atuarfianni naammassigaangamik ilinnia-gaqalersinnaasanngillat, suliffeqarfimmillu ilinniarfigi-sassaqarniarnertik ajornartorsiutigisarlugu. Taamaammat allamiut oqaasiinik ilinniartitsineq, oqaatsinik assigiinn-gitsunik kiisalu ilinniarnissaannut isiginneriaaseq pata-jaallisarlugulu inerisarniarlugu, kommunit meeqqallu atuarfii peqatigalugit aalajangersimasunik innersuussu-

51

teqartussanik immikkut ilisimasalinnik isumasioqatigiit-tussanik Naalakkersuisut pilersitsipput.

Kalaallisut oqaatsitta saniatigut oqaatsit nunarsuatsinni atorneqarnerpaat ilaannik atuisinnaagutta, inuiattut nu-kittunerulluta inississinnaasugut Naalakkersuisut tunnga-viusumik isumaqarput. Taamatut allannguinikkut nunar-suatsinni nunat tamat akornanni soorlu niuernikkut Ka-laallit Nunaata periarfissarissaarnerulissaanik siunnius-sap anguniarnera oqilisaanneqassaaq. Tamatuma saniati-gut, qallunaat nunaanni nunanilu avannarlerni ilinniartitsi-taanermut ataqatigiissakkamik aaqqissuussap iluaqutigi-sinnaaneranut periarfissap atorluarsinnaajuarnissaa, Na-lakkersuisut kissaatigaat. Tamanna anguneqarsinnaavoq, 2017imi ukiaanerani ataatsimiinnermi Naalakkersuisut Inatsisartullu meeqqat atuarfiat pillugu inatsimmut al-lannguutissamik siunnersuuteqarnerisigut, 2018imi ag-gusti aallarnerfigalugu meeqqat atuarfianni atuartut inuiaat allat oqaasiinik ilinniarneranni tuluttut oqaatsit salliutinneqalernissaat danskillu oqaasiisa salliit tulliitut ilinniartitsissutigineqarnissaat ilaatigut siunnersuuti-gineqassalluni.

Allannguutigineqarsinnaasumut atatillugu aningaasatigut allaffissornikkullu sunniutaasussatut naatsorsuutigine-qartut pillugit sukumiinerusumik nassuiaatitalimmik, aa-lajangiinissamut tunngavissiami aggersumi suliaqarner-mut ilanngullugu nalunaajaasiortoqassaaq. Meeqqat qa-noq amerlatigisut danskisut inuiaallu allat oqaasiinik ilit-soqqussatut immikkut ilinniartittariaqassanersut aamma qulaajarneqassaaq. Taamatut Inatsisartut aalajangiinissa-minnut sukumiisumik tunngavissaqalissapput, kingorna-gullu allannguisoqassappat tamatumunnga piareersimal-luarnerusoqassalluni.

Ukiut tamaasa tamanna pillugu pikkorissaasoqartarpoq, ilitsoqqussarinagulu oqaatsitut danskit oqaasiinik ilin-niarnermi qaffasissumik ilinniagassaq soraarummeerner-mi allagartaliissutaasoq 2015imi aggustimi aallartippoq. Ilinniartitsisunngorniat ilinniartitaanerat aamma misis-suiffigineqarpoq, siunissami ilinniartitsisuusussat pigin-naanerissuunissaat qulakkerumallugu.

Paasissutissiinissamut atassuteqaqatigiinnermullu teknologimik (IKT) atuinissamut kikkut tamarmik pigin-naaneqarnissaat, inummut namminermut inuiaqatigiinnul-lu pingaaruteqarpoq. Taamammat atuartut meeqqat atuarfianni naammassisut tamarmik IKTmik atuisinnaasa-riaqarput.

Meeqqat atuarfianni ilinniartitsinermi IKTp atorluarnis-saanut periarfissarissaarnerulersinniarlugu atuarfinni paasissutissat qarasaasiakkut ataqatigiissakkat annertu-sartariaqarput. Najorani ilinniartitsinissamut periarfissat atassuteqaqatigiinnissamut periarfissat annertusarneri-

sigut ikorfartorneqassaaq. Qarasaasiakkut isaariaq ilin-niartitaanermut atorneqartussaq maannakkut aamma ine-risarneqarpoq.

Ilinniartitaanermi IKTp atorneqarnerata ineriartortinnera qulaaniit aqunneqarsinnaananilu aqunneqassanngilaq. Taanna inuit tunniusimallutik piumassusillit assigiinngit-sorpassuarnik tunuliaqutillit ilaatigut nunanit allaniit as-sigiinngitsorpassuartigut siuarsimanerusuneersut sule-qatigiillutik aallartitserusunnerisigut pilersinneqarpoq. Ilinniartitaanermi I-Padit atorneqarnissaannik suliniut kommuninit marlunnit assigiinngitsunik, ilaatigut Villum-fondenimit aningaasaliiffigineqartoq, boksimi oqaaserta-ligaq 1imi nassuiarneqarpoq. Suliariniakkamut tassunga atatillugu Qeqqata Kommunia pitsaasunik misilittagaqa-lereerpoq, siunniunneqartorli piviusunngortissagaanni sunneeqataasinnaasut tamaasa eqqumaffigalugit ataqa-tigiissakkamik suliniuteqartoqartariaqarpoq, qitiusumiil-lu tamatuma tapersersorneqartariaqarnera tikkuarneqar-poq.

Soqutigisaqaqatigiit pingaarnerusut sunneeqatigiillutik meeqqat atuarfiannik inerisaanissaat, minnerunngitsu-millu atuartut ilinniagarisassaat pillugit atuarfiup anger-larsimaffiullu assigiimmik anguniagaqarnissaat qitiulluin-narput. Angerlarsimaffimmi atuarfimmilu ilimasuutigine-qarlutillu atukkanut sinaakkutaatinneqartut, ingammik atuartut annerit meeqqat atuarfianni angusarisarta-gaannut sunniuteqartarsinnaanersut, Naalakkersuisut ukiuni tulliuttuni eqqumaffigerusuppaat. 7. klassit misilit-sinnerminni angusaasa takutippaat, atuartut piginnaasaat ukiuni kingullerni pitsanngoriarsimanngitsut. Atuartut an-gajulliit misilitsinneranni angusarineqartut aamma taama isikkoqarput, uppernarsarlugulu naggataasumik soraa-rummeernissamik tungaanut piginnaasaat pitsanngoriar-torneq ajortut. Tamanna eqqarsaatigalugu Kalaallit Nu-naanni ineriartorneq nunani allani amerlanerni ineriartor-nermit allaaneruvoq, nunanimi amerlanerni atuartut anga-julliit ukiuni kingullerni atuarnerminni piginnaasaat pit-sanngoriartortarput. Taamaammat atuartunut angajuller-nut sammisumik immikkut ittumik suliniuteqartoqarta-riaqarpoq.

52

Boksi oqaasertalik 1.1 Ilinniartitaanermi IKTp atorneqarneruler-nissaanut kommunimiit suliniut

Unammilligassaq aaqqissorneqarpoq – Nunarsuatta ilagiin-narpaa

Qeqqata Kommuniani Kummune Kujallermilu iPadit pillugit su-liariniagaq VILLUMFONDENip 2013imi 17 mio. koruuninik aningaasaliiffigaa. Suliariniakkamut atatillugu kommunini ta-akkunani marlunni meeqqat atuarfianni atuartut ilinniartit-sisullu tamarmik iPadinik pitsinneqarput. Tamatuma saniatigut klassit inaat tamarmik seqertaatinik allisitsissutinik atortuler-neqartiterput, ullukkullu paaqqinnittarfiit tamarmik immikkut iPadinik 10nik tunineqarlutik. Kommunini taakkunani marlunni inoqarfiit tamarmik wifi atorlugu attaveqaatit ivertissorneqar-put, atuarfiup avataani aamma atuarfiup serveriinut interneti-mullu atassuteqartoqarsinnaanngorlugu.IT pillugu allaffissortut atorfinitsinnerannut, wifi-ip ingerlatin-neranut, iPadit taarsersornerannut minnerunngitsumillu ilinni-artitsisut perorsaasullu IKTmut tunngasutigut piginnaanngor-sarnissaannut Qeqqata Kommunia 2 mio. koruuninik Kommune Kujallerlu 1Ð mio. koruuninik aningaasaliissuteqartarput.

iPad pillugit suliariniakkami siunertarineqarpoq ilinniartita-anerup pitsanngorsaaffiginissaa kiisalu IKTp internetillu atu-artunit ilinniartitsisunillu tamatigut atorneqarsinnaajualernis-saat. Digitalimik atassuteqarsinnaanikkut inuiaqatigiinni nu-narsuatsinnilu sumiikkaluartut tamaasa atassuteqarfigisinna-allugit, ilinniartitsinermut ilanngukkuminarnerussapput. Assi-giinngiiaartumik ilinniartitsisinnaaneq oqilissaaq, atuartut ataasiakkaarlutik imaluunniit eqimattakkaarlutik iPadini apps kiisalu assiliinermut videoliornermullu atortorissaarutinik atu-isinnaalerpata.

Angajoqqaat toqqaannartumik iPad atorlugu atuarfimmi atassuteqatigiiffimmut isersinnaalerpata, atuarfiup angerlar-simaffiullu suleqatigiinnerat pitsaanerulissaaq, tassanimi ilin-niartitaanermi pilersaarutit, ilinniagassat, atuanngitsoornerit paasissutissallu allat nalunaarsorneqartarmata. Sumiiffiit ilaan ni atuarfimmi siulersuisut suliniutini siuttuusarput. Ilinni-artitsisut atuartullu atuanngitsoorneri qarasaasiakkut toqqa-annartumik nalunaarsorneqarnerisigut paasissutissiissutigi-neqarnerisigullu, atuarfimmi allaffeqarfik oqilisaanneqassaaq.

iPad pillugit suliniut ingerlaavartumik inerisarneqarpoq, 2015imilu nunaqarfinni marlunni, tassa Atammimmi Kangaami-unilu Granny Cloud aallartinneqarpoq. Tassani atuartut Cana-dameersunik, Hong Kongimeersunik, Tuluit Nunaanneersunik, Afrika Kujallermeersunik nunanillu allaneersunik soraarnin-ngornikunik ilinniartitsisoqarlutik tuluit oqaasiinik ilinniartar-put. Kalaallit Nunaanni meeqqat atuarfiat nunarsuup sinnerani pissutsinut akulerukkaluttuinnarpoq.

Najoqqutaq: Qeqqata Kommunia

Ullumikkut kommunit meeqqat atuarfiisa ingerlanneqar-nerannut akisussaasuupput, Namminersorlutik Oqartus-sallu immikkoortortaqarfiit assigiinngitsut aqqutigalugit ilinniartitsisunngorniat ilinniartitaanerat ilinniaqqinnerat, inatsisilerinikkut meeqqat atuarfiat sioqqullugu meeqqal-

lu atuarfianni immikkoortumi inerisaanissamut suliniutit ilaatigut ilinniutissanik saqqummersitsisarnikkut, pikko-rissaatitsisarnikkut, killiffiit nalilersorniarlugit suliniute-qartarnikkut, misissueqqissaartarnikkut, paasissutissii-sarnikkut kiisalu inatsisit naapertorlugit meeqqat atua-linnginneranni meeqqallu atuarfianni kommunit naam-massisassaasa nakkutiginerisigut, meeqqat atualinngin-neranni meeqqallu atuarfianni anguniagaq toraarlugu ine-risaasoqarnissaa akisussaaffigalugu. Meeqqat atuarfianni nalilersuinerit takutippaat, sunniutaasut tamaasa eqqar-saatigalugit aqutseriaaseqartoqarnissaa qulakkeerneqar-tariaqartoq, susassaqartut akornanni akisussaafinnik er-seqqarissumik agguataarisoqartariaqartoq sukumiisumil-lu ataqatigiissaarisoqarluni, inerisaaniarnermi pisariaqar-tinneqartut taama erseqqaritsigisut meeqqat atuarfiannit naammassineqarsinnaassapput. Pissutsit tamakkua ilaa-tigut pissutigalugit, Ilinniartitaanermut Naalakkersuiso-qarfiup ataani ilinniartitaanermut aqutsisoqarfik pilersin-neqarpoq kiisalu meeqqat atuarfiannut atatillugu suliniu-tit aningaasartuutissallu pillugit kommunit Namminersor-lutik Oqartussallu sukumiinerusumik isumasioqatigiitta-lerlutik.

Kommunit immikkuutitaarlutik meeqqat atuarfianni aa-qqissuussaanerup ilusaa pillugu maannakkut isummerta-riaqarput, tamanna inoqarfinni ataasiakkaani atuarfiit qassinik atuartoqarsinnaanerat kiisalu atuartut najuga-qarfissaannik pisariaqartitsinissaq eqqarsaatigalugu, sa-naartugassat pilersaarusiornissaannut pingaaruteqarmat. Tamatumunnga ilanngullugu, ilinniartitsisut ilinniarsima-sut, aningaasaqarniarnerup, ilinniartitaanerullu pitsaas-susaata innimigisariaqarnera eqqarsaatigisariaqarput kii-salu meeqqat ilaqutariillu kissaatigisaattut ilinniartitaa-nerup pitsaassuseqarnissaa innimigisariaqarluni.

Inuusuttut suliniuteqarfigineqartutInuussuttut amerlavallaat ilinnialernissaminnut amigartu-nik piginnaasaqarlutik immaqalu inuttut aamma piginnaa-saqarlutik meeqqat atuarfiat naammassisarpaat. Taa-maammat inuusuttut 16it 18illu akornanni ukiullit amerla-qisut ilinnialernikuunngillat. 2012imi meeqqat atuarfianni naammassisut kingorna ilinniagaqalernerannut tunngasut misissoqqissaarneranni inernerit, Takussutissaq 1.5.-imi takutinneqarput.

Takussutissaq 1.5-mi takuneqarsinnaavoq, atuareernermi ukiut siulliit marlussuit ingerlaneranni ilinniagaqalersut amerliallakkaluartut tamatumali kingorna amerliartorun-naartut, ukiullu pingasut qaangiunnerani amerlanerpas-suit ilinniagaqalersimanngillat. Taamatut ingerlaannarto-qarsinnanngilaq.

Inuusuttut ilinniarfiini kingusissukkut ilinnialersima-gaanni, imminut inuiaqatigiinnullu aningaasatigut taper-siisinnaaneq aamma kingusissukkut pisinnaasarpoq. Ta-

53

matuma kinguneranik amerlavallaat ilinniagassaminnik aallartitsinngitsoortarput suliffeqarfeqarfimmilu inis-sikkuminaannerulerlutik. Kalaallit Nunaanni Naatsorsueq-qissaartarfik nalunaarsukkanik katiterisimavoq, ukiut in-gerlanerini inuusuttut suliniuteqarfigineqartut malinnaaf-figineqarsinnaanngorlugit. Kisitsisit kingulliit takutip-paat, inuusuttut 16it 18illu akornanni ukiullit ilinniagaqa-lersimanngitsut, efterskolimiinngitsut suliffeqanngitsullu amerliartuaartut. Inuusuttut 16it 18illu akornanni ukiullit ilinniagaqalersimanngitsut suliffeqalersimanngitsullu ataatsimut isigalugit 2009mi 44 procentimiit 2014imi 52 procentit missaanik amerlassuseqalersimasut. Innuusut-tup nammineq aalajangersimasumik ilinniagaqarnissara-luani inuiaqatigiinnullu iluaqutaanissaraluani qatangiin-nartittarpaa.

Taamaammat inuusuttut sullinniarneqartut assiigiinngit-sunik suliniuteqarnikkut, soorlu pitsaanerusumik ilitser-suunneqarnikkut, ilinniarfissarsiornikkut, sammisanik ataasiakkaanik piginnaasaqarnissaq sukkasuumik pigin-naanngorsarnissamut ikorfartuutissanik kiisalu ilinniar-nerminni piffissamik sivitsuisoortut allanillu ajornartor-siutillit ikiorsernissaat pillugu, Naalakkersuisut kommuni-nik suleqatiserinnipput. Tamatumani siunertaavoq, inuu-suttut piginnaanngorsarneqarnissaat, amerlanerusut ilin-niagaqaannaqqullugit ilinniakkaminnillu naammassinne-qqullugit.

Kommunit Namminersorlutik Oqartussallu 2015imi 2016imilu suleqatigiillutik qulaajaanerisa takutippaat, inuusuttut meeqqat atuarfianni naammassisut, to-qqaannartumik efterskolimut ingerlaqqigatilluunniit ilin-niagaqalinngitsut pitsaanerusumik ilitsersuisoqarnissa-minnik 11. klassinillu pilersitsinikkut periarfissinneqar-

nissaminnik pisariaqartitsisut. 11. klassini nutaani atuar-tussat atuarfinni najugaqarfiutigisuni sisamani, sammisa-ni pingaarnerni sisamani (matematik, kalaallit oqaasii, danskit oqaasii kiisalu tuluit oqaasii) piginnaanngorsarfi-gisinnaasaanni kiisalu inuit akornanniinnissaminni nammi-nerlu inuttut ineriartorfigisinnaasaanni katersuutsinnis-saat siunnersuutigineqarpoq. Taamatut suliniuteqarnermi inuusuttut amerlanerit ilinniagaqalernissaminnut piareer-simasalernissaat siunertarineqarpoq.

Inuusuttut ilinniarfiini aamma inuusuttut sammisani ikit-tuinnarni piginnaanngorsartariaqartut piginnaanngorsar-nissaminnut periarfissaqartarput. Ilinniartunngornermut ikaarsaariarnerup iluatsinnissaa taamatut qulakkeerniar-neqarpoq, inuusuttut sukkanerusumik ilinniagaqalertar-nissaat anguniarlugu, ukiunilu arlalinni ilinniagaqaratik pi-ginnaanngorsarnissaminnik utaqqisarnerat pinngitsoor-niarlugu. Tamanna ullumikkut ajoraluartumik nalinginnaa-voq, inuusuttullu amerlaqisut suliaqaratik naammassisa-qassanatillu inuunermik sungiussisarlutik.

Inuusuttut pineqartut ikaarsaariarnissaannut suliniutit aaqqissuunnerat ajornaatsuutinniarlugu siunertarlu to-raarnerullugu suliniarusulluni siunnersuutigineqarpoq, maannakkumiit FAmi (AUEmi misilitsittarneq atorunnaar-poq) atualernissaq kisimi piginnaanngorsarnissamut ne-qeroorutigineqartalissasoq ukiullu inuusuttut pigin-naanngorsanissaminnut utaqqisarneri ikilisarlugit.

Tamatuma saniatigut inuusuttut ilinniarfigisinnaasaat amerlanerusut pilersinnissaat qulakkeertariaqarput, inuu-suttulu ilinniarfissaminnik namminneq nassaarsinnaann-gitsut atuarfinniit suliffeqarfimmik misiliinissaminnut pe-riarfissarissaarnerulertariaqarput, sivikitsumik ilinniar-

Takussutissaq 1.5. inuusuttut suliniuteqarfigineqartut

Najoqqutaq: Ilinniartitaanermut, Kulturimut, Ilisimatusarnermut Ilageeqarnermullu Naalakkersuisoqarfik

2012-imi meeqqat atuarfianit naammassisutAtuartut 760-it, meeqqat atuarfianni naammassinerminni misilitsittut

Efterskolertut44,8 %

Ilinniartut12,3%

Ilinniartut30%

Ilinniartut37,5%

Ilinniartut36%

Ilinniaqqinngitsut39,4%


Piareersarfiit17,2%



2012

2013

2014

2015

Piareersarfiit15,2%

Piareersar-fiit 8,4%

Efter-skolertut

7,8%

Piar

eers

ar-

fiit

3,29

%

Efter-skolertut

0%

Efter-skolertut

0%

54

nissaminnut isumaqatigiissuteqarsinnaallutik kiisalu inuussutissarsiummik ilinniagassat modulinut sivikitsuk-kaanut agguataakkat amerlisariaqarlutik.

Boksi oqaasertalik 1.2 Inuussutissarsiummik ilinniagaqalerner-mut ikaarsaariarnermi oqilisaanissaq pillugu suleqatigiissinna-anermut assersuut

Unammilligassaq aaqqiiffiginiarneqarpoq – Meeqqat atuarfi-ata Campus Kujalliullu suleqatigiinnissaannut periarfissaq

Nunap sinnerani pissutsit assigalugit, inuusuttut amerlavallaat piginnaaniliissutaasumik ilinniagalertannginnerat Kommune Kujallermi maluginiarneqarpoq. Meeqqat atuarfianniit ilinnia-gaqalernissamut ikaarsaariarnermi inuusuttut ajornartorsiute-qartarnerat suli aaqqiiffigineqanngilaq.

Siorna novembarimi Qaqortumi qitiusumik ilinniarfeqarfiup Campus Kujalliup meeqqallu atuarfiata suleqatigiilersinnaane-rat isumassarsiarineqarpoq. Decembarip aallartinnerani suli-niut pillugu nassuiaasinnaasussat pilersinnissaat siunnersuu-tigineqarpoq, ajornanngippat 2016imi aggustimi meeqqat atu-arfiisa aallartinneranni misiliutaasumik suliariniakkap pivi-usunngortinnissaanut.

Kommunip ataani suliariniakkamik isumaginnittussat pilersin-neqarput, Campus Kujallermili pisortaq suliariniakkamut aki-sussaasuulluni. Januaarip naalernerani ikaarsaariarnermut su-liniutissat nutaat inerisarnissaannut tunngaviusussaq siunner-suutigineqarpoq. Pingaarnerutillugu siunertarineqarpoq, meeqqat atuarfiata Campus Kujalliullu suliniutiminnut atatil-lugu kattusseqatigiissinnaanissaat.

Misiliutaasumik suliariniakkap inerisarnerani, soorlu kommu-nip atuarfeqarnermut ingerlatsiveqarfia kiisalu Namminersor-lutik Oqartussat Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoqarfiata peqataatinnissaa suli inissilluarneqanngillat. Isumaqatigiissu-tit kingulliit, suliariniakkallu piviusunngortinnissaanut aalaja-ngertariaqartut maannakkut suliarineqarput.

Najoqqutaq: Kommune Kujalleq

Tamatuma saniatigut amerlanerit ilinniarnissamut pia-reersarniarlugit højskolinut inatsisit misissorneqarnis-saat piareersarneqarpoq. Ukiumut ilinniartumut ataatsi-mut højskolet akigitittagaat agguaqatigiissillugu anner-toorujussuuvoq. Højskolini inissat atorluarneruniarlugit taamatullu højskolini ilinniarnissamut amerlanerusut pe-riarfissikkusullugit, misissuinikkut pilerinarsaataasinnaa-sut ilaatigut qulakkeerniarneqarput.

Inuusuttut Danmarkimi efterskolernissaannut angajo-qqaat minnerpaaffissaminiittumik akiliisariaqartarnerat, suleqatigiillutik qulaajaasut taaneqartut ilaatigut siun-nersuutigaat unitsinneqassasoq, inuusuttut ilaqutariinnit pissaatikinnerusuneersut efterskolernissaannut periar-fissikkusullugit.

Ajornartorsiutit tamakkua allallumi sapinngisamik aaq-qiiffigineqartariaqarput, inusuttut amerlanerusut inuus-sutissarsiutaasinnaasumik ilinniagaqalersinniarlugit. Taa-maammat inuusuttut suliniuteqarfiginiakkat angusaqar-luarnerunissaat eqqumaffigalugu, Ilinniartitaanermut ata-tillugu sanaartornissamut pilersaarusiortoqassaaq.

Inuusuttut suliniuteqarfiginiakkat - pilersinniakkat• Ilinniartitaanerup aaqqissuussaanerani tamatigut pit-

saanerusumik ilitsersuineq• Atuartut toqqaannartumik ilinniagaqalernissaminnut

piginnaanngorsartariaqartut 11. klassimi atuarnissa-minnut periarfissaqarnissaat

• Ilinniarfeqarfinnut atasumnik sukkasuumik piginnaann-gorsaanerit

• Sivisunerusumik piginnaanngorsartitsinerit ajor-naannerusumik anguniagarlu toraarnerullugu aaqqis-suunneqarnissaat

• Inuusuttut amerlanerusut højskolersinnaaqqullugit inatsisit pitsanngorsarnissaat

• Inuusuttut Danmarkimi efterskorlernissaminnut anin-gaasatigut akornutaasa piiarnissaat

• Ilinniarfissaaleqinermi ajornartorsiutit aaqqiiviginis-saat – atuarfinniit suliffeqarfinnik misiliisarnerit, ilin-niarfissat amerlanerit kiisalu eqaatsumik ingerlaase-qarnissaq

• Qanoq amerlatigisunik ilinniartuuteqarsinnaanermi ajornartorsiutit sanaartornerup pilersaarusiornerni naleqqussaaffigineqassapput

Siunniussat sunniutilluPilersinniakkat qulaani taaneqartut pitsaanerusumik sam-misanullu piginnaaneqarneruneq kingunerisussaavaat, atuartut amerlanerusut ilinniagaqalersinnaaqqullugit.

Ilinniartitaanermut pilersaarummi kiisalu sulisut akornan-ni ilinniarsimasut qanoq amerlatiginissaannut meeqqallu atuarfianni naammassiinnarlutik ilinniagaqalertartut pil-lugit EUmik isumaqatigiissutit naapertorlugit Naalakker-suisut aalajangersimasunik siunniussaqarput, Titartagaq 1.6imi kiisalu Titartagaq 1.7imi takuneqarsinnaasumik. Naalakkersuisut tunngaviusumik kissaatigaat, 16it 18illu akornanni ukiullit ilinniarfissani aaqqissuussaareersunik ilinniagaqalertarnissaat, 2014imullu inuusuttut suliniute-qarfigineqartut 25 procentimik apparnissaat siunniunne-qarluni.

55

Titartagaq 1.6. Sulisut akornanni ilinniarsimasut amerlasusissa-attut siunniussat

Titartagaq 1.7. Meeqqat atuarfianni naggataamik soraarumme-ertut akornanni toqqaannartumik ilinniagaqalertartut amerlas-susissaattut siunniussat

Najoqqutaq: Ilinniartitaanermut, Kulturimut, Ilisimatusarnermut Ilageeqa-rnermullu Naalakkersuisoqarfik (2014imi ilinniartitaanermut atatillugu periusissatut pilersaarut)

2024-mi anguniakkat angusaqarfigineruniarlugit qanoq iliortoqassanersoq oqallisigineqarsinnaapput. Meeqqat atuarfianni pitsaasumik angusaqartarnikkut kiisalu inuu-suttut inuussutissarsiutitut piginnaaniliissutaasumik piaartumik ilinniagaqalertarnerisigut inuiaqatigiit anner-tuumik iluanaaruteqarsinnaammata, iliuusissat politik-kikkut amerlanernit isumaqatigiissutigineqarsinnaasa-riaqarput pingaarnersiuinerillu pisariaqartinneqartut naammassineqartariaqarlutik.

Taamaammat ilinniartitaaneq pillugu misissuinissamut atatillugu, annerusumik angusaqarnissamut siunniussa-qarsinnaaneq Naalakkersuisut ilanngukkusuppaat.

1.2 Amerlanerusut ilinniagaqalernissaat – ilinniakkaminnik naammassisaqartar-tut amerlisarnissaat

Innuttaasut amerlanerusut ilinniagaqartalernissaat pe-riarfissinniarlugu, ilinniarfissat amerlineqartariaqarlutillu ilinniartorisinnaasat amerlineqartariaqarput. Ingammik ullumi ilinniarfissat pilerigineqarnerit kiisalu suliffeqar-fiit sungiusarfiusinnaasut amigaataanerannut atatillugu pissutsit taamaapput.

Suliffimmik sungiusarfissamik amigaateqartarnerup inuu-suttut inuussutissarsiummik ilinniagaqalertartut, inuusut-tut suliniuteqarfigineqartut pillugit immikkoortortami al-laaserineqartut killilersimaarpaat. Taamaammat pisortat namminersortullu suliffeqarfiutaasa kiisalu Danmarkimi suliffeqarfinni amerlanerusunik ilinniarfissaqarnissaq Naalakkersuisut eqqumaffigaat. Tamatuma saniatigut atuarfimmiit suliffeqarfinni sungiusarneqartartut aamma amerlisarniarneqarput.

Nunatsinni ilinniarfissat amerlanerusunik ilinniartuute-qarsinnaalernissaat aamma kissaatigineqarpoq. Qaffasis-sumik ilinniagaqartut amerlisarniarlugit, bachelorinngor-niarnerit aalajangersimasumik sammivillit Naalakkersui-sut amerlisarusuppaat kiisalu soorlu Qitiusumik Issittumi Teknologimik (ARTEK) ilinniarfissat, nunani allani ilinniar-fimmik suleqateqarluni ingerlanneqartartut amerlisaru-sullugit. Tamannali pissaaq, pitsaassutsimik pisarialimmik kiisalu aningaasatigut akisussaassusilimmik ilinniarfissa-nik amerlisaanikkut, soorlu aamma ilinniartitaanermut atasunik sanaartortoqassatillugu aamma sanaartorner-mut immikkoortortaqarfiup pilersaarusiornermi sooruna-mi naleqqussaasoqassalluni.

Tamakkua saniatigut inuussutissarsiummik ilinniakkat si-vikitsut nutaat aallartinneqarput, ingammik sanaartorne-rup iluani ilinniagaqanngitsut piginnaanngorsarniarlugit. Amerlanerusut ilinniagaqartarnissaat anguniartillugu aamma Danmarkimi nunanilu allani ilinniarfigisinnaasat atorluartariaqarput, inuusuttummi ilinniartut tamarmik Nunatsinni ilinniakkaminnik naammassinninnissaat piviu-sorpalaaranilu kissaatiginanngimmat. Taamaammat inuu-suttut Danmarkimi nunanilu allani ilinniarnissaminnut pe-riarfissat pillugit paasissutissinneqartariaqarput.

Ilinniagaqarniartut amerlinerisa, pingaarnersiuinermi pin-gaartinneqanngippallaarsimanerisa kiisalu ilinniartunut inissiat qanganitsertut oqoqalernerisa kingunerannik, il-inniartunut inissiat ullumi suli amigaataaqaat. Ilinniartu-nut inissiani inissaqannginneq ilinniagassamik aallartit-sinnginnermut peqqutaakkajuppoq. Inissianut ilinnialer-sut inigisinnaasaannut ukiut tamaasa Nunatta karsia an-nertoqisumik aningaasaliissuteqartarpoq. Ilinniartunut

Meeqqat atuarfiat sioqqullugu Meeqqat atuarfiat


Efterskole Inuusuttut ilinniartitaaneq


56

inissiat pillugit aaqqissuusseqqinnikkut ullumikkut inis-siaareersut amerlanerusunit atorluarneqarnerunissaat anguniagaavoq. Tamatuma saniatigut aaqqissuusseqqin-nermi inimut akiliut nalimmassarneqassaaq. Ilinniartunut inissiat amerlanerulersinniarlugit, nutaanik sanaartornis-samut aningaasaateqarfinnik suleqatiginnittoqarpoq.

Ilinniartut ineqartinnissaannut atatillugu Naalakkersuisut aningaasaateqarfinnik suleqateqaraluartut, ilinniartut inissaqartinniarnerannut ukiumut aningaasartuutaasartut 12-15 mio. koruunit ilinniartunut inissianik sanaartorner-mut nuunniarneqarput. Sanaartornermut aningaasartuu-tissat pingaarnersiornerisigut, pisortat akiligassarsillutik sanaartortitsinerisigut, pisortat namminersortullu sule-qatigiilernerisigut, soorlu soraarnersiuteqarnissamut aningaasaateqarfinnik suleqateqarnikkut tamanna pisin-naavoq. Tamanna pitsaanerpaamik kinguneqaruni, ilin-niartitaanerup qaffaallanneranik kiisalu pisortat aningaa-sartuutigisartagaasa annertunerunerannik kinguneqas-saaq.

Siunniussat sunniutilluSuliniutit qulaani allassimasut amerlanerusut inuussutis-sarsiummik ilinniagaqalernissaannut kaammassaataas-sapput, taamaalillutillu inuiaqatigiinni ilinniartitaanermut qaffassaaqataassallutik.

Naalakkersuisut siunniussaat aalajangersimasut im-mikkuualunngorlugit Titartagaq 1.8mi kiisalu Titartagaq 1.9mi takuneqarsinnaapput. 2024mi suliffeqarfinni ilin-niarfissat 246-nik amerlisimanisssaat Naalakkersuisut siunniuppaat, kiisalu 2015-imiit 2024-mut inuussutissar-siutitigut ilinniartut naammassisartut 98-inik, tassa 22 procentimik, amerlinissaat siunniullugu.

Titartagaq 1.8. Suliffeqarfinni lærlingetut ilinniarfiit amerlassu-sissaattut siunniussaq

Titartagaq 1.9. Ilinniakkaminnik naammassinnittut amerlas-susaat

Najoqqutaq: Ilinniartitaanermut, Kulturimut, Ilisimatusarnermut Ilageeqa-rnermullu Naalakkersuisoqarfik (2014imi ilinniartitaanermi periusissatut pilersaarut)

1.3 Ilinniartitaanermut aaqqissuussaa-nerup naammassisaqarfiunerunissaa – piaarnerusumik suliffeqarfeqarfimmut akulerunnissaq

Amerlanerpaat ilinniakkaminnik naammassinnittarnissaat anguniarlugu ilinniakkaminnik unitsitsiinnartartut ikilisar-neqartariaqarput. Inuusuttut amerlavallaat ullumikkut il-inniakkatik naammassisanngilaat. Tamanna mumisinniar-lugu sakkussat pingaarnersaasa ilagaat, inuusuttut ilin-niagassarsiornerminni kiisalu ilinniarnermik nalaani ilit-sersuunneqarluartarnissaat. Ilinnialerniartut ilinnialinn-ginnerminni ilinniartitaanerup ataqatigiissakkamik aaqqi-suunneqarnerani periarfissatik imminnut tulluartut pillu-git ilitsersuunneqartariaqarput paasissutissinneqartarlu-tillu. Ilinniartut aamma ilinniarnermik nalaani sammisati-gut inuttullu ajornartorsiutitik pillugit taperserneqarsin-naallutillu ikiorserneqarsinnaasariaqarput. Ilitsersuussi-nissaq pingaartinneqarpoq taamaammallu Nunatsinni Qi-tiusumik Ilitsersuussisarfik pilersinneqarnikuulluni, tassa-ni ilaatigut ilinniartut tarnikkut inuttullu siunnersorneqar-nissaminnut peqqissarnissamillu neqeroorfigineqartarlu-tik. Tamatuma saniatigut, ilinniakkamik unitsitsiinnartar-neq akiorniarlugu immikkut ittumik aningaasaliissuteqar-toqarpoq, taakkualu ingerlatsiviniit unitsitsiinnartarner-mik akiuiniarnerminnut aningaasartuutissanik qinnute-qaateqarfigisinnaavaat.

Nunatsinni Qitiusumik Ilitsersuussisarfiup aamma mee-qqat atuarfianni inuusuttunik atuarunnaarnikunillu ilinnia-gaqalernikuunngitsunik ilitsersuussisarneq pitsanngor-sarpaa. Inuusuttut tamakkua meeqqat atuarfianni naam-


57

massisut ilaat amerlaqisut, ingerlaannarlutik ilinniagaqa-lertannginnamik ilinniagaqalernissaraluartik kinguarsar-tarpaat.

Ilinniartut aamma piffissaq eqqorlugu ilinniakkaminnik naammassisaqarnissaminnut pilerisunnerulernissaat an-guniarlugu aningaasatigut ajunngitsorsiassaqarnissaat Naalakkersuisut sulissutigaat. Ilinniartunut tapiissutit aa-qqissuuteqqinnerisigut tamanna aaqqinneqassaaq. Inuu-suttut sumiluunniit najugaqaraluarunik qanorlu inuttut tu-nuliaqutaqaraluarunik ilinniagaqarnissaminnut periarfis-sinneqarnissaat, aaqqissuusseqqinnikkut qulakkeerne-qassaaq kiisalu ilinniakkap naammassinissaanut pilerune-rulertoqassalluni, ilinniartunut tapiissutaasartut inuusut-tunit ”suliaqaratik” pilersuutigiinnarnissaat pinngitsoor-niarlugu. Titartagaq 1.10mi takuneqarsinnaapput, ilinniar-titaanerup pilersaarusiornerani ilinniakkat assigiinngitsut nalinginnaasumik sivisussusissaannik sippuinerit qaam-matikkaarlugit naatsorsorneri.

Titartagaq 1.10. Ilinniarnerup nalinginnaasumik sivisussusaanik sippuinerit (qaammatikkaarlugit)

Najoqqutaq: Ilinniartitaanermut, Kulturimut, Ilisimatusarnermut Ilageeqa-rnermullu Nalakkersuisoqarfik (2014imi Ilinniartitaanermi periusissatut pilersaarut)

Tassunga atatillugu maluginiarneqarpoq, bachelorit pine-qartillugit professionsbachelorit immikkut sammisaqarlu-tik bachelorinngortut ilisimatusarnikkullu bachelorit. Ki-ngulliullugit taaneqartut amerlasuut kandidatinngorniar-lutik ingerlaqqikkajupput. Ingerlaqqiffiusumik ilinniakkat assigalugit inuussutissarsiutinik ilinniartut ukiui uniinnar-tartullu qaffasipput. Inuusuttut suliffeqarfimmik ilinniar-tuuffissaaleqipput, ilinniartut angajullerusut suliffeqar-fiit piumanerusarmatigik. Inuussutissarsiummik ilinniaga-qalernermi ukioq ataaseq tunngaviusumik ilinniaqqaartar-nissap pilersinneqarnissaa ilimagineqarpoq, tamannalu inuusuttut ukiukinnerullutik ilinniagaqalertalernerannik

kinguneqassasoq ilimagineqarluni. Tunngaviusumik ilin-niarnermi ilinniagassatut sammiviit assigiinngitsut pillu-git ilisimasaqarnerulertoqassaaq, ukiullu ingerlanerani suliffeqarfimmik ilinniarfissarsiornermut ikiorserneqar-sinnaassalluni. Tamatuma kinguneranik aamma amerlane-rusut atuarfimmiit suliffeqarfimmi misiliiffigisaminni aamma ilinniartunngortartut amerlinissaat kiisalu ilinniar-tut amerlanerit kattunnermikkut ilinniakkaminnik inger-latsiinnarusunnerannik kinguneqassasoq ilimanarpoq, an-gallannermullu aningaasartuutitigut sipaartoqarsinnaas-salluni.

Inuusuttut inuussutissarsiutigisinnaasaminnik ilinniaga-qarnissaat inuiaqatigiit kisimik akisussaaffiginngilaat., Inuusuttut ilinniagaqarlutik imminnut napatissinnaaler-nissaannik inuiaqatigiit pissusissamisoortumik ilimasuu-teqarnerattut inuuneqalernissaminnut, suliffeqalerlutik inuiaqatigiit atugarissaarnerannut tapeeqataanissamin-nut, inuusuttut nammineq ilaqutaasullu annertuumik aki-sussaaffeqarput. Taamaalillutik ilinniartup pisinnaati-taaffii pisussaassutsillu iluaqutaasumik oqimaaqatigiis-sinneqassammata.

Meeqqat atuarfianniit ilisimatusarfimmut ilinniartitaa-nerni inuusuttut namminneq suliffeqarfimmik aallartitsi-nissamut paasissutissinneqarlutillu pilerisaarneqarneru-sariaqarput. Taamaammat ilinniartitaanerup tamarmi ata-qatigiissakkamik aaqqissuussaanerani nammineq suliffe-qarfiuteqalersinnaaneq sammineqarnerusariaqarpoq, taamatullu suliniutit ataqatigiissarneqarlutillu aaqqis-suunneqartariaqarlutik. Taamatut suliniuteqarneq assi-giinngitsutigut iluaqutaasumik sunniuteqarsinnaavoq kii-salu pisortat namminersortullu suliffeqarfiutaanni ineri-saanissamut ikorfartuutaassalluni, inuussutissarsiutillu iluarusunnartumik inerisarnissaannut aqqutissiuutaassal-luni.

58

Boksi oqaasertalik 1.3. Ilinniartitaanermi nammineq suliffeqar-fiuteqalersinnaanerup sammineqarnissaa inuiaqatigiit ineriar-tornerannut pingaaruteqarpoq

Nammineq suliffeqarfiuteqarneq siuarsarniarlugu anguniagaq toraarlugu ilinniartitsisoqassaaq

Ilisimatuussutsikkut misissuinerit takutippaat, nammineq su-liffeqarfiuteqalernissamut ilinniartitaaneq inuusuttut periuse-risartagaannut annertuumik sunniuteqartartoq, nammineq su-liffeqarfiuteqalerusunnerannut kiisalu suleqataasutut inerisa-arusunnerusarnerannut sunniuteqartarluni. Misissuinerit aam-ma takutippaat, inuusuttut taamatut arlaleriarlutik ilinniartin-neqarnerminni sunnertinnerat tamatigut pitsaanerullunilu ilu-aqutaanerusartoq, siusissukkullu taamatut ilinniartinneqaler-tarnerat aamma taamatut sunniuteqartarluni.

Nammineq suliffeqarfimmik pilersitsinissamut ilinniartitaane-rup sunniutai malunnaateqarnerit uppernarsaaserneqartullu ilagaat:

Nammineq suliffeqarfiuteqarnissamut kiisalu innuttaaqa-taasutut atuartunut ilinniartunullu tapeeqataasarnissamut kajumissuseqarnerulerneq.Atuarusunnerulerneq kiisalu ilinniaqqikkusunnerulerneq.Atuarfiup avataani ilinniarnerullu nalaani ilinniartut nam-minersortoorusunnerannut malunniuttarpoq. Meeqqat atuarfianni nammineq suliffeqarfiuteqarnissamut ilinniartitsineq, kingorna qaffasilliartuaartumik ilinni-agaqarnermi sunniuteqarnerusarpoq.Inuunermi kingusinnerusukkut akissarsiagissaarnerunermik kinguneqassaaq – namminersortuuguni akissarsiaqartinne-qarluniluunniit sulisuunera apeqqutaanani. Ilinniartut inuiaqatigiinnut tapeeqataasinnaanertik qulari-unnaariartortarpaat.

Najoqqutaq: Fonden for Entreprenørskab

Taamaammat maannakkut Fonden for Entreprnørskabip suleqatigisinnaanera misissorneqarpoq, aningaasaate-qarfiup Savalimmiuni isumaqatigiissuteqarluni suleqate-qarnerata assiganik suleqateqarsinnaaneq misissorne-qarluni.

Siunniussat sunniutilluSuliniutiginiakkat qulaani allassimasut, allanut ilanngullu-git inernerissavaat, ilinniartitaanerup ataqatigiissakka-mik aaqqissuussaanerani naammassisaqarnerusalerneq, ilinniartut amerlanerusut ilinniakkaminnik naammasinnit-talernerisigut kiisalu amerlanerusut nalinginnaasumik pif-fissaliussaq atorlugu ilinniakkaminnik naammassinninne-risigut. Naalakkersuisut siunniussaattut ilinniakkaminnik naammassinnittartut procentilersorneri, ilinniakkanut im-mikkuutitaartunut piffissaliussat kiisalu ilinniakkaminnik naammassinninnermik nalaani qassinik ukioqarnerisa na-lunaarsorneri Takussutissani 1.9mi, 1.10mi kiisalu 1.3.-mi takuneqarsinnaapput. Aaqqissuusseqqinnerup 1ip katil-lugu sunniutaa 2030mi 155 mio. koruunit missaanniissaaq.

Titartagaq 1.11 Aaqqissuusseqqinneq 1ip 2030mi katillugu sunniutaa.

Najoqqutaq: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1 mio mio

Amerlanerit sukkanermik ilinniarnermik naammas-sisarnissaat

195

Meeqqat amerlanerit ulluunerani paaqqinnittarfin-niinnissaanut aningaasartuutit

-17

11. klassernissamut neqeroorut -31 -31

Ilinniartut ikinnerit aallartittartut 4 4

Praktikkerfiit - atuarfimmit praktikkerneq -9 -9

Inuussutissarsiutitigut ilinniakkat sivikinnerit -2 -2

Pinngortitalerinermik inatsisilerinermillu ilinniarne-rit nutaat

-14

Ilanngaasereerluni sunniutit katillugit 126


59


Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mut anguniakkat pingaarnerit• Inuussutissarsiutini attaveqaqatigiinnerullu ineriartortinissaanut, nunanit allanit aningaasalerneqarnissamut ka-

jungernarnerunissamut naleqqiullugu Kalaallit Nunaata kajungerinarneranut assersuussinernik pitsanngorsaanis-samut anguniagaq matuma ataani inuussutissarsiorneq pillugu inatsimmik ataavartumik nutarsaasarneq

• Aningaasaleeriaatsiit nutaat atorneqarneruneri, Nunatta Karsianut innarliinngitsumik niuernermut atasunik inuus-sutissarsiuutinik ineriartortitsineq anguniarlugu

• 2016 naatinnagu imermik avammut niuernermik pilersaarusiami sikumik imermillu avammut niuernermut uuttor-neqarsinnaasumik anguniagaqarneq

Attaveqaqatigiinnermi aningaasaliinerit anguniakkat aalajangiisut• Amerikap avannaanit Europamillu illoqarfinnit annernit Diskobugtimut illoqarfiillu pingaarnersaannut 2020-mi

timmisartukkut attaveqarneq toqqaannartoq• Nukissiorfiit nukissiorneranni 2030-mi nukissamit ataavartumit nukik atorneqartoq minnerpaamik 90%-iussaaq

Aatsitassarsiorfik • Ukiut 5-it ingerlaneranni aatsitassarsiorfinnik 2-3-nik pilersitsineq, matuma ataani aatsitassarsiorfik annerusoq• Aatsitassanik uuliamillu misissuinerit minnerpaamik 2015-imitut akulikitsigisut

Takornariaqarneq• Nunami takornariaqarneq 2040-mi 74.500-nut qaffassapput• Takornariartaammik takornariartartut 2040-mi 39.000-inut qaffassapput

Aalisarneq• Sinerissap qanittuani aalisarnermi isertitat aallartissutitut aalisakkanik inuussutissarsiuteqarnerup nunataani

akissarsiat qaffakkiartornerat arriinnerussanngilaq

Suliffeqarneq• Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut amerlanerusut tulluartussarsiukkani 1-imiissasut, taamaasillutillu sulinis-

saminnut piareersimassasut imaluunniit piareersarneqassasut• Suliffeqarneq ataqatigiittoq, nuna akimorlugu nuttarnerunermik uuttorneqartartoq• Illoqarfinni tamani tamikkiisumik Suliffissanut, ilitsersuisarnernut pikkorissaqqinnernullu qitiusumik ingerlatsi-

vinnik atuutsitsilertitisineq • Suli.gl suliffeqarfinnut nittartagaq atorluarneratigut, suliffiit atorfiillu inuttassaarutikkat ataqatigiissinneruler-

neri• Inuusuttut 18-init 29-nut ukiullit akornanni suliffeqannginneq 2015-imut naleqqiullugu 2030-mi affaannanngor-

tinneqassaaq


ANNERTUSAANERMUT ANINGAASATIGULLU ARLALINNIK ISUMALLUUTEQALERNERMUT IKAARSAARIARNERMUT ILUAQUTISSAT

60

Siunissami atugarissaarnerup pigissaarnerullu tunngavis-saa qulakkeerniarlugu, namminersortut akornanni anner-tusaasoqarnerullunilu amerlanerusunik suliffissaqartitsi-soqartariaqarpoq. Isumaginnittoqarfiup ataasiinnaap iluaniunngitsoq isumaginnittoqarfinnili arlalinni annertu-saasoqarlunilu amerlanerusunik suliffissaqartariaqarpoq, avammut tunisisarnermi pissutsit allanngorarnerannit Ka-laallit Nunaat sunnerneqajavallaassanngippat, soorlu ta-manna ullumikkut aalisarnerup iluani tamanna atuuttoq.

Inuussutissarsiutit isumalluutit arlallit inerisarnerisigut Nunatsinni oqimaaqatigiissaarnerusumik ineriartortoqar-nissaanut periarfissiivoq kiisalu suliffissat amerlassusaa-sa aningaasatigullu kaaviiaartinneqartut ataatsimut isiga-

lugit nikerarpallaannginnissaannut iluaqutaallutik.

Aningaasaliissuteqarsinnaasut akornanni periarfissanik unammillersinnaanermillu pitsanngorsaaneq Inuussutissarsiutitigut inerisaasariaqarneq nammineq pi-viusunngornavianngilaq. Tamatumunnga nutaanik anin-gaasaliisoqarlunilu unammillersinnaassuseq ataqatigiis-sakkamik aaqqissuullugu pitsanngorsaaffigineqarta-riaqarpoq. Pisortat namminersortullu isumaginnittoqar-fiini pilersaarusiortartut 2016imi februaarimi paasiniaa-qatigiinnermi Sulisitsisut aggersarneqarput, Nunatsinni aningaasaliissuteqartarnerit qanoq annertusarnissaannut aaqqissuussinikkut isummeriaaseq isummerfigeqqullugu. Tamanna boksi oqaasertalik 2.1.-mi takuneqarsinnaavoq.

Boksi oqaasertalik 2.1. Kalaallit Nunaanni aningaasaliissuteqartarnerit qanoq annertusarneqarsinnaappat?

Avataaniit Kalaallit Nunaanut annertuumik aningaasaliissuteqarsinnaasut ingammik makkununnga atatillugu aninga-asaleerusuttarput:• Aatsitassanut tunngasut (Nunap akuini qaqutigoortuni savimerngit, kuulti, nikkeli, savimineq, zinki, rubinit il.il.)• Erngup nukinga atorlugu nukissiorsinnaassuseq annertoorujussuuvoq• Takornariaqarnermut tunngasut annertuumik periarfissaqarfiupput• Atassuteqaqatigiinnermut periarfissat annertusarneqartariaqarput

Kalaallit Nunaanni nunanit allaniit aningaasaliissutaasartut ataatsimut isigalugit annikipput, taamaallaallu annertu-umik uuliasiortoqalernerata nalaani annertusigaluarnikuullutik. Unammilligassat tassaapput:• Aningaasaliissuteqartartut akornanni ataatsimut isigalugu Kalaallit Nunatta ilisimaneqanngippallaarnera • Aningaasaqarniarnikkut qajannartorujussuuneq (isertitat amerlanersaat aalisarnermit naalagaffiullu tapiissuta-

aneersuupput)• Aningaasaqarniarnermi isumagisassat assigiinngitsorpassuit (niuerfeqarfiit mikisut)• Namminersortut ikippallaarneri• Ilinniartitaanerup appasinnera• Ingerlatsinermut aningaasartuutit qaffasissut

Aningaasaliissuteqartitsiniarnermi aporfiit:• Nunanit allaniit aningaasaliissutaasut qanoq aaqqissuussaaneri pillugit annikippallaamik paasinnissinnaaneq• Peqquserluffigineqarnissamut aarlerineq – iluanaarutinit pissusissamisoortumik agguagassarsinerpugut?• Sinaakkutit aalajangersakkat amigaataanerat (aningaasaliissuteqarnissamut inatsisitigut piumasaqaatit akut-

tunngitsumik allanngortinneqartarneri)• Allaffissornikkut piginnaasat isumalluutigisinnaasallu amigaataanerat• Allanut sanilliullugu qaffasissumik suliffeqarfiit akileraaruteqartarnerat

Periusissaq 1: Avataaneersut aningaasaliissutaasa ataatsimut isigalugit qanoq isumaqarfigineqartarnerisa paasinnip-palaarnerulernisssaat, taakkuami aamma • Kalaallinut suliffissanik pilersitsiortorput, • Ilinniartitaaneq qaffassarpaat, • Inuussutissarsiornikkut aaqqissuussineq assigiinngiiaartinnerulerpaat, • Akileraaruteqartarput, aningaasaliissuteqartulli naammaginartumik iluanaaruteqartarnissaat eqqarsaatigineqarta-

riaqarluni

Periusissaq 2: Siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu sinaakkusersuinikkut aningaasaliissuteqartarnissaasa qulakkeernissaat

Najoqqutaq: Sulisitsisut

Nunat atlantikup avannaaniittut qiviaraanni Kalaallit Nunaanni ingammik aatsitassanut takornariartitsinermullu tunngasut

61

suli atorluarneqanngitsunik inuussutissarsiornikkut siuar-saasoqarsinnaasoq qularineqarsinnaanngilaq.

Atorluaanissamut periarfissat tamakkua iluatsissagutsi-git, unammillersinnaaneq pitsanngorsarniarlugu suliniu-teqartoqartariaqarpoq, inuussutissarsiutitigut naleqqus-sakkamik ineriartornissaq anguniarlugu.

Tamanna anguniarlugu sammisaqarfinnut arlariinnut sun-niutaasunik sinaakkutit kiisalu inuussutissarsiutinut pi-ngaaruteqarnernik periarfissalinnillu siuarsaasarneq kii-

salu nittarsaassisarnermut tuniniaanermullu suliniutit pitsanngorsartariaqarput, suliffeqarfeqarnermullu eqiin-gasumik politikkeqartoqartariaqarluni.

Kalaallit Nunaata misissuiffigalugulu nalilersuiffigineqar-tarnissaa pillugu Nunatta unammillersinnaatiginera ukiu-moortumik nalilersortittarniarlugu, soorlu World Econo-mic Forumip tamakkunannga suliaqartartup saaffiginis-saa eqqarsaatigineqartariaqarpoq, naleqq. Boksi oqaa-sertalik 2.2.

World Economic Forumip (WEF) ukiumoortumik nunat 140t sinnillit unammillersinnaassusaat uuttortartarpaa. Taman-na pisarpoq unammillersinnaassutsimut tunngaviusumik sunniuteqartut 12it assigiimmik aallaaveqarluni uuttor-tarnerisigut.

Nunat tamakkua WEFip immikkoortiterisarnera atorlugu ataani nalunaarsorneqarput, nunallu inuussutissarsiornikkut qanoq inerisimatigilernerat nunamilu agguaqatigiissillugu akissarsiat annertussusaat naapertorlugit, unammillersin-naanermut nalilersuutaasut sunniutaat allanngorartarpoq. Nalilersuutaasumi nunat (aningaasaasa nalingi) imatut pin-gasunngorlugit immikkoortiterneqartarput. 1.ilinniagaqarnikuunngitsut annertuumik sulisoralugit pisariaqartitat aningaasarsiutiginerisigut nunami aningaasat

naleqartinneqartut, 2.nunat aningaasaasa nalingi annertunerusumik tunisassiornikkut inerisakkanillu pitsaasunik tuniniaanermikkut ki-

isalu annertuumik ilinnagaqarnikunik immikkullu ilisimasalinnik sulisoqarnikkut ingerlatsisut, kiisalu 3.inerisaanikkut aningaasat naleqartinneqartut, nioqqutissanik sullissinernillu nalinginnaasumik qaffasissumik ilisi-

masaqarluarnermik pisariaqartitsisunik neqerooruteqartarnikkut kiisalu nunarsuatsinni niuernikkut unammillersin-naajuarumallutik nutarteriuartariaqartut.

Nunat aningaasaasa nalingi allanngoriartuaartarput. Taamaammallu nunat ilaat ikaarsaarialernerminni nunat immik-koortinneqarneranni 1ip 2llu akornanni inissisimasut ilaat 2p 3llu akornanni inissisimapput.

Unammillersinnaassutsimut nalilersuutigineqartut 12it taakkua, nunap aningaasaata nalinganut qanoq pingaarute-qartigineri naapertorlugit nalunaarsorneqarput. Nalilersuutigineqartut pineqartut tassaapput:A.Ingerlatsinermi sinaakkutit, atassuteqaqatigiinnermut aaqqissuussat, nunami aningaasat kaaviiaartinneqartut aala-

akkaanerat, meeqqat atuarfiat / peqqinnissaqB.Ilinniagaqaqqinnikuuneq, nioqqutissatigut sullissinikkullu kiisalu suliffeqarfeqarfimmi naammassisaqarluartarneq,

aningaasaqarniarnikkut inerisimaneq, teknologiip atornissaanut piareersimaneq kiisalu niuerfiusinnaasup anner-tussusaa

C.Nunap niuernikkut atassuteqarfiisa pitsaassusaat kiisalu suliffeqarfiit immikkuutitaarlutik ingerlatsinerisa pitsaas-susaat kiisalu inuussutissarsiornikkut periusissatut pilersaarutit inerisaanerillu.

Kalaallit Nunaat WEFip misissorlugit nalilersortagaannut (suli) ilanngutinngilaq, aningaasaqarnikkullumi aaqqissuus-saaneq pissutigalugu immaqa aamma aningaasat nalingannut nalilersuutaasut immikkoortut pingasut arlaannaanul-luunniit inissikkuminaassalluni. Tamatumunnga pissutaavoq, Kalaallit Nunaanni aningaasat nalingannut annertooru-jussuarmik avataaniit tapiissutit nunamilu namminermi tunisassiornermit isertitaanngitsut apeqqutaanerat.

Kalaallit Nunaattut nalilersukkanik aningaasaqartut unammillersinnaaneri pitsanngorsarniaraanni, nalilersuummi A-mi ilaatigullu B-mi inissinnissaq pisariaqassaaq.

Najoqqutaq: World Economic Forum

Boksi oqaasertalik 2.2 World Economic Forumip ukiumoortumik nunat unammillersinnaassusaanik uuttortaasarfik

62

Tunisassiorneq naammassisaqarnerunissarlu pillugit 2016imi apriilimi Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqati-giit tamanna pillugu isumasioqatigiinnerminni isummius-saat naapertorlugit, Kalaallit Nunaat aamma allatutilior-luni misissorneqarlunilu nalilersorneqarsinnaassaaq. 2003p kingornali nalunaarusiat ”Doing Business” Verdens-bankenip saqqummersittarpai.

Ukiut tamaasa nunat, nunat immikkoortuisa kiisalu illoqar-fiit annerit immikkut aningaasallit assigiinngitsut 189it inuussutissarsiornikkut atugassarititaat imminnut asser-suunneqartarput. ”Doing Business” atorlugu inuussutissar-siornikkut killilersuinerup qanoq pitsaassutsimik qanorlu naammassisaqartiginermik sunniuteqartigineri asser-suunneqartarput, taakkunani inatsisit malittarisassallu qanoq ilusilersugaaneri kiisalu allaffissornerup pissusis-samisut ingerlanera apeqqutaatinneqartarlutik. Asser-suutigalugu nammineq suliffeqarfimmik nutaamik aallar-titsinissaq qanoq ajornartigaa? Tamatumani pisortat su-sassaqarfii qassit aqqusaarneqartariaqarpat akuersissu-tillu pisariaqartitat qanoq sivisutigisumik piniarneqartar-pat? Suliffeqarfiup nalunaarsuivimmut ilanngunnissaa qa-noq akeqarpa?

Inuussutissarsiutit oqimaaqatigiiaartumik ingerlasinnaa-nerannut pingaarutillit katillugit 11it misissuinermi nali-lersuinermilu nalilersuutigineqarput: suliffeqarfinnik nu-taanik aallartitsinerit, sanaartornissamut akuersissutit allaffissornikkut isumagineqarneri, innaallagissamik pis-sarsisinnaaneq, nammineq piginnittutut pisinnaatitaaffiit nalunaarsorneqarneri, aningaasaqarnikkut pissutsit, aki-leraartarnerup allaffissornikkut ingerlannera, nunat ta-mat akornanni niuernermut atatillugu allaffissornikkut aporfissat, piginnittuunermut uppernarsaatit akiat iller-sorneqarnerat kiisalu inuussutissarsiornikkut aaqqia-giinngittoqarnerani naammassinnilluarnissamut sakkus-saalluartumik inatsiseqarnermut aaqqissuussaqarneq kii-salu suliffeqarfeqarnerup killilersuiffigisinnaanera. Inuussutissarsiutit oqimaaqatigiissumik ineriartoqqullu-git, Kalaallit Nunaat avataaniit aningaasaliisussanik pile-risaarissappat soorunami apeqqutit tamakkua pingaaru-teqarput. Taamaammat Verdensbankenip misissuillunilu nalilersuisarneranut ”Doing Business”-imut Kalaallit Nu-naata ilanngunneqartalernissaanut periarfissat Naalak-kersuisut misissorusuppaat.

Boksi oqaasertalimmi 2.2-mi takuneqarsinnaasutut, tunn-gaviusumik pissutsit soorlu ilinniartitaanerup peqqinnis-saqarfiullu iluani pissutsit kiisalu pisortat aningaasaqar-nermik aqutsinerat, nunap qanoq unamillersinnaatiginera-nut pingaaruteqarput. Tamakkua qajannaallisaanermut annertusaanermullu aaqqissuusseqqinnermi sammivik 1imi 3milu sukumiinerusumik sammineqarput.

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 2mi unammillersinna-

assutsimut nalilersuutit allat pingaarutillit sammineqar-put, soorlu atassuteqaqatigiinnissamut aaqqissuussaq, unammillerniarnermi suliffeqarfeqarfimmilu pissutsit kii-salu ingerlatsivinnut sinaakkutaasut pitsaasuuneri.

Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiornermi sinaakkutissa-nik ataatsimut nutarsaanissarujussuarmut siunertaqartu-nik, ataatsimiinnerni kingullerni siunnersuutinik Inatsisar-tut suliaqarlutillu akuersisarnikuupput. Iluarsaaqqinnermi sammivik manna ataatsimiinnissani aggersuni Naalakker-suisut aalajangiusimaniarlugu ingerlateqqinniarlugulu pi-lersaarput. Ingerlatseqatigiiffiit pillugit inatsit, naatsor-suutit pillugit inatsisit, unammilleqatigiinneq pillugu inat-sit aamma inuussutissarsiorneq pillugu inatsit uani tamar-mik pineqarput.

Siunertaq toraarlugu atassuteqaqati-giinnermut aningasaliissutit

Atassuteqaqatigiinnermut aaqqissuussaq atorneqarluar-sinnaasoq atorlugu nunami tamani imminnut atassuteqa-qatigittoqarsinnaasariaqarpoq kiisalu assartugassat an-gallattullu assartornerat qulakkeerneqassalluni. Atassu-teqaqatigiinnermut aaqqissuussaq maannakkut atorluar-sinnaangaluarluni Nunatsinni inuussutissarsiornikkut ine-riartornermi periarfissat atorluarniassagaanni nutarter-tariaqarpoq.

Misissuinerpassuartigut takuneqarsinnaavoq, atassute-qaqatigiinnissamut pitsaasumik aaqqissuussineq anner-tusaanerlu imminnut ataqatigiissuteqartut. Atassuteqa-qatigiinniarnermut pitsaanermik akikinnermillu aaqqis-suussigaanni, tamanna tunisassiornermik annertunerusu-mik ingerlatsisoqarnissaanut periarfissiissaaq, unammil-lersinnaassutsimik pitsaanerulersitsilluni kiisalu angal-lattut amerlinissaannut periarfissiissalluni. Taamaalilluni pitsaanerusumik atassuteqaqatigiinnissamut aaqqissuus-sigaanni tamanna takornariaqarnikkut aatsitassarsior-nikkullu kissaatigineqartumik aqqutissiuussisoqarsin-naassaaq.

Nunatsinni angallanneq eqaannerulersinniarlugu inuussu-tissarsiornikkullu ineriartorneq siuarsarniarlugu, 2015imi ukiaanerani Inatsisartut ataatsimiinneranni mittarfiit aa-qqissuussaanerisa nutarternissaannut aningaasaliissute-qarnissaq amerlasuunit politikkikkut tapersersorneqar-poq.

Silaannakkut angallannermut tunngasutSilaannakkut angallannerup aaqqissuussaanera ullu-mikkutut ittoq ingerlanniarlugu akisuallaarlunilu ullutsin-nut naleeqqukkunnaarnikuuvoq. Angalasut ataasiarlutik arlaleriarlutilluunniit arlaannut meqqaarlutik aatsaat or-nitaminnut apuukkajuttarput. Kalaallit Nunaata iluani ima-

63

luunniit Nunatsinniit avammut avataaniilluunniit Nunat-sinnut angalasut arlaannut mittariaqaqqaartarput. Ingam-mik inuussutissarsiortunut sivisuumik assartuisarnerit aningaasartuutaasaqaat.

Takornariaqarnerup inuussutissarsiutiginerata inerisar-nissaanut silaannakkut angallannerup aaqqissuussaanera akornutaavoq. Atlantikup avannaani nunani soorlu Islan-dimi Savalimmiunilu, silaannakkut angallannerup aaqqis-suussaaneranut naleqquttumut aningaasaliissuteqarner-mikkut, takornariaqarnerup inuussutissarsiutiginera pit-saaninngortillugulu avataaniit allat aningaasaannik iserti-taqartoqarnerulerpoq. Kalaallit Nunaanni takornariaqar-nerup inuussutissarsiutitut tapeeqataasartutut inissin-nissaa Naalakkersuisut takorloorpaat, tamannalu Aaqqis-suusseqqinnermi sammivik 2mi takornariaqarneq pillugu immikkoortortami allaaserineqarpoq.

Taamaammat silaannakkut angallannermut atatillugu pi-lersaarutini inuiaqatigiit ineriartornerat kisimi eqqumaf-figiniarneqarani aammali inuussutissarsiutitigut takorna-riaqarnikkullu ineriartortoqarnissaata periarfissiisoqar-nissaa eqqumaffigineqarpoq. Inuiaqatigiinni aningaasati-gut akilersinnaasumik ingerlatsisoqarnera ingerlatsi-nikkullu akilersinnaasumik ingerlatsisoqarnera aallaavi-galugit, sanaartugassat pingaarnersiornissaannut, angal-lannermut pilersaarut pissutsinik qulaajaaqataallunilu tunngaviliisussaavoq. Atassuteqaqatigiinniarnerup aa-qqissuussaanerata tutsuiginarluni, ullutsinnut naleqqut-tumik ataqatigiissarnikuunissaa innuttaasunit inuussutis-sarsiortunillu – ingammillu takornarialerisunit – pisa-riaqartinneqarmat, angallannermut pilersaarusiornermi silaannakkut angallannermut atatillugu, mittarfiit makkua sanaartorneqarnissaat Inatsisartut akuersissutigaat:• Nuuk: Mittarfiup nunanit allaneersunik mittoqarsin-

naanngorlugu tallineqarnissaa (2.200 m)• Ilulissat: Mittarfiup nunanit allaneersunik mittoqarsin-

naanngorlugu tallineqarnissaa (2.200 m)• Qaqortoq: Atlantikup avannaani angallattunut mittar-

fiup sanaartornissaa. (1.499 m)• Tasiilaq: Atlantikup avannaani angallattunut mittarfiup

sanaartornissaa. (1.499 m)• Ittoqqortoormiit: Nunap immikkoortortaani angallattu-

nut mittarfiup sanaartornissaa

Tamakkua saniatigut Kangerlussuarmi mittarfimmut anin-gaasaliinissamik pisariaqartitsinermut atatillugu suli pit-saassuseq qanoq periarfissiisoqarnissaalu misissorne-qassapput.

Mittarfinnut aningaasaliissutit nutaat immikkut eqqar-saatigalugit ingerlatsinikkut aningaasartuutit kisiisa eqqarsaatigalugit siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaati-galugu iluanaarutaasinnaanerukkajupput. Tamatuma sa-niatigut eqqaamasariaqarpoq, atassuteqaqatigiinnissa-

mut ataasiakkaanut arlalinnut aningaasaliissuteqartarani, inuiaqatigiit tamarmik ataqatigiissumik atassuteqaqati-giissinnaanissaat periarfissillugu aaqqissuussisoqarta-riaqarpoq. Tamatuma kinguneranik niuernerit iluarinann-gitsut ataatsimut sunniutaat ataqatigiissitsinerallu kiisa-lu sunniutai pitsaassuteqarsinnaasut, soorlu pisortat sul-lissinissamut isumaqatigiissutaat naapertorlugit tapiiso-qartarneranik pisariaqartitsisoqarunnaarsinnaanera eqqarsaatigilluarneqartariaqarput.

Nuummi, Ilulissani Qaqortumilu mittarfinnut aningaasa-liisarnissamut ingerlatsiviup pilersinneqarneraMittarfinni suliariniakkat suliarineqarnissaannut atorne-qartussamik, Namminersorlutik Oqartussat pigisaannik aktiaatileqatigiiffiliortoqarnissaa Naalakkersuisut pissu-sissamisoorsoraat. Taama ittumik ingerlatsiviliornikkut timmisartoqarfinni suliariniakkat piginnaanilinnit ilisima-saqartunillu ataatsimoortunit isumagineqarnissaat pe-riarfissinneqassaaq. Sanaartugassat sanaartorneqarnis-saasa sapinngisamik siuartinnerannik piaartumillu sa-naartorneqalernissaannik kinguneqartumik, piginnittut aallaqqaammiit ingerlatsiviup siulersuisuinut piumasa-qaateqarnissaat ilimagineqarpoq.

Ingerlatsivik Namminersorlutik Oqartussanit pigineqar-tussatut siunnersuutigineqartoq, Nuummi talittarfiup sa-naartorneqarnissaanut ingerlatsiviliornermi, SIKUKI Nuuk Harbour A/S-imik pilersitsinermi ilusilersuutaasup ator-neqarnissaa siunnersuutigineqarpoq, aallaqqaammullu Ilulissani, Nuummi Qaqortumilu mittarfinnik aningaasaler-suinikkut, sanaartornikkut ingerlatsinikkullu ilusilersuu-taasinnaasut arlallit misilittarneqaqqaassapput.

Mittarfiliortitsisoqarnerani pingaarnertut anguniarneqar-poq innuttaasunut sumiikkaluartunut, inuussutissarsior-tunut minnerunngitsumillu takornariaqarnerup inerisar-neratigut unammillertoqarnerulerneranik, assartuineq ataatsimut eqqarsaatigalugu bilitsinillu akikillisaasoqar-neranik kiisalu ullumikkut assartuinerup akisuallaarnera-nit pisariuneranillu akornuserneqarnerat akiorniarlugu angallannermut aaqqisoqassaaq. Tamatuma saniatigut, silaannakkut assartuinerup nutaamik aaqqissuunneqarne-ratigut, sumiiffinniit amerlasuunik inulinniit amerlaneru-sunik inulinnut killormullu assartuinermut pisortaqarfiit tapiissuteqartarnerisigut sipaartoqarnissaa kiisalu tim-misartumik angalanissanut pisortat bilitsisisarnerminni akikillisaaffigineqarnissaat anguniarneqarpoq.

Mittarfiliassat sanaartornerannut aningaasartuutissatut pisariaqartinneqartussat mittarfinnut atatillugu ingerlat-siviliasamit sukumiinerusumik naatsorsorneqassapput. Ingerlatsiviup isumaqatiginninniartarnissaa kiisalu Naa-lakkersuisut akuersereernerisigut, timmisartoqarfiliassa-tut siunnersuutigineqartunut pisariusussanut aningaasa-nik akiligassarsiniarsinnaanissaa naatsorsuutigineqar-

64

poq. Mittarfiit pillugit teknikkikkut manna tikillugu misis-suinerit kiisalu aktiaatileqatigiiffiup suleqatigisinnaasa-minik aningaasaliissuteqarsinnaasunillu isumaqatiginnin-niarnerit aallaavigalugit, ingerlatsiviup aningaasatigut pi-sariaqartitassaasa suli sukumiinerusumik naatsorsorne-qarsinnaanissaat ilimagineqartariaqarpoq. Piginnittup aningaasaliissuteqarneratigut imaluunniit ingerlatsiviup akiligassarsineratigut aningaasaliissutit tamakkua pis-sarsiarineqartarnissaat naatsorsuutigineqartariaqarpoq.

Timmisartoqarfiit sanaartorneqarnissaannut aningaasar-tuutissat ingerlatsiviup isumaqatiginninniarnermigut aki-ligassarsiortornermigullu isumagissagai naatsorsuuti-gineqarpoq. Akiligassarsisarnermut aalajangersakkat tunngaviusullu, Aningaasartuutissatut missingersuutit Naatsorsuutillu pillugit Naalakkersuisut UPA 2016imi siunnersuutaat nutaat ataqqillugit akiligassarsinissaq Naalakkersuisunit aalajangerneqarsinnaassaaq.

Piginnittuunerup naggasiutaasumik ilusissaa – Timmi-sartoqarfinnut aningaasaliissuteqarnissamut atatillugu suleqatigiinneq OPP-tut aaqqissuunneqarsinnaavoqSuliniuteqarnermi piaarnerpaamik aalajangerneqassaaq, suleriaqqinnermi qanoq ilusilersuisoqassanersoq. Iluliss-sani, Nuummi Qaqortumilu mittarfiit, aningaasartuutissa-tut missingersuutit ataatsimullu aningaasaqarniarneq in-nimigalugu taaneqartut tulleriinneri naapertorlugit mete-rinik 2.200inik, 2.200inik kiisalu 1.499inik takissuseqar-tussat piaarnerpaamik naammassineqarnissaat, ingerlat-siviup malittarisassaani siunertamut paragraffimi ilann-gunneqarnissaa naatsorsuutigineqarpoq.

Sanaartugassat piaarnerusumik naammassinissaannut imaluunniit suliariniagaq ataatsimut isigalugu aningaasa-qarniarnermut iluaqutaassussatut ingerlatsiviup siuler-suisuinit nalilerneqarpat, Naalakkersuisut akuersissute-qarnerisigut namminersortunik suleqateqartoqalersin-naassaaq.

Avataaniit aningaasaleeqataasinnaasut tassaasinnaapput kommunit imaluunniit namminersortut, taakkualu kingu-sinnerusukkut ingerlatsiviup aningaasaqarniarneratigut tunngaviusumilluunniit ilisimatigut patajaallisaaqataaju-mallutik imaluunniit sumiiffimmi piginnittoqaqqullugu ak-tiasinermikkut piginneqataalersinnaassapput.

Suleqatigiinneq OPP naapertorlugu mittarfiit sanaartor-neqarsinnaassappata, aktiaatileqatigiiffittut pisortanit pigineqartutut pilersinneqartussami pisortat peqataati-taat piginneqataasutut inississaaq. Mittarfiit sanaartor-neqarnissaasa piareersarneqarneranni, sanaartornerup nalaani imaluunniit ingerlatsilernermi OPP naapertorlugu iluaqutaasumik suleqatigiittoqarsinnaanersoq, ingerlatsi-viup akissarsiutigalugu siulersuisunut nalilersorneqagas-sanngortinneqassaaq, piginnittullu akuersaarnerisigut pi-

sariaqartitanik isumaqatigiissusiortoqarsinnaassalluni.

Ataqatigiissarluakkamik mittarfeqarfiit aaqqissuussivi-gineqarnissaannut aningaasaliissutigeriikkat saniatigut aningaasaliissutissatAningaasaliissutissat qulaani allaaserineqartut saniati-gut, Nunatsinni assartuinermut aningaasartuutit appar-tinniarlugit, timmisartut tamanut aqqusaakulaarneruler-nissaannut kiisalu unammillersinnaanerup pitsanngorsar-nissaa periarfissinniarlugu, qinigaaffimmi uani mittarfin-nik sanaartornissamut Naalakkersuisut Inatsisartut inat-sisissaattut siunnersuuteqarnissaat Inatsisartunit akue-rineqarpoq.

Tamanna anguneqassaaq mittarfioreersut nutarteriffi-ginnginnerullugit qulimiguulinnut mittarfiit timmisartunit 19inik ilaasoqarsinnaasunik miffigineqarsinnaanngortit-sinikkut. Tamatumalu kinguneranik illoqarfinni arlalinni nunap immikkoortortaani timmisartuussisarnermi mittar-figineqarsinnaasut mikisut sanaartorneqartariaqarput, pisortat pilersuinissamut isumaqatigiissutaat naapertor-lugit aningaasaliisarnerit unitsikkiartuaarnissaannik pe-riarfissiisussaammata. Inatsisissamut piareersarnermi aningaasartuutaasussat iluanaarutissallu paasiniarne-qassapput.

Umiarsualivinnut tunngasutAtaqatigiissakkamik atassuteqaqatigiinnissamut aaqqis-suussinikkut Nunatta immikkoortortaasa tamarmik Nu-nattalumi tamarmi ataqatigiinnerusumik aaqqissuussivi-giniarlugu kiisalu siunissami niueqatigiinnikkut aqqutissa-rissaarnerulernissaq anguniarlugu atassuteqaqatigiin-niarneq ataatsimut isigalugu aaqqissuussisoqartariaqar-poq, assartugassat ataqatigiissakkamik ataatsikkut as-sartorneqartalernissaat ilanngullugu. Taamaammat tim-misartoqarfeqarnerup iluani kisimi aningaasaliissuteqar-nissanik pisariaqartitsinngilaq.

Umiarsualiviit mittarfeqarfiillu avataaniit Nunatsinnut pingaarnertut tikittarfiupput. Taamaammat inuussutis-sarsiornikkut oqimaaqatigiiaartumik ineriartortitsisoqar-niarnerani umiarsualivinnut tunngasut pingaaruteqarput. Nunatsinni umiarsualiviit qitiulluinnartumik inissisimap-put. Aalisarnermik, takornarialerinermik, angallassinissa-nik piareersaasarfiit kiisalu sanaartuinermillu suliallit ta-marmik umiarsualiviit ingerlalluarnissaat pisariaqartil-luinnarpaat. Sineriammi inunnik angallassisarneq kiisalu inuussutissarsiortunut kiisalu illoqarfinni nunaqarfinnilu najugalinnut assartugassatigut aamma soorunami inger-lalluarsinnaasumik umiarsualiveqarnissaanut tulaffigiar-tornissaanullu pitsaasumik aaqqissuussisoqarsimanissaa pisariaqarluinnarpoq.

Umiarsualiviit ataatsimut isigalugit pilersaarut, Nunatsin-ni umiarsualiviit siunissami inerisarnissaannut aalajangii-

65

nissamut tunngaviliisuussaaq. Pilersaarummi tassani pin-gaarnersiuinermi ilaatigut inoqarfiit ataasiakkaat qanoq amerlatigisunik inoqarnerat taakkualu inerisaanissaannik ilimasuutit, taakkua avatangiisaanni inuussutissarsior-nikkut periarfissat kiisalu inerisaanissamut annertusaa-nissamullu periarfissat aallaavigineqarput.

Umiarsualiviit isaterneqarnissaannik imaluunniit kommu-ninut namminersorlutilluunniit suliffeqarfiutilinnut tun-niunneqarsinnaanerat pilersaarummi aamma periarfissin-neqarpoq. Tamatumunnga pissutaavoq, umiarsualiviit 70it qanganitserlutik isatigassanngorsimaneri, taamaalillutil-lu illoqarfinni nunaqarfinnilu arlalinni annertusaanermut killiliisinnaallutik.

Umiarsulaliviit katillutik 165it Namminersorlutik Oqartus-sat ullumikkut ingerlataasa akornanni 95it Namminersor-lutik Oqartussanit suli aserfallatsaaliinissamut periusis-saminni pilersaarutaat naapertorlugu aserfallatsaaline-qartarnissaat pingaarnersiuinermi aalajangerneqarpoq. Umiarsualiviit taakkua 95it ukiut qulit qaangiunneranni nutarterneqartariaqassapput, taamaalillutik assigiinngit-sorpassuarnut atorneqarsinnaasutut atorneqarsinnaas-sallutik. Allatut oqaatigalugu, umiarsualiviit taakkua assi-giinngitsunut soorlu aalisarnermut, takornariartitsiner-mut il.il. atorneqarsinnaassallutik.

Nuummi containerinut umiarsualivissamut maannakkut pilersinneqalersumut tapiliullugu umiarsualivinnut atatil-lugu annertunerusumik aningaasaliisoqassaaq. Pingaar-nersiuinermi aajukua marluk pingaarnertut nalilikkat. Taakkua marluk umiarsualiviit isikkumikkut ilusaat kiisalu allisaanerit inuussutissarsiornermi periarfissanut – min-nerunngitsmik takornariaqarnermut atatillugu - iluaqu-taanissaat tunngavigalugit nalilersorneqarput.

Pingaarnersiuineq 1• Ilulissat. Umiarsualivik allisarneqassaaq takornariaqar-

nermut, aalisarnermut inunnillu angallassinermut ilua-qutaasumik. Siullertut taasaq Ilulissat Kangerluani Qi-tiusumik takornariaqarfissap sanaartorneqarneranut kiisalu mittarfiup tallineqarneranut atatillugu isigine-qassaaq. Alliliinissap inuiaqatigiinnut sunniutissai sule-qatigiissitat pilersinneqartut misissussavaat.

• Tasiilaq. Umiarsuanut imarpikkoortaatinut talittarfik inissiivissarlu sanianiittoq allilerneqassapput. Tasiilami takornariaqarnerup annertusiartornera innuttaasullu amerliartornerat tamatumunnga pissutaapput.

• Kangerlussuaq. Umiarsualivik nutarsarneqassaaq. Mit-tarfimmulli tunngatillugu pilersaarutit umiarsualiviup nutarsarnissaanut sunniuteqassapput. Nunaqarfik ta-kornariarpassuarnit tikinneqartarpoq containerinillu assartugassat ikinngitsut tikiunneqartarlutik.

• Sisimiut. Umiarsualiviit kommunip kiisalu Namminer-sorlutik Oqartussat pigisaasa ataatsimut katiterneqar-

nissaat periarfissaavoq. Umiarsualiviit katitinneqarnis-saat teknikkikkut annerusumik aporfissaqanngitsoq suleqatigiisssitat naqissusernikuuaat.

Pingaarnersiuineq 2• Narsaq/Qaqortoq. Narsap Qaqortullu akornanni umiar-

suarnut atatillugu aaqqiissutissatut kissaatigineqartoq akuersaarlugu, Qaqortup nuuata avannarpasinnerusor-taani umiarsualiviliortoqassaaq.

• Narsarsuaq. Umiarsualivimmik aserfallatsaaneq nutar-terinerlu. Nunap immikkoortortaani silaannakkut angal-lannermut pilersaarutinut naleqqussarneqassaaq.

• Uummannaq aamma Upernavik. Sissamik aserfallatsaa-lisaaneq, qassaarsuit malerujussuillu umiarsualiviit ine-risarnissaannut akornutaasarput.

Nalunaarasuaatinut atatillugu inerisaaneqNalunaarasuaatit aaqqissuussaanerat inuiaqatigiit ine-riartornerannut atatillugu allanut aaqqissuussanut nale-qquppoq. Taamaammat sinaakkusiunneqartartut nalunaa-rasuarnermut atatillugu atorluaanerpaaniarluni eqqumaf-figineqartuartariaqarput.

Nalunaarasuartaatitigut atassuteqarneq nalunaarasuar-taatitigullu kiffartuussinerit pillugit Inatsisartut peqqus-sutaat nr. 17, 20. november 2006-imeersumi § 2, imm. 1-imi, Naalakkersuisut tunngavissiipput angallattakkati-gut ikkuffitsigullu oqarasuarnerup ammanerulersinneqar-nissaanut. Nalunaarasuartaatit pillugit peqqussummi § 2, imm. 3-p aamma Naalakkersuisut tunngavissippai, atortut ledningeqanngitsut atorlugit nuussisarneq aallaavigine-qarpat, aammalu taamaallaat illoqarfiit imaluunniit nuna-qarfiit ataasiakkaat iluanni atorneqartussat ammaneru-lersinnissaannut.

Tamanna isumaqarpoq, inatsisit atuuttut naapertorlugit, nalunaarasuartaatitigut kiffartuussinerit tamarmik am-manerulersinneqarnissaannut tunngavissaqartoqartoq, kisianni nammineq atortut ledningeqanngitsut atorlugit nuussissummik imaluunniit ingerlatsisut nutaat Tele Greenland-ip attaveqaataannik (attaveqaatinik ataatsi-mut atuineq), soorlu Tele Greenlandip illoqarfinni ima-luunniit nunaqarfinni ataasiakkaani, radiokkut, qaamma-taasatigut, immallu iluatigut kabelikkut kobber- imaluun-nit fiberkabeliutaat atorsinnaanngorlugit pisinikkut pisi-sartunut nalunaarasuartaatitigut kiffartuussinerit tun-niunneqarsinnaapput.

Angallattakkatigut ikkuffitsigullu oqarasuarnerup amma-nerulersinneqarnissaata inuiaqatigiit aningaasaqarneran-nut kingunerisassai Naalakkersuisut misissoqqissaarlugu aallartereerpaat. Misissueqqissaarneq Nalunaarasuartaa-teqarnermi Aqutsisunit suliarineqarpoq, angallattakkati-gullu ikkuffitsigullu oqarasuarnermut kiffartuussinernik ammanerulersitsinissamut aalajangiinissamut, misissue-

66

qqissaarneq Naalakkersuisut aalajangiinissaminnut tunn-gavissatut atussavaat.

Naalakkersuisut naatsorsuutigaat, angallattakkatigut ikkuffitsigullu oqarasuarnerup ammanerulersinneqarnis-saata inuiaqatigiit aningaasaqarnerannut kingunerisas-saanik misissueqqissaarneq 2016-imi ukiup affaani siul-lermi naammassineqarsinnaassasoq, taamaasilluni 2016-ip naanerani imaluunniit 2017-ip aallartinnerani ammane-rulersitsinissaq pillugu aalajangiineq atulersinneqarsin-naassammat.

Naalakkersuisut pilersaarutigaat, angallattakkatigut ikkuffitsigullu oqarasuarnerup ammanerulersinneqarnis-saanut aalajangiinermit ukiup ataatsip missaanik piffissa-lissallugu, niuerfiit kiffaanngissusilissallugit, niuerfinni amingaataasunik aaqqiinissamut piffissamik pisariaqar-tumik qulakkeerinninniarlutik kiisalu ingerlatsisut niuer-fimmi pissutsit allanngorneranut naleqqussarnissaannut periarfissinniarlugit.

Suli ammanerulersitsineruniarnermut isumaliutersuutitNalunaarasuaateqarnerup ilaa ammanerulersinneqale-reerpoq.

Nalunaarasuaatinut atatillugu ilaatigut namminersor-tunngorsaasoqalereerpoq.Kalaallit Nunaata ilaani internetimut atassusiisoqarsin-naassanngilaq allatigullu niuernerpalaartumik nalunaara-suaatinut attuumassutilinnik neqerooruteqartoqarsin-naassanani. Taamaammat ammanerulersitsineruniarneq kisimi sulissutigineqassanngilaq.

Illoqarfinni nunaqarfinnilu tamani innuttaasut tamarmik aalajangersimasumik pitsaassusilimmik oqarasuaatitigut internetikkullu atassuteqarsinnaassapput. Taamaammat atassuteqaqatigiinnermut aaqqissuussaq Nunatsinni ta-manik atassusiisinnaanermut tunngaviummat, ataatsimut ineriartornermut naleqqutumik ineriartortinneqarta-riaqarpoq. Sumiiffinni pilersuinissamut piumasaqaate-qarfiunngitsuni, unammillertoqarneratigut innuttaasut pitsaasumik sullinneqarnissaminnut neqeroorfigineqar-tanngitsut, naak niuernerpalaartumik ingerlatsisoqarsin-naanngikkaluartoq, pitsaassutsimik aalajangersimasumik pilersuisorneqarnissaat, Naalakkersuisut isumagisassa-raat pingaartoq.

Taamaammat siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu nalunaarasuaatinut attuumassutilinnut atassuteqaqati-giinnermut aaqqissuussinikkut annertunerusumik anin-gaasaliisoqarnissaanik piumasaqaateqartoqarsinnaaler-sinnaavoq – unammillersinnaanermullu sinaakkutit aala-jangersakkat equtitsinngitsut aningaasalersorneri – nu-nap ilaanut pilersuinissamut piumasaqaatigineqarfiusu-nut, siunissami pitsanngoriartortussanut sammitillugit.

Pilersuinerup qanoq pitsaatiginissaata toqqarniarneqar-nerani pingaarutilimmik oqimaaqatigiissitsisoqassaaq. Ilaatigut imatut oqimaaqatigiissaarisoqassaaq • Neqeroorutigineqartup nalunaarasuaateqarnermut

inuiaqatigiinni kikkut tamarmik peqataaffigisinnaa-saannik pitsaassusaata qaffasissuseqarnissaa innimi-galugu, kiisalu digitalinngortiterinerup atorluarnerati-gut innuttaasunik sullissinerup kiisalu inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerisa annertusarneranut pitsaaqu-taasinnaanera periarfissillugu. Pitsaassutsip qaffasis-susaa aamma Digitalinngortitsiniarnermi periusissatut pilersaarutit naapertorlugit suliariniakkat naammas-sineqarsinnaanerannut annertunerusumillu digitalinn-gortitsinermi iluanaarutit piviusunngortissinnaaneran-nut pingaaruteqarpoq, ilaatigullu

• Pilersuinissamut piumasaqaateqarnermi qaffasissumik pitsaassuseq piumasaqaatigineqarpat tamanna inter-netip allallu nalunaarasuaatit innuttaasunit suliffeqar-finnillu illoqarfinni anginerusuneersunit atorneqarnis-saannik akornusiisoqarsinnaavoq, amigartoorutaasum-mi taakkunannga matussuserneqartarmata.

Tamatuma piviusunngortinnerani pilersuinissamut piuma-saqaatit pitsaassusaasussatut Naalakkersuisunit aalajan-gerneqarnerat naapertorlugu, suliffeqarfiit ilaat, Tele Greenland A/S-iusinnaalluartoq, nalunaarasuarnermik ne-qerooruteqartussatut toqqarneqarsinnaassaaq. Pilersui-nissamik piumasaqaateqarnermi kikkut tamarmik naam-maginartumik pitsaassusilimmik pilersorneqarnissaat qu-lakkeerneqassaaq, akillu ullumerniit qaffasinnerunatik appasinneroqqunarlutik.

Suliffeqarfik isumaginnittussaq pilersuinermini piumasa-qaataasut naapertorlugit ingerlatsiniartilluni amigartoo-ruteqassaguni taakkua taarserneqassapput. Pilersuinis-samut piumasaqaatit naammassiniarlugit amigartoorute-qarnerit nalunaarasuaatitigut ungasissumut atassuteqar-nermi akitsuutinit, nalunaarasuaateqarnermik atuisunit tamanit assigiimmik tapiiffigineqartartumit aningaasa-lersorneqarnissaat naatsorsuutigineqarpoq. Nalunaara-suarnermik neqerooruteqartartut unammillersinnaa-nikkut assigiimmik taama iliornikkut inississapput, tama-tumalu saniatigut pitsaassutsimik naammaginartumik ta-manut pilersuisoqarnissaa qulakkeerneqarluni. Taamaam-mat nalunaarasuaatinik atuisartut nalunaarasuartaatiti-gut atassuteqaqatigiinnissamut aaqqissuussinermi an-nertusaanermik akiliisarnerat ingerlaqqiinnassaaq. Taa-matut aaqqissuussinikkut inoqarfinniit annerusuniit min-nerusunut tapiisoqartassaaq ullumimiillu toqqaannarne-rusumik politikkikkut nakkutilliisoqassalluni.

Nikingassutip naleqqussarneranut akiliut qanoq annertu-tigissanersoq, pilersuinissamik piumasaqaatit aalajanger-sornerisigut politikkikkut aalajangerneqartarpoq. Nammi-nersortunik isumaginnittoqarnerulerpat taamaammat na-

67

lunaarasuarnikkut pitsaassuerineqartussaq kiisalu nalu-naarasuarnermut attuumassutillit sinneqartooruteqarfiu-sut amigartooruteqarfiusullu qanoq nalimmassaasoqar-nissaa Naalakkersuisut aalajangersinnaavaat.

Namminersortunngorsaaqqinnissamut politikkikkut aala-jangiinerusinnaasut pillugit tunngavissaqarumalluni, nam-minersortunngorsaanerup sunniutaasa inuiaqatigiinnut aningaasatigut sunniuteqarnissaat maannakkut misisso-qqissaarneqarpoq kiisalu pilersuinermut piumasaqaatit aamma misissoqqissaarneqarlutik. Misissueqqissaarnerit inerneri 2016-imi maaji/juunimi naammassereersimanis-saat ilimagineqarpoq, inerniliigallarnerillu saqqum-miunneqareerlutik.

Namminersortunngorsaaneq naapertuuttunik piginnaane-qaraanni inuiaqatigiinnut aningaasatigut malunnaatilim-mik iluanaarutaasinnaasoq, angallattakkatigut oqarasuar-luni ammanerulersitsisinnaanermik inuiaqatigiit aningaa-saqarnerannik misissueqqissaarnermi inerniliigallarnerit takutippaat. Namminersortunngorsaanerli aamma anin-gaasartuutinik malitseqarpoq. Taamaammat inuiaqatigiit aningaasartuuteqaannaratik aammali iluanaaruteqarsin-naaqqullugit, namminersortunngorsaanermi naapertuut-tunik piginnaaneqartoqarnissaa pingaaruteqarluinnar-poq. Allatut oqaatigalugu namminersortunngorsaaneq inuiaqatigiinnut iluaqutaasariaqarpoq.

Namminersortunngorsaaqqissinnaanermut apeqqutit ilaatigut Nuup, Maniitsup, Sisimiut Aasiaallu akornanni im-map naqqatigut nutaamik kaabilitigut aqqutissiinissamut kiisalu Aasiaat Ilulissallu akornanni radiukkut sakkortu-saaviit sukkasuut aningaasaliiffiginissaannut Tele Gree-landip eqqarsaataanut sunniuteqartussaapput.

Inuiaqatigiit 2/3-liinut bredbåndikkut atassut sukkasooqImmap naqqatigut kaabilip Nuummiit, Maniitsoq Sisimiullu aqqusaarlugit, Aasiannukartup tallineqarnissaanut kiisalu Aasianiit Qasigiannguanut tassanngaanniillu Ilulissanut radiukkut sakkortusaaviit sukkasuut atorneqarnermik na-laanni, isumagisinnaasatigut annertusaasoqarneratigut inuit nalinginnaat aningaasartuuteqarnerunissaat ilima-gineqarpoq, kisiannili Nuummiit Qeqertarsuup Tunuata tungaanut radiokkut sakkortusaaviit isumagisinnaasaasa annertusarnerinut taamatut periuseqarneq iluaqutaane-russalluni.

Taamaammat immap naqqatigut kaabililiilluni nalunaara-suartaatitigut isumagisinnaasat malunnaatilimmik anner-tusinerat Naalakkersuisut aningaasaliiffigerusunneruaat. Tamatumuuna ataassuteqaqatigiinniarnermut aaqqis-suussap pitsanngorsarneqarnermigut Nuup Ilulissallu akornanni IKTp atorneqarnerani nutaanik periarfissiis-saaq. Tamatuma kingorna ukiut 1-2t ingerlaneranni inuiaqatigiit 2/3-lii bredbåndimik sukkasuumik atassuser-

neqarsinnaalernissaat ilimagineqarpoq. Nalunaarasuaati-nut atatillugu killilersuisoqarneratigut immap naqqatigut kaabilikkut atassuserneqarsinnaaneq atorluarneqarneru-lissaat.

Tamakkua tamarmik susassaqarfiit arlallit iluini digita-linngortiterinissamut suliniutinut pitsaanerusumik periar-fissiissapput, innuttaasunut nalinginnarnut suliffeqarfin-nullu kiisalu pisortaqarfinnut (ilinniartitaanermut peqqin-nissamullu tunngasut innuttaasunillu sullissinerit ilann-gullugit) iluaqutaassaaq, inuiaqatigiinni aningaasaqar-niarnermut siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu annertuumik iluanaarutaassalluni.

Isumagisassaqarfiit pilersaarusiorneri kiisalu nukissior-nermut aningaasaliissutit Nukissiorneq pillugu politikki ukiorpassuarni inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerannut kiisalu avatangiisinik mingut-sitsinngitsumik nukissiornermut politikkikkut isumaqati-giittoqarnikuuneranik tunngaveqarpoq. Taamatut isuma-qatigiittoqarpoq, uuliamik pinngitsoorsinnaanngisap ap-partinnissaa, mingutsitsineq millisinniarlugu kiisalu silap pissusaata allanngoriartorneranut killilersueqataaniarlu-ni.

Anguniakkat tamakkua annerusumik anguniarneqassap-put nukissiamik atuinermut atatillugu sipaarniarnikkut, tunisassiorfioreersunut pilersuinermullu ataqatigiiaara-luni aaqqissuussatigut naammassisaqarnerunikkut kiisalu ataavartumik nukissiorfiit annertunerusumik atorluarne-qarnerisigut.

Tamakkua tamarmik siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaa-tigalugu nukissiornissamik pilersaarusiortariaqarpugut, nukissiap siaruaanniarnerani unammilligassat periarfis-sallu eqqumaffigalugit. Susassaqarfimmi nukissiornermut atatillugu pilersaarusiornermi nukissiorfiusinnaasunik atorluaanerpaanisssaq naleqquttumillu pingaarnersiui-nikkut kiisalu nukissiornermi ataqatigiissaaraluni aaqqis-suussap aamma siunissami najoqqutarissallugu naleqqut-tuunissaa qulakkeerniarlugu, pilersuineq atuinerlu ataat-simut sinaakkusersorneqassapput.

Maannakkut uuliap nukissiassatut eqqussorneqartup pinngitsoorneqarsinnaannginnera nassuerutigalugu, nu-kissiornermut atatillugu pilersaarusiortoqartariaqarpoq. Anguniarneqartoq tassaavoq, uuliap eqqussorneqartup killilersornissaa, nukissiarisinnaasat ikumasinnaasut pinngitsoorsinnaannginnerat annikillisarumallugu. Nam-mineq imminut pilersorsinnaanerup annertusarneratigut, nunarsuatsinni niuerfinni uuliap akiata akuttunngitsumik nikisittariaqartarneranit sunnerneqarsinnaaneq killiler-sorneqassaaq.

Annertunerusumik nammineq imminut nukissiornikkut pi-

68

lersulernissamik takorluugaq angussagaanni, ataavartu-mik nukissiornissamut annertuumik, piffissalli ingerlane-ranut agguataarneqarsinnaasunik aningaasaliissuteqar-toqartariaqarpoq. Nukissiorfiit nukissiorneranni 2030-mi nukissamit ataavartumit nukik atorneqartoq minnerpaa-mik 90%-iussaaq. 2014imi Nukissiorfiit nukissiarisaasa 67,8 procentii ataavartumik nukissiornermeersuupput, nunarput ataatsimut isigalugu nammineq nukissiaq 17,4 procentiulluni.

Naak ukiuni kingullerni 30ni ataavartumik nukissiornermut annertuumik aningaasaliisoqarsimangaluartoq, soorlu erngup nukinganik nukissiorfiit Nunatsinni aningaasatigut isertitat 1 procentiata miss. Ukiut ilaanni aningaasaliissu-tigineqartarnikuullutik, maannakkut siunissaq eqqarsaa-tigalugu nukissiornermut politikkikkut angusaqarneru-niarnissaq pisariaqarpoq.

Taamaammat nukissiorfeqarnermut atatillugu nutaamik pilersaarusiortitsineq Naalakkersuisut aallartisippaat, taannalu ukiuni aggersuni Kalaallit Nunaanni nukissiamik pilersueriaasissamik tikkuussisussaavoq.

Nukissiorfeqarnermut atatillugu pilersaarusiornermut malunnaatilimmik sunniuteqartoq tassaavoq ataavartu-mik nukissiornermut naleqqussarnissaq. Taamaammat siunissami aamma ataavartumik nukissiarineqarsinnaasu-nut aningaasaliissuteqartoqartassaaq. Ataavartumik nu-kissiorfiusinnaasut tassaapput eqqakkat ikuallannerannit kissarneq, seqernup qinngorneranik nukissiorfiit kiisalu anoraasiutit, Nunatsinnulli eqqakkat ikuallanneqarnerinik nukik kiisalu erngup nukingata nukissiarinissaa naleqqun-neruvoq.

Kalaallit Nunaat imermik annertoorujussuarmik isumalluu-tissaqarpoq. Erngup nukingani nukissiornissamut periar-fissat atorluarniarlugit ullumikkut nukissiorfiit tallimat sanaartorneqareerput. Erngup nukinganik nukissiorfik kingulliullugu atorneqalersoq Ilulissaniippoq 2013imi atorneqalersoq.

Ateq PilersuiffikAtuutiler-

soqNukissiarisinnaasaq

katillugu

Kangerluar-sunnguaq

Nuuk 1993 45 MW

Tasiilaq Tasiilaq 2004 1,2 MW

QorlortorsuaqNarsaq aamma Qaqortoq

2008 7,6 MW

Sisimiut Sisimiut 2010 15 MW

Paakitsoq Ilulissat 2013 22,5 MW

Kalaallit Nunaanni erngup nukinganik isumalluutissat ullu-mikkut atorluarneqarneranut atatillugu, Qorlortorsuarmi erngup nukinganik nukissiorfiup allilerneqarnissaa

2016imi aningaasanut inatsimmut atatillugu Inatsisartut akuersissutigaat, soorlu aamma Tasiilami erngup nukinga-nik nukissiorfiup allilernissaa eqqarsaatigineqartoq. Atassuteqaqatigiinnermut aaqqissuussinermut nutaamut atatillugu aningaasaliissuteqartoqassappat, nukissior-nermut tunngasut saqqummiunneqassapput, inuiaqatigiit aningaasaqarneranut sunniutaasut nalilersornerisa sa-qqummiunnissaannut ilitsersuut Naalakkersuisunit akue-rineqartoq atorlugu (apriili 2015).

Illoqarfinni erngup nukinganik nukissiorfinnik innaallagis-samik kiassarnermillu pilersuisussamik suli atorneqarne-runissaat periarfissaqarpoq, nukissiamik arlalinnik suli atorluarneqanngitsunik periarfissaqartoqarmat. Illoqarfin-ni erngup nukinganik nukissiorfiit pingaarnersiuinikkut alli-lerneqassappata, sanaartornermut aningaasartuutissat sa-niatigut aamma ullumikkut siunissamilu illoqarfimmi atui-sartuusussatut ilimagisat tunngavigineqartussat eqqar-saatigalugit, dieselimik nukissiorfiit qaqugukkut aserfal-latsaaliorneqartarnissaat innimigineqartariaqarpoq.

Aasiaat Qasigiannguillu eqqaanni erngup nukinganik nu-kissiorfiliornissamut periarfissat maanna 2016imi misis-sorneqaqqilerput. Tamatuma ingerlannerata nalaani aam-ma sumiiffinni taakkugani allatigut mingutitsissutaan-ngitsumik nukissiortoqarsinnaanersoq misissorneqarpoq. Tamatuma saniatigut pisariaqalersinnaavoq illoqarfinni soorlu Maniitsumi, Paamiuni Nanortalimmilu erngup nu-kinganik nukissiorfiliornissaq. Erngulli nukinganik nukis-siorfiliortoqarnissaanik aalajangiisoqannginnerani, im-mikkoortuni peqqissaartumik misissueqqaarnernik pisa-riaqartitsisoqassaaq.

Taakkua saniatigut aamma Kalaallit Nunaanni erngup nu-kinganik annikitsumik annertuumilluunniit nukissiornissa-mut periarfissanik mississueqqaartoqassaaq. Misissueq-qaarnerni illoqarfiit qanitaanni erngup nukinganik nukis-siorfiusinnaasut annertuut misissorneqarnerupput, nukis-siamik annaasaqarpallaarani innuttaasut amerlasuut pi-lersornissaannut periarfissaqarmat. Siunissamili misis-sueqqaarnernut ilanngullugu illoqarfinnik minnernik nuna-qarfinnillu erngup nukinganik pilersuisinnaaneq taakku-nunngalu qanittuni nukissiorfiusinnaasunik minnernik mi-sissuisoqassaaq. Tamakkua atorluarnerisigut ikummatis-sanik atuisariaqarneq annikillisinneqarsinnaavoq.

Erngup nukinganik nukissiorfioreersut ima annertutigisu-mik pilersuisinnaangaluarput, allaat nukissiap ilaa kias-sarnermut atorneqarsinnaalluni. Erngup nukinganit in-naallagiaq pilersinneqartoq kiassarnermut atorneqartoq iluaqutigalugu, ikummatissanik atuineq aamma suli anni-killisarneqarsinnaavoq. Tamatuma saniatigut aamma gas-sinik kissassaataasunik aniatitsineq aamma annikinneru-lissaaq.

69

Erngup nukinganik nukissiamut atorneqanngitsumut ata-tillugu taanna inuussutissarsiutinik siuarsaanermut ator-neqarsinnaanersoq sukumiinerusumik misissorneqas-saaq. 2016imi aningaasanut inatsit naapertorlugu tama-tuma oqaasertalerlugu maluginiagassanngortinnissaa pe-riarfissiissutigineqarpoq, tamatumunngali attuumassutil-lit inerisarneri ingerlatiinnarneqassagunarput.

Eqqakkanik ikuallaasarneq nukissiamik pilersuutaasin-naasut pingaarutillit ilagaat, ataavartumillu nukissiuutis-satut naatsorsuutigineqarsinnaalluni. Eqqakkat annertu-nerusut ikuallannerannit nukissiaq assersuutigalugu inoqatigiit angerlarsimaffianni kiassarnermut atoraanni, uuliamik pisariaqartitsineq aamma suli annikilleriassaaq. Tamatumani ungasissumiit kiassaateqarfimmiit siaruar-terisinnaaneq pisariaqarpoq kiisalu eqqakkanik ikuallaa-vimmut atassusertariaqassalluni. Eqqakkanik ikuallaasar-neq nukissiuutinut allanut ataavartumik nukissiuutaasin-naasunut tapiliussinnaanerata ataqatigiissakkamik piler-saarusiornermi siunissami nukissiamik pilersuutaasussa-tut qitiusumik suliniuteqarfigisassat ilagaat.

Amerlasuutigut kilowatttimep ataatsip sipaarniarnera ki-lowatttimep ataatsip tunisassiarineranit akikinnerusar-poq. Nutaaliamik minguinnerusumillu nukissiamik piler-suisoqalerneratigut, nukissiamik sipaarniarluni aaqqis-suussat iluaqutaapput aningaasaqarniarnermullu pitsann-gorsaataallutik.

Tassunga atatillugu nukissiaareersup isumatusaarluni atorneqarsinnaanerata aningaasaliiffiginissaa pingaaru-teqarpoq. Tamanna anguneqarsinnaavoq nukissiarineqar-tup annertunerusup atorluarneruneratigut, soorlu inuit immikkuutitaarlutik inissiani innaallagissamut kiassarner-mullu atukkaminnik akiliisarnerisigut, nukissiamik atuinn-ginnerusunik nutaanik ivertissuinikkut kiisalu inissiat pit-saanerusumik oqorsaasersornerisigut. Tamatumani soqu-tigisaqaqatigiit, Namminersorlutik Oqartussat (Nukissior-fiit ilanngullugit) kiisalu kommunit aaqqissuussamik sule-qatigiittariaqarput.

Ataatsimut isigalugu nukissiamik sipaarniutaareersut kii-salu inuiaqatigiinni nukissiamik atuinerunissamut aaqqis-suussat ingerlaavartumik pitsanngorsartariaqarput ineri-sarneqarlutillu. Susassaqarfinni tamani nukissiamik atuineq annikillisarniarlugu nutaanik allaanerusunillu isu-massarsiortoqartariaqarpoq, tamanna nukissiamik atuineq ataatsimut isigalugu annikillisaataassammat taa-malillunilu aningaasartuutinut apparsaataassammat. Nu-kissiamik atuilluarniarneq naleqquttunut tamanut akule-rutitittariaqarpoq – angerlarsimaffinnut nalinginnaasu-nut, pisortat susassaqarfiinut, angallannermi suliassaqar-fimmut kiisalu inuussutissarsiornermut tunngasunut.

Susassaqarfimmi pilersaarusiornermut nutaamut ilann-gullugu, innaallagissamut, imermut kiassarnermullu akinik aalajangeeriaatsip allanngortinnissaa Naalakkersuisut sulissutigaat, ataavartumik nukissiornermi nukissiamik atuerusulersitsiumalluni kiisalu nukissiamik atuineq ataatsimut isigalugu annikillisarniarlugu.

Ataavartumik nukissiuutinut aningaasaliissutinut nukis-siamillu sipaarniutinut iluaqutaasussanngorlugit, nukis-siamut akigititat aalajangerneqarsinnaapput. Assersuuti-galugu kiassarnermut akikinnerutitsinikkut, ungasissumi kiassaaveqafinnut atuisartut atassuserusulernerussap-put imaluunniit uuliatortumik kiassaammut taarsiullugu innaallagissamik kiassaateqarnermi innaallagissap qa-minneqarsinnaasunngortinnissaanut pilerisulertoqas-sammat. Taamaalilluni illoqarfinni ataavartumik nukis-siuutaasut – erngup nukinga kiisalu eqqakkat ikuallanne-rannit kissarneq – suli ullumimiit atorluarneqarnerulissal-lutik. Nukissiamut akigititat ineriartornerat aalaakkaa-kannernissaat qulakkeertariaqarpoq, inoqarfinnilu naju-gallit akiligassaat ukiut tamaasa malunnaatilimmik allann-gorartarunnaarlutik.

Ataavartumik nukissiamik atuinerulerneq, nukissiamik atuilluarnerup ingerlaavartumik pitsanngorsarnera kiisalu uuliamik atuiunnaarneq, Kalaallit Nunaanni tamatigut min-gutsitsissutaanngitsumik nukissiamik atuilernissamik siunniussap piviusunngortinniarnerani pingaaruteqarluin-narput.

Nunarsuarmi pissutsit eqqarsaatigalugit aamma nale-qqussarnissaq pisariaqarpoq. 2015imi decembarimi nu-narsuatinni nunat amerlanersaat nunarsuatsinni silap pis-susaata allanngoriartornera pillugu nutaamik isumaqati-giissuteqarput. Ataavartumik nukissiorfinnut kiisalu nu-kissiarineqartup atorluarnerunissaanut siunissami anin-gaasaliissutaasussat taamaalillutik nunarsuatsinni tama-ni nunatsinnilu silap pissusaanut pitsaasumik sunniute-qarlutillu silaannaap minguinnerulerneranik kinguneqas-sapput.

Silap pissusaa pillugu nunat tamat isumaqatigiissusiaanni anguniagassatut siunniussat Kalaallit Nunaata sutigut ta-matigut tapersersorpai, gassillu kissassaataasut aniatin-nerannik annikillisaaneq sulissutigiuartuarumallugu kiisa-lu silap pissusaa pillugu isumaqatigiissut naapertorlugu ukiumoortumik nalunaarusianik tunniussisarumalluni. Si-lap pissusaa pillugu isumaqatigiissummi nutaami ataatsi-mut isigalugu anguniarneqartoq aamma Issittumi nunanut iluaqutaasussaavoq. Silap pissusaa pillugu isumaqatigiis-sutip nutaap ilusilersornera naapertorlugu Kalaallit Nu-naata sumiiffia eqqarsaatigalugu nangaanartoqartitsisa-riaqassaaq, isumaqatigiissutip maannakkutut isikkoqar-luni Kalaallit Nunaata ilaatigut aatsitassanut atatillugu inuussutissarsiutinik inerisaanermigut aningaasaqarniar-

70

nikkut periarfissaanik atorluaaniarneq kingaallatsissam-magu.

Erngup nukinganik isumalluutissat siunissami atorluarnis-saannut apeqqut, ataavartumik nukissiuutinik atuineruler-neq kiisalu nukissiamik atorluaanerunissaq qanoq anin-gaasalersorneqaruni iluarnerussanersoq piffissap inger-lanerani eqqarsaatigineqartassaaq. Tassunga atatillugu avataaniit aningaasaliisoqarsinnaanera, soorlu pisortat namminersortullu suleqatigiinnerisigut aningaasalersor-neqassanersoq aalajangiinissamut tunngaviussaaq.

Kalaallit Nunaat ukiuni 25ni kingullerni erngup nukinganut annertoorujussuarmik aningaasaliissuteqartarnikuuvoq. Uuliallu akia qaffakkaangat tamanna apeqquserneqarsin-naasanngilaq. Maannakkut uuliap akia apparallarpoq taa-maaginnassangatinneqaranili, imminulli akilersinnaasut sunnertiasullu pillugit misissueqqissaarnissaq eqqarsaa-tigineqartariqarpoq.

Tassunga atatillugu siunissami uuliap akiata qanoq ine-riartornissaata ilimagineqarnera kisimi soqutiginartuun-ngilaq. Nukissiamilli atuinermi motoorinik uuliatortunik benzinatortunillu kiisalu innaallagissamik ingerlatilinnit nukissiarineqartarnissaanut kiisalu siunissami nukissiap toqqortorneqarsinnaalernissaanut periarfissanut atatil-lugu ilimasuutissaqartoqarpoq. Taamaammat nukissior-nermut atatillugu pilersaarusiornissami oqimaaqatigii-saarisoqartariaqarpoq.

Nunap assigi aamma atassuteqaqatigiinnissamut atapput – nutaamik topografiskimik nunap assiliornera Nunap assigi sukumiisumik nunamik takutitsisut inuiaqa-tigiinnut nutaaliaasunut tunngavissat ilagaat kiisalu inuiaqatigiinni suliassat aaqqissuussallu assigiinngitsor-passuit piviusunngortinniarneranni nutaamik annertusar-nissaannut inerisarnissaannullu sinaakkutissaliipput, soorlu illoqarfiit ineriartortinneranni, aatsitassarsiorner-mi imaluunniit aatsitassanik piiaanermi, atassuteqaqati-giinnermut, pilersuinermut imaluunniit nukissiornermi, si-lap pissusaata allanngoriartorneranut naleqqussarnermi, pinngortitap nakkutiginerani, sunngiffimmi susassaqar-titsinermi, takornariaqarnermi il.il. aaqqissuussat nutaat eqqarsaatigalugit.

Aatsitassarsiornissamut uuliasiornissamut taakkungan-ngalu qalluinissamut avataaniit aningaasaliissuteqartus-sanik pilerisaariniarnermini Kalaallit Nunaat annertuumik unammilligassaqarpoq. Tassunga atatillugu nunap assigi nutaat sukumiisumik takutitsisut unammillerniarnermi pingaarutilimmik nalilersuutaasarput.

Aningaasaliisussat aningaasartuutissanik missingersui-nerannut, suliassanik pilersaarusiornerannut kiisalu su-miffinni atassuteqaqatigiinnissamut aaqqissuussassat

annertuujukkajuttut pilersaarusiornerannut tunngavissii-sarput, assersuutigalugu aatsitassanik piiaaffiup ingerlal-luarnissaanut atatillugu missingersuinermi. Namminer-sorlutik Oqartussat aatsitassanut atatillugu inerisaasin-naanerannik kiisalu aatsitassanik piiaaffigineqartussat piginnaatitaaffiillu eqqoqqissaartumik nalunaarsornis-saannik nunap assigi tunngavissiisarput, suliffeqarfiit aningaasaliissutiminnut atatillugu imminnut illersorsin-naaqqullugit.

Silaannarmiit immap nunallu sukumiisumik maannakkut assiliortarneri iluaqutigalugit imaani mingutsitsinerit an-nertussusaat kiisalu avammut sineriammullu siaruaassin-naaneranik missingersuisoqarsinnaavoq. Taamaalilluni mingutsitsisoqartillugu sukumiisumik akiuisoqarsinnaa-voq, issittumilu avatangiisinut qajannartunut innarliinis-saa killilersorneqarsinnaassalluni.

Silap pissusaata allanngoriartornera Kalaallit Nunaannut nutaanik sinaakkutassiivoq. Sermip aakkiartornera imaa-talu qaffakkiartornera pilersaarutinut sunniuteqarsinnaa-sunik nutaanik aarleqqutissiipput, aammali inerisaanissa-mut nutaanik periarfissiillutik. Silap pissusaata allanngo-riartornera Kalaallit Nunaanni inuiaqatigiit akornanni nu-namilu oqimaaqatigiiaarinerulernermik kinguneqarpoq, tamatumalu kingunerisa allanngoriartortitsineri nunap assigini takuneqarsinnaasariaqarlutik.

Ingerlatsivippassuit Nunatsinni ilisimatuussutsikkut paa-sisassarsiorput. Kalaallit Nunaata nammineq ingerlatsine-ra aamma ilisimatuussutsikkut paasisassarsiorfigineqar-luni. Kalaallit Nunaatali nunataa pinngortitarlu nunarsuat-sinni tamani soqutigineqartumik ilisimatuussutsikkut tunngaviusumik paasisassarsiornertut ittumik misissui-nissamut immikkut ittunik periarfissaqarpoq. Paasisas-sarsiornernik aaqqissuussinerpaat ilaat tassaapput Pin-ngortitaleriffik, Kalaallit Nunaanni Misissueqqaarnerit (Asiaq), Danmarkimi Kalaallit Nunaannilu Geologimik Mi-sissuinerit (GEUS), Aarhusimi Universitetip kiisalu Dan-markimi Teknikkikkut Universiteti (Avataarsua pillugu qi-tiusumik paasisassarsiorfik kiisalu Issittumi Teknologi pil-lugu Qitiusumik ingerlatsivik). Ingerlatsiviit ilisimatuus-sutsikkullu paasisassarsiornerit nunap assiginik nutaanik pilersuinermikkut kiisalu tunngaviusumik paasissutissati-gut annertuumik iluaqutaassapput.

Nunap assigi ullumikkut pissutsinik takutitsisut nunami-nertanik atatillugu pitsaanerusumik eqaannerusumillu inger latsisinnaanermut tunngavissiipput, sumiiffimmi ta-kornariaqarnikkut allatigullu inuussutissarsiutit inerisar-nerannik ikorfartuisunik. Nunamik atuinissamut pisinnaa-titaaffeqarnermut piginnittutullu nalunaarsorneqarner-mut nunap assigi tunngaviusarput, qularnaatsumillu akili-gassarsinissamut aningaasaliinissamullu periarfissiisar-lutik.

71

Kalaalliit Nunaat Issittorlu geologi pillugu politikkikkut annertusiartuinnartumik pingaartinneqarput. Tamanna pissutigalugu Kunngeqarfiup Danmarkip killeqarfiup ilua-ni piginnittuunermik illersuiniarlutik suli annertunerusu-mik alapernaarsuinissaat pisariaqartinneqarnerulerpoq. Tamanna pisarpoq timmisartumik qulaavaasarnikkut umiarsuarnillu najuuttarnikkut kiisalu nunami sulisoqar-nikkut. Nunap assigi ullumikkut pissutsinik takutitsisut si-laannarmiillu immamik assilisat, avinngarusimasuni ti-kikkuminaatsuni aaqqissuussamik pitsaasumillu piginnit-tuunermik illersuisinnaanermut iluaqutaapput.

2015imi nunamut pilersaarutit pillugit nalunaajaammi al-lassimasutut aningaasaateqarfimmit aningaasaliissutit atorlugit piareersaatigalugu suliariniakkamik annertuu-mik aallartitsisoqarpoq, Kalaallit Nunaanilu nunap assigi-nik pitsaanerusunik nutaalianik nunap assiliortoqarsin-naanissaa tamatumani siunertaavoq. Boksi oqaasertalik 2.3mi tamanna allaaserineqarpoq.

Boksi oqaasertalik 2.3. Qaammataasat atorlugit nunanik assi-liornerit nutaaliat inerisarnissaannut suleqatigiinneq

Unammilligassaq suliarineqalerpoq – qaammataasaniit nutaalianik nunat assilioriaatsit inerisarneri pillugit su-leqatigiinneq isumalluarnartoq

Piareersaataasumik suliariniagaq nutaaq iluaquti-galugu qaammataasaniit Kalaallit Nunaata nutaalianik assiliornissaanut inerisaanermut tunngaviliissaaq. Ka-laallit Nunaata nutaamik assiliornissaanut 15 millioni koruuninik tapiiniarluni nalunaartoq tassaavoq aninga-asaateqarfik ’A.P. Møller og Hustru Chastine McKinney Møllers Fond til almene Formaal’.

Piareersaatigalugu ukiuni pingasuni suliariniakkami (2014-2017) qaammataasatigut assileeriaaseq nutaa-liaq atorlugu Nunatsinni sumiiffiit nunallu immikkoor-tortai – Tasiilaq, Tunumilu Zackenberg kiisalu Dane-borg, Nunatta Kujataa kiisalu Avannaani Qeqertarsuup Tunua - assiliortorneqassapput.

Piareersaatigalugu suliariniagassat taanna siullersari-innassagaat neriunartoq, Kalaallit Nunaanni serme-qannginnersat tamaasa topografi atorlugu nutaaliamik nunap assiliornissaanut misiliutit annertuut ilagaat.

Kalaallit Nunaata assiga maannakkut atorneqartoq 1937imi kiisalu 1970ikkunni/1980ikkunni timmisartu-miit assilisat tunngaviagalugit sananeqarnikuuvoq. Ilaa-tigut silap pissusaata allanngoriartornera pissuti-galugu, nunap isikkua taamanikkorniit allanngorujussu-arnikuuvoq. Taamaammat assigiiaartumik takussutissi-ineq, tamanik takussutissiineq kiisalu sukumiisumik ta-kussutissiiniarneq nunap assigini maannakkut atorne-qartuni allanngorartupilussuuvoq. Nunap assigi taakkua pissusivinnik millititsilluni sanaajugamik, sumiiffiit por-tussusaat, ungasissusaat kiisalu sumiiffippiaat tamati-gut eqquunneq ajorput. Assersuutigalugu taakkua qa-ammataasat atorlugit sumiissusersuiniarnermi atorne-qarsinnaanngillat.


Pisortat namminersortullu suleqatigiinneratOPP aamma OPS tassaapput pisortat namminersortullu suleqatigeeriaasaannut assigiinngitsunut taaguutit naali-

72

sarneri. Suleqatigeeriaatsit assigiinngitsorpassuupput. Namminersortut suleqatigineqartut assigiinngitsutigut sulisinnaapput, soorlu ilusilersuinermik suliariniakkanillu pilersaarusiornernik, sanaartuinernik, ingerlatsinermik, aserfallatsaaliinernik kiisalu aningaasaliinernik tapiissu-teqarsinnaasarput. Tamakkua tapiissutaasinnaasut pisor-tat namminersortullu suleqatigiinnissamut isumaqatigiis-sutaanni (OPP) tamarmik ilaannaalluunniit ilanngussorne-qarsinnaasarput.

Nalinginnaasumik akiligassarsinissaq kisiat eqqarsaatiga-lugu OPP naapertorlugu suleqatigiittoqartillugu, nalingin-naasumik tamanna aningaasatigut orniginartuusanngilaq. Siullermik OPP naapertorlugu suleqatigiinnikkut nalingin-naasumik akiligassarsinermi erniarititat qaffasinnerusar-put. Aappassaattut OPP naapertorlugu suleqatigiinneq inatsisitigut pituttuinernik imaqarsinnaavoq, suliariniak-kap ingerlannerani eqaatsumik aaqqiiniarnermi akornu-taasinnaasunik. Taassumalli akerlianik aamma OPP naa-pertorlugu suleqatigiinneq orniginarsinnaavoq, soorlu aningaasaqarniarneq ataatsimut isigalugu pitsaanerusin-naammat, niuernikkut amerlanerusunik periarfissiisin-naammat, ilisimasaqarnerulersitsisinnaammat, aserfal-latsaaliinermi nalinginnaasumik pitsaasumik aallaaveqar-toqarsinnaammat assigisaallu pissutigalugit orniginartin-neqarsinnaalluni.

Pisortat namminersortunit suleqatigisaminit pilersorne-qarnerminut akiliutissaannut, pisortat namminersortullu akornanni aarleqqutaasinnaasunik iluanaarutinillu aggua-qatigiinneq apeqqutaasarpoq. Assersuutigalugu pisortat timmisartoqarfiliorniarnermi sanaartuinissamut aningaa-sartuutissatigut, erniat ineriartornerat eqqarsaatigalugu kiisalu mittarfeqarfimmiit sullinneqarnissamik qanoq noqqaasoqartigineratigut aarleqqutaasinnaasunut anni-kitsuinnarmik akisussaaqataappata, namminersortunut akiliutigisassaat allanut sanilliullugit annertunerussap-put. Suliariniakkami OPP naapertorlugu namminersortut aarlerinarsinnaasunut akisussaasuugunik tamatumunnga iluamik akilersinneqartarput. Aarleqqutaasut anneru-gaangata akiliutissaq aamma annerusarluni.

Suliassamiit suliassamut pisortat namminersortullu qa-noq suleqatigiinnissaat nalilersorneqartarpoq. Suliassa-nik agguaaqatigiinnissap siunertamut naleqqunnera kiisa-lu naammaginartumik akilersittarnissaq ilanngullugit. As-sersuutigalugu aarleqqutaasut sanaartuineq katillugu qa-noq aningaasartuuteqarnissaq imaluunniit siunissami tim-misartoqarfimmiit angalasussat amerlassusaannut atatil-lugu aarleeqqutigineqarsinnaasut, namminersortumik suleqatiginninniarnermi isumaqatigiissutissamut sunniu-teqartarput.

Pisortat namminersortullu Nunatsinni suleqatigiinneran-nut assersuutissat ilisimaneqarnersaraat, Kangerluar-

sunnguami nukissiorfik iluatsilluartumik naammassine-qartoq, naleqq. Boksi oqaasertalik 2.4.

Boksi oqaasertalik 2.4. Pisortat namminersortullu suleqatigiin-nerat iluatsilluartoq – Kangerluarsunnguami nukissiorfiup piler-sinnera

Pisortat namminersortullu suleqatigiinneri nutarteri-nermut piginnaasaqarnerulernermullu tapiisinnaapput

Pisortat namminersortullu suleqatigiinnerannut ilutsil-luartumut assersuutissaqqippoq – ukiuni 1990imiit 1993ip tungaanut Kangerluarsunnguami erngup nu-kinganik nukissiorfissap sananeqarnerani suleqatigiin-neq – kingornatigullu nukissiorfimmik ingerlatsineq.

Taamani Namminersornerullutik Oqartussat Norgemi-ullu ingerlatseqatigiit namminersortut akornanni isu-maqatigiissusiortoqarpoq. Ingerlatseqatigiit pinga-anertut suliassaat tassaavoq sanaartugassat tamaasa isumaginissaat. Tamatuma saniatigut ingerlatseqatigiit aamma ukiuni 15ini ingerlatsinissaq nukissiorfiullu aserfallatsaalinissaa isumagisussaallugu.

Taamatut iliuuseqartoqarpoq nukissiorfiup innaallagis-samik tunisassiulernissaa qulakkeerniarlugu kiisalu ta-amani aamma Nukissiorfiit erngup nukinganik nukissior-fiup taama angitigisup ingerlatsinnissaanut aserfal-latsaalinissaanullu immikkut ilisimasaqartoqanngim-mat. Ukiut 15it isumaqatigiissuteqarfiit qaangiummata-Nukissiorfiit piginnaanngorsatitsinikuupput, tamatu-malu kingorna Kangerluarsunnguani nukissiorfimmik in-gerlatsinissaq aserfallatsaaliinissarlu Nukissiorfiit namminneq isumagisinnaanngorlugu.

Tamatuma kingorna Nukissiorfiit erngup nukinganik nu-kissiorfilioraangamik piginnaanngorsartitsinikuugamik aallaqqaataaniit ingerlatsineq aserfallatsaaliinissarlu Nukissiorfiit namminneq isumagisinnaasarpaat. Taama-akkaluartoq pisortat namminersortullu suleqatigiinne-risigut siunissami erngup nukinganik nukissiorfilior-toqarsinnaalluarpoq.


Europap kujataani nunat OPP naapertorlugu suleqatigiit-toqartarneratigut ajoraluartumik pisortat akiligassaat naggataatigut takussutissiissutigineqartunit amerlaneru-sartut.

Taamaammat OPP naapertorlugu suleqatigeeriaaseq tu-pinnartutut aaqqiissutissaanngilaq, namminersortulli im-mikkut ilisimasallit aningaaaliissuteqarsinnaasullu sule-qatiginissaannut sakkussatut suleriaasissamut aaqqiissu-tissaq.

73

OPP naapertorlugu suleqatigeeriaatsimut taarsiullugu periarfissaq tassaakkajuppoq, aningaasartuutit Nammi-nersorlutik Oqartussanit imaluunniit aktiaatileqatigiif-fimmiit Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartumit akiligassarsinissaq. Annertuumik aningaasaliissuteqarto-qaraangat tamanna inuiaqatigiit aningaasaqarniarneran-nut aningaasartuutissallu missingersorneri naapertorlu-git aningaasartuutissatigut iluanaaruteqartoqarsinnaa-sarpoq, taamaammallu maannakkut aningaasanik akiligas-sarsititsisartut aningaasatigut inissisimaneq nutaaq naa-pertorlugu akiligassarsititsinissaannut isumaqatiginiar-nerini piumasaqaatit assigiinngitsut naleqqussarneqar-sinnaasarlutik.

OPP naapertorlugu suleqatigiittarnermut immikkut poli-tikkimik pilersitsinissaq

Namminersorlutik Oqartussat kommunillu ullumikkut ataatsimut isigalugu OPP naapertorlugu suleqatigiilluni suliariniagaqartarneq pillugu misilittagaat killeqarput. Ukiunili kingullerni nunat killiit allat OPP naapertorlugu suleqatigeeriaaseq soqutigiartuinnarnikuuaat, aningaa-sartuuteqarnissallu maannakkut tunuarsimaarfigisarnera pissutigalugu nunarsuatsinni aningaasatigut suleqatigiit kattuffiat OECD isumaqarpoq, ukiuni aggersuni OPP naa-pertorlugu suleqatigiittarnerit nalinginnaanerujartuinna-rumaartut. OPP naapertorlugu suleqatigiittarnerit sanaar-tugassat annerumaat aningaasalersornissaannut periar-fissatut pisariunnginnertut aalajangiisartunit isigineqar-tarput imaluunniit suliariniakkanut allanut atatillugu anin-gaasanut inatsit naapertorlugu pisarnertut aningaasati-gut pituttuisarnerit nalinginnaasut avaqqutaarumallugit. Una tulluarnerpaatut nalilerneqarpoq, nalinginnaasumik aningaasanut inatsisikkut aningaasaliinermit, OPP-kkut suliniutit aningaasaqarnermut tamarmut pitsaanerusumik sunniuteqarsinnaappata.

Nunat killiit allat assigalugit aamma Nunatsinni atassuteqa-qatigiinniarnermut aaqqissuussat annerungaartut sumiif-finni arlalinni pisariaqartillugillu piviusunngornissaa kissaa-tigineqarput. Taamaammat Naalakkersuisut Namminersor-lutik Oqartussat ingerlatsiviutimik assigiinngitsut siunissaq eqqarsaatigalugu ingerlassinnaasaat annertusarniarpaat, siunissami OPP naapertorlugu suleqatigiittoqarsinnaaqqul-lugu kiisalu isumaqatigiissutinut taama ittunut atatillugu akisussaaffiit inissitsiterneqarsinnaaqqullugit.

Namminersorlutik Oqartussat (kommunit ilanngunneqar-sinnaapput) maanna OPP naapertorlugu suleqatigiilertar-nissanut namminneq politikkerisassaata piareersarnera Naalakkersuisut aallartinnikuuaat. Taamatut politikkeqar-nerup isumaginissaa, OPP naapertorlugu suleqatigiinner-mut aqutsissuusussatut OECDp innersuussutai malillugit aallaviusumik Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqar-fimmi inissinneqassaaq.

Danmarkimi Aningaasaqarnermut Ministereqarfiup ataani Nutarterinissamut Aqutsisoqarfimmii aamma OPP naa-pertorlugu suleqatigiinnermi naatsorsuutit pillugit im-mikkut malittarisassaliornikuuvoq. Isumaqatigiissutit taa-ma ittut aningaasanik attartortitsisarnermut isumaqati-giissutinut ilanngullugit isumaqatigiissusiortoqartarpoq.

Aningaasaqarnermut atatillugu sakkussatut OPP naaper-torlugu suleqatigiittoqartarnera, Nunatta Karsianut anin-gaasatigut annertuumik pituttorneqarsinnaasoq aarleri-nartoqarsinnaasorlu tamatumani erseqqissarneqarpoq. Taamaammat aamma pisariaqarsinnaavoq, OPP naaper-torlugu suleqatigiinnermi Namminersorlutik Oqartussat toqqaannartumik toqqaannanngikkaluamilluunniit siunis-sami peqataassatillugit, Nunatta Karsiata naatsorsuu-taanni piumasaqaateqarfigineqarsinnaasutut kiisalu ak-tiaatileqatigiiffinniluunni Namminersorlutik Oqartussat pigisaanni akiligassat Nunatta Karsiani naatsorsuutinut inissinnissaat. Tamanna OPP pillugu politikkerisassamut ilanngunneqassaaq.

Tassunga ilanngullugu aamma pisortat naatsorsuutaanni OPP naapertorlugu suleqatigiinnerni piumasaqaatit nalin-ginnaasut pisortat naatsorsuutaanni inissinneqartut su-katerneqarneqassapput. Tamatuma kinguneranik OPP naapertorlugu isumaqatigiissusiani akiligassatut piuma-saqaatinut atatillugu nalorninartoqarsinnaasut affaat sin-nerlugit pisortat akisussaasuutinneqarpata, akiitsut pi-sortat akiitsuinut ilanngunneqartassapput.

Soorunami aamma aningaasanut inatsimmut atatillugu imaluunniit Inatsisartut Aningaasaqarnermut Akileraar-tarnermullu ataatsimiititaliaannut saqqummiinermi, OPP naapertorlugu suleqatigiinnissami aningaasaliissutissat akuerineqartassapput. Atassuteqaqatigiinnissamut sulia-riniakkamut atatillugu Namminersorlutik Oqartussat ma-lunnaatilimmik nalorninartunut akisussaasuussappat, na-lornissutaasinnaasut nassuiaataat aalajangiinissamut ta-makkiisumik tunngavissanut ilanngunneqassapput.

Unammillerniarnermi pissutsitNiuerfiit mikisut amerlaqisut Kalaallit Nunaata ilisarnaa-tigai, taamaammallu nunani amerlanerusunik innuttalinni Nunatsinnitullu isorartutiginngitsuni akinik tatisimannis-sinnaanerattut Nunatsinni unammillernerit sunniuteqar-sinnaanngillat. Tamanna Nunatsinni atugassanik tunisas-siorniarnermut akornuseeqataavoq. Inuit illoqarfinnut nutsernerat ilutigalugu tamatuma ajornartorsiutaanera annikilliartuaassaaq. Siunissarli qaninnerusoq eqqarsaa-tigalugu ingerlatsiviit mikisut ajornartorsiutaat sane-qqussinnaanngilagut.

Taamaakkaluartoq unammillertoqarnerunissaa periarfis-sarsiuutissallugu naleqqutiinnarani aamma pisariaqar-luinnarpoq:

74

• Iluanaarutit annikillisartariaqarnerisigut atuisartut nio-qqutinik amerlanerusunik kiisalu sullissinernik assi-giinngiiaarnerusunik neqeroorfigineqarsinnaasarput,

• Nunatsinni suliffeqarfiit annikinnerusumik aningaasar-tuuteqarnerulersinniarlugit kiisalu

• Ilaatigut aatsitassanut takornariaqarnermullu atatillu-gu avataaniit aningaasaliisinnaasut pilerisarniarlugit.

Unammillernissamut pitsaasunik sinaakkusersuineq unammillernartoqarsinnaavoq, Nunatsinni pissusissami-soortumik kisermaassillutik ingerlatsisut, ilaatigullu su-liassat annertuut, ullumikkut ingerlatsinissaminnut akue-rineqarput imaluunniit sullissinissamut isumaqatigiissuti-nut ilanngussorneqarput, tamakkualu nalinginnaasumik sullissisussarsiuunneqarneq ajorput.

Boksi oqaasertalik 2.5-mi Atuisartut Unammillernerlu pil-lugit Nakkutilliivimmit nalunaarsorneqarput, Nunatsinni unammillerniarnermut akornutaasinnaasutut nakkutillii-vimmit isigineqartut.

Naalakkersuisut aningaasaqarnermut politikkerisaminni anguniagaat tunngavigisaallu ilaatigut tassaapput:• Inuussutissarsiutinut tapiissutit killilimmik piffissaler-

neqartarnissaat, kiisalu • Suliariniakkat aningaasatigut isumallutissaqarneri

aningaaserivimmit imaluunniit akiligassinneqarnissa-mut naliliisarfimmit nalilersorneqarsimasut kisimik su-liariniakkaminnut Nunatta Karsianit tapiiffigineqarsin-naanissaat imaluunniit suliariniakkaminnik qularnaveer-sarneqarsinnaanissaat.

Naalakkersuisut tamanna misissuiffigeqqillugu inuussu-tissarsiutinut qanorluunniit ittunut tapiissutit akuttunn-gitsumik misissueqqissaarfigisassavaat. Isumalluusiineq 2011-lli naanerani inuussutissarsiorfimmi siuarsaanissa-mut nalinginnaasumik atorneqarunnaarnikuuvoq.

Unammillernermut inatsimmi nutaanermi 2014imeersumi ataatsimut isigalugu tunngavigineqarpoq sapinngisamik kiffaanngissuseqarluni malunnaatilimmik unammillersin-naanissaq. Unammillernissamut inatsisini inuiaqatigiinnut pingaarutillit innimigalugit, pissutsit unammillernissamut kiisalu malunnaatilimmik niuersinnaanermik killiliisut eqqorniarneqarput. Suliffeqarfiit pioreersut akornanni unammillertoqarsinnaanera inatsisitigut iluaquserniarne-qarpoq, kiisalu suliffeqarfiit nutaat niuerfinnut akulerus-sinnaanerisa killilersorneqannginnissaat qulakkeerniar-neqarluni.

Unammillernermut inatsisitigut ataatsimut isigalugu inuiaqatigiit isumalluutinik atuilluarsinnaanissaanut ilua-qutaasussamik siunertaqarnermi, atuisartut innimiginis-saat innimigisassanut allanut ilanngullugu innimigineqar-poq. Atuisartunik innimiginninneq assigiinngitsorpassuar-

tigut anguneqarsinnaavoq, soorlu sullissinerit pitsaaneru-lernerisigut imaluunniit pitsaassutsit qaffariarnerisigut, siaruarterinerup pitsanngorsaneratigut kiisalu aningaa-sartuutit annikillisarnerisigut.

Tamatuma saniatigut unammillernermut inatsisini nutaa-junerni siunertaavoq unammillerneqarnissamut illersor-neqarsinnaaneq, tassani pisortat suliffeqarfiutaanniit kii-salu suliffeqarfinnit amerlanertigut imminut akilersinnaa-sumik niuertariaqarnermi piumasaqaatinik ilungersunar-tunik kiisalu iluanaaruteqartariaqarnermik namminersor-tutulli piumasaqaatinik piumaffigineqartanngitsunit, namminersortut naammaginanngitsumik unammillerne-qarnerminni illersorneqarsinnaanerat qulakkeerniarne-qarpoq.

Ingerlatsiviit pisortanit pigineqartut inissisimanerat Namminersorlutik Oqartussat ingerlatsiviutaasa tunisas-siornermi, inuiaqatigiinni isertitaqarniarnermi suliffissa-qarniarnermilu annertuumik pingaaruteqartarneri, Kalaal-lit Nunaanni aningaasaqarniarnerup ilisarnaatigai. Inger-latsiviit Namminersorlutik Oqartussat pigisaasa isumagi-saat ilaatigut tassaapput ileqquusumik pisortat isumagi-sartagaat, soorlu nalunaarasuartaatitigut atassuteqaqa-tigiinneq kiisalu timmisartoqarfeqarneq, aammali aalisar-nermik inuussutissarsiuteqarneq, nioqqutigeqqitassanik nioqqutissanillu umiarsuarnik assartuineq isumagisari-sarlugit.

Naalakkersuisut akuttunngitsumik eqqarsaatigisarpaat, Namminersorlutik Oqartussat aktiaatileqatigiiffinnik nu-taanik pilersitsinissaq siunertamut naleqqutissanersoq isumagisassaqarfinnullu attuumassutilit imaluunniit sulif-feqarfiit iluanaarutiviit aallaavigalugit ingerlatsiviit ak-tiaatileqatigiiffinngortinneqassanersut – imaluunniit ta-matuma killormoortuanik iliortoqassanersoq.

Ineriartorneq malitsigalugu unammillertoqarnissaanut periarfissaqartoqalersinnaavoq. Unammillertoqarsinnaa-nera tunngavissaqaleraangat isumagisassaqarfiit nammi-nersortunngorsarneqarsinnaapput niuerfimmilu allat pe-qataalersinnaallutik.

Niuerfimmi naammaginartumik unammillertoqarsinnaale-raangat, Namminersorlutik Oqartussat (nalinginnaasumik tamatuma kingorna) suliffeqarfiutini niuerfimmi pineqar-tumi isumagisassat namminersortunngorsarsinnaavai. Isumagisassat namminersortunit taamaallaat unammiller-fiusinnaanngornissaat akulikitsumik namminersortunut isumagisassanik niuerutigineqartussanngortitsinissamut pingaaruteqarnerpaavoq, unammillernikkut nioqqutissat sullissinerillu pissusissamisoortumik akilersorneqartar-mata.

Ineriartorneq taama ittoq ima sukkassusilimmik ingerla-

75

Boksi oqaasertalik 2.5. Unammillersinnaanermut akornuteqarsinnaasut assersuutaat

Unammillersinnaanermut akornuteqarsinnaasut

Immiaaqqat imeruersaatillu puuinut atatillugu ataqatigiissakkamik aaqqissuussaqUnammillernissamut Ataatsimiititaliap nalunaarusiaq ”Unammillerneq kiisalu Puukunik utertitsisarnermi ataqatigiissakkamik aaqqissuus-saq” 2012imi suliaraa.

Nalunaarusiaq taanna aallavigalugu 2015imi maajimi Unammillernissamut Ataatsimiititaliaq Naalakkersuisumut akisussaasuusumut saaf-figinnippoq, ullumikkut puukunik utertitsisarnermut ataqatigiissakkamik aaqqissuussap iluarinanngitsunik niuerniarfimmut sunniuteqar-nera, kiisalu akisuallaanik ikippallaanillu nioqquteqarnerup iluarinanngitsumik sunniuteqarneri ilanngullugit saaffiginnissutigalugit.

Unammillernissamut Ataatsimiititaliap saaffiginnissutaa 2015imi aggustimi Naalakkersuisup akissuteqarfigaa, Naalakkersuisullu isum-mernissaanut iluaqutaasussamik pissutsit taagorneqartut pillugit 2015/2016imi misissueqqissaarneq aallartisarneqarluni

Inuussutissarsiutinut tapiissutNamminersorlutik Oqartussat 2009mi aningaasartuutissatut missingersuutaasa 8 procentii inuussutissarsiutinut tapiissutissatut missin-gersuutaapput, tassa Danmarkimi pissutsinut sanilliullugit tallimariaammik annertunerullutik. Taamaammat inuussutissarsiutinut tapiis-sutit naammassilluaatigalugit atorluarneqarnissaat Kalaallit Nunaata aningaasaqarniarneranut pingaaruteqarluinnarpoq. Piviusulli qiviara-anni, tapiissutaasartorpassuit sunniutaat pillugit ilisimasat killeqartupilussuupput.

Atuisartunut Unammillernissamullu Nakkutilliiviup 2010mi saqqummersippaa, tapiissutit pillugit politikki nutaaq. Tassani siunertarineqar-poq, siunissami inuiaqatigiit inuussutissarsiutinut tapiissutinit pissarsiaqarnerusarnissaasa qulakkeerneqarnissaa: • Nakkutilliiviup innersuussutigaa, Namminersorlutik Oqartussat kommunillu ataqatigiissakkamik aaqqissuussinikkut maannakkut tapiis-

sutaasareersut tapiissutillu nutaat siunertaannik sunniutaannillu nalunaarsuinissaat. Tapiissutaasut siunertaasa aalajangersakkat angu-neqarnissaannut naammattarnersut kiisalu unammillernissamut akornutaasumik sunniuterqarnerat naammassilluaataasarnerallu ilua-naarutaasunut sanillersuunneqarsinnaanersoq apeqqutaavoq?

• Nakkutilliivik malittarisassanik nutaanik siunnersuuteqarpoq, siunissami tapiissuteqarnissamut aaqqissuussat naammassisaqaataane-rusarlutillu inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerannut iluanaarutaasinnaasut eqqumaffigineqarnerussasut.

Aalisarnermut tunngasutAalisarnerup iluani unammillernissamut ajornartorsiutit arlallit Atuisartunik Unammillernissamullu Nakkutilliiviup Ukiuni kingullerni sulia-risarnikuuai. Niuerniarfiit naammassisaqarfiulluarnissaannut aalisarnerup ataqatigiissakkamik aaqqissuussaanera arlalinnik akornutissar-taqarpoq.• Unammillernissamut inatsitigut tying, neqitassat allallu pinngitsoorani tulaassisussaatitaanermut akulerunneqartarnerat ajornartorsi-

utaasarpoq.• Pisassanik ataqatigiissakkamik aaqqissuussineq aamma aalisarnermi naammassisaqarluarnissamut orniginarsititsinngitsutut isikkoqar-

poq. Aalisartut naammassisaqarluarnerusartut pisassinneqartarnissaannik aaqqissuussineq eqqarsaatigisariaqarpoq. • Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiutinut tapiissutit assigalugit aalisarnermut tapiissutit nalunaarsorneqartariaqarput, tapiissutaasut

inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerannut pissusissamisoortumik sunniuteqarnissaat qulakkeerniarlugu. Tapiisarnermi aaqqissuussaq arlallit aalisariutit naammassisaqarnerusinnaanerannik qulakkeerinngillat, aalisartullu naammassisaqarluartanngitsut taamatut inger-latiinnarneqarlutik, aalisartunut naammassisaqarluartartunut inuiaqatigiillu aningaasaqarniarnerannut sunniinerluttumik.

Namminersorlutik Oqartussat suliffeqarfiutaat kisermaassisut, niuerfinni unammillerfiusuni suliffeqarfimmik ingerlatsisutAktiaatileqatigiiffiit Namminersorlutik Oqartussat pigisaat amerlaqisut arlaatigut Namminesorlutik Oqartussanik sullissinissaminnut ki-sermaassisarput. Taamatut oqaatigineqarsinnaapput Tele Greenlandip imaluunniit RAL-ip ingerlatsinissaminnut akuerisaasut imaluunniit KNI sullissinissaminik isumaqatigiissuteqartoq.

Ingerlatsiviit inuussutissarsiutitut isumagisaminnut atatillugu aamma unammilligassaqakkajuttarput. Suliffeqarfiit suliassatigut kiserma-assisut (illersorneqartut) kiisalu nalinginnaasumik suliffeqarfimmik ingerlatsisut suliffeqarfiup iluani isumagisassat assigiinngitsut akor-nanni tapiissuteqartarneri taputartuullugit isumaqarfigineqartarnerat pissutigalugu pasineqarnissaannut peqqutissaqartoqalertarpoq (pissusissamisoortumik). Tamanna namminersorlutik suliffeqarfiutillit aningaasaliissuteqarnissaminnut nangaanerannut pissutaaqataasin-naavoq, Namminersorlutik Oqartussat ingerlatsiviutaasa ilaata niuerutiminnut attuumassutilinnik ingerlatsilissangatikkunikku.

Ingerlatsiviit Namminersorlutik Oqartussat pigisaat arlaatigut taperneqartartut imaluunniit niuernerminni illersorneqartut naatsorsuuta-asa immikkoortiterneqartalernissaat eqqarsaatigineqartariaqarpoq. Suliffeqarfiit isumagisaminnik niueruteqarnermikkut kisermaasillutik isertitaannik naatsorsuutaat isertuaatsumik saqqummiunneqarsinnaaqqullugit.

Najoqqutaq: Atuisartunik Unammillernermillu Nakkutilliivik

76

sariaqarpoq, kisermaassilluni sullissisarnermiit unammil-lernermik aallaaveqalernermut ikaarsaariarnermi, innut-taasut akitigut sullinneqarnikkullu naammaginanngitsu-mik inissinneqartissanagit. Tamatumani aamma pingaaru-teqarpoq, inatsisitigut allaffissornikkullu namminersor-tunngorsaanermi unammilligassanut piareersimanissaat, isumatusaartumik ikaarsaariarnissaq qulakkeerniarlugu.

Avammut ammanerulersitsisoqassappat imaluunniit nam-minersortunngorsaasoqassappat, ingerlatsiviit unammil-lerluarsinnaanertik anguniassagaat, aningaasartuutit minnerpaaffissaaniitillugit kiisalu aaqqiissuteqartar-nikkut atuisartunik suliffeqarfinnillu sullinneqartunik in-nimiginninnissaq Naalakkersuisut ilimasuutigaat.

Ingerlatsiviit arlallit niuerutiminnik kisermaassisutut inis-sisimapput. Taamatut ingerlasoqartillugu aningaasartuu-taasinnaasut pisariaqanngitsut ingerlatsinerlunnerillu in-nuttaasunut suliffeqarfinnullu allanut sunniuteqarnerlus-sapput. Pissutsit taamaattut Nunatta unammillersinnaa-neranut sanngeequtaapput ataatsimullu isigalugu anner-tusaasoqarnissaralua tamanillu atugarissaartitsinerunis-saraluaq qatangiinnartinneqartarput. Taamaammat inger-latsivinnik sapinngisamik ingerlatsilluartoqarnissaa taa-maammat pingaarutilerujussuuvoq.

Naalakkersuisut aamma pingaartillugu pinngitsoortin-niarpaat – ingerlatsiviit Namminersorlutik Oqartussanit pigineqartut annertuallaamik aningaasalersorneqarnerat, pisariaqassappallu aningaasaliivallaarnerit kingunerannik uninngasuutit atorneqaqqaartinniarlugit, tassa ingerlatsi-viit aningaasaataasa uninngatiinnarnissaat pinngitsoor-niarneqarpoq. Aningaasaatigut isumalluutit tigoriaannaat taama ittut aningaasaliissutigalugit sulisinneqarnissaat tunngaviusumik anguniarneqartariaqarpoq, soorlu atas-suteqaqatigiinnermut aningaasaliissutitut inuiaqatigiit aningaasaqarniarneranni imminnut akilersinnaasunut.

Ingerlatsiviit arlallit iluanaarutiminnit, Namminersorlutik Oqartussat aningaasaliissutaannut erniarititatut ukiu-moortumik Nunatta karsianut akiliisarput. Iluanaarutinit akiliuteqarnermi tamanna ersersinneqassaaq kiisalu pi-ginnittutut nalorninartorsiortarneq Nunatta Karsianut qa-noq sunniuteqarsinnaanersoq ersersinneqassalluni. Oqa-luttuarisaanermi piginnittuuneq arlaleriarluni aarlerinar-toqartarnikuuvoq. Taamaammat Naalakkersuisut inger-laavartumik nakkutilliipput ingerlatsiviillu inernerisa akiitsuisalu ineriartornerat pillugu siulersuisunik isuma-sioqateqartarlutik.

Atassuteqaqatigiinniarnermut ingerlatsiviit qitiusumik pingaaruteqarput, Nunatsinnilu sulisinnaasut nunanut al-lanut sanilliullugu amerlaqisut sulisorineranni akissarsiat qaffatsippallaannginnissaat sissuertariaqarpoq, soorlu tamanna aamma suliffeqarfinni niuerutiminnik kisermaas-

siffiusuni aarleqqutigineqartartoq. Pissutsit taama ittut innuttaasut inuuniarnerminni annertuumik aningaasartuu-teqartariaqarnerannik kinguneqartarput, Nunatta unam-millersinnaaneranik akornusiisarlutik kiisalu namminer-sortut imaluunniit pisortat suliffeqarfiutaanni sulisumik piginnaanillit sulisoriinnarniarneranni nutaanillu suliso-qarniarnerminni ajornartorsiulernerannik kinguneqartu-mik.

Ukiuni tulliuttuni Naalakkersuisut ingerlatsiviit siulersui-sui peqatigalugit ingerlatsiviit immikkuutitaarlutik siu-nertaasa paasiuminarsarnissaat suliarissavaat, akissar-siat qanoq annertussusilerneqartarnerannut apeqqutit, aningaasaatit aaqqissuussaanerat, iluanaarutit pillugit politikki kisialu piginnittuuinnarnissaq imaluunniit inger-latsivik imaluunniit taassuma ilaata namminersortunngor-sarneqarsinnaanera ilanngussorlugit.

Tamatumunnga atatillugu Naalakkersuisut pingaarner-siuissapput ingerlatsivinnik piginnittutut periusissatut pilersaarutit erseqqaarissut suliarineqarsinnaaqqullugit.

Inuussutissarsiutinik akileraartitsisarneq allallu inatsisi-tigut sinaakkutit nalinginnaasutNamminersorlutik inuussutissarsiutillit inatsissitigut si-naakkusersuunniarneri soorunami aningaasaliissuteqaru-sunnermut annertuumik pingaaruteqarput. Sinaakkutit pitsaasut, erseqqarissut aalaakkaasullu aningaasaleeru-sulersitsissussaapput kiisalu siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu aningaasaliissutaasut utertissinnaane-rinut nalornissuteqarneq annikillissalluni.

Qajannaattummik aningaasaqarnikkut ineriartortoqarnis-saanut pingaaruteqarpoq inuussutissarsiortut annertu-saanerminni aningaasaliissuteqartarnissaat kiisalu suli-sussaminnik atorfinitsitsiortornissaat. Inuussutissarsior-nikkut annertusaasoqarnissaa anguniarlugu ilaatigut Suli-sitsisut peqatigalugit Naalakkersuisut inuussutissarsior-tut akileraaruteqartarnerannut malittarisassat ukiuni ar-lalinni suliarisassat suliarineqarnerat aallartisarpaat.

2016imi ukiaanerani Inatsisartut ataatsimiinneranni su-liap tamatuma toqqaannartumik kinguneranik nammineer-luni aningaasat pillugit nalunaarsuisarnermut tunniussi-nissamut periarfissarititaasut allanngortinnissaat pillugit Naalakkersuisut siunnersuuteqassamaarput, kukkuner-siuisartut sulinerminni atugarisaannut naggataatigullu aamma suliffeqarfinnut pitsanngorsaataasussamik.

Suliamut tassunga atatillugu aamma inuussutissarsiortut suliffeqarfiutimik allanit ingerlanneqalersitsinissaannut periarfissaat iluarsaanneqarnissaat Naalakkersuisut ataatsimut isigalugu eqqumaffiginiarpaat kiisalu nammi-nersortut suliffeqarfiutiminnik inerisaallutik aningaasalii-nissaminnut pilerisaarnissaat eqqumaffiginiarlugu. Akile-

77

raartitsisarnermi ullumikkut missingersuinikkut aalajan-giiffigineqartartut ataqatigiissakkamik aaqqissuussamik kinaassusersiunnginnerusumik malittarisassiuunnissaat aamma eqqumaffigineqarpoq.

Aningaasaleerusuttoqaannaqqullugu sinaakkutaasut naleqqunnerannut apeqqut akisinnaajumallugu pisa-riaqarpoq, inatsisilersuinermi allaffissornermilu pissutsit nalinginnaasut misissornissaat.

Nunat tamarmik akileraartitsiniarnerminni tunngavigisa-tigut unammilligassaasa annertusinerujartuinnarnerat nu-narsuatsinni tamani malugineqarpoq. Piginnittooriaatsit nutaat suliffeqarfissuillu immikkoortortallit iluminni nu-nani assigiinngitsuni niueqatigiissitsisarneri tamatu-munnga pissutaaqataapput. Suliffeqarfissuit imm-mikkoortortallit ataatsimut isigalugu akileraarutiminnik annikillisaanissaminnut pisareersimasunik iluminni aa-qqissuussaqartarput. Tamanna pisarpoq, nunanut annikin-nerusumik akileraaruteqarfiusartunut imaluunniit akile-raaruteqartitsinngitsunut nutserinerisigut, soorlu nunat assigiinngitsut akileraartarnermut malittarisassaannik imaluunniit malittarisassaqannginnerannik atorluaaner-mikkut. Taamatut pissuteqartanerup annertusiartornera ingammik Kalaallit Nunaattut tassunga atatillugu mikiti-galuni iliuuseqarfigiuminaapput.

Ingerlatsiviit akileraartarnerat pigisallu nalinginik anni-killisaasarneratIngerlatsivinnik akileraaruteqartitsisarnermi akileraaru-tissatut allassimasut kiisalu akileraarnissamut aallaavigi-saq naapertorlugit – tassani immikkut nalikillisaanissa-mut malittarisassat naapertorlugit akileraaruteqartarput.

Tunisassiorneq pillugu isumalioqatigiissitat (Produktivi-tetskommissionen1) inaarutaasumik naliliinerminni isuma-qarput, aalajangersakkat (Danmarkimi) ataani allassima-sut ingerlatsiviit akileraaruteqartarnerannut sunniute-qartut:• Aningaasaliissuteqarnissaq pillugu aalajangersagaq

(avataaniit aningaasaliissutit)• Nammineq tigoriaannarnik aningaasaateqarnermut

taarsiullugu akiitsut (ernialigassat) aningaasalersuuti-gisinnaatitaaneri

• Iluanaarutit nussortarneri (nussuinermi akiliisitsisar-neq, transfer pricing, ilanngullugu)

• Sukumiinerusumik akileraaruteqartitsisarnerup tuni-sassiorsinnaaneq annikillisittarpaat kiisalu akissarsial-lit akileraaruteqarnermikkut annertusaaffigineqartar-lutik

• Aallartisaasut ataatsimut isigalugit akileraaruteqartit-sisarneq

1 http://produktivitetskommissionen.dk/media/164448/Baggrundsrapport%20om%20skat.pdf

Isumalioqatigiissitap inaarutaasumik naliliineri taamaat-siinnarlugit Kalaallit Nunaanni pissutsinut nuunneqarsin-naanngikkaluartut, ingerlatsiviit annertuumik akileraaru-teqartarnerisa sunniutai qimerluualaarneqarsinnaapput. Nalinginnaasumik avataaniit aningaasaliisussarsiorneq ajornartorsiutiginikuuarput – suliassanut allanut soorlu aatsitassanut tunngasut, siornatigut nunarsuatsinni an-nertuumik noqqaassutigineqarneri pissutigalugit anner-tuumik annertusaaffiusut eqqaassanngikkaanni.

Ingerlatsiviit annertuumik akileraaruteqartarnerat pissu-tigalugu nammineq aningaasaatinit tigoriaannarnit anin-gaasaliissuteqarani akiitsut aningaasaliissutigisarnerat orniginartinneqarneruvoq. Taamaammat ingerlatsiviit aki-leraarutaasa appartinneqarnissaat pissutissaqarpasip-poq. Ullumikkut Kalaallit Nunaanni – naak malittarisassat 2012imeersuugaluartut – nalikillisaanermut malittarisas-sat sukanganngillat.

Takussutissaq 2.1-imi ataaniittumi takutinneqarpoq, nu-nani assersuutigisartakkatsinni nalikillisaanermut malit-tarisassaasa allattorsimaffiat.

Takussutissaq 2.1.: Nunani avannarlerni nalikillisaanermut ma-littarisassat imminnut assersuunnerat

Inis-siaq

Ingerlat-sinermut atortut

Umi-arsuit

Ingerlaannartumik nalikillisaaneq

Sverige 1,5-5 %

20 ima-luunniit

30 %

? Ukiut pingasut in-orlugit atorsinnaa-sat

Norge 2-4 % 20-30 % 14 % 15.000 kr. imaluun-niit ukiut pingasut inorlugit atorneqa-rsinnaasut

Danmark 4-7 % 25 % 12-25 %

12.800 kr.

Savalim-miut

1-7 % 30 % 30 % 20.000 kr. miss.

Kalaallit Nunaat

5 % 30 % 10 % 50.000/100.000 kr.


Inissiat umiarsuillu Kalaallit Nunaanni assigiimmik akile-raartarnikkut nalikillisaasoqartarpoq, ingerlatsinermut atortut naatsorsuutit inerneri naapertorlugit nalikillisar-neqartartut (Pigisat qanoq naleqalernikuuneri naapertor-lugit procentikkaartumik ukiumoortumik nalikillisaaso-qartarluni).

Takussutissaq 2.2.-mi aamma takuneqarsinnaavoq Nuna-nut Avannarlernut allanut sanilliullugu Kalaallit Nunaanni ingerlatsiviit qaffasinnerusumik akileraaruteqartartut.

78

Takussutissaq 2.2. 2015imi Nunani Avannarlerni ingerlatsiviit procentikkaartumik akileraaruteqartarneri

Ingerlatsiviit akileraarutat

Island 20 %

Sverige 22 %

Danmark 23,5 %*

Savalimmiut 18 %

Kalaallit Nunaat 31,8 %Nalunaarsugaq: * 2016imi 22 %.

Nunanut allanut sanilliullugu Kalaallit Nunaanni ingerlat-siviit annertuumik akileraaruteqartarnerat taamaalilluni erseqqarippoq, nalikillisaanermut malittarisassat nunani allanisut ittutut isigineqarsinnaasut. Avataaniit aningaa-

saliisartut annertunerusumik aningaasaliissuteqartinniar-neranni aatsaat ingerlatsiviit akileraartarnerminni pro-centi akiliutigisartagaat missuiffigissallugu naleqqut-tuussaaq.

Nunatta karsiata kommunillu akileraartarnikkut isertsit-tagaasa ilaat allanut sanilliullugu annikitsuinnaat anner-tusiartorujoortulli ingerlatsiviit akileraarutaanneersuu-sarput, naleqq. takussutissaq 2.3.

Ingerlatsivinnit Namminersorlutik Oqartussat tamakkiisu-mik imaluunniit ilaannakuusumik pigineqartunit akileraa-rutigineqartartut immikkoortitanut ”Ingerlatsiviit Nammi-nersorlutik Oqartussat pigisaat”-nut inissinneqartunut (Takussutissaq 2.3-mi) Namminersorlutik Oqartussat pigi-saasa ilaannat ilanngunneqarput, taamaammallu ingerla-sivinniit Namminersorlutik Oqartussat pigisaanniit akile-raarutit isertinneqartut qaffasinnerupput.

Takussutissaq 2.3. 2010miit 2015ip tungaanut akileraarutinit Nunatta Karsiata isertittagaasa akornanni ingerlatsiviit akileraarutigis-artagaanneersut

2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ingerlatsivinnit kiisalu iluanaarutinit akileraa rutit --- 1.000 kr. ---

Ingerlatsiviit akileraarutaat, Nunatta Karsia 38.490 62.594 52.238 63.401 58.291 54.462

Namm. Oqart. pigisaasa akileraarutaat[1] 21.569 20.688 52.026 25.108 34.408 42.254

Ingerlatsiviit akileraarutaat, kommunit avataanne-ersut 23.067 65.047 49.722 49.872 48.444 48.732

Ingerlatsiviit akileraarutaannit kommunit isertitaat 67.369 83.250 74.817 102.171 122.313 95.978

Ingerlatsiviit akileraarutaat katillugit 150.495 231.579 228.803 240.552 263.456 241.426

Iluanaarutinit akileraarutit, Nunatta Karsia 11.019 17.555 23.376 27.405 24.135 32.141

Iluanaarutinit akileraarutit kommunit isertitaat 25.142 40.323 53.389 67.058 49.320 74.469

Iluanaarutinit akileraarutit katillugit 36.161 57.878 76.765 94.463 73.455 106.610

Ingerlatsiviit akileraarutaat katillugit 186.656 289.457 305.568 335.015 336.911 348.036


79

Akileraarutitigut isertittakkat akorngini ingerlatsiviit aki-leraarutaasigut isertitat ingerlatsiviit 31,8 procentimik akileraaruteqartarnerannut sanillersuukkaanni, ingerlat-siviit akileraarutaat 1 procentimik allanngortikkaanni, taamaammat akileraartarnermit isertittakkat tamaasa eqqarsaatigalugit isertittakkat 7,6 mio. koruuninik nike-riassapput. Akileraarutinit taamatut isertitakinneruler-neq aallaavigalugu Namminersorlutik Oqartussanut kom-muninullu sunniuteqassaaq.

Nalikillisaanermut malittarisassat oqilisarnerisa sunniu-taatNalikillisaanermut malittarisassat oqilisarneri ingerlatsi-viit akileraarutitut akiliutigisartagaannut annertuumik sunniuteqassaaq. Kingumoortumik iluanaarutit nalikilli-saatigisarnerisigut ingerlatsiviit amerlaqisut pigisamik nalillit tamakkiisumik nalikillisarnisaasa tungaanut akile-raarutitut akiliutigisartagaat affaannanngorsinnaapput, tamatumalu kingorna ingerlatsiviit nutaanik aningaasa-liissuteqarnermikkut akileraarutigisartakkatik annikilli-sarsinnaassallugit.

Nalikillisaanissamut oqalisaaneq ingerlatsiviillu qaffasis-sumik akileraaruteqartarneri kattukkaanni tamanna anin-gaasaliissutigineqartut qaffasissumik akileraarutigisas-saminnut aningaasartuuteqassapput – tamannalu anin-gaasaliissuteqarnissamut aalajangiiniarnermut (Anner-tuumik) sunniuteqassaaq.

Nalikillisaanermut malittarisassat oqilisarnerisa kingune-ranik, pigisat nalingisa (naatsorsuutit naapertorlugit) kii-salu akileraarutaanissaannut nalingat ingerlaannartumik qaffappat taakkua nikingassusaat annerulissaaq, akile-raaruteqarnissarlu kinguartinneqarsinnaalissalluni. Taa-maalilluni ingerlatsiviit akileraarutinik akiliinissaminnut kinguartitaat amerliallassallutik. Akileraarutissat ki-nguartikkallakkat nalingi Akileraartarnermut aqutsisoqar-fiup 3,5 mia. koruuniussangatippai, allatut oqaatigalugu ingerlatsiviit Namminersorlutik Oqartussanit 3,5 mia. ko-ruuninik akiligassarsitinneqarnikuupput.

Akileraarutissat qaffakkiartortillugit nalikillisaanermullu malittarisassat oqiliartortillugit, suliffeqarfiit pisortanit akiligassarsiaat qaffakkiartussapput.

Nalikillisaanermut malittarisassat nalinginnaasumik oqi-lisanngikkaluarlugit, susassaqarfiit namminersortunit an-nertunerusumik aningaasaliiffigitinniakkat oqilisaanne-qarsinnaapput – tassa aalajangersimasunik siunertalinnik nalikillisaasinnaaneq aqqutigalugu. Inuussutissarsiutinik nutaanik pilersitserusussuseqalersitsiniarluni tamanna periuserineqarsinnaavoq, assersuutigalugu inuussutis-sarsiutinik nutaanik (aalisakkanik allisaaviit, aalisakkeri-nermi eqqagassanik atorluaasut, tamanut iluaqutissann-gorlugit inissiat attartugassat) aallartisaasut oqilisaanne-

risigut. Taamatut allannguiniarneq akileraartarnermut oqartussanut pisariussaqaaq, tamannalu eqqarsaasser-suutinut ilannguttariaqarpoq.

Ingerlatsiviit akileraarutaannik annikillisitsinerup sunniu-taiIngerlatsiviit akileraarutaannik annikillisitsinerup kingu-nerissavaa, iluanaarutinik nussuerusunnerup annikillinera. Taamatulli iliussagaanni ingerlatsiviit akileraarutaasa ap-partinnissaat pisariaqassaaq, nunani iluanaarutinik inisii-sarnikkut Kalaallit Nunaata toqqaannartumik unammiller-taasa, tassa Danmarkip, Savalimmiut kisialu Islandip aki-leraarutigitittagaannit appasinnerulersillugu. Tassa 18 % imaluunniit taanna ataallugu.

Ingerlatsiviit procenti akileraarutigisartagaat qaffasissoq pissutigalugu, ingerlatsiviit aningasaliissutiminnut anin-gaasartuutaasa 31,8 procentii akileraartarnermut ataqa-tigiissakkamik aaqqissuussatigut matussuserneqartar-put. Ullumikkut suliffeqarfissuarnit immikkoortortalinnit assersuutigalugu Danmarkimi Kalaallit Nunaannilu isuma-gisassalinnit ornigineqarpoq, akiitsut Kalaallit Nunaannut inissinnissaat pisuussutsillu Danmarkimut inissillugit. As-sersuutigineqarsinnaasut naapertorlugit boksi oqaaser-talimmi 2.6-mi takussutissinneqarput.

80

Boksi oqaasertalik 2.6. Suliffeqarfissuarnut immikkoortortalinnut nunani arlariinni niuerfilinnut atatillugu ingerlatsiviit akileraaruser-sornerisa sunniutaasa assigiinngissinnaanerujussuinut assersuutitut saqqummiussaq

Kalaallinut ingerlativiusuusaartitaq qallunaat ingerlatsiviannit aningaasanik taarsigassarsivoq. Ingerlatsiviit taakkua suliffeqarfissuarmi immikkoortortalimmi ataatsimi ingerlatsiviupput.

Kalaallit ingerlatsiviata maanna ernianut akiligassani iluanaarutiminit ilanngaatigisinnaanngorpai qallunaallu ingerlat-siviata iluanaarutini erniat nalinginik ilasinnaanngorlugit.

Kalaallit ingerlatsiviata aningaasaliinernut aningaasartuutai ilanngunnagit iluanaarutai 10.000.000 koruunit nalingin-naasumik 3.180.000 koruuninik akileraaruserneqartussaangaluarput. Ingerlatsivilli qallunaat ingerlatsivianit taarsi-gassarsisimaguni ukiumut ernianut 5.000.000 koruuninik akiliisartussaalluni, taava iluanaarutaai 5.000.000 koruuninik apparneqassapput akileraarutaasussallu 1.590.000 koruuninngussallutiki.

Qallunaat ingerlatsiviata iluanaarutini 5.000.000 koruuninik ilasinnaanngussavai. (erniatigut isertitat), kisianni Dan-markimi ingerlatsiviit 22 procentiummat iluanaarutinit akileraarutissat 1.100.000 koruuninik ikinnerussapput.

Taamaalilluni suliffeqarfissuup immikkoortortallip (ingerlatsiviit marluk suliffeqarfissuarmut immikkoortortalimmut ataatsimut atasut akorniminni ernialiisarnermut inatsisit unioqqutinngikkaluarlugit?) iluanaarutini 490.000 koruuninik ilasinnaassavai. Kalaallit Nunaannut atatillugu naatsorsukkat suli nikalluallannarnerupput, tassami uagut 1.590.000 koruunit annaassagatsigit. Tamatumuuna nassuiaatigineqarsinnaavoq (ilaatigut), sooq nunat ingerlatsivinnik annikin-nerpaamik akileraartitsisarnissartik anguniartuartarpaat (tamanna taaneqartarpoq ”race to the bottom”), soorlumi Danmarkip akileraarutinit isertitani 1,1 mio. koruuninik amerleriarsinnaagai naak Danmarkimi sulinermit isertitat aal-laaveqanngikkaluartut akileraarusernerisigut.

Atuagarsornikkut leasing, attartortitsineq, suliffeqarfissuit immikkoortortallit aningaasartuutaat (ataatsimut allaffe-qarfillit kiisalu iluminni akinik inissitsiterisartut) pillugit pissutsit aamma taamatut naatsorsorneqarsinnaapput.


Isertitat akileraarusersornissaannut inatsimmi taamatut nussuisarneq akornuserniarlugu iliuuseqartoqarnikuuvoq (aningaasaliissutit pisariaqarpianngitsut pillugit malitta-risassat). Kalaallit Nunaanni nunanilu allani akileraartar-nissamut oqartussat misilittagaat naapertorlugit, malit-tarisassat taama ittut sunniutaat annikitsuararsuusartut.

Tunisassiorneq pillugu isumalioqatigiissitap inerniliilluni naliliinermini oqaatigaa, ingerlatsiviit akileraarutigisarta-gaat nunani allani suliffeqarfiit sumi aningaasaliinis-saannut sunniuteqartartut. Imaanngilarli tassa taamatut naliliineq imaluunniit pissutsit allat aamma Kalaallit Nu-naanni pissutsinut atuutsinneqarsinnaasut – soorlu si-naakkutissiissutit aalaakkaasut – sunniuteqangaatsiar-tut.

Ingerlatsiviit akileraarutigisartagaasa appartinnerisigut ataatsimut sunniutaasut nalilersoruminaapput. Appartit-sinerli ingerlatsiviit namminneq aningaasaataasa tiguin-narissat annertusiallannerannik kinguneqassangatinne-qarpoq (minnerpaamik akileraarutigisassaraluit akissar-sianut/piginngittut iluanaarutaattut akiliutigineqanngit-

sut nalinginik). Taakkununnga ilanngullugu ingerlatsiviit aningaasatigut isumalluutaat aamma amerliallatsinneqar-sinnaapput = sipaakkanik ingerlatsivinnut inissiineq. Taa-matut nammineq annertunerusumik aningaasaliisin-naangornerup kinguneranik imaassinnaavoq aningaaseri-viit aningaasaliissutissanut nutaanut taarsiagassarsitit-serusunnerulersut, taamaalillutillu aningaasaliissutit amerleriarsinnaalissallutik.

AnguniagaqKalaallit Nunaanni inuussutissarsiortunik akileraaruteqar-titsisarnerup nunanut allanut sanilliullugu unammillersin-naanngortinniarlugu Naalakkersuisut aaqqissuusseqqin-nissamut siunnersuuteqassamaarput. Tassa ingerlatsiviit akileraartarnerat Nunanut Avannarlernut allanut sanilliul-lugu unammilersinnaanngornissaa anguniarlugu.

Nalikillisaanermut malittarisassat oqilisarnerisa kingune-risinnaavaat, aningaasaliissutit inuiaqatigiinnut iluaqu-taanngikkaluartunik kiisalu akilersinnaasumik ingerlatsi-nissamut akileraarutit tunngavigalugit aningaasalersuk-kanik aningaasaliisoqartalernera. Kalaallit Nunaanni nali-

81

killisaanermut malittarisassat unammilliutaasinnaasut paasineqareerpoq, kiisalu – unammillersinnaanissaq eqqarsaatigalugu – nalikillisaanermut malittarisassat oqilisarneqarnissaat pisariaqartinneqanngitsoq.

Ingerlatsivinnut akileraarutit apparnerisigut akileraarutit iluaqutigalugit aningaasaliisoqartarnera akiorneqarsin-naavoq. Akileraarutinik appartitsinerup taamaammat kin-gunerissavaa, aningaasaliissutinut niuerluarneq tunnga-viusoq akileraarutaasartullu iluaqutigalugit saneqqutaa-riniarneq tunngavigineqanngitsoq. Taamaammat ingerlat-siviit akileraarutigisartagaannik appartitsineq siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu aamma sunniuteqassa-soq, nalikillisaanermut malittarisassat oqilisarneri aker-lianik ”maannakkorpiaq” sunniuteqartussaasut. Aaqqis-suusseqqinnissamut piareersaanermut ilanngullugu, ta-matumani sunniutaasussatut ilimagineqartut misisso-qqissaarneqassapput.

Imminut ikiorserniarluni peqquserluneq akiorniarlugu po-litikkiImminut ikiorserniarluni peqquserlunnerit inuiaqatigiinni aalaakkaasumik ingerlatsinermut innarliisinnaavoq, oqar-tussaaqatigiinneq naapertorlugu ingerlatsiviit naleqarti-tallu allat tatigineqarunnaarnerannik kiguneqarsinnaallu-ni. Inuit imminnut ikiorserniarlutik peqquserlunniartunik ajoqutissaqanngitsutut isiginninnerit imaluunniit nipan-giussiinnarnerit kingunerannik, inatsisit inatsisitigullu tunngavigineqartut sunniuteqarsinnaajunnaarsinnaapput. Tamatumani kikkut tamarmik oqartussat innarligassaan-nginnerat tunaartaralugu inuuneqartut narrujuummertin-neqassapput kiisalu inuussutissarsiutinik inerisaaneru-nissaq anguniarlugu soorlu aatsitassanut atatillugu ani-ngaasaliisussarsiornermut akornutaasinnaallutik.

Inuit imminnut ikiorserniarlutik peqquserluttarnerat pinn-gitsoorniarlugu iliuusissatut nunanit tamanit innersuus-sutaasut naapertorlugit Naalakkersuisut minnerpaamillu kommuni ataaseq tamatumunnga politikkeqarlutik suli-niuteqarput. Namminersorlutik Oqartussani aamma whist-leblowerinik taaneqartartut tassa pissutsit pillugit iser-tukkanik peqquserlunnernilluunniit tamanut saqqummii-sartut pillugit aaqqissuussaq pilersinneqarnikuuvoq, soorlu Kalaallit Nunaanni suliffeqarfiit aamma isertuaat-suunissaq qulakkeerniarlugu inuillu imminnut ikiorser-niarlutik peqquserluttarnerat pinngitsoorniarlugu aamma suliniuteqalernikuusut.

Inuit imminnut ikiorserniarlutik peqquserluttarnerat akiorniarlugu politikki politikkikkut isummernerinnaann-gilaq, aammali suliffeqarfinni peqquserluttoqarnissaanik ilimagineqarsinnaasuni sulisunut qanorluunniit inissisi-masunut tamanut iliuuserisinnaasatut najoqqutassat aa-lajangersorneqarlutik.

Susassaqarfinni Kalaallit Nunaata unammillernissaminut periarfissaqarneruffiini, anguniagaq toraarlugu inuussu-tissarsiutinik siuarsaaneqInuussutissarsiutinik inerisaanissat pitsaanerusunik si-naakkusersuiffiginiarnerannik taamaallaat Naalakkersui-sut suliaqassamaanngillat. Susassaqarfinnut arlalinnut atatillugu Kalaallit Nunaat unammillernissaminut nunanit allanit periarfissarissaarneruvoq. Taamaammat aningaa-saliissuteqartarnikkut kiisalu pitsaasunik aalaakkaasunil-lu aalajangersimasunik suliniuteqarnikkut inuussutissar-siutinik susassaqarfinnut tamakkununnga attuumassuti-linnik siuarsaaniarluni periusissatut pilersaarutit, Nunat-sinni suliffissanik amerlanerusunik pilersitsisinnaaner-mut periarfissiisinnaasut, avammut niueruteqarnikkut isertitarisinnaasat atorluarniarlugit kiisalu inuussutissar-siutit ataasiakkaat isumagisaasa inerisarniarneranni qa-jannarpallaalersinnaaneq annikillisarniarlugu suliniute-qarnissaq naleqqullunilu pisariaqarpoq.

Aatsitassanut takornariaqarnermullu tunngasut inuussu-tissarsiorfiginerini namminneq imminnut napatissin-naanngortinnissaat, sikumillu imermillu annissuussinissa-mut inuussutissarsiutip ineriartortinnissaanut sulinium-mik annertusaaneq anguniagaqarnerlu kiisalu aalisarner-mut attuumassutillit ineriartuarnissaat Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat.

Suliniutit tamakkua aningaasanut tunngasunik kiisalu su-liffissat amerlinissaannut tunngasunik taamaallaat siu-nertaqaratik, aammali susassaqarfinnut pineqartunut ata-tillugu ilisimasaqarnerulernissaq piginnaasaqarneruler-nissarlu anguniarneqarput.

Uuliamut atortussiassanullu tunngasutNunarsuatsinni pissutsit qanoq tuniniagaqartigineranit noqqaassuteqartigisoqarneranillu aalajangerneqartartut, ullumikkut uuliap atortussiassallu akiisa appasinnerannik kinguneqartut, Kalaallit Nunaanni uuliamik aatsitassanillu piiaanermik industriip ineriartortinniarnerani tunngavi-gineqartariaqarput. Aatsitassanulli atatillugu suliariniak-kanut aningaasaliisarnermi siunissaq ungasissoq eqqar-saatigineqartarpoq, Kalaallit Nunaalli atortussiassanut uuliamullu atatillugu industriimit allanut sanilliullugu suli annertuumik soqutigineqarluni.

Uulia aatsitassallu pillugit periusissiat aatsitassanut poli-tikkimi 2004-miilli tunngaviusimapput. Nunanut allanut pitsaassutsikkut qaffasissumik inissisimasunut nale-qqiullugu, taakku ilaatigut ”government take”-nut asser-suussinernik tunaartaqarput.

Siunniussat kiisalu inerisaaniarnermi suliniutitAatsitassaqarnermut tunngasut ingerlalluartumik inuus-sutissarsiorfinngornissaat Naalakkersuisut kissaatigaat, Kalaallit Nunaata aningaasatigut imminut napatissinnaa-

82

nerulernissaanut tapertaaniassammat. Aammalu angunia-gaavoq aatsitassarsiorfimmi suliffissanik kiisalu ilinniar-nissamut atorfininnissamullu periarfissanik pilersitsiso-qassasoq.

Taamaammat aatsitassanut atatillugu Naalakkersuisut ar-lalinnik anguniagaqarput – uulia atortussiassallu:• akuersissutit assigiinngitsut ilitsersuutillu erseqqaris-

sunik sinaakkusersorlugit politikkerisap annertusar-tuarneratigut, Kalaallit Nunaanni aningaasaliinissamut piumasaqaatit aalaakkaanissaasa qulakkeerniarnissaat.

• Kalaallinut sulisinnaasunut suliffissat sapinngisamik amerlanerpaat pilersinnissaat, kalaallit suliffeqarfiu-taasa suliassanut atatillugu sapinngisamik amerlaner-paanik isumaqatigiissuteqarnissaat kiisalu nalinginnaa-sumik piginnaanngorsaaneq Nunatsinni namminersorlu-tik inuussutissarsiortut inuiaqatigiillu akornanni pissut-sit assigiinngiiaarnerulernissaasa pilersinnissaat. Pis-sutsit tamakkua ingerlatsiviit VSB-mik (Inuiaqatigiinnut akilersinnaanerata nalilersornera) nalunaarusiorner-minni nassuiartussaavaat, tamatumalu kingornatigut IBA-mik taaneqartartumi (Sunniutaasut iluaqutaanis-saannik isumaqatigiissut) anguniakkat piumasaqaatillu sukumiisumik nassuiarneqarteqartussaanermut atatil-lugu isumaqatigiissutigineqartussaallutik. IBA-t ta-makkua ingerlaavaartumik ineriarnissaat pilersaarutaa-voq, susassaqarfinni assigiinngitsuni minnerunngitsu-mik aatsitassanut atatillugu periusissatut pilersaaru-sianik pitsaanerpaamik ikorfartuisinnaaqqullugit.

• Misissueqqaarnerit, aatsitassarsiornerit, atorluaaler-nerit naammassillunilu matooraanerit nalaanni, inger-latsivinniit piginnaatitaaffeqartuniit taakkununngalu pilersuisuniit kiisalu pilersuisuniit ingerlatsivittut kii-salu iluanaarutinit inuit ataasiakkaat akileraartarnerisi-gut Nunatta karsiata isertitaqarnerusarnissaa. Ta-makkua saniatigut allatigut assigiinngitsutigut sunniu-teqartussaassapput.

• Piiaanerup nalaani ingerlatsivinniit pisinnaatitaaffilin-niit ”government take”-itut (royalty kiisalu ingerlatsivit-tut iluanaarutinillu akileraarutit) isertitat amerlisarnis-saat. Suliariniakkanut atatillugu ”Government take” atortussiassat akiisa nikerarnerannit, Kalaallit Nu-naanni ilaannakuusumik imaluunniit tamakkiisumik atortussiassanik suliareqqiinissamut kiisalu pissutsinit allanit, minnerunngitsumik aningaasartuutigisatigut sunnerneqartarpoq.

Kalaallit Nunaanni sapinngisamik annertunerpaamik sulia-reqqiisoqartarnissaa Naalakkersuisut kisaatigaat. Aatsi-tassanut inatsit § 18, imm. 3mi tamanna takuneqarsinnaa-voq; tamanna malunnaatilimmik ajoqutissartaqanngippat, Kalaallit Nunaanni suliareqqiisoqartassaaq. Kalaallit Nu-naanni atortussiassat suliareqqinnissaannut pilersaaruti-tik ingerlatsiviit qinnuteqaatiminni saqqummiuttartus-saavaat. Suliariniakkat pillugit assigiinngitsutigut naliler-

suinerit kiisalu qinnuteqaatit tusarniaanerillu suliarine-qarnerini pisut aalllaavigalugit, Kalaallit Nunaanni ator-tussiassamik qanoq annertugisumik suliareqqiisarnissaq pillugu Naalakkersuisut aalajangiisassapput.

Atortussiassanut atatillugu Kalaallit Nunaanni aningaasa-liissuteqarnissap qanoq orniginartigineranik naliliineqAatsitassanut atatillugu ingerlatsisoqarnerulersinnaane-ra anguniarlugu, aningaasaliisuteqaqqullugu Kalaallit Nu-naanniit qanoq iliuuseqartoqarpat iluarnerussanersoq, in-gerlaavartumik eqqumaffigisariaqarpoq. Avataanniit aningaasaliisoqanngippat iliuusissanullu atatillugu ilisi-masalinnik tikittoqanngippat, aatsitassanut atatillugu inerisaasoqarsinnaanngilaq. Boksi oqaasertalik 2.7.-mi nassuiarneqarpoq, Canadamiut Fraser Institutep ukiu-moortumik misissuisarlunilu nalilersuisarneranut Kalaallit Nunaata ilanngunneqartarnera, taakkua nunani/nunat im-mikkoortortaanni arlalinni aatsitassanut atatillugu anin-gaasaleerusussuseqarnermik nalilersuisarput. Ukiumoor-tumik misissuisarnikkut assersuussisarnikkullu, govern-ment take-mut assersuussisarnermik ilanngussiinnann-gitsoq, Kalaallit Nunaanni oqartussat ingerlatsiviillu aat-sitassat tungaatigut inerisaanermut suliniutit ataatsimut takujuminarsarneqartarput suliniutillu qanoq naleqqus-sarneqarsinnaanersut erseqqarinnerulertarluni.

83

Boksi oqaasertalik 2.7. Atortussiassanut atatillugu Kalaallit Nunaata aningaasaliissuteqarusuttunik pilerisulersitsisinnaanerata ukiu-moortumik misissorneqarlunilu nalilersorneqartarnera.

Nunani assigiinngitsuni aatsitassanut tunngasunut aningaasaleerusunneq pillugu Fraser Institute ukiumoortumik misissuisarlunilu nalilersuisarpoqAtortussiassanut atatillugu Canadamiut Fraser Intitute ukiumoortumik nalunaarusiortarpoq. Nalunaarussiaq kingulleq suliarineqar-poq, ilaatigut 2015imi ukiakkut inunnik aatsitassaqarnermik sulialinnik apersuineq tunngavigalugu. Nunanut allanut sanilliullugu Ka-laallit Nunaata atortussiassanut atatillugu qanoq aningaasaliiffigerusunnartiginera, sumiiffiit inatsisitigut immikkoortut (nunat im-mikkoortortai, naalagaaffiit kiisalu nunat) 109t akorngini pissutsinik assersuussisoqartarpoq.

Misissuinermi geologi kiisalu politikkikkut pissutsit pillugit ingerlatsiviit 449t aatsitassanik piiaanermik aatsitassarsiornermillu su-liallit akornanni inuit minnerpaamik 3.800t apersorneqarneranni akissutaat, nalilersuinerni tunngavigineqartarput. Ajoraluartumik inuit/ingerlatsiviit qulit kisimik Kalaallit Nunaat pillugu akissuteqarsimapput, ingerlatsiviillu Kalaallit Nunaanni piiaangajalersut amerlanerusut Fraser Institutep misissuinerminut akuliutsissimanagit. Misissuinerup inernerinit Kalaallit Nunaata atuisinnaanera taamaalilluni annikittuararsuanngortutut oqaatigisariaqarpoq.

Taamaammat Aatsitassaqarnermut Naalakkersuisoqarfiup Fraser suleqatigalugu pissutsit siunissaami pitsanngorsarniarlugit sule-qatigaa, inuit ingerlatsiviillu naleqquttut amerlanerusut misissuinermi peqataatinnerisigut pissustit eqqornerusut takutissinnaa-nissaat anguniarlugu.

Taamaakkaluartoq nalunaarusiami nutaami Kalaallit Nunaata qanoq nalilerneqarnera qimerluussallugu pisariaqarpoq. Aatsitassanut atatillugu pissutsit suut aaqqiivigineqartariaqarnerannut tassani tikkuussisoqarsinnaammat.

Nunanut allanut sanilliullugu Kalaallit Nunaata inissinneqartarnera 2011/2012imiit 2015 tikillugu allanngorangaatsiarnikuuvoq. Piff-issami nalunaarsuiffimmi 2013imi Kalaallit Nunaat nr.7itut inissisimariarluni 2014imi nr. 42itut inissippoq, tamatumalu kingorna 2014imi nr. 26inngorluni. Taamaakkaluartorli nalunaarusiami nalilersuinerit sukumiinerusumik misissoqqissaarneqartariaqarput.

Atortussiassatigut periarfissaasinnaasut – aningaasaliinissamut ataatsimut pilerinassutsip 60 procentiatut nalilerneqarpoq. Fraser Institutep misissuinerani – Aatsitassaqarnermullu Naalakkersuisoqarfia naapertorlugu – Kalaallit Nunaanni atortussiassa-tigut periarfissaasinnaaneri 2013imi nr. 8miit 2014imi nr. 57imut malunnartumik nalunaarusiami nalilersuinermi appariarnerat nas-suiaruminaappoq. 2015imi nr. 35itut inissinneqarnera, eqqornerusumik inississuinertut isigineqarsinnaagunarpoq.

Ujarassiornikkut ilisimatusarnermut atatillugu misissuinernut Aatsitassaqarnermut Naalakkersuisoqarfik ingerlaavartumik akulerut-tarpoq, atortussiassat tungaasigut allatigut periarfissaqarnersoq qulaajarumallugu, ingammik Kalaallit Nunaanni sumiiffiit suli nu-nap assiganut ilanngussorneqanngitsut eqqarsaatigalugit. Ilisimalikkat nutaat ilaat Greenland Mineral Ressource-p nittartagaanut (www.greenmin.gl) akeqanngitsumik ivertinneqarput: Tamatumatigut kiisalu Aatsitassaqarnermut Naalakkersuisoqarfiup ingerlaa-vartumik nittarsaaniarnerata Kalaallit Nunaanni atortussiassat periarfissaqarluarnerannik paasinnittarneq annertusineqarsinnaa-voq.

Politikkikkut pissutsit – aningaasaleerusussutsimut 40 procentimik sunniuteqartutut ataatsimut nalunaarsorneqarput.Politikkikkut pissutsit assigiinngitsorpasuit nalilersuutigineqarput. Taakkununnga ilannguneqarput allaffissornikkut, kiisalu malit-tarisassanik qanoq paasinnittarnermi naapertuiniarnermilu nalorninartorsiornerit; avatangiisit pillugit killilersuinerit; marloqiusamik allaffissornerit kiisalu inatsisit assigiinngitsut akornanni assigiinngitsunik oqariartuuteqarneri; eqqartuussisarnermi kiisalu akileraartarnermut ataqatigiissakkamik aaqqissuussat, nunaminertat kikkut piginnittussaanerinik illersuisussaanerinillu na-lornisoornerit; inuit akornanni aningaasaqarniarnikkut isumaqatigiissutit; niuernikkut akornutit; poitikikkut aalakkaasuuneq; sulisut pillugit killilersuinerit; isumaqatigiissutit kiisalu aaqqiagiinnginnerit; geologi pillugu paasissutissat katersorsimaffii; isumannaal-lisaaneq; sulisut piginnaassusaat kiisalu atassuteqaqatigiinniarnermi ataqatigiissakkatut aaqqissuussat.

Kalaallit Nunaat pitsaanerpaamik inissinneqarami 2012/2013imi nr. 14itut inissinneqarpoq, 2014imi nr. 28tut kiisalu 2015imi nr. 28tut inissinneqarluni. 2014imiit 2015ip tungaanut pitsaanerusumik inissiineq, niuernikkut akornutissanik ingerlatsiviit qanoq isum-mersornerannik, Sunniutissat Iluaqutissallu pillugit Isumaqatigiissut (IBA) kisialu kalaallinik naammattunik piginnaasalinnik suliso-qarsinnaaneq peqqutaanerannik nassuiaatissaqartoq, misissuinermi oqaatigineqarpoq. 2012/2013imiit 2014imut appasinneru-sumik inissinneqarneq akileraartitseriaatsit nutaat (royalty), ingerlatsivinnit amerlanngitsunit sunniuteqarsinnaalluartunilli ilu-arineqanngitsut atuutsinneqalernerat pissutaagunavippoq. 2014imiit 2015imut pitsaanersumik inissinneqarneq qulaani allassima-sunik pissuteqaatigaluni aamma akileraartitseriaatsit inissilluarsimanerannik pissuteqarsimassangatinnarpoq.

Najoqqutaq: Aatsitassaqarsnermut Naalakkersusoqarfik kiisalu Fraser Institute

84

Kalaallit Nunaanni atortussiassat isumalluutit kiisalu uu-liamut gassimullu allatillugu periarfissaasinnaasut aatsi-tassanik ingerlatsivinnut misissueqqaarnermik piiaaner-millu sulialinnut kisialu allanut soqutiginnittunut nittar-saanissartik Naalakkersuisut suli pingaartippaat.

Kalaallit Nunaanni susassaqarfinnut assigiinngeqisunut atatillugu, atortussiassanik saviminissanillu assigiinngit-sunik annertuumik Kalaallit Nunaanni nassaassaqarnera uppernarsaatissaqareerpoq. Atortussiassanik assigiinn-gitsutigut suliariniagallit aallartitsinissaat taamaalilluni periarfissinneqarpoq, kisialu aatsitassat saviminissallu assigiinngitsut akiisa apparnerisigut nalornisoortarneq annikillisillugu.

Maannakkut siunissamilu misissueqqaarnernik aatsitas-sarsiornernillu ingerlatsisut namminersortut, aamma Ka-laallit Nunaanni geologi pillugu ilisimasaqarnerulissapput, atortussiassanik suliaqarniarnernik allanik tunngaviliisin-naasumik, suliariniakkanut aatsitassaqarluarneranik up-pernarsarluakkanik tunngavilinnut tapertaasinnaasunik imaluunniit suliariniakkat ilaannut taarsiutaasinnaasunik. Tamatuma saniatigut Aatsitassaqarnermut Naalakkersui-soqarfiup GEUS suleqatigalugu Kalaallit Nunaanni geologi pillugu ilisimatusarnermut atatillugu suliariniagaqarpoq, namminersortut ingerlatsiviisa misissueqqaarnissaannut aatsitassarsiornissaannullu tunngaviliisinnaasumik.

Atortussiassat pillugit suliat qularnartoqarsinnaasut mis-singersuusersorneriUkiuni tulliuttuni atortussiassanut atatillugu suliariniak-kat assut nalorninartortaqarput, pissutsit assigiinngitsut soorlu atortussiassat ataasiakkaat akiisa qanoq ineriar-tornissaat, suliariniakkat sorliit aallartisarneqarnis-saannut qaqugulu aallartisarnissaannut, qanoq sivisutigi-sumik tunisassortoqassaneranut aalajangiisuusussaam-mata, kiisalu ilaatigut atortussiassat akiisa nikerarnerat pissutigalugu tunisassiorneq unitsikkallartarlugu tunisas-siortoqarnissaanut aalajangiisussaammata.

Ukut tallimat ingerlaneranni piaaffinni pingasuni tunisas-siortoqarnissaa kiisalu ukiut qulit ingerlaneranni piiaaffiit tallimat tunisassiulersimanissaat, Naalakkersuisut angu-niagaraat. Suliassat tamakkua piviusunngussappata, ava-taani pissutsit atortussiassat akiinik ilorraap tungaanut aallartitsinissaat kisialu tassannga sunniutaasutut ani-ngaasaliinissamut periarfissat naammaginarnerulernis-saat pisariaqarpoq, kiisalu Nunatsinni atortussiassanut

atatillugu inuussutissarsiornerup kinguneranik aningaa-saleerusussuseqalersitsinissaq aamma pisariaqarluni.

Atorluaanissamut akuersissuteqartoqaraangat suliari-niakkamut aningaasaliissuteqarsinnaasunik ujartuisarneq nalinginnaavoq. Taamaammat aatsitassanik piiaanissa-mut akuersissuteqartoqartoqaraangat tamatuma kingu-ninnguatigut sanaartuinermik atorluaaniarnermillu aallar-titsisoqartoqarnissaa ilimagineqarsinnaasanngilaq.

Pisortat karsiisa iluanaarutaatKalaallit Nunaanni aatsitassanik atorluaaneq, Nunatta Karsiata, Aatsitassanut Aningaasaateqarfiup kiisalu kom-munit karsiisa isertitaqarnerannik kinguneqassaaq. Nu-natta Karsiata kiisalu Kommunit karsiisa isertittaqaatigi-sarpaat misissueqqaarnerit, aatsitassarsiornerit, tunisas-siornerit kiisalu piiaaffinnik matusinerup nalaani ingerlat-sivimmi piginnittussaassusilikkami kiisalu taassumunnga pilersuisuni atorfillit akileraarutaat kiisalu pilersuisut in-gerlatsivittut taakkualu iluanaarutaannit akileraarutit. Ta-makkua saniatigut, Nunatta karsia ingammillu kommunit karsii inunnik isumaginnittussaanikkut aningaasartuutit annikillinerisigut sipaagaqarnissaat ilimagineqarluni.

Titartagaq 2.1-mi ataaniittumi taamaallaat takutinneqar-put, inuit isertaannit akileraarutitigut Nunatta Karsiata kommunillu karsiisa isertitassaattut missingersuutit kii-salu sanaartornerup tunisassiulernerullu nalaani iserti-tassat missingersorneri. Missingersukkanik naatsor-suineq annertuumik nalorninartortaqarpoq, suliariniakkat qassiunerat, suliarinakkat qaqugukkut aallartisarnissaat, suliariniakkat qaqugukkut aallartisarneqarlutillu matujar-torneqarnissaat, ingerlatsiviit missingersuutaat kiisalu suliariniakkat ilaasa piviusunngortinneqanngitsoorsin-naanerat pissutigalugit.

85

Titartagaq 2.1. Suliffeqarfinnik piiaanermik sulialinnik pilersitsinerup ingerlatsilernerullu, sanaartornerup piiaanerullu nalaani sulisut akileraarutaannit pisortat karsiisa isertissinnaasaattut missingersuutit

Suliffeqarfinnik piiaanermik sulialinnik pilersitsinerup ingerlatsilernerullu pitsaasumik kinguneqarnerisigut, sanaartor-nerup piiaanerullu nalaani sulisut akileraarutaannik pisortat karsiisa isertissinnaasaattut missingersuutit

Isertitatut nalunaarsukkat missingersuinerupput, annertuumik nalorninartoqartut2018imi naatsorsuutigineqarpoq, suliariniakkanut pingasunut atatillugu sanaartuisoqalerlunilu tunisassiortoqalersima-nissaa2025imi naatsorsuutigineqarpoq, suliariniakkanut tallimanut atatillugu sanaartuisoqalerlunilu tunisassiortoqalersima-nissaa

Najoqqutaq: Aatsitassaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Qanoq sivisutigisumik ingerlatsisinnaaneri naapertorlugit naatsorsukkat, aaqqissuusseqqinnermi sammivik 2mi pisuusaartitsinermi tunngaviusutut ilanngun-neqartut, mianersorniarneq pissutigalugu atortussiassanut atatillugu pissutsit pitsaannginnerusumik ineriartornissaat tunngavigineqarpoq. Politikkikkut-Aningaasaqarniarneq pillugu nalunaarutip aallaqqaataani immikkoortumi nalunaarsuiffik 2mi takuneqarsinnaavoq, ullumikkut piiaanissamik suliariniakkat ilimanaateqarnerusut katillugit nalunaarsorneqarput.

Titartagaq 2.1.-imi tungujortumik qalipaatiligaq tassa su-liariniakkanit mikisunit marlunniit kiisalu suliariniakkamit angisuumit ataatsimiit, 2014imiit 2018ip tungaanut aal-lartitsisimasunit imaluunniit sanaartornermik aallartitsi-simasunit Nunatta Karsiata isertitassaasa katinneri. Su-liariniakkamit angisuumit isertitassat suliariniakkanit mi-kisunit marlunniit isertissinnaasat katillugit arfineq pin-gasoriaataat, pisortat karsiisa isertitassarissavaat. Titar-tagaq 2.1.-imi suliariniakkat marluk taakkua 2040 naller-tinnagu unitsinneqassapput, geologimilli, teknikkikkut kii-salu suliariniakkap aningaasaqarnikkut ineriartornera apeqqutaatillugu, imaassinnaavoq taakkua ingerlannerat sivitsorneqartoq imaluunniit annertusarneqartut. Titartagaq 2.1.-imi orangeamik qalipaaserneqartoq im-

mikkut ittumik nalorninartortaqarpoq. Tassani takussutis-sinneqarpoq, suliariniakkap ataatsip arlallilluunniit tungu-jortumik qalipaaserneqartut alliliinerup kiisalu/imaluun-niit sivitsuinerup kingorna missingersuutit; ilaatigut sulia-riniakkat nutaat, ullumikkut atorluaalernissaminnut akuersissummik tunineqarnissaminnut ”utaqqimaartinne-qartut”; suliariniakkat misissueqqaarnerup aatsitassar-siornerullu nalaani suli ingerlanneqartut kiisalu Kalaallit Nunaanni suliariniakkat suli misissueqqaarnermik ima-luunniit aatsitassarsiornermik aallartitsinngitsut.

Tungujortumik orangeamillu qalipaasikkat katikkaanni ukiumut Nunatta Karsiata kommunillu karsiisa, atortus-siassanik suliariniakkanut tallimanut atatillugu sanaartor-

86

nermi tunisassiulernermilu inuit ataasiakkaat akileraaru-taannit isertitassaattut missingersuutit. Kalaallit Nu-naanni atortussiassanik industri ingerlaannarsinnaaqqul-lugu, ingerlaavartumik suliariniakkanik nutaanik pilersitsi-soqartuartariaqarpoq, suliariniakkanut atatillugu piiaaf-finni atortussiassaarunnera pissutigalugu unitsitta-riaqakkanut taarsiussassanik.

Atortussiassanik suliariniakkat taakkualu piviusunngor-tinnissaannut pissutsit assigiinngitsut, soorlu atortus-siassat assigiinngitsut akiisa ineriartorneri apeqqutaap-put. Atortussiassat akiinut sunniuteqartut tassaapput: • suliariniakkat sorliit aallartisarneqassanersut, • taakkua qaqugukkut aallartisarneqassanersut • qanoq sivisutigisumik taakkua tunisassiussanersut, kii-

salu • taakkua tunisassiornertik unitsittarlugu ingerlatsissa-

nersut, soorlu atortussiassat akiisa nikerarnerat pissu-tigalugu.

Qanoq sivisutigisumik ingerlatsisinnaaneri naapertorlugit naatsorsukkat, aaqqissuusseqqinnermi sammivik 2mi pi-suusaartitsinermi tunngaviusutut ilanngunneqartut, mia-nersorniarneq pissutigalugu atortussiassanut atatillugu pissutsit pitsaannginnerusumik ineriartornissaat tunnga-vigineqarpoq. Politikkikkut-Aningaasaqarniarneq pillugu nalunaarutip aallaqqaataani immikkoortumi nalunaarsuif-fik 2mi takuneqarsinnaavoq, ullumikkut piiaanissamik su-liariniakkat ilimanaateqarnerusut katillugit nalunaarsor-neqarput.

Mianersorniarneq pissutigalugu nalunaarsukkat takussu-tissaq 3.1.-imi (kiisalu qanoq sivisutigisumik ingerlatsisin-naaneq naapertorlugu naatsorsukkat aaqqissuusseqqin-neq 1imi sammivimmut sanilliullugit) aamma uuliamit gas-simillu iluanaarutit ilanngunneqanngillat, ilaatigut uuliap akiata appasinnera pissutigalugu, suliariniakkat aallartin-nissaat ullumikkut tunuarsimaarfigineqarmat. Suliffeqar-fissuit suli Kalaallit Nunaanni uuliamut atatillugu soquti-ginnipput, missueqqaarnissaminnullu kiisalu aatsitassar-siornissaminnut suli aningaasaliisarlutik; ukiunili tulliut-tuni tallimani 2010mi 2011milu Cairn Energyp qillerisar-neratut aatsitassarsiorluni qillerisoqartarnissaa ilima-gineqanngikkallarpoq.

Uuliap akia malunnaatilimmik qaffassappat, Kalaallit Nu-naannilu maannakkut siunissamilu aatsitassarsiornissati-gut takuneqarsinnaappat, akilersinnaasumillu uuliaqarlu-nilu gasseqartoq takuneqarsinnaappat, Kalaallit Nunaanni suliariniakkatigut pissutsit allanngorlutik, malunnaatilim-mik ilorraap tungaanut aallartoqassaaq.

Uuliasiorluni misissueqqaarnerit uuliasiornerillu inuit ataasiakkaat akileraarutaannit, pilersuisutut ingerlatsi-viit akileraarutaannit kiisalu allatigut sunniuteqartoqar-

neratigut, Nunatta Karsiata isertitaqarnissaa periarfissa-qalissaaq. Tamatuma saniatigut kalaallinik sulisoqaler-nikkut pilersuisoqalerneratigullu inunnik isumaginnin-nikkut iluaqutissartaqassaaq.

Aatsitassanut Aningaasaateqarfimmut iluanaarutitKalaallit Nunaanni aatsitassanik atorluaaneq Aatsitassa-nut Aningaasaateqarfiup, soorlu royaltynik kiisalu inger-latsiviit iluanaarutillu akileraarusersornerisigut isertita-qartalernissaa periarfissinneqassaaq. Aatsitassanut Aningaasaateqarfiup pileriartortinneratigut qulakkeerne-qassaaq, Kalaallit Nunaanni aatsitassat atorluarnerisigut isertitat, siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu inuiaqatigiinnut ikorfartueqataanissaat. Aatsitassanit isertitat ilaasa Aatsitassanut Aningaasaateqarfimmut inissinnerisigut aamma aatsitassatigut suliariniakkat ukiuni ingerlanneqarlualerneranni, Kalaallit Nunaata anin-gaasaqarniarnerata nakkutigineqarsinnaajunnaarnissara-luanut iluaqutaasinnaassapput.

Ukiut arlaanni aamma Aatsitassanut Aningaasaateqarfiup isertitaasa affaasa nalingi 75 mio. koruunit sinnerpatigit (taakkua 2009mi pissutsit naapertorlugit nalimmassarne-qartussaapput), sinneruttut affaannik Danmarkimiit ta-piissutaasartut appartinneqartartussaapput.

Inatsisartut ukiut malitsiinnarlugit aappassaannik aatsi-tassanit isertitat Nunatta Karsiata isertitai minnerpaamik 10 mio. koruuniuppata (taakkua 2016imi pissutsinut na-limmassarneqassapput), Aatsitassanut Aningaasaateqar-fimmut inatsit ukiup tullianni januaarip aallaqqaataani atuutilertussaavoq.

Impact Benefit AgreementAatsitassanut tunngasut Kalaallit Nunaanni inuiaqatigiit imminut akilersinnaasumik ineriartornissaannut sapinngi-samik annerpaamik tapertaanissaat, Naalakkersuisut an-guniagaraat. Taamaammat aatsitassanik suliariniakkat inuiaqatigiinni pissutsinut malunnaatilimmik sunniuteqar-nissaat ilimagineqaraangat, inuiaqatigiinnut qanoq akiler-sinnaassusia nalilersorlugu nalunaajaasoqartarnissaanik, Aatsitassanut Inatsimmi piumasaqaateqartoqarpoq.

Taamaammat 2010mi 2011milu Cairn Energy uuliasiorlu-ni qillerisarneranut atatillugu VSB-mik nalunaajaasoqar-tarnikuuvoq. Taassuma saniatigut, piiaanermik ingerlatsi-viit piiaanissamut qinnuteqaateqarnerannut atatillugu aamma VSB-mik nalunaajaasoqartarpoq. VSB-mik nalu-naajaat sivikinnerpaamik sapaatip akunnerini arfineq pin-gasuni tusarniaassutigineqareeraangat, Naalakkersuisut kommunilu (kommunillu) aatsitassanik ingerlatsivimmik isumaqatiginninniarnissaminnut tunngavissaqalertarput.

Isumaqatigiissut taanna ulluinnarni isumaqatigiissumm-mik IBA-mik taaneqartarpoq (impact and benefit agree-

87

ment). Sumiiffinni suliffeqarfiit akulerutitinneqarnissaat, Kalaallit Nunaanni suliareqqiinissaaq, sumiiffinneersunik sulisoqarnissaq, sulisunik piginnaanngorsaanissaq kiisalu inuusuttut ilinniarfissinneqarnissaat sumiiffinnilu inuus-sutissarsiortut annertusaasinnaanissaat, isumaqatigiis-sut taanna atorlugu qulakkeerneqartarput. Pitsaanerpaa-mik inerniliisoqarnissaa taamatullu aningaasaqarnikkut attartuumik ineriartortoqarnissaanut tapertaanissaat qu-lakkeerniarlugu, ingerlatsiviit piiaanissaannut akuersis-summik, taamaalillutillu aatsitassanik killilimmik ator-luaanissaannut akuersissummik tunineqannginneranni isumaqatigiissuteqartoqartarpoq.

Aatsitassanik ingerlatsiviup, Naalakkersuisut kommunil-(l)-u IBA-mik isumaqatigiissusiortoqartarnera, aatsitassa-nik suliariniakkat immikkuutitaarlutik inuiaqatigiit ineriar-tornerannut tapiinissaannut isumaqatigiissut, sakkussaa-voq pingaartoq. IBA-mik isumaqatigiissut aamma Aatsi-tassanut Inatsimmi § 18imi kalaallit sulisorineqarnis-saannut kiisalu kalaallit suliffeqarfiisa peqataatinneqar-nissaannut kiisalu Kalaallit Nunaanni suliareqqiinissamut piumasaqaatit aalajangersorneqarnissaannut, IBA-mik isumaqatigiissut atorneqartussatut isigineqarsinnaavoq.

Isumaqatigiissut oqimaaqatigiissaarinermut uppernar-saataavoq, piumasaqaatit malunnaatillit ukiumoortumik nalilersorneqartarnissaannik imalik, taamaammallu isu-maqatigiissut ingerlaavartumik naleqqussarneqarsinnaa-voq, aatsitassaqarnermullu tunngasut ingerlaavartumik aningaasaqarnikkut attartuumik akilersinnaasumillu in-gerlatsisoqarnissaanut tapiisarnissaannik qulakkeerin-nissutaalluni.

Manna tikillugu atortussiassanut atatillugu marlunnik IBA-mik isumaqatigiissusiortoqarnikuuvoq. Isumaqatigiissu-tip aappaa Kommuneqarfik Sermersuup, Naalakkersuisut kiisalu True North Gems Greenlandip akornanni isumaqa-tigiissutaavoq aappaalu Qeqqata Kommuniata, Naalakker-suisut kiisalu Hudson Greenland A/S-ip akornanni isuma-qatigiissutaalluni. Isumaqatigiissutit pingajussaata, Iron-barkimik isumaqatigiissutip, 2016imi ukiup affaata siul-liup ingerlanerani inissinneqarnissaa naatsorsuutigine-qarpoq. Kommuneqarfik Sermersuup, Qeqqata Kommunia-ta, Naalakkersuisut kiisalu London Mining Greenland A/S-ip akornanni aamma IBA-mik isumaqatigiissutissamik alla-qqitassamik sanasoqarnikuuvoq, suli inaarutaasumik isu-maqatigiissutigineqanngitsumik.

Ilisimasaqarnerulernermik piginnaanngorsaanermillu pi-lersitsineq2010mi januaarip aallaqqaataani aatsitassanut tunngasu-nik Kalaallit Nunaata isumaginnittussanngornerata kingu-neranik kiisalu aatsitassanut atatillugu ineriartorneq tunngavigalugu, geologi pillugu misissuisarfimmik im-mikkut Kalaallit Nunaanni pilersitsisoqarnissaa, Naalak-

kersuisut tunngaviusumik kissaatigaat. Kalaallit Nunaanni immikkut misissuisarfimmik pilersitsisoqarnissaa, Kalaal-lit Nunaata nammineerluni aatsitassanut tunngasut aki-sussaaffigilernerata pissusissamisoortumik malitsigiin-nassavaa. 2014imiit 2018imut Uulia kiisalu Atortussias-sat pillugit Naalakkersuisut periusissatut pilersaarusiari-nikuusaanni, misissuisarfissamik taama ittumik pilersitsi-nissaq anguniakkanut ilanngunneqareernikuuvoq.

Misissuinermilli ingerlatsivik taama ittoq aatsaat pilersin-neqassaaq, ingerlanneqarnissaanut aningaasartuutissat qulakkeerneqareerpata. Aatsitassaqarnermut allaffissor-nermut ullumikkut sinaakkutaasut iluanni tamatuma pinis-saa aallaavigineqarpoq. Aatsitassanut atatillugu nutaanik ilisimasaqalertoqartuarnissaa kiisalu ingerlatsiviup inuiaqatigiinnut kalaallinut iluaqutaanissaa aamma qu-lakkeerneqartariaqarput.

Geologi pillugu misissuisarfik taanna geologi pillugu ilisi-masat atorluarnerisigut, Nunatsinni aatsitassanut atatil-lugu naammassisaqaataanerusumik akilersinnaanerusu-millu ingerlatsisoqartariaqarpoq. Ingerlatsivik taama it-toq, aatsitassanut kiisalu avatangiisinut tunngasutigut suli pisortanik siunnersuisarfiusussaavoq. Geologi pillugu ilisimasatigut kiisalu siunnersuisoqartarneratigut, pi-suussutit naammassisaqaataalluartumik akilersinnaasu-millu atorluarneqarnissaat qulakkeerneqassaaq.

Geologi pillugu misissuisarfik pineqartoq, Pinngortitale-riffittut kiisalu Ilisimatusarfittut Namminersorlutik Oqar-tussat ataanni immikkut inissisimassaaq. Tamatuma ilaa-tigut kingunerisussaassava, nunat tamat akornanni ilisi-matusarnikkut aaqqissuussanut ingerlatsiviup peqataa-sinnaalernissaa kiisalu ilisimatusarnermut aningaasaate-qarfinnit aningaasatigut taperneqarsinnaalerneq kingu-nerissallugu.

Geologi pillugu misissuisarfiup pingaarnertut suliassaris-savaa, ataatsimoortumik, akunnatsumik ingerlatsinissaq kiisalu gelogi pillugu paasissutissat assigisaasalu pitsa-assusaannik qulakkeerinissaq. Geologi pillugu paasissu-tissanik piniartarneq annertuumik aningaasarteqarfiusar-poq. Assersuutigineqarsinnaasut tassaapput paasissutis-sat sajuppillatsitsisarluni pineqartut, qillerinernit pine-qartut il.il., avataani kulbrinteqarneranik paasiniaanermi pissarsiarisat, namminersortut pisortallu misissuinernut aningaasaliissutaat taarserneqarsinnaanngiusartut mil-liardit sinnerlugit nalillit. Geologi pillugu paasissutissani aningaasat geologiilu aalajangersimasumik atassuteqak-kajupput, immaqa ukiut qulikkaat qaangiunneranni pinn-gortitami pisuussutit ujaqqaniittut atorluarnissaannut kiisalu illersornissaannut nutaanik tunngaviliisinnaasut.

Kalaallit Nunaanni aatsitassanut atatillugu ilisimatusar-nerup ingerlaavarnissaanut geologi pillugu misissuisarfik

88

tapeeqataassaaq. Geologi pillugu misissuisarfik nunatsin-ni geologi pillugu paasissutissanik qitiusumik toqqortuif-fiussaaq, nalinginnaasumik paasititsiniaanikkut kiisalu niuernikkut piumasaqaatit naapertorlugit oqartussanut, ilinniarfeqarfinnut, suliffeqarfinnut namminersortunullu paasissutissanik ilisimasanillu pilersuisoq. Taamaammat ingerlatsivik taama ittoq Namminersorlutik Oqartussa-nuinnaanngitsoq isertitaqartarfiusumik, Kalaallit Nu-naanni ilisimatusarnermut aningaasartuutinut tapiisas-saaq.

Takornariaqarneq

Kalaallit Nunaanni takornariaqarnerup inuussutissarsiuti-tut imminut ingerlatilernissaa Naalakkersuisut angunia-garaat. Tamatumani ilaatigut pisariunngitsumik tikinne-qarsinnaaneq, misigisassanik iliuuserisinnaasanillu amer-lanerusunik neqerooruteqarneq kiisalu namminersortut aningaasaliinissaminnut pissutissaqartinnerisigut, takor-nariat amerliartornissaat qulakkeerneqartariaqarpoq. Ta-makkua saniatigut, pitsaanerusumik ilinniartitaanerup iluani kiisalu piginnaanngorsaasarnerit inerisarnissaannut suliniutit kiisalu takornariaqarnerup iluani sullissinissa-mik paasinilluarsinnaanerulerneq anguniarlugu suliniutit aallartinneqartariaqarput.

Inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerannut atatillugu taman-na annertunerusumik kaaviiaartitaqalernermik suliffissa-nillu amerlanerusunik pilersitsinermik, takornariaqarner-muinaanngitsoq aammali namminersortunit inuussutis-sarsiutigineqartunut amerlaqisunut tamanna kinguneqar-tussaavoq. Tamanna anguniarlugu Namminersorlutik Oqartussat, kommunit, minnerunngitsumillu namminer-sortut siunertaq toraarlugu suliniuteqarnissaat pisa-riaqarpoq, Kalaallit Nunaanni atorluaanissamut periarfis-sat annertoqisut suli atorluarneqanngitsut sapinngisamik annerpaamik iluaqutigineqarsinnaaqqullugit.

Periusissatut pilersaarummi nutaami, 2016imiit ukioq 2020 ilanngullugu pilersaarutinik imalimmi, sinaakutissa-tigut piumasaqaatit ineriartortinnissaat, takornariaqar-titsinermi annertusaanissami pisariaqartinneqartoq, pin-gaarnertut eqqumaffiginiarneqarpoq. Umiarsuanik takor-nariartartunut kiisalu avataaniit timmisartumik tikittartu-nut akitsuutigineqartartut aaqqissuussaaneranik misis-sueqqissaarnerup takutippaa, naliliissutaasutigut arlalit-sigut Kalaallit Nunaat soorlu Islandimut Svalbardimullu sanilliullugu unammillernissinnaanermut periarfissakin-nerusoq. Misissueqqissaarnerup takutippaa, umiarsuarnik takornariat, nunanut allanut unammillertitsinnut sanilliul-lugu Kalaallit Nunaanni annertoorujussuarnik akitsuuser-suisartoq. Misissueqqissaarnermi aamma takuneqarsin-naavoq, timmisartumik angallannermut Kalaallit Nunaanni mittarfinnut kiisalu angalasunut akitsuutigineqartartut, nunanut unammillertitsinnut sanilliullugit qaffasinneru-jussuusut. Tamanna iliuuseqarfigisariaqarpoq.

Akitsuusersuinermut aaqqissuussap saniatigut, mittarfe-qarnermut aaqqissuussaq Kalaallit Nunaata tikikkuminar-neranut apeqqutaalluinnarpoq. Timmisartoqarfeqarnerup aaqqissuusssaanerata allanngortinneratigut takorna-riaqarneq, ineriartortitsineq kiisalu annertusaaneq pillu-git siunnersuisarfiup Rambøllip misissueqqissaarneranit takuneqarsinnaavoq, Kalaallit Nunaanni mittarfeqarfe-qarnerup aaqqissuussuussaanerata kinguneranik ani-ngaasartuutit taamaaalillutillu aamma bilitsit akii, nunar-

89

suatsinni angallavinnut assersuunneqarsinnaasunut sanil-liullugu qaffasinnerujussuusut. Misissueqqissaarnermi ta-kuneqarsinnaavoq, assersuutigalugu Nuummi Ilulissanilu mittarfiit tallineqarnerisigut aningaasartuutit annikilli-sinnerinnaasigut, avataaniit tikittut bilitsiisa akii 30 pro-centi tikillugu appartinneqarsinnaasut. Immikkoortumi unammillerfiuneruneq akit apparnerunerannik kingune-qassaaq. Feriarfimminni takornariartartut feriarfissamin-nik toqqaaniarnerminni akit apeqqutaatittartorujus-suuaat.

Umiarsuarnik takornariartarnermut piumasaqaatitut si-naakkutaasut pitsanngorsaniarlugit, akitsuutit aaqqis-suunnerisa saniatigut aamma talittarfinni pissutsit eqqu-maffiginiarneqarput. Umiarsuit takornariartaatit talittar-fitsigut atugassaasa misissuiffigineranni paasineqarpoq, talinniarnissaannut pissutsit naammaginanngilluinnartut. Ukiuni aggersuni annertunngikkaluamik aningaasaliisar-nikkut tamanna malunnaatilimmik aaqqiiffigineqarsinnaa-voq, takornariallu amerlanerusut sumiiffinnut tamakku-nunnga ikaarusunnerunerannik kinguneqartussaalluni. Su-liniutit ataatsimut katillutik umiarsuit amerlanerusut ta-likkusulernerannik taamaalillutillu ilaasut amerlanerusut nunamut ikaarsinnaalernerannik aningaasat kaaviiaartitat amerlinerannik kinguneqartussaapput.

Kalaallit Nunaat takornariarfittut ineriartussaguni, nam-minersorluni suliniutit aningaasaliinerillu pisariaqartinne-qarput.

Kalaallit Nunaanni pinngortitarsuup kusanarnera takusas-sallugu pitsaaqaaq, kisiannili ullumikkut takornariartartut pisunnissamit sermersuullu takusarnissaanit piumasaqar-nerupput, angalaneq asseqanngitsutut misigineqassap-pat kiisalu ikinngutinut ilisarisimasanullu innersuussuti-gineqassappat.

Inuilaarsuarmi akunnittarfinnik, aliikkutaralugu aalisar-nernik piniarfinnillu aaqqissuussinernik kiisalu moun-tainskiing-erfimmik sanaartornissamut assigiinngisitaar-neruneq namminersorlutik aningaasaliisussanik pissarsis-salluni immikkoortoq tulluartuuvoq.

Namminersorluni suliniarnerit tapersersorniarlugit, Naa-lakkersuisut namminersortunut, takornarissanut misigisa-qartitsinissaminnut isumassarsiaqartunut, akuersissuti-nik tunioraarusupput. Sumiiffimmut akuersissummik tun-niussineq, namminersortumut illuaqqamik imaluunniit akunnittarfimmik pilersitserusuttumut qulakkeerinnitsit-sisinnaavoq.

Aningaasaliinerit taamaattut takornariaqarnermik ine-riartortitsisinnaapput, taamaalisukkullu sumiiffinni ine-riartornissamut suliffinnillu amerlanerusunik pilersitsi-nissamut pilersitsissallutik.

Suliniuteqarfigisassaq alla tassa nunap immikkoortortaa-ni qitiusumik tikeraanik sullissiviit, pisortat nammineror-tullu sunniivigeqatigiillutik aningaasalersugaat. Tamanna pillugu piareersaatitut suliariniakkatut Ilulissat kanger-luani qitiusumik sullissivik pilersinneqarpoq, 2018imi in-gerlatsilertussatut naatsorsuutigineqartoq. Alutornartut annertuut inerisaaffigineranni qitiusumik tikeraanut sul-lissiviit tunngavigineqarluartartut taamaalillutillu misigi-sassatut neqeroortitsinikkut annertusarnerisigut, takor-narissanik amerlanerusunik ornigarluarneqartarneq, nu-nat tamat akornanni ilisimaneqalernikuuvoq.

Piffissami periusissatut pilersaaruteqarfiusumi kinguller-mi iluatsilluartutut assersuutigineqarsinnaavoq, Ilulissani namminersortut aningaasalersugaannik akunnittarfinni init amerlineqarneri. Taamaalilluni tamatuma malitsigisaannut aningaasaliissuteqarnissat pisariaqartinneqartut aallartin-neqarnissaannut pissutsit piareerput, soorlu anguniarne-qartutut sumiiffimmi takornariat amerliallassappata, akun-nittarfinni init amerlineqarnissaannut aningaasaliinerit.

Tikeraat amerliallannerannut, aningaasat kaaviiaartitat annertusiallannerannut kiisalu takornariaqarnerup iluani amerlanerusunik suliffissaqalernissaanut tunngasutigut, piffissami qaangiuttumi nittarsaaniarnermut atatillugu misilittakkat qanoq iluatsitsigisimaneri qiimmaallannar-pallaarnikuunngillat. Islandimulli takornariat amerliallan-nerujussuisa Kalaallit Nunaannut sunniutaat qiimmaallan-nartortaqarput. Taamaammat Islandimut takornariat aam-ma Nunatsinnut aqqusaartarnissaasa ukiuni tulliuttuni nittarsaassutigineqarnissaat eqqumaffigineqartariaqar-toq apeqquserneqarsinnaanngilaq. 2015imili takornariat amerliallannikuupput.

Periusissatut pilersaarummi nutaami atassuteqaqatigiin-nissamut aaqqissuussat pitsanngorsarneqarnissaat, anin-gaasaliissutit annertusineqarnissaat kiisalu nunap im-mikkoortortaani tamani qitiusumik tikeraanut sullissivi-liornissat ilanngunneqarput.

Innersuussutit malinneqarpata taakkununngalu aningaa-saliissutigineqartussat piviusunngortinneqarlutik, timaa-ni takornariat ullumikkut 26.000iniit ukioq 2040mi 61.000inngornissaat kiisalu umiarsuanik takornariat ullu-mikkut 20.000iusartut ukioq 2020mi 28.500nut amerlial-lannissaat piviusorpalaartumik missingersorneqarsin-naapput.

Tamatumuuna ukioq naallugu suliffigineqarsinnaasut ukioq 2040mi 332nik amerliallassinnaapput kiisalu takor-nariaqarnermi aningaasat kaaviiaartitat 184 mio. koruuni-nik annertusiallassinnaallutik, kiisalu umiarsuarnik takor-nariat ukioq 2020mi ukioq naallugu suliffigineqarsinnaa-sut 33nik kaaviiaartitallu 18,5 mio. koruuninik amerliallas-sinnaallutik.

90

Aningaasat kaaviiaartitat suliffissallu amerliallannis-saannut periarfissat suli pitsanngorsarneqarsinnaapput, takornariaqarnermut atatillugu namminersorlutik inuus-sutissarsiortunut sinaakkutitigut piumasaqaatit pisa-riaqartinneqartut pilersinnerisigut kiisalu nunap im-mikkoortortaani tamani misigisinnaasat sammineqarsin-naasullu annertusarnissaasa qulakkeernerisigut. Tamatu-muuna inuiaqatigiit iluanaarutigisinnaasaat pitsaanerusu-mik siaruarneqarsinnaapput kiisalu Kalaallit Nunaanni inuppassuarnut immnut akilersinnaasumik takornariaqar-neq inuussutissarsiutigineqarsinnaalissalluni.

Umiarsuarnik takornarianut atatillugu annertusaanissa-mut periarfissat Ukioq 2010p tungaanut umiarsuarnik takornariartartut amerliartuaarnikuupput (takornariat 30.000it) taama-nikkorniillu takornariat ikiliartuaarlutik 2014imi 20.000iinnanngorlutik. Islandimi pissutsit sanilliukkaanni, piffissami tassani tamarmi taavani takornariat amerliar-tuinnarnikuusut.

Kalaallit Nunaanni angalasut 2003mi akitsuuserneqarta-lerput, arlaleriarlunilu akitsuisoqartareersoq 2009mi anga lasumut ataatsimut akitsuut 525 koruuniulluni. Orni-garneqartunut allanut unammillertaasunut sanilliullugu akitsuut annertoorujussuuvoq, umiarsuarnillu takorna-riartartut ikilinerannut pissutaaqataasutut isigineqarta-riaqarluni. Taamaammat 2015imi upernaakkut Inatsisar-tut angalasunut akitsuut atorunnaarsillugu umiarsuit oqi-maassusaat naapertorlugu akitsuusiisoqartalernuni, akit-suummut malunnaatilimmik apparsaataasumik, ullu-mikkullu akitsuut Islandimisut annertutigilernikuulluni.

Naalakkersuisut naliliinerat naapertorlugu, siunissaq un-gasinnerusoq eqqarsaatigalugu umiarsuit tikittartut, tike-raat taamatullu takornariaqarnermit toqqaannartumik isertitat amerlinerannik tamanna kinguneqassaaq. Nunar-suatsinni tamani umiarsuarnik takornariartarnerit ukiunit arlertuni ukiumut 6 procentimik annertusiartornera aam-ma eqqarsaatigalugu, taamatut naliliisoqarpoq.

Illoqarfinni nunaqarfinnilu amerlaqisumi umiarsuit tinin-neranni pissutsit suli pitsanngorsarneqartariaqarput, ilaasut nunamut ikaarniartarnerat eqaallisarniarlugu, taa-matut ilaasut amerlanerusut ikaarusulersikkumallugit, Nunatsinniinnerminnilu nunamiikkusunneruleqqullugit. Kalaallit Nunaanni aningaasat kaaviiaartitat sapinngisa-mik annertussuseqarnissaat qulakkeerniarlugu, suliniutit tamakkua annertuumik pingaartinneqarput.

Timmisartoqarfiit aaqqissuussaanerisa allanngortinneri-sigut, nunami takornariat amerlisinnaaneratNunami takornariat inerisaaffiginiassagaanni timmisarto-qarfiit aaqqissuussaanerisa eqqumaffiginissaat sane-qqunneqarsinnaanngilaq. Angalanermut akit katillugit

aningaasartuutaanerat, timmisartumut akiliutit ilanngul-lugit qanoq annertutiginerat, qularnanngitsumik takorna-riat Kalaallit Nunaannukarusunnerinut inerisaasoqarsin-naaneranullu apeqqutaalluinnarput. Tamatuma saniatigut, Islandimut takornariartartut aamma Nunatsinnut aqqu-saakulanerulersinnaanerat aamma periarfissaavoq. Tim-misartoqarfiit aaqqissuussaanerisa allanngortinnerisigut takorloorneqarsinnaasut assigiinngitsut nalunaarusiami ”Takornariaqarneq – Timmisartoqarfiit aaqqissuussaa-nerisa allanngortinnerisigut ineriartortitsineq annertu-saanerlu”- paasissutissiissutigineqarput.

Timmisartoqarfiit aaqqissuussaanerisa allanngortinneri-sigut inuiaqatigiinnut sunniutaasa pisariillisarnerat pis-sutsinik arlalinnik tunngaveqarpoq:• Siullertut timmisartoqarfiit aaqqissuussaanerisa al-

lanngortinnerisigut, timmisartuussisarnerup naammas-sisaqarfiunerulersumik aaqqissuunneqarsinnaanera ki-sialu unammillersinnaanerulerneq pissutigalugit, akit appartinnissaat periarfissaqalissaaq, naleqq. Takussu-tissaq 2.4.

• Aappaattut Kalaallit Nunaannukarnerup akiata allann-gortinneratigut akikillisaasoqarpat takornariat amerla-nerulernissaat takorlooraanni, inuit Kalaallit Nunaannut takornariarusunnerannut sunniuteqassaaq.

• Pingajussaattut sunniutaanut tamatumunnga takorna-riat Nunatsinniitillutik qanoq atuitiginerat suliffissanil-lu amerlanerusunik pilersitsiortornertigut sunniuteqar-nerat apeqqutaassapput.

Rambøllip misissueqqissaarnerani takorluukkat pingasut aallaavigineqarput; 1) pissutsit ullumikkutut ittut, 2) Nuummi Ilulissanilu mittarfiit 1.199 meterinngortinneqar-nissaat, kiisalu 3) Nuummi Ilulissanilu mittarfiit minner-paamik 2.200 meterinngortinneqarnissaat.

Takussutissaq 2.4. Ilaasut mil-imut ataatsimut timmisartorne-rup aningaasartuutigineranut aallaavigisaq

Aallaavigisaq CASM Nuuk -Kø-ben-havn

Ilulis-sat –

Køben-havn

Kanger-lussuaq -Køben-

havn

Takorluugaq: Pissutsit ullumik-kutut ittut 100 100 100

Takorluugaq 1 : Nuuk kiisalu Ilu-lissat: 1.199 m 91 92 86

Takorluugaq 2.1: Toqaannarlugu Københavnimut, Nuummut ki-isalu Ilulissanutt: 2.200 m

72 71 56

Najoqqutaq: AirInsight, CASM calculations for the Greenland Air Traffic system 2015 kiisalu Rambøll 2015

91

Nuummi Ilulissanilu mittarfiit 2.200 meterimut tallineqar-nerisa kingunerisinnaavaat, aningaasartuutit appartinne-qarnerat sulilu tamatuma kinguneranik angalanermut aningaasartuutit katillugit 20-30 procentimik appartinne-qarnerannik sunniuteqarsinnaallutik.

Angalasup ataatsip mil-imut naatsorsornerani (aallaavik CASM) aningaasartuutit appariarnerat tunngavigalugu, Kalaallit Nunaannut takornariartartut qanoq amerleriarti-gisinnaanerat missingersorneqarsinnaavoq. Akitigut eqa-assusermik taaneqartartoq – takornarianut akit sunniute-qajanerat aallaavigalugu, tamanna missingersorneqarsin-naavoq. Sulinngiffeqarnermi takornarianut akitigut eqa-assuseq Rambøllip missingersorpaa -3,2jussasoq kiisalu innuussutissarsiutinut atatillugu takornarianut -0,5-ius-sasoq. Kisitsisit taakkua takutippaat, akit appartinneqar-pata allanut sanilliullugu sulinngiffeqaatigalutik takorna-riat amerliallannerusut inuussutissarsiutinut atatillugu takornariat amerlinerannut sanilliullugu. Ataani takussu-tissaq 2.5-imi takuneqarsinnaavoq, sulinngiffeqarnermi kiisalu inuussutissarsiornermi takornariat 2015-imit 2040-mut amerlinissaat naatsorsuutigineqartoq, taman-na Nuummi Ilulissanilu mittarfiit allineqarnerisa kingune-rissavaa.

Takorluugaq 2mi (Ilulissani mittarfiup 2.200 meteringor-nera ilanngullugu) sulinngiffeqarnerminni kiisalu inuussu-tissarsiornermut atatillugu takornariat marloriaammik amerlassuseqalerlutik 2015imi 36.986iniit ukioq 2040mi 74.500t miss. amerleriarnerat, annerpaamik annertusaa-soqarsinnaaneranik kinguneqarsinnaasoq naapertorlugu nalilersuineq kinguneqarsinnaatinneqarpoq. Takornariat

amerlassusissaattut missingersuutigineqartuni tunngavi-gineqarput, suliffissat amerlisinnaanerisa kiisalu aningaa-sanik kaaviiaartitsisoqarnerulersinnaaneratigut missin-gersuutit. Takornariap ataatsip toqqaannangitsumik sulif-fissanut sunniutaasa kiisalu aningaasanik kaaviiaartitsi-nerup assartuineq isumalioqatigiissitamit naatsorsorne-qarneri naapertorlugit, takussutissaq 2.6-imi takutinne-qartutut, ukioq 2040mi aningaasat kaaviiaartitat ukiumut katillugu 184 mio. koruuninik amerleriarsinnaanerat, ta-korluugaq 2mitut timmisartoqarfiit isikkullit aallavigalu-git, ukioq naallugu suliffissat 332nik amerlinerannik kin-guneqarsinnaapput.

Inuiaqatigiinnut sunniutit Rambøllip sukumiisumik ag-guaannikuuai, naleq. takussutissaq 2.7. Takorluukkat ta-marmik agguaqatigiissillugu pingasunik ukiumut BNP-p annertusisinnaaneranut missingersuutit, neqeroorutaa-sinnaasut noqqaassutigineqartullu tamakkiinerusumik sunniuteqarsinnaaneri ilanngussinnaajumallugit. Pissutsit taamaattut atuutsillugit takorluukkat tamarmik ukiumut sunniutaasa takorloornerisa ullumikkut naliliisinnaaneq naapertorlugu tamakkiisumik nalingisa pitsaasumik sun-niutai. Taamaakkaluartoq takorluugaq 2 ullumikkut nalii-sinnaaneq napertorlugu annerpaamik nalilinnik sunniute-qarpoq.

Takussutissaq 2.5. Akit appartinnerisigut takornariat amerlisinnaanerannut, tikikkuminarsaanikkut kiisalu Nuummi Ilulissanilu mittar-fiit tallinerisigut nalinginnaasumik annertusaanermut periarfissat

Takorluugaq Akit appar-tinneri

Sulinngiffeqa-rnermi takor-

nariat amerlas-susaat 2015

Sulinngiffeqarner-mi takornariat amerlassusaat

2040

Inuussutissarsiortut takornariat amerlas-

susaat 2015

Inuussutissarsiortut ta-kornariat amerlassusaat

2040

1 (1.199m x2) 9 %

26.006

ca. 44.000

10.980

ca. 13.000

2 (2.199m x2) 20 - 30 % ca. 61.000 ca. 13.500

2 (2.800m & 2.199m) 20 - 30 % ca. 61.000 ca. 13.500

-Nalunaarsugaq: Takorluugaq 1imi akit 8 procentimik kiisalu 14 procentimik appartinnerat, sumukarneq apeqqutaatillugu. Takorluugaq 2mi akit 25 procen-timik appartinnerat tassa akit 20niit 30 procentimut appartinneqarnissaannik ilimagisat agguaqatigiissinnerat. Sulinngiffeqarnerminni kiisalu innuussutis-sarsiornermut atatillugu takornariat amerlassusaat, , tassa takornariat avataaneersut akunnittarfinni unnuisut, sulinngiffeqarnerminni takornariat 70 pro-centiutillugit kiisalu inuussutissarsiornermut atatillugu takornariat 30 procentiutillugit siumut naatsorsorneqartut. Ilulissanut kiisalu Sermersuup kitaanut takornarianut taamaallaat akit appartinneri sunniuteqassapput. Nunarsuatsinni BNP-p ukiumut 1,5 procentimik annertusinerata agguaqatigiissinnera, su-liffeqarnerminni takornarianut atatillugu inerniliinermi ilanngullugu naatsorsuisoqarpoq. Inuussutissarsiornermut atatillugu takornarianut atatillugu akit ap-parnerisigut sunniutaasut saniatigut, Kalaallit Nunaanni BNP-p agguaqatigiissillugu ukiumut 0,5imik annertuseriartarnissaa ilanngullugu naatsorsuisoqarpoq. Najoqqutaq: Rambøll, 2015

92

Takussutissaq 2.6. Takorluugaq 2mi atassuteqaqatigiinnermut aaqqissuussat annertusarnerisigut 2040mi aningaasat kaaviia-artitat toqqaannanngitsumillu sunniutai, Nuummi Ilulissanilu mittarfiit ullumikkutut talliniarneqarnerisut iliuuseqartoqarne-rani.

Takorluugaq 2 Sulinn-giffeqarner-

mi takornari-at

Inuussutis-sarsi-

ornermut atatillugu

takornariat

Katil-lugit

Amerlassusaat 35.000 2.520 37.520

Takornariap ataatsip kaavi-iaartitai (DKK)*

4.568 9.551 4.904

Kaaviiaartitat amerlineri (DKK)

160 mio. 24 mio. 184 mio.

Ukioq naallugu suliffissat amerlineri**

289 43 332

* 2011mi Assartuinermut Isumalioqatigiissitat missingersuutaat naaper-torlugit,

** 2011mi Assartuinermut Isumalioqatigiissitaå missingersuutaat naaper-torlugit.

Takussutissaq 2.7. Inuiaqatigiit aningaasaqarniarnerannut sunniutit inerneri, ullumikkut naliliisinnaaneq naapertorlugu nalilersukkat, mio. DKK (2014mi akit naapertorlugit)

Takorluugaq 1 Takorluugaq 2

Annertusa-aneq 1

Annertusa-aneq 2

Annertusa-aneq 3

Annertu. 1 Annertu. 2 Annertu. 3

Pisortat

Sanaartornermut aningaasaliissutit -71 -71 -71 -1.324 -1.324 -1.324

Ingerlatsinermi inernerit, timmisar-toqarfiit

142 152 162 296 232 155

Ulumikkut naliliisinnaaneq naapertor-lugu tamakkiisumik sunniutai katillu-git

511 563 625 641 701 776

Ataqatigiit akornanni ernialiinerit 32,3 % 33,7 % 35,1 % 7,2 % 7,5 % 7,8 %Annertusaaneq 1, 2 kisialu 3 agguaqatigiissillugu ukiumut BNP-p annertusisarnerata naatsorsorneri tassaatillugit 0,5%, 1,5% kiisalu 2,5%.

Najoqqutaq: Rambøll 2015

Kalaallit Nunaata takornarianit ornigarneqarusuttutut inissinneraTakornariat ingerlaavartumik ornikkusutaannik inerisaa-nerit iluatsitsiffiusinnaassappata, piumasaqaatit arlallit naammassineqarsimasariaqarput. Matuma siuliini sa-qqummiunneqartuni, akitigut apparsaanertigut kiisalu si-vikinnerusumik angalasinnaalernikkut tikikkuminarsaaneq pingaartinneqarpoq, taamaakkaluartorli nunap im-mikkoortortanni assigiinngitsuni suli atorluarneqanngit-sunik periarfissaqarpoq, isertitat suliffissallu amerline-rannik tunngaviliisinnaasunik.

Takornariaqarnermi inuussutissarsiortut namminersortut aningaasaliissuteqarusussusaat annertusarniarlugu, akuersissutissat saqqummiunnerisigut neqeroorutissanik pitsaanerusunik pilersitsisoqarsinnaavoq. Tamatuma sa-niatigut Namminersorlutik Oqartussat kommunit suleqa-tigalugit, nunap immikkoortortaani amerlanerusuni qitiu-sumik takornarianik sullissivinnik pilersitsiortorusupput, Ilulissat kangerluani qitiusumik sullissivik pilersaaruti-gineqartoq tassanilu ukiumi ammarfiani tikittut nammin-neq akiliisut 17-24.000iunissaasa naatsorsuutigineqar-nerat aallaavigalugu. Ilulissat kangerluani qitiusumik sul-lissivimmik pilersitsinermi aningaasaliissutit annersaat Realdaniap aningaasaateqarfianeertuussapput. Ilulissat kangerluani qitiusumik sullissivik naatsorsuutigineqartu-tut pitsaasumik ineriartortinneqassappat, qitiusumik sul-

93

lissiviit pilersinniakkat aningaasaateqarfinnit aningaasa-lersorneqarnissaannut periarfissat, Naalakkersuisut mi-sissorniarpaat. Tamatuma saniatigut aningaasanut inat-simmi sanaartornermut aningaasaliissutissanik immikkut ittunik illukartitsisoqarnikuuvoq tamakkununnga tapiis-sutissanik, soorlu aamma sumiiffinni qitiusumik sullissivi-liorfisssani kommunit aningaasaleeqataanissaat naatsor-suutigineqartortaaq, suliariniakkat pimoorunneqarnerat ikorfartorniarlugu.

Nunatsinni tamarmi kiisalu nunap immikkoortortaani suli-niutit aningaasaliissutillu patajaallisarnerisigut, takorna-riat assigiinngiiaarnerusut tikerartinniarneqarput. Ti-kikkuminarsaaneq. Pitsaassuseq kiisalu misigisinnaasat ataatsimut eqqumaffiginiarnerisigut, Kalaallit Nunaanni takornariaqarnerup akilersinnaasumik inuussutissarsiuti-gineqarsinnaalernissaanut ingerlatsisoqalernissaa pe-riarfissanngussaaq.

Island-imik suleqateqarneq annertusisaqNaak maannamut Kalaallit Nunaat takornariartarfittut us-sassaarutigalugu suliniutit isumalluarnertut iluatsitsigisi-manngikkaluartut ingerlatsineq qaamanertaqarpoq, tas-salu Islandimik suleqateqarneq.

Island-imut takornariartartut amerleriarujussuarsimane-rat aamma Islandip nunattalu akornanni timmisartutigut toqqaannartumik aqqutit ukiumi kingullermi Ilulissanut takornariartartut amerleriarnerannut toqqaannartumik pissutaaqataavoq. Taamaattumik torrallataassaaq ussas-saaraluni suliniuteqassalluni nunani Islandimut takorna-riartitsilluartartuni. Islandimi takornariartitsisarnermik suliniuteqartut aqqutigalugit Kalaallit Nunaat -takorna-riartartut ilaannut - nunanngorsinnaavoq Islandimut anga-laneq iluatsillugu tikeraarneqartartoq. Periusissiami as-sersuutitut tulliuttut inassutigineqarput:• Islandimi aamma nunani annerusumik Islandimut takor-

nariartitsisartuni annertusisamik ussassaarisalerneq• Toqqaannartumik nunani siuariartordiusuni ussassaari-

sarneq: Tyskland, England, Nordamerika aamma Asien

Takornariaqarnissamut periusissiami ilaatigut aamma tulliuttut inassuigineqarput:

• Nunap immikkoortuini pilersaarutit tamakkiisut takor-nariartitsinerup kommunini tamani ineriartortinneqar-nissaanut atorneqartussat suliarineqassasut

• Kommunini tamani nunaminertanik immikoortiteriso-qassasoq takornariartitsisarnermik ingerlatsivittut akuersissuteqarnertigut ingerlatsiviusussamik

• Sanaartugassanik pilersaarusiortoqassasoq takorna-riat ornittagaannik sisamanik tallimanilluunniit sanaar-tornissanut.

Aalisarneq

Kalaallit Nunaanniit avammut nioqquteqartarneq eqqar-saatigalugu aalisarnikkut nioqquteqartarneq annersaallu-nilu pingaarnersaavoq, avammut nioqquteqaatit tamarmik 90 procentiinik nioqquteqarfiusarluni, naleq. titartagaq 2.2. Titartagaq 2.2. Nioqqutissat avammut nioqqutigineqartut nalin-gi katillugit, 2015

Najoqqutaq: Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqisaartarfik.

Nunap aningaasaqarniarneranut suliffissaqartitsiniarner-mullu taamaammat annertuumik pingaaruteqarpoq, pinn-gortitamik atorluaalluni isumalluutissat nungusaataann-gitsumik atorluarneqarnissaat. Aalisarneq annertusaane-rusinnaanermut taartaasinnaavoq, aalisarnermik inuussu-tissarsiorneq pitsaanerusunik sinaakkusersorneqarnis-saat qulakkeerneqarpat. Tamatuma saniatigut pisarine-qarsinnaasut tunngavissaasa qanorlu annertutigisut pisa-rineqartarnerisa ataqatigiinnissaat eqqumaffigisariaqar-put, isumalluutit atorluarneqarnerusigut, soorlu annertu-nerusumik inerisaanikkut kiisalu ataqatigiissakkamik aa-qqissuussamik misissueqqaartarnikkut.

Anguniakkat suliniutillu Naalakkersuisut suli inissitsiter-sorpaat, aalisakkanik atorluaanerup inuiaqatigiit aningaa-saqarniarnerisigut iluanaarutaasut katillutik annertuneru-nissaat qulakkeerniarlugu. Tassunga ilanngullugu aalisar-nermut tunngasutigut aaqqissuusseqqinnikkut, soorlu aa-lisarnermut atatiillugu inatsisitigut, isumalluutit atorluar-nerini erniat akileraarusersorneqarnerannut inatsisitigut, aammali nalinginnaanerusumik, soorlu inuussutissarsior-tut akileraarusersorneqarnerannut atasutigut inuussutis-sarsiutit inatsisilersuiffiginerisigut.

Suliffissaqartitsiniarnermut aamma aalisarneq annertuu-mik pingaaruterqarpoq, naleq. titartagaq 2.3. 2014imi

94

inuit 3.640t, imaluunniit inuussutissatut suliffissat tamar-mik 14 procentiisa miss., aalisarnermik, piniarnermik kii-salu nunalerinermik inuussutissarsiutilittut nalunaarsor-neqarsimapput.

Titartagaq 2.3. 2014imi inuussutissarsiutitut suliffissat amer-lassusaat qaammatikkaartumik naatsorsorlugit

Najoqqutaq: Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik.

Sineriammut qanittumi aalisarnerup aaqqissuussaanera-ta ineriartortinneraAalisarnerup akilersinnaasumik inger-lanneqarnissaanut inerisarneqarnissaanullu pisortat si-naakkusersuisarput. Sineriammut qanittumi aalisariutit minnerit umiatsiallu amerlaqisut, taakkuupput pisassa-qarnermikkkut killilimmik periarfissaqartut assigiinn-giiaartorujussuarmillu agguakkanik isertitallit .

Naalakkersuisut anguniagaraat, aalisartumut imminut aki-lersinnaaneranut kiisalu inuiaqatigiit aningaasaqarniarne-rannut sineriammi qanittumut aalisartunit tamanit iserti-tatigut annertusineqarnissaa.

Aalisariutit aalisarsinnaasaasa annertuallaarnerannut – sulilu amerliartuinnartunik – sineriammut qanittumi aalis-rnissamut pisassiissuteqartarneq, aalisakkanut pisarine-qarsinnaasunut sanilliunneqarsinnaannginnerat pissu-taapput. Tamatumunnga pissutaavoq annertuumik sulif-fissaqartitsiniarnerup eqqarsaatigineqarnera, taakkua al-lani suliffissaqarnissaminnut periarfissaat killeqarmata. Suliffissarsinissamut periarfissat killeqarnerannut pissu-taasut ilagaat, inuusuttut amerlavallaat inuussutissarsiu-

taasinnaasumik ilinniagaqartannginnerat, taamaammallu aalisarneq isertitaqarnissamut periarfissatut isigineqar-tarmat. Taamatut aalisartut amerliartornerat siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu ingerlaannarsinnaann-gilaq, taamaammallu inuussutissarsiutitigut piginnaani-liissutaasumik amerlanerusut ilinniagaqartarnissaat kii-salu nungusaataanngitsumik aalisakkat pisarineqartut atorluarneqarnerusinnaanerat qulakkeerniarlugu Naalak-kersuisut sulissuteqarput. Taamalisukkullu aalisarnermi tassani aalisartut amerlasuut ukioqqortupput, sinerissap qanittuani aalisariutit ulluminnut naleqqutinngillat aam-malu aalisarfimmi piginnaasaqarnissamut piumasaqarneq qaffakkiartuaarluni.

Naalakkersuisut suliniutigaat inuussutissarsiorfimmut pi-ginnaasanitsitsisumik ilinniarnermut amerlanerit ilinnia-lernissaat, aamma aalisarfeqarfimmut tunngasumik kiisa-lu aalisarnermi isumalluutinik atajuaannarnissamik tunn-gavilimmik pitsaanerusumik atuinissaq pilersinniarlugu.

Sulississaqartitsiniarneq pissutigalugu sineriammut qa-nittumi aalisarnermi suleqataasut amerlavallaarnerat aningaasartuutissanik nassataqarpoq. Ullumikkut aalisar-nerup iluani suliassaqartillugu suliaripallattariaqartarput, tamatumalu kinguneranik aalisartut amerlavallaat allanut sanilliullugu isertitakittarlutik. Allanik inuussutissarsiutil-lit amerlaqisut aalisarneq saniatigut isertitaqarfigisar-paat. Sineriammut qanittumi aalisartut ilaasa ukioq naal-lugu suliffeqarnissaminnut periarfissaqannginnerat pis-sutigalugu, siunissaq qaninnerusoq eqqarsaatigalugu si-neriammut qanittumi aalisarnermi amerlavallaanik suliso-qarnera, suliffissaqanngitsut pisortatigut aningaasaler-sorneqanngikkallarnerisigut pisortat aningaasartuutaat annikillisarneqartarput.

Sineriammut qanittumi aalisarnermut atatillugu allanut sanilliullugu aalisartorpassuit isertitakippallaartarnerat aalisariutit nutarterneqarsinnaanerannut kingaallassaa-taasinnaavoq, nutarterisoqarsinnaangaluarpat sineriam-mut qanittumi aalisarnerup isertitaqaataanerusinnaane-ranut tunngavissiisoqassangaluartoq.

Taamaammat ullumikkut politikkikkut oqimaaqatigiissaa-risoqarniarneranut tamanna takussutissiissutaavoq. Taa-maammat attartussitsimut annertusaanermullu pilersaa-rummi ilaatigut anguniarneqarpoq, ilinniartitaanermut, inuussutissarsiornermut kiisalu suliffeqarfeqarfimmi po-litikkimut atatillugu suliniuteqartoqarlunilu aaqqissuus-seqqittoqarneratigut, suliffissaasinnaasunik allanik amerlanerusunik pilersitsiniartoqarluni.

Pisortatigut tapiisoqartanngikkaluartoq sineriammut qa-nittumi aalisarnerup nutartiiffigineqarsinnaanera ajorna-vissunngilaq. Avataasiorluni aalisarnermi ukiuni arlertuni pitsaasunik sinaakkutilersuinikkut annertuumik isertita-

95

qartoqartareerpoq pisarisinnaasallu pisassiissutinut naleqqussarneqarsinnaanikuullutik, aamma pisassiissutit annikillinerisa nalaanni.

Sineriammut qanittumi aalisarnerup inerisarniarnerani, pisarisinnaasat annertuneri isumalluutinillu tunngaveqar-neq ataatsimut isigineqartariaqarput. Pisarineqarsinnaa-sunut sanilliullugu sineriammut qanittumi aalisarnermut atatillugu sulisut amerlavallaarujussuarput, tapiiffigine-qarnikkut isertitakittuassappata suliallu imminnut akiler-sinnaasanngippata, taakkua inuiaqatigiinni annertusaa-sinnaanermut killiliissapput.

Sineriammut qanittumi saarullinniarnissamut qaleralin-niarnissamullu akuersissutit ukiuni kingullerni pingasuni 2.200niit 2.800nut amerliallannikuupput. Tamatuma kin-guneranik sineriammut qanittumi aalisarnikkut pisarisar-takkat annertuserujussuarnikuupput. Aalisarneq nungu-saataanngitsumik pisassiissutaasartunut naleqqussarne-qarsinnaanngortariaqarpoq. Matuma ataani aalisariaatsit nutaat ineriartortinneqarniarneqarput, pisanillu atorluaa-nerusinnaaneq annertuninngortinniarlugu.

Aalisarnerup akilersinnaasumik ingerlanneqarsinnaanera taamatut annertusarneqarsinnaavoq, aalisarnermullu at-tuumassutilimmik sulisut sulisoriinnarneqarsinnaanerus-sallutik, sulisulli immikkut tamarmik isertitaqarnerusin-naalissallutik. Tamatumani aalisartut inuiaqatigiillu ilua-naaruteqarsinnaassapput. Aalisarnermi nileqarnerulersit-sisoqarsinnaalissaaq kiisalu pisarisinnaasat atorluarneri-sigut annertunerusumik ernialersuisoqarsinnaassalluni. Aalisartulli aalisarnermik suliaqaannanngikkunik arlaanni-luunniit suliffittaarsinnaanatik pisortanit isumagineqalis-sappata, tamanna inuiaqatigiit aningaasaqarniarneratigut iluanaarutaasut annikillitinneqassapput.

Sineriammut qanittumi aalisarnerup kiisalu aalisarnermut aalisakkallu suliarinissaannut aningaasaliissutit nutarsar-nera nalinginnaasumik isigalugu, sapinngisamik nammi-nersortunit anigaasalersorneqartariaqarput, soorlu ava-taasiorluni aalisarnerup namminersortunit aningaasaler-sorneqarnera ingerlaannartussaasoq. Sinerammut qanit-tumi aalisarnerup nunamilu aalisakkeriviit inerisarneran-nut pisortat aningaasaaliissutigisinnaasaat aamma aa-qqissuunneqartariaqarput, unammillernermi equngassu-teqarsinnaajunnaarlugit kiisalu namminersortut aningaa-saleerusukkunnaartikkumanagit, akerlianilli aalisarnermik inuussutissarsiutip nalinginnaasumik ingerlaavartumillu aaqqissuussaanermut naleqqussaanissamut tapiisinnaa-lersillugit.

Aalisarnermut attuumassutilinnik suliaqarunnaartut alla-mik akissarsiarissaarfiginerusinnaasaminni suliffeqarler-pata. Pisarisinnaasat naleqqussarneranni taamaalilluni aalisarnermik suliaqartut akissarsiarissaarfiunerusunut

nuutsinneqarsinnaalissallutik. Sulisinnaasulli amerlippata eqqaamaneqassaaq tamanna aamma suliffissanik nutaa-nik qanoq pilersitsiortortoqartiginera pisariaqarmat. Taa-maammat taamatut ineriartortitsinermi sulisussaaleqiler-nissaa utaqqineqartaqarsorinanngilaq. Aalisarnermi naammassisaqartoqarnerulerneratigut aamma pisarine-qartut qaffafinnerusumik ernialersorneqarsinnaaneran-nut periarfissiisoqassaaq.

Aalisarnermut inatsisip nutarterneqarneratigut siunissa-mi sineriammut qanittumi aalisarnerup imminut akilersin-naasumik ingerlanneqarsinnaalernissaa, Naalakkersuisut kissaatigaat. Taamatulli ineriartortoqassappat, sineriam-mut qanittumi aalisarneq, aningaasatigut imminut inger-lassinnaanngortinneqassasoq. Qaleralinniarnerup, raajar-niarnerup ilarujussuanni kiisalu sarullinniarnerup ilaani ul-lumikkut taamatut ingerlatsisoqarpoq.

Naalakkersuisut anguniagaqarput sinerissap qanittuani aalisartut amerlanersaasa arlalinnik aalisarsinnaanermut illikartinnissaannut aaqqissuunneqarnissaat. Taamatut aalisarnerup ullumikkut aalisartumut aningaasatigut pi-ginnaasassiiginnarani aamma pitsaaquteqartitsivoq ta-matigoortumik piujuaannartitsisinnaanermut periuseqar-nerup illersorneqarnissaanik kinguneqartitsissammat, taamaasiornikkummi aalisarnerup annertuup pinngitsoo-rani annikillisinneqarsinnaassammat aalisarneq aalisak-kanut arlariinnut aalisarninngortinneqarpat aalisakkat ataasiinnaat aallukkunnaarneratigut.

Aalisarnermut inatsisip nutarsarneqarneraAalisarnermik inuussutissarsiuteqarnerup ingerlatsine-rullu nalinginnaasumik sinaakkutitigut piumasaqaateqar-figineri aalaakkaasuussariaqarput kiisalu siunissaq unga-sinnerusoq eqqarsaatigalugu, aalisakkanik nungusaa-taanngitsumik ingerlatsinissamik pisariaqartitsinermut ikorfartuisariaqarluni. Aalisarnermulli inatsit atuuttoq kii-salu inuussutissarsiutit aalisarnermut attuumassutillit aaqqissuuteqqinneqartariaqarput. Suliniutip aallartisar-nerani inuussutissarsiortut isumasioqatigineqarput, aali-sarnermi naammassisaqarnerusarnissamik akilersinnaa-sumillu ingerlatsinissamik siunniussaqarnermut ikorfar-tuisumik, isumagisassaqarfiit minnerumaat ineriartornis-saannik periarfissiisumik kiisalu annertunerusumik ineri-saasoqarsinnaalersitsisinnaasunik inuussutissarsiortut siunnersuuteqartartussaallutik. Aalisarnermut inatsim-mik aaqqissuusseqqinneq aalisakkat pisarineqartut ernia-lersornerisa akileraarusersortarnerannut atatillugu suli-niartoqartariaqarpoq.

Maannakkut assigiinngitsutigut siunnersuutissat piareer-sarneqarput, assigiinngitsunik aalisarsinnaanissamut pe-riarfissat patajaallisarneqarnissaat, pisassiissutit nioqqu-tigineqarsinnaasut aaqqissuunnissaannut siunnersuutit, piginnittuusinnaanermut killilersuutit kisialu misiliummik

96

aalisarnerit patajaallisarneqarneri pillugit aalisarnermullu tunngassutillit annertunerusumik inerisaaffigineqarnis-saannut suliniutit ilanngullugit piareersaasoqarpoq.

Aalisarsinnaasat atorluarnerisigut naleqarnerulersitsiaa-nissaq naalakkersuisut anguniagaraat, Nunatsinni suliareq qiinikkut niuerutigineqarnissaat periarfissinniar-nerisigut kisiallu aalisakkat ilaasa iginneqartartut nutaa-nik nioqqutissiarinerisigut, soorlu Islandimi tamanna iluatsilluarneqarnikuusoq.

Inuiaqatiigiit aningaasaqarnikkut sapinngisamik anner-paamik aalisakkat iluanaarteqarfiginissaannik Naalakker-suisut ataatsimut isigalugu anguniagaat qulakkeerniarlu-gu, aalisarnermut inatsisip nutarterneqarneqarneratigut sinaakkusersuinikkut, pisassiissutit nungusaataangitsu-mut inissinneqarsinnaanngorlugit. Akerlianilli pisoqarpat tamanna arlalitsigut pitsaanngitsunik kinguneqartussaa-voq:

• Aalisarnermik inuussutissarsiutillit inuiaqatigiillu siu-nissami iluanaaruteqarsinnaaneri suliffissaqartitsiniar-nerlu annikillissapput.

• Aalisariutit ingerlaavartumik nutarterneqarnerinut namminersortunit aningaasalersorneqarsinnaanerat ajornerulissaaq.

• Ajornerpaamik tamanna kinguneqarpat, aalisakkat amerlassusaannut aaqqiivigineqarsinnaanngitsumik nungusaataasinnaavoq.

Aalisarnermut inatsisissamut siunnersuutit, pisat ernia-lersornerisa akitsuuserneqarnissaannut inatsimmut ilann-gullugit politikkikkut suliarineqarnissaat naatsorsuuti-gineqarpoq.

Pisat ernialersornerisa akitsuusernissaannut aaqqissuus-sap nutaap ineriartortsinneraKalaallit Nunaata imartaani aalisakkat pisarisinnaasat inuiaqatigiit pigaat, assigiinngitsutigut ingerlatsinissa-mut aaqqissuussinikkut aalisarnermik inuussutissarsior-tunut pisassiissutigineqartartut, aalisarnermut inatsim-mit kiisalu inatsisinit tamatumunnga malitseritinneqartu-nit aalajangersorneqartussat.

Ukiuni arlaqartuni Naalakkersuisut anguniagarinikuuaat aalisakkat assiginngitsut pisarineqartartartut tamarmik ernialersorneqarlutik akitsuusersorneqarnissaat, inuiaqa-tigiinni tamanit pigineqartut silatusaartumik atorluarne-qarsinnaaqqullugit kiisalu pisortat isertitaat annertusi-sinnaaqqullugit. Taamaammat akitsuutit inissinneqarta-riaqarput, aalisartunit aalisarnermullu tunngasunik sulif-feqarfinnit iluanaarutigineqarsinnaajuaqqullugit, anin-gaasalersuinermut aaqqissuussat nutaat aqqutigalugit aningaasaliisoqarsinnaaqqullugu, aningaasaliissutillu naammaginartumik ernialersorneqarsinnaaqqullugit.

Ullumikkut avataasiorlutik kiisalu sineriammut qanittumi qaleralinniartut ilaannaat akitsuuserneqartarput. Aalisar-nerup ilaani aningaasatigut iluanaarutigineqarsinnaasori-satut iluanaaruteqartoqartanngilaq. Taamaammat ta-makkua akitsuuserneqarnissaminnut piareersimanngillat. Sineriammut qanittumi saarullinniarnerup iluani pissutsi-tigut ingammik piareersimanngillat, sumiiffinni allani si-neriammut qanittumi aalisarnernut sanilliullugit malun-naatilimmik tulaassat akikinnerutinneqarlutik.

Aalisarnermut akitsuutit aaqqissuussat assigiinngitsut arlallit aalisarnermik inuussutissarsiorniarnermut pisor-tallu allaffeqarfiinut allaffissornikkut pisarissersuutaa-sutut isigineqarsinnaapput. Pisat ernialersornerisa akit-suusersorneqartarneri pillugit nutamik aaqqissuussisus-sanik pilersitsisussanik allaffissornikkut suleqatigiissita-liortoqarpoq, taakkualu suliaasa 2018mi atuutsinneqaler-nissaat naatsorsuutiginearpoq.

Suleqatigiissitat pingaarnertut isumagisassaraat, aalisar-nermik inuussutissarsiuteqartut pisaasa ernialersorneri-nut akitsuutit akilersinniarneqartarnissaannut assigiiaar-tumik pisariitsumillu ineriartortitsinissamut aaqqissuus-sinissaq. Aaqqissuussat pisortanut inuussutissarsiortu-nullu isertuaatsumik malittarineqarsinaasariaqarput kii-salu allaffissornikkut pisariitsumik ingerlatsinissamut tunngaviliisinnaasariaqarlutik. Pisat akileraarusersorne-qarneranni pisortat akitsuutitigut akileraarusersuinikkul-lu isertaqartariaqarnerat kisimi sunniuteqartinneqartus-saasorineqanngilaq, aammali ataavartumik suliffigineqar-sinnaasut periarfissaqartittuarnissaannik kissaateqarto-qarnera, aalisarnermut attumassutillit naammaginartumik isertitaasa agguataarneqarnissaat, nunami aalisakkanik naleqarnerulersitsiniaanerit, aalisakkat atorluarneqarne-runissaat, ilinniartiaanermik aaqqissuussat kiisalu aali-sarnermut attumassutilinnik suliaqartut piginnaanngor-sarnissaat innimigineqartariaqarlutik.

Akileraartarnermut Atugarissaarnermullu isumalioqati-giissitap naliliinera naapertorlugu, aalisarnermi naam-massisaqarnerussinnaaneq pisat qaffainnerusumik ernia-lersorneqarsinnaassapput. Oqatigineqareersutut sine-riammut qanittumi aalisartut ilarpassui ilungersunartumik ingerlatsipput isertitakillutillu. Taamaammat annertune-rusumik naammassisaqarnissaq anguniarneqartariaqar-poq kiisalu sineriammut qanittumi aalisartut isertitaqar-nerusalertariaqarlutik, pisanik ernialersusoqartalernis-saatigut akileraaruteqartoqartalernissaa periarfissin-niarlugu. Taamaammat aalisarnermut inatsisip nutarter-neqarnerani, aalisarnermi pisat ernialersornerisa akitsuu-sersornerat ataatsimoortillugu aaqqissuiffigineqarta-riaqarpoq, soorlu aamma aningaasanut inatsimmi aalisar-nerup inerisarnissaanut aaqqissuussap inatsisillu attuum-assutillit pitsanngorsartariaqarlutik.

97

Ikerinnaasiortunik Kalaallit Nunaanni periusissatut aaq-qissuunneqarneri Ullumikkut aalisarfigineqanngitsuni aalisakkanik nutaanik kiisalu aalisakkanik aalisarneqareersunik aalisalersin-naaneq eqqumaffigineqarnerusariaqarpoq. Aalisarnermik inuussutissarsiutillit nunallu sanilerisagut suleqatigalugit tamatuma suliarineqarnissaa Naalakkersuisunit kissaati-gineqarpoq. Aalisakkat nutaat pineqartut ullumikkut anne-rusumik avataaniittuupput sumiiffinnut assigiinngitsunut nikerartuartut, soorlu ammassassuit, saarullernat kiisalu makrelit. Aalisakkat tamakkua sumiiffinni nikerartuartuup-put, piffissap ilaani nunat imartaanni killerqarfiisa iluaniit-tarlutik ilaannilu nunat tamat imartaanniittarlutik.

Makrelit misiliutaasumik 2011mi aalisarneqalerput. 2011mili 2012imilu annikitsuinnaat pisarineqarlutik. 2013imi makrelit 50.000 tonsit pisarineqarput. 2014imi 2015imilu aalisakkat avataaniittut nikerartuartut aalisar-nissaannut Kalaallit Nunaanni periarfissat killeqarmata, Kalaallit Nunaanni makrelit pisassiissutigineqartut ator-luarneqarsinnaanatik. Pisassiissutigineqartut annersaat aalisariutinit nunanit allaneersunit, kalaallit umiarsuaatil-lit attartugaannit pisarineqarput.

Tamatuma kinguneranik, tamanna aalisarnerup Kalaallit Nunaanni killilimmik suliffissanik pilersitsissutaavoq kii-salu aamma killilimmik Kalaallit Nunaanni suliarinnissaa-nerup inerisarnissaanut periarfissiillugik. Aalisariutinik avataaneersunik aalisartitsinermi avataaneersunik suli-soqarnerup kinguneranik, killilimmik naleqarnerulersitsi-soqarpoq akileraarutinillu isertitaqartoqarluni. Makrelit aalisarnerisigut inuiaqatigiit siunissami annertunerusu-mik iluanaaruteqartassappata, kalaallit aalisariutaat aali-sakkanik avataaniittunik nikerartuartunik aalisarsinnaa-lersittariaqarput. Tamanna aamma ingerlatsinermut ata-tillugu piumasaqaatinik nassataqarpoq, pisassiissutissat siusissukkut pisassiissutigineqartarnissaannut atatillugu siunissarlu ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu ukiuni arla-linni atuussinnaasunik pisassiissuteqartalernissamut ata-tillugu. 2015imi aalisarnissaq sioqqullugu Nunatsinni su-liarineqarsinnaasut annertusineqarput, suliffissanik amerlanernik pilersitseqataasussanik kiisalu Nunatsinni naleqarnerulersitseqataasussanik. Ajoraluartumik 2015imi pisat 2013imiit 2014imiillu annikinnerupput.

Taamaammat avataani aalisakkanik nikerartuartunik aali-sarnermik inerisaanissaq pillugu Naalakkersuisut suleqa-tigiissitaliorput, aalisanermik sulialinnik kiisalu kattufin-neersunik ilaasortalimmik, siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu aalisakkat tamakkua qanoq aalisarne-qarnissaannut pissutsinik ilusilersuisussanik. Taamatut periusissanik pilersaarusiornikkut, kalaallit aalisakkanik avataaniittunik nikerartuartunik aalisarnerisa inerisarnis-saat, aalisariutinik avataaneersunik attartortarnerit anni-

killisarnissaat kiisalu kalaallit aalisariutaasa ukioq naal-lugu aalisakkanik tamakkunannga aalisarsinnaanissaat qulakkeerniarlugit. Piffissaq aalisarfiusartup sivitsorne-qarnera, suliffissaqartitsinermut, aalisariutit iluanaarute-qarnerannut kiisalu inuiaqatigiit aningaasaqarniarneran-nut pitsaasumik sunniuteqassaaq. Aalisakkat avataanittut nikerartuartut aalisarnissaannut periusissanik pilersaarusiorniarnermi, aalisakkat nutaat qanoq amerlatiginerannik biologit misissuinerannit ilisi-masat apeqqutaassapput. Biologit makrelit aalisakkallu aalisarneqalersinnaasut allat, soorlu saarullernat, ammas-sassuit ammassaallu pillugit misissuinissaannut, 2016imiit 2019ip tungaanut aningaasanut inatsimmi aningaasanik illukartitsisoqarpoq. Biologit misissuineran-nit inerniliinerit, pisassiissutaasartut siunissamilu pisas-siissutaasartussat pillugit Kalaallit Nunaata nunat tamat akornanni isumaqatiginninniartarnissaani pitsaannerusu-mik aallaavissaqarnissaanut iluaqutaasussaapput. Kalaal-lit Nunaannut nunat tamat akornanni piumasaqaatigine-qartussanut atatillugu qanoq inissisimanissaq eqqarsaa-tigalugu periuseqarnissamut pilersaarutissatut siunner-suutip 2016imi saqqummiunneqarsinaanissaa naatsor-suutigineqarpoq.

Inuussutissarsiornermi killiliussanik aamma suliffeqarnermik nutarterineq

Inuussutissarsiorfimmi killiliussat nutaat – Siunissaq eqqarsaatigaluguKalaallit Nunaanni inuussutissarsiorneq allanngorarfim-miippoq, suliffiit amerlanerit namminersorluni suliassa-qarfimmi nassaassanngortariaqartut. Suliffiit nassaas-saassapput suliffeqarfinni nutaaliortuni mikisuni, kisian-nili aamma takornariaqarnermik inuussutissarsiorfimmi, nunami inuussutissarsiorfinnut arlalinnut kiisalu aatsitas-sarsiornermiittunut.

Aningaasaqarnikkut ineriartornermik pitsaanerusumik kii-salu suliniutinik pilersitsiniarluni, sulinerunermik, nutaa-mik eqqarsarnermik kiisalu inuussutissarsiutinik inerisaa-nermik pisariaqartitsisugut, isumaqatigiittoqarpoq. Aali-sarnermit suliffeqarfinnillu Namminersorlutik Oqartussa-nit pigineqartunit isertitassat taamaallaat naatsorsuuti-gisinnaanngilagut.

Taamaattumik Naalakkersuisut ukiuni makkunani nutarte-rinissamut Kalaallillu Nunaanni inuussutissarsiutigalugu suliffeqarfimmik ingerlatsinissamut killigititaasunik pit-sanngorsaaneq aallutarisimavaat, tamatumuunami siunis-sami ineriartornissaq, siuariartornissaq atugasissaarnis-sarlu qulakkeerneqarsinnaammata. Allatut oqaatigalugu, inuussutissarsiorfimmi suliffeqarfimmilu iluarsaaqqin-nermik annertuumik aallartitsisoqarpoq. Taamaaliorpugut siunissamik inuussutissarsiorfimmi unammillersinnaanis-

98

samut, ineriartornissamut suliaqarnissamullu Kalaallit Nunaat sukasarniarlugu. Isumaqarpugut tamatuminnga anguneqarsinnaasoq inuussutissarsiorneq eqaannerusoq innuttaasunut pitsaanerusunik atugassarititaasunik piler-sitsisarpoq, aningaasarsiornermillu annertusiartortitsi-sarluni, suliffissanik amerlanerusunik, taamalu inuiaqati-giinnut isertitassanik nutaanik kinguneqartumik.

Nunanit allanit aningaasaliisinnaasunik soqutiginnilersit-siniarluni nutarterinermik ingerlatsineq pingaaruteqar-luinnarpoq, attaveqaatitigut avammullu niuernermi sulif-feqarfinnik aningaasalersuinissamut. Inuussutissarsior-nermi killiliussanut (suliffeqarnermilu) naapertorlugu nu-tarterinissamut suliniarneq Naalakkersuisut apriilimi 2016-imi saqqummiussaanni: Kalaallit Nunaat siuariartu-lersoq, sukumiinerusumik nassuiarneqarput.

Kalaallit Nunaat nunat nutaaliaasumik ingerlanneqartut akornannutKalaallit Nunaanni siunissamut piareersartoqarpoq, inuus-sutissarsiornermi unammilleqatigiinneq, ineriartortit-sineq, suliniutinillu ingerlatsineq annertusiartortinneqar-put. Inuussutissarsiorneq eqaannerusoq innuttaasunut pitsaanerusunik atugassarititaasunik pilersitsisarpoq, aningaasarsiornermillu annertusiartortitsisarluni, sulif-fissanik amerlanerusunik, taamalu inuiaqatigiinnut iserti-tassanik nutaanik kinguneqartumik.

Taamaattumik Naalakkersuisut ukiuni kingullerni pimoo-rullugu sulissutigaat nunatsinni inuussutissarsiornermi killiliussat nutarternerat, taamalu killiliussanik pitsann-gorsaaneq, siunissami ineriartorneq, siuariartorneq atu-garissaarnerlu qularnaarniarlugit.

Naalakkersuisut inuussutissarsiornermi killiliussanik nu-tarterinerat immikkoortunut pingaarnernut sisamanut im-mikkoortinneqarsinnaavoq:• Inatsisiliornermik nutarterineq• Kalaallini niuerfinni unammilleqatigiinneq killilersu-

gaannginnerusoq• Inuussutissarsiornermi tapiissuteqartarnermik aaqqis-

suussinernik nutarterineq• Aningaasaliisinnaasunut periarfissat annertusisat

Inatsisit ullutsinnut naleqquttutInatsisit arlaqartut allanngortinneqarput nutarterneqar-lutillu, kalaallit inuussutissarsiornikkut niuerfianni unam-millerneq siuarsarniarlugu, atuisartut illersorniarlugit, ka-laallinilu inuussutissarsiortuni niuernikkut isumaqati-giiaanut inerteqqutaasunut, unammillernermilu killilersui-sunut isumaqatigiissutinullu periarfissat matuniarlugit.

Inuussutissarsiornermik ingerlataqarneq pillugu inatsit pisariillisarneqarpoq ullutsinnullu naleqqussarneqarluni. Inuussutissarsiornermut inatsit maanna atuukkunnaartoq

suliffeqarfiit nutaat nutaaliaasullu unammillersinnaane-rannik killilersuisuusimavoq. Tamatuma atuisartut eqqor-simavai ulluinnarni inuussutissat kiffartuussinerillu aki-suallaarnerannik kinguneqartumik.

Inuussutissarsiornermik ingerlataqarneq pillugu inatsit nutaaq, piumasaqaatinik nutaanik arlaqartunik nunatsinni inuussutissarsiummik ingerlatsinissamut atuuttunik ato-runnaarsitsivoq, tamatumuuna unammillersinnaaneq an-nertusisinnaavoq.

Inuussutissarsiornermik ingerlataqarneq pillugu inatsim-mi nutaami siunertaavoq inuussutissarsiortunut atugas-sarititaasuik pitsaasunik pilersitsinissaq, nunatsinnut inuussutissarsiornikkut ingerlatsivinnik nutaanik soquti-ginnilersitsisinnaasunik, taamalu aamma atugassarititaa-sunik pitsaanerusunik pilersitsisoqarluni, nunatsinni aal-larnisaaniartut namminneq suliffeqarfimmik pilersitsisin-naanerannut.

Unammillerneq killilersorneqannginnerusoqUnammilleqatigiinneq pillugu inatsit kingulleq 2014-imi akuersissutigineqartoq naapertorlugu kalaallini niuerfiu-suni killilersugaannginnerusumik unammillertoqarsin-naaneranut annertusaavoq. Unammillernerup iliuuseqa-rumassuseq annertunerulersippaa, taamaattumillu sulif-feqarfinnut atuisartunullu iluaqutaalluni. Unammillerto-qarnera tapersersorniarlugu inatsimmi inerteqqutigine-qarput periaatsit arlaqartut siusinnerusukkut unammil-lernerup killilersugaanngitsumik ingerlanneqarnissaanut killilersuutaasimasut. Unammillernermut tunngatillugu immikkoortuni siuliini iluarsaaqqinnermi sammiviit ilaanni nassuiarneqarpoq, nunami maani unammillerner-mut ajornartorsiutinik aaqqinneqanngitsunik Atuisoqar-nermut Unammilleqatigiinnermullu Aqutsisoqarfik taku-saqarsinnaammat, soorlu inerteqqutaasunik isumaqati-giissuteqartarnerit kartel-inilu taaneqartuni suleqati-giinnerit aqqutigalugit unammillersinnaassutsimk innar-liisimasut.

Unammilleqatigiinneq pillugu inatsimmi nutaami ammar-neqarpoq suliffeqarfiit kattuttartut pillugit nakkutilliine-rup annertunerunissaa, inerteqqutaavorlu inissisimaffigi-sami oqaasissaqarpallaarsinnaaneq, kiisalu suliffeqarfin-nut nutaanut mikinerusunullu atugassarititaasut pitsann-gorsarneqarlutik.

Inuussutissarsiornikkut tapiissuteqartarnermik aaqqis-suussinernik pitsanngorsaaneqInuussutissarsiornermi siuarsaanermik aaqqissuussineq maanna atuuttoq 2012-imi akuersissutigineqarpoq. Aa-qqissuussinermik 2016-imi nalilersuisoqassaaq, taakkua piffissamut ineriartornermullu naleqqussarumallugit. Aaq qissuussinerit tassaapput:• Suliffeqarfimmik aallartitsinermut atatillugu tapiissu-

99

teqarnissamut periarfissat, qiortakkamik aamma taane-qartartut – assersuutigalugu siunnersortinik namminer-sortunik atuinermut atatillugu.

• Nioqqutissanik ineriartortitsineq, ilaatigullu aallarni-saanernut suliffeqarfinnullu allilerinernut.

• Inuussutissarsiutinut aalajangersimasunut imaluunniit

suliffeqarfinnut immikkut aningaasaliissutissanik im-mikkoortitsisarneq.

Naalakkersuisut inuussutissarsiornerup siuarsarnissaa-nut neqeroorutinut nutaanut siunnersuutaat boksi oqaa-sertalik 2.8-imi nassuiarneqarpoq.

Boksi oqaasertalik 2.8. Inuussutissarsiornerup siuarsarnissaanut neqeroorutit nutaat

Inkubatorordningi2016-imi Inatsisartut upernaakkut ataatsimiinneranni nunami inuussutissarsiutinut tunngatillugu inatsimmut allannguutissatut si-unnersuummik saqqummiussisoqassaaq, tassuunakkut immikkut ikiorsiissuteqartarnermik aaqqissuussinerup – inkubatordningip – pilersinneqarnissaa periarfissaalersillugu, nunani allani misilittakkat (assersuutigalugu Islandimi Israelimilu) takutissimavaat aal-larnisaasartut amerlasuutigut siunnersorneqarnissamik isumasioqateqarnissamill aallrtsarneini pisariaqartitsisartut.

Aallarnisaasoq isumassarsiguni ikiorteqartarnermik aaqqissuussineq iluaqutigalugu ammaanneqassaaq ineriartortitsinermut misi-leraanermullu ikiorneqarnissamut, isumassarsiap pimoorullugu aallarnisalinnginnerani. Attaveqaatit aqqutigalugit aallarnisaasar-tunngorsimasoq inuussutissarsiummik ingerlatsisooreersunut misilittagalinnut attavilerneqarsinnaavoq, isumassarsioqatigisinna-asaanut siunnersuisinnaasunullu.

Ikiueriaatsimik aaqqissuussineq pineqartoq – Inkubatorordningi – aamma neqeroorpoq siunnerfilersukkanik pikkorissarnissanut as-sersuutigalugu tunitsivissarsiortarnermut, niuerfinnik nalilersuisarnernut, naatsorsuusiornermut akileraartarnermilu malittarisas-sanut tunngasutigut. Aaqqissuussineq aamma periarfissaqartitsivoq inerititaqarfiusumik workshops-inik ingerlatsisoqarsinnaane-ranut, aallarnisaasartut naapillutik imminnut isummersoqatigiiffigisinnaasaannik.

Ikiueriaatsimik aaqqissuussineq taanna akuleriinnik imaqarpoq, siunnerfilersukkamik ilitsersuinermik, ineriartortitsiviusumik work-shops-ertitsinernik aamma suliatigut attavilersornernik, ataatsimoortillugit aallarnisaasunut nutaanut suliffeqarfimmik aallartitsi-nissamut patajaatsunik tunngavissiisussanik.

Aningaasaliisussanut periarfissat pitsaanerusutNaalakkersuisut ukiuni arlaqartuni sulissutigisimavaat Kalaallit Nunaanni suliffeqarfinnut aningaasalersuisinnaasunut periarfissat pitsaanerulersinneqarnissaat. Ullumikkut – aamma siunissami – aningaasaliisussanik aamma aningaasaliisussanut qularnaveeqqu-siissutissanut periarfissat amerlanerulissapput, – aallarnisaasunut mikisunnguanut, sumiiffinni aallarnisaasunut, kiisalu naalagaaf-finni amerlasuuni suliffeqarfissuinut.

Aningaasaliisartut tassaapput:• Avammut niuernermi akiligassarsisarnermut aningaasaateqarfik - Eksportkreditfonden• Ineriartortitsinermut aningaasaateqarfik - Vækstfonden• Nunani allani aningaasaliisarnermut aningaasaateqarfik - Den Nordiske Investeringsbank• Europa-miut aningaasaliisarnernut aningaaseriviat - Den Europæiske Investeringsbank

Kalaallit suliffeqarfii 1. juli 2016 aallarnerfigalugu periarfissaqalerput avammut niuernermi akiligassarsisarnermut aningaasaate-qarfimmit- Eksportkreditfonden- danskinit aallaaveqartumit tapiiffigineqarsinnaaleramik.

Ineriartortitsinermut aningaasaateqarfik - Vækstfonden - aamma suliffeqarfinnut namminersortunut qularnaveeqqusiisarpoq, aningaaservimmut matumik ammaruminarnerulersitsisartumik.

Suliniutini annerumaani – soorlu aatsitassarsiornerni – maanna issittumi attartortitsisarnissamut killiliussat inissaminnut inissip-put. Attartorneqarsinnaasunut 500 mio. euro killiliussatut immikkoortinneqarput issittumi inuussutissarsiornikkut suliniutinut Nu-nani Avannarlerni aningaasaliisarnernut aningaaseriviupataani.

Europa-miut aningaasaliisarnermut aningaaseriviat - Den Europæiske Investeringsbank - immikkut attartortitsisarnermut immik-koortitanik aningaasaateqartarpoq nunanut Kalaallit Nunaattut ittunut sammititanik. EIB-ip ingammik soqutiginaateqarpoq aninga-asaleeqataasussatut suliniutini angisuuni, assersuutigalugu aatsitassarsiornerni. Piffissami matumani tigussaasumik Kalaallit Nu-naata aamma EIB-ip akornanni piffissami matumani tigussaasumik isumaqatigiissuteqanngilaq, kisianni suleqatigiinnissamut peri-arfissat ammalluinnarput.

Najoqqutaq: Inuussutissarsiornermut, Suliffeqarnermut Nunanullu Allanut Niuernermut Naalakkersuisoqarfik

100

Suliaqarfinnik allanik ineriartortitsineqNaalakkersuisut inuussutissarsiorfiup ineriartornera suliaqarfinni allani arlalinni siuarsarusuppaat, tamatumani ineriar-tornermik annertunerusumik suliffinnillu amerlanerusunik pilersitsineq Kalaallit Nunaannut iluaqutaasussaavoq. Suliassa-qarfiit tamakku boksimi oqaasertalimmi 2.9-imi naatsumik nassuiarneqarput.

Boksi oqaasertalik 2.9. Suliaqarfinni inuussutissarsiorfimmi ineriartorneq, Kalaallit Nunaannut iluaqutaasussaq

Sermimik aamma imermik avammut nioqquteqarneqNaalakkersuisut anguniagaraat sermimik aamma imermik avammut niueruteqartarneq inuiaqatigiinnutkalaallinut isertitsissutaasalissasoq, taamalu aamma suliffissanik pilersitsiviusinnaasoq.

Aningaasanut inatsimmi aningaasanik immikkoortitsisoqarnikuuvoq sermimik imermillu avammut niueruteqarsinna-anermut ussassaarinermut atorneqarsinnaasunik. Ukiuni kingullerni misissuisitsinernikarlaqartunik suliaqartoqartarpoq, imermillu misiligutissamik Naalakkersuisunit akuerineqartumik nunatsinni sumiif-finni assigiinngitsuni pissarsisoqartarluni.

Naalakkersuisut 2016-mi saqqummiunniarpaat sermimik imermillu ukiuni aggersuni iluaquteqarsinnaanermut periu-sissiaq nutaaq.

Erngup nukingata iluaqutigineqarsinnaaneranik ussassaaruteqarneqNaalakkersuisut isumaqarput kalaallini piginnaasat ilisimasallu erngup nukinganit nukissiuusiortarnermit pigineqar-tut iluatsittumik avammut niuerutinngorsinnaasut. Taamaattumik Naalakkersuisut 2016-imi ingerlaqqittumik ern-gup nukinganit nukissiuusiortarnermi periarfissat nunatsinniittut nunani allani inuussutissarsiornermik pilerisaari-nerni saqqummiussortarniarpaat.

Uumassusillit sananeqaataannik kingornuttagaasunik iluaquteqarneqUumassusillit sananeqaataannik kingornuttagaasunik iluaquteqarluni aningaasarsiorniarneq, Kalaallit Nunaannut annertuumik isertitaqartitsisinnaavoq. Taamaattumik Naalakkersuisut 2016-ip ingerlanerani, suliaqarfimmi inat-simmut allanngortinneqarnikumut inatsisissatut siunnersuummik saqqummiussiniarput, kiisalu nunami uumassusil-lit sananeqaataannik kingornuttagaasunik qanoq attanneqarsinnaasumik aningaasarsiuutaasinnaanersut periusis-siamik suliaqassallutik.

Inuussutissarsiutit pilersitsisinnaassusillit sammillugitInuussutissarsiutit pilersitsisinnaassusillit, tamatumani aamma filmiliornerup silarsuaaniittut, periarfissaqarput, Kalaallit Nunaanni ineriartortitsisinnaanermut suliffissaqartitsisinnaanermullu, kisianni aamma nunatta nunarsuar-miut isaanni isigineqalernissaanut ilisimaneqarlualernissaanullu aqqutissatut, nunatsinnik ilisimasaqassutsimik an-nertusaasutut, kalaallillu kulturiannik inuiaqatigiittullu aaqqissuussaanerannik. Taamaattumik Naalakkersuisut su-lissutiginiarpaat inuussutissarsiutit pilersitsisinnaassusillit ineriartortinnissaat. Tamanna pissaaq Visit Greenlandip inuussutissarsiutini makkunani periarfissanik pilersitsineratigut.

Allatut oqaatigalugu, nunatta pissarsissutiginerusariaqarpaa filmiliani tv-milu nangeqattaartuliani ussassaarusia-nilu avatangiisitut atorneqartarnerput. Tamannalu atuuppoq nioqqutissiornerni, sulisussarsiortarnerni aamma kif-fartuussinerni allani.

Kiisalu aamma sulissutigineqassaaq Kalaallit Nunaat nunatut filmiliortarfittut, kalaallit filmiliaanniksuliaqarnerni, filmiliortullu avatangiisaanni, nunatsinnut filmiliortartunik soqutiginninnerulersitsiniarluni.

Inuussutissarsiutit pilersitsisinnaassusillit sammillugitInuussutissanik tunisassiareqqinnittarneq periarfissaavoq suliffissanik amerlasuunik illoqarfinni nunaqarfinnilu pi-lersitsiviusinnaasutut. Taamaattumik Naalakkersuisut ingerlaqqinniarput kaammattuutigalugu assersuutigalugu aa-lisakkanik nioqqutissianik nunatsinni tunisassiareqqinnittarnissamut. Tamanna pisarpoq ilaatigut suliniutinut aala-jangersimasunut tapiissuteqarnikkut, pingaarnertut inuussutissanik suliareqqiinernut tunngasuni.

Najoqqutaq: Inuussutissarsiornermut, Suliffeqarnermut Nunanullu Allanut Niuernermut Naalakkersuisoqarfik

101

Nunaqarfiit isorliunerusullu inuussutissarsiornikkut ine-riartortinneqarneriNaalakkersuisut anguniagaraat nunami tamarmi inuussu-tissarsiornikkut ingerlatsisoqarnissaata qularnaarnissaa aamma nunami tamarmi suliffissaqarnissaa. Taamaattu-mik Naalakkersuisut nunaqarfinni isorliunerusunilu tunit-siviit nalunaarsortippaat qulaajaavigalugillu. Qulaajaaneq taanna 2016-ip ingerlanerani inassuteqaatinik kingune-qassaaq, – qanoq aaqqissuussinikkut, assersuutigalugu attaveqaatilersuinikkut aningaasalersuisoqassanersoq, aammalu inuussutissarsiornermi tapiissutaasartut assi-giinngitsut allatut aaqqissuunneqartariaqarnersut, – ta-matumuunalu ingerlatsinerit suliffissallu amerlanerusut nunaqarfinni isorliunerusunilu qularnaarneqarsinnaapput.

Oqimaaqatigiimmik periarfissaqartitsilluartu-mik suliffeqarfeqarneq, piumasaqaateqarsin-naasoq

Kalaallini suliffeqarnerup nutarteriffigineqarnera aallar-tilluareerpoq, 2016-imilu suliniutit sukkanerulersinne-qassallutik, taamaasillunilu suliffeqarnermi nutarterineq »Suliffeqarneq toqqissisimanartoq« tassanilu periusissat piviusunngortinneqarlutik.

Suliffissaqartitsinermut periusissiami suliniutit 16-it siunnerfeqarput: • nunatsinni inuusuttunut suliniutit pitsaanerulersissal-

lugit suliffeqarnermilu atugassarititaasunik pitsaasu-nik pilersitsissalluni

• Suliffissaaleqisunik ilitsersuineq naammassisaqarfiu-nerulersissallugu, inersimasullu ingerlaqqinniarlutik tinnersartariaqartut pikkorsissaqqinnissamut periar-fissat annertusassallugit,

• Kommunini sulisuusut nutaaliaanerusunik sakkussaler-lugit, suliffissanut innersuussisarneranni innuttaasu-nullu allatigut sullissisarneranni aamma

• Qularnaassallugu suliffissat sapinngisamik najugaqa-vissunut inuttalerneqartarnissaat.

Suliniutit nutaaliornerupput suliffissarsiuussisarnermi ileqqutoqqanik taarsiisussat, suleriaatsinik ilisimaneqar-tunik ineriartortitsinikkut suliffeqarnermilu ingerlatsine-rup ullutsinnut ikaarsaartinneratigut, – ullutsinnut pigin-naasanik nutaanik pisariaqartitsiviusumut, aamma sulisit-sisunit sulisunillu nutaanik piumasaqarfiusumut.

Iliuusissat pisariaqarluinnartut, kinguaariit nutaat suliffe-qarnermut toqqissisimanartumut aalajaatsumullu aqqu-tissiuutissagutsigit taamaasisukkullu inuussutissarsior-tut kiisalu suliffeqarfeqarfik pissutsit allanngulerneran-nut naleqqussaleruttorput: • Piniarnermi aalisarnermilu amerlanertigut ilinniagaqar-

nikuunngitsunik sulisoqakkajunnermiit, aalisarnerup nutaalianngorsaaffigineratigut immikkuullarinnerusu-nik suliffissaqalernissamut,

• Suliffeqarfinni ingerlatsivinnilu sulipallattoqartarnera-niit, ikinnerusunik sulisoqarluni naammassisaqarneru-sinnaanermut aaqqissuussinermut (Namminersorlutik Oqartussat ingerlatsiviutaat ilanngullugit),

• Pisortani atorfillit amerlasuujuneranniit, siunissami namminersorlutik inuussutissarsiortut akornanni sulif-fissanik nutaanik allanut sanilliullugu amerlasuunik pi-lersitsinermut, soorlu takornariaqarnermut nunamilu inuussutissarsiutinut atatillugu kiisalu aatsitassaqar-nermut atatillugu nutaanik suliffissaqalerneranut, soor-lu aamma utoqqarnut isumaginninnissamullu atatillugu naammattunik piginnaanilinnik pisariaqartitsinermut.

Taamaammat sulisinnaasut (ingerlaavartumik) suliffeqar-feqarfimmut nutaamut naleqqussartariaqarput. Ilinniarti-taanermut suliniutitigut aamma suliffeqarfeqarfimmi siu-nissami pisariaqartitassat naapertornerullugit amerlane-rusut piginnaasaqarnerulernissaat qulakkeerneqarta-riaqarput.

Siullertut sulisorisat – ingammik suliffeanngitsut – pigin-naanngorsartariaqarput, soorlu ilinniarteqqinneqarnikkut. Sulisinnaasut ilarpassui ilinniagaqarnikuunngillat, kiisalu sulisinnaasut 56 procentii meeqqat atuarfiini angusatik qaaffasinnertut angunikuullugit. Suliffissarsiortut aamma 90 procentii tikillugit ilinniagaqarnikuunatik.

Peqatigitillugu sulisussanik ilinniarsimasunik ilinniarsi-manngitsunillu arlalinnik tikisitsisoqartarpoq.Tamatumunnga assersuutaasinnaavoq aalisarnermi kili-saatini avataasiortuni sulisut, naleqq. boksi oqaasertalik 2.10.

Boksi oqaasertalik 2.10. Avataasiutini naalakkatut kalaallit amerlanerusut sulisinnaalernissaannut sinaakkutit tulluartut qulaak-keerutigineqarnissaat

Aalisarnerup inuussutissarsiutiginerani maannakkut kalaallinik naammattunik naalagaarassaqaranilu naalagas-saqannginneq pissutigalugu (naalakkat, aquttut kiisalu maskiinalerisut) aalisarnermi avataaniit sulisussarsiortoqartar-poq, soorlu aamma imaassinnaasoq naalakkat avataaneersut ilaatigut avataasiortuni sulilernermikkut nuna najuga-qarfitsik takusarsinnaaniassagamikku atorfininniartarsinnaassasut.

Namminersorlutik Oqartussat nalunaarutaanni nr. 13imi, 2011mi 17. novembarimeersoq, kalaallit aalisariutaasa aali-sarnermik inuussutissarsiutigineqartut, Kalaallit Nunaanni nalunaarsukkat 24 meterit imaluunniit takinerusut, inut-taqarnissaannut tunngasuuvoq. Kalaallit nunaqavissut aalisariutini inuttarineqartarnissaat nalunaarutip qulakkeer-tussaavaa. Nalunaarut naleqqutaralugu naalakkat (naalakkat, aquttut, igasut/hovmesterit, trawlbait kiisalu aalisakke-rivinni pisortat formandillu) minnerpaamik 60 procentiisa Kalaallit Nunaanni nunaqavissuunerminnik uppernaasinna-anissaat piumasaqaataavoq. Inuttaq nunaqavissoq, Kalaallit Nunaanni najugaqartutut nalunaarsorneqarsimasussa-avoq, minnerpaamillu ukiuni kingullerni marlunni tamakkiisumik Kalaallit Nuaanni akileraartarnikuusussaalluni. Inuttat officeriunngitsut tamarmik najugaqavissuusussaapput. Piumasaqaatit taakkua malinneqarnissaat qulakkeerniarlugu, avalannerit tamaasa umiarsuaatileqatigiit inuttat allattorsimaffiinik Kalaallit Nunaanni Aalisarnermik Nakkutilli-isoqarfimmut (GFLK) nassiussisussaapput, tassanilu inuttat Kalaallit Nunaanni najugaqavissuunersut paasissutissiis-sutigineqartussaalluni.

Kilisaatini akissasiaasartut Nunatsinni qaffasinnerpaat ilaagaat. Kalaallit Nunaanilu akileraaruteqartoqartaraluartoq amerlasuutigut akissarsiat nunanut allanut nassiunneqartarput. Taamatut Kalaallit Nunaat atuinerunikkut isertitassa-raluaminik kiisalu toqqaananngitsumik sunniutaasigut suliffissaqartitsiniarnikkut annaasaqartarpoq.

Taamaammat tamakkua suliffiit akissarsiarissaarfiusut (amerlaqisut) inuiaqatigiinnut kalaallinut aningaasatigut an-nertuumik isertitaasari qulakkeerniarlugit, sulisut kalaallinik inuiaqatigiinni akissarsiaminnik atuisartunik taarsersort-ariaqarput.

Taamaammat aalisarnerup inuussutissarsiutiginerani naalakkat inuttallu kalaallit kilisaatini atorfinitsinneqartarnis-saat pilerinarsartariqarpoq - pisariillisarneqarlunilu.

Tamatumani teknikofficerit maskiinalerisullu tungaasigut annertunerusumik suliniuteqartoqartariaqarpoq. Tamakku-natut qassit ilinniagaqartarnersut siornatigut misissorneqarnikuuvoq. Tassani takuneqarsinnaavoq, allanut sanilliul-lugu taamatut ilinniagallit ikittuinnaat avataani ilinniakkaminnik atuisartut. Taamaammat maskinchefit, maskinmeste-rit kiisalu teknikerit aalisakkerivinni taamaallaat aserfatsaaliinermik suliallit, inuttat pillugit nalunaarummi sumi naju-gaqavissuunissamut piumasaqaatini § 5 naapertorlugu ilanngunneqarnikuunngillat.

Kalaallit umiarsuarni officeritut atorfinissinnaasutut ilinniaqarnikuusut qasserpiaanersut aamma paasiniaruminaap-poq.

Taamaammat aalisarnermik inuussutissarsiortut, ilinniarfeqarfiit attuumassutillit kiisalu suliffeqarfeqarfimmi kat-tuffiit suleqatigalugit piginnaasaqarnikkut, ilinniartitaanikkullu ineriartortitsinerit pisariaqartut Naalakkersuisut qulakkeerusuppaat, kissaatigisatut ineriartortoqarnissaa anguniarlugu. Taamatut isumasioqatigiinnermut ilanngul-lugu, tamakkununnga tunngasut pillugit inatsisit nutarterneqartariaqarnersut nalilersorneqassaaq.

Najoqqutaq: GFLK kiisalu Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

102

Taamaammat piginnaasanut sumiiffinnullu atatillugu ni-kerarsinnaaneq annertusarneqartariaqarput, sulisinnaa-sut piaarnerpaamik eqaannerpaamillu suliffittaarsinnaa-nissaat anguniarlugu. Sulisussarsiortarnerup pisariunani-lu siunertamut toraartuunissaa tamatumani pisariaqar-poq, inuussutissarsiortut piffissaajaratik isumalluutimin-nillu atuivallaartariaqaratik pisariaqartitaminnik sulisus-sarsisinnaaqqullugit.

Nuutsitsineq Kalaallit Nunaanni suliffeqarfeqarfimmut an nertuumik sunniuteqarpoq: Suliffissaaleqineq 2009- miit 2012-imut malunnartumik qaffappoq, kisian-nili ukiuni kingullerni appariartuaarsimalluni. Kisiannili su-lif fissaaleqineq suli qaffasippallaarpoq, tamatumalu ap-par teqqinnissaa Naaalakkersuisut siunertaraat.

Suliniutit suliffeqarnermut tunngasut atorlugit Naalak-

kersuisut, maannakkut suliffinni pioreersuni siunissamilu siunissami pilersussani, sapinngisamik nunaqavissunik su-liffigineqassasut qulakkiissavaat. Taamaattumillu nuna-nit allanit suliartortunik nakkutiginninneruneq attatiin-narneqassaaq.

Suliniutit suliffeqarnermut tunngasut, suleqatigiinnikkut pikkorissartitsinikkullu, piginnaasanik inuussutissarsior-fimmi piumaneqartunik siuarsaassapput. Sulilersitsiniar-nermut atugassanik pitsaanerusunik pilersitsissapput, taamaasilluni sulisumut sulisitsisumullu tulluarsaasoqar-nerulluni. Aammalu nuttarsinnaaneq siuarsassavaat, suli-sussat suliffinnut ornigullutik aallarsinnaanngorniassam-mata.

Suliffissaqartitsinermi periusissiaq”Suliffeqarneq toq qissisimanartoq”Suliffissaqartitsinermi periusissiaq ”Suliffeqarneq to-qqissisimanartoq” 2015-imeersoq, Kalaallit Nunaanni su-liffissaaleqineq pillugu arlalinnik apeqqusiivoq, siunissar-lu qaninneq ungasinnerlu eqqarsaatigalugit arlalinnik aa-qqiissutissanik saqqummiussilluni.

Matuma ingerlaqqinnerani taamaattumik Suliffissaqartit-sinermi periusissiami Suliffissanut, Ilitsersuinernut Pikko-rissaqqinnernullu qitiusumik ingerlatsivissanik ilaatigut qaffaanissamut aningaasanik annertuunik illuartitsiso-qarpoq, taamaasilluni inuusuttut suliffissaaleqinermit il-innialernissaannut suliffeqalernissaannullu anguniagaq toraagaqalerlunilu eqaanninngussammat. Suliffissaqar-titsinermi periusissiami suliniutit pingaarnerit arlallit boksi oqaasertalik 2.11-mi nassuiarneqarput.

103

104

Boksi oqaasertalik 2.11. Suliffissaqartitsinermut periusissiami ”Suliffeqarneq toqqissisimanartoq”-mi suliniutit pingaarnerit

Suliffissanut, Ilitsersuinermut Piginnaanngorsarnermullu centerinik pilersitsineqSuliffissaqartitsinermut periusissiami suliniutitut pingaarnertut inissisimasoq tassaapput suliffissanut, ilitsersuiner-mut piginnaanngorsarnermullu centerit (JVO-centre), illoqarfinni tamani pilersinneqartussat.

JVO-centerini nutaani ilinniagaqarnermut suliffeqarfeqarfimmullu paasissutissat tamarmik katersorneqassapput, ta-amaasilluni suliffissarsiortup suliffissamik nassaarnissaanut pitsaanerusumik siunertaqarnerusumillu ikiorneqarsin-naalissaaq. Kommunini innuttaasunik siunnersuinissamut aningaasat illuartinneqartut atorluarneqalissapput, marloqi-usamillu allaffissorneq pisariaqanngitsoq pinaveersaartinneqassalluni.

Taamaattumik suliffissarsiuussisarfiit Piareersarfiillu ataatsimoortinneqassapput. Suleriaatsit tamarmik tulluarsarne-qassapput assigiissaarneqarlutillu, taamaasilluni nunami tamarmi innuttaasut assigiimmik sullinneqassallutik, kommu-nillu akornanni ajornaquteqanngitsumik nuttarsinnaallutik. Suliffissaaleqisut inuusuttullu, suliffeqarsimanngitsut imaluunniit suli ilinniakkamik aallartitsisimanngitsut, illoqarfim-minni JVO-centerimi, suliffeqalernissaminnut imaluunniit ilinniakkamik aallartitsinissaminnut pilersaarusiornerminni ikiorneqarsinnaapput.

Centerit siunertaraat suliffeqarfeqarfimmik ikorfartuineq kiisalu piginnaasanik katersineq inuusuttunut, suliffeqarni-kuunngitsunut imaluunniit ilinniakkamik aallartitsisimanngitsunut ikiuneruniarlutik. Tamatuma saniatigut JVO-centerit suliffissaaleqisut allat piginnaasatigut pikkorissaanikkut nukittorsaanikkullu suliffeqalersitsinissaq anguniagaraat.

Suliffissanut nittartagaq suli.glNuna tamakkerlugu suliffissanut nittartakkamik Suli.gl-imik pilersitsinerup, ilaatigut qulakkiissavaa kalaallit sulisut ni-kerarsinnaassusaat, taamaasilluni suliffissat amerlanerusut nunaqavissunik sulisoqarnissaat qulakkeerneqassammat. Suliffissanut nittartagaq amerlanerit suliffeqarfeqarfimmut uteqqinnissaannut ikiuutaassaaq.

Kalaallit Nunaanni suliffissaaleqisoqaraluartoq, ukiut tamaasa nunanit allanik ilinniarsimasunik ilinniarsimanngitsunil-lu nunatsinnut suliartortoqartarpoq.Piviusumik tamatuminnga allanngortitsinissamut nuna tamakkerlugu suliffissanut nittartakkap nutaap allanngueqata-affigissavaa.Sumi sulisussanik suliffissamut sulisussarsiuunneqartumut tulluartunik piginnaasalinnik peqarnersoq suliffissanut nit-tartakkap takussutissaqartissavaa.

Piffissap ingerlanerani Suli.gl qitiusutut oqallittarfinngussaaq, nunami suliffiit inuttaqanngitsut tamarmik paasissutis-sarsiffigineqarsinnaassallutik. Siunissamilu suliffissarsiortutut nalunaarsorsimaniaraanni suliffeqarfeqarfimmullu pia-reersimasutut isigineqarniaraanni piumasaqaataalissaaq, nuna tamakkerlugu suliffissanut nittartakkami nammineq CV-mik ilisisimanissaq.

Suli.gl-ip qulakkiissavaa, kalaallinik sulilersitsineq ajornannginnerulissasoq. Piumasaqaataalissaaq sulisitsisut suliffis-sanut nittartakkamik atuisimanissaat, nunanit allanit sulisussanik aallernissaminnut akuerineqannginnerminni.

Paasissutissarsiffik: Inuussutissarsiornermut, Suliffeqarnermut Niuernermullu Naalakkersuisoqarfik

105

Inuusuttut tamaasa qitiutillugitInuusuttut 29-t inorlugit ukiullit 15 procentii suliffissaa-le qisuupput. Tamanna iliuuseqarfigineqassaaq.

Naalakkersuisut ilungersuullugu inuusuttatta siunissaat isiginiarpaat. Ullumikkut inuusuttut amerlavallaartut su-liffissaaleqipput. Inuusuttut 29-it inorlugit ukiullit 15 pro-centii suliffissaaleqipput, tulluarsaqatigiiaanut immik-koor titsikkat tamarmik ilanngunneqarpata, – amerlaval-laallu sivisuallaartumik suliffeqarnerup avataaniittarput, meeqqat atuarfiat nammassisimannginnamikku, suliamik ilinniagaratik sulinermillu misilittagaqaratik.

Nunani avannarlerni misissuisarnerit takutippaat, inuu-suttut pisortanit pilersugaasut ukiorpassuarni tamatu-mannga attasiinnaqqajaakkajuttut, inuuneranni siusis-sukkut ajornartorsiutaannik ikiorsiiffiginnittoqanngik-kaangat.

Taamaattumik Naalakkersuisut siunertarilluinnarpaat, isumagissallugu, suliniutinik amerlasuunik aallartitsissal-lutik, taamaasilluni inuusuttut 30-t ataallugit ukiullit ilin-niarnerminni unittuunnginnissaat suliffissaaleqisunngor-lutillu, assersuutigaluguli assassorluni ilinniarfinni ilinnia-lissasut siunnersorneqarlutillu tapersersorneqassasut qulakkeerneqassasoq.

Taamaattumik Naalakkersuisunut qitiulluinnarpoq inuu-suttunut inuunermi sulinissamut ukiorpassuarnik siuni-minniittuutilinnut atuagarsornikkullu nukittunerpaamik inissisimasuunngitsunut neqerooruteqartoqarnissaa.

Piareersarfiit 2016-imi inissanik ilassutinik 250- inik tu-nineqarput, – ilassutillu taakkua sannavinni sulisitsiner-nut atorneqassapput, soorlu Piorsaavik assigisaallu. Kikkut tamarmik atuagarsornermik ingerlatsissanngillat, assassornermilli suliaqartunik aamma siunissatta sanarfi-nissaani atorfissaqartitsivugut. Taamaattumik aningaa-sanut inatsimmi aningaasanik illuartitsisoqarsimavoq:• Atuagarsornerunngitsumik ingerlatsinerit assersuuti-

galugu Piorsaavik, »Sapinngilanga– Pisinnaavunga« aamma »Pilersitsivik Asimi«.Neqeroorutit assersuuti-galugu sannavimmi/ iggavimmi / ammerinermik inger-latsivimmi sulinermut atasutut aaqqissuutaasinnaap-put.

• Sulisinnaanermut sungiusarneq. Inuusuttut Piareersar-finnissaannut sulilernissaannullu piareersarlugit tigus-saasunik sammisaqartittarnerat.

• Inuusuttunut atuagarsornikkut sanngiitsunut neqeroo-rutit. Immikkut neqeroorutit ilinniartitsisut– special-lærer – immikkut sammisallit atorlugit suliffeqalernis-samut imaluunniit atuagarsornikkut pikkorissarnissa-mut.

Suliniutinik angusassamut toraagaqarneq 2016-imi martsimi inuit katillugit 3.241-t suliffissaaleqi-sutut nalunaarsorsimapput, taakkunani 468-it nunaqar-fimmiipput. Tamanna ukiup siuliani qaammammi tassani suliffissarsiortut katillugit 712-inik appariarneruvoq. Ki-siannili suliffissarsiortut sulinissaminnut qanoq piareer-simatiginersut, suliffissarsiortut amerlassusaasa taku-tinngilaat.

Misissueqqissaarnerit takutippaat, suliffissarsiortut sisa-mararterutaat qaammammi tassani suliffissarsiortutut allatsinnerminni sulilertartut. Taakku assersuutigalugu aalisakkerivinnit tiimimusiallit angerlatitaasarput.

Suliffissarsiortutut nalunaarsukkat sisamararterutaat al-lat suliffeqannginnermit allanik ajornartorsiuteqartarput, sulinissaminnullu piareersimasaratik. Taakku kommuninit eqimattanik 2-nik (suliniutigineqarfigeriaannaat) aamma 3-mik (utaqqiisaasumik uninngasut) taaneqartarput, naleq q. aamma boksi oqaasertalik 2.12.

106

Boksi oqaasertalik 2.12. Inatsisit naapertorlugit kommunit suliniutaasigut eqimattakkaat naleqqussarneqarnerat

Eqimattakkaanik naleqqussaaffigineqartarialinnik immikkoortiterisarneq, inatsisit naapertorlugit kommunit sulini-uteqartarnerannut ilaavoqUkiuni arlertuni suliffissarsiortut eqimattakkaanut pingasunut agguataarnissaat suliniutigineqarnikuuvoq. Suliffitta-arnissaminnut qanoq piareersimatiginerat agguataarinermi apeqqutaatinneqartarpoq. Eqimattakkaaraluni immik-koortiterisarnermi siunertaavoq, innutaasut ataasiakkaat siunertaq toraarlugu suliniuteqarfigineqarnissaat, piaarner-paamik suliffittaaqqissinnaaqqullugit.

Eqimattakkaaraluni immikkoortiterisarnikkut siunertarineqarnikuuvoq, kommunit aaqqissuussanertik naapertorlugu pisariuallaanngitsumik suliffittaarnissaannut kiisalu inuttut atukkatigut suliniuteqarsinnaanissaq.

Eqimattakkaanut immikkoortiterisarneq suli kissaatigineqartutut annertutiginngilaq. Tamatumunnga pissutaanerpa-avoq, ingerlatsiviit akornanni akisussaaffiit qanoq agguataarneqarnissaanut inatsisitigut atuuttutigut qulakkee-risoqarnikuunnginnera. Tamatuma saniatigut aamma inuttut atukkatigut suliniuteqarfigineqarnissamik nalilersuisar-nerup assigiinngiiaarnera pissutaavoq. Tassunga ilanngullugu aamma pisortanit tapiissuteqarnissaannut piumasaqa-ataavoq, innuttaasup (tunngaviusumik) ilumut suliffittaarnissaminut piareersimanera.

Suliffissarsiortutut nalunaarsukkat amerlaqisut, assigiinngitsutigut suliniuteqarfigineqaqqaanngikkunik suliffittaar-sinnaanngillat. Tamatumunnga inuttut ajornartorsiutit kiisalu atornerluinikkut ajornartorsiuteqarnerit, sivisuumik katsorsarneqarnissamik pisariaqartitsineq pissutaasinnaapput.

Naak eqimattat taakkua suliffittaarsinnaanissamut piumasaqaatinik piumaffigineqannginnissaannut periarfissaqa-taluartoq, piumasaqaateqartarneq assigiiaartumik nalilersuiffigineqartanngilaq. Tamakkua saniatigut aamma aala-jangiinissamut akisussaaffik sumiinnersoq erseqqarissuunikuunngilaq.

Inatsimmi nutaami 2015imeersumi, suliffeqarnermut, ilitsersuinermut kiisalu piginnaanngorsaanissamut qitiusumik sullissivinni (JVO-centre) – siornatigut Piareersarfiit – pitsaanerusunik erseqqaarinnerusunillu eqimattanut taakku-nunnga akisussaaffeqarfiit sinaakkusersorniarneqarput. Inatsisit naapertorlugit, eqimattakkaanik assigiinngitsunik susassaqarfinneersunik qitiusumik sullissivinneersunik kiisalu isumaginnittoqarfinneersunik, inatsisit naapertorlugit pilersitsinissaq piumasaqaataavoq.

Tamatuma siunertarineqarpoq, eqimattat akorngini sulilersinnaanermut naleqqunneq apeqqutaatillugu innuttaasu-mullu akisussaaffiit erseqqaarissumik inissitsiterneqarnerisigutinikkut immikkoortiterisoqartarnissaa. Tamatumunn-ga pissutaavoq, eqimattakkaat 1imi inissinneqartut tamarmik suliffittaariaannaanissaat, eqimattamilu 2mi 3milu inis-sinneqartut annerusumik minnerusumilluunniit suliniuteqarfigineqaqqaartariaqartut inississorneqartarnissaat. Ta-amatut eqimattani 1imi sulisinnaanermut nalilersorneqartarnermiit eqimattani 2mi sulisinnaassutsip kiisalu inuttut atukkat naapertorlugit assigiinngitsutigut nalilersuisoqartarnissamut inissinneqariartuaartarneq, toqqaannartumik isumaginninnikkut nalilersuisoqarsinnaaqqullugu kisialu eqimattakkaani 3mi suliniuteqartoqarsinnaaqqullugu.

Qitiusumik suliffissarsiortunik sullissiviit pillugit inatsit nutaaq 2016imi januaarip aallaqqaataani atuutsinneqalerni-kuuvoq. Ilinniartitaanermi piginnaanngorsaanikkullu atorfillit ineriartortinneqarnerat 2016imi ingerlanneqarsinnaas-sasoq naatsorsuutigineqarpoq, suliffissarsiortun ik qitiusumik sullissiviit 2017imi januaarip aallaqqaataani tamakkii-sumik sullissisinnaalerniassammata.

Najoqqutaq: KANUKOKA

Suliffissarsiorlutik nalunaarsornikut sisamaraterutaasa missaat suliffeqarfeqarfimmut piviusumik isersinnaann-gillat, inuttut imaluunniit peqqissutsimik ajornartorsiute-qarnerisa suliffeqarnissaat ilimanarunnaartimmassuk.

Suliffissarsiortut eqimattami 2-miittut soorlu, kalaallisut, qallunaatut, tuluttut, matematikkimi piginnaanngorsar-nissaannut, inuttut ajornartorsiutinik aaqqiinissamut

aamma piginnaanngorsaqqinnissaannut kiisalu peqqis-sutsikkut ajornartorsiutinut, matuma ataani napparsi-maneq atornerluisuunikkullu kivitsiffigineqarnissaminnut pisariaqartitsisuusarput.

Suliffissarsiortut eqimattami 3-miittut, ingerlaqqinnissa-minnut inuttut imaluunniit peqqinnissakkut ikiorneqarta-riaqartuupput, assersuutigalugu piffissami sivisuumi

107

atornerluisuusimanermi katsorsarneqarnermik ikiorser-neqarneq, tarnikkut nappaatinik katsorsagaaneq, meera-nermi atornerlugaasimanermik kingunerlutsitsineq il.il. Eqimattami 3-miittut suliffeqarfeqarfimmut uteqqinniar-tut piffissami sivisuumi suliniutigineqarfigisariaqarput, innuttaasullu ilaat eqimattami 3-miittut immaqa suliffe-qarfeqarfimmut uteqqissinnaasuunngillat.

Sulileriaannarnik suliffissarsiortoqaraluartoq, ukiumut 180-it missaanni nunamiissinnaanermut sulisinnaaner-mullu akuersissutinik ukiumut ataatsimut atuuttunik, nu-nanit allanit Kalaallit Nunaannut suliartortunik tunniussi-soqartarpoq. Nunamiikkallarsinnaanermut sulisinnaaner-mullu akuersissutit affaasa missaat ilinniarsimasunut tun-niunneqartarput, sisamararterutaasa missaat ilinniarsi-manngitsunut tunniunneqartarlutik, sisamararterutaalu kingulliit inunnut ingerlariaqqiffiusumik ilinniarsimasunut tunniunneqartarlutik.

Sulisut nunanit allaneersut akunnittarfinni neriniartarfin-nilu kiisalu sullissisuni allani atugaanerusarput. Sulisut nunani avannarlerneersut pisortani allaffeqarfinni, sa-naartorfinni kiisalu avataasiorluni aalisarnermi atorfinit-sinneqarnerusarput.

Imminut akerlilertumik ajornartorsiutigaarput – nunamiik-kallarsinnaanermik sulisinnaanermillu akuersissutinik amerlasuunik tunniussisarnerput aappaatigullu aamma suliffissaaleqisugut amerlalluinnarlutik – tamanna Naa-lakkersuisuni kissaammik sakkortuumik pilersitsivoq, nu-naqavissut amerlanerit sulilersinneqassasut kiisalu nuna-qavissut sulinissaminnut piginnaanngorsarneruneqassa-sut, taamaasilluni sulisussat unammillersinnaanngorlutil-lu piumaneqarnerusinnaanngussammata.

Tamatumunnga assersuutigineqarsinnaavoq avataasiuti-nik kilisannermi sulisorisat, naleq. boksi oqaasertalik 2.11.

Boksi oqaasertalik 2.11. Kalaallit, soorlu kilisaatini naa-lakkatut sulisorineqarnerulernerisigut sinaakkuser-suunneqarnerisigut iluanaarutaasinnaasut

Suliffeqarnermut uteqqinnissaq ingerlajuaannartumillu suliffeqarneruneqInnuttaasut amerlasuut Kalaallit Nunaanni suliffeqarne-rup avataani inissisimapput – sivisuumik suliffissaaleqi-suupput imaluunniit siusinaartumik suliunnaarnersiute-qarlutik.

Kisianni taakkunani amerlasuut ilaannakuugaluartumik su-lisinnaassuseqarput atorusutaminnik: Piffissani sivikinne-rusuni sulisinnaapput, imaluunniit immikkut aaqqissuussi-vigineqarlutik. Imaluunniit suliassanut allanut ilinniartin-neqartariaqarlutik, imminnut pilersuleqqinniarlutik. Taa-maattuni piginnaanngorsaqqinneq ikiorsiissutaasinnaa-voq. Piginnaanngorsaanermut pilersaarut pitsaasoq aqqu-taasinnaavoq innuttaasup sulisinnaasutut ukiullip suliffe-qarnermiiginnarsinnaaneranut uteqqissinnaaneranulluun-niit, -innuttaasumut inuiaqatigiinnullu nuannaarutaasu-mik.

Ukiuni kingullerni piginnaanngorsakkat amerleriarsimann-gillat, tamannalu ajoraluarpoq, piginnaanngorsagaaneq innuttaasup piffissami sivisuumi pisortanit pilersorneqar-neranik allannguisarmat.

Taamaattumik maanna Naalakkersuisut aaqqissuussineq pisariinnerusoq isiginiarpaat, sulianik ingerlatsisuusunut aaqqissuussinernik pisariitsunik pitsaasunillu naammas-sisaqarfiusinnaasoq, suliffeqarnermi peqataaleqqinnis-samut aqqutissiuussisinnaasumik.

2017-imi Naalakkersuisut inatsisissatut siunnersuummik saqqummiussiniarput piginnaanngorsaasarnerup piumi-narnerulernissaanut aqqutissiuussisinnaasumik.

Naalakkersuisut pingaartippaat, ukiup ingerlanerani ataa-varnerusumik suliffissaqarnissat, soorlu aalisarnerup iluani. Royal Greenlandip aalisakkeriviisa ilaanni sulisin-naasut aalajaannerlu pillugit kiisalu sulinermut atatillugu kulturi pillugit 2015imi 2016imilu suliariniakkat takutip-paat, tamanna suliffeqarfinnut sulisorineqartunullu ilua-qutaasinnaasoq, naleq. boksi oqaasertalik 2.13.

108

Boksi oqaasertalik 2.13. Sulisinnaasut aalajaannerlu pillugit kiisalu sulinermut atatillugu kulturi

Aalisakkerivimmi sulisinnaasut aalajaannerlu pillugit kiisalu sulinermut atatillugu kulturi pillugu suliariniagaq

Sulisorisanut, suliffeqarfimmut naggataatigullu inuiaqatigiit iluaqutigisinnaasaannik kiisalu Sisimiuni Royal Greenland-ip aalisakkeriviani sulinermut atatillugu kulturi pillugu itinerusumik paasiniaalluni suliariniagaq Royal Greenlandip aal-lartitaraa. Pissutsit tamakkua, ilisimasaqarneq, iliuutsit periusaat pillugit soorlu aalisakkerivimmi apersuisarnerit ineri-saanerlu pillugit isumasioqatigiittarnernik paasisimasaat– aaqqiissutaasinnaasullu eqqumaffigalugit nalunaarusiaq su-liarineqarnikuuvoq.

Misissuineq misissueqqissaarnerlu siunnersortinit SIKmeersunit kiisalu Antropologerne ApS suleqatigalugu suliarine-qarnikuupput. Royal Greenlandip sinniisuinit, SIKmiit, Sulisitsisuniit, KANUKOKAmiit, Aningaasaqarnermut Naalakker-suisoqarfimmiit, Suliffeqarfeqarfimmiit kiisalu Niuertoqarfinniit, suliariniakkamut malinnaasoqarnikuuvoq.

Suliariniakkami ataatsimut eqqumaffigineqarnikuuvoq, sulinermut atatillugu kulturip itinerusumik paasisaqarfiginissaa kiisalu inuit ataasiakkaat inuttut, kulturikkut kiisalu aqqissuusaasutigut aalisakkerivimmi sulisut sulinngitsoortarneran-nut pissutaasut paasisaqarfiginissaat. Nammineq ornigunnikkut kiisalu misissueqqissaarnikkut ajornartorsiutaaffiusut soorlu paasissutisseeqatigiittarnerit, suleqatigiinnerit, sulinngitsoornerit kiisalu piumassuseqarnerit suliniummi isum-mersorfigineqarput. Tamakkua aallaavigalugit, ajornartorsiuteqarfiit aaqqiivigineqarnissaannut siunnersuutit allattor-neqarput. Aaqqiissutissatut siunnersuutit taamaalillutik toqqaannartumik sulisuneersuullutillu pisortaneersuupput ima-luunniit misissueqqissaanermi paasisaneersuullutik.

Paasisat pingaarnerit misissoqqissaarneri sisamanngorlugit immikkoortiterneqarsinnaapput: Akileriilluni aalaakkaann-gissuseq, qanoq inissisimanerit tunngavigalugit kiisalu immikkoortortani assigiinngitsuni paasissutisseeqatigiittarne-rup amigaataanera, sulinermi pissutsit annikitsut kiisalu inuttut atukkatigut sinaakkutit amigaataaneri. Paasisaqarfiu-sut, annerusumik suliffeqarfimmi sulisut isumasioqatigineri, aammali pissutsit assigiinnginnerusut aallaavigalugit, ta-makkua aalajangersimasunik suliniuteqarfiginissaat naatsorsuutigineqarpoq. Akileriit aalaakkaannginnerisa sammine-qarnerat aamma inuiaqatigiinnit sunnerneqarpoq. Nalunaarusiami imatut allassimasoqarpoq:

”AKILERIIT AALAJAATSUUNNGINNERAT”Sulisut aalisakkeriviullu akornanni aalajaatsuunngittoqarpoq: sulisut pigaartuunissaminni takkutinngitsoortarput kii-salu suliffeqarfiup ilaatigut sulisut suliassaqartinngikkaangamigit angerlartittariaqartarlugit. Tamanna akileriit to-qqissisimannginnerannik kiisalu sulisut suliffeqarfiup akornanni tatigiqatigiinnginnermik kinguneqartarpoq. Sulisut aalisakkerivimmi suliassatigut pisariaqartinneqanngitsutut misigisarput kiisalu suleqatigiinnermi sulisut pinngitsoor-neqarsinnaanngitsutut imminnut isiginerat amigaataalluni. Sulisut atorfissaarunneqariaannaasutut misigisarput.”

Suliffeqarfiit ukiup ilaani sulisuminnik angerlartitsiinnartariaqartarnerannut ilaatigut pissutaavoq, aalisarnermik inger-latsinerup ilusilersorneqarnikuunera. Suliniutit allat aamma inuiaqatigiit aaqqissuussaanerannit sunnerneqartarput, su-lisorisat ilaqutaasalu inuttut atukkatigut sinaakkusersorneqarneri aamma sunneeqataasarlutik.

Najoqqutaq: Antropologerne ApS – Royal Greenlandip piumasaqarnera naapertorlugu

Aalaakkaanerusumik suliffissaqartitsiniarnerup, ukioq naallugu amerlanerusut suliffissaqarnerannik kingunillit, aningaasaqarnikkut pitsaasumik sunnitaasa naatsukkanut akulerunnissaat ajornakusoorpoq, kisiannili ilaqutariinnut ataasiakkaanut inuiaqatigiinnullu iluaqutaanissaat ilima-gineqarsinnaavoq, pissutsillu qanoq inneri apeqqutaatil-lugit aamma suliffeqarfinnut iluaqutaasinnaallutik. Sulia-riniagaq pineqartoq suliariniagarigallakkatut taamaallaat isigineqassaaq. Suliariniakkamut malinnaatitat pingaar-nertut suliariniakkap aningaasalersornissaa maannakkut sulissutigaat, tassani suliariniakkami Kalaallit Nunaanni sulisut avatangiiserisaannut atatillugu pissutsit ilusaan-nik kiisalu qanoq ileqqajaanerannik qulaajaanerusussaa-

voq, aalisarnermik industrimi pissutsit sumiiffiillu ataa-siakkaat killigititarnerisa avataanni pissutsit ilanngullugit misissuinerusussaalluni.

Suliffeqarfeqarfik periarfissaqarluartoq kiisalu atorner-luisoqarnera akiorniarlugu toraarsilluni amerlanerusunik suliniuteqartoqarnissaaAtornerluisut katsorsarneqartarnerat Naalakkersuisut anguniagaannut pingaaruteqarpoq, ilaqutariit ikiorserne-qarnissaminnut pisariaqartitsinerat iluarsiiffiginiarlugu. Naggasiutitut, minnerunngitsumilliu, atornerluisunik kat-sorsaasarneq suliffissaaleqisut ikilisarnissaannut sakkus-saalluarpoq. Atornerluisut katsorsarneqarneranni su-

109

liaqarfiit pineqartullu suliffii akimorlugit suleqatigiittar-nissaq.

Atornerluinerit ajornartorsiutaanerat ajoraluartumi an-nertoqaaq kiisalu innuttaasunut ataasiakkaanut inuiaqa-tigiillu ataatsimut isigalugit annertuumik sunniisarluni. Imigassamik, hashimik aningaasanillu pinnguarnermik atornerluineq ingammik inuiaqatigiinnut ajornartorsiu-taapput. Innuttaasut inersimasut affaasa missaat ator-nerluinissaat imaluunniit atornerluisartunngornissaat aarleqqutigineqarsinnaasoq, kiisalu angutit tamarmik kii-salu arnat sisamararterutaasa peqqinnanngitsumik imi-gassamik atornerluilersinnaasut siornatigut uppernarsar-neqareernikuupput.

Sumiginnaanikkut, meeqqat angerlarsimaffiup avataani inissinneqartarnerisigut, siusinaarluni sulifinnaajunnaar-nersiuteqalertarnikkut, isumaginninnermi tapiissutitigut, ilinniagaqalersinnaagaluarnikkut sulisinnaagaluarnikkul-lu, sulinikkut isertitassaraluartigut, persuttaanikkut, pe-qquserlluttarnikkut kiisalu ajutoortoqarneratigut, ator-nerluinerit inuiaqatigiinnut akisoorujussuupput.

Atornerluisut akeqanngitsumik katsorsarneqartarnerisi-gut atornerluisumut inuiaqatigiinnullu iluaqutissartai siornatigut misissueqqissaartarnerni erseqqarissumik ta-kussutissaqartinneqarput. Taamaammat atornerluisut akeqanngitsumik katsorsarneqartalernissaat Naalakker-suisut anguniarpaat. Tamatumunnga ilaatigut aningaasa-nut inatsimmi illukartitsisoqassaaq kiisalu tapiissutit pil-lugit kommuninik isumaqatiginninniarnerni apeqqut aam-ma eqqartorneqartassalluni. Pingaruteqarporli erseqqis-sassallugu, ullumikkut katsorsartinnissamut neqeroorute-qartoqartareermat. Akeqanngitsumik atornerluisartut katsorsarneqartarnerat suliniutaareersunut tapertaagin-nartussaavoq.

Neqeroorutissat atornerluisartumut naleqqussakkat assi-giinngitsutigut pilersinneqassapput. Tamatuma kingune-ranik, atornerluisartut siunissami eqaannerusumik katsor-sarneqarnissaminnut neqeroorfigineqartalissapput. Kat-sorsartereernermi peqqinnissaqarfimmiit imaluunniit su-miiffimmi kommunimiit pisariaqartitat naapertorlugit ataqatigiissakkamik neqerooruteqartoqartalissaaq. Ator-nerluisatunik katsorsaasarneq iluatsissappat, isumagi-sassatigut Namminersorlutik Oqartussat kommunillu suleqatigiinnissaat pisariaqarpoq.

Atornerluisut katsorsarneqarnerat pisortanut aningaa-sartuutaagaluartoq, katsorsaanernut aningaasaliissutit siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu pisortat kar-siinut pitsaasumik kinguneqassapput: inuttut atukkat pit-saanngitsut kinguaariinnit kingornunneqartarneri akior-niarnerisigut amerlanerusut ilinniagaqalersinnaalissap-put suliffeqarsinnaalerlutillu – pisortanillu pilersorneqar-

tut ikilissallutik. Soorunami atornerluinernut pinaveer-saartitsineq iluatsippat tamanna iluarnerpaassaaq.

Aningaasatigut oqimaaqatigiimmik sunniitaasa pissutsit allanngujuitsuunissaannut pilersaarummi eqqoqqissaar-tumik naatsorsorneqarnissaat ajornakusoorpoq, kisianni-li atornerluisunik katsorsaaneq iluatsippat tamanna inuiaqatigiinni tamanut pitsaasumik sunniuteqarnissaa assortorneqarsinnaanngilaq.

Anguniakkat sunniutilluAaqqissuusseqqinnermi sammivik 2 naapertorlugu suli-niutit qulaani pineqartut amerlanerit aningaasatigut ukioq 2030mi sunniutaat katillugit 270 mio. koruunit mis-saanniissaput. Titartagaq 2.4. takuuk.

Takussutissaq 5: Iluarsaaqqinnermi sammivik 2-mut angu-niakkat – Siuariartorneq siuarsarlugu aamma arlariinnik sammivilimmut aningaasaqarnermut allanngortitsineq

Titartagaq 2.4. Aaqqissuusseqqinnermi sammiviup 2p ukioq 2030mi sunniutai katillugit.

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2 mio

Aalisarnermut isumalluutinut akitsuut 50

Aatsitassarsiorfik 122

Takornariaqarneq 107

Ilanngaaseereerluni sunniutit katillugit 279


110


PISORTAT INGERLATAQARFIINIK NUTARTERINEQ


Anguniakkat pingaarnerit• Namminersorlutik Oqartussani kommuninilu tamarmiusuni sisamani kingusinnerpaamik 2018-imi aningaasaqar-

nerup oqimaaqatigiinnissaaPisortat ingerlataqarfiini tamarmiusumi aningaasanik aqutsineq pitsaanerusoq• Tunngaviusumik paasissutissat ataatsimoortut kingusinnerpaamik 2020-miSuleriaatsinik, sulinermik, pilersaarusiornermik aamma innuttaasunik sullissinermik digitalinngorsaaneq • Innuttaasut saaffiginnissutaannut naleqqiullugu digitalinngorsaanermik anguniakkat anguneqarsinnaasutPinaversaatitsinermi siusinaarluni suliniuteqarneq• Isumaginninnermi kiisalu peqqinnissaqarfimmi pinaversaartitsinermi siusinaarluni suliniutit pillugit anguniak-

kat anguneqarsinnaasut

111

Kalaallit Nunaanni inuit 56.000-it missaaniippugut, nuna-rujussuarmi nunaqarfippassuarnut siaruarsimasut. Pisor-tat ingerlataqarfii taamaattumik nunanut allanut amerla-nernut naleqqiullugu annertupput, tak. titartagaq 3.1.

Titartagaq 3.1. 2014-mi nunani assigiinngitsuni TAN/IAIN-init %-inngorlugu pisortat atuinerat (Savalimmiut 2013)

Paasissutissarsiffik: Eurostat, Savalimmiuni naatsorsueqqissaartarfik, Statistics Canada, Department of Finance, Canada, Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik

Nassu: Kalaallit Nunaat, Savalimmiut aamma Nunavut eqqarsaatigalugit pisortat atuinerat inuiaqatigiit ataatsi-mut isertitaasa nalingat atorneqarsinnaasut (TAN + Dan-markimiit aamma Nunavumi canadami naalakkersuisuniit ataatsimoortumik tapiissutit) naleqqiullugit procentinn-gorlugit naatsorsorneqarput. Kisitsisit 2014-meersuup-put Savalimmiut minillugit (2013).

Ajunngitsumik atugarissaarnikkut aaqqissuussineq pillu-gu kissaateqarnermut ataqatigiissikkaanni tamanna anni-kitsunik ingerlatsinermi ajoqutinik aamma naleqqutinn-gitsumik annertuumik sulisoqarnissamik pisariaqartitsi-nermik kinguneqassaaq, tassunga ilanngullugit aqutsiner-mi immikkullu ilisimasalinnik suliaqarnerit. Pisariaqartit-sineq tamanna kissaatigineqartutut annertussuseqartu-mik ullumikkut kivissinnaanngilarput, tassa inuiaqatigiin-nik atugarissaartunik assigusunik assersuukkutta ilinnia-gaqassutsikkut appasissumiikkatta. Taamaattumik nukit-tunerusumik pilersaarusiorlugaanerusumillu aaqqis-suunneqartumik ilinniartitaanikkut piginnaanngorsar-nikkullu suliniuteqarnissamik atorfissaqartitsivugut. Pif-fissami sulisunik tikisitsinissamik pisariaqartitsinissaq pisortat suli naatsorsuutigisariaqarpaat, pingaartumik immikkut ilisimasalinnik suliaqartunik.

Namminersorlutik oqartussat aamma kommunit akornanni nukittunerusumik suleqatigiinneq kiisalu ajunngitsumik suliassanik agguaassineq inuiaqatigiinnut pingaaruteqar-tuni aaqqissugaanikkut ajornartorsiutit aaqqiiffiginis-saannut pingaaruteqarpoq aamma innuttaasunut iluaqu-taasunik aamma siunissami kinguaariinnut atugarissaar-

neq qulakkeerniarlugu tamakkiisumik sammisumik sivi-suumillu atasussanik aaqqiinerit qulakkeerlugit. Isumal-luutinik atuinermik suliniutinillu pitsaanerusumik aqut-sineq kiisalu pilersaarusiornerup paasiuminartuunera an-nertusiartuinnartumik pingaaruteqarput.

Pisortat ingerlataqarfiini nutarterinissamut pisariillisaa-nissamullu suliniutit siunertanut arlalinnut iluaqutaassap-put. Ilaatigut innuttaasunut iluaqutaasumik atugarissaar-nermi pisartagaqartitsinerit siunnerfilerneqarsimasut qu-lakkeerniarlugit suliniuteqarneq, ilaatigullu namminersor-tuni ingerlataqartuni ineriartornermut toqqammaviit pit-saanerulersinniarlugit aningaasanik tamanna immikkoor-titsissalluni. Tamanna aqqutigalugu atorfiit ataavartut aamma inuiaqatigiinni pigissaarnerup annertusinera piler-sinneqarsinnaapput.

Nutarteriniarnermi suliniut immikkoortuni arlalinni piler-sitsiniarnikkut pisinnaavoq, tassunga ilanngullugit:• Pisortat ingerlataqarfiini tamarmiusuni aningaasaqar-

nikkut aqutsineq pitsaanerusoq• Tulluarnerusumik aaqqissuussineq aamma nunap ine-

riartortinnera oqimaaqatigiinnerusoq• Sulisut aqutsisullu piginnaasallit kiisalu aalajangiinis-

samut tunngaviit pitsaanerusut • Suleriaatsini, suliassanik naammassisaqarnerni, piler-

saarusiornerni innutaasunillu kiffartuussinermi digita-linngortitsineq

• Aaqqiinerit nutaaliaasut aamma namminersortut suli-niutaannut pitsaanerusumik inissaqartitsineq

• Siusissukkut pitsaaliuilluni suliniutit

Pisortat ingerlataqarfiini tamarmiusuni aningaasaqarnikkut aqutsineq pitsaanerusoq

Inuiaqatigiit agguataarneranni ineriartornerup kinguneraa ukiuni aggersuni arlalissuarni ikinnerusut amerlanerusu-nik pilersuisussaalernerat, soorlu aamma nunap iluani inuit nuuttartut ukiunilu kingullerni nuna qimallugu nuut-toqartarluni. Tamanna pisortani ingerlataqarfiit assigiinn-gitsut iluani akornannilu pingaarnersiuinermut nutaanik piumasaqarfiuvoq, tassunga ilanngullugu ingerlataqarfin-ni pitsaanerusumik pilersaarusiorneq pillugu.

Tamanna aamma tunisassiornikkut ineriartortitsinissaq pillugu aamma aningaasaqarnikkut aqutsinermi sakkunik pitsaanerusunik, siunissami ungasinnerusumi pisariaqar-titsinernut sillimanerusunik piumasaqaateqarpoq.

Pisortat ingerlataqarfiini piviusumik siuariartornikkut aningaasatigut sukangasuumik aqutsineq ima eqaatsigis-saaq akit aningaasarsiornikkullu pissutsit allanngorarne-rannut ilaatigut naleqqussarnissamut pisariaqartitsinermi sillimassalluni aamma pisortat aningaasaqarneranni ata-sinnaassutsikkut ajornartorsiummik taaneqartup ilarujus-

Kalaallit Nunaat

BNI

BNP

112

suini aaqqiinernut annertuunut iluaqutaalluni. Peqatigi-saanik aningaasaqarnikkut aqutsinerup politikkikkut pin-gaarnersiuinermi suliaqarneq erseqqinnerulersissavaa.

Pitsaanerusumik aningaasaqarnikkut aqutsineq aamma ingerlaavartumik siunissamullu ungasinnerusumut pin-gaarnersiuineq pillugu politikkikkut oqallinnerit nammi-nersorlutik oqartussat kisimik suliassarinngilaat, kisianni annertuumik aamma kommunit suliassaralugu. Ukiut kin-gulliit ingerlaneranni Naalakkersuisut, borgmesterit aam-ma KANUKOKA-p akornanni politikkikkut ataqatigiissaari-nerni tamanna pillugu kinguneqarluartumik suleqatigiitto-qarsimavoq. Ilaatigut 2014-mi missingersuutitigut sule-qatigiinnissamut isumaqatigiissummi nutaami tamanna takussaasunik angusaqarfiulereersimalluni. Tassunga ilanngullugu inuiaqatigiinni suliassat annertuut iliunger-sunartullu, aamma pisortat ataatsimoorlutik suleqatigiin-nerisigut aaqqiissunnerisigullu taakku qanoq pitsaaner-paamik aaqqinneqassanersut pillugit ataatsimoortumik paasinninneq annertunerusoq pilersinneqarsimalluni.

Missingersuusiornermi naatsorsuusiornermilu inatsit nutaaqAningaasaqarnikkut annertunerusumik namminersorner-mut sammisumik nunap ineriartortinnissaanik Naalakker-suisut anguniagaqarput. Aningaasaqarnikkut Siunnersui-soqatigiit maannakkut aningaasartuutinik isertitanillu siumut naatsorsuinerisa takutippaat, siunissami malun-naatilimmik alliartortussanik pisortat aningaasaqarneran-ni atasinnaassusermut naleqqiullugu suliassanik anner-tuunik ilungersunartunillu peqareersoq. Pilersuisut nam-matassaattut taaneqartartoq ukiuni aggersuni arlalis-suarni annertusiartussaaq ukioqatigiiaat amerlasuut su-liffeqarfimmik qimatsinerat ukioqatigiiaanillu ikinnerusu-nik taarserneqarneri naapertorlugit. Maannakkut atuga-rissaarnikkut aaqqiissuussinerit il.il. allanngortinneqann-gippata pisortat aningaasartuutaat amerliartussapput. Allatut pisoqanngippat ileqqaarnerit ingerlanniarlugit aamma pisortat aningaasaqarnerat atasinnaasoq qu-lakkeerniarlugu isertitanik allanik pissarsiniarnermi tati-simanninneq annertusiartussaaq.

Pisortat aningaasaqarnerat imminnut ataqatigeeqaat. Ta-manna namminersorlutik oqartussat aamma kommunit akornanni ataqatigiissaarinerup annertusinissaanik kiisa-lu pisortani ingerlatsivinni aningaasaqarnikkut aqutsine-rup nukittorsarnissaanik pisariaqartitsivoq. Maannakkut missingersuusiornermut inatsit taamaallaat Namminer-sorlutik Oqartussanut tunngasuuvoq. Kommunit ullutsin-nut naleqqussarnissaannut ilaatilernissaannullu pisa-riaqartitsisoqarpoq, siusinnerusumut naleqqiullugu pisor-tat aningaasaqarneranni initulerulersimallutik. Aaqqis-suussaanermik aaqqissuusseqqinnermi suliassani nuutit-sinissaq tunngavigineqartumi ilimanarpoq pisortat anin-gaasaqarneranni kommunit ilaanerat siunissami suli an-nertunerulissasoq.

Missingersuusiornermi suleriaatsit aningaasaqarnikkut akisussaaffinnut annertusisimasunut naleqqussapput pe-qatigisaanillu aningaasaqarnikkut isumalluutit politik-kikkut pingaarnersiuineq pillugu aalajangiinissamut pata-jaatsumik tunngaveqarnissaq qulakkeerneqassalluni. Mis-singersuutitigut ataqatigiissaarinermi politikkikkut pin-gaarnersiuinerit erseqqissarneqassapput, aamma anin-gaasaqarnikkut anguniakkani pisortat aningaasaqarne-ranni ineriartornermi aqutsinissamut sakkussaqartitsis-salluni.

2009-mi akiitsutigut ajornartoornerup kingorna ataatsi-moortumik nunami aningaasaqarnikkut aqutsinermik an-nertunerusumik isiginnilerneq sukanganerusumillu sule-riaaseqalerneq nunarsuarmi atugaalernikuuvoq aamma pe-qateqatigiilluni isumaqatigiissuteqarnermut atatillugu EU-p Kalaallit Nunaannut piumasaqaataanut ilaalersimalluni.

Naalakkersuisut missingersuusiornermi naatsorsuutinullu inatsisissatut siunnersuutaat kommunit aamma nammi-nersorlutik oqartussat kiffaanngissuseqarlutik iliuuse-qarnissaannut ullumikkumut naleqqiullugu aningaasaqar-nikkut arlalitsigut killilersuinernik imaqarpoq. Nunami pi-sortat aningaasaqarnerat tamarmiusoq pillugu atasinnaa-sumik aningaasaqarneq pillugu pingaarnertigut angunia-gaq qulakkeerniarlugu tamanna pisariaqarpoq.

Missingersuusiornermi naatsorsuutinullu inatsit nutaaq tunngaviatigut politikkikkut pingaarnersiuinermut erse-qqissunik toqqammavissiissaaq aamma siunissami akor-nanniittumi ungasinnerusumilu politikkikkut aningaasa-qarnikkullu kiffaanngissuseqarluni iliuuseqarnissaq qu-lakkiissallugu aamma aningaasaliisuniit aamma taarsigas-sarsisitsisuniit aningaasaqarnikkut ingerlatsinerup tatigi-nartuuneranut tatiginnittoqassalluni, aamma siunissamut ungasinnerusumut. Taamaattumik piffissap ingerlanerani isertitat pisinnaatitaanerannit annertunerusumik anin-gaasanik amerlanernik atuisoqassanngilaq.

Missingersuusiornermi naatsorsuutinullu inatsit nu-taaq makku pillugit toqqammavinnik imaqarpoq: • pisortat aningaasaqarneranni ineriartorneq pillugu

nunami anguniakkat• namminersorlutik oqartussat aamma kommunit akor-

nanni missingersuusiornernik ataqatigiissaarineq • pisortat aningaasaqarnermik aqutsinerannut piuma-

saqaatit, tassunga ilanngullugu taarsigassarsineq

Inatsisip aallaavigisaa tassaavoq toqqammavimmik qu-lakkeerinissaq, piviusumik isumaqarluni aningaasartuutit piffissap ingerlanerani isertitat pisinnaatitaanerannit an-nertunerusumik amerliartortinneqassanngitsut. Taamaat-tumik missingersuusiornermi naatsorsuutinullu inatsimmi Namminersorlutik Oqartussanut aamma kommuninut ataasiakkaanut piffissami ukiuni sisamani missingersuu-

113

titut oqimaaqatigiittoqarnissaanik imaluunniit missinger-suutitigut sinneqartoortoqarnissaanik piumasaqaateqar-toqarpoq, ukiumi aningaasaqarfiusumut naleqqiullugu siumut sammisumik kiisalu kingumut sammisumik. Missin-gersuutinik oqimaaqatigiinneq inatsimmi nassuiarneqar-poq kommunip naatsorsuutaani imaluunniit Nunatta Kar-siata naatsorsuutaani nalinginnaasumik isertitanut, inger-latsinermut, nuussinernut sanaartornermilu killiffik piffis-sami ukiuni sisamani amigartooruteqarnermik takutitsi-soqassanngitsoq. Taamaalilluni ukiumi ataatsimi missin-gersuutini oqimaaqatigiissitsinissaq pillugu piumasa-qaammit nikingasoqarnissaanut periarfissaqarluni.

Pisortat aningaasartuutaanni siuariartornerup aqunne-qarsinnaanera pingaarpoq. Taamaattumik missingersuu-siornermi naatsorsuutinullu inatsisissami kommunit aam-ma Namminersorlutik Oqartussat ingerlatsinermi nuussi-nernullu ataatsimoortumik aningaasartuutaanni siuariar-tornerup killeqartinnissaanut sakkussaqassaaq.

Ingerlataqarfiit ilai inuiaqatigiinni ineriartornerup ima-luunniit suliniutit allat immikkut salliutinneqarnerisa ma-litsigisaanik alliartorpata pisortat ingerlatsinermi anin-gaasartuutaanni siuariartornermi ineriartornermik aqut-sinissaq pillugu piumasaqaatip kingunerissavaa ingerlata-qarfiit akornanni aningaasanik nuussinissamik pisariaqar-titsilerneq. Pilersitsiniarnerit pingaarnersiuinerillu nutaat nalinginnaasumik immikkoortunit allaniit annertuutigut aningaasalersorneqartussaassapput, pingaartumik anner-tunerusumik avammut niuernikkut aamma namminersor-tut ingerlataqarfiini siuariartornikkut isertitanik annertu-nerusunik pilersitsinissaq iluatsinneqanngitsoorpat.

Aammattaaq anguniagaavoq aningaasaliinernut/sanaar-tornernut aningaasartuutit ilaani minnerpaaffiliinissap qulakkeerneqarnissaa. Piffissap ingerlanerani aserfallat-saaliinermi kinguaattoornerit amerliartuinnarsimapput, siunissami sanaartornermut tunngasuni aningaasaliinerit qulakkeerneqarnissat pisariaqalerluni. Aserfallatsaalii-nikkut kinguaattornerup ilarujussua piviusumik tassaavoq aserfallatsaaliinissamut ingerlatsinermi aningaasartuutit ingerlaavartut pisariaqartut kinguartinneqartarsimaneri, tamatuma kingunerisaanik iluarsaassinermut nutaanillu sanaartornermut siunissamut annertunerusunik aningaa-sartuuteqartoqarluni. Taamaattumik iluarsaassinissamut kinguaattoorneq piviusumik siunissami kinguaariinnit taarsigassarsinertut ippoq. Immikkoortup pingaartinne-qarsimannginnera aamma sulisoqarnikkut ajortumik kin-guneqarsimavoq. Taamaattumik missingersuusiornermut naatsorsuusiornermullu inatsimmi kommunit aamma Namminersorlutik Oqartussat sanaartornermut aningaa-sartuutaat minnerpaamik isertitani aalajangersimasumik annertussuseqarnissaannik piumasaqaatigineqassaaq.

Immikkut ittumik isertitat pisortani ingerlatsinermi ani-

ngaa sartuutit kivinneqarnissaannut pissutissaqartitsis-sanngillat, kisiannili siunissami ungasinnerusumi aningaa-saliinernut atorneqassallutik. Missingersuusiornermi naatsorsuusiornermilu inatsit tunuliaqutaralugu siunissa-mut ungasinnerusumut aningaasaliinernut naatsorsuutiti-gut aningaasaateqarfimmik pilersitsisoqassaaq. Siunissa-mi ungasinnerusumi aningaasaliinerit pillugit Aningaasaa-teqarfimmi inuit akileraarutaannit, tamakkiisumik akile-raarutinit, ingerlatseqatigiiffiit iluanaarutinillu akileraa-rutinit kiisalu namminersorlutik oqartussat pigisaannik suliffeqarfinnik tunisinernit immikkut isertitat katersor-neqassapput ilaatigut aningaasaliinerit taakku inuiaqati-giinnut akilersinnaassuseqartumik pitsaanerpaamik sun-niuteqartuunissaat qulakkeerniarlugu, ilaatigut ingasat-tumik ingerlataqalersinnaaneq annikillisinniarlugu ilaati-gullu utaqqiisaasumik isertitat tunuliaqutaralugit inger-latsinermi aningaasartuutit ataavartumik amerlinnginnis-saat qulakkeerniarlugu.

Aningaasaateqarfiup aningaasaatai sanaartornermuinnaq atugassiaanngillat, ilinniartitaanerup inulerinerluunnit iluani aningaasaliissutinut aamma atorneqarsinnaapput. Aningaasaateqarfimmiit tamatigut aningaasaliisoqassa-tillugu, business case-nik suliarinnittoqartassaaq, Anin-gaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfiup inuiaqatigiit aningaasaqarneranni sunniuteqaatissanik naliliinermi sa-qqummiussinissaamut ilitsersuutaat malillugu. Kingusin-nerusukkut aammattaaq naliliinerit ingerlanneqassapput, tassanilu sunniutit uuttorneqassallutik.

Anguniakkat eqqortinneqarneri Aningaasaqarnermut Naa-lakkersuisoqarfiup naatsorsuinera malillugu napatitsiner-mi ajornartorsiutip malunnartumik annikillineranik kin-guneqassaaq, tak. titartagaq 3.2.

Peqatigisaanik tamanna aningaasartuutinik annikillisaa-sunik iluarsaaqqinnernik naammassisaqarnissamik kiisalu iluarsaaqqinnerit aamma aningaasaliinerit naammassine-qarnissaannut piumasaqaateqassaaq, namminersortut in-gerlataqarfiini siuariartornermik pilersitsilluni.

Missingersuusiornermi naatsorsuuserinermilu inatsisip nutaap tamatuma saniatigut kinguneraa taarsigassarsine-rup aqunneqarnissaanut anguniakkat tunngaviillu nutar-terneqartut inatsisitigut aalajangersarneqarneri, soorlu aamma immikkut ittumik isertitat aningaasaqarnikkut in-gerlatsinermi passunneqarnissaannut toqqammavik inat-simmi aalajangersarneqartoq. Inatsimmi ilaatigut aalajan-gerneqarpoq aningaasatigut ingerlatsinerup atasinnaane-ranik pitsanngoriartitsisumik pisortat taamaallaat taarsi-gassarsisassasut, kiisalu atuisut akiliutaat annertusippata imaluunniit tamatuma kingunerisaanik isertitat ernianik aningaasalersuisinnaappata akiitsunillu akilersuisinnaap-pata inissianut, inuussutissarsiornermi attaveqarnermilu suliniutinut pisortat taamaallaat taarsigassarsisinnaasut.

114

Titartagaq 3.2. Pisortanit siuariartorneq 0,5 %-imut killeqartinneratigut napatitsinermi ajornartosiutip sunniutaa, soorlu missingersuu-siornermi naatsorsuutinillu inatsimmut nutaamut siunnersuummi tunngavigineqartoq


Missingersuusiornermi naatsorsuuserinermilu inatsisip nutaap Kalaallit Nunaata nammineq aningaasaqarnikkut pisariaqartitaanut tunngaviinullu tulluarsakkap piviu-sunngortinnera nalilerneqarpoq suleqatigisani aningaa-saliisunilu aningaasaqarnikkut aqutsinermut aamma pi-sortat aningaasaqarnerannut tatiginninnermik pilersitsi-nermut naleqqiullugu pingaaruteqartorujussuusoq.

Nunat unammillersinnaassusiat uuttorneqarpat allanullu sanilliunneqarpat, ilaatigut World Economic Forumimiit ukiumoortumik Global Competitiveness Reportimi taman-na pisarluni, nunap pingaarnertigut aningaasaqarnikkut patajaassusia aamma pisortat aningaasaqarnerannik naleqquttumik ingerlatsineq unammillersinnaassutsimik uuttuinermi uuttuutitut ilaasarput. Pisortat aningaasa-qarnerannik pitsaasumik isumannaatsumillu aqutsineq aningaasaliinernut tatiginninnerup qulakkeerneqarnis-saanut pingaaruteqarpoq.

Sulisut aqutsisullu piginnaasallit kiisalu aala-jangiinissamut tunngaviit pitsaanerusut

2016-mi misissuinermik ingerlatsisoqarpoq, kommunini aamma namminersorlutik oqartussani aningaasaqarner-mik aqutsinermut tunngasuni anguniakkanut passussiner-nullu naleqqiullugu killiffimmik takutitsisoq. Misissuineq aningaasaqarnermik aqutsinermik takorluukkanut periu-sissianullu nutaanut tunuliaqutaassaaq, aningaasaqarner-mik aqutsinermut sakkunik pitsaanerusunik malitseqar-tussaq aamma immikkoortartat pisariaqartitaat aallaavi-galugit piginnaanngorsaqqinneq isiginiarneqassalluni.

Misissuineq siullermik pisortat aningaasaataannik inger-latsinermi paasiuminartuunermik pilersitsissaaq, pisortat ingerlataqarfiisa pingaarnertut suliassaannik sunniute-qarluartumik aaqqiinermik kinguneqartussaq. Pitsaaneru-sumik aningaasaqarnermik aqutsineq siunissami politik-kikkut pingaarnersiuinernut aningaasaqarnikkut periarfis-sanik annertunerusunik pilersitsissaaq.

Namminersorlutik Oqartussat aamma kommunit suleqati-giillutik 2015-mi pisortat ingerlataqarfiisa ilaanni anin-gaasaqarnikkut aqutsinermi piginnaasanik allannguinis-samullu piareersimanermik qulaajaasimapput. Pingaar-nertigut inerniliussaq tassaasimavoq aningaasaqarnikkut aqutsinissamut piginnaasat suliffeqarfinni misissorne-qartuni pigineqartoq ima qaffasitsigisoq missingersuu-siornermi, missingersuutini malinnaanissamut, nalunaar-suinermi aamma naatsorsuutinut allattuinermut kiisalu naatsorsuutinik saqqummiussinissamut tunngaviusumik aningaasaqarnikkut aqutsinermi suliassat qulakkeerne-qarsinnaallutik.

Taamaattorli suliffeqarfinni assigiinngitsuni pisortani aqutsisunilu aamma piginnaasatigut nikingasoqarpoq, aningaasaqarnikkut pisariillisaanerup annertusineqarnis-saanut akornutaasunik. Taamaaqataanik suliffeqarfinni misissorneqartuni sulisunit misissorneqartuni amerlaner-ni suliamik paasisimasaqarnikkut aamma aningaasaqar-nikkut aqutsinissamut inuit piginnaasaanni piginnaasati-gut nikingasoqarpoq.


115

Taamaattumik kommunini aamma namminersorlutik oqar-tussani aningaasaqarnikkut aqutsinerup iluani piginnaa-saqarnikkut kivitsisoqarnissaanik nalinginnaasumik pisa-riaqartitsisoqarpoq tamatumalu kingorna pisortani suli-sunilu aningaasaqarnikkut aqutsinermi piginnaasanik ine-riartortitsinissamut ingerlaavartumik pisariaqartitsiso-qassalluni. Suliassaq taanna pisortat ataatsimoorlutik ki-vitsinerisigut annertuumik iluanaaruteqarfiusussaavoq. Pisortat ataatsimoorlutik suliniuteqarnerat aningaasa-qarnikkut sunniuteqartumik piginnaanngorsarnissamut kiisalu aningaasaqarnikkut aqutsineq pillugu pisortat ataatsimoorlutik oqaasiinik pilersitsinissamut isumatuu-mik inissaqartitsinissamik qulakkeerissaaq.

Titartagaq 3.3-p kommunit aamma Namminersorlutik Oqartussat ataatsimoorlutik piginnaasatigut kivitsinerup qanoq naammassineqarnissaanut pilersaarut takutippaa.

Pilersaarut ingerlanneqareersimasumi misissuinermut, kingornalu ataqatigiissaarinermut, tunngavinnik misissui-nerup saniatigut pisariaqartitsinerit anguniagassallu suu-neri paasiniarlugit isumasioqatigiinnernut, misiligummik suliniummut naggataatigullu pisortat ataatsimoorlutik il-inniartitaanikkut neqeroorutaasa tamarmiusut ineriartor-tinnerinut agguarneqarsimavoq.

Immikkoortut aappaanni kommunimi misiligummik suli-niut pilersaarutaavoq, aningaasaqarnermik aqutsinermut tunngasuni piginnaanngorsaaneq missingersuusiornermi akisussaasunut pisortanut ingerlanneqartumik aallartin-neqassalluni. Tamatuma saniatigut pikkorissarnerit imai siunnerfilersinnaajumallugit kommunini allani pingasuni aamma namminersorlutik oqartussani pisariaqartitsineq,

inissisimanerit piginnaanngorsarnerup qaffasissusia an-guniarneqartup qaffasissusia paasiniarlugit isumasioqa-tigiinnernik ingerlatsisoqassaaq.

Maannakkut pisariaqartitsineq tassaavoq nalinginnaasu-mik piginnaasatigut kivitsinissaq, kingornalu pisortat in-gerlataqarfiini pisortanik nutaanik aamma aningaasaqar-nikkut suliaqartunik piukkunnarsaanissaq ineriartortitsi-nissarlu ingerlaavartumik pisariaqartinneqassallutik. Ta-manna piviusunngortinneqarluni ingerlanneqalerpat naat-sorsuutigineqarpoq Pisortanik Ilinniarfimmut tamanna ataavarnerusumik suliassanngorumaartoq.

Pisortat ataatsimoorlutik aningaasaqarnikkut aqutsiner-mi piginnaasanik ineriartortitsineq pillugu suliniut pisor-tani nalinginnaasumik piginnaasatigut kivitsiniarluni su-liaqarnermi alloriarneq siulliuvoq, immikkoortoq ataaniit-toq naapertorlugu.

Pisortat ataatsimoorlutik piginnaanngorsaaqqinneratPisortat ingerlataqarfii ingerlataqarfiup pingaarnersatut suliassaanik kinguneqarluartumik aaqqiineranut nale-qqiullugu piumasaqaatinik annertusiartuinnartunik misi-gisaqarput. Anguniagaq tassaavoq innuttaasunut inuussu-tissarsiortunullu iluaqutaasumik pisortani isumalluutit kinguneqarluartumik iluaqutiginissaat. Pisortat isumal-luutaannik kinguneqarluartumik iluaquteqarneq politik-kikkut pingaarnersiuinernut inissaqartitsinermik pilersit-sinermut tamatuma saniatigut iluaqutaassaaq. Pisariilli-saanermi apeqqutaapput pisortat ingerlataqarfiini ator-feqartut akornanni nalinginnaasumik immikkullu piginnaa-satigut kivitsinissaq.

Titartagaq 3.3 Aningaasaqarnikkut aqutsinermut tunngasumi pisortat ataatsimoorlutik piginnaasatigut kivitsinissaannut pilersaarut

116

Namminersorlutik oqartussat anguniagaraat, Aningaasa-qarnermut Sulisoqarnermullu Aqutsisoqarfimmi inissin-neqartumi, namminersorlutik oqartussat kommunillu pe-qataaffigisaanni isumalluutit piginnaasallu katersorne-qarnissaat pisortallu ataatsimoorlutik piginnaanngorsar-fianni aaqqissuunneqarlutik. Piginnaanngorsarfik nunami maani pisortatigoortumik ilinniarfeqarfiit suleqatigalugit pisortat sulisullu ineriartortinneranni suliniutinik ataqati-giissaarissaaq, piginnaasatigut nikingassutinik misissuil-luni kiisalu suliffigissaanermut tunngasuni suliniutinik ataqatigiissaaraluni. Tassani anguniagaq tassaavoq inuiaqatigiinni piginnaasanik nalinginnaasumillu ilisima-sanik ineriartortitsinissaq aamma suliaqarnikkut iluarsaa-qqinnerit naammassineqarnissaat tapersersorlugit, naat-sorsuutigineqarluni tamatuma kingunerissagaa sulisuni kajumissuseqarneq annertunerulissasoq aamma sulisut pisortallu tunniussimasut aalajangiussimaneri qaffassa-soq.

Pisortat ingerlataqarfiini piginnaanngorsarnermut tunn-gasut ullumikkut ajornartorsiummut aalajangersimasumut naleqqiullugu suliassat killeqartut suliarinissaannut siun-nersortinik avataaneersunik sulisussarsilluni aaqqiinernik sunnerneqarsimavoq. Aaqqiinerni pilersaarusiormik isi-ginninneq maqaasineqarpoq amerlanertigullu nunami pis-sutsinit aalajangersimasuniit kaanngarsimasutut isikko-qartarluni. Aaqqiinnerit aamma amerlanertigut annertuu-mik aningaasartuutaapput. Naliliisoqarpoq pisortat ataat-simoorlutik piginnaanngorsarfeqarfiat immikkoortumi in-gerlatsinermi sipaaruteqarnernik (imaluunniit aningaasa-nut taakkununnga annertunerusumik piginnaanngorsaa-nissamik) aalajangersimasunik kinguneqassasoq kiisalu pilersaarusiorluakkamik piginnaanngorsaasoqarneratigut pisortat ingerlataqarfiini pingaarnersatut sulianik aaqqii-nermi kinguneqarluartitsineq annertusissasoq.

Piginnaanngorsarfeqarfiup pingaarnertigut aallutassaris-suaa pisortat ingerlataqarfii immikkoortumi pisariaqartit-sinerit suunerinik paasisaqarnissaq, aamma soorunami il-inniarfeqarfinnik attuumassuteqartunik suleqateqartus-saassalluni, tassunga ilanngullugu Pisortat Ilinniarfiat. Ta-matuma peqatigisaanik nuna tamakkerlugu ilinniartitaa-nikkut pikkorissarnikkullu neqerooruteqarnissamut pe-riarfissiissaaq aamma pikkorissarnerit ingerlanneqarnis-saannut AMA-mi aningaasat atorneqarsinnaassallutik.

Pisortat ataatsimoorlutik piginnaanngorsaanerat aaqqis-suussaanermi iluarsaaqqinneq sioqqullugu aaqqissuus-saanermi aaqqissuusseqqinnermi ataatsimiititaliap isu-maliutissuussutaanut ilaareerpoq. Taamaattumik pisorta-ni piginnaanngorsaanermi aaqqissugaasumik siumut sam-misumik sulisoqassaaq aamma immikkoortuni allani, sa-pinngisamik pisortat ataatsimoorlutik.

Aningaasartuutinik misissuineritAningaasaqarnikkut anguniakkat aamma suliassat anner-tuut ilungersunartullu pisortat ingerlataqarfiini tamar-miusumi aningaasartuutitigut ilisimasaqarnerup annertu-sinissaanut annertuumik piumasaqaateqarpoq, tassunga ilanngullugit aamma kommunini aamma namminersorlutik oqartussanit pigineqartuni suliffeqarfinni.

Kinguneqarluartitsinerusoq pisortat ingerlataqarfiat nammineq takkunnavianngilaq, kisiannili pimoorussamik iliuuseqartoqarnissaanik aamma immikkoortuni tamani anginerusuni aningaasartuutinik akuttunngitsumik misis-suinernik pisariaqartitsilluni. Erseqqissunik piviusorsior-tunillu kiffartuussinermi anguniakkanik saqqummiussiso-qarnissaanik, annertuunik ingerlataqarnermi iluaqutaa-sinnaasunik atuinissaq aamma ingerlataqarfinni tamani aaqqiinernik nutaaliaasunik atuinissaq, arajutsisimanngit-sumik pisiortornermi politikkeqarneq aamma atugaris-saarneq qulakkeerniarlugu aamma assaat atorlugit sule-riaatsit oqimaatsut peerniarlugit digitalinngortitsinerup annertusinissaa atorfissaqartinneqarlutik.

Sulinermut tassunga atasumik pisortat ingerlataqarfiini nakkutilliinermik sulinerup nukittorsarnissaanut aningaa-sat salliutinneqarnissaat pisariaqarsinnaavoq, tassunga ilanngullugit aningaasaqarnikkut ingerlatsinermut inger-lataqarfinnilu politikkinut naleqqiullugu aqutsisuniit paa-sissutissiisarnerup qulakkeerneqarnissaa siunertaralugu. Tamanna suliassanik aaqqiineq, missingersuutinik malit-tarinninneq pillugu takussutissanik piareersaasoqarlunilu ingerlaavartumik nakkutilliinikkut aamma immikkoortut kommunillu suleqatigalugit aningaasartuutinik misissui-nissamik piareersaanikkut pissaaq.Tamatuma 2015 pillugu aningaasanut inatsimmi isumaqa-tigiissut malereerpaa. Tassani ilaatigut allassimavoq in-gerlataqarfinni tamani ingerlaavartumik naammassisa-qarsinnaassutsumik inerisaalluni sulisoqassasoq, aamma ingerlataqarfinni assersuutigalugu inuiaqatigiit katitigaa-neranni allanngornerit aamma ilinniartitaanikkut ingerla-tat annertusinerisa malitsigisaanik annertunerusumik aningaasaliisoqarnissaa naatsorsuutigineqarluni. Isuma-qatigiissutip tunuani partiit isumaqatigiipput politik-kikkut pingaarnersiukkani pilersitsiniarnernut aningaasa-qarnikkut inissaqartitsinermik pilersitsinissamut naam-massisaqarsinnaassutsikkut ingerlaavartumik inerisaa-nissaq pisariaqartoq.

Tamatuma kingunerisaatut peqqinnissaqarfimmut tunn-gasuni aningaasartuutinik misissuineq ingerlanneqaler-poq, ilaatigut peqqinnissaqarfimmi tunngasuni siunissami aningaasaqarnikkut aqutsinermut annertunerusumik er-seqqinnerusunillu toqqammavinnik pilersitsisoqarnissaa-nut atorneqartussaasoq. Misissuinermi siunissami inger-lataqarfimmut siunissami aningaasatigut pisariaqartitsi-nerit pillugit takorluukkat saqqummiunneqarput, aamma

117

politikkikkut aamma peqqinnissaqarfimmi suliatigut to-qqaasoqarneratigut sammivimmut kissaatigineqartumut ineriartornerup sammivia sunnerneqarsinnaalluni, tak. siusissukkut pitsaaliulluni suliniutit pillugit immikkoor-toq.

Peqqinnissaqarfimmut tunngasuni aningaasartuutinik mi-sissuinerup aallartinneqarsimasup saniatigut isumagin-ninnermut tunngasuni immikkoortut ilaanni taamaaqataa-nik misissuinerit aallartinneqarsimapput aamma ilinniar-titaanermut tunngasuni misissuinissat piareersarneqarlu-tik. Ukiuni aggersuni immikkoortuni annertuumik aningaa-sartuuteqarfiusuni allani aningaasartuutinik misissuinerit ingerlanneqartussaassapput, tassunga ilanngullugit sulif-feqarnermut inuussutissarsiornermullu tunngasut. Anin-gaasartuuteqarfiusut immikkoortut pingaarutillit tamar-mik immikkoortumi ataatsimi aningaasat pitsaanerpaamik atorneqarnerisa aamma immikkoortuni assigiinngitsuni pingaarnersiuinissamut periarfissaqarnissap qulakkeer-neqarnissaa siunertaralugu misissuinerit taamatut ittut siunissami ingerlanneqartussaapput.

Anguniakkanik angusanillu aqutsineq Pisortat ataatsimoorlutik suliniutaata ERP (Enterprise Ressource Planning) pisortat pilersitsiniarneranni siunis-sami uuttuisarneq ajornannginnerulersissavaa, siullermik aningaasaqarnikkut aqutsinerup eqqortuunerulersinnera-tigut. Pisortat ataatsimoorlutik aningaasaqarnikkut aa-qqissuussinerannik nutaamik pisineq aamma taassuma kommunini aamma Namminersorlutik Oqartussani aaqqis-suussinernut atassuserneqarneratigut paasissutissanut tatiginartunut isersinnaaneq pitsaanerulersissavaa taakkulu misissuinermik siunertanut atorneqarnissaat ajornannginnerulersillugu.

Ineriartornermik ingerlaavarnerusumik nakkutilliisumik ingerlataqarfiit iluanni akuttunngitsumik itinerusumik aningaasartuutinik misissuinerit ilaneqartarnissaat pisa-riaqarpoq. Sunniutinik uuttuinerup aamma Key Perfor-mance Indicatorsimik taaneqartumik (KPI) atuineq suliniu-tit aalajangersimasut nalilersornerinut atorneqassaaq aamma anguniakkat angusanillu aqutsinerup annertuneru-sumik atorneqarneranut atalluni. Paasissutissiinerusumik tunngaveqartumik kommunit, Naalakkersuisut Inatsisar-tullu aalajangiisinnaanerannut taamaalilluni sakkuuvoq, politikkikkut takorluukkanik pitsaanerpaamik taperser-suisoq aamma pisortat isumalluutaannut pitsaanerpaamik iluaquteqarneq qulakkiissallugu.

Aallaaviatigut Namminersorlutik Oqartussani aamma kommunini aningaasartuuteqarfiusunik pingaarnernik ta-manik uuttuinerit naammassiniarneqassapput. Taamaat-tumik ingerlataqarfinni immikkoortuni pilersitsiniarnerit suliniutillu aallartinneqarsimasut sunniutaannik uuttui-sinnaassapput, aamma suliniutip allaaserinerani KPI-t

ikkunneqassallutik, ingerlaavartumik nalilersorneqarsin-naasut.

Namminersorlutik oqartussat aamma kommunit akornanni missingersuusiornikkut suleqatigiinnermi isumaqatigiis-sutip 2014-meersup nanginneratut ilaatigut ukiumoortu-mik ataatsimoortumik tapiissutinik isumaqatigiissutinut aamma ingerlataqarfiit ataasiakkaat iluanni peqataasut akornanni isumaqatigiissutinut atatillugu inuiaqatigiit aa-qqissugaaneranni ajornartorsiutit anginerusut aaqqiiffi-ginissaannut naleqqiullugu ataatsimut suliniutit, angu-niakkat aamma KPI-t oqaasertalersorneqassapput.

Aningaasaqarnermi atasinnaassutsimik siunissami unga-sinnerusumi ajornartorsiummi pisariaqarpoq sukannersu-mik pingaarnersiunissaq, tassanilu innuttaasunut inuussu-tissarsiutinullu annerpaamik sunniuteqartut pilersitsi-niarnerit toqqarneqarnerinut naleqqiullugu sunniutinik uuttuinerit annertuumik pingaaruteqarsinnaallutik. Aam-ma aningaasanut inatsimmut siumut sammisumik pingaar-nersiuinermi, taakkununnga aningaasaliisoqarnissa sio-qqullugu, suliniutinik nalilersuisoqassanersoq eqqarsaa-tigineqassaaq.

Tulluarnerusumik aaqqissuussineq aamma nu-nap ineriartortinnera oqimaaqatigiinnerusoq

Kommuninik missingersuutitigut suleqatigiinnermi isuma-qatigiissutip nutaap januar 2014-meersup Kommunit aamma Namminersorlutik Oqartussat akornanni politik-kikkut allaffissornikkullu suleqatigiinnermut erseqqissu-mik paatsuugassaanngitsumillu ilusiliineq qulakkiissavaa. Pisortat suliniutaat pitsaanerulersinniarlugit pingaarluin-narpoq Namminersorlutik Oqartussat aamma Kommunit akornanni akisussaaffiit erseqqissumik agguarsimanis-saat.

Isumaqatigiissutip malitsigisaanik ingerlataqarfinnut ukiunut arlalinnut pilersaarusiortoqassaaq, Namminer-sorlutik Oqartussani aamma kommunini pisortat aningaa-saqarnerannik siunissamut ungasinnerusumut pilersaaru-siornermut aallaaviusussaq. Ingerlataqarfinni pilersaaru-tit inuiaqatigiinni katitigaanermi ineriartorneq aamma kommunini suliassat annertuut ilungersunartullu sillimaf-figissavaat.

Aaqqissuussaanermik iluarsaaqqinnerup malitseqartin-neraAaqqissuussaanermik iluarsaaqqinnerup 2015-mi naliler-sorneqarnerata kingorna allaaserisaq 3.1-imi allaaserine-qartutut aaqqissuussaanermik iluarsaaqqinnerup piviu-sunngortinniarnerani sulinerup salliutinneqarnissaa pillu-gu kommunit aamma Naalakkersuisut akornanni isumaqa-tigiittoqarpoq.

118

Boksi oqaasertalik 3.1 Aaqqissuussaanermmik iluarsaaqqinnerup 2009-meersup tunuani pingaarnerit tunngaviillu

Aaqqissuussanermik aaqqissuusseqqinnermi ataatsimiititaliap isumaliutissiissutaa tunngavinnik ukuninnga tunngaveqarpoq • Inatsisiliornermi nakkutilliinermilu suliassat suli qitiusumit isumagineqassapput – namminersorlutik oqartussanit• Suliassat suliassamik pitsaanerpaamik isumaginniffiusumi naammassineqassapput:

• Suliassat, tunniussineq suliassanik naammassinninnermik ajornerulersitsisut, suli namminersorlutik oqartussanit isumagineqassapput.

• Namminersorlutik oqartussaniit kommuninut iluaqutaasunik nuunneqarsinnaasunik suliassanik nuussisoqassaaq.• Kommuniniit namminersorlutik oqartussanut iluaqutaasumik nuunneqarsinnaasunik suliassanik nuussisoqassaaq.

Aaqqissuussaanermik aaqqissuusseqqinnermi ataatsimiititaliap isumaliutissiissutaani ilaatigut Aaqqissuussaanermik aaqqissuusseqqinnermi ataatsimiititaliap kaammattuuteqarnermini pingaarnertigut tunngaviit uku pingaartippai:

• Pitsaanerusumik kinguneqarluarnerusumillu innuttaasunik kiffartuussinermik pilersitsineq• Inatsisitigut isumannaatsuunerup qaffanneqarnera• Pisortanut ajornannginnerusumik isersinnaaneq.

Aaqqissuussaanermik aaqqissuusseqqinnermi ataatsimiititaliap aamma iluarsaaqqinnermut tunngaviit uku pingaartippai:• Pisortat innuttaasumut qaninnerulissapput• Nalunaarasuartaatit /innuttaasut isertarfiannik atuisoqarneratigut imminut kiffartuunnissamut innuttaasut an-

nertunerusumik periarfissaqalissapput• Kommunini aamma namminersorlutik oqartussani pisortat qarasaasiaqarfii ataqatigiinnerusut• Inatsisit allaffissornerullu pisariinnerulersinneri• Kommunini atorfeqartut suliatut paasisimasaqarnerat ilinniagaqarsimanerallu qaffassimasoq• Kommunini sumiiffinni kiffartuussiviit, taamaalilluni innuttaasut pisortat allaffeqarfiinut tamanut isersinnaallutik.

Aaqqissuussaanermik aaqqissuusseqqinnermi ataatsimiititaliap tamanna tunuliaqutaralugu ilaatigut uku kaammattuutigai:• Kommuninik naligiittunik kommunit aaqqissuunnerinik (4) pilersitsisoqassaaq, qitiusumiit kommuninut nuunneqar-

tussanik suliassarpassuarnik kivitsisinnaasutut angissuseqartunik.• Suliassanik aalajangersimasunik arlalinnik nuussineq, annerusumik qitiusumiit kommuninut.• Suliassanik tunniussinerup malitsigisaanik Naalakkersuisut aamma Inatsisartut aaqqissugaanerat annikillisinne-

qassaaq.• Kommunalbestyrelsit ataatsimiinerinut video atorlugu ataatsimiinnerit annertunerusumik atorneqarsinnaaneri.• Isumalluutit siunnerfeqarnerusumik tamanallu tunnganerusumik atorneqarnissaannut suliffeqarfinnut suliatigut

killiliinerit apeqqutaatinnagit aqutsisunit ataatsimoortunik pilersitsisoqassaaq.• Pisortanit pisartakkat sapinngisamik ingerlaannartumik tunniunneqarsinnaalissapput.

Kommunit aamma Naalakkersuisut isumaqarput pisortat ingerlataqarfiini aaqqissugaanerup aaqqissuunera tunn-gaviatigut imatut tunngaveqassasoq:• aaqqissuussaanermik iluarsaaqqinnerup isumaliutis-

siissutaani tunngaviit, aallaaviit kaammattuutillu tunn-gaviatigut ataatsimoorfiusutut najoqqutatullu ataqati-giissutut suli atuupput, aamma

• missingersuutitigut suleqatigiinnermut isumaqatigiis-sutip aningaasaqarnikkut ingerlatsineq aamma pisortat suliassanik suliaqarnerat pillugu siunissami atasinnaa-sunik aaqqiinikkut pisortat aningaasaqarneranni tamar-mi aningaasaqarnikkut atasinnaasumik ineriartornermik qulakkeerisumik pingaarnertigut angunikkat aningaa-sallu aalajangersimasut.

Taamaalilluni aamma suliassanik nuussinissaq pillugu isu-maqatigiittoqarpoq, pingaarnersiuineq piareersarluarne-qartumillu pilersaarusiorneq aallaavigalugu namminer-

sorlutik oqartussaniit kommuninut tulluartumik nuunne-qarsinnaasut.Tamatuma ilaatigut kinguneraa• kommuninut tamanut ataatsikkoortumik suliassanik

nuussinissamut piviusumik piareersimasoqarnera qu-lakkeerneqassaaq, taamaalilluni marloqiusamik allaf-fissorneq aamma kommunit pitsaanernut pitsaanngin-nerusunullu agguarneri pinngitsoorneqarluni,

• immikkoortuni anginerusuni ingerlataqarfinni pilersaa-ruteqassaaq, kommunit aamma namminersorlutik oqar-tussat akornanni naleqqussarneqarsimasut,

• suliassat isumaginissaannut piginnaasat eqqortuni inis-sisimanissaat qulakkeerneqassaaq,

• suliassanik nuussinermut piumasaqaatit pillugit erse-qqissunik isumaqatigiissuteqassaaq, tassunga ilanngul-lugit aningaasaqarnermi pissutsit kiisalu siunissami inissisimanerit akisussaaffiillu agguarneri,

119

• namminersorlutik oqartussat aamma kommunit akor-nanni ataatsimoortumik tapiissutinik isumaqatigiis-summut najoqqutap ineriartortinnera sulissutigeqqin-neqassaaq, taamaalilluni ukiut ataasiakkaarnagit ukiu-nut arlalinnut tunngasuunerulerluni peqatigisaanillu im-mikkoortuni pingaarutilinni ataatsimoorluni suliniute-qarnikkut siunissamut ungasissumut ineriartornermut ataatsimut anguniakkanik aamma kissaatinut naleqqa-nik imaqarluni. Tamanna pisinnaavoq ingerlataqarfiit ataasiakkaat iluanni kommunit aamma Naalakkersuisu-nut ilaasortap immikkoortumi aalajangersimasumi aki-sussaasup akornanni toqqaannartumik isumaqatigiissu-teqarnikkut,

• immikkoortumi allaffissornerup annikillisinnissaanut utertitsinermi aaqqissuussinerit nutarterneqassapput aamma aaqqissuussinerit inuiaqatigiinni annertuneru-sumik imminut pilersornissap pisariaqarneranut aaqqis-suussinerit tapersersuinissaannut kaammattuineq qu-lakkeerneqarluni.

Tamanna isumaqarpoq immikkoortut suut kommuninut nuunneqarnissaat tulluarnerpaajunersoq pillugu kingumut aaqqissugaasumik misissuisoqassasoq aamma qulaani al-lassimasut aallaavigalugit taakkuninnga pingaarnersiui-soqarluni.

Tassaniippoq aamma immikkoortut, iluaqutaanngitsumik kommunimiittut namminersorlutik oqartussanit tigune-qarsinnaasut, pissutsit pingaaruteqartut pissutigalugit pitsaasumik innuttaasunik kiffartuussinerup qulakkeer-neqarnissaa eqqarsaatigalugu.

Nunami oqimaaqatigiissumik ineriartorneq kommunini si-masani siuariartorfiusoqUkiuni kingullerni politikkikkut sammisani oqallisaaner-paanut ilaasoq tassaasimavoq kommunit akornanni ine-riartorneq aamma kommunit killeqarfiisa akornanni innut-taasut isertitaanni aamma akileraarutinut tunngaviusuni annertuumik assigiinngissuseq taamaalillunilu tulluartu-mik assigiiaartumik kiffartuussinerup qaffasissusiata pi-giinnarnissaanut kommunalbestyrelsinut tamanut anin-gaasaqarnikkut periarfissat assigiinngitsuullutik.

Taamaattumik ilaatigut akileraarutitigut naligiissaariner-mut aamma ataatsimoortumik tapiissutit agguarnerinut toqqammavitsigut iluarsaaqqinnissamut arlaleriarluni mi-siliisoqarsimavoq.

Tamatumunnga tunuliaqutaasoq aamma tassaavoq nut-sertoqarnerup ilusaata malitsigisaanik kommunit akor-nanni assigiinngitsumik ineriartortoqarsimanera, kommu-nit ilai nutsertut amerlanerunerannik misigisaqarsimallu-tik pingaartumillu kommunini illoqarfinni anginersaqarfiu-soq piffissami inuit amerlisimallutik, nunalu ataatsimut isigalugu inuit ikileriarnerannik misigisaqarsimalluni.

Maannakkut naligiissaarinermik aaqqissuussineq aamma ataatsimoortumik tapiissutinik agguaaneq innuttaasut ukiumikkut katitigaanerat tunuliaqutaralugu pilersuisut naatsorsornerinik annerusumik tunngaveqarpoq. Taman-na allanut naleqqiullugu pisariitsuuvoq kommuninilu tunn-gaviatigut atukkat assigiinngitsuunerinut eqqortumik uuttuummik pinngitsoorani takutitsinani.

Tamanna tunuliaqutaralugu kommunit akornanni naligiis-saarinermut nutaamik najoqqutassaliortoqassaaq, ag-guaasseqqinnerunermik pilersitsisumik aamma ullu-mikkornit patajaannerusunik paasissutissanik tunngave-qarnerusoq. Pingaarnertigut tunngaviit siunertallu ukuup-put:• Kommunit akornanni aningaasaqarnikkut naligiisitsine-

rusumik pilersitsisoqassaaq taamaalillunilu innuttaasu-nik ullutsinnut naleqqunnerusumik kiffartuussinissa-mut kommunit periarfissaasigut assigiinnerusunik pe-riarfissiisoqarluni.

• Naligiinneq aamma innuttaasut assigiimmik periarfissa-qarnerisa qulakkeerneqarnissaa pillugu apeqqummiip-poq, aamma innuttaasut minnerpaamik assigiimmik tunngaviusumik kiffartuunneqarnerinik qulakkeerinis-samut naligiissaarineq iluaqutaassalluni.

• Naligiissaarineq paasiuminartuussaaq sapinngisamillu pisariittuussalluni peqatigisaanillu sapinngisamik tul-luartuussalluni.

• Anguniagaq tassaanngilaq 100 pct.-imik naligiissaa-rineq, tassa kommunit ataasiakkaarlutik pisariaqarti-taannut naleqqiullugu kommunit kajumissuseqarnis-saannut aamma periutsimik toqqaanermut inissaqartit-sissalluni.

Tassunga ilanngutissaaq kommunini ataasiakkaani akile-raarummik akilikkami aamma kiffartuussinerup pisortanit tunniunneqartup akornanni tulluartumik ataqatigiittoqar-neranik innuttaasut misigisaqartariaqarmata. Naligiissaarinermi aaqqissuussinermik allannguinerup kingunerissavaa kommunit akornanni aningaasat taakku nutaamik agguarneqarneri. Maannakkut aaqqissuussiner-mut naleqqiullugu taamaalilluni maanna tikillugu atorne-qartumut naleqqiullugu najoqqutat allat malillugit ag-guaasseqqinnerussaaq. Siunertamut tassunga pingaar-poq tunngaviusumik innuttaasunik kiffartuussinermi su-lianik kivitsinermut atasunik aningaasartuutit aaqqissu-gaanerini assigiinngissutsit erseqqissarnissaannut kom-muniniit paasissutissat tunngaviusut eqqortut ataatsi-moorluni pilersinneqarnissaat. Suliaq taanna kommunit, namminersorlutik oqartussat aamma Naatsorsueqqis-saartarfiup akornanni suleqatigiinnikkut pissaaq. Angu-niagaq tassaavoq paasissutissatigut tunngaviit pitsaane-rusut naligiissaarinermik aaqqissuussinermut nutaamut 2019-miit atuutilersussamut tunngavissiinissaq.

120

Naligiissaarinermut aaqqissuussineq nutaaq piffissann-gorpat kommunini naligiissaarinermut patajaatsumut tunngaviussaaq taamaalillunilu kommunini aningaasaqar-nikkut pilersaarusiornermut naleqqiullugu paasiuminar-tuussalluni.

Sanaartornermik pilersaarusiorneqNuna tamakkerlugu, nunami sanaartornikkut pilersaaru-siornermik ingerlatsineq sanaartornermi ingerlataqarfin-ni pilersaarutini ingerlataqarfinnut ataasiakkaanut nalu-naarutigineqartarpoq, aamma sanaartornermi ingerlatani pilersaarutit taakku pillugit ataatsimut takussutissiat nu-na tamakkerlugu pilersaarut pillugu nassuiaammi kater-sorneqartarlutik. Kommunit sumiiffinni pilersaarutitigut periusissiatut suliarisarpaat. Sanaartornermi ingerlata-qarfinni pilersaarutit, nuna tamakkerlugu pilersaarutit pil-lugit nassuiaatit aamma pilersaarutini periusissiat immi-nnut ataqatigiissarneqassapput imminnut tulluarsarne-qarlutik.

Piviusumik taamatut ataqatigiissaarineq tulluarsaanerlu manna tikillugu annertunerusumik naammassineqarsi-manngilaq. Suliaq ukiuni kingullerni marlunni annertuumik salliutinneqalersimavoq, tak. aamma nuna tamakkerlugu pilersaarut pillugu nassuiaat 2015 (pisariaqartumik ata-qatigiissaarineq) aamma nuna tamakkerlugu pilersaarut pillugu nassuiaatissaq 2016 (pisariaqartumik pingaarner-siuineq).

Sanaartornermi ingerlataqarfinni pilersaarutit sapinngi-samik atorneqarsinnaasunngortinniarlugit Politikkikkut Aqutseqatigiit aalajangersimapput nuna tamakkerlugu sa-naartornermi ingerlataqarfinni pilersaarutit ingerlaavar-tumik ukiunut qulinut pilersaarutaassasut. Tassa imaap-poq sanaartornermi ingerlataqarfimmi pilersaarut tama-tigut ukiunut aggersunut qulinut siumut naatsorsorneqar-simassaaq. Peqatigisaanik pilersaarut naleqquttumik akuttunngitsumik nutarterneqartassaaq, ikinnerpaamik ukiumut ataasiarluni, sanaartornermi ingerlataqarfinni pi-lersaarutit tamarmik nutarterneqarsimaneri qulakkeer-niarlugit. Sanaartornermi ingerlataqarfinni pilersaarutit qaqugukkulluunniit atuuttut – kommunit pilersaarusior-nermi periusissiaat aamma kommuninut pilersaarutit as-sigalugit – nuna tamakkerlugu nuna pillugu paasissutis-saasivimmi NunaGIS-imi elektroskiusumik takussaassap-put.

Pingaaruteqarpoq nuna tamakkerlugu ingerlataqarfinni pilersaarutit aamma kommunini pilersaarusiornerit akor-nanni ingerlaavartumik tulluarsartarnissaat. Taamatut ataqatigiissaarinermi, tulluarsaarinermi takussaatitsiner-milu inuiaqatigiinnut iluaqutaasut paasinarluinnarpoq. Ataaniittunik pitsanngorsaanerup ilarujussua ullumikkut ingerlanneqartoq atorunnaarsinneqarsinnaavoq. Aam-mattaaq ataatsimoortumik inuiaqatigiinni pingaarner-

siuineq aallaavigalugu aningaasaliinissamik pisariaqartit-sineq pillugu pitsaanerujussuarmik ataatsimut takussu-tissiinermik pilersitsisoqassaaq. Peqatigisaanik tamanna akiitsunik aningaasaliinernillu eqqornerusumik pilersaa-rusiornermut tunngavinnik qulakkeerissaaq, tassani aam-ma sumiiffinni sanaartornikkut ingasattumik ingerlataqa-lersinnaanerup pinngitsoortinneqarnissaa eqqarsaati-gineqarluni.

Boksi oqaasertalik 3.2. Ingerlataqarfimmi pilersaarusiornermi sunniiveqatigiinnermut assersuut

Ataqatigiissaarineq, tulluarsaaneq takussaanerulersit-sinerlu qanoq sanaartornermi ingerlataqarfimmi sulias-sani pitsaanerusumik ataatsimoortumik inuiaqatigiinni naleqarnerulersitsinerup qulakkeerneqarnissaanut as-sersuut ataaseq tassaavoq Tele Greenlandip Maniitsoq aamma Sisimiut aqqutigalugit Nuummiit Aasiannut im-map naqqatigut kabelip tallineqarnissaanut kiisalu Qa-sigiannguit aqqutigalugit Aasianniit Ilulissanut radiot sukkasuumik atassuteqatigiiaarfiusut sanaartornissa-annik maannakkut pilersaarutit, ima sukkatigisut immap naqqatigut kabilimut toqqaannartumik atassuteqarne-rit assigalugit, kiisalu kingusinnerusukkut radiot atassuteqatigiiaarfiusut Uummannamiit Upernavimmut tallineqassallutik.

Taakku aqqutigalugit innuttaasut ilai, immap naqqati-gut kabelikkut sukkasuumik internettikkut atassuteqar-tut amerlassusaat maannakkut 36 %-iusut 2017-mi 66 %-inut amerlanerulissapput. Innuttaasut pingajorarte-rutai marluk internettikkut sukkasuumik atassuteqaler-pata taava tamanna inuiaqatigiinni ullumikkornit pitsa-anerujussuarmik iluaqutigineqarsinnaavoq.

Atuartitsinermut tunngasut ingerlataqarfinni pilersa-arutini allani ingerlaannartumik periarfissanik nutaanik pilersitsiffigisariaqartut ilagaat. Innuttaasut amerla-nersaat taamaalillutillu meeqqat atuarfianni atuartut internettikkut piginnaasanik annertuunik iluaquteqaler-sinnaappata taamaattumik atassutit amerlasuut sillim-affigineqassapput. Nalunaarasuartaateqarnermut tunngasuni sanaartornermi ingerlataqarfimmi pilersa-arutit taamaattumik maannangaaq tuniluutsinneqa-reertariaqarput, ilaatigut meeqqat atuarfianni ingerla-taqarfimmi pilersaarutini aamma peqqinnissaqarfimmi ingerlataqarfiup iluani nalunaarasuartaatit atorlugit katsorsaanikkut aaqqiinerit annertunerusumik atorne-qarnissaannut atatillugu pilersaarusiornermi.

Taamaalilluni ingerlataqarfinni pilersaarusiornerup pit-saanerulerneratigut paasiuminarnerulerneratigullu ilua-naarutit annertuujussapput.

121

Suleriaatsini, suliassanik naammassisaqarner-ni, pilersaarusiornerni innutaasunillu kiffartu-ussinermi digitalinngortitsineq

Digitalinngortitsineq inuiaqatigiit ineriartornerannut an-nertuumik ingerlassutaavoq. Digitalinngortitsinerup an-nertusinera ingerlataqarfinni politikkikkut anguniakkanut qanoq iluaqusiisinnaaneranut, aamma inuiaqatigiinnut ta-manna qanoq kinguneqarsinnaanersoq aamma nalunaara-suartaateqarnermut, inatsisiliornermut aamma inuiaqati-giinni piginnaanngorsaanermut sutigut piumasaqaateqar-sinnaanermut isummersornissaq taamaattumik aamma pingaarpoq.

Pisortat ingerlataqarfiini digitalinngortitsineq manna ti-killugu annerusumik allaffissornikkut tunngasunut attuu-massuteqarsimavoq, siunissamili pisortanit pisartakkani tamani digitalikkut aaqqiinerit ilanngussimanissaat taku-sussaavarput. Napatitsinermut siuariartortitsinissamullu pilersaarutip ilaatigut pisortani ingerlataqarfinni pisariil-lisaanermik isiginnippoq, tassunga ilanngullugit makku aqqutigalugit:- Pisortani ingerlataqarfiit tikikkuminarnerusut - Ataatsimoortumik kiffartuussiviit- Piginnaanngorsaaqqinneq- Pisiortornerit pitsaanerusut - Naammassisaqarsinnaassutsimik inerisaaneq

Immikkoortuni taakkunani tamani digitalinngorsaanerup annertusinera anguniakkat anguneqarnissaannut iluaqu-taasinnaavoq. Digitalinngortitsinissamut periusissiaq 2014-2017 aqqutigalugu ukiuni kingullerni suliniutit arlal-lit aallartereerneqarsimapput. Taakku ilai sipaaruteqar-nermik pisariillisaanernillu aalajangersimasumik aningaa-saqarnikkut angusaqarfioreersimapput kiisalu pisortanut ajornannginnerusumik atassuteqarnikkut pitsaasunik an-gusaqarfioreerlutik, paasissutissani suliassanillu suliarin-ninnermi pitsaassutsit qaffanneratigut il.il.

Akileraartarnermut tunngasut tassani assersuutissaal-luarput. Imminut kiffartuunnissamut periarfissanut nutaa-nut annertuumik atuisoqarpoq, innuttaasullu periarfissa-nut nutaanut tigusilluarsimallutik, tassunga ilanngullugit ukiumoortumik naatsorsuinernut elektronikkikkut isersin-naaneq aamma toqqaannartumik nalunaaruteqarsin-naaneq. Digitalinngortitsinerup tamatuma saniatigut kin-gunerisimavaa innuttaasut 50-60 %-ii nammineq nalunaa-ruteqarnissaminnut aamma siumoortumik nalunaarsuinis-samut annerusumik iliuuseqarnissamik pisariaqartitsiun-naarsimallutik.

Pingaarnertigut ukiut siuliini suliniutit ukiuni aggersuni iluanaarutinik pissarsinissamut tunngavissanik pilersitsi-nissamik isiginnissimapput. Digitalinngortitsinermi suli-niutit ingerlaqqinnerinik isiginninneq annertuutigut tas-

saassaaq aningaasaqarnikkut pitsaassutsikkullu iluanaa-ruteqarsinnaanerit piviusunngortinnissaat, manna tikillu-gu suliniutini tamanna pillugu tunngavissanik pilersitsisi-masut.

Maannakkut nuna tamakkerlugu digitalinngortitsinermi pe-riusissiap qulequtarisimavaa ”digitalinngortitsineq inger-latsissutitut” aamma inuiaqatigiinnut kalaallinut tamanut tunngaviusumik kivitsinissamut teknikkikkut, aaqqissugaa-nikkut, atortoqarnikkut, piginnaasaqarnikkut allatigullu tunngavissanik pilersitsinissamik aallussaqarsimalluni.

Digitalinngortitsinermi periusissiaq 2014-2017-mi suli-niutit uku digitalinngortitsinermi suliniutit ingerlaqqinne-rinut tunngavittut inissinnissaannut aamma periusissiami piffissamut tulliuttumut pingaarluinnarput:• Paasissutissanut tunngaviusut aallartinneqarsimassap-

put, tunngaviusumillu aaqqiineq tunngaviusumik paa-sissutissaasivittut, paasissutissanik agguaassiffittut kiisalu tunngaviusumik nalunaarsuiffittut pilersinne-qarsimassalluni.

• Pisortat ataatsimoorlutik ERP-mi suliniutaat (Enter-prise Ressource Planning aqutsinermi pilersaarusior-nermullu atortutut) naammassineqarsimassaaq. Suli-niut ERP tassaavoq aningaasaqarnermut tunngasuni paasissutissat assigiiaartuunerannut paasiuminartuu-nerannullu tunngavittut suliniutini siullersaasoq pin-gaaruteqartorlu.

• Namminersorlutik Oqartussani ESDH-mik aaqqiinerup nutaap maannakkut piviusunngortinnera naammassine-qarsimassaaq, kommunillu taamaaqataanik assigusu-mik ESDH-mik aaqqiinernik piviusunngortitsisimasa-riaqarlutik.

Pisortat ingerlataqarfiini digitalingortitsinermi suliniut pillugu inatsisitigut toqqammaviusut pitsaanerusutPisortat ingerlataqarfiini digitalinngortitsinerup annertu-sineranut atatillugu pisariillisaanernut allatigullu iluanaa-rutinut periarfissat iluaqutiginiarlugit Naalakkersuisut inatsimmik nutaamik pisariaqartitsipput, tamatumunnga erseqqissunik toqqammavissiisinnaasoq. Inatsisip taama-tut ittup ilaatigut nunarsuarmi digitaliusumi Kalaallit Nu-naata nunarsuaq tamakkerlugu unammillersinnaassusia qulakkiissuaa, inuiaqatigiinni digitalikkut piginnaasat an-nertusinerinut iluaqutaassalluni.

Taanna ilaatigut Digitanngortitsinermi Aqutsisoqarfiup suliassaanut aamma immikkoortuni kommuni oqartussa-nik sunniivigeqatigiinnermut, pisortat digitalinngortitsi-nermi suliniutaasa anginerusut naammassineqarnis-saannut, paasissutissiinerit isumannaatsuunerisa passun-nerinut toqqammavissiissaaq aamma pisortat ataatsi-moorlutik digitalikkut malitassanik eqqussinissaannut pe-riarfissiilluni aamma pisortani digitalikkut aaqqissugaa-nerup aaqqissuunnissaanut piumasaqaateqarluni.

122

Inatsimmik piareersaalluni sulineq pillugu kommuninik qa-ninnerusumik Naalakkersuisut taamaattumik oqaloqate-qassapput, ilaatigut aaqqissuussaanermik iluarsaaqqin-nerup nanginneratut, ilaatigut 2014-miit missingersuuti-tigut suleqatigiinnermi isumaqatigiissutip ilaatut.

Periusissiami piffissap tullianut ilimagisatManna tikillugu suliniutaasimasut inuiaqatigiinnit suli an-nertunerusumik iluaqutiginissaat qulakkeerniarlugu pif-fissamut 2017-2020-mut nuna tamakkerlugu digitalinn-gortitsinermi periusissiamik nutaamik piareersaasoqas-saaq. Taassuma oqaasertalersornera kommunit aamma namminersorlutik ingerlataqarfiit suleqatigalugit pis-saaq.

Sammisat ataani allassimasut siunissami periusissiamik suliaqarnissamut aallaaviusinnaapput:• Digitalikkut atugarissaarneq• Digitalikkut kinaassuseq• Digitalikkut innuttaasoq• Digitalikkut oqartussaaqatigiinneq

Digitalikkut atugarissaarneqDigitalinngortitsineq atugarissaarnikkut sullissinerit pit-saaninngortinnissaannut tapertaasinnaavoq. Tamanna pi-sinnaavoq innuttaasunut kinguneqarluartumik sullissi-nikkut, nunami isorartunerujussuit apeqqutaatinnagit.

Digitalinngortitsinermi periusissiaq 2014-2017 aallaavi-galugu imminut kiffartuunnermi aaqqiinerit annertuneru-sumik atorneqarnissaannut tunngavik pilersinneqarsima-voq. Taakku ineriartortinneqaqqissapput aamma innut-taasut suliffeqarfiillu pisortanik atassuteqarnissamik kis-saateqartillugit atorneqarsinnaassallutik.

Atugarissaarnermi sullissinerit tamarmiunngitsut digita-linngortitsinerup annertusineratigut piviusunngortinne-qarsinnaassapput. Inunnik paaqqinninneq isumassuinerlu assersuutigalugu suli inuttut najuunnermik pisariaqartit-sissapput. Taamaattorli ilisimatusarnerit misiliinerillu ta-kutippaa digitalikkut aaqqiinerit aqqutigalugit to-qqaannanngitsumik sipaaruteqarnermut aamma inuune-rup naleqarnerulerneranut iluaqutaasinnaasut.

Atugarissaarnerulli kivinneqarnissaanut alloriarneq siul-leq pissaaq nalunaarsuiffiit sulianik suliarinninnerit ta-makkiisumik digitalikkut ingerlanneqalernerisigut. Ta-manna anguneqarpat imminut pilluni suliap ingerlaneranik innuttaasoq tamakkiisumik erseqqissumik ajornanngitsu-millu paasisaqalissaaq oqartussanilu sulisoq tamatigut innuttaasoq aalajangersimasoq pillugu paasisimasanik ta-manik tamakkiisumik takunnissinnaallissalluni. Aaqqiine-rit taakku – nunami nunanilu tamalaani – timitatigut iso-rartussutsit millisissinnaavai soqutaajunnaartillugillu.

Digitalikkut atugarissaarneq ilaatigut qitiusumik suliniu-tinik ukuninnga imaqarsinnaavoq:• Oqartussani tamani suliassanik suliarinninneq nalunaar-

suinerlu tamakkiisumik digitalinngortinnera. Piviusumik tamanna isumaqarpoq namminersorlutik oqartussani aamma kommunini ESDH-mik aaqqiinerit (elektronik-kikkut sulianik suliarinninnerit allagaatinillu passussi-nerit) tamakkiisumik piviusunngortinneqassasut.

• Digitalikkut allakkanik pissarsineq siunissami innuttaa-sunut suliffeqarfinnullu pinngitsoorani atugassanngor-tinneqarsinnaavoq, sumiiffinnili innuttaasunut digita-likkut piareersimanngitsunut allanik periarfissaqartit-sisoqarluni.

Digitalikkut kinaassuseqMaannakkut digitalinngortitsinikkut periusissiamut to-qqammavigisat iluanni Kalaallit Nunaat pillugu tunngaviu-sumik paasissutissatigut aaqqiinermi tamarmiusumi nalu-naarsuiffiit siulliit pilersinneqarput. Tassani ilaatigut in-nuttaasut ataasiakkaat kikkuunerinik, sumi najugaqarne-rinik ilaqutariinnermi pissutsit pillugit paasissutissat ka-tersorneqassapput. Pisortat allaffissornerannik suliassa-nillu suliarinninnerup tamakkiisumik digitalinngortinneri-sigut innuttaasunut ataasiakkaanut tamanut digitalikkut kinaassutsimik tamakkiisumik pilersitsinissamut asse-qanngitsumik Kalaallit Nunaat periarfissaqalissaaq. Innut-taasoq ullumikkut teknologiikkut sakkut isumannaatsut aqqutigalugit digitalikkut paasissutissaatiminut isersin-naalereerpoq. Taamatut isersinnaaneq aamma siunissami kinaassutsimut tassunga innuttaasup isersinnaaneranik periarfissiissaaq.

Innuttaasut tamaasa pillugit digitalikkut kinaassuseq inunni ineriartornissamut atuuttut il.il. misissornis-saannut patajaatsumik paasissutissanik tunngavissiis-saaq. Taamaalilluni pingaarnertigut siunissamullu unga-sissumut aalajangiinissat pillugit aalajangiinermi tunnga-viit nukittorsarneqassapput.

Digitalikkut kinaassuseq ilaatigut qitiusumik suliniutinik ukuninnga imaqarsinnaassaaq:• Nuna tamakkerlugu inunnut ataasiakkaanut tunngasu-

mik politikkip oqaasertalersornera, illuani innuttaasup inuttut ataasiakkaatut inuuneranik aamma imminut pil-luni paasissutissanut pisinnaatitaaffeqarnerup qu-lakkeerneqanerata aamma aappaani innuttaasoq pillu-gu paasissutissat inuiaqatigiinnit iluaqutigineqarnerisa akornanni pisariaqartumik oqimaaqatigiissitsinermik qulakkeerisoq.

• Pasissutissanut ataatsimoorussanut oqartussanik pi-lersitsineq, innuttaasup digitalikkut kinaassusiatut pi-lersinneqartumik nalunaarsuiffimmut isertoqarsinna-neranut aserfallatsaaliorneqarnissaanullu pisortanut tamanut akisussaasoq.

• Innuttaasunik paasissutissiisarnerit pitsaanerulersin-

123

neri, inuit ataasiakkaat pillugit paasissutissat tamarmik tassani katersorneqarlutik, aaqqissuunneqarlutik aser-fallatsaaliorneqarlutillu.

Digitalikkut innuttaasoqInnuttaasoq digitaliusoq pillugu takorluugaq nuna tamak-kerlugu digitalinngortitsinermi periusissiami 2017-2020-mi sammisanut allanut tunngaviuvoq. Tamanna aamma isumaqarpoq innuttaasut digitalikkut aamma video ator-lugu oqartussanik atassuteqarsinnaassasut.

Qarasaasiaqarnikkut digitalinngortitsinermilu qaffasissu-mik piginnaasaqarneq aallaavigalugu innuttaasoq digita-liusoq inuiaqatigiinni kalaallini pimoorussilluni innuttaa-ginnassanngilaq, kisianni aamma nunarsuarmioqatigiinni pimoorussilluni innuttaassalluni. Innuttaasut qarasaa-siaqarnikkut piginnaasaannik aaqqissugaasumik siunner-feqartumillu ineriartortitsineq ilisimaarinnittumik suliniu-teqarnikkut nunami annikitsumik isiginninnermiit anner-tunerusumik ilinniartitaanerni aamma ilinniartitaanikkut neqeroorutini siuariartornermik pilersitsisoqarsinnaavoq.

Piginnaasaqarneq qaffasissoq qarasaasiatigut ingerlata-qarneq digitalinngortitsinerlu suliffimmi qaffakkiartorfit-tut atorneqarsinnaalissaaq, nunap iluani nunarsuarmilu. Siunissami ungasinnerusumi tamanna qarasaasiaqarne-rup digitalinngortitsinerullu iluanni nunani tamalaani Ka-laallit Nunaata nutaaliorfinngorfiunissaanut tunngavissii-sinnaavoq.

Digitalikkut innuttaasoq ilaatigut qitiusumik suliniutinik ukuninnga imaqarsinnaavoq:• Inuusuttunik inersimasunillu piginnaanngorsaaqqinner-

mi annertuumik suliniuteqartoqassaaq. Qarasaasiatigut digitalikkullu piginnaasat atuarfinni ilinniarfeqarfinnilu atuartitsinermi ilaalersinneqassapput. Innuttaasunut inersimasunut pikkorissarnissamut tulluartunik neqe-roorutinik pilersitsisoqassaaq, digitalikkut innuttaa-sunngornissamut tunngaviinik nukittorsaanissamut in-nuttaasunut tamanut qulakkeerisussanik.

• Qaffasissunik ilinniartitaanernik pilersitsisoqassaaq, assersuutigalugu Ilisimatusarfimmi qarasaasialeriner-mi ilinniarfimmik, nunani allani ilinniarfiit qaffasissut suleqatigalugit ilinniartitaanermi periarfissanik neqe-rooruteqartoq, nunap killeqarfiata iluani avataanilu atorfitsigut periarfissanut pilerinartunut sammiveqar-toq. Sulianut tunngasut inerisarneqassapput, taamaalil-luni ilinniagaqartut nunani allaneersut aamma pilerisut-silersinnaallugit.

• Innuttaasut tamarmik internettimut atuisinnaanerat qulakkeerniarlugu nuna tamakkerlugu periusissamik oqaasertalersuisoqassaaq, nunami sumiinneq aningaa-satigullu pisinnaaneq apeqqutaatinnagit.

Digitalikkut oqartussaaqataaneqDigitalikkut oqartussaaqataaneq nuna tamakkerlugu oqartussaaqataanikkut ataqatigiissuseqarnermik nutaa-mik pilersitsinissamut periarfissaqartitsilissaaq – isorar-tussutsit apeqqutaatinnagit. Tamanna ullumikkut takus-saalereerpoq, innuttaasunik oqaloqateqarnerminni inoqu-tinut attaveqaatit tunngavittut politikererpassuarnit atorneqarlutik. Suliniutit taakku malunnaatilimmik nukit-torsarneqassapput. Aamma oqartussat innuttaasut su-miiffigisaanni taakkulu attaveqarfigerusutaanni annertu-nerusumik naapissavaat. Qaffaseqatigalugit.

Aaqqissuussaaanemik iluarsaaqqinnerup 2015-mi naliler-sornerani oqartussaaqataanerup nukittorsarnissaanik pi-sariaqartitsineq tikkuarneqarpoq, tassunga ilanngullugu innuttaasut, politikerit oqartussallu akornanni ungasis-sutsit annikillisinneqarnissaanut digitalikkut atortut ator-neqarnerisa salliutinneqarnissaat.

Digitalikkut oqartussaaqataanerup pingaarnerpaatut su-liassaa tassaavoq aalajangiisartunut aamma aalajangii-niarnermi suleriaatsinut naleqqiullugu innuttaasunut su-liffeqarfinnullu isertuannginnerup, erseqqissumik ajor-nanngitsumillu paasisaqarsinnaanerup qanittuunerullu qulakkeerneqarnissaat.

Digitalikkut oqartussaaqataaneq ilaatigut qitiusumik suli-niutinik ukuninnga imaqarsinnaavoq:• Digitalikkut kikkunnit tamanit Oqaluuserisassat aamma

aalajangiiniarnermi tunngaviit isertuunneqannginnissai pissarsiarineqarsinnaanerilu qulakkeerneqassaaq.

• Ataatsimiinnerit politikkillu oqallinnerit digitalikkut pissarsiarineqalersinnaassapput. Assersuutigalugu po-litikkikkut oqallinnerit ingerlannerisa nalaanni pissar-siarineqarsinnaanerinut periarfissat annertunerulersin-neqarlutillu periarfissat pitsaanerulersinneqassapput.

• Digitalikkut qinersinerit ingerlannerinut ilimagisat aa-qqiinissamullu periarfissat qulaajarneqassapput aam-ma allaaserineqarlutik taanna aqqutaasinnaanersoq pil-lugu aalajangiisoqarsinnaanera siunertaralugu.

Digitalinngortitsinermi suliniutinik isumannaallisaaneqDigitalinngortitsinermi periusissiaq inuiaqatigiit tamar-mik ineriartortinnerinut pisortanit ingerlataqarfiit im-mikkut suliassaqarneri immikkullu akisussaaffeqarneri pillugit tunngaviusumik tunngaveqarput – pisortat allaf-feqarfiinnaanngitsut.

Digitalinngortitsinermi periusissiaq Namminersorlutik Oqartussani immikkoortut ataasiakkaat aamma pisortani ingerlataqarfiit tamarmiusut akornanni inissisimanerit akisussaaffiillu agguarnerinik atuuttunik ilisimaneqartu-nillu aallaaveqarpoq. Februar 2015-mi BDO-mi misissui-nermi digitalinngortitinerup annertusinerani aamma qara-saasiaqarnermut tunngasuni pisariillisaanermi iluanaaru-

124

tit periarfissallu piviusunngortinnissaannut ataatsimut aaqqiinernik nassaartoqarnissaanik pisariaqartitsisoqar-toq ilaatigut tikkuarneqarpoq.

BDO-p kaammattuutaani takorluuinermut tamarmiusumut taamaalillutik ilaapput Namminersorlutik Oqartussat, kommunit aamma namminersorlutik oqartussanit pigine-qartut suliffeqarfiit. Digitalinngortitsinermi qarasaa-siaqarnermullu tunngasuni pisortat ataatsimut suliniu-taanni takorluuinerit pisortani oqartussanut aamma inuiaqatigiinnut tamarmiusunut pingaaruteqartorujus-suupput. Takorluuinerit pingaarnerit qulequtanngorlugit tassaapput:• Pisariillisaaneq• Suliassamik naammassinninnerup pitsaassusaa• Pisortat kiffartuussinerannut innuttaasut ajornanngin-

nerusumik isersinnaanerat• Inuiaqatigiinni piginnaanngorsaaqqinneq• Ingerlatsinerup pitsaanerusumik akilersinnaassuseqar-

nera• Eqaassuseqarneq, aaqqissugaanikkut annertunerusu-

mik qajannaassuseqarneq aamma inuttut sanngiinngin-neruneq

• Namminersortut qaraasiaqarnikkut niuerfiannik ineriar-tortitsineq

• Qarasaasiaqarnikkut isumannaatsuunerup qaffanneraQarasaasiatigut ingerlatsinermi aamma digitalinngortit-sinermi sulinermik isumannaallisaaneq taamaalilluni pe-riarfissanik annertuunik imaqarpoq, minnerunngitsumik aningaasarsiornikkut.

Aaqqiinerit nutaaliaasut aamma namminersor-tut suliniutaannut pitsaanerusumik inissaqar-titsineq

Elektroniskimik akiligassanik suliarinninneqAkiligassani tiguneqartuni Namminersorlutik Oqartussat takussutissianik passussineranni 100 procentimik digita-linngortitsineq maanna naammassineqarsimavoq. Kisian-nili Namminersorlutik Oqartussat akiligassanik imatut ilu-seqartunik atortuni imaaliallaannarlugit atuarneqarsin-naanngitsunik tigusaqartillugit akiligassat il.il. tiguneqar-tut suliareqqinneqartarput.

Pisortanut nassiunneqartut akiligassat ataatsimoortumik malitassaqarnissaannik piumasaqaateqarnikkut im-mikkoortumi pisariillisaasoqarnissaanut periarfissaqar-poq. Ullumikkut 30 procentit missaaniittut tiguneqartuni akiligassat suliareqqinneqarneq ajorput. Taamatut ittut ukiut marluk ingerlaneranni 90 procentinut qaffassasut naatsorsuutigineqarpoq.

Tamanna suliffeqarfinni allannguinermik pisariaqartitsi-voq, siullermik iluaqutinut naleqqiulugu isumalluutitigut suliniutit pillugit ilaatigut qulartoqarluni. Taamaattorli

naliliisoqarpoq akiligassanik nassiussinermi aalajangersi-masumik malitassaqarneq pillugu piumasaqaat eqqunne-qarpat siunissami tamanna suliffeqarfinnut pisortanullu iluaqutaajumaartoq. Assersuutigalugu pisortani takussu-tissanik isumannaannerusumik passussisoqassaaq aam-ma akiligassat nassiunneqartut akilerneqarnissaannut isumannaanneq annertunerulluni. Tamatuma akiligassat kingusissukkut suliarineqartarnerisa amerlassusaat ap-partissinnaavaa aamma suliffeqarfiit akiliisinnaassusiat pitsaanerulersillugu.

Suliffeqarfiit ataasiakkaat, akiligassanik aalajangersima-sumik iluseqartunik nassiussisinnaanngitsut, pisortaniit aaqqiinneq atugagassanngortinneqartoq aqqutigalugu suliassap naammassineqarnissaanut periarfissinneqas-sapput. Tamanna aamma assersuutigalugu akiligassanut assammik allanneqarsimasunut atuutissaaq.

Siunertaq tassaavoq elektroniskimik akiligassat atuler-sinneri aamma kommunini atorneqarsinnaassasoq, taa-maalilluni tassunga atasunik iluaqutinik taakku aamma iluaquteqarsinnaallutik.

Sanaartornermik ingerlataqarnerup aserfallatsaaliinerul-lu sulianik paasisimasalinnit ingerlanneqalerneraPisortanit pigineqartuni ingerlatsinermi illorpassuarnik il-lunik aserfallatsaaliinikkut annertuumik kinguaattoorto-qarsimavoq. Tamanna ullutsinnut naleqquttunik peqqin-nartunillu illuni ingerlatat ingerlanneqarnissaannut im-mikkoortortanut atukkanik ajortunik pilersitsivoq. Asser-suutigalugu ilinniartut ineqarfippassui nungullarsimapput oqummillu eqqungaasimallutik. Tamatuma kinguneraa il-inniartut ineqarfiinut tunngasuni ukiuni kingullerni nutaa-mik sanaartornerit ilarujussui piginnaasap annertusinera-nik imaluunniit pilersaarutaasumik annertusinnginneranik kinguneqarsimanngilaq.

Tamanna tunuliaqutaralugu suleqatigiiffimmik pilersitsi-soqarpoq, taassuma siunertaralugu qanoq issuseq pillugu takussutissanik pilersitsinissaq aamma illunik aserfallat-saaliinermi suliniutit ataqatigiissarnerinik aaqqissuussi-nissaq. Aallarniutaasumik Namminersorlutik Oqartussat atuafiisa, ilinniartunut ineqarfiutaasa aamma kulturikkut suliffeqarfiutaasa iluanni illut isiginiarneqassapput.

Siunissami qanittumi illunik aserfallatsaaliinermut anin-gaasat suliniutinut annertunerpaamik sunniuteqarfiusu-nut salliutinneqassapput. Siumut sammisumik pisortanit pigineqartuni ingerlatsinermi illuni pilersaarutaasumik piffissakkaartumik aserfallatsaaliinikkut suliniuteqarnis-sap ingerlanneqarnissaa qulakkeerneqassaaq, taamaalil-luni illut naliinik annertuumik ingerlaavartumik annaasa-qartoqarnani.

Nuna tamakkerlugu illuni aserfallatsaaliinikkut kinguaat-

125

toortoqarmat peqatigisaanillu suliffimmik misiliiffinnik amerlanernik pisariaqartitsisoqarluni Naalakkersuisut sukkanerpaamik pisariaqartitsinerit taakku marluk akuer-saarniarlugit ilusissamik aalajangersimasumik piareer-saassapput.

Ingerlatsinermi illut pillugit sulianik paasisimasalinnik in-gerlatsilernerup peqatigisaanik kingunerissavaa nukitsi-gut pisariillisaanermik annertunerusumik isiginnilerneq, ilaatigut nukimmik atuinerup appartinnissaanut aningaa-saliinernik kinguneqartussaq taamaalillunilu ingerlatsi-nermi sipaaruteqartoqarluni. Naalakkersuisut isumaqar-put immikkoortumi tassani pisortat namminersortullu suleqatigiinnerannik atuinerup kingunerissagaa tamakkii-sumik aningaasaqarnikkut pitsaasumik aaqqiinerit qu-lakkeernerinut iluaqutaassasoq.

Pisortani ataatsimoorussamik ataqatigiissakkamik inger-lanernik pilersitsineqPisortat immikkoortuini arlalissuarni pisariillisaanikkut pisariaqartunik pisinnaasanik imaluunniit piginnaasanik peqanngilaq. Peqatigisaanik atortorissaarutitigut ineriar-tortoqarpoq suliassat ilaasa naammassineqarnissaannut sumi inissisimaneq apeqqutaanani. Tunngaviit taakku pi-sortani ataatsimoorussamik/ataqatigiissarneqartumik in-gerlatsinernik pilersitsinissamut periarfissiipput. Taama-tut ineriartornermi periarfissat tamarmiusut annertuuju-sutut nalilerneqarput. Taamatut allannguineq piffissamik aqutsisuniillu isiginnittoqarnissaanik piumasaqarpoq.

Naalakkersuisut taamaattumik namminersorlutik oqar-tussat iluanni aamma namminersorlutik oqartussat aam-ma kommunit akornanni suliffinni killit akornanni pilersin-neqarsinnaasunik immikkoortut pisariillisaanissamut pe-riarfissaqartut qulakkeerunnissaannut toqqammavinnik pisariaqartunik pilersitsiniarput. Tamanna ilaatigut tama-tuma piviusumik pisinnaaneranut inatsisinik pisariaqartit-sivoq, tassunga ilanngullugu inissisimanerit akisussaaffii-lu agguarneri pillugit apeqqummut isummertoqarluni. Inatsimmik piareersaalluni sulineq pillugu kommuninik Naalakkersuisut qaninnerusumik oqaloqateqarniarput, ilaatigut aaqqissuussaanermik iluarsaaqqinnerup nangin-nerani, ilaatigut 2014-miit missingersuusiornermi suleqa-tigiinnermi isumaqatigiissut tunngavigalugu.

Annertuumik ingerlatsinermi iluaqutinik pissarsinissamut aamma suliatigut paasisimasallit annertunerusumik in-gerlataqalernissamut annertuumi periarfissaqartunik im-mikkoortunik aalajangersimasunik arlalinnik peqarpoq, tassunga ilanngullugit naqitanik nutserinermi suliassat aamma pisortat illuutai pillugit illunik ingerlatsineq.

Naqitanik nutserinermi suliassat aaqqissuussamik ataat-simoorussamik ingerlanneqarnissaannut atortorissaaru-titigut tunngavinnik maannakkut pilersitsisoqarsimavoq

suliffeqarfiup imaluunniit nunami sumi inissisimaneq apeq qutaatinnagit. Nutserinermi atortoq taanna ullu-mikkut kommunini pingasuni aamma namminersorlutik oqartussani atorneqarpoq.

Taakku saniatigut assersuutigalugu pitsaassutsimik qu-lakkeerinissami suliassat aamma nutserinermi suliassat namminersorlutik oqartussat nutserisoqarfianni kiisalu immikkoortortani inissisimapput – isumalluutinilli kin-guneqarluartumik iluaquteqarneruneq ingerlanneqarluni. Tamatuma annertunerusumik siaruartinneratigut malun-naatilimmik naammassisaqarsinnaassutsikkut pitsaassut-sikkullu qaffaaneq anguneqarsinnaassaaq.

Ingerlatsinermi illunik aqutsineq pitsanngorsaanerlu an-nertuutigut suliffeqarfinni ataasiakkaani ingerlanneqar-poq. Illut iluini silaannarmik pitsanngorsaanerup nukitsi-gullu iluarsaassinerup ingerlanneqarnissaa aallunneqar-tariaqarpoq, tassunga ilanngullugit aserfallatsaaliiner-mut aningaasat pingaartinneqarnissaat aamma illut an-nertuumik aningaarsartuuteqarfiusut allanngortinneri.

Illup iluani silaannarmik pissutsit pingaarnerit ilaat tas-saavoq silaannaap pitsaassusaa, assersuutigalugu illup iluani silaannaq ajortoq naammassisaqarsinnaanerup/ilik-kagaqarsinnaanerup annikillisinneranik kinguneqarsin-naalluni ajornerpaaffianilu peqqinnissakkut ajoqusiisumik sunniuteqarsinnaalluni. Immikkoortuni assigiinngitsuni in-gerlatsinermi illut nalilersornerisigut immikkoortup isu-maginissaanut suliatigut paasisimasaqarfiusumik ingerla-taqarnerulerneq pilersinneqarsinnaavoq. Aammattaaq immikkoortut akornanni pingaarnersiuisoqarneratigut isumalluutit siunnerfeqarnerusumik atorneqarsinnaap-put.

Nukimmik pisariillisaanerup iluinnaani suliffeqarfiit arlal-lit suliniutit aningaasalersornissaannut naammassineqar-nissaannillu neqerooruteqarput, ukiut arlallit ingerlane-ranni ataatsimut sipaaruteqarneq takutinneqarsinnaalluni. Nukitsigut pisariillisaaneq soorunami aamma illup iluani silaannamut il.il. naleqqiullugu nalilersorneqarsinnaavoq.

Pisiniartarneq pitsaanerusoqNamminersorlutik Oqartussani ingerlatsinermi aningaa-sartuutit appartinneqarsinnaapput Namminersorlutik Oqartussat ataatsimoortumik pisiniarnerit kinguneqar-luarnerusumik isumagineqarnissaa qulakkeerneqarpat. Tamanna ilaatigut pisisarnermi isumaqatigiissuteqar-nikkut pisinnaavoq, ilaatigullu nioqqutissanik kiffartuus-sinernillu pisisarnerup annertunerusumik unammillerfiu-tinneratigut.

Pisiortornermi isumaqatigiissuteqarnikkut Namminersor-lutik Oqartussat aamma CSR isiginiarnerulissavaat, tas-saasoq inatsisini piumasaqaatigineqartut avataaniittunik

126

suliffeqarfiit inuiaqatigiinni, ileqqorissaarnikkut, avatan-giisitigut silallu pissusaatigut pissutsitigut kajumissutsi-minnik peqataanerat. Namminersorlutik Oqartussat pisi-niartutut iliuuseqarpata suliffeqarfiit pillugit assigiimmik atukkatigut pilersisoqarnissaa pingaarpoq. Tamatuma sa-niatigut suliffeqarfiit inuiaqatigiinnik atasinnaanerusunik qanoq pilersitsiniarnermi peqataanersut sillimaffigine-qassaaq. Pingaartumik Namminersorlutik Oqartussat pi-siortornertik aqqutigalugu ilinniarfinnut, atuartunut aam-ma suliffimmi misiliisarfinnik annertunerusumik pilersit-sinissaannut suliffeqarfinnut sunniuteqarsinnaanerat isi-giniarneqassaaq.

Namminersorlutik Oqartussani immikkoortoq Pilersaaru-siorluarnikkut Pisiortorneq Namminersorlutik Oqartussa-nut tamanut pisiortornerit pitsaaqutaasa inerisarnissaat piareersarneqarpoq.

Tassunga atatillugu siunertarineqanngilaq pisiortornerit qi-tiusumit isumagineqalernissaat, kisianni sinerissami pisior-tortut ataqatigiissarniarneqassallutik tapersersorneqarlu-tillu. Tamanna aamma inuussutissarsiortut kinguneqarluar-titsinissaannut unammillersinnaassuseqarnissaannullu sammisumik ineriartortinnerannut iluaqutaassaaq.

Pilersaarusiorluarnikkut Pisiortorneq pisortat ingerlata-qarfiisa pisariillisaaffigineqarnerat pillugu Naalakkersui-sut anguniagaannut naleqqiullugu suliniutit pingaarutillit ilagaat. Tassunga ilanngutissaaq EU-mik peqateqarluni isumaqatigiissut naapertorlugu, suliffeqarfiit assigiissu-mik periarfissaqarnerannik qulakkeerisumik tulluartumik, paasiuminartumik sunniuteqarluartumillu pisiortornermik ingerlaneqarnissamut Namminersorlutik Oqartussat pi-sussaaffeqarput. Pisortat suliariumannittussarsiuussine-rat aamma neqeroorutinik anginerusunik pissarsisarniar-nerat Kalaallit Nunaanni tusagassiutini tamanut saqqum-miunneqassapput.

Unammilleqatigiinnermut Ataatsimiititaliap sivisuumik pisortat, namminersortunik pilersuisunik isumaqatigiissu-teqarnikkut, qanoq unammilleqatigiissitsinersut imaluun-niit unammilleqatigiissitsinnginnersut soqutigisimavaa.

Suliariumannittussarsiuussinermi kaajallaasitaq atuuttoq pisariaqartumik unammillersitsinermik pilersitsineq ajor-poq. Taamaattumik Unammilleqatigiinnermut Ataatsimii-titaliap naliliinera malillugu suliariumannittussarsiuussi-nermi inatsisivimmik suliaqartoqassanersoq eqqarsaati-gineqassaaq.

Ullumikkut immikkoortoq Namminersorlutik Oqartussat qitiusumik allaffissuani taakkulu ataanni suliffeqarfinni nioqqutissanik kiffartuussinernillu pisiortorneq pillugu kaajallaasitamit 2010-meersumit malittarisassaqartinne-qarpoq.

Pisiortornermi kaajallaasitaq maannakkut nutarterneqar-poq naatsorsuutigineqarlunilu. Kaajallaasitani nutaani siunertaq tassaavoq ullutsinnut naleqquttumik eqaatsu-millu aalajangiinissamut tunngavissamik pilersitsisoqar-nissaa. Siunertaq ilaatigut tassaavoq erseqqissumik paa-sinartumillu paasisaqarnermik pilersitsinissaq aamma Namminersorlutik Oqartussat pilersuisuisa assigiimmik pineqarnerisa qulakkeerneqarnissaa, ilaatigut Namminer-sorlutik Oqartussat pisiortornermik suliaqarnermi inger-lataqartut akornanni toqqammavinnik erseqqissaanissaq aamma akisussaaffinnik agguaanissaq.

UPA 2015-mi pisiortornermut tunngasuni malittarisassa-qartitsineq pillugu aalajangiinissamut siunnersuut Inatsi-sartunit suliarineqarpoq. Tassani pisiortornermi kaajal-laasitap atuuttup Naalakkersuisut piaarnerpaamik nutar-terinissaannut tassanilu misilittakkat tunuliaqutaralugit kingorna suliariumannittussarsiuussineq pillugu inatsisis-samut siunnersuusiornissaannut amerlasuut isumaqataal-lutik.

Siusissukkut pitsaaliuilluni suliniutit

Peqqinnissaqarfimmut tunngasut ingerlataqarfiillu allat akornanni sunniiveqatigiinnerup pitsaanerulerneraPeqqinnissaqarfimmut aningaasartuutit Namminersorlu-tik Oqartussani aningaasartuutit tamarmiusut ilarujus-suaraat. 2012-mi peqqinnissaqarfimmut ingerlatsinermi aningaasartuutit 1.203 mio. kr.-it missaaniipput, tassa Namminersorlutik Oqartussani aningaasartuutit tamar-miusut 18 %-iisa missaat. Inuiaqatigiit katitigaanerisigut ineriartorneq utoqqaat amerliartorlutik ukioqqortusiar-tuinnarnerlu peqqinnissaqarfiup aningaasartuutaani ine-riartornermut annertuumik pingaaruteqarput.

Pisortat ingerlataqarfiini piviusumik siuariartorneq ta-marmiusoq illersorsinnaasumik appasissumiitinneqarnis-saanut pingaarpoq peqqinnissaqarfimmi isumalluutit sa-pinngisamik pitsaanerpaamik atorneqarnissaat, aamma peqqinnissaqarfimmi ingerlataqarfiunngitsumi ingerlata-qarfinni allani siusissukkut pitsaaliuisumillu suliniuteqar-toqarnissaa. Titartagaq 3.4-mi takutinneqarpoq peq-qinnissaqarfimmi aningaasartuutit 2040-p tungaanut ine-riartornissaannut pisinnaasut assigiinngitsut tunngaviu-sumik takorloorneqarsinnaasutut taaneqartut aallaaviga-lugit, siumut naatsorsuinernik tunngaveqartut, tassunga ilanngullugu inuiaqatigiinni katitigaanerup ineriartornera. Tunngaviusumik takorluukkani kiisaalu takorluukkani alla-ni tunngaviusut tassaapput innuttaasut utoqqaliartorne-risa malitsigisaanik peqqinnissaqarfimmi aningaasanik amerlanerusunik atuisoqarnissaa.

Takussutissiami aamma takutinneqarpoq peqqinnissaqar-fimmi aningaasartuutit ineriartornerannut inuiaqatigiinni

127

ineriartorneq apeqqutaasoq, kisianni aamma sunnerne-qarsinnaasoq, tassunga ilanngullugu pitsaaliuinikkut siu-sissukkullu suliniuteqarnikkut. Tassunga ilanngutissaaq nuttartarnerit allanngorneri aningaasartuutit qaffasissu-siinut sunniuteqarsinnaaneri.

Siumut naatsorsuinermut tunngavigineqarpoq Peqqinnis-saqarfiup ingerlatsinernik suleriaatsinillu pitsanngorsaa-nermik aallussinera kiisalu suli aningaasaqarnikkut aqut-sinerup pitsaanerulersinnissaanik suliaqarnera, taamaa-lilluni peqqinnissaqarfik, tamanna ajornartinnagu, pisariil-lisaasoqarneratigut aningaasaqarnikkut tatisimaneqar-neq akuersaarsinnaallugu. Inuiaqatigiit katitigaanerisigut ineriartorneq kisimi peqqinnissaqarfimmi aningaasaqar-nermut tatisimanninngilaq. Inuiaqatigiinni ineriartornerup nalinginnaasup kingunerisaanik innuttaasut peqqinnissa-qarfimmi pitsaanerusumik kiffartuunneqarnissamik an-nertunerusumik piumasaqalissapput. Suliniutinik anner-tuunik aallartitsinerit aamma peqqinnissaqarfimmut su-liassaapput annertuut ilungersunartullu, innuttaasut amerlasuut, nalinginnaasumik nunasiffiusut avataanni nu-nani ataatsikkut inissinneqarsimasut, peqqinnissakkut kiffartuunneqassappata. Peqqinnissaqarfik ullumikkut taamaallaat sumiiffinni innuttaasut pisariaqartitaannut annertussusiligaavoq, aamma aatsitassarsiorfimmik nu-taamik aallartitsisoqarneratigut qulakkeerneqassalluni taassuma sumiiffinni innuttaasunut neqeroorutit ajortu-mik sunnerneqannginnissaat.

Pingaaruteqarluinnartoq tassaavoq siunnerfeqartumik, peqqinnissakkut siuarsaasoqarneratigut pitsaaliuilluni suliniuteqartoqarneratigut peqqinnissaqarfimmi aamma pisortat ingerlataqarfiat nalinginnaasumik aningaasar-tuutitigut tatisimanninnerup appartinnissaanut piviusu-mik periarfissaqarmat.

Innuttaasut peqqissusiat pitsaanerusoq aamma innuttaa-sut akornanni inuunermi nalillit pitsaanerusut siunissami peqqinnissaqarfimmi kiffartuussinernik piumasaqarnerit annikillisinnaammatigit suliniutillu aamma sulisoqarner-mut isumaginninnermullu tunngasuni pitsaasumik kin-guneqartitsisinnaallutik. Kalaallit Nunaanni innuttaasu-nik misissuineq 2014. Inuunermi atukkat, inuusaaseq pe-qqissuunerlu (2016) takutippaat immikkoortuni arlalinni peqqinnissakkut inuiaqtigiinni annertuumik assigiinngis-suseq illuatungilerniarlugu suliniutit nukittorsarnissaat pisariaqartinneqartoq. Misissuinerup takutippaa peqqin-nikkut assigiinngitsoqarnera immikkoortuni assigiinngit-suni allanngorartoq. Taanna nunamut sammiveqarsinnaa-voq, suiaassutsimit aalajangigaasinnaalluni, suliffeqar-nermut atassuteqarnermut naleqqiullugu allanngorarsin-naalluni aamma inuuniarnikkut pissutsinik sunnerneqarsi-masinnaalluni. Tamanna pitsaaliuilluni suliniarnermut an-nertuumik piumasaqaateqarpoq.

Pitsaaliuineq taamaattumik suliniuteqarnissamik, peqqin-nissaqarfiup avataanut sunniuteqartunik piumasaqaate-

Titartagaq 3.4. Peqqinnissaqarfimmi aningaasartuutit ineriartornissaat pillugu takorluukkat

Paasissutissarsiffik: Deloitte (2016)


128

qarpoq, minnerunngitsumik isumaginninnermut tunngasu-ni aamma ilinniartitaanermut tunngasuni.

Naatsorsuutigineqarpoq peqqinnarnerusumik inuusaase-qarneq suliffeqarnikkut annertunerusumik peqataaner-mik aamma isumaginninnikkut annikinnerisumik pisarta-gaqarnermik kinguneqartoq, soorlu siusinaartumik pen-sionisiaqarneq, inissiinerit il.il. Nuna tamakkerlugu pe-qqinnissakkut periusissiaq 2014-2017-mi pitsaaliuilluni/peqqinnissakkut siuarsaalluni suliniutit uku isiginiarne-qarput:

• Peqqissumik atoqatigiinnikkut inuuneqarneq• Siusissukkut suliniutit• Inuuneritta• Imminortarnermik pitsaaliuineq • Atornerluisunik katsorsaaneq

Atortorissaarutit nutaat atorneqarneri peqqinnissaqar-fimmi annertusiartuinnartumik siamasissumik nunasisi-manerit qaangernissaanut sakkutut atorneqalissapput aamma nunaqarfinni isorliunerusunilu tunniunneqarsin-naasunik immikkut ilisimasalinnit kiffartuussinerit amer-lanerulernerannik kinguneqarluni.

Taakku saniatigut peqqinnissaqarfimmi atortorissaarutit katsorsaanerup ingerlaneranut, pitsaassutsikkut ineri-saanermut, pisariillisaanerit ingerlannerinut kiisalu innut-taasunut nalinginnaasumik kiffartuussinermut taperser-sortitut sakkutut isigineqassapput. Immikkut annertune-rusumik piginnaasaqalerneq aamma nunaseriaatsit al-lanngorneri pissutigalugit peqqinnissaqarfiup immikkut piginnaasallit ingerlataqarfii amerlanerusut Nunap im-mikkoortuini imaluunniit DIN-mi qitiusunut inissitta-riaqarsimavai.

Kiffartuussineq pitsaanerulersinniarlugu, pisariillisaalluni ingerlataqarnerit tapersersorniarlugit aamma peqqinnis-sakkut neqeroorutit, suliatigut tamanna sapernartinnagu, innuttaasup angerlarsimaffianut sapinngisamik qanittua-ni tunniussinnaajumallugit Naalakkersuisut uku sulissuti-gissavaat:• Nalunaarasuartaatit atorlugit katsorsaaneq aamma na-

lunaarasuartaatit atorlugit tarnikkut nappaatilinnik kat-sorsaaneq ingerlaavartumik inerisarneqassasut aamma nunap iluani nunallu killeqarfii qaangerlugit nukittor-sarneqarlutik.

• Peqqinnissaqarfiup elektroniskimik napparsimasunik nalunaarsuiffik tamakkiisumik atulersinneqassasoq pe-qqinnissaqarfiup neqeroorutai tamarmik ilaalerlutik tassungalu ilanngullugu innuttaasup ataasiinnarmik na-lunaasuiffeqarnera qulakkeerlugu, sumiluunniit saaffi-ginninnera apeqqutaatinnagu.

• Peqqinnissaqarfiup nittartagaani www.peqqik.gl-imi imminut kiffartuunnikkut aaqqiinerit inerisarniarlugit

periarfissanik qulaajaasussamik misissuinerit aallartin-neqassasut.

• Piareersimasussat pilersaarusiorfigineri pisariillisar-nissaanut aamma akissarsisitsinernut sunniiveqatigi-nissaanut periarfissanik misissuineq aallartillugu.

Meeqqat inuusuttullu atugarliortut pillugit isumaginnin-nikkut ingerlatsinermi periusissaq nutaaq

Meeqqat inuusuttullu atugarliortut pillugit isumaginnin-nikkut ingerlatsinermi periusissiami ilusit allanngortinnis-saannut pisariaqarluinnartitsisoqarpoq. Immikkoortumi siusissukkut pitsaaliuilluni suliniutit salliutinnerinut tunn-gaviusumik aallaaveqartumik meeqqat inuusuttullu atu-garliortut ulloq unnuarlu paaqqinniffinnut inissinneqar-tarnerinik pisariaqartitsinermik appaasinnaasumik nutaa-mik atasinnaasumik isumaginninnikkut ingerlatsinermi periusissiamik pisariaqartitsisoqarpoq.

2014-2016-mi nakkutilliinerit ingerlanneqarsimasut ta-kutippaat meeqqat inuusuttullu atugarliortut, sumiginna-gaanermut innarlerneqarnermullu illersorneqanngitsut amerlassusaat manna tikillugu naatsorsuutigisamiit amerlanerujussuusut. Naatsorsuutigineqarsinnaavoq siu-nissami nakkutilliinissat meeqqanut inuusuttunullu tunn-gasuni annertuumik isumaginninnikkut suliniuteqarneru-nissamik pisariaqartitsisoqarnera pillugu pasitsaassaqar-nermik taamaallaat uppernarsaassasut.

Nakkutilliinerit takutissimavaat ulloq unnuarlu paaqqin-niffinnut inissiinissamut pisariaqartitsineq maannamut qaffasissutsimiit annertunerujussuusoq, ilimagineqarta-riaqarlunilu inissiinerit amerlassusaat sakkortoorujus-suarmik qaffassasut, meeqqanut inuusuttunullu tunnga-suni isumaginninnikkut ingerlatsinermi periusissiami ilu-sit allanngortinnissaat naammassineqanngippat. Titarta-gaq 3.5-mi meeqqat inuusuttullu atugarliortut pillugit ine-riartorneq pillugu takorluukkat marluk aqqutigalugit ta-matuminnga pisariaqartitsineq takutinneqarpoq.

Titartagaq 3.5-mi titarnerup tungujortup takutippaa maannakkut periusissiaq allanngortinnagu ingerlatiinnar-neqassappat paaqqinniffinni inissiisarnerit amerlassu-saat piviusoq aamma ineriartornissaq naatsorsuutigine-qartoq (titarneq kittorartaartoq). Titarnerup aappaluttup takutippaa maannakkut periusissiaq allanngortinnagu in-gerlaannassappat ulloq unnuarlu paaqqinniffinnut anin-gaasartuutit piviusut aamma ineriartornissaq naatsorsuu-tigineqartoq (titarneq kittorartaartoq).

Titarnerup qorsuup aamma tunguusap takutippaat mee-qqat inuusuttullu pillugit politikkimi ilusit suli aaqqissu-gaasumik ulloq unnuarlu paaqqinniffinnut inissiisarner-miit pitsaaliuilluni suliniuteqarnermut allanngortinnerini inissiinerit amerlassusaasa ineriartornerat aamma ani-

129

ngaasartuutit ineriartornerat. Takorluukkat ilaatigut mee-qqamut inissinneqartumut ataatsimut 1 mill. kr.-it mis-saannik ulloq unnuarlu paaqqinniffimmi inissiinerup ake-qarnerinut atatillugu isigineqassapput, pitsaaliuillunilu suliniutit annertunerusumik sunniuteqartut malunnaati-limmik akikinnerullutik.

Taamaattumik immikkoortumi periusissiaq Naalakkersui-sunit allanngortinneqarusuppoq, taamaalilluni siunissami pitsaaliuilluni aaqqiinerit annertunerusumik sulissuti-gineqarlutik. Ilusit pisariaqartumik allanngortinnerinut atasumik ilaatigut uku sulissutigineqassapput:

• Ilaqutariinnut katsorsaaviit amerlanerusut – sivikitsu-mik katsorsarneqarluni najugaqarneq.

• angerlarsimaffimmi ikiorneqarneq – siunnersuutinik il-itsersuutinillu il.il.

• Ilaqutariinnut højskolit/pikkorissarnerit immikkut aa-qqissuunneqarsimasut.

• Ilaqutariinnik isumasioqatigiinneq.• Angajoqqaarsiaqarnerup nukittorsarnera – angajo-

qqaarsiat immikkut ilinniarsimasut.• Ilinniartitaanermik, ikorfartortinik siunersuinernillu an-

gajoqqaarsianut ikiorsiisarnerit inerisarlugit. • Paaqqinniffiit pinnagit attaveqarfinnut ilaqutariinnut

inissiinerit.• Atuarfinni suliniutit – Ilinniartitsisut ornigullu ikiuuttar-

tut (ilinniakkerinermi ikiuineq, angerlarsimaffimmi atuartitsineq il.il.).

• Oqilisaassinermi inissat.• Pisariaqartitsisunik ikiorseeqqittarnerup nukittorsar-

nera.• Isumaginninnermi periutsit aamma piginnaasat kiisalu

suliniuteqarfiusuni tamani nalilersuinerit pillugit ineri-saanermut immikkoortortamik pilersitsineq.

Imigissamik ikiaroornartumillu atornerluinermik naleq-

qiullugu tamatuma saniatigut, iluatsitsisumik pitsaaliuil-luni suliniutit naatsorsuutigineqarput isumaginninnikkut suliniutit taakku ilaasa naammassineqarsinnaanerannut tatisimanninnerup ilaanik ilanngartuisinnaassasut. Taa-maattumik isumalluutit immikkoortinneqarsimasut sa-pinngisamik pitsaanerpaamik sunniuteqartinniarlugit isu-maginnittoqarfik, peqqinnissaqarfik ilinniarfeqarfiillu akornanni tamakkiisumik sammisumik suliniutit ingerlan-neqarnissaat pingaaruteqarpoq.

Allatut oqaatigalugu isumalluutit atugassaasut kingune-qarluarnerusumik atorneqassapput. Siunissami qanittumi tamanna annertunerusumik aningaasartuuteqarnermik kinguneqassaaq. Siunissamili ungasinnerusumi isumagin-ninnikkut politikkikkut suliniutit inuiaqatigiinnut tamar-miusunut sunniuteqarnerungaartumik iluaquteqarneran-nik tamanna kinguneqassalluni.

Isumaginninnermi politikkikkut periusissiap allanngortil-luinnarnerata kingunerissavaa, ulloq unnuarlu paaqqinnif-finni inissiinernut taartaasinnaasunik suliniutini anner-tuunik aningaasaliisoqarnera. Siunissami qanittumi inis-siinerit amerlassusaasa ikilisinneqarnerat illersorneqar-sinnaanngilaq, kisianni siunissami ungasinnerusumi pit-saaliuilluni aaqqiinerit sunniutigissuaat inissiinerit pisa-riaqartinneqartut ikilisinneri. Tamanna nunani tamalaani misissuinerit arlalissuarnit uppernarsarneqarpoq.

Naalakkersuisut taamaattumik meeqqanut inussuttunullu tunngasuni ingerlataqarfimmi nutaamik pilersaarusior-niarput. Ingerlataqarfimmi pilersaarutip isumaginninner-mut tunngasuni qulaani isiginiarneqartut aallaavigissavai aamma immikkoortumut isumalluutit pisariaqartinneqar-tut pingaarnersiornissaat siunnerfigissallugu. Tamanna isumaginninnikkut politikki aamma aningaasaqarnikkut eqqarsaatigisassat aallaavigalugit iluaqutaassaaq. Taa-matut ingerlataqarfimmi pilersaarut aamma immikkoortu-

Titartagaq 3.5. Meeqqat inuusuttullu pillugit politikkimi takorluukkat marluk.

Paasissutissarsiffik: Familie Departementet

130

ni allani ingerlataqarfinni pilersaarutinut pingaaruteqas-saaq, tassunga ilanngullugit ilinniartitaanermut peqqin-nissaqarfimmullu tunngasut.

Anguniakkat sunniutillu

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 3-mi 2030-mi 650 mio. kr-inik sipaarnissamut periarfissaqarpoq. Tassani tun-ngavigineqarpoq siunnerfeqartumik malinnilluartumillu missingersuutinik aqutsineq. Takuuk titartagaq 3.6 2030

Titartagaq 3.6. Aaqqissuusseqqinnermi sammiviup 3-p inernera.


Missingersuutit pillugit inatsit ukuimut anner-paamik 0.5%-imik akiliisinnaassutsikkut siua-riartorneq

650

Ilanngaaseereerluni sunniutit katillugit 650

Iluarsaaqqinnermi sammivik 3-mut tapiineq pissutsinik tunngaviusunik amerlasuunik aalajangerneqarpoq, 650 mio.-nit anguneqarnissaannut tap-ertaasussanik.


131

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 4

Atugarissaarnissamut ikiorsiissutinik, akileraartitsisoqar-fimmik ineqarnermullu suliassaqarfimmik iluarsaaqqinnik-kut annertusisamik imminut pilersuilerneq


Anguniakkat pingaarnerit• Sulinermi akileraarutinut ilanngaat tamarmi atuleruni, akissarsisartumut SIK-p ataaniittumut qaammammut

1.000 kr.-nik isertitai annertusisimassapput. Tamanna pineqartunut akileraartarnikkut 10 procentit missaan-nik oqilisaanerussaaq

• Pisortanit pilersugarineqartut amerlanerit sulilernissaannut anguniagaq angusinnaasaq • Innuttaasut sivisunerusumik pisortanit ikiorsiissutisisartut 2030-mi annikillisarnissaannut anguniagaq angu-

sinnaasaq• Innuttaasut amerlanerit namminneq annertunerusumillu soraarnerussutisiassaminnut katersaqarnissaannut

anguniagaq angusinnaasaq• Amerlanerusut inimik pisinissaannut anguniagaq angusinnaasaq• Inissiat pisortanit tapiiffigineqarsimasut innuttaasunut, nammineq inimik pisisinnaanngitsunut inigitinneqar-

nissaat anguniarneqassaaq, 2030-llu tungaanut inissialiornermi tapiiffigineqarnissamut pisariaqartitsinerup appartinneqarnissaanut anguniakkamik aalajangiisoqassaaq.

132

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 4 – Atugarissaarnis-samut ikiorsiissutinik, akileraartitsisoqarfimmik ineqar-nermullu suliassaqarfimmik iluarsaaqqinnikkut annertu-sisamik imminut pilersuilerneq

Aaqqissuusseqqinnermi imminut pilersorusulersitsissa-sut Naalakkersuisut siunertaraat, tassani isertitat, so-raarnerussutisiat imaluunniit ineqarneq apeqqutaanatik. Siunissami iluarsaaqqinnerit namminersortutut im-mikkoortoqarfimmi siuarsarneq tapersersussavaat, anin-gaasaliisarfiusumillu pitsaasumik atugassiissalluni, tas-sani innuttaasunit ataasiakkaanit, namminersortutut inuussutissarsiorfimmit avataaniilluunniit aningaasaliis-sutit apeqqutaanatik.

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 4 isumaginninnermi, akileraartarnermi ineqarnermilu suliassaqarfinni pilersi-tanik arlalinnik nassuiaavoq.

Aningaasaqarnikkut siuarsarnermi kikkut tamarmik ilapit-tuillu pissarsissapputPilersitat naalakkersuisoqatigiinnissamik isumaqatigiis-sutip anguniagaanit, kikkut tamarmik ilapittuuteqarnis-saannik, ataasiakkaallu inuunerminni atugarisaasa pit-sanngorsarnissaanik anguniakkamik aallaaveqarput. Aki-leraartarnermut atugarissaarnermullu aaqqissuussat ima-tut iluseqassapput sulineq akilersinnaassalluni, aammalu pisortanit atugarissaarnissamut ikiorsiissutit innuttaasu-nut pisariaqartitaqarnerpaanut tunniunneqassallutik.

Aaqqissuusseqqinnermi sammivik 2-miipput pilersitat aningaasaqarnikkut siuarsarnermik aamma sulisussanik piumasaqarnissamik siuarsaasut. Aaqqissuusseqqinner-mik sammivik 4-p sulisussaasut piumasaqarnermik naa-pitsisinnaassanerat qularnaassavaa, taamaalillutik kikkut tamarmik aningaasaqarnikkut siuarsarnermut takkuttus-samut pissarsisinnaalissammata.

Isumaginninnermi, akileraartarnermi ineqarnermilu sulias-saqarfinni iluarsaaqqinnerit ataqatigiissillugit isigisa-riaqarput. Allannguutit sammivinnut assigiinngitsunut in-gerlassanerat, taamaattumillu inerniliussap kissaatigisa-tut pinissaa pinaveerniarlugit suliassaqarfiit taakku pinga-sut iluanni iluarsaaqqinnerit ataqatigiissinneqassapput.

Suliffeqarluni inuunermi imminut pilersugarineqKikkut tamarmik sulisinnaassuseqartut ilinniagarisaq naammassereerlugu sulisinnaallutik ukioqarneranni immi-nnut pilersugarisinnaanissaannut sinaakkutissanik Naa-lakkersuisut pilersitsinissartik anguniarpaat. Tamanna akileraartitsisarfimmut piumasaqartitsivoq, taannami aningaasarsiat appasinnerpaat aningaasartuutit pisa-riaqartut akilernissaannut naammattumik isertitaqar-nikkut tunngavigisaanissaanut qularnaareqataassammat. Tamanna ineqarnermik suliassaqarfimmut piumasaqartit-sivoq, taassuma inuit ataasiakkaat imminnut ineqarnissa-

mik pilersugaqartissinnaassallugit. Allatut qinigassatut inissiamik attartortoqarsinnaassaaq, akiliutissaq anin-gaasarsiatigut isertitanit akilerneqassalluni, pisortat ta-manik isiginnilluni ineqarnermik suliassaqarfimmut ta-piissutinik annertusaasariaqaratik. Isumaginnittoqarfik imatut iluseqassaaq meeraqarluni meeraqaranilu inoquti-giinnut tamatigut sulineq akilersinnaassalluni, arlaannaal-luunniit piitsuusutut inuunissaat sianigisariaqarani. Isu-maliutaasunik iluarsaaqqinnermut aaqqissuussaqarto-qassaaq, taamaalilluni innuttaasut sulisinnaassusermin-nik tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik pigin-naanngorsaaqqinnermik ingerlassaq aqqutigalugu pin-ngortitseqqittarnerat kommuninut aamma namminersor-lutik oqartussanut akilersinnaassalluni.

Pisortanit innuttaasunut ataasiakkaanut akisussaaffik an-nertunerusoq nuunneqassaaq, taamaalillutik inuit ataa-siakkaat namminneq iliuutsimikkut pisortanillu ikiorser-neqaratik inuuniarsinnaassammata. Inuit ataasiakkaat namminneq naleqassusaannik annertusaassaaq, inuiaqa-tigiinnillu tamanik kivitseqataassalluni, inuimmi ataasiak-kaat imminnut pilersugarinngippata inuiaqatigiit aamma taamaannavianngillat.

Utoqqanngornermi imminut pilersugarineqSoraarnerussutisiaqrtut akornanni aningaasaqarnikkut annertunermik naligiissoqalissasoq Naalakkersuisut an-guniagaraat. Kikkut tamarmik soraarninngornissaminnut sipaagaqrnissaat, aamma suliffeqarfimmit soraarnerus-sutisiassat annertusiartuinnartumik matussusiivigisarnis-saat tamatumunnga piumasaqaataapput. Sulisinnaanermi agguaqatigiissillugu isertitat minnerpaamik 70 pct.-it as-sigisaannik kikkut tamarmik soraarnerussutisiaminni ma-tussusersimanissaat anguniarneqarpoq. Annertunerusu-mik sipaartoqarnermi inuit ataasiakkaat aamma inuiaqati-giit iluaqutissarsissapput.

Annertusisamik sipaartoqarnissamik kissaateqarneq tas-saavoq utoqqalinersiuteqarnerup iluarsaaqqinnerup, nammineq sipaarutigisatigut iluanaarutit annertuumik al-lisimanerannik nassataqarsimasup nanginneraa.

Akileraartitsisoqarfiup tunngavia siammasinnerusoqAkisussaaffiup inunnut ataasiakkaanut nuunnerata nassa-tarissavaa akileraartitsisarfiup sapinngisamik pitsaaner-paamik iluarsaannissaa, ilanngullugulu akileraartitsisar-fiup tunngavia allineqassaaq, taamaalilluni sulinermi iser-titanut akileraarutinik appaasoqarsinnaalissalluni (piler-sitaq 18). Ullumikkut A-mut B-mullu isertitat immikkoor-tinneqartarput. Immikkoortitsineq tamatigut paasiumi-narneq ajorpoq, equngassutsinillu pilersitseqataasarluni. Taamaattumik sulinermut aningaasaatinillu isertitani er-seqqissumik tunngavilersugaanerusumik immikkoortiteri-soqassasoq Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat. Im-mikkoortiterinerup akileraartitsisoqarfiup tunngavianik

133

annertusaassaaq, equngassutsinillu piiaassaaq, aaqqis-suussamillu paasiuminarsaalluni. Ilaatigut aaqqissuussap paasiuminarsarnerata akileraartitsisarfiup, aamma nutaa-mik akiliisitsiniartarfiup – Ilanngaassiviup – ataatsimoor-tinnissaat periarfississavaa, innuttaasullu taarsigassaqa-lersarnerannik pinaveersitsiniutitut sakkuulersinnaalluni sunniuteqarluartoq. Akiligassarpassuit ullumikkut nassa-taraat innuttaasut ilaasa sulinerminnik annikitsuararsuar-mik pissarsisarnerat. Taamaattumik amerlanerit imminnut pilersugarilernissaannut tunngatillugu taarsigassar-siaqarfimmi iliuuseqarneq pingaartuuvoq.

Tamakku saniatigut isumaliutit assigiinngitsut aallaaviga-lugit inatsisaasunik aqutsinermillu iluarsaassinerit misis-sugarinissaat Naalakkersuisut kissaatigaat, ilanngullugit makku:• ingammik eqqussuinermut akitsuutit peqqissutsimut

avatangiisinullu naleqqiullugit kissaatigisatut ileqqu-

lersuuteqarnermut iluarsiissuteqartumik sunniuteqar-nersut,

• akitsuummik iluanaarutaasutut sunniutip aamma tas-sannga aqutsinikkut akileraartitsinermik pisortaqarfin-nut innuttaasunullu attuumassutilimmik isumalluutinik atugaqarnerup akornanni naammaginartumik attave-qartoqarnersoq, aamma

• akitsuutit annertussusaannik akinut naleqqussaajuar-nissamut iluarsissutissamik pisariaqartitsisoqarner-soq, taamaalilluni piffissap ingerlanerani iluanaarutit naleerukkiartussanngimmata.

Ilassutaasinnaasutut iluanaarutit suliassaqarfimmi Aaq-qissuusseqqinnermik suliarisanik allanik aningaasaliissu-taasinnaammat akileraartitsinermik akitsuutinillu sulias-saqarfiusup tamarmiusup iluani allannguuteqarsinnaaneq aallaavimmigut missingersuutinik allannguuteqartitsis-sanngilaq.

Islandimi akileraartitsinermut atugarissaarnissamullu aaqqis-suussap ilusilersugaaneranik isumaliutit Islandimi akileraartitsinermut atugarissaarnissamullu aaqqis-suussamik misissueqqissaarinermik 2015-imi oktobarimi IMF (International Monetary Fund) saqqummersitaqarpoq. Naluna-arusiami Mirrless-Saez’imik iluseq atorlugu inunnut akileraarut pitsaanerpaaq naatsorsorneqarpoq. Pineqartoq tassaavoq isu-maliutersuutitut inunnut akileraarut pitsaanerpaaq, akileraar-titsinermi isertitat pitsaanerpaanngorsassagaanni økonomit isumaliutersuutaat malillugu inuiaqatigiinnut pitsaanerpaasus-saq.

Inerniliussaq nalinginnarmik U-tut iluseqartumik sangoriar-neruvoq. U-tut iluseq nassuiarneqarsinnaavoq piitsunngorneq pinaveerniarlugu minnerpaamik isertitaqartoqarnerup pisari-aqarnera. Inuiaqatigiinni atugarissaartuni innuttaasup nammi-neq isertitai naammanngikkaangata appasissumik isertitat isu-maginninnermi ikiorsiissutinit ilaneqartarput. Innuttaasup aningaasarsiamigut isertitaminik qaffaanera ilutigalugu ikiorsi-issutit peerukkiartussapput. Appasinnerpaamik isertitanut qaf-fasissumik isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akilera-artarnermik tamanna nassuiaavoq. Taamaalilluni appasinnerpa-amik isertitanut qaffasissumik inissisimanermut qaffasissumik isertitanut akileraarutit patsisaanngillat, tassaavorli ataqatigi-issitsilluni akileraarusiisarneq.

Isertitat qaffakkiartorneri ilutigalugit innuttaasut ataasiakkaat annertunermik nammataqalersinnaassaaq (”tueqqortuneq”), ta-amaattumillu pitsaanerpaatut isertitat aalajangersimasut qa-angerlugit akileraarutit qaffakkiartussapput.

Akunnattunik isertitaqarlutik aningaasarsisartut immikkut iliu-useqarnissamut kajungersaateqartariaqarput, taamaattumillu taakkununnga akileraarusiisarneq sapinngisamik appassissumi-ittariaqarluni.

Pitsaanerpaatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akile-raartarnermut akiusut (isumaliutersuutigisat) aalajangerniarlu-git assingusumik misissueqqissaarineq 2013-imit nunatsinnit akileraartitsinermut paasissutissani ingerlanneqarsimavoq. Tassani U-tut iluseq nassaareqqinneqarpoq.

Titartagaq 4.1, Pitsaanerpaatut isertitat aalajangersimasut qa-angerlugit akileraarutit, Mirrless-Saez’ip ilusiliaa. 2013-imit akileraartitsinermit paasissutissat.

Nunatsinni pissutsinut tunngatillugu U-tut iluseq taanna pissar-siarineqarsinnaavoq, ilaatigut agguaqatigiissillugit isertitat ilu-anni (215.000 kr. miss.) kisimiittunut kiisalu 430.000 kr.-t aap-pariinnut) atugarissaarnissamut ikiorsiissutit annikilliartuaar-sinniarnerisigut, ilaatigullu suliffeqarfimmi ilanngaatissamik eqqussinikkut, aamma meeqqerivinni neqeroorutinut nammineq akiliutinik oqilisaanikkut.

Boksi oqaasertalik 4.1. Islandimi akileraartitsinermut atugarissaarnissamullu aaqqissuussap ilusilersugaaneranik isumaliutit

Najoqqutat: IMF aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

134

Imminut pilersugarineq

Isumaginninnermi ikiuutit ullumikkut isertitanik naligiis-saasuupput. Isumaginninnermi ikiuutit, soorlu ineqarner-mut tapiissuteqartarneq, meeqqanut tapiissutit aamma meeqqerivinnut tapiissutit ullumikkut appasissunik akun-nattunillu isertitaqartartunut tunniunneqartarput, taakku naammaginartumik inuuniuteqarnissaminnik attasisin-naanissaat qularnaarniarlugu. Ikiorsiissutit isertitat qaf-fakkiartorneri ilutigalugit appariartortinneqartarput. Ta-manna ilutigalugu taakku isertitarisaminnit akileraarutit akilertarpaat. Pisortat taakkununnga tunniussaqartarlu-nilu tigusisarnerannik tamanna isumaqarpoq. Ungalusaq 4.1-imi Islandimi akileraartitsinermut atugarissaarnissa-mullu aaqqissuussap ilusilersugaaneranut tunngasunik isumaliutit nassuiarneqarput, nunatsinni pissutsit ilusi-lersornerannut tunngatillugu isumaliutersuutinut aamma pingaaruteqartuummat.

Sulisunut appasissunik akunnattunillu isertitaqartartunut akileraarutitigut oqilisaaneritIllua’tungeriillutik imminnut attuumassuteqanngitsunik atugarissaanissamut ikiorsiissuterpassuunngitsunik naammaginartumik inuuniuteqalernissamut isertitatigut tunngavigisap akileraartitsisarfimmit isumagineqalernis-saanik appasissunik akunnattunillu isertitaqartartunut akileraarutitigut oqilisaanerit nassatarisinnaavaat. Aa-qqissuussivik tamarmiusoq paasiuminarsassavaa, taman-nalu ilutigalugu inuit ataasiakkaat imminnut pilersugari-lersinnerannik nassataqassalluni.

Taamaattumik suliffeqarnermi ilanngaatinik eqqussinis-saq (pilersitaq 1) Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat, tas-suunakkut appasinnerpaamik sulinermi isertitanut akile-raaruteqareerluni aningaasat atugassat kivitsiviginiarlu-

git, tamannalu ilutigalugu suliffeqartuunissap kajunger-nassusaa annertusarniarlugu.

Isumaginninnermi ikiorsiissutit saaffigisaqartitatInnuttaasunut imminnut pilersorsinnaanngitsunut isuma-ginninnermi ikiuutit pingaarnertut tunniunneqartassap-put. Tamatuma sunniivigeqatigiissutut ajornartorsiutinik, ilaatigut Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiinnit, aamma Skatte- og Velfærdskommissionimit (Akileraar-tarnermut Atugarissaarnissamullu Ataatsimiititaliamit) nassuiarneqartunik annikillisassavai.

Anguniagaq tassaavoq inuiaqatigiit iluseqarnissaat, tas-sani aningaasarsiallit ikinnerusut atugarissaarnissamut ikiorsiissutisisartut ikilillutik, aammalu aningaasarsiallit akornanni isertitanik agguataareqqinneq akileraartitsi-nermik aaqqissuussivik aqqutigalugu pisarluni. Atugaris-saarnissamik aaqqissuussiviup inuit suliffeqarfiup ava-taaniittut isumagissavai, taamaalillutik isumaginninnermi ikiorsiissutit aallaavimmikkut piitsuulernissamut akiuus-sutitut tunniunneqartassallutik.

Sunniivigeqatigiissutut ajornartorsiutitIsertitaqarfiit aalajangersimasut ilaanni 100 pct.-inik sin-niisunik innuttaasut ilaat katitikkamik isertitat aalajan-gersimasut qaangerlugit akileraarusiisarnermik eqqugaa-sarnerannik Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit al-lallu takutissimavaat. Tamatumani aningaasarsiatigut isertitat qaffakkiartorneri ilutigalugit isertitanit akileraa-ruteqareernermi aningaasat atugassat ikilineri aamma ikiorsiissutinik isertitat annikilliartorneri innuttaasut mi-sigissavaat. Allatut oqaatigalugu aningaasarsiallit ilaannut immikkut iliuuseqarnissaq akilersinnaasanngilaq.

Titartagaq 4.2. Ingerlassaq, kisermaaq, akileraarut 42 %, ineqarnermut akiliut qaammammut 4.000 kr. ini attartugaq. Isertitat aalajan-gersimasut qaangerlugit akileraarutit tassaapput 10.000 kr.-nik akunnilersugaralugit agguaqatigiissitsineq ingerlaavartoq.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

�� !!��!��""�!��"��


135

Nammineq aningaasarsiarisani 10.000 kr.-nik annertusi-guniuk isertitat aalajangersimasut qaangerlugit 90 % sin-nerlugit akileraartarnissaanik aningaasarsiaqartup misi-gititaanera ataani Titartagaq 4.2-p takutippaa. Tamatu-muunakkut immikkut iliuuseqarnissamut imaluunniit ilin-niagaqalernissamut aningaasaqarnikkut kajungernassu-seq killiligaavoq.

Inoqutigiit meerartaqanngitsutInnuttaasunut ikiorneqarlutik pilersugaanngitsunut ima-luunniit meeraqanngitsunut ineqarnermut tapiissutit ki-siartaallutik tapiissutaapput.

Isertitat 180.000 kr. tikikkaangagit ineqarnermut tapiis-sutit atorunnaartarput. Ullumikkut ineqarnermut tapiissu-tit imatut ikiliartuaartinneqarput katitikkatut isertitat aa-lajangersimasut qaangerlugit akileraarutini annertuupi-lussuarnik assigiinngisitsinernut tunngavissiillutik. Ta-manna pinaveersinneqarsinnaavoq ineqarnermut tapiis-sutit ikiliartuaartinneqartarnerat ikaarsaariartitatut iki-liartuaartitsinermik taarserneqartuuppata. Taamatut iki-liartuaartitsinikkut inoqutigiinnut meerartaqanngitsunut sunniivigeqatigiiffittut taasariaqartunik ajornartorsiute-qassanngilaq. Taamaattumik ikiorsiissutinik ikaarsaariar-titatut ikiliartuaartitsisarnerup eqqunneqarnissaa Naa-lakkersuisut sulissutiginiarpaat (pilersitaq 3).

Inoqutigiinnut meerartaqartut pissutsit allaanerupput. Ataani Titartagaq 4.3-mi ilaqutariit pingasunik meerartal-lit takutinneqarput, inoqutigiinnilu 800.000 kr.-nik iserti-tat tikivillugit katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaa ngerlugit akileraarutip isertitanut akileraarut qaangersimagaa takutippaa.

PaasissutissatKatitikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akileraarutit tassaapput annertunerusumik sulinikkut, aamma ilinniakkanik nangitseqqinnikkut imaluunniit su-liffimmi qaffakkiartornikkut iluseqartunik immikkut iliu-useqarsinnaanerup nal. ak. aalajangiussamik aninga-asaqarnikkut akilersinnaassusaanut uuttortaanermi ki-sitsit.

Katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akileraarutit qaffasippallaarpat ilaasa immikkut iliuuse-qarnissaq toqqassanngilaat.

Katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akileraarutit 100 pct.-it ataanni malunniuttarnissaa pingaartuuvoq.

Katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akileraarut tassaavoq isertitanit akileraarutaasoq, aam-ma isertitat amerliartorneri ilutigalugit atugarissaar-nissamut ikiorsiissutini annikillisaaneq.

Inoqutigiit meerartaqartut

Isertitat 600.000 kr.-nik amerleriarneranni (200.000-init 800.000-inut) aningaasat atorsinnaasat 250.000 kr.-nik amerleriassapput. Isertitaqarfimmi tamarmi katitikkatut akileraarut 58 pct.-iusoq assigaa. Inoqutigiit meerartaqar-tut meeqqanut tapiissutit, ineqarnermut tapiissutit, aam-ma meeqqeriviinnut akiliinermut tapiissutit pissarsiari-sinnaavaat.

Ikiorsiissutinik misissueqqissaari-nermik Naalakkersuisut aallartita-qarniarput, siunertaralugit taakku pisariillisarnissaat, aammalu sunnii-vigeqatigiiffittut ajornartorsiutit annikillisinnissaasa qulakkeernis-saat (pilersitaq 2).

Isumaginninnermi ikiorsiissutit ar-lallit isertitatut tunngavittut akile-raarutigisassatut isertitaq atorlugu naatsorsugaasarput, taamaattumil-lu innuttaasup isertitaasa allann-gorfianik pisoqarsinnaavoq, taman-nalu eqqortumik takussutissaajun-naartarluni. Ajornartorsiut taanna pinaveerniarlugu ”maannakkut iser-titat” tunngavigalugit utoqqaliner-siutit aamma sioqqutsisumik so-raarnerussutisiat ineqarnermullu ikiorsiissutit naatsorsugaasarput. Inatsisaasut iluarsaanneri ilutigalu-

Titartagaq 4.3. Inoqutigiit pingasunik meerartaqartut, qaammammut inimut akiliut 5.000 kr., Kommuneqarfik Sermersooq

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� ��

��

��

��

��

��

��

� ��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� ��

��

� ��

��

��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

��

��

� ��

��

� ��

��

��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

� ��

��

��

��

��

��

��

��

��

Najoqqutat: Kommuneqarfik Sermersooq aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

136

git ikiorsiissutit sinnerisa naatsorsornissaannut isertita-tut tunngavigisap ”maannakkut isertitanngortillugu” al-lanngortinnissaa anguniarneqarpoq (pilersitaq 4).

Aningaasanut killigititat akigititallu arlallit ingerlaavartu-mik iluarsineqarneq ajorput, taamaattumillu akit allann-goriartornerannit naleerukkiartortarlutik. Taamaattumik ikiorsiissutit pisisinnaassutsimik attassinissaannik qu-lakkeerisussamik akigititanut naleqqussaasarnerup eqqunneqarnissaa Naalakkersuisut isumaliutiginiarpaat (pilersitaq 5).

Pisortanit ikiorsiissutitPisortanit ikiorsiissutit tassaapput aningaasartuutinik aa-lajangersimasunik akiliinissamut ikiorsiissutit (ineqarner-mut akiliut, imeq/kiassarneq/innaallagiaq, meeqqerivin-nut akiliut il.il.), kiisalu qaammatikkaamut aningaasat atu-gassat koruunit 1.700 missaat, kiisalu meeqqanut ataa-siakkaanut 1.000 kr. Assingaa ullunut ataasiakkaanut 55 kr. sinnilaatsiarlugit, meeqqanullu ataasiakkaanut ullunut ataasiakkaanut 33 kr. Tassunga assersuut takussutissaq 4.1.-imiippoq, kommunit akornanni ikiorsiissutit assi-giinngitsuummata.

Illugiilluni pilersuinissamut pisussaaffeqartoqarpoq, tas-salu ikiorsiissutini aapparisinnaasap isertitai ilanngaati-galugit naatsorsugaasarput.

Takussutissaq 4.1. Pisortanit ikiorsiissutinit akigititat, Qeqqata Kommunia, 2016

Pisortanit ikiorsiissutit

Pilersuinermi akigititat

Qaamma-tikkaanut

UllutSap.

akun-

14-ikkaat nikkaat

Kisermaaq, nammineq inilik

kr. 1.680 kr. 776 kr. 388

Nuliariit/aappariit nam-minneq inillit

kr. 2.836 kr. 1.310 kr. 655

Kisermaaq ineqatilik/inimik attartortoq

kr. 1.420 kr. 656 kr. 328

Nuliariit ineqatillit/ini-mik attartortut

kr. 2.836 kr. 1.310 kr. 655

Pilersuisunut pisussaaf-feqartunut ataasiakkaa-nut meeqqanut ataasi-akkaanut meeqqanut tapiissutit

kr. 1.000 kr. 462 kr. 231

Najoqqutaq: Qeqqata Kommunia

Boksi oqaasertalik 4.2 Ilanngaateqarluni taarsiivigineqar-sinnaassuseq (Nettokompensationsgrad)

Ilanngaateqarluni taarsiivigineqarsinnaassuseq (Nettokompensationsgrad)Ilanngaateqarluni taarsiivigineqarsinnaassuseq tassa-avoq suliaqarani pilersugaaneq pinnagu sulisinnaane-rup akilersinnaassusaanik uuttortaanermi kisitsit (pe-qataanissamik aalajangiussineq). Ilanngaateqarluni ta-arsiivigineqarsinnaassuseq 90 pct.-it ataanneeqqunar-poq, tassalu suliffeqarfiup avataaniinnermi tamakkiisu-mik isertitarisat suliffeqarnermi isertitarisanut nale-qqiullutik 90 pct.-iisa ataaniittariaqassaqqoorlutik. Pa-arlattuanik pisoqartillugu suliffeqarfimmi peqataassan-nginnerminnik ilaasa aalajangiutissavaat.

Pisariillisakkanik naatsorsuusiortoqarsinnaavoq1, tassani suliffissaaleqinermi kisermaap isertitai (pisortanit ikior-siissutit) SIK-lu isumaqatigiissuteqarfimmi aningaasar-siaqartartup pisartagaanut assersuunneqarlutik. Tassani ilanngaateqarluni taarsiivigineqarsinnaassutsip 30 pct.-ip ataaniinnera, aammalu – aningaasaqarnermik isikkivim-mit isigalugu – kisermaamut sulinissaq tamatigut akiler-sinnaanera naatsorsuinerit takutippaat.

Inoqutigiilli meerartaqartut pineqartillugit takusassat annertuumik allanngorput. Assersuutigalugu kisimiilluni pilersuisumut marlunnik meeralimmut suliffeqarnerup sunniutaa annikitsupilussuuvoq, appasissumillu iserti-taqartuusunut pingasunik amerlanernilluunniit me-eraqarneq aningaasaqarnikkut isigalugu akilersinna-anngilaq. Kisimiilluni pilersuisumut pingasunik meera-limmut meeqqerivimmiititaqartumut ilanngaateqarluni taarsiivigineqarsinnaassuseq 100 pct. sinnersimavaa.

Taamaattumik kisermiilluni pilersuisoq pingasunik me-eralik – inississukkatut tunngavigisat ilanngullugit – su-liffeqarfiup avataaniinnermini amerlanernik atugas-saqassaaq. Nuliariinnut assingusunik naatsorsuusior-toqarsinnaavoq, pisuni aalajangersimasuni nuliariit marlunnik amerlanernilluunniit meeraqarpata anga-joqqaanut tamanut suliffeqarfiup avataaniinnissaq ilu-arnerusarluni.

Najoqqutat: Finansdepartementet

Kisimiilluni pilersuisumut ppingasunik meeralimmut pi-sortanit ikiorserneqartunut aningaasat atorsinnaasat qaammatikkaanut 4.680 kr.-upput. Assingaa ullormut 150 kr. missaat. Kisimiilluni pilersuisumut appassissunik anin-gaasarsiaqarluni suliffilimmut aningaasat atugassat ikin-nerupput. Taamaalilluni SIK-p annikinnerpaamik aningaa-sarsiarititaanik aningaasarsiaqartoq innuttaasumut su-liaqarani pilersugaasumut naleqqiulluni ajornerusumik aningaasaqarnermini inissisimaffeqarpoq.

Meeqqanut tapiissutit allanngortinneqarnissaat Naalak-

137

kersuisut misissorniarpaat, taamaaliornikkut suliffeqar-fimmiittuni taassumalu avataaniittuni pitsaanerusumik oqimaaqatigiissoqalersillugu. Suliaqarani pilersugaaner-mut naleqqiullugu suliffeqarneq akilersinnaassaaq. Taa-maattumik inoqutigiinnut meerartalinnut ikiorsiissutit al-lanngortinniarnerat aallartisarneqassaaq (pilersitaq 2).

Suliffissaaleqinermi ikiorsiissutinik sunniivigeqatigiinneqAssersuutigalugu Danmarkimi A-kassemik aaqqissuussa-tulli ilisimaneqartumik Kalaallit Nunaanni suliffissaaleqi-lernissamut sillimasiisoqarsinnaanngilaq, taamaattumillu suliffissaaleqisoq pisortanit ikiorsiissutinik pisariaqartit-sivoq. Pisortanit ikiorsiissutit aamma suliffissaaleqinermi ikiorsiissutit suliffissaaleqinermi aningaasaqarnikkut ikiorsiissutaapput assigiinngitsut marluk. Suliffissaaleqi-nermi ikiorsiissutit sap. akunneri 13-it tikillugit pissarsia-rineqarsinnaapput, kingornatigut suliffissaaleqisoq pi-sortanit ikiorsiissutisisalissalluni.

Maannakkut inatsisaasutigut suliffissaaleqinermi ikior-siissutit annertunerpaamik SIK-p annikinnerpaamik anin-gaasarsiarititaata 90 %-erisinnaavaat, pisortat ikiorsiis-sutaannut ikaarsaariarneq sioqqullugu sivisunerpaamillu sap. akunnerini 13-ini akiliutigineqarsinnaallutik, taamaa-lillunilu isumaginnittoqarfimmiilerluni. Suliffissaaleqiner-mi ikiorsiissutit aamma pisortanit ikiorsiissutinik sunnii-vigeqatigiinnerat misissueqqissaarfigineqassapput. Ilanngunneqarluni nammineq pisuussutiginngisatut sulif-fissaaleqinerup kingornatigut inuit ataasiakkaanut sulif-fissarsiorusussusaanut sap. ak. 13-init sivitsorneqarnis-saat ilorraap tungaanut sunniuteqarsinnaanera pillugu.

Pisortat ikiorsiissutaannik misissuinissaq, ilanngullugulu suliffissaaleqinermi ikiorsiissutinik sunniiveqatigiinneq takkuttussatut iluarsiinissamik siunertaqartoq Naalak-kersuisut aallartisarpaat. (pilersitaq 9).

Pitsaanerusumik piginnaanngorsaaqqinneq, aamma suliffiit nikerartut mianersuussisullu pisortat tapiiffigisaat amerla-nerit2015-imi akuerisaasumi sioqqutsisumik soraarnerussuti-siaqarnerup iluarsaqqinnerani anguniagaqarfigisatut pi-ginnaanngorsaaqqinneq pingaarutilittut ilaavoq. Aaqqis-suusseqqinnermi pisortanit tapiiffigisanik suliffinnik pi-lersitsinissanut aningaasaliinerit ilanngunneqarput. Sulif-fiit sioqqutsisumik soraarnerussutisiallit suliaqarfigisa-mik sulilernermut ilanngukkiartuaalernissaannut periar-fissiissapput, sioqqutsisumillu soraarnerussutisiallit suli-sinnaassusertik tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortu-mik pissarsiareqqinnissaa peqataaqataaffigissallugu.

Arlallit – ingammik sioqqutsisumik soraarnerussutisiallit inuusunnerit – suliffeqarfimmut aalaakkaasumik ataavar-tumillu attaveqarsinnaaneq aqqutigalugu inuunerminni atugarisamikkut inuunerullu pitsaassusaatigut annertun-

gaartumik pitsanngorsaanermik misigisaqarnissaat Naa-lakkersuisut isumaqarput. Ilaqutariit tamarmiusut atugaat misissortariaqarpoq, ilaqutariinnilu ajornartorsiutilinni inuit ataasiakkaaginnaat pinnagit. Aammattaaq killup tun-gaanoortumik inooqatigiinnermi kingornussanik nungu-saanissamut suliffeqarfimmut pitsaanerusumik ataavar-tumillu attaveqarneq, illuinnarni atukkat aalaakkaaneru-sut, meeqqanullu aalaakkaasumik meeqqerivimmut atta-veqarneq peqataaqataassapput.

Ilanngullugu ullumikkut sioqqutsisumik soraarnerussuti-siallit akornanni suliffeqarfimmut arlallit tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik uterteqqissinnaassuseqar-toq, taamaalillunilu sulisartunik sillimmatinik aamma atorneqanngitsoqartoq nalilersorneqarpoq, piffissap in-gerlanerani nunatsinni inuiaqatigiinnut tamarmiusunut iluaqutaasinnaasunik.

Tulluartussarsiukkat 3-mi inissisimasunik pisortanit ikior-siissutisisartunut taamatut anguniagaqarfigisatut iliuu-serisap atorneqarsinnaanera nalilersuutaavoq. Taamaat-tumik piginnaanngorsaaqqiinerup pitsanngorsisinnissaa, suliffinnillu nikerartunik mianersuussisunillu amerlaner-nik pilersitsiniarneq Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat (pilersitaq 10).

Taarsiisarnermik aaqqiissutit iliuutsinik siuarsaassapputKommuninut kajungersaassutinik pilersitsinissamut taar-siisarnermut akigititat sakkutut nalinginnarmik atugaa-sarput. Taamaattorli kommunini suliassaqarfiit aqunne-qarsinnaanngitsut, ilanngullugit assersuutitut utoqqali-nersiuteqarneq, ineqarnermut tapiissutit, ernisimalluni ullormusiat, meeqqanut tapiissutit assingisaallu qitiuso-qarfimmit tamakkiisumik imaluunniit annertuumik taarsii-viusarnerat nalinginnarmik periusaasarpoq.

Kommunit aaqqiissutinik taarsiisarnermi procentit qaffa-siffigisaannik annertunipilussuarmik atuerusussuseqar-tartut misilittakkat takutippaat.

Sioqqutsisumik soraarnerussutisiaqarnermut iluarsaas-sap atuutsinneranut, aammalu piginnaanngorsaaqqinner-mut suliffinnullu nikerartunut malittarisassiat iluar-saannerannut atatillugu kommuninuttaaq iliuuserisat su-liaqalersitsisut, ilanngullugit piginnaanngorsaaqqinnerit suliffiillu nikerartut suliaqarani pilersugaanermut taar-siullugit atugaanissaat annertuumik kajungersaassutaa-voq. Taamaattumik sioqqutsisumik soraarnerussuti-siaqarnermi taarsiisarnermut procentimi taarsiisarner-mut akigititat sioqqutsisumik piginnaanngorsaanermut, piginnaanngorsaanermut aamma nikerartumik suliffeqar-nermut (ilanngullugit suliffeqarfiit mianersuussat iluaqu-tissallu) naleqqiullugit appasinnerusumut inissillugu aala-jangernissaa aalajangiisuulluinnarpoq.

138

Taamaattumik taarsiisarnermut akigitat atuuttut allann-gortinnissaannut Naalakkersuisut kaammattuuteqarniar-put (pilersitaq 11).

Taarsigassarsiaqarnermi ajornartorsiorfiitPisortanit ikiorsiissutitut tapiissutit arlallit taarsigassar-siatut tunniunneqartarput. Utertitaqarluni akiliuteqarnis-samik piumasaqaatit inuit pisortanik ikiorserneqartarfim-mi ingerlariaqqissinnaajunnaartittarneri pillugit tusagas-siorfinni oqallittoqarsimavoq. Taarsigassarsiat akilersor-nissaannut ilanngaateqarluni aningaasarsiarisani 1/3 ti-killugu tunniussinnginnissamik inatsisaasuni tunngavissa-qarpoq. Inunnut taarsigassaqartuusunut sulinerup akiler-sinnaannginneranik tamanna isumaqarsinnaavoq.

Titartagaq 4.4 Akiligassat allanngoriartorneri, 2010-2015.

Najoqqutaq: Akileraartarnermut Aqutsisoqarfik.

2014-imi apriilimi kukkunersiuisartut BDO nalunaarusia-mik saqqummiussivoq: ”Evaluering af opgavevaretagelse og organisering på området for inddrivelse af offentlige restancer” (”Pisortanut akiligassanik akilinngisanik akilii-sitsiniarnermik suliassaqarfimmi sulianik isumaginninner-mik aaqqissuussinermillu nalilersuineq”). Akiliisitsiniar-nermik suliat inuppassuarnut suliffeqarfippassuarnullu immikkoortitertut amerliartuaarnerat, aammalu akiliisit-siniartarnerup pitsanngorsarneqarsinnaanera nalunaaru-siami paasineqarpoq. Namminersorlutik O qartussat kom-munillu akornanni suleqatigiinnikkut akiliisitsiniartarne-rup pitsanngorsarnisaanut piviusumik iliuusissatut piler-saarummik Naalakkersuinikkut Ataqatigiissaarisut akuer-sissutiginninnerannut nalunaarusiaq kingusinnerusukkut tunngavissiisimavoq.

Suliffeqalernissamut taarsigassat aporfittutInuit ataasiakkaat sulerusussusaannut (imaluunniit suliin-narnissaannut) pisortanut akiitsoqarneq aporfiusinnaa-voq. Inuit ataasiakkaat isertitaminik annertusaajartortil-lugu pineqartup akiligassaatiminik akiliisarnissamut pe-riarfissaqalissaaq, pigajulluni akileraanissamik isumaqa-

tigiissummik atsiuereernikkut, imaluunniit aningaasarsia-nit ilanngaateqartarnermik aallartisaareernikkut. Taarsi-gassat akilerarnerisa malitsigisaannik akiitsullit ilaat su-liffeqalernerminni (imaluunniit suliinnarnerminni) anin-gaasaqarnikkut iluanaaruteqartarunnaartarput. Aningaa-saqarnikkut siuariarneq taarsigassarsiatoqqanik akiler-suinermut atugaavoq, tamannalu ilutigalugu isertitat amerliartorneri ilutigalugit isumaginninnermi ikiorsiissu-tit ikiliartortinneqarlutik.

Akileraartarnermik suliassaqarfiup, isumaginninnermi ikiorsiissutit aamma akiliisitsiniartarnermik suliassaqar-fiup akornanni sunniivigeqatigiinnerup misissorlugulu pit-sanngorsarnissaa pisariaqarpoq, taamaaliornikkut innut-taasut tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik immin-nut pilersugarilernissamut akornusiisunik taarsigassar-siaqarfimmiilernissaat pinaveerniarlugu.

Pisortat ataatsimoorussaannik akiliisitsisarnermut aa-qqissuussivimmik, ”Ilanngaassivik”-mik Naalakkersuisut saqqummiussiniarlutik suliaqarput. Aaqqissuussivik akili-gassarilikkat amerliartornissaannik pinaveersaarinermut atorneqarsinnaassaaq (pilersitaq 7).

AkissaaruttoorfiitPisortanit ikiorsiissutit sioqqutsisumik akiliutaasarput. Taamaaliorneq innuttaasoq pisortanit ikiorsiissuteqaler-pat piffissami sivikitsumi akissaqalernissamut iluaqusii-sinnaavoq. Tamanna ilutigalugu ikiorsiissutit peeruk-kaangata akissaarunnermik ajornartorsiutit pinngorsin-naapput, nalinginnarmik suliffeqarnermut atatillugu anin-gaasarsiat sulinerup kingornatigut akiliutaasarmata. Ta-matumunnga assersuut ungalusaq 4.3-mi nassuiaavigine-qarpoq.

Akiligassat katillugit

139

Boksi oqaasertalik 4.3. Akissaaruttoorfimmut assersuut

Akissaaruttoorfimmut assersuutAningaasarsialik qaammammi ataatsimi suliffeqarluni qaammammi 30.-anni aningaasarseqqaarutini tiguai. Akiliutaareernerata kingornatigut assigiinngitsunik patsiseqartumik aningaasarsiat sap. akunnera ataaseq qaangiutiinnartoq nungupput. Taamaattumik tullissa-anik aningaasarsiaqarnissap tungaanut ilaqutariit aningaasaataarupput.

Pisoq suliartunngitsoornikkut iluarsiivigineqarsinna-avoq, tassalu pisortanit ikiorsiissutisiniarluni kommuni-mut saaffiginninnikkut. Taamaalilluni piffissami sivikit-sumi ilaqutariinnik pilersuinissamut tunngavissamik isumannaarisunik inuk pisortanit ikiorsiissutinik pissar-sisinnaavoq.

Nerisassanut pisariaqartitanullu allanut ullut 14-ikkaar-lugit pissarsisoq pisortanit ikiorsiissutinik 800 kr. mis-saanniittunik pissarsisinnaavoq. Suliffeqalernermut ikaarsaarnermi sioqqutsisumik akiliutigisat 800 kr., sap. akunnerinut 6-7-inut naammassapput. Taamaattumik ikaarsaariarfimmi pisortanit ikiorsiissutisinissaq peri-arfissaavoq.

Ikiorsiissuteqarneq tamanna kommunit ilaasa taarsiivi-galugu akiliutiginissaanik pisussaaffigineqartutut isi-gaat. Nassataraa suliffeqalernermi aningaasaqarnikkut iluanaarutaasup annikillinera.Kommunini allani akilerneqartariaqanngilaq. Taakkunani paarlattuani suliffeqarfimmiilernissamut kajungersa-anermik pilersitsisinnaavoq, suliffeqarnermini qaam-mammi siullermi innuttaasoq pisortanit ikiorsiissutisil-lunilu aningaasarsianik isertitaqartuussammat.

Najoqqutaq: Ilaatigut namminersorlutik oqartussanit kommuninillu su-liarineqartumik taarsigassaqarnermik ajornartorsiuteqarneq pillugu nalu-naarusiamut suliareqqaagaq

Pisortanit ikiorsiissutisinnginnermi aningaasaatinik ta-manik atuisimanissaq pillugu piumasaqaa sipaaruteqar-niarnerup akilersinnaannginneranut ilapittuisinnaavoq. Sipaarutigisimasinnaasat nassataraa innuttaasup suliffe-qanngiffini nammineq (ilaanik) aningaasaliinissaa.

Taarsigassarsialinnik siunnersuisartunik pilersitsisinnaa-nermik nalilersuisumik Naalakkersuisut nalunaarusiorner-mik suliaqarput (pilersitaq 8).

Inissamik imminik pilersugarineq

Inigisassaq amerlanerpaanut aningaasaliinerni annertu-nerpaavoq. Sinaakkutissatut atugassat aningaasaqar-

nikkut politikkikkullu aserujaallutillu aalaakkaasuussap-put, taamaalilluni inigisassanik niuffaffimmi tatiginnissu-seq pilersinneqassammat. Inuit ataasiakkaat imminnik inissamik pilersussappata tatiginnissuseq pisariaqartoq.Pisortat inissianik attartortittagaannut, aammalu inigisas-sanik suliassaqarfimmut ikiorsiissutitut tapiissuteqartar-nermut ineqarnermut politikkikkut periusissiamik nutaa-mik oqaasertalersuinissaq Naalakkersuisut kissaatigaat. Ineqarnermut periusissiaq suliassaqarfimmut pitsaasunik sinaakkutissatut atugassanik qulakkeerinnissaaq.

Inigisassanut suliassaqarfiup atuuffigisaanik innuttaasut katitigaanerannut, nunap ilusaanut, niuffaffimmut tunnga-sunut aningaasaqarnikkullu sinaakkutaasunik ataatsimoo-russatut paasisaqarnissamik pilersitsinissaq tunngavigi-saavoq. Iluarsaaqqinnermut pilersitat sinaakkutit tamakku iluanniissapput. Naleqqerfiit pingaarnerit tassaapput:• Inuit ataasiakkaat imminnik inissamik pilersuisussan-

ngortinnerullugit namminersorlutik oqartussat inigisas-sanik suliassaqarfimmi akuunerat annikillisassasoq.

• Pisortanit inissianik sanaartorneq anguniaqarfeqalissa-soq, piffissami tamarmi SIK-mi annikinnerpaanik ani-ngaasarsiarititanik suliaqarluni akissarsiallup inigisa-mut akiliummik akilersinnaassallugu.

• Aaqqiissutit 20/20/60-itut ittut attatiinnassasut, al-lanngortillugilli, taamaalilluni equngatitsisutut sunniu-tit annikillisinneqarlutik.

• Ernianit ilanngaatit ernianut tapiissutinik inigisassanut tunngatitanik taarserneqassasut.

• Najukkami inissianik niuffaffimmut tunngatillugu ikior-siissutitut tapiissutinik nunami sumiiffikkaanut im-mikkoortiterisoqassasoq.

• Pisortat pigisaatut inissiaatileqatigiiffiit pitsaasumik aqunneqassasut.

• Pisortat pigisaattut inissianik namminersortutut anin-gaasaliisartut pisinnaatillugu piginnittuulissasut.

• Attartortumit piginnittumut aaqqissuussaq nukittor-sarneqassasoq.

Inigisaq tassaavoq inuiaqatigiinni aningaasaliissutaasoqAtuarfinni, sullissivinni, napparsimmavinni, kultureqarner-mut tunngasunik sanaartukkani aqutsisoqarfinnullu sa-naartukkani aningaasaliinertulli ineqarnermut suliassa-qarfik ukiorpassuarni inuiaqatigiinni aningaasaliinertut ingerlanneqarsimavoq. Kalaallit Nunaanni inissianik sa-naartornerup akisuneranut tamanna attaveqarpoq, aam-malu pisortanit aningaasanik tapiissuteqarfiunngitsumik nammineq inigisassamik sanaartornissap aningaasaliiffi-ginissaa niuffaffimmi pissutsit ajornakusoortippaat.

Pisortat tamanik isiginnilluni inissianik pilersuinikkut nammagassamik annertuumik peqarput. Innuttaasunik aningaasaqarnermikkut imminnik inissamik pilersugari-nissamut sinneqartooruteqanngitsunik inissaannik piler-suinissamut pisortat pisussaaffeqarnerat, aammalu ator-

140

fippassuarnut atasunik sulisunut inissiaqartoqarnera ta-matumunnga patsisaavoq.

Iluarsaassinermut aserfallatsaaliuinermullu aningaasartuu-tit annertuutNamminersorlutik Oqartussat attartortittakkatut inis-siaataasa amerlanersaat namminersornerullutik oqartus-sanit ineqarnermut suliassaqarfik 1987-imi tiguneqarmat danskit naalagaaffiannit namminersornerullutik oqartus-sat tigusaannit inissiaataapput. Namminersorlutik Oqar-tussat inissiaataat tamarmiusut inissiat 6.000-it mis-saanniipput. Inissiaatit eqikkarlugit 40-nit 50-inut pisoqa-assusilittut, aammalu aserfallatsaaliuinermik ingerlaavar-tumik, pilersaarutaasumik piffissalersugaasumillu pe-qannginnerit pissutigalugit assut nungullarnikutut nas-suiarneqarsinnaapput.

Aningaasaqarnermi siuarsarnermik tapersersuisinnaasu-nik pisortat aningaasaliinissaannut, ilanngullugit ilinniar-titaanermi, attaveqarfinni, erngup nukissiorfinni il.il. inis-saqartuarniarluni inissianik pilersuinissamik akisussaaf-feqarneq namminersuutigisaqartunut nuukkiartuaarne-qassaaq.

2011-mi ukiut 20-t ingerlanneranni iluarsaassinernut aningaasaliissutit pisariaqartut immikkoortitariaqassa-sut missiugaanerat suliarineqarpoq. Missiliuut tamakkii-soq, iluarsaassinissap tulluartuunissaa ilanngunnagu ko-ruunit 5 mia. missaanniippoq. Namminersorlutik oqartus-sat inissiaataannut piviusunik suliaqarfiusumut pilersaa-rutinik suliaqarneq Naalakkersuisut aallartisarsimavaat. Suliaqarfiusumut pilersaarutini inissiaateqarfiup anin-gaasaataasa iluanni inissiaq aserfallatsaalisaassanersoq, aningaasanut inatsimmi immikkoortitanit aningaasanik atuilluni iluarsaanneqassanersoq, isaterneqassanersoq, aammalu inaarutigalugu illoqarfimmik nutarsaasariaqar-toqassanersoq inassuteqaatitalimmik inissiaatinut tama-nut illoqarfikkaat misissuiffigineqarput.

Missiliuutaasup pitsaassusilerneqarsinnaanera suliaqar-fiusumut pilersaarutinik suliat takutissimavaat. Assersuu-tigalugu 2011-mi naatsorsuutaasumi ukiut 20-t ingerla-neranni Nanortalimmi iluarsaassinernut 80 mio. kr.-nik an-nertussusilinnik aningaasaliinerit pisariaqartinneri missi-liuutigineqarput. Suliaqarfiusumut pilersaarut maanna pi-gineqalerpoq, inassutigalugu tamakkiisumik 19,2 mio. kr.-nik aningaasaliineq, taakkunanit 11,3 mio. kr. isateriner-mut atussallutik, sinnerilu 7,9 mio. kr. iluarsaassinernut atussallutik. Tamatuma kingornatigut suliassaqarfik im-minut attassinnaassaaq, siunissamilu aserfallatsaaliuinis-sat ineqarnermut immikkoortoqarfiup isertitarisaasa iluanni pisinnaassalluni. Tamatumunnga patsisaasoq tas-saavoq inissiaatit ajornerpaat, inissiaatillu inuttaqanngit-sut isaterneqarneri. Tamatuma ingerlatsinermi aningaa-saqarneq pitsaanerulersippaa.

Inissianut periusissiami taartissatut sanaartugaqarneq, iluarsaassineq aamma aaqqissuussamik aserfallatsaa-liuineq pingaarnersiugaassapput. Pisortanit tamakkiisu-mik aningaasaligaasunik sanaartukkat nutaaviit annikin-nerulissapput. Nutaanik inissialernerit namminersortunit aningaasaliiffiusarnissaannut sinaakkutissanik naleqqut-tunik pilersitsisoqassaaq, taamaattumillu ineqarnermut ikiorsiissutitut tapiissutit imatut aaqqissuutissapput inuit namminneq imminnik inissianik pilersugaqarnissaat kajungernarsissalluni.

Anguniagaqarfigisatut ineqarnermut ikiorsiissutitut ta-piissutit

Inissianut taarsigassarsiat erniaqaratillu naafferartumik akilersugaanngitsutNammineq pigisatut inissianut 1990-ikkulli naaneranni taarsigassarsiat erniaqaratillu naafferartumik akilersu-gaanngitsut tunniunneqartarsimapput. Pineqartut tas-saapput taarsigassarsianut aaqqissuussinerit 10/40/50-it aamma 20/20/60-it. Taarsiagassarsiat ukiuni 15-ini imaluunniit 20-ni ernialigaanatillu naafferartumik akiler-sugaanngillat, tamatuma kingornatigut ukiuni qulini ima-luunniit 15-ini naafferartumik akilersorneqalerlutik. Aam-ma piginneqatigiilluni inissianut, kiisalu Illuut A/S-imut er-nialigaanngitsunik naafferartumillu akilersugaanngitsu-nik taarsigassarsiisoqartarpoq, taarsigassarsiat taakku aallaavimmikkut ataavartussatut taarsigassarsiaallutik. Piffissami 2004-2015-imi allanngoriartuaarnermik Titar-tagaq 4.5 takutitaqarpoq.

Titartagaq 4.5. 2004-2015-imi isumannaatsumik sallunaveeqqu-teqarluni taarsigassarsiat allanngoriartornerat.

Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik

Taarsigassarsinissamut periarfissat pilersinnerat pigin-nittutut inissianik niuffaffimmi annertunermik suliaqartit-silerput. Nammineq inigisassanut isumannaatsumik sallu-naveeqquteqarluni taarsigassarsiat – realkredittimik taar-sigassarsiat – 1998-imi 0,4 mia. kr.-nit 2015-imi 2,9 mia.

141

kr.-nut amerleriarput. Taamaattumik taarsigassarsiat kis-saatigisatut sunniuteqarsimanerat inerniliissutaasinnaa-voq. Aaqqissuussineq ilaqutariit akunnattumik isertitaqar-tut imminnut inissiamik pilersugaqarsinnaanerannut peqa-taaqataavoq. Taamaattumik aaqqissuussinermi tassani ilaatitat pingaarnerit attatiinnarnissaat pingaartuuvoq.

Taamaattorli erniaqarfiunngitsup nassataraa pisortat er-nianit isertitassaagaluanit aamma/imaluunniit aningaasa-liinerit allatut tulleriiaagarinissaannut periarfissamik an-naasaqarnerat.

Taamaattumik ilorraap tungaanut sunniutit attanneqartil-lugit, tamannalu ilutigalugu ernianut tapiissutaasut anni-killisillugit aaqqiissutaasoq allanngortinneqarsinnaaner-soq misissorneqassaaq.

Assersuutigalugu piginnittut taarsernerannut akitsuuti-tut ilusilimmik eqqussinikkut pisinnaavoq, taamaalilluni inissiap tunineqarnerani inissiamut taarsigassarsiat er-nialigaanngitsut naafferartumillu akilersugaanngitsut ilaat akilerneqarsinnaassallutik.

Ilanngullugu sivisuumik aningaasaliiffeqartunut nammi-nersortutut aningaasaliisunut taarsigassarsiamik pigin-nittuunerup tunineqarsinnaanera pillugu – taamaaliso-qassappallu piumasaqaatit suut atorlugit – misissuiso-qassaaq (pilersitaq 15).

Ineqarnermut tapiissuteqartarneqInnuttaasut appasissunik isertitallit isertitaasa annertus-susaasa pisinnaatinngikkalugit inissiani najugaqarsinnaa-nerannut ineqarnermut tapiissuteqartarneq ilapittuutaa-voq. Ineqarnermut tapiissuteqartarneq taamaallaat ini-mut akiliutinut atorneqartarpoq, attartortut soorlu in-naallagissamik, imermik kiassarnermillu atuinerminnut akiligassarisaannut atorneqartarani. Ineqarnermut tapiis-suteqartarnermut aaqqissuussamut aningaasartuutit namminersorlutik oqartussat aamma kommunit akornanni agguataarneqartarpoq, taakku 60 aamma 40 pct.-inik aki-liisarlutik.

Ineqarnermut tapiissuteqartarnermut aningaasartuutit ukiorpanni 100-115 mio. kr.-ni aalajangersimakannersu-mik inissisimaffeqarsimapput, takuuk takussutissaq 4.2.

Takussutissaq 4.2. Ineqarnermut tapiissuteqartarnermut ani-ngaasartuutit tamarmiusut 2010-14.

2010 2011 2012 2013 2014

--- mio. kr. ---

Ineqarnermuttapiissuteqar-nermut

114 110 112 110 112


Katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akile-raarusiinermik annertusisitsineqPissarsisartup isertitaasa annertusiartorneri malillugit tapiissutit ikilisarnerisa nassatarisaannik ineqarnermut tapiissuteqartarneq sunniivigeqatigiinnermik ajornartor-siutinik tunngavissiivoq. Ineqarnermut tapiissuteqartar-neq aallaavimmigut inunnut (piffissami tamakkiisumi) su-lisuunngitsunut tunniunneqartariaqarpoq, ineqarnermut tapiissuteqartarnerup annikillisikkiartorneratigut im-mikkut iliuuseqarnermi imaluunniit ilinniagaqaqqinnermi iluanaarutaasup ima mikitigilerluni aningaasaqarnerup tungaatigut akilersinnaajunnaartinnera pinaveerniarlugu.

Ineqarnermut tapiissuteqartarnermut aaqqissuussaq an-nertuumik akiliuteqarfiusoq ininut akiliutinut aningaasan-nanniuteqarnermik pilersitsisinnaavoq, taamaaliornikkut ineqarnermut tapiissuteqarnermut naleqqiullugu anner-tusarneqarlutik inissianik attartornermik niuffaffimmi equngatitseqataalersunik. Assingusumik pisortanit sa-naartortitsisoq ineqarnermut tapiissuteqartarneq ilann-gullugu naatsorsoraanni akisuallaanik annertuallaanillu sanaartorniarsinnaavoq.

Ineqarnermut tapiissuteqarnermut iluserisaq oqimaaqati-giissoq pisortat ininik attartugassanik iluarsaassineran-nut / nutaanik sanaartornerannut aningaasartuutit ima inissisimatinnissaannut peqataasinnaavoq taamaalilluni SIK-mi appasinnerpaanik aningaasarsiaqarluni piffissaq tamakkerlugu suliffeqarluni aningaasarsiaqartoq inimik ilassutinik tapiissuteqarfiunngitsumik attartorsinnaas-salluni (pilersitaq 12 aamma 14).

Erniani ilanngaatinik inissianut erniani tapiissutinut allann-gortitaqarneqUllumikkut erniani aningaasartuutit atuinermut, ineqar-nermut allatulluunniit siunertanut tunngasuugaluarpata erniani aningaasartuutinut ilanngaasoqartarpoq. Maannakkut iluserisaq equngassuseqartitsivoq, nassata-ralugit isertitaqqortunerpaatulli annertutigisumik ernia-nut tapiissutinik appasissunik akunnattunillu aningaasar-siaqartut pissarsisannginnerat.

Erniani ilanngaatit akileraarutini naleqassusivianik nalingin-narmik ilanngaatip annikillisippaaAkileraartartunut ataasiakkaanut oqaluttuarisaanikkut patsiseqartumik nalinginnarmik ilanngaat 10.000 kr. aki-leraartitsinermik ingerlatsivik ilanngaateqartarpoq. Na-linginnarmik ilanngaatip sunniutaa tassaavoq erniani aningaasartuutini 10.000 kr.-t siulliit piviusutut akileraa-rutinut tunngatillugu naleqartuunnginnerat, takuuk takus-sutissaq 4.3.

142

Takussutissaq 4.3. Erniani ilanngaatip akileraarutini nalinga, Kommuneqarfik Sermersuumisut akileraartartoq 42 %-inik aki-leraaruteqartartoq

Erniani aningaa-sartuutit

Ilanngaas-siviit

Akileraarutini na-linga (42 %-ini)

Akileraarutini nalivia

10.000 0 0 0%

20.000 10.000 4.200 21%

30.000 20.000 8.400 28%

50.000 40.000 16.800 34%

70.000 60.000 25.200 36%

100.000 90.000 37.800 38%Najoqqutaq: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Danmarkimi taarsigassarsiat assingannut naleqqiullugit Kalaallit Nunaanni realkredittimik taarsigassarsianut aki-liutaasartoq qaffasinneruvoq. Tamaasa isigalugit nunat-sinni inigisanik piginnittut akileraaruteqarnerup kingorna-tigut akiliutigisartagaat Danmarkimi taarsigassarsiat as-singannut naleqqiullugit 5 %-it missaannik qaffasinneru-nerannik tamanna isumaqarpoq, takuuk takussutissaq 4.4. Kalaallit Nunaanni namminersuutigalugu amerlanerit ini-gisassanik pilersugaqarnissaannut pisariaqartitsineq im-minermini annertoqaaq. Ernianut tapiissutinik annikillisit-sineq oqimaaqatigiissutsimik allanngueqataasinnaavoq, taamaalilluni inigisassamik imminut pilersugarineq anin-gaasaqarnikkut iluaqutaajunnaassalluni. Taamaattumik maannakkut ernianut tapiissutit inissisimanerat naleq-quttuusutut nalilersorneqarpoq.

Taamaattorli ernianut tapiissutaasut taamaallaat ineqar-nermut ikiorsiissutitut tapiissutini ilaaginnartuusut oqaa-tigineqassaaq.

Takussutissaq 4.4 – Realkredittimi taarsigassarsianut 1 mio. kr.-nut ilanngaateqareerluni aningaasartuutit, akileraartartoq kisermaaq.

NunaErniaq aala-jangersima-

soqAkiliut

Ukiumi ilivit-sumi siullermi

akiliut

Tassannga erniat aki-

liutillu

Akileraarnerminalinga

Akileraarnermi nalivia

Ilanngaate-qareerluni

akiliut

Danmark 2,00% 0,68% 56.319 28.686 27,60% 27,60% 48.688

Danmark 2,50% 0,68% 57.294 32.728 27,60% 27,60% 48.588

Kal. Nunaat 2,00% 1,10% 60.800 33.167 42,00% 29,34% 51.070

Kal. Nunaat 2,50% 1,10% 61.602 37.037 42,00% 30,66% 50.246Najoqqutaq: Realkredit Danmarkimi taarsigassarsisarnermut naatsorsuisarfia aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfiup naatsorsuineri

Naalakkersuisut ineqarnermut suliassaqarfimmut tapiis-sutit anguniagassartalerneqarnerisalu erseqqissunngor-tinneqarnerisalu sunniutaat misissorniarpaat, erniani ilanngaatip ernianit tapiissutinngorlugu allanngortinnis-saa (pilersitaq 13).

Innuttaasunut inigisassanik imminnik pilersugaqarsinnaann-gitsunut pisortat inissiaataannik anguniagassaliineqSulisitsisorpassuit sulisutik inissaannik pilersortarpaat. Tamanna pisariaqarsinnaasrapoq, ingammik nunami maa-ni sivikitsumik najugaqartinniarlugit immikkut ilisimasa-linnik aggersaasinnaanermut tunngatillugu. Taamaattorli inissiaqarsinnaanerup aamma atorfeqarsinnaanerup akornanni taama qanitsigisumik attaveqartoqarnear na-linginnarmik ajornartorsiutaasinnaavoq.

Kisiannili eqqarsaatigineqassaaq, sulisut ilaannik atorfi-nitsitsiniarneq ajornarsinnaammat, atorfininnermi inis-siamik tunngiussinngikkaanni.

Sulisunut inissianik annertuumik atuineq suliffeqarfimmi nuttarsinnaanerup ajorsineranut peqataaqataasinnaavoq. Tamannga ingammik Nuummi, inigisassanut utaqqisut amerlaqalutik, inigisassiallu ilarujussui sulisunut inissia-nut atugassiaallutik.

Ullumikkut sulisunut inissiassaateqannginneq suliffigi-sassaraluap toqqagarinnginneranik nassataqartitsisin-naavoq. Tamanna ilutigalugu sulisunut inissiat unammer-nermi equtitsisumik sunniuteqarsinnaapput, ingerlatse-qatigiiffiit annertuut suliffinnut mikinerusunut naleqqiul-lutik sulisunut inissiassaliinissamut pitsaanerusumik tunngavissaqartarmata.

Aamma sulisunut inissiat nassataraat nalinginnarmik inis-sialiornerup ilaa pisortani atorfilinnut atugassiaritinne-rat. Taamaalillutik pisortani sulisut inissiamik neqeroorfi-gineqartarput inimut akigitaq appasissumik aningaasar-

143

siallit akiliisinnaassusaannut naleqqiullugu aalajangerne-qarsimalluni, taamaattumillu pisuni arlalinni akiligassari-titaq appasissuulluni.

Ineqarnermik suliassaqarfiup iluarsiiviginissaa Naalak-kersuisut sulissutiginiarpaat, aammalu annertusiartortu-mik innuttaasunut inissiamik imminnut pilersuinissamut periarfissaqanngitsunut pisortat inissiaataat tunngasuu-tikkiartorniarlugit. Tamatuma aamma nassatarissavaa ul-lumikkut naleqqiullugu annertunipilussuarmik sulisorisat nalinginnarmik imminnut pilersugarinissaannut tunnga-vissanik eqqortunik pilersitsisoqarlunilu kaammattuisar-nissaq. Pisut ilaanni attartortumit piginnittumut aaqqis-suussap nukittorsarneratigut pisinnaavoq (pilersitaq 14).

Tamanna ilutigalugu attartortarnermut peqqussutip iluar-saannissaa pisariaqarpoq. Attartortarnermut peqqussut atuuttoq inissiat qitiusumit aqunneqartuuffiinit qanga atorneqarsimasumit ilisarnaateqarpoq. Pisortaqarfiup annertussusaanik aalajangiiffeqartarneranillu annikilli-saanissaq Naalakkersuisut sulissutigaat.

Taamaattumik attartortarnermut peqqussut nutarsarlu-gulu iluarsaannissaa Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat, taamaalilluni ineqarnermi suliassaqarfimmi imminerminik pilersuinerup annertusarnissaa pillugu, aammalu pisorta-ni suliaqarfiusup annikinnerulersinnissaanik politikkikkut anguniakkanik takussutissiilersillugu, ilanngullugit makku:• Malittarisassianik katersaatit, taamaalillutik sulisunut

inissiat, aamma pisortat namminersortullu inissiat at-tartortittagaat assigiiaartumik suliaqarfiusassallutik, aammalu iluarsaassineq, taamaalillutik malittarisassiat immikkoortukkuutaanut aalajangersimasunut annertus-sutsimi periarfissaasinnaasumi immikkut ittunik pisin-naaffiliissanngimmata.

• Sulisunut inissiap tigunissaanut malittarisassiat oqili-sarneri.

• Inissianut akiliutaasartut aalajangernissaannut il.il. ma-littarisassianik iluarsaassinerit.

Malittarisassianik katersaatitAttartornermut peqqussut qitiusumi aqutsisoqarfimmi sulisunut, ingammik oqaluttuarisaanermik tunngaveqar-tunik immikkut ittunik arlalinnik pisinnaatitaaffinnik nalu-naarsuivoq. Taamaattumik nutaamik attartornermut inat-sisip piareersarneranut atatillugu immikkut pisinnaati-taaffiit tamakku attattuarnissaat pisariaqarnersoq nali-lersorneqassaaq. Siunissami ineqarnermut politikkimi ineqarnermik suliassaqarfimmi pisortat inissisimaffiat pingaarnerusutut isumaginnittoqarnermik alaatsinaaffe-qassaaq, pisortat innuttaasut namminneq isumalluute-qanngitsut ikiortassallugit.

Malittarisassiat oqilisarneriInuit ataasiakkaat inimik pilersugarinermut akisussaaffe-qaleriartortillugu sulisunut inissiat pigisaralugit inis-sianngortinnissaat, imaluunniit atorfeqarnermut ata-suunngitsutut inissianngortinnissaat pissusissamisuus-saaq. Ullumikkut sulisunut inissiaq ukiut arfineq-pingasut qaangiukkaangata nammineq pigineqalersinnaavoq, taa-maattumillu inissiat tamakkiisutut pisortat attartortitta-gaanni piaarnerusumik ilanngunneqarsinnaassammata malittarisassiamik tassannga oqilisaanissaq tulluartuus-saaq.

Inissiamut akiliummik aalajangersaaneqAttartornerup attartortitsisullu tamarmik malittarisas-sianit illersugaanerat pingaartuuvoq. Malittarisassiat at-tartortoq aamma attartortitsisoq pisarialimmik illersuu-teqarfigitissavaat, inigisamullu akiliummik inigisap aser-fallatsaaliugarinissaanik periarfissiissalluni, aningaasallu inigisamiitsitat naammaginartumik iluanaaruteqarfiusin-naallutik.

Pisortat inissiaataannik sanaartornissamik maannakkut malittarisassiat ajornakusoortitsipput, taakkunani inis-siaatileqatigiit aningaasaqarnerat pitsaasutut ittumik in-gerlanneqarluni, aammalu aserfallatsaaliuiuarnissamut aningaasat naammattut immikkoortinneqartarlutik. Ilann-gutissaaq aningaasatigut iluanaarutit ima ikitsigisartut ukiut ikinnerpaamik 60-70-ini attassinnaajuarnissaannut naatsorsuutigisamut assingulluni. Misilittakkatigut inigi-sat attassinnaanerinut naleqqiullugit sivisunipilussuuvoq.

144

Boksi oqaasertalik 4.4. Ineqarnermik suliassaqarfimmi taarsigassarsiat ernialigaanngitsut naafferartumillu akilersugaanngitsut. Illuut A/S assersuusiunneqarluni

Taarsigassarsiat ernialigaanngitsut naafferartumillu akilersugaanngitsut. Illuut A/S assersuusiunneqarluniAnnertuunik tapiissuteqartoqartarpoq, soorlu inissiani aningaasaliinissamut utertitaqarluni akiliuteqarnissaq pillugu piumasaqaatitaqanngitsunik ernialigaanngitsunik naafferartumillu akilersugaanngitsunik taarsigassarsiatut ittunik. Taamaalilluni 2014-imi suliffeqarfissuup naatsorsuutaani Illuut A/S-ip ernialigaanngitsunik naafferartumillu akilersui-nissamik piumasaqaateqarfiunngitsumik suliffeqarfissuup taarsigassaatai 775 mio. kr. taarsigassarsiatut naatsorsuuti-nut ilanngussimavai. Inissiamut akiliutip aalajangersarnera aningaasaliinermut tassunga ilaatinneqanngilaq, ingerlatse-qatigiiffimmut artukkersuinnginnera pissutigalugu.

Toqqaannartuunngitsunik aningaasarsianut tapiissutinut naatsorsueqqinneqQulaani takussutissiami Illuut A/S-ip inissianik attartortittagaasa ilaannik naatsorsuisoqarpoq, tassani kvm-ikkaanut sanaartornermut aki 16.700 kr.-usimalluni, Illuut A/S ataavartuutitanik ernialigaanngitsunik naafferartumillu akilersu-gassaanngitsunik taarsigassarsiatut ilusilinnik kvm-ikkaanut 13.000 kr.-nik tapiissutinik pissarsisimalluni.

Inissiaq attartortagaq

KvmUkiumoort. ernialik-

katut tapiissutitQaamm.-ikkaanut

tapiissutitToqqaannartuunngitsumik

aning. tapiissutit

Init sisamat 113 44.070 3.673 6.332

Init ping. (saqqaa) 99,7 38.883 3.240 5.587

Init ping. (tunua) 89,4 34.866 2.906 5.009

Init marluk 76,6 29.874 2.490 4.292

Init 1 1/2 64,1 24.999 2.083 3.592

Init 1 1/2 64,1 24.999 2.083 3.592

Pisortanit taarsigassarsiamini Illuut A/S-ip 3 %-inik ernianut akiliuteqassaneranut naleqqiullugu inuk inissiaammi tas-sani inigisassaminik attartortoq inissiamut pingasunik initalimmut inimut akiliummik 2.900 kr.-nik appasinnerusumik akiliisarneranut tapiissuteqarnerup assigigaa naatsorsuinerit takutitsipput. Taamaalilluni attartugaqartoq akinut akiviit malillugit inimut akiliummik akiliisassagaluarneranut naleqqiullugu attartuusoq qaammammut 5.000 kr.-nik toqqaannar-tuunngitsumik aningaasarsianut tapiissutisisarpoq. Illuut A/S-ip inissiaatai annertuumik Namminersorlutik Oqartussat sulisuinut atorneqarput.

Sulisinut inissianut tapiissutit annertuut sunniutaasa ilaat tassaapput suliffeqarfimmi nuttarsinnaassutsimik annikilli-saanera, inissianik niuffaffimmi equngasoqarnermik pilersitsinera, aammalu aningaasaliisartutut ingerlatsisarfiit (pen-sionskassit, aningaaseriviit il.il.) inissianik attartortittakkanik aningaasaleerusussutsimik kajungernaallisarnera.

Inissiaq aningaasarsianut tapiissutitut, assersuut II:Umiarsuaatileqatigiit naatsorsuuserisartumik nutaamik atorfititsisivoq. Sulisortaaq nammineq inigisaqanngilaq, taa-maattumillu umiarsuaatileqatigiit sulisunut inissiaq neqeroorutigaa, niuerfimmi attartortittakkanik niuffaffimmi umiar-suaatileqatigiit attartugarisaminik. Pineqartut tassaapput ilaqutariit, taamaattumillu inigisassaq umiarsuaatileqatigiit qaammatikkaanut 16.000 kr.-ilerlugu attartugarisaa tassaavoq inissiaq sisamanik initalik 125 kvm-iusoq.

Sulisorisap inimut akiliutaa malittarisassiat atuuttut najoqqutaralugit qaammatikkaanut 7.000 kr.-nut aalajangerneqar-poq.

Taamaalilluni umiarsuaatileqatigiit sulisuni toqqaannartuunngitsunik, akileraarutigisassaanngitsunik aningaasarsianut tapiissutinik 9.000 kr.-nik tunivaa, assigalugit akileraarutit sioqqullugit 15.500 kr., taakkunani 6.500 kr. (42 %) akileraa-rutit aqqutigalugit aningaasaliissutaallutik.

Taamaalilluni aaqqissuussinermik suliffeqarfiup sulisuusullu iluaqutigisaanik aaqqissuussineq pineqarpoq, pisortalli toq qaannartuunngitsumik ukiumut 78.000 kr. missaannik ilapittuuteqartarlutik.


145

Inissianik niuffaffiit arlallitKalaallit Nunaat ataatsimoortumik inissianik niuffaffe-qartutut isigineqarsinnaanngilaq. Paarlattuanik niuffaffiit immikkoortitertut arlallit pineqarput, ullumikkut avataa-nit aningaasaleeqataassutsit pissarsiarinissaannut pe-riarfissat assigiinngiiaartupilussuullutik.

Nuuk imminermini niuffaffiuvoq, niuffaffinnullu allanut assersuunneqarluniluunniit sanilliunneqarsinnaanani. Nuuk ingerlalluartumik pigisanik inissianik niuffaffeqar-poq, illoqarfinnut angissutsimikkut tullersortaasunut pin-gasunut (Sisimiunut, Ilulissanut aamma Qaqortumut) nale-qqiulluni anginerusoq. Nuummi aningaaserivinnit marluu-sunit realkredittikkut aningaasaliisarneq inissianullu taarsigassarsisarneq neqeroorutaapput.

Illoqarfinni siuarsartuni pingasuni, Sisimiuni, Ilulissani Qa-qortumilu tamarmik immikkut niuffaffeqartoqarpoq. Taakku arlalinnik assigiissuteqarput, ingammillu ilaquta-riinnut illut aamma illut arfarleriit aalajangersimasumik tunisaapput. Taamaattorli illut assigiinngiiaartuupput, ta-matumalu akit aalajangersimasumik siammartitertippai. Illoqarfinni taakkunani pingasuni aningaaserivinnit mar-luusunit realkredittikkut aningaasaliisarneq inissianullu taarsigassarsisarneq neqeroorutaapput.

Najugaqarfigisat allat. Tassani sumiiffiit siuarsartut siua-riartortullu aamma sumiiffiit unittooqqasut, qimagarne-qartut kinguariartortullu immikkoortinneqassapput. Su-miiffinni unittooqqasuni, qimagarneqartuni kinguariartor-tunilu namminnersuutigalugu inigisassanik pilersugaqar-neq annertusiartunngilaq, qaqutiguunngitsukkut inissiat inoqaratik, taamaattumillu pisortanit inissiaatit pisa-riaqartinnerat killeqarluni. Sumiiffinni siarsarlutillu siua-riartortuni namminersuutigalugu inigisassanik pilersuga-qarneq pisortat inissiaataannik naleqquttunik neqerooru-tigisanut ataqatigiissillugu siuarsatariaqarpoq.

Najukkami inissanik niuffaffimmut inissianut aningaasalii-nissamut periarfissat naleqqussarniarlugit Naalakkersui-sut sulissuteqarniarput (pilersitaq16).

Utoqqalinermi imminut pilersugaqarneq

Inuiaqatigiinni atugarissaartuni kikkut tamarmik naamma-ginartumik soraarnerussutisiassanut sipaaruteqarnissaa-sa qularnaarnissaannut tunngavigisamik soqutisaqarto-qarpoq. Nunami innuttaasut utoqqaat naammaginartunik inuunerminni atugarisassaannik qulakkeerinissaq Naalak-kersuisunut qitiutitatut politikkikkut suliassaavoq. Allo-riarneq siulleq tassaasimavoq 2015-imi akuersissutigisa-tut utoqqalinersiutinut iluarsaaqqinneq. Allorarinerit tul-liat tassaavoq nammineq utoqqalinissamut sipaaruteqar-tarnerup pitsanngorsarnissaa. Suliffeqarfimmi soraarne-russutisianik aaqqissuussiffinnut akiliuteqartartunit in-

nuttaasunit akileraaruteqartartunit soraarnerussutisinis-samut akiliutinik takussutissaq 4.5 takutitsivoq.

Takussutissaq 4.5. Suliffeqarfimmi soraarnerussutisianik aaq-qissuussiffinnut akiliuteqartartunit innuttaasunit akileraarute-qartartunit soraanerussutisinissamut akiliutit.

AningaasarsiatSuliffeqarfimmi soraarne-russutisianik aaqqissuus-

siffinnut akiliutit

Akiliuteqar-tuunngitsut

3,1 mia. kr. 0

Akiliuteqar-tut

5,4 mia. kr. 399 mio. kr.

Katillugit 8,5 mia. kr. 399 mio. kr.Najoqqutaq: Akileraartarnermut Aqutsisoqarfik, Sulinal’imit tigusat

Soraarnerussutisianik aaqqissuussiffimmut innuttaasut 25.000-it missaat 2013-imi akiliuteqarput. Innuttaasunit akileraartartunit akiliuteqanngitsunit misissueqqissaari-nerup takutippaa - inuit pisortanit ikiorsiissutisisartut inuillu 18-64-inik ukiullit avataanniittut ilanngunneqar-tinnagit - innuttaasut 9.000-it missaat soraarnerussuti-sianik aaqqissuussiffimmut akiliineq ajortut. Taamaalillu-ni matussusiineq pitsaangaatsiarpoq. Taamaallaalli ani-ngaasarsianit tamakkiisunit taamaallaat 5 pct.-it soraar-nerussutisianik aaqqissuussiffinnut akiliutigisarnerat aporfissartaqarpoq.

Ukiut arlerlugit sulianik aalajangersimasunik suliaqartar-tut arlallit ingerlalluartunik suliffeqarfimmi soraarnerus-sutisianut aaqqissuussiveqarsimapput. Ilaatigut ilinnia-gartuut taakkunaniillutik. Suliaqartut allat, ilanngullugit SIK-mi ilaasortat ukiut arlallit ingerlaneranni aaqqissuus-siffinnik pinngortitsiartuaarsimapput. Kingoqqupput ilaa-tigut tassaasut namminersortut, aamma isumaqatiginnin-niartartut aningaasarsiap ilaatut soraarnerussutisinissa-mut sipaarutinut akiliuteqartarnissamik toqqagaqarsi-manngitsut.

Soraarnerussutisinissamut sipaarutit tassaapput innut-taasup inuunermini kingusinnerusumut atuisarnissaminik kinguartitaqarneranut takussutissiat. Sulisinnaassuse-qarluni ukioqarnermini isertitani tamaasa atugarinissaa-nut paarlaallugu isertitat ilaat aatsaat innuttaasoq so-raarnerussutisiaqalerneraangat atorneqalersarput. Inuu-nerup ingerlaneranik isiginnilluni isertitat assigiiaarneru-sumik agguataarneqarput. Taamatut inuunerup tamarmi ingerlaneratigut agguataarineq imminik pilersugaqarneq aamma inuttut akisussaaffeqarneq pillugit tunngavigisa-nut naleqqulluartuuvoq.

Allat tamaasa allanngortinnagit soraarnerussutisinissa-

146

mut sipaarutit sipaaruteqarnerup nalaani inuiaqatigiinni aningaasaqarnikkut suliaqarneq annikillisissavaa. Paar-lattuanik soraarnerussutisianik akiliuteqarnerit akiliute-qarnerup nalaani aningaasaqarnermi suliaqarneq annertu-sassavaa. Pensionskassit aningaasaliisartutut imaluunniit taarsigassarsisitsisartutut takuneqarajuttarput. Nunat-sinni aktianik piginneqatigiifferujussuit ilaat nunanit alla-nit soraarnerussutisianit aningaasaatinit ilaannakortumik aningaasalersugaapput.

Kikkut tamarmik pisortanit pilersugaanngitsut soraarne-russutisinissamut aaqqissummut akiliisarnissaat pinngit-suugassaajunnarsinneratigut periarfissiinerit kinguneri-sassallu Naalakkersuisut misissorniarpaat (pilersitaq 19).

Soraarnerussutisinissamut aningaasaatit ukiumoortumillu akiliutaasartut2013-imi soraarnerussutisinissamut aningaasaatit BNP-mut naleqqiullugu 35 pct.-imut uuttorneqarpoq. Taassuma annertussusaa takussutissaq 4.6-ip takutippaa. Katersat tamakkiisut Danmarkimi, Savalimmiuni Islandimilu assin-gusumut naleqqiullugu annikinneerarsuupput.

Takussutissaq 4.6. Soraarnerussutisianut sipaarutigisat anner-tusiartortut. Iluanaarummik tunngaveqarluni danskini pensions-karsini aningaasaatit missiliorneqarput.

Nuna tunngavigi-saq

PensionskasseUkiumoortu-mik akiliutit

Aningaasaa tit amerliartuaar-

tut

Kalaallit NunaatSISA 171 mio. kr. 1.879 mio. kr.

PFA Soraarneq 107 mio. kr. 772 mio. kr.

Kalaallit Nunaata avataani

Assigiinngitsut 131 mio. kr. 2.742 mio. kr.

Katillugit 410 mio. kr. 5.393 mio. kr.

Najoqqutat: SKAT DK, SISA, PFA Soraarneq (2013)

Tamanna ilutigalugu inoqutigiit taarsiagassarsiaat anni-kitsuusut kisitsisit takutippaat, takuuk takussutissaq 4.7. Innuttaasuni ikingaatsiartut, ingammik illoqarfinni angi-suuni namminneq inigisaateqarnerat taamaalillunilu inigi-samut taarsigassarsiaqarnerat tamatumunnga nassuiaa-taasinnaavoq. Tamakku ilutigalugit namminersuutigalugu sipaaruteqarneq annikitsuinnaavoq. Taamaattumik arlallit soraarninngornerminni pisortanit soraarnerussutisianik pisariaqartitsivissortuusarput.

Takussutissaq 4.7. BNP-mut ilaasutut soraarninngornermi anin-gaasaatit aamma taarsigassarsiat.

Kalaallit Nunaat

Savalimmiut Danmark Island

BNP-p ilaatut soraarninngor-nermi aninga-

asaatit

35% 50% 140% 130%

BNP-p ilaatut inoqutigiit ta-

arsigassarsiaat33% 65% 150% 90%

PilersitatAnnertunermik imminik pilersugaqarneq pillugu kissaate-qarneq tunngavigalugu Naalakkersuisut isumaginninner-mik, akileraartarnermik ineqarnermillu suliassaqarfinni pilersitanik arlalinnik aallartisaaniarput, takuuk takussu-tissaq 4.8.

Iluarsaaqqissutissat imminik pilersuineq annertusassa-vaat, aammalu suliatigut neqeroorutaasut annertusineri qularnaassallugit, taamaalilluni inuiaat katitigaanerisa al-lanngoriartornerata (utoqqaat amerlanerit sulisinnaassu-seqarlutillu ukiulinni ikileriangaatsiarnerit) nassatarisaa-nik, aammalu iluarsaaqqinnerni sammiviit sinnerini nas-suiarneqartuni siuarsaasussatut iliuuseqarnerit nassata-risaannik piumasaqarneq annertusilluni takkuttussaam-mat.

Ineqarnermut iluarsaaqqinneq ilutsit taamaaginnalersi-masut peersinnissaannut ilaassaaq, taakku inissianik sa-naartornermi namminersuutigalugu peqataanermik killi-lersuisutut sunniuteqarput, suliffeqarfimmilu nuttarsin-naassutsimik killilersuipput. Ineqarnermut iluarsaaqqin-neq siuarsaasunik pilersitsinernut pisortat aningaasaliis-sutissaannik pissaqalersitsisinnaavoq.

Tamakku ilutigalugit siunertaq tassaavoq suliassaqarfiit akornanni sunniivigeqatigiinnermik pisariillisaassasoq, aammalu suliassaqarfinni inatsisaasunik paasiuminarsaa-sinnaasoq. Taamaalilluni pisortani suliaqarfiusup anner-tussusianik pilersitsinerit annikillisaasinnaassapput, aammalu ”pisortani suliaqarfiusumik nutarsaaneq”-mi – aaqqissuusseqqinnermi sammivik 3-mi – iluanaarutigisat innuttaasunut ataasiakkaanut kiffartuussissutigisat ajor-sinagit piviusunngortinneqarsinnaallutik.

147

Takussutissaq 4.8. Pilersitanut aamma aaqqissuusseqqinnermik suliaqarfimmut tamanik takussutissaq

Iluarsaaqqiffik

PilersitatIsuma-ginnin-neq

Akilera-artarneq

Ine-qar-neq

Soraar-nerus-sutisiat

Pilersitaq 1 Suliffeqarnermi ilanngaat X

Pilersitaq 2 Ilaqutariinnut meeraqartunut tapiissutit x x

Pilersitaq 3 Ikaarsaariartortumik annikillisaaneq x

Pilersitaq 4 Maannakkut isertitanik tunngaveqartumik naatsorsuisarneq x

Pilersitaq 5 Akinik iluarsaassineq x x

Pilersitaq 6 Eqqussuinermut akitsuutinik akinik aningaasarsianillu naleqqussaanerit x

Pilersitaq 7 Ilanngaassivik x x

Pilersitaq 8 Missingersuusiornermik siunnersuisarneq x

Pilersitaq 9 Pisortanit ikiorsiissutinut inatsisinik iluarsaassinerit x

Pilersitaq 10 Piginnaanngorsaaqqinnermik iliuutsinik sammisaqarneq x

Pilersitaq 11Namminersorlutik Oqartussat kommunillu akornanni taarsiisarnermik aaqqiissu-tinik naleqqussaanerit x

Pilersitaq 12 Aserfallatsaaliuinermut ininut akiliutit aningaasanik qulakkeerissapput x

Pilersitaq 13 Ernianik ilanngaateqarnermut taarsiullugu ernianut tapiissutit x x

Pilersitaq 14

Pisortat inissialiornerat anguniagalissaaq, aamma innuttaasunut inissanik pi-lersorsinnaanngitsunut pisortat illuutaat saaffeqartissapput. Attartortumit piginnittumut aaqqiissutip nukittorsarnera x

Pilersitaq 15 20/20/60-imi kaningaasaliinerup iluarsaannera x x

Pilersitaq 16 Niuffaffimmut naleqqussakkanik pisortanit taarsigassarsisinnaaffiit x

Pilersitaq 17 Ineqarnermik suliassaqarfimmi aqutsinerup pitsaanerusumik aaqqissuunnera x

Pilersitaq 18 Akileraarutinut tunngaviup siammartinnera x

Pilersitaq 19 Pinngitsoorani soraarninngornissamut sipaaruteqartitsisarneq X

Pilersitaq 20 Suliffeqarfimmi soraarnerussutisiat qaffasinnerusumik matussusiivigineri X

Pilersitaq 1. Suliffeqarnermi ilanngaatSuliffeqarnermi ilanngaatip inunnut pisortanit ikiorsiissu-tisisartunut sulilernissap imaluunniit annertunerusumik sulilernissap aningaasaqarnikkut kajungernarsitissavaa. Suliffeqarnermi ilanngaat tassaavoq immikkut iliuuseqar-nerup iluanaarutaanissaanut akileraartarnermut aaqqis-suussiviup sakkussatut atornissaanut periuseq. Suliffe-qarnermi ilanngaat tassaavoq inunnut suliffeqartunut aki-leraarutitigut oqilisaaneq, nassataraalu imminik pilersui-suunerup aamma pisortanit ikiorsiissutisarnerup akor-nanni aningaasaqarnermi assigiinngitsutsip allinera. Su-liffeqarnermi ilanngaat akileraarutinik akileereerluni pif-fissaq tamakkerlugu isertitaat inimut akiliutissanut anin-

gaasartuutinullu aalajangersimasuntu allanut matussusii-nissamut naammattuulersitseqataassaaq, taamaalillutik ilassutitut ikiorsiissutit pisariaqarunnaassallutik.

Suliffeqarnermi ilanngaammut iluseqAnguniagaq tassaavoq suliffeqarnermi ilanngaatip SIK-mi isumaqatigiissuteqarfimmi aningaasarsialimmut qaam-mammut isertitani 1.000 kr.-nik siuariarnermut assigissa-gaa. Taakkununnga 10 pct.-it missaannik akileraartarner-mi oqilisaassummut assinguvoq.

Qullerpaaffissalikkatut suliffeqarnermi ilanngaat pin-gaarnertut appasissumik akunnattumillu isertitaqartuu-sunut sunniuteqassaaq. Taakku isertitamik qaffariarnerat

148

atuinerminnut atussagaat naammaginartumik naatsor-suutigineqarsinnaavoq. Sunniutaasussaq alla tassavoq ilaatigut illunik pisiaqarnissamut taarsigassarsinissamut periarfissanik akileraaruteqareernikkut aningaasat atu-gassat amerlineri pitsanngorsaassasoq. Taamaattumik suliffeqarnermi ilanngaatip annertuumik utertitaqarfiu-nissaat naatsorsuutigineqarsinnaavoq.

Suliffeqarnermi ilanngaatip nassatarisaanik akileraarner-mi oqilisaassutaasuni pct.-ikkaanut pisortat koruunit 30 mio. missaannik imaaliallaannaaq annaasaqassasut naat-sorsorneqarpoq. Pineqartoq tassaavoq suliffeqarnermi ilanngaat, SIK-mi isumaqatigiissuteqarluni aningaasar-siaqartumut isertitaanut qaffaanermik akileraarnermi oqilisaassummik pct.-imik ataatsimik assingusumik tun-niussisoq, ilanngaallu 250.000 kr.-nik isertitaqarnermi atorunnaartassaaq.

Taamaattumik suliffeqarnermi ilanngaatip ukiut arlerlugit atuutsilerniarnissaa pilersaarutaavoq, aningaasaliinerlu akileraartarnermik aaqqissuusaqarfiup iluani nassaarine-qassaaq, pisortat aningaasaqarneranni aningaasaqar-nikkut atugassaqalernerata pilersinnera ilutigalugu.

Atuutsilersissinnaaffik ukiut arfinillit ingerlaneranni pi-sinnaavoq, takussutissaq 4.9.

Takussutissaq 4.9. Ukiut arfinillit ingerlaneranni suliffeqarnermi ilanngaatip atuutsikkiartornera. Assersuut.

UkioqOqilisaanermi

anguniagaq250.000 kr. ataanni isertitanut isertitat

aalajangersimasut qaangerlugit akileraarut

2017 0% 42%

2018 1% 41%

2019 3% 39%

2020 5% 37%

2021 7% 35%

2022 10% 32%Najoqqutaq: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Pilersitaq 2. Ilaqutariinnut meeraqartunut tapiissutitInoqutigiinni meeraqartuni sunniivigeqatigiinnermi ajor-nartorsiuteqarpoq, sumiiffiit ilaanni katitikkatut akileraa-rusiineq 100 pct. sinnersimallugu, aammalu akissarsiakin-nerpaanut ilanngaateqareerluni Ilanngaateqareerluni taar-siivigineqarsinnaassuseq 100 pct.-it sinnersimallugu. Alla-tut oqaatigalugu sulinissaq imaluunniit immikkut iliuuse-qarnissaq tamatigut akilersinnaaneq ajorpoq. Inoqutigiit meerartaqartut meeqqanut tapiissutisinissamut, meera-qarnermut tapiliutisinissamut, meeqqerivinnut akilisar-nermut tapiissutisinissamut, ineqarnermut tapiissutisinis-

samut, aamma akilersuutisinissamut periarfissaqarput.

Takussutissaq 4.10. Inoqutigiinnut meerartaqartunut ikiorsiissu-tit (2014).

Akit (2014)

--- mio. kr. ---

Ineqarnermut tapiissutit 48,6

Meeqqanut tapiissutit 45,5Meeraqarnermut tapiliutit (soraarninngortut, ilinniartut) 24,5Pisortanit ikiorsiissutit (* meeraqarnermut ta-piliutit missiliukkat) 39,3

Akilersuutisinerit – kommunimit akiliutaasut 16,1Akilersuutisinerit assingusumit akileraarutini nalingi. Ilanngaat 5,3

Katillugit 179,3Najoqqutat: Naatsorsueqqissaartarfik aamma Aningaasaqarnermut Naa-lak kersuisoqarfiup nammineq missiliuutai

Pisortanit ilaqutariinnut meerartalinnut 180 mio. kr. mis-saat tapiissutaasarput. Taamaakkaluartoq meeqqat ilaat piitsuusutut alliartortarput. 2014-imi innuttaasut peqqis-susaannik misissuinerup takutippaa inoqutigiinnit tama-nit 12 pct.-it tungaannut illumi nerisassaateqannginneq, aammalu pisiaqarnissamut aningaasaateqannginneq misi-gisarsimagaat, ajornartorsiullu tamanna Tunumi annertu-nerpaasoq takutillugu.

Suliassaqarfiup misissugarinissaanik Naalakkersuisut aallartisaaniarput, makkulu misissoqqissaarneqassapput:• Meeqqeerivinni neqeroorutinut akiliutit assigiiaartut,

ilanngullugu meeqqerivinni neqeroorutinut nammineq akiliuteqartarnerup annikillinera, imaluunniit atorun-naarsinnera ataatsimut ilorraap tungaanut sunniuteqar-sinnaanera.

• Isertitanut appasinnerpaanut akilersuutisinissamut ma-littarisassianik iluarsaassinerit, ullumikkut akiligassat amerliartuinnarnerannut aammalu taarsigassaqar-tuaannarsinnaaffinnut tunngavissiiginnarmata.

Misissueqqissaarinermut aallaavigisaq tassaajumaassaaq inoqutigiikkaanut annikinnerpaamik akiliutissap aalajanger-nera, taanna ikiorsiissutit naatsorsornerannut tunngavius-salluni1. Annikinnerpaamik akiliut ullumikkut pisortat ikior-siissutaanni aningaasanik atugassanik aallaaveqassaaq.

1 Nunat arlallit, soorlu Finlandi innuttaasut tamarmik pisinnaa-titaaffeqarfissaannik tunngaviusumik isertitat atuutsilernissaat isumaliutigaat, taamaaliornikkut sunniivigeqatigiinnermi ajornar-torsiutit pinaveerniarlugit. Tunngavigisaq ilaannikkut ”killup tunga-anut isertitanut akileraarutit”-nik taaneqartarpoq.

149

Meeqqanut tapiissutitMeeqqanut tapiissutit tassaapput ikiorsiissutit meerarta-littut inoqutigiinnut tunniunneqartartut. Meeqqanut ta-piissutit isertitat malillugit iluarsineqartarput, taamaalil-lutik isertitat ikiliartortillugit meeqqanut tapiissutit amerliartortarlutik. Ukiumit kingullermit akileraarutitigut naatsorsorneqartumit inoqutigiit isertitaanit akileraaru-teqarfiusunik tunngaveqartumik meeqqanut tapiissutit annertussusaat aalajangerneqartarput. Angajoqqaat aap-pariittut inuunngippata meeqqanut tapiissutit meeqqap/meeqqat angerlarsimaffigisaani angajoqqaap – kiisalu nu-liarisinnaasap/aapparisinnaasap – akileraarutigisassatut isertitaanik tunngaveqartumik aalajangerneqartarput.

Takussutissaq 4.11. Ukiukkaanut meeqqanut tapiissutit, akigiti-tat aamma aningaasanut killiliussat, 2016.

Inoqutigiinni isertitat Meeqqanut tapiissutit

0 8.477

130.001 5.731

180.001 3.186

280.001 0Najoqqutaq: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Isertitanut killigititat inoqutigiinni meeqqat amerlassu-saannik malitseqartumik iluarsineqarneq ajorput. Taa-maattumik aningaasanut killigititaq qaangeqattaartuar-tillugu meeqqanut tapiissutit annertuumik ikileriartarput. Inoqutigiit isertitaat 280.000 kr. sinnerpatigit meeqqanut tapiissutit 0 kr.-ulersarput, inoqutigiinni meeraq ataasiin-naagaluarpat imaluunniit arlaliugaluarpata. Tamanna iser-titani annertuunik allanngoriarnernik nassataqarpoq.

Meeraqarnermut tapiliutitMeeraqarnermut tapiliutit sioqqutsisumik soraarnerussu-tisialinnut, utoqqalinersiutilinnut, ilinniartunut aamma pi-sortanit ikiorsiissutisisartunut tunniunneqartarput. Qaammatikkaanut meeqqanut ataasiakkaanut ikiorsiissu-tit 1.000 kr.-upput, iseritallu malillugit iluarsineqarneq ajorput. Inoqutigiit meerallit pisuni aalajangersimasuni sulisuunermut naleqqiullugu suliffeqarfiup avataaniinne-rat aningaasaqarnikkut atugassaqarnerunerinik meera-qarnermut tapiliutit nassataraat. Taamaattumik ataqati-giissitsiniarnerit ajornakusoortoq tamanna aaqqissuus-seq qinnermut aggersumut atatillugu qanoq killilerneqar-sinnaanersoq.

Takussutissaq 4.12. Meeraqarnermut tapiliutit. Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik.

2013 2014

---mio. kr. ---

Utoqqalinersiutilik 0,24 0,29

Sioqqutsisumik soraarnerussutisialik 8,18 7,11

Ilinniagaqartoq 17,05 17,08

Katillugit 25,48 24,47

AkilersuutisineritAkilersuutisinerit tassaapput ilaqutariinnut eqqartuussis-sutigoortitatut ikiorsiissutit, meeqqamut najugaqatiginn-gisaminut pilersuinissamik pisussaaffeqartoq meeqqap pilersorneranut aningaasanik akiliisassalluni. Angajo-qqaat tunngaviatigut aningaasat taakku annertussusis-saat isumaqatigiissutigisinnaavaat, aningaasallu anner-tussusaannik nakkutilliinertut imaluunniit qanoq akulitsi-gisumik qanorlu akiliutigineqartarneranik iluseqartunik pisortanit akuleruttoqassanngilaq. Aatsaat angajoqqaaq meeqqamik najugaqartuutilik sioqqutsisumik aningaasa-nik akiliisitsinissaq pillugu kommunimut saaffiginnik-kaangat pisortat akunnermiliuttutut ittumik akuleruttar-put. Tassalu ikiorsernissamik pisinnaatitaaffilimmut anin-gaasat akilertarlugit, ikiorsiisussatullu pisussaaffilimmit aningaasat akilersinniartarlugit.

Akilersuutisinerit akilitassanit tamakkiisunit (2016-imi) 40 %-ingajaapput. 2015-imi januaarimit 2016-imi januaarimut akilersuutisinerni akiligassat 15 mio. kr.-nik amerleriarput.

Takussutissaq 4.13. Akilersuutisinerit, akiligassat allanngoriar-torneri. Najoqqutaq: Akileraartarnermut Aqutsisoqarfik

Jan. 2015 Jan. 2016

Suliat amer-lassusaat

Akiligassat amerlas-

susaat

Suliat amerlas-

susaat

Akiligas-sat amer-lassusaat

Ataasiakkaat Kr. Stk. Kr.

Akilersuu-tisinerit

69.939 329 mio. kr. 72.800 344 mio. kr.

Akilersuutinik akiligassanik misissueqqissaarinerup taku-tippaa akiligassat 80 pct.-iisa missaat inunni 200.000 kr. ataallugit isertitaqartuniittut. Taamaalilluni akiligassanut patsisaarpasittoq tassaavoq akileerusussuseqannginne-runani akiliisinnaassuseqannginneq.

Akilersuutit ilanngaatigineqarsinnaapput, taakkununnga-lu 2014-imi akileraarusiinermi ilanngaatit akilersuutinut 13,6 mio. kr. tunniunneqarput. Akileraarusiinermi ilann-

150

gaatinut naleqqiullugu akiligassani annertusiartuaarneq annerusoq paasineqarsinnaavoq.

Takussutissaq 4.14. Akileraarusiinermi ilanngaatit (akilersuutit) aamma akilersuutini akiligassat agguataarneri. Najoqqutaq: Aki-leraartarnermut Aqutsisoqarfik.

IsertitatAmerlas-susaat

Akileraarusi-inermi ilann-gaatit 1.000 kr.

Tamakkii-sumit ilaa

100.000-it ataanni 20 250 52%

100.000 - 199.999 41 734 27%

200.000 - 299.999 89 2.014 13%

300.000 sinnerlugit 351 10.578 8%

501 13.577 100%

Meeqqerivinnut akitMeeqqerivinnut akit kommunalbestyrelsip, illoqarfinnut nunaqarfinnullu assigiinngiiaartunik, kiisalu 0-2-nik aam-ma 3-6-inik ukiulinnut akinik aalajangiisinnaatitaasumit aalajangerneqartarput. Akit skala allanngoriartortoq aal-laavigalugu aalajangerneqartarput, akiliisussaatitaasoq imaluunniit akiliisussaatitaasut – akileraarutigisassatut isertitat apeqqutaallutik – aningaasartuutini minnerpaa-mik 0 pct.-inik/annerpaamik 5 pct.-init minnerpaamik 10 pct.-inut/annerpaamik 57 pct.-inut akiliissallutik.

Taamaalillutik inoqutigiit 149.999 kr. tikillugit akileraaru-tigisassatut isertitallit aningaasartuutinit 0 pct.-inik min-nerpaamik akiliissapput, annerpaamillu 5 pct.-inik akilee-qqusaasinnaallutik, inoqutigiilli 800.000 kr.-inik amerla-nernilluunniit isertitallit minnerpaamik 10 pct.-inik akiliis-sapput, annerpaamilli aningaasartuutinit 57 pct.-inik aki-liisussaatitaasinnaallutik.

Qatanngutigisanut akit ilanngaaffigineqartarput, taamaa-lilluni meeqqamut angajullersamut tamakkiisumik akiliu-tissaq akilerneqartarluni, aammalu tullerisaanut ataasiak-kaanut tamanut affarmik nalinga akiliutigineqartassallu-tik.

Titartagaq 4.6. Meeraaqqerivimmi meeqqamut ataatsimut, aam-ma meeqqerivimmi meeqqamut ataatsimut angajoqqaat akilii-sarnerat

Najoqqutat: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik aamma kommunit

Qulaani Titartagaq 4.6-ip angajoqqaat akiliisarneranni an-nertuumik allanngorartoqarnera takutippai. Assersuummi Qeqqata Kommuniani ilaqutariinnut assingusunut naleq-qiullutik Kommuneqarfik Sermersuumi ilaqutariit marlun-nik meerartaqartut ukiukkaani 40.000 kr.-ngajannik amer-lanerusunik akiliuteqartarput.

Nammineq akiliisarnerni assigiinngissuterujussuaq naju-gaqarfittut kommunimit taamaallaat tunngaveqartumi ka-titikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akile-raarusiinermi annertuunik assigiinngissutsinik tunisivoq. Taamaattumik kommuninik oqaloqateqarlutik akiliutit as-sigiiaarnerulersinnissaat Naalakkersuisut sulissutiginiar-paat. Tamatuma saniatigut meeqqanut atornerlugaasunut akeqanngitsumik inissaliisarnerit siunissami pinaveersaa-rinermik suliami annertunerusumik atorneqarnissaa siu-nertaavoq.

Kommunini taakkunani sisamani 2014-imi angajoqqaat akiliutaat:

151

Takussutissaq 4.15. Meeqqerivinni neqeroorutinut angajoqqaat akiliutaat.

Kujalleq Qeqqata Qaasuitsup Sermersooq Katillugit

--- 1.000 kr. ---

Meeqqerivik 1.468 1.603 6.236 7.618 16.924

Ullukkut paaqqinnittarfiit 0 345 827 152 1.323

Fritidshjemmi 0 912 671 2.650 4.233

Meeqqerivik meeraaqqerivittalik 153 1.286 0 0 1.440

Immikkut ittoq 0 0 0 81 81

Meeraaqqerivik 1.307 1.070 5.085 7.027 14.490

Katillugit 2.928 5.216 12.820 17.528 38.492Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik

Atualinnginnerminni ukiullit meeqqat meeqqerivinnik ne-qeroorutinik atugaqarnissaat nammineq aalajangigassaa-voq. Ilaqutariit appasissunik isertitallit meeqqerivinni ne-qeroorutinik toqqagaqartannginnerat annertusiartorpa-sippoq. Meeqqat atuarfianni allartikkunik meeqqat atuar-nissamut piareersimannginnerunerat nassatarisinnaavaa. Meeqqat amerliartortut meeqqerivinni neqeroorutinik atugaqartuuppata siusissukkut iliuuseqarnissamut pe-riarfissanik nukittorsaassaaq, aamma takukkit aaqqis-suusseqqinnermi sammivik 1-imi sammisaq taanna pillugu immikkoortortat. Taamaattumik meeqqerivinnik neqeroo-rutinik toqqaasannginnermut nammineq akiliisarnerup patsisaanera pillugu aaqqissuusseqqinnermi suliaqarne-rup ilaatut erseqqissaasoqassaaq.

Ineqarnermut tapiissutitIneqarnermut tapiissutit ilusaat ataatsimoortitatut ine-qarnermut iluarsaaqqinnermut ataqatigiissillugu isigine-qassaaq.

Takussutissaq 4.16. Inoqutigiinnut meerartalinnut ineqarnermut tapiissutit.

Isertitat Inoqutigiit meerartallit

--- 1.000 kr. ---

100.000-it ataallugit 24.760

100.000-199.999 13.510

200.000 - 299.999 7.360

299.999-it sinnerlugit 2.983

Katillugit 48.612Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik

Ineqarnermut tapiissutit pingaarnertut appasinnerpaamik isertitalinnut tunniunneqartarput, inoqutigiinnullu 300.000 kr. sinnerlugit isertitalinnut ineqarnermut tapiis-sutinit tamarmiusunit 3 pct. tunniunneqarput.

Pilersitaq 3. Ikaarsaariartortumik annikillisaaneq

Ikiorsiissutit arlallit isertitat qaffakkiartorneri ilutigalu-git annikillisarneqartarput. Sulianik isumaginnittunut ta-kussutissiami ikiorsiissutinik misissuinissap pisariunngin-nissaa qularnaarniarlugu annikillisaanerit ineqarnermut tapiissutini, meeqqanut tapiissutini aamma meeqqerivin-nut akiliutini tummeraasatut iluseqartillugit pisarput. Al-loriarfinnut tunngatillugu katitikkatut isertitat aalajan-gersimasut qaangerlugit akileraarusiinermi tamanna ajor-nartorsiutinik pilersitaqarpoq, katitikkatut isertitat aala-jangersimasut qaangerlugit akileraarutit 100 pct.-it sin-nersinnaalersarmatigit. Iluarsiissutissaq tassaavoq tum-meraasatut iluseqartitatut ikiorsiissuteqarnermi inger-lassap ikaarsaariartortumik annikillisaanermik, Titarta-gaq 4.7-imi takussutissiivigineqartumik taarsiinissaq.

Taamaalilluni katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaangerlugit akileraarutit naatsorsornissaat pisariillis-saaq, 100 pct.-inillu qaangiinissaa pinaveerneqarsinnaal-luni.

152

Titartagaq 4.7. Meeqqanut tapiissutit maannakkut alloriarnik-kaartumik annikillisaaneq, ikaarsaariartortumik annikillisaaner-mut assersuut peqatigalugu takutitaq.

Najoqqutat: Ilaqutariinnermut, Naligiissitaanermut Isumaginninnermullu Naalakkersuisoqarfik aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

PaasissutissatMaannakkut annikillisaaneq tummeraasani alloriarfin-nut tunngatillugu katitikkatut isertitat aalajangersima-sut qaangerlugit akileraarutit qaffasitsippai, assersuu-tigalugu inoqutigiinni aningaasarsiatigut isertitat 278.000 kr.-nit 282.000 kr.-nut 4.000 kr.-nik amerleri-arpata katillugit 4.866 kr.-nik (122 %-inik) tamakkiisu-mik ilassutitut akileraaruserneqassapput, taanna na-linginnarmik isertitanut akileraarummik 1.680 kr.-usu-mik (42 %-iniittumi) aammalu meeqqanut tapiissutit ikilinerannik (3.186 kr.) katitigaasumik. Assigaa aninga-asani atorsinnaasani ilanngaateqarfigalugit appariar-neq 866 kr.-usoq.

Ikaarsaariartortumik annikillisaanermi – assersuummi 4 %-iusoq - katitikkatut isertitat aalajangersimasut qaan-gerlugit akileraarusiissaaq 42 % + 4 % = 46 %, isertita-nut akileraarummik 1.680 kr.-usumik aamma meeqqanut tapiissutip appariarneranik 160 kr.-usumik, katillugit 1.840 kr.-ulertumik katitigaasumik, assigalugu isertita-ni ilanngaateqarfigalugit siuariarneq 2.160 kr.-nik na-lilik.

Ineqarnermut tapiissutinik meeqqerivinnullu akiliutigis-artakkanik assingusunik assersuusiortoqarsinnaavoq.

Pilersitaq 4. Maannakkut isertitanik tunngaveqartumik naatsorsuisar-neqSoraarnerussutisianik iluarsaaqqinnermut aamma ineqar-nermut tapiissutit pillugit inatsip allanngortinneranut atatillugu ikiorsiissutisinermut isertitanut tunngavigisaq isertitanit akileraarutigisassanit maannakkut isertitarisa-nut allanngortinneqarput. Maannakkut isertitanik tunnga-veqartumik naatsorsuisarneq nutaajuvoq, tassani innut-taasup qaammatini kingullerni 12-ini isertitai amerliar-tuaartut naatsorsorneqartarlutik, ikiorsiissutillu tunniun-nissaanut tunngaviusarlutik.

Pisortat ataatsimoorussaattut IT-mik aaqqissuussiffimik ineriartortinneqarsimavoq, taanna maannakkut isertita-nik naatsorsuinerminnut kommunit atugaralugu. Aaqqis-suussiffik 2015-imi decembarimi ingerlanneqalerpoq. Ul-lumikkut isertitanit akileraarutigisassanik tunngaveqar-luni meeqqanut tapiissutit, meeqqerivinnut akiliutit atu-garissaarnermullu ikiorsiissutit allat naatsorsortarneri maannakkut isertitanut ikaarsaariartinneqarnissaat siu-nertarineqarpoq. Inatsisit ataasiakkaat tamakkununnga tunngasut iluarsaannerat ilutigalugu tamanna pissaaq, ta-mannalu pingaarnersiugarineqassaaq.

Pilersitaq 5. Akinik iluarsaassineqIkiorsiissutit akinullu killigititat arlallit ingerlaavartumik naleqqussarneqarneq ajorput, taamaattumillu ikiorsiissu-tit naleerukkiartortarput. Taamaattumik najoqqutassa-mik, akit aningaasarsiallu allanngoriartornerannik katiti-gaasumik pilersitsinissaq Naalakkersuisut sulissutiginiar-paat. Taanna akigititanik akinullu killigititanik naleqqus-sanermut atorneqassaaq. Najoqqutassap katiternerani ilanngussamik ilanngaatigineqartartumik ilaatitaqarnis-saq, aammalu politikkikkut pingaarnersiukkatut siuarsaa-nermi iliuusissanut aamma ilutsini ajornartorsiutinik an-nertuunik anguniagaqarfigalugu iluarsiinissamut sulianut atorneqarsinnaasunik ilanngaammik tassannga iluanaaru-taasut siuarsarnermut agguaassassanut inissinneqartas-sasut siunnersuutigineqarpoq.

153

Boksi oqaasertalik 4.5. Danmarkimi pisortanit ikiorsiissutitut isertitanik akinik iluarsaanerit

Danmarkimi pisortanit ikiorsiissutitut isertitanik akinik iluarsaaneritPisortaqarfiup iluani pisortanit ikiorsiissutitut isertitat akigititallu aamma akinut killiliissutit arlalippassuit amerlanersaat ukiumoortumik Danmarkimi akigititanik iluarsaanermut procentitut taaneqartartoq aqquti-galugu iluarsineqartarput. Ilanngaassutaasartup anni-kinnerusup kingornatigut inuiaqatigiinni ukiumoortumik aningaasarsiavinni siuarsarneq procentimi akigititap takussutissiivoq. Ilanngaataasoq sipaarutissiivoq, aki-gititanit agguaassassanut inissinneqartumik.

Akigititanik agguaassassaniipput aningaasat, ukiu-moortumik isumaginninnermik, peqqinnissamik suliffe-qarfimmillu suliassaqarfiusumi immikkut pilersitanut inniminnerneqartartut. Taakku inuit ikiorsiissutitut iser-titanik aamma inuit eqimattat sanngiiffeqartut atu-gaannik pitsanngorsaassapput. Agguaassassanut aningaasat ikiorsiissutitut isertitat imminerminik iluar-saaneranit tiguneqarsinnaapput najoqqutassami toqqarneqartumi annertuseriarnermut naleqqiullugu iluarsaaneq assersuutigalugu 0,3 procentinik annikinne-rusumik qaffassappat.

Assersuut:

Ullumikkut politikkikkut piumassuseqartoqarnerani aningaasaqarnikkullu atugassaqaraangat meeqqanut tapiissutit iluarsineqartarput. Nassataraa meeqqanut tapiissutitut ikiorsiissutit annertuupilussuarnik nali-mikkut nikeriartarnerat.

Ikiorsiissutit annikinnerusumik ilanngaatitalerlugu aki-gititani aningaasarsianilu iluarsiivigineqassasut Naal-akkersuisut siunnersuutigaat. Assersuutigalugu ukiut arlaanni 2 pct.-inik akigititani aningaasarsianilu allann-goriartortoqarpat, ilanngaallu 0,25 pct.-iulluni akigiti-tani iluarsaanerup ikiorsiissutit 1,75 pct.-inik iluarsaavi-gissavai. Iluarsaaneq sioqqullugu ukiup siuliani ikiorsiis-sutinut 50 mio. kr. immikkoortinneqarsimappata ukiumi takkuttussami meeqqanut tapiissutinut 875.000 kr.-it amerlanerusut immikkoortinneqassapput, siuarsarner-mullu agguaassassanut 250.000 kr. inissinneqarumaar-lutik.


Ullumikkut politikkikkut piumassuseqartoqarnerani anin-gaasaqarnikkullu atugassaqaraangat meeqqanut tapiis-sutit iluarsineqartarput. Nassataraa meeqqanut tapiissu-titut ikiorsiissutit annertuupilussuarmik nalimikkut nike-riartarnerat. Ikiorsiissutit annikinnerusumik ilanngaatita-

lerlugu akigititani aningaasarsianilu iluarsiivigineqassa-sut Naalakkersuisut siunnersuutigaat.

Assersuutigalugu imatut pisinnaavoq: Ukiut arlaanni 2 pct.-inik akigititani aningaasarsianilu allanngoriartoqar-pat, ilanngaallu 0,25 pct.-iulluni, akigititani iluarsaanerup ikiorsiissutit 1,75 pct.-inik iluarsaavigissavai. Iluarsaaneq sioqqullugu ukiup siuliani ikiorsiissutinut 50 mio. kr. im-mikkoortinneqarsimappata ukiumi takkuttussami mee-qqanut tapiissutinut 875.000 kr. amerlanerusut im-mikkoortinneqassapput, tulleriissaakkanulli agguaassas-sanut, inatsikkut erseqqinnerusumik aalajangersakkatut malittarisassiat naapertorlugit atugarinissaanut Inatsi-sartut isummerfigisassaannut 250.000 kr. inissinneqaru-maarlutik.

Pilersitaq 6. Eqqussuinermut akitsuutinik akinik aningaasarsianillu naleqqussaaneritTupamut, cigarettinut imigassamullu akitsuutit ullumikkut imatut killeqalersimapput akitsuutit qaffanneri iluarnaa-rutinik apparsaanernik nassataqassalluni, atuinerullu an-nikilliartorneranik suli sakkortusaaqqissalluni. Taamaalil-lutik akitsuutit qaffanneri annertuumik ileqqulersuutinik iluarsaasutut sunniuteqassaaq, aamma aaqqissuusseq-qinnermisammiviit 3-mi nassuiarneqartutut tamakkiisu-mik inuiaqatigiinni aningaasaqarnikkut sunniutit akitsuu-tini iluanaarutit annaanerannut naleqqiullugu annertune-russapput, aammalu WHO-mi inassutaasunut naleqqut-tuussallutik, aamma takuuk ungalusaq 4.6.

Eqqussuinermut akitsuutit sinnerisa ilaat oqaluttuarisaa-nermut tunngasutut iluseqarpoq. Assersuutigalugit kaffi-mut tiimullu eqqussuinermut akitsuutit, taakku siusinne-rusukkut inuulluarniutitut pigisatut isigineqarlutik. Taa-maattumik maannakkut nioqqutit akitsuusersukkat ilaat iluaqutaasumik nioqqutissanik pingaarnerusunik allanik taarserneqarsinnaanersut isumaliutigisariaqarpoq.

2014-imi eqqussuinermut akitsuutinit iluanaarutit tamak-kiisut 473 mio. kr.-upput. Allannguuteqanngitsumik atui-nermi akitsuutinik imminerminik iluarsaaneq akigititani aningaasarsianillu najoqqutassiami procentikkaamik qaf-fariartoqartillugu akitsuutinit ukiumoortumik iluanaarutit 5 mio. kr.-nik qaffariassapput.

154

Boksi oqaasertalik 4.6 Imigassamik eqqussuinerit aamma imigassamut akitsuutit

Imigassamik eqqussuinerit aamma imigassamut akitsuutit

Immiaaqqanik, viinninik imigassamillu kimittuumik eqqussuinermut Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarsuutaasa 1989-imiilli allanngoranngitsumik appariartortoqarnera takutippaat. Misissuinerup ”Befolksningsundersøgelsen i Grøn-land 2014”-ip (”Kalaallit Nunaanni innuttaasunik misissuineq”-up) takutippaa imigassamik annertuumik atuisartuusuni allanngoriartorneq 1999-imi 25 %-init 2014-imi 18 %-inut appariarsimasoq2. Aalakoorniutigalugu imigassartornerup allanngoriartornera misissoraanni assinganik pisoqanngilaq3. 1999-imi minnerpaamik qaammammut ataasiarlutik pisu-mi tassani ataasinnguanik tallimat sinnilinnik angutini 56 %-it imigaqarput, 2014-imilu kisitsit taanna 56 %-iulluni. Pif-fissami tassani aalakoorniutigalugu imigaqartut arnat 1999-imi 35 %-init 2014-imi 43 %-inut amerleriarput.

Imigassamik atuineq annikilliartoraluartoq Kalaallit Nunaanni innuttaasuni peqqissutsikkut ajornartorsiutini ataasiak-kaani imigassamik (aamma aanngajaarniut hashimik) atornerluinerit suli annertunerpaartaapput.

Imigassamut akitsuutitImigassamik atornerluineq isumaginninnikkut tarnikkullu ajornartorsiuteqarnermut erseqqissumik atassuteqarfeqarpoq. Atornerluisartut meeraat angutaasernernik isiginnittuunissamut annertusisamik aarleqquteqartuupput, inuillu imigas-sartornermik atornerluisoqarfimmi alliartorsimasut imminornissamik isumaliuteqarnerullutillu imminoriartartuusarput.

Angutaasernerni, toqutsinerni kinguaassiuutitigullu atornerluisunik suliassat amerlanerpaartaat imigassartorsimasumit iliuuserineqartarput. Imigassamik atornerluineq aningaasaqarlunnermut qaqutiguunngitsumik attaveqarpoq, ilaallutik ilinniagaqarsimannginneq, inigisaqarlunneq, aamma suliffeqannginneq.

Ileqquliussani imigassartornermut pinaveersaaraluni iliuuserisat sunniutit ajoqutaasut pillugit paasissutissiisarnermik sammisaqartarsimapput. Tamanna piffissamut ungasissumut sunniuteqartitsivoq, isummiussat ileqqorisallu arriitsuin-narmik allanngoriartortarmata.

Taamaattumik piaarnerusumik sunniuteqartunik ilusilersukkatut suliarisassanik WHO inassuteqarpoq. Inassutaasoq siul-leq tassaavoq akinik aalajangersaaneq, tassani ajoqutaasumik imigassartortarnerup annikillisarnissaanut akitsuutit as-sut sunniuteqarluartumik akuleruffiusarnerat nalunaarneqarluni. Tassaavoq meeqqanut, inuusuttunut aamma atugar-liortuusunut immikkut ittumik sunniuteqarluartumik akuleruffiuvoq, taakku aningaasaqarnermikkut qaqutiguunngit-sukkut atugassakinnerusarmata. Aammattaaq soorlu imeruersaatinut imigassartalinnut, inuusuttunut immikkut kajun-gernassuseqartunut inuusuttut imigassamik atuinerannut pinaveersaarutitut immikkut ittumik akitsuutit eqqunneqar-neri sunniuteqarsinnaapput.

Najoqqutat: Naatsorsuuserisarfik, Peqqissutsimut Naalakkersuisoqarfik aamma Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

Pilersitaq 7. Ilanngaassivik, akileraartitsisarfittut aaqqissuussap pit-sanngorsarlugulu pisariillisarneraQitiusumik kontomik, Ilanngaassivimmik pilersitsinissaq aalajangiunneqarpoq, tassani innuttaasup isertitai akiler-neqartarlutik, tassanngaanniillu pisortanut akiliutissat naatsorsorneqartarlutik (assersuutigalugit imermut, kias-sarnermut, inimut akiliutit, akileraarutit, akilersuutit, meeqqerivinnut akiliutit, eqqaavilerineq il.il.). Isertitat sinneri innuttaasup nammineq kontoanut inissinneqartas-sapput, innuttaasorlu qaammatikkaartumik pisortanit akileeqqusissutit sorliit akilerneqarsimanersut, akilee-qqusissutillu sorliit piffissap tullianut nuunneqarsinnaa-nersut tamanik takussutissiamik pissarsisassaaq.

Ilanngaassiviup innuttaasup akiligassaanik pitsaanerusu-mik tamanik takussutissiinermik tunissavaa. Aaqqissuus-

sap akiligassaqalernermik pinaveersaarisinnaavoq, aam-malu innaallagissamik/kiassarnermik matusisoqarsinnaa-nermut, imaluunniit attartortitsisup attartortitaqarner-mik unitsitsinissaanik aarleqqutaasumik annikillisaassal-luni. Sulisorisat akileraarutaasa aammalu aningaasarsias-sanik tunniussaqanngitsoorsinnaanermik aqutsineq suli-sitsisut sipaarutigissavaat. Kommunit aamma namminer-sorlutik oqartussat akiliisitsisarnerup annertunermik pit-sanngorsaaviginera angussavaat, taamaalillutik pitsaane-rusumik aningaasaqalissallutik, aammalu innuttaasut isertitaat aningaasartuutaallu pillugit paasissutissanik maannakkut pigisanik suliamik isumaginninnermut atui-sinnaalissallutik.

Akileraartarnermut Aqutsisoqarfik aallaaviatigut ullu-mikkut malittarisassiat atorneqartut assingi malillugit akiligassaatinik akiligaanngitsunik akiliisitsiniaasinnaas-

155

saaq. Taamaattorli aningaasarsianit ilanngaateqarnernik peqqussutit sulisitsisunut nassiunneqartarunnaassapput, Ilanngaassivimmulli, aammalu Ilanngaassivik aqqutigalugu piumassutsimik akiliinissamik isumaqatigiissutit aquta-rineqarsinnaassapput.

Ilanngaassivik sakkuulissaaq pisortat akiliisitsiniarnera-nik iluarsaasussaq, aammalu akileraartitsinermik sulias-saqarfiup, isumaginninnermi ikiorsiissutit aamma akilii-sitsiniarnermik suliassaqarfiup akornanni sunniivigeqati-giinneq nukittorsassavaa, aammalu innuttaasut taarsigas-sarsiaqartualernissaannut pinaveersaareqataassalluni.

Pilersitaq 8. Missingersuusiornermik siunnersuisarneqAtaatsimoorussatut pisortat taarsigassarsiaqarnermut siunnersuisartunik, aammalu sulianik allanik akiligassaqa-lernermik pinaveersaarisinnaasunik aamma taarsigassar-siaqartualernermik ajornartorsiutinik millisaasinnaasunik il.il. pilersitsinissamik pisariaqartitsinermik periarfissaa-sunillu misissuisussamik kommuninit, INI A/S-imit allanillu ilaasortaaffigineqartumik Naalakkersuisut suleqatigiissi-tat pilersissimavaat.

Suliassaqarfimmi pilersitanik ingerlataqartoqareerpoq. Assersuutigalugu iluatsittumik utoqqalinersiutilinnut utoqqarnut missingersuusiornermik/akiliisitsinermik kif-fartuussivimmik Kommuneqarfik Sermersooq pilersitsisi-mavoq, takuuk ungalusaq 4.7. Taamatut assingusumik kif-fartuussiviup pisortanit ikiorsiissutisisartunut neqeroo-rutigineqarsinnaanersoq misissorneqarumaarpoq.

Boksi oqaasertalik 4.7. Kommunimit utoqqarnut missingersuu-siornermik aaqqiissummut – missingersuusiornermik siunnersu-isarnermut - assersuut

Kommuneqarfik Sermersuumi kommunimi utoqqarnut missingersuusiornermik aaqqiissummut – missingersu-usiornermik siunnersuisarnermut – assersuut

Innuttaasut suliamik isumaginnittartumut saaffiginnip-put, tassani aningaasaqarnertik pillugu oqaloqatiginnil-lutik, kingornatigullu utoqqarnut missingersuusiorner-mik aaqqiissummi attaveqalernissamut neqeroorute-qarfiullutik. Piumasaqaataasoq tassaavoq pisinnaatit-sissummik aamma isumaqatigiissummik atsiuinissaat, taakkunani kommune missingersuummut kontomik ma-toqqasumik aqutaqarnissamut pisinnaatitaassalluni. In-nuttaasup kontomit nammineq aningaasanik tigusisin-naasassannginnera isumaavoq.

Innuttaasoq atsiorpat aningaasartuutit aalajangersima-sut pillugit paasissutissat pissarsiarineqassapput, ilaal-lutik kontomi nalunaarsukkat aamma PBS-imi paasissu-tissat. Kingornatigut aningaasartuutit akiliisitsisarner-mut kiffartuussisarfik (betalingsservice) aqqutigalugu akilerneqassapput, missingersuullu innuttaasoq sinner-lugu kommunimit suliarineqassalluni.

Kommunip sulisuinut innuttaasup netbankianut isersin-naanissaq pillugu kommunip aamma aningaaseriviup akornanni isumaqatigiissut atsiorneqarsimavoq. Utoqqarnut missingersuusiornermik aaqqiissut atu-gaqartuusunut tamanut iluatsissimavoq. Taamatut ilior-nikkut pisortat innuttaasut/atuisartut aningaasartuuti-minnik aalajangersimasunik akiliinissaannik ikiorpaat.Atuisartut tassaapput ikiorsiinermik taamatut ilusilim-mik pisariaqartitsisut soraarnerussutisiallit, ilanngullu-git innarluutillit, utoqqaat sanngiitsut, tarnimikkut sanngiissusillit il.il.

Najoqqutaq: Kommuneqarfik Sermersooq

156

Pilersitaq 9. Pisortanit ikiorsiissutinut inatsisinik iluarsaassineritPisortanit ikiorsiissutit pillugit isumasioqatigiinneq 2016-ip ingerlanerani Naalakkersuisut ingerlatissavaat. Isuma-sioqatigiinnerup pisortanit ikiorsiissutit pillguit ajornar-torsiutit arlallit misissuiffigissavai, kommuninillu oqalo-qateqarluni iluarsiissutaasinnaasut misissussallugit.

Inatsisaasunik naligisarsiunngitsitsineqUllumikkut pisortanit ikiorsiissutinik kommunit assigiin-ngitsut qanoq aqutsinerat assigiinngillat. Taamaalillutik il-loqarfinnit illoqarfinnut ikiorsiissutit pisariaqartut assi-giinngitsumik nassuiarneqarput. Tamatumunnga patsisaa-voq pisortanit ikiorsiissutit pillugit inatsit assigiinngitsunik nassuiarneqartarnera. Taamaattumik inatsisaasut naligi-sarsiunngitsinnissa pisariaqarsinnaavoq. Tamanna illoqar-fimmit illoqarfimmut/nunaqarfimmut suna pisariaqartuu-neranik assigiinngitsoqarsinnaanera sianigalugu pissaaq.

Ikiorsiissutinik tunniussaqarnermut naligisarsiunngitsit-sinerup tunniutissavai:• Innuttaasumut annertunerusumik inatsisinik atuutsitsi-

nermi isumannaatsuuneq, tassalu inuit ataasiakkaat missiliuisinnagit ikiorsiissutinik tunniussaqartarneq

• Kommunit assigiinngiiaartumik periuseqartarnerannik pinaveersaarisinnaaneq

• Sunniivigeqatigiilluni ajornartorsiutit aarleqquteqar-fiunerisa annikillisinneri

Atugassaqarnermut pisussaaffikIngammik aalisarnermik suliffissuaqarfiit iluanni piffissap ilaani sulisunik amigaateqartoqartarneq ajornartorsiutini ilisimaneqarpoq. Suliffeqarfiit sulisussarsiornerannik, ta-mannalu ilutigalugu illoqarfimmi tassani pisortanik ikior-siissutisisunik inoqarluni (imaluunniit suliffissaaleqinermi ikiorsiissutisisumik), aammalu piviusutigut suliffimmik isumaginnissinnaasumik pisunik pinngortoqassannginne-ra pingaartuuvoq.

Pisortanit ikiorsiissutit ullumikkut tulluarsakkanut pinga-sunut tamanut tunniunneqartarput. Ikiorsiissutit piviusuni assigiinngilluinnartunut marlunnut (pingasunut) tun-niunneqartarput. Suliffissarsiortut sulinissamullu pia-reersimasut, aamma sulinissamut piareersimalerniarlutik assersuutigalugu atornerluinermik katsorsaarnermik in-gerlassamik naammassinneqqaartussat. Kingulliit sio-qqutsisumik soraarnerussutisialinnut piginnaanngorsaa-qqinnermik ingerlassaq assigalugu pisortat tapiiffigi-saannik suliffinnik piffissap ilaani neqeroorfigisariaqar-tassapput. Taamaalilluni oqariaatsimut atugassaqarner-mut pisussaaffimmut pisortanit ikiorsiissutinik aqutsiner-mi assigiinngisitaartumik paasinninnissamik pisariaqar-titsisoqarpoq, pineqarlutik piviusumik sulianik isumagin-ninnermi, soorlulusooq ajornartorsiutaasup pingaarneru-titamik isumaginerani.

Pisortanit ikiorsiinermik aaqqiissutaasumik iluarsaassi-nissaq takkuttussaq suliffissaaleqinermi ikiorsiinermut inatsisip iluarsaassinneraanik isumaliutillu ataqatigiissin-neqassaaq, ilaatigut atugaqarnermut pisussaaffiup erse-qqissaaviginissaanik pisariaqartitsinermik apeqqummut tunngatillugu.

Naammattumik suliffeqanngitsutSulisunik pisariaqartitsinermi assut nikingasoqartarpoq, takuuk Titartagaq 4.8. Aalisakkanik tunisassiorfik nioqqu-tissiassanik pissarsiaqarnissamik pisariaqartitsivoq, aammalu ukiup affaani aasaanerani sanaartortoqarfik ta-kornariartitsisoqarfillu suliaqarnerpaapput. Nassataraa piffissap ilaani sulisunik pisariaqartitsisarnerup annertu-nerujussua, piffissalli ilaani inuit ilaannut suliffissarsinis-saq ajornakusoortarluni. Sulisorisat ilarujussuisat suliffe-qarnermit suliffeqarunnaarnermut uteqattaartarnerat kinguneraa. Tamatuma nassatarisinnasavaa ilaasa suliffe-qarfimmut attaveqarnerminnik annaasaqariartuaarnerat.

Suliffeqarfinnut sulisut soraarsinnissaat aningaasartuu-teqarfiuallaarneq ajorpoq, assersutigalugu nioqqutissias-sanik pissarsisinnaannginnerup nassatarisaanik. Pisut ilaanni iluaqutiginiarsarinissaantu taarsiullugu aalisakka-nit eqqagassat igiinnarnissaat akilersinnaasarpoq. Sulif-feqarfimmi atugassanik nukittorsaaneq, assersuutigalugu sivisunerusumik soraarsitsiniarnermi nalunaaruteqartar-filiinerit suliffeqarfiit niuerfittut periarfissanik ullu-mikkut atorneqanngitsunik (nutaaliornernik) takunnissin-naalernerannik neriunartortalittut nassataqarsinnaavoq.

Suliffinnik ataavartussanik aalaakkaasunillu pilersitsinis-samik sammisaqarneq sulisorisat aalaakkaasuunngortin-nerusinnaavaat.

Titartagaq 4.8. Ukiup qanoq ilinerani allanngorarnerit, suliffissar-siortut. Illoqarfiit/nunaqarfiit 2011-2015.

Najoqqutaq: Naatsorsueqqissaartarfik

Ukiumut agguaqatigiissitsinermut assi-giinngissut, nunaqarfiit

Ukiumut agguaqatigiissitsinermut assigiinngissut, illoqarfiit

157

Pilersitaq 10. Piginnaanngorsaaqqinnermik iliuutsinik sammisaqarneqSulisinnaassutsip pinngorteqqinnissaa siunertaralugu in-nuttaasunut annikillisumik sulisinnaalersunut piginnaan-ngorsaaqqinnermik iliuuserisaq Naalakkersuisut nukittor-sarlugulu anguniagassalerniarpaat. Sakkussat ilaat tas-saapput piffissami nikerartuni suliffissat.

Sumiiffinni inunnut annikillisumik sulisinnaalersunut na-linginnarmik atugaqarfilinni suliffeqarnermik pilersitsi-niarnerup ajornakusoorfiani iluaqusiissutitut suliffinnik pilersitsinissamut kommunit pisortani anignaasaliissuti-nut attaveqarsinnaanissaat isumaavoq. Iluaqusiissutitut suliffiit inuiaqatigiinnut iluaqutissatut siunertalittut su-liffik tapersersugaasutut, aammalu suliffiusussaanngik-kaluartutut nassuiarneqarpoq. Pineqarsinnaapput nap-parsimmavinni, utoqqaat illuini, atuarfinni, meeqqerivinni, politiini oqartussaasoqarfinnilu allani kiffartuussisutut suliffiit, kantinani ikiortit, atuarfimmi pedelimut ikiortit, oqaluffimmi ajoqimut ikiortit il.il.

Sioqqutsisumik soraarnerussutisinermut aaqqissuusseq-qinnermi iliuutsinut taakkununnga aningaasaliissutit im-mikkoortinneqarput.

Iluaqusiissutitut suliffiit aamma suliffissaaleqisut su-liaqartilernissaannut atorneqarsinnaapput. Atugassaqar-nermut pisussaaffimmik innersuuteqarlutik pisortanit ikiorsiissutinik akiliinernerni iluaqusiissutitut suliffiit inuttalerneri pillugit kommunit piumasaqaateqarsinnaas-sapput.

Suliffeqarfik inissaqarluartitsisoqInuussutissarsiorfimmi, matuma ataani Namminersorlutik Oqartussani, kommunini ingerlatseqatigiiffinnilu Nammi-nersorlutik Oqartussanit pigineqartuni annertunerusumik inuiaqatigiit pillugit akisussaassusermik tigusisoqassaaq suliffeqarfimmillu inissaqarluartitsisumik pilersitseqa-taassallutik. Taamatullu ingerlatseqatigiiffiit Namminer-sorlutik Oqartussanik pigineqartut suliffeqarfiillu Nammi-nersorlutik Oqartussanut pilersuisut piffissami nikerartu-mi suliffinnik suliffinnillu mianersuussisunik il.il. pilersit-sinissaanik pisussanngortinneqartarneri nalinginnaane-russagaluarpoq, suliffinnik taama ittunik naammattunik peqarnissaa qulakkeerniarlugu.

Pikkorissaasarnermik ukkatarinninneruneqSiunissami piginnaanngorsaaqqinnermik iliuusissani ilin-niartitaaneq ilinniaqqittarnerlu pingaartinneqarnerus-sapput. Ullumikkut ileqquuvoq piginnaanngorsaqqinnerit pikkorissarnermik isiginagit, suliffimmik misiliinertut isi-gineqartarnerat.

Pilersitaq 11. Namminersorlutik Oqartussat kommunillu akornanni taar-siisarnermik aaqqiissutinik naleqqussaaneritTaarsiisarnermut procentit ikiorsiissutini pingaarnerni ar-lalinni allanngortinnissaat Naalakkersuisut siunnersuuti-gaat, ilaatigut iliuuseqarnerup nukittorsarnissaat siuner-taralugu, ilaatigullu innuttaasut suliaqaratik pilersugaa-nermit suliffeqarfimmi suliaqarlutik peqataalersinnis-saannut sakkunik atuinissaannut kommuninut erseqqissu-mik kajumissaassummik pilersitsiniarlutik, takuuk takus-sutissaq 4.17.

Taarsiisarnermut procentinut siunnersuutit:

Takussutissaq 4.17. Taarsiisarnermut procentinut siunnersuutit.

Aaqqiissut

Taarsiisarnermut procenti, nam. oq.-nit kommunit pis-

sarsiaat

Sioqqutsisumik soraarnerussutisisar-neq, aaqqiissut nutaaq

50%

Sioqqutsisumik soraarnerussutisisar-neq, ikaarsaariarnermi aaqqiissut

50%

Sioqqutsisumik soraarnerussutisisar-neq ikaarsaariarnermi aaqqiissutip kin-gorna

0%

Utoqqalinersiaqarneq 90%

Sioqqutsisumik piginnaanngorsaaqqin-neq

80%

Piginnaanngorsaaqqinneq 75%

Piffissami nikerartumi suliffik, mianer-suussiffittut suliffik, iluaqusiissutitut suliffik

75%

Ineqarnermut ikiorsiissutit 60%

Pisortanit ikiorsiissutit 0%

Kommuninik oqaloqateqarnerni takkuttussani siunner-suut saqqummiunneqarumaarpoq.

Pilersitaq 12. Aserfallatsaaliuinermut ininut akiliutit aningaasanik qu-lakkeerissapputPisortat pigisaannik inigisanik attartortittakkanik iluar-saassinermut nutaanillu sanaartornernut aningaasartuu-tit siunissamut tunngatillugu imatut iluarsineqassapput piffissami tamarmi SIK-mi appasinnerpaamik aningaasar-siaqartumut inigisamut akiliummik tapiiffigineqarani aki-liisoqarsinnaalerluni. Pilersitat ataatsimoortillugit isi-gineqarnissaasa pingaaruteqarneranik tamanna takussu-tissiivoq. Suliaqarnermi ilanngaatip aningaasat atugassat annertusisissavai, ilaqutariinnullu meerartalinnut ikior-

158

siissutinik iluarsaanerit ilaqutariit meerartallit sanngiin-nerpaat, angajoqqaavi suliffeqartut nukittorsassavai. Pi-lersitat taakku aamma ingerlanneqartut peqatiginagit iluarsaassinerup nassatarisaanik inigisamut akiliutit qaf-fanneri aningaasani atugassat naleqqutinngitsumik anni-killeriarujussuarnik nassataqartitsissapput.

Tamatuma saniatigut inigisamut akiliut aserfallatsaaliui-nermut ingerlaavartumik aningaasanik immikkoortitsinis-samut naammassapput, taamaalilluni aserfallatsaaliuinis-samut suliassanik kinguartiterisoqassanani.

Pilersitaq 13. Ernianik ilanngaateqarnermut taarsiullugu ernianut ta-piissutitPisortat inigisanik pilersuisuunermut akisussaasuunis-saanik, aammalu pisortat inigisanut aningaasaliinernut aserfallatsaaliuinernullu isumalluuterpassuarnik pituttui-suunissaannik ullumikkut naatsorsuuteqartoqarpoq. Anin-gaasat allatut qinigaqarluni pilersitanut siuarsarnermik pilersitsisunut imaluunniit iluserisani ajornartorsiutit iluarsiiviginissaannut aningaasaliissutaasinnaagaluartut.

Sapinngisamik innuttaasut amerlanerpaat imminnik inigi-sassanik pilersugaqarnissaannik Naalakkersuisut angu-niagaqarput. Taamaattumik innuttaasut imminnik inigi-sassaminnik pilersuinissamik akisussaaffilernissaannut kaammattuisunik ineqarnermi suliassaqarfimmi aaqqiis-sutinik peqassanera pingaartuuvoq. Maannakkut akile-raartarnermut malittarisassiat nassataraat pisuni aala-jangersimasuni inissianik piginnittunut ernianut tapiissu-taasup ukiukkaani 20.000 kr. sinnerlugit inoqutigiit ernia-nut aningaasartuuteqaraangata tunniunneqartarnera. Taamaattumik ernianut tapiissummik inissianik piginnit-torpassuit tamakkiisumik iluaquteqarneq ajorput. Ineqar-nermik suliassaqarfimmut tunngatillugu ernianut ilann-gaat, soorlu Savalimmiuni Islandimilu pisutut ernianut ta-piissutinut iluaquteqarfiusumik allanngortinneqarsinnaa-nera misissorneqarumaarpoq. Allannguuteqarnerup ilaa-tigut nassatarissaavaa maannakkut akileraartarnermut, aningaasaqarnermut ineqarnermullu politikkip akornanni iluarinanngitsumik ataqatigiinnerup taamaatinneqarsin-naanera, tamannalu ilutigalugu inissianik piginnittunut er-nianut tapiissutit attanneqarlunilu pisunilu aalajangersi-masuni pitsanngorsineqarsinnaalluni.

Pilersitaq 14. Pisortat inissialiornerat anguniagalissaaq, aamma innut-taasunut inissanik pilersorsinnaanngitsunut pisortat il-luutaat saaffeqartissapput. Attartortumit piginnittumut aaqqiissutip nukittorsarnera

Siunissami pisortat inissiat attartortittagaat sapinngisa-mik attartortut akiliisinnaassusaannut ininik attartorner-mut akigititaq naleqqutsillugu sanaartorneqassapput. Pi-

sortat inissiaataanni nutaani inimut akigititaq SIK-mi an-nikinnerpaamik aningaasarsiaqartumit piffissami tamar-miusumi suliffeqartumit akilerneqarsinnaassaaq.

Pisortat aningaasaliiffigisaannik sulisunut inissianik sa-naartornerit sapinngisamik annikillisartariaqarpoq, ilann-gullugu ilaatigut sulisunik inuttassarsiorsinnaanermut pingaarutilittut immikkoortoqarfiit pisariaqartitsinerat sianigalugu.

Taarsiullugu Namminersorlutik Oqartussat kommunillu namminersortunik inissiaatileqatigiinnik isumaqatigiissu-teqarsinnaapput, assersuutigalugu pensionskassit pigi-saannik inissiat aalajangersimasut ilaannik attartornissa-mik, sulisunut neqeroorutigisinnaasanik. Taama ilior-nikkut aningaasaliisinnaasut aggersarneqarsinnaapput, namminersuutigisatut pilersitsiniarneq annertusarneqar-luni, tamakkulu ilutigalugit inigisanik pilersuinissamut pi-sussaaffigisap ilaanik pisortat ilanngaavigineqassallutik.

Tamakkiisumik imaluunniit ilaannakortumik tunisaqarnis-samut Illuut A/S pisinnaavoq. Allatut qinigassatut Illuut A/S-imi inigisanut akiliutit annertusiartuaartariaqarput, taamaalillutik pisortat taarsigassiineri ernialinngortinne-qarsinnaallutik, piffissallu ingerlanerani nungusarneqar-lutik. Taamattut aaqqiissuteqarneq ingerlatseqatigiiffiup ernialikkatut taarsigassarsiaqarnerata nungusarnera ilu-tigalugu ilanngukkiartorneqarsinnaavoq.

Kiisalu attartortartumit piginnittumut aaqqiissutip nukit-torsarnissaa Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat, taamaa-lillutik inissiap attartortakkap inissiamut pigisanngortin-nissaa pisariunnginnerulersillugu. Inissianik niuffaffimmi annertusisamik savituussusermik pilersitsissaaq, inuillu ataasiakkaat akisussaaffimmik tigusaqarnissaat pillugu Naalakkersuisut takorluugaannut naleqqutissalluni.

Pilersitap ilaatut attartornermut inatsisaasut iluar-saannissaannik Naalakkersuisut piareersaaniarput.

Pilersitaq 15. 20/20/60-imik aningaasaliinerup iluarsaanneraAningaasaliisartutut sullissivinnit inassutaasumik taarsi-gassarsiap aallaaviatut annertussusaanik 10 %-inik pigin-nittut taarserneranni ilanngaatissaq siunnersuutigineqar-poq. Aamma pisortanit 20/20/60-inik taarsigassarsiat pioreersut piffissaq sioqqullugu akilerneqarsinnaanerat eqqunneqarpoq.

20/20/60-inik aaqqiissutit nutaat ernialigaanissaat, ima-luunniit ukiumoortumik akitsuuserneqarnissaat siunner-suutaavoq. Erniat/akitsuutit ilusilissapput taarsigassar-siat akiligaanissaannut piffissaliussaq sioqqullugu nun-gullugit akilersorneri kajungernarsisillugit, tamannalu ilu-tigalugu ernianut aningaasartuut siumut nalunanngereer-

159

lunilu inissianik piginnittut isumagisinnaasaannut nale-qqiullugu qaffasinnerussanani. Tassaasinnaavoq realkre-dittimi taarsigassarsianut ukiunut 20-nut inissitanut as-singusumik ernialiineq. Aningaaserivinnit aqunneqartumik iluarsiissutissaq pillugu aningaaserivinnik suleqateqarto-qarsinnaanersoq Namminersorlutik Oqartussat misissor-niarpaat.

Taarsigassarsiaareersut namminersorlutik oqartussanut/kommuninut aamma inissiamik piginnittumut iluaqutaasu-mut nalingititamut akilerneqarsinnaanerat neqeroorutaa-sinnaapput. 20/20/60-imut taarsigassarsiap nalinganik Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiinni ilaasortap naatsorsorsimavaa, akiligassanut piffissap sinnera tas-saalluni nalingititaq 36-mut ukiut 20-t2. Ernialiussaq qaf-fasinnerusoq nalingititaq naatsorsorneqarpoq. Maannakkut erniat inissisimaffigisaanni nalingititap qaf-fasinnerunissaa nalilersorneqarpoq, ernialiisinnaassutsip nalingata appasinnerunera pissutigalugu.

Taarsigassarsiassatut neqeroorummik 20/20/60-imik aa-qqissuussamut assingusumik pilersitsisoqarsinnaanera-nut tunngatillugu aningaaseriviillu isumaqatigiittoqarsin-naassappat inissianik niuffaffimmi pisortat akulerunne-rannik annikillisaaqataassaaq. 20/20/60-mik taarsigas-sarsiaareersunik piffissaq sioqqullugu nungusaanerit, inissianik pigisallit neqeroorummik atuinissamik toqqaga-qarnerat aalajangiilluni ataasiartumik iluanaarutissamik pissarsiviussappput.

Piginneqatigiilluni inissiatPiginneqatigiilluni inissianut inatsisaasut allanngortinne-qassapput, inassutaavorli naafferartumik akiliisarnermut ernialigaannginnermullu aaqqissuussinerup attatiinnar-nissaat, taamaalillutik inoqutigiinnut killilinnik taarsigas-sarsisinnaasunut – soorlu ilinniakkaminnik naammassin-nerlaanut – piginneqatigiilluni inissiat periarfissaajuas-sammata. Malittarisassiat allanngortinneqarsinnaanersut iluarsaaqqinnerup ilaatut isumaliutigineqassaaq, taamaa-lilluni ukiut 30 kingornatigut taarsigassarsiaq ernialerne-qarlunilu naafferartumik akilersorneqartalissalluni.

Inissiat pisortat pigisaatPisortat inissianik ingerlatseqatigiiffiinut immikkut ittu-nik tapiissuteqarnermik aaqqissuussinerit pinaveersi-maartariaqarput, taakkulu namminersortutut inissianik in-gerlatseqatigiiffittulli inissisimaffeqassapput. Tassunga ilanngutissaaq attartortartumit piginnittumut aaqqis-

2 Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit 2014-imi ineqarner-mut isumasioqatigiisitsineranni taakku siulersuisuineersup Anders Møller Christensenip saqqummiussaa. http://naalakkersuisut.gl/~/m e d i a / N a n o q / F i l e s / A t t a c h e d % 2 0 F i l e s / F i n a n s / D K /Oekonomisk%20raad/202060Ln%20af%20Anders%20M%20Christensen.pdf

suussinerup Naalakkersuisut attallugulu nukittorsarniar-nerat.

Pilersitaq 16. Niuffaffimmut naleqqussakkamik pisortanit taarsigas-sarsisinnaaffiitPisortanit taarsigassarsisitsisarneq niuffaffimmut naleq-qussassasoq Naalakkersuisut siunnersuutigaat, takuuk takussutissaq 4.18.

Immikkoortut siuliini taaneqartutut nunatsinni inissianik niuffaffit assigiinngiiaartupilussuuvoq, inissiamillu pigi-saqartup taarsigassarsisinnaaffii annertuunik assigiinn-gissuteqarput. Taamaattumik innuttaasut sumi najuga-qarnerat apeqqutaatinnagu inissianik imminnik pilersor-nissamik kissaateqartut naleqquttunik taarsigassarsisin-naanerannik qularnaarisumik ilusissamik nassaarnissaq Naalakkersuisut kissaatigaat.

Iluserisaq niuffaffinni nunap ilaani sisamani agguataari-nermik, piginnissinnaaffinnik marlunnik (namminersortut imaluunniit pisortat), aningaasaliinissamik akisussaffim-mik (inissianik pilersuinissamut nammatassat), kiisalu taarsigassarsinissamut tapiissuteqarnissamullu aaqqis-suussinernik arlalinnik tunngaveqartinneqarsinnaavoq. Iluserisaq sapinngisamik ikinnerpaanik pisortanit tapiis-sutitut aningaasaliissutinut inissianik amerlanerpaanik sanaartornissamik kissaateqarnermik aallaaveqarpoq. Ta-piissutaasut Nuummi inissianut ikinnerpaanissaannik, illo-qarfinni anginerpaap tulliini annertunerulaarnissaannik, illoqarfinnullu minnernut nunaqarfinnullu annertusiar-tuaartinnissaannik tamanna nassataqassaaq.

Inissianik niuffaffik savituvoq, allanngupallassinnaasarlu-nilu, assersuutigalugu sumiiffimmi annertusisamik anin-gaasaqarnikkut suliaqarnerup nassatarisaanik, takorna-riaqarnerup annertusisap nassatarisaanik, aatsitassar-siornermit il.il. Taamaattumik tulliatut immikkoortitsineq maannakkut pissutsinut naleqqiullugu isigineqassaaq.

Nuummi inissianik pilersuinissamut nammataq namminer-sortuni 80 %-it aamma pisortani 20 %-it akornannut ag-guataarneqarsinnaavoq. Inissianik tamatigoortunik inuu-suttunit, utoqqarnit allanillu najugaqarfiusinnaasunik sa-naartornermikkut pisortat nammatassatik kivissavaat. Namminersortut 20/20/60-imik aaqqiissut imaluunniit pi-ginneqatigiilluni inissiaqarnermut iluseq (ABF1) atorsin-naavaat, kingullermi atugaallutik pisortanit taarsigassar-sinerit 50 %-it, realkredittimit taarsigassarsinerit 45 %-it, namminerlu akiliutit 5 %-it.

Qaqortumi, Sisimiuni Ilulissanilu inissianik pilersuinissa-mut nammataq namminersortuni 50 %-it aamma pisortani 50 %-it akornannut agguataarneqarsinnaavoq. Inissianik tamatigoortunik inuusuttunit, utoqqarnit allanillu najuga-

160

qarfiusinnaasunik sanaartornermikkut pisortat namma-tassatik kivissavaat. Namminersortut 30/30/40-mik aa-qqiissut imaluunniit piginneqatigiilluni inissiaqarnermut iluseq (ABF2) atorsinnaavaat, kingullermi atugaallutik pi-sortanit taarsigassarsinerit 55 %-it, realkredittimit taar-sigassarsinerit 40 %-it, namminerlu akiliutit 5 %-it.

Maniitsumi, Aasianni Tasiilamilu inissianik pilersuinissa-mut nammataq namminersortuni 60 %-it aamma pisortani 40 %-it akornannut agguataarneqarsinnaavoq. Inissianik tamatigoortunik inuusuttunit, utoqqarnit allanillu najuga-qarfiusinnaasunik sanaartornermikkut pisortat namma-tassatik kivissavaat. Namminersortut 35/35/30-mik aaq-qiissut imaluunniit piginneqatigiilluni inissiaqarnermut iluseq (ABF3) atorsinnaavaat, kingullermi atugaallutik pi-sortanit taarsigassarsinerit 60 %-it, realkredittimit taar-sigassarsinerit 35 %-it, namminerlu akiliutit 5 %-it.

Nunap sinnerani inissanik pilersuineq inissianik piginnit-tuusunit inunnit namminersuutigisaqartunit 100 %-imik pissaaq, pisortalli taarsigassarsisitsisimassallutik. Ullu-mikkut innuttaasut sanaartugassanik neqerooruteqarfiu-sarput, nammineq aningaasaliineq inoqutigiit iserti-taannit aalajangerneqartarluni. Inoqutigiit isertitaannik aalajangerneqartumik Namminersorlutik Oqartussat taar-sigassarsisitsisarput, isertitanut 200.000 kr. ataanniittu-nut 5 %-imit isertitanut 500.000 kr. sinnerlugit 30 %-inut. Taarsigassarsiat ilaannakortumik ernialigaanatillu naaf-ferartumik akilersugaaneq ajorput.

Pilersitaq 17.Ineqarnermik suliassaqarfimmi aqutsinerup pitsaaneru-sumik aaqqissuunneraUllumikkut kommunit aamma namminersorlutik oqartus-sat inissiaatileqatigiiffinnik ingerlatsipput. Pisortat inis-sianik suliassaqarfianik aaqqissuussineq Naalakkersuisut allanngortinniarpaat, taamaalilluni akisussaaffik kommu-ninut tunniunneqassalluni. Namminersuutitut niuffaffim-mik, kommuninut ataasiakkaanut naleqqussakkamik ine-riartortitsinissamut tamanna pitsaanerusumik periarfis-siissaaq. Allannguuteqarnikkut kommunit namminersorlu-tik oqartussat illuutaat tigussavaat, inatsisaasullu imatut iluarsineqassapput kommunit inissiaatileqatigiiffinnik pi-lersitsisinnaalerlutik.

Maannakkut iluarsaassinissamik aserfallatsaaliuinissa-millu suliassat kinguartooqqasut tassunga atatillugu kom-munit akisussaaffigilissavaat. Taamaalillutik kommunit suliassanik pilersaarusiorluarnerusinnaapput, aammalu maannakkut inissanik pisariaqartitsinerup suliffeqarner-milu pissutsit akornanni ingerlalluarnerusumik sunniivige-qatigiinneq anguneqarsinnaalissaaq. Aammattaaq piler-saarusiorneq pillugu najukkami suliffeqarfinnik qanimut suleqatigiinnermik pilersitsinissamik periarfissiissaaq, taamaalilluni suliassat pilersaarusiorneqarsinnaallutik, aammalu ilinniartut inissaannik pilersitsinissamut periar-fissat pitsanngorsineqassallutik.

Aqutsisarfiit minnerusut inissianik immikkoortoqarfinni kiffartuussinissamik ikiorsiissutinik arlalinnik suliarinnit-tussarsiuussinerit oqilisassavaat. Namminersortutut inuussutissarsiorfimmik tamanna ineriartortitseqataasin-naavoq. Ikiorsiinerit suliarinnittussarsiugaallutik, taamaa-lillutillu unammillerfiulerlutik akikinnerullutillu sunniute-qarnerusumik pilersuutigineqarsinnaasut misissuinerit

Takussutissaq 4.18. Niuffaffiit aningaasaliisinnaaffiillu. Maannakkut pissutsit. ABF 1, ABF 2 aamma ABF3 tassaapput nassuiarneqartu-nut piginneqatigiilluni inissiaatinut taarsigassarsisinnaaffiit

NiuffaffikNuuk

Sisimiut, Ilulissat aamma Qaqortoq

Maniitsoq, Aasiaat aamma Tasiilaq

Najugaqarfiit sin-neri

PiginnittuuneqNammi-nersortut

PisortatNamminer-sortut

PisortatNamminer-sortut

PisortatNammi-nersortut

Pisor-tat

Tapiissuteqarner-mut aaqqiissut

ABF 1.

Inissiat mikisut

ABF 2.

Inissiat mi-kisut

ABF 3.

Inissiat mi-kisut

Illorput

& & &

Nammi-neq sanasas-sat

20/20/60 30/30/40 35/35/30

Piginneqatigiiffik 80% 20% 50% 50% 60% 40% 100% 0%

161

takutippaat3. Taamaalillutik inissiaatileqatigiit suliassa-mik pingaarnersaat sammisarilersinnaavaat.

Ilaqutariinnut arlalinnut inissiaqartunut illoqarfinnut ta-manut immikkoortortanut pilersaarusiortoqarumaarpoq. Inissiaatit kommuninut tunniunneqarpata immikkoortor-tanut pilersaarutit tapiissutinik isumaqatiginninniarnerni ilaatinneqassapput. Kommunit ilisimatinneqarlutik tunn-gavilimmik inissianik tigusinnissapput. Kommunit inissia-nik iluarsaassinerit isaterinerillu naammassereernerisa kingornisigut tigusaqarnissamik toqqaasinnaassapput, imaluunniit inissianik tigusaqarlutik suliniutillu missiliuu-tigisatut aningaasaliissutinik ingerlassallugit.

Pilersitaq 18. Akileraarutinut tunngaviup siammartinnera

Isertitanik A-nik oqaatigisartakkap sakkortusineraIsertitanik A-nik oqaatigisartakkap tamatigoortumik sakkortusinerata akileraarutinut akiliisarneq nukittorsas-savaa. Aningaasarsialinnut imitittartut, siunnersuisartut aningaasarsisartut il.il. assigiissinneqassapput, akiligas-saliortarneq apeqqutaatinnagu. Pisortaqarfinnut aamma suliffinnut namminersortunut inissiamik, biilimik angal-lammillu attartortitsineq, kiisalu tunisaqarneq aningaa-sarsiaqartarnertut suliarineqassaaq, taamaalilluni akiliu-teqarneq sioqqullugu aningaasanit akileraarummik tigusi-soqartassalluni. Sakkortusinerup sunniuteqarluarnerusu-mik akileraarutinik akiliisitsisalissaaq. Assingatut ani-ngaasaanngitsunik atortussanik akiliutitut, kiisalu sulisu-nut ajunngitsorsiarititassat sinnerisut iluseqartutut ani-ngaasarsisitsinerit aningaasarsisarnertulli akileraarutigi-nissaannut pisussaaffiligaallutik allanngortinneqassap-put.

Sulisunut ajunngitsorsiassanik akileraarusiinnginneq ima-luunniit sukangannngitsumik akileraarusiineq tassaavoq aningaasarsiatut isertitat aningaasaanngitsunik atortus-sanik akiliutinut allanngortitsinissamut sakkortuumik ka-jujuummissut, inerneralugu akileraartitsinermut tunngavi-gisaq naleerussagaq. Ingammik akissarsiamittut ilaannik sulisunut ajunngitsorsiassaqartartut tassaapput qaffa-sissunik akunnattunillu aningaasarsiaqartartut.

Aningaasatigut iluanaarutinik akileraarusiinerit, aktiaatinik iluanaarutinit akileraarusiineritPappiaqqanik aningaasanik nalilinnik iluanaarutit akile-raaruserneqarnissaat pillugit inatsisissatut siunnersuum-mik saqqummiussinissartik Naalakkersuisut naatsorsuu-tigaat. Siunertaq tassaavoq isertitat suuneri apeqqutaa-tinnagit isertitanik assigiissumik suliaqarfiusumik assi-

3 COWI p nalunaarusiaat 2014-imeersoq: ”Reorganisering af det offentlige boligområde” (”Pisortat inissianik suliassaqarfiannik aaqqissuusseqqinneq”)

giiaartitamik akileraartitsinermik aaqqisuussaq pillugu kissaateqarnermut takussutissaavoq. Pappiaqqanik anin-gaasanik nalilinnik akileraarusiisarnermut paasiuminartu-nik malittarisassiat saqqummiunneqassapput, taamaalil-lutik isertitatulli allatut assigiimmik pappiaqqanit anin-gaasanik nalilinnit iluanaarutaasut akileraarutaasalissal-lutik. Anguniakkat tassaapput malittarisassiat erseqqis-sut, aningaasaliisarfimmik peqqissumik ineriartortitsiner-mik siuarsaasinnaasut. Aktianik il.il. pisiaqarlunilu tunisa-qartarneq sapinngisamik pitsaanerpaamik iluanaarfiusus-samik aningaasaliissuteqarnermi sorlermi tunngaveqar-tinneqartariaqarpoq, tassaassanani akileraarutitigut ilua-naaruteqarniarnerup piliarisaa.

Soraarnerussutisianit iluanaarutinit akileraarusiineqUllumikkut aningaasatigut iluanaarutit akileraaruteqar-fiusannginneratulli nunatsinni pensionskassini aningaa-serivinnilu soraarninngornissamut sipaarutaasunit so-raarnerussutisianit iluanaarutinik akileraarutinik (PAL skat) akiliisoqarneq ajorpoq. Soraarnerussutisianut sipaa-ruteqarnerup annertusisup aningaasaqarnikkut politik-kikkut attassisinnaassuseq nukittorsarpaa, taamaattumil-lu nammineq aningaasaatinit aningaasatigut iluanaarutit akileraarusernerannut naleqqiullugu soraarnerussutisia-nit iluanaarutinik akileraarusiineq sakkortunnginnerus-saaq.

Kalaallit Nunaat Danmarkilu marloqiusamik akileraarute-qarnermut isumaqatigiissummit 2012-imeersumit PAL skat’imik akileeqqusisarnissamut pisussaaffilerpoq, Dan-markimilu innuttaasunit akileraartartunit SKAT’imit ilua-naarutit nuttassallugit. Danmark assingusumik pisussaaf-feqarpoq. 2014-imi Kalaallit Nunaata danskit pensions-kassiini kalaallit akileraaruteqartartut sipaarutaannik PAL skat’imit 22 mio. kr. pissarsiarai.

Nunani allani soraarninngornissamut aaqqiissutini akiliutinik akileraarusiineritUllumikkut soraarninngornissamut sipaarutinut akiliute-qartarnermut akileraaruteqartartut ilanngaateqartarput/ilanngutitassaannginnermik pisinnaaffeqartarput. Taa-maalilluni akileraarut akiliuteqarnerup nalaanut kinguar-tinneqartarpoq, innuttaasumillu akileraarummut akiliutit innuttaasup inuunerani assigiiaarnerusumik siammartin-neqartarlutik.

Innuttaasunut danskit pensionskassianni soraarninngor-nissamut sipaaruteqartunut soraarnerussutisianit akiliu-tinit akileraarut Danmarkimut tussasoq Danmarkilu mar-loqiusamik akileraaruteqarnermut isumaqatigiissutip aa-lajangersarpaa, pineqarluni akiliuteqarnerup nalaani inuit Danmarkimi najugaqartuugaangata.

2014-imi nunatsinni isertitanit akileraarutinik akiliute-qartoqarani danskit pensionskassiinut 140 mio. kr.-nga-

162

jannik akiliisoqarpoq. Tamatuma assingaa akileraarutinit iluanaarutissat annaasat 58 mio. kr. Soraarninngornermin-ni Kalaallit Nunaanni najugaqanngitsunik sulinerminni si-vikinnerusumik imaluunniit sivikinnerusunik Kalaallit Nu-naanniittunik akileraartartut pisariaqartittuassapput. Taamaattumik Nunatta Karsianut iluanaarutaasut an-naaneqassanngimmata nunani allani soraarninngornissa-mut aaqqiissutinut akiliisarnerit Naalakkersuisut akile-raaruserniarpaat.

Akitsuutinik suliassaqarfimmik sukumiisumik misissuineqInatsisaasut aqutsinerullu aaqqissuunneqarnerat Naalak-kersuisut misissorniarpaat, ilaatigut eqqussuinermut akitsuutit peqqissutsimut avatangiisinullu tunngatillugu kissaatigisatut ileqqulersuutinik naleqqussaanermik sun-niuteqarnerat, ilaatigullu akitsuummik iluanaarutissatut sunniutip aamma akileraartarnermut pisortaasuni aamma innuttaasuni aqutsinikkut atasutut isumalluutinik atuine-rup akornanni naammaginartumik attaveqartoqarnera qu-larnaarniarlugit.

Aallaavimmigut allanngortiterineq akileraartitsisarner-mik akitsuuteqartitsinermillu suliassaqarfiup tamarmiu-sup iluani missingersuutinik allannguuteqartitsissanngi-laq, tassanngaanniillu sinnilimmik iluanaarutaasinnaasut suliassaqarfimmi iluarsaaqqinnissamik suliassanik allanik anigaasaliissutitut atorneqarsinnaapput.

Pilersitaq 19. Pinngitsoorani soraarninngornissamut sipaaruteqartitsi-sarneqSoraarninngornissamut sipaaruteqarnermut piumasaqaat suliffeqarfimmi soraarnerussutisiat imaluunniit nammi-nerisamik soraarnerussutisinissamik aaqqissuussat aqqu-tigalugit matussusiinerit aqqutigalugit akuerineqarsin-naapput. Innuttaasoq suliffeqarfimmi soraarnerussutisiat imaluunniit namminerisamik soraarnerussutisinissamik

aaqqissuussat aqqutigalugit matussusersimanngik-kaangat pineqartumut tunngaviusumik sipaaruteqarnissa-mik aaqqiissummik pilersitsisoqarnissaq Naalakkersuisut sulissutigaat. Tamanna pillugu inatsisissatut siunnersuut tusarniaassutaasimavoq. Ilanngullugu aaqqiissutaasup pensionskassimik suleqateqarluni – ilimanartumik nunat-sinni pensionskasse SISA-mik – Akileraartarnemrut Aqut-sisoqarfimmit aqunneqassasoq siunertarineqarpoq.

Utoqqalinersiuteqarnernut sunniivigeqatigiinneq2015-imi ukiakkut ataatsimiinnermi akuersissutigineqar-toq utoqqalinersiutinut iluserisassaq nutaaq annertusisa-mik sipaaruteqarnissamik kaammattuuteqartarnissaq pil-lugu kissaateqarnermut ataqatigiissitatut isigineqassaaq. Tunngaviusumik soraarnerussutisiat atuutsilerneqarput, taanna utoqqalinersiuteqartup nammineq isertitarisaanik tunngaveqarluni, aatsaallu agguaqatigiissillugu isertita-nik (220.000-it missaanniittumik) utoqqalinersiuteqartup isertitai qaangerneqaraangata annikillisarneqartassasu-mik.

Anguniagaq, 70 %Innuttaasoq soraarninngoraangat aningaasarsiat atorun-naarlutik soraarninngornermi isertitanik taarserneqartar-put. Minnerpaamik 70 %-inik matussusiinissap naammat-tuunera nalilersorneqarpoq, suliffeqarlutik suliaqartunut naleqqiullugit soraarninngortut annikinnerusumik piler-suisutut nammatassaqarmata, sipaaruteqarnissaminnillu pisariaqartitsinatik, takuuk takussutissaq 4.19.

Takussutissiami isertitat malillugit sipaaruteqarnissamut pisariaqartitsinerup qanoq annertusiartornera takune-qarsinnaavoq. Appasissunik isertitaqartut pisortanit uto-qqalinersianit tamakkiisumik matussuserfigineqassap-put, qaffasissumilli isertitalli soraarnerussutisiatut iser-titanik tamanik namminneq aningaasaliissallutik.

Takussutissaq 4.19. Pisortanit soraarnerussutisat ilanngunneqaraangata isertitani atuuffittut sipaaruteqarnissamut pisariaqartitsinerit. 2016-imi kisitsisit.

QaammammusiatUkiumut aningaa-sarsiat

70 %-inik ma-tussuneq

Pisortanit utoqqalinersiusit

Sipaaruteqarnermut pisariaqartitat / nam-

mineq aningaasaliinerit

Nammineq aningaasaliine-rup annertussusia

kr. 15.500 kr. 186.000 kr. 130.200 kr. 133.200 kr. -3.000 0%

kr. 20.000 kr. 240.000 kr. 168.000 kr. 133.200 kr. 34.800 21%

kr. 25.000 kr. 300.000 kr. 210.000 kr. 126.175 kr. 83.825 40%

kr. 30.000 kr. 360.000 kr. 270.000 kr. 77.075 kr. 192.925 71%

kr. 50.000 kr. 600.000 kr. 420.000 kr. 0 kr. 420.000 100%Najoqqutaq: Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfik

163

Piffissami matumani pinngitsuugassaanngitsumik soraar-nerussutisinermut aaqqiissut 10 procentinut naleqqiullu-gu qaffasinnerusumut inissinneqarsinnaanngilaq, appa-sissumik aningaasarsiaqartutut innuttaasut maannakkut pisortanit utoqqalinersiutaasutigut 100 pct.-it sinnerlu-git matussuserfiussanerat akiliutip qaffasinnerusup nas-satarissammagu. Ilanngutissapput sunniivigeqatigiinner-mi ajornartorsiutit, pisortanit utoqqalinersiutit ikiliar-tuaartinnerisa malitsigisaannik katitikkatut isertitat aala-jangersimasut qaangerlugit akileraarusiineq qaffasis-sunngussalluni. Taamaattumik sipaaruteqarnissamik piu-masaqaat qaffasippallaalerpat soraarnerussutisinissa-mut akiliutigisartakkat sakkortuumik akileraarusersugaa-nissaannut aarleqquteqartoqarpoq.

Isertitanik A-nik pissarsisartunut minnerpaamik piumasa-qaatip 2018-imi 4 pct.-init 2024-mi 10 pct.-inut annertu-siartuaartumik ilanngussornissaa naatsorsuutigineqar-poq, isertitanullu B-nut 2018-imi 2 pct.-init 2022-mi 6 pct.-inut ilanngussorneqassalluni.

Piffissami sivikitsumi akileraarutini iluanaarutit ikiliartuaar-tut2023-mi pinngitsuugassaanngitsumik soraarnerussutisia-nut aaqqissuussaq tamakkiisumik atugaalerpat soraarne-russutisianut akiliutit 500 mio. kr.-nik amerleriassasut 2013-imit akileraarutinut isertitanullu paasissutissanik tunngaveqartumik naatsorsuinerit takutippaat. Pinngit-suugassaanngitsumik soraarnerussutisianut sipaarute-qarnermik eqqussineq isertitanik akileraaruteqarnermut inatsisip allanngortinneranut ataqatigiissillugu isigine-qassaaq, tassani nunani allani pensionskassinut akiliutaa-sartunik akileraarusiisarnerup eqqunneqarnissaa nassa-taritinneqarluni.

Soraarnerussutisinermut aaqqissuussanut akiliutit amer-liartortut nassatarisaannik akileraarutini iluanaarutini ta-makkiisumik apparianeq aaqqiissutip tamakkiisumik atu-gaalernerani 115 mio. kr. missaannissaasoq naatsorsuuti-gineqarpoq. Tamatuminngalu nunani allani soraarnerussu-tisinermut aaqqissuussanut akiliutit 50 %-iisa akiliutaa-sassanerat, aammalu taakkuninnga akileraartitsinerup siuartinneqassanera pillugu naatsorsuutiginnittoqarluni.

Taamaalillutik ullumikkut Kalaallit Nunaata avataani piler-sinneqareersunut soraarnerussutisianut aaqqissuussa-nut, kiisalu piffissap sivikitsup ingerlanerani Kalaallit Nu-naannit Danmarkimut nuunneqarnissaannik naatsorsuuti-gineqartunut akiliutigisanit akileraarusiinermit iluanaaru-tinik akileraarutinit iluanaarutit ikileriarnerat aningaasa-liiffigineqassapput. Sinneri 10 mio. kr. pisortani aningaa-sartuutinik sipaarutaasut aqqutigalugit aningaasaliissu-taanissaat naatsorsuutigineqarput.

Inunnut ataasiakkaanut kingunerisatInunnut piffissami matumani minnerpaamik piumasaqaa-tinik naapertuutsitsiniarlutik naammattunik akiliuteqar-tanngitsunut akileraaruteqarnerup soraarnerussutisia-nullu akiliuteqartarnerup kingornatigut atugassanik anin-gaasaatigisat ikileriarnerannik pinngitsuugassaanngitsu-mik soraarnerusutisianut sipaaruteqarnerit nassataqas-sapput. SIK-mi isumaqatigiisutit atorfilittallu amerlaner-paat soraarnerussutisianut sipaarutinut akiliuteqarta-reerput, inatsisaasumillu nutaamik sunniivigineqassann-gillat. Namminersortut, ilanngullugit piniartut angallatee-qqaniillu aalisartut nalinginnarmik soraarnerussutisianut sipaaruteqarneq ajorput, sinneqartoorutiminnillu 2 %-init 6 %-inut amerliartortunik soraarnerussutisianut aaqqis-suussamut akiliisartussaassapput.

Takussutissaq 4.20. Namminersortumut (soorlu angallateerar-sorluni aalisartumut) sipaaruteqarnermi kingunerisassaq.

Ukiuni 40-ni sipaaruteqraneq, akunnattumik aarleqqusikkamik si-paarutigisat

Qaammatikkaani isertitat 15.000 20.000 30.000 50.000

Sipaaruteqarnermut procenti 6% 6% 6% 6%Qaammatikkaani aningaasat atugarisinnaasat (akileraa ru-tip 43 %-iunerani) ikileriarneri 513 684 1.026 1.710Qaammatikkaani sipaarutigi-sanit soraarnerussutisianut akiliutit 3.305 4.485 6.845 11.565Utoqqalinersiutit (kiser maaq, 2016) 11.183 11.183 10.579 8.454

Isertitat tamakkiisut 14.488 15.668 17.424 20.019

Matussutissiineq 97% 78% 58% 40%Najoqqutaq: Bankpensionimi naatsorsuisarfik aamma Aningaasaqa-rnermut Naalakkersuisoqarfik.

Pilersitaq 20. Suliffeqarfimmi soraarnerussutisiat qaffa-sinnerusumik matussusiivigineriInnuttaasut tamarmik suliffeqartutut suliaqarnerminni isertitamik 70 pct.-iisa missaannik soraarnerussutisiani isertitaqarnissaat Naalakkersuisut sulissutiginiarpaat. Ap-pasissunik akunnattunillu isertitaqartartut pisortanit uto-qqalinersiutinik ataqatigiissitamik pinngitsuugassaanngit-sumik soraarnerussutisianut sipaarutinit matussuserfius-sapput, innuttaasulli 70 pct.-inik matussuserfiginissaq an-guniarunikku innuttaasut qaffasissunik sulinerminni iserti-taqartut 15-init 20 pct.-inut sipaaruteqartariaqarlutik. Ta-makku isumaqatigiissutit il.il. aqqutigalugit aammalu sulif-feqarfimmi illua’tungeriinnut isumagineqartillugit iluarsii-vigineqassasut Naalakkersuisut naatsorsuutigaat.

164

(Footnotes)1 Pisortanit ikiorsiissutit aalajangersimasutut ikiorsiissutaann-gillat, pisariaqartitsinermulli ikiorsiissutaallutik. Isumaqarpoq pisortanit ikiorsiissutisisumit aningaasartuutit aalajangersima-sut arlallit akilerneqartarnerannik tamanna isumaqarpoq, anin-gaasartuutinullu allanut, ilanngullugit nerisassanut il.il. aningaa-sat ikinnerusut (ullormut 55 kr.) tunniunneqartarlutik. Assersuut agguaqatigiissitatut kisitsisinik tunngaveqarpoq, taamaattumil-lu ilanngaateqarluni taarsiivigineqarsinnaassutsimik annikillisaa-sunik aamma annertusaasunik assersuusiortoqarsinnaavoq.

2 Annertuumik atuisarnermi pineqartoq tassaavoq imigassamik atuineq arnanut sap. akunneranut ataasinnguanik arfineq-mar-lunnik, angutinullu sap. akunneranut ataasinnguanik 14-inik imi-gassartornissamut inassutigisatut killigitanik qaangiisoq.

3 Aalakoorniutigalugu imigassartornermi pisumi tassani ataa-sinnguit tallimat sinnerlugit imigassartortoqarnera pineqarpoq.

Anguniakkat sunniutillu

Iluarsaaqqinnermi sammivik 4-mi aningaasat ikipput, akilera-arutit appartinnerinik sulinermi akileraarutinut ilanngaatit 300 mio.-inut apparnerinik tamanna pissuteqarpoq. Tamakku sulias-saqarneq qaffassavaat, iluarsaaqqinnermilu sammivinnut alla-nut iluaqutaassallutik.


Akileraartarneq pillugu iluarsaaqqinneq 60

Isumaginninneq pillugu iluarsaaqqinneq -23

Ineqarneq pillugu iluarsaaqqinneq -17

Ilanngaaseereerluni sunniutit katinneri 20

Nalunaarsugaq: Kisitsisit missiliuinermit tunngaveqarput


165

procenti (ernialiussaq) 2016-2030-mi kisitsisiliinernut tunngavittut najoqqutat

Erniat, pct 4,75%

Tunisassiorsinnaassutsikkut qaffariarneq, pct. 1,25%

Aningaasat nalikilleriarnerat, pct. 1,75%

Ilanngaasereernikkut akitsuut, BNP tunngavigalugu pct. 3,30%

Naalagaaffimmit tapiissutit qaffariaatissaat, pct . 2,64%

Inuit ataasiakkaat pisortallu atuinerisa qaffariaatissaa nuutsisarnerillu 1,25%

BNP Ukiumut 3 % + sulisorineqarsinnaasut allannguutaat

Sulisorineqarsinnaasut akornanni inummut ataatsimut BNP Sulisorineqarsinnaasussatut naats. tunng. BNP-p naatsorsor-neqarnera

Ilanngaateqanngitsumik nuna tamakk. Isertitassat (BNI) BNI: BNP-p naatsorsorneqarnera (3.0 %) + Ataatsimoortumik tapiissutit naats. (2,64 %)

Sulisorineqarsinnaasut akornanni inummut ataatsimut BNI Sulisorineqarsinnaasussatut naats. tunng. BNP-p naatsorsor-neqarnera

ISERTITASSAT Ataatsimoortumik tapiissutit il.il. 2,64 % ukiumut

Nuunneqartut allat 3,0 % + sulisorineqarsinnaasut allannguutissaat

Eqqussinermut akitsuutit 3,0 % + sulisorineqarsinnaasut allannguutissaat

Isertitanit aningaasaatinillu akileraarutit 3,0 % + sulisorineqarsinnaasut allannguutissaat

Akitsuutit 3,0 % + sulisorineqarsinnaasut allannguutissaat

Isertitassat allat 3,0 % + sulisorineqarsinnaasut allannguutissaat

ATUINEQ Peqqinnissaqarfik 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Sunngiffik, Kulturi Ilageeqarnerlu 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Atuartitsineq (6-17 ukiullit) 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Atuartitsineq (>17 ukiullit) 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Nappaatit innarluutillu 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Utoqqaat 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Ilaqutariit meeqqallu il.il. 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Individuelt offentligt konsum i alt 3,00% + demografiske ændringer

Ataatsimoortumik atuineq il.il. katillugit 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

NUUSSISARNERIT Utoqqalinersiutit 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Siusinaartumik soraarnerussutisiat 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Suliffissaaleqisut 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Napparsimaneq 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Pisortanit ikiorsiissutit 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Erninermut atatillugu sulinngiffeqarneq 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Meeqqanut tapit 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Ineqarnermut ikiorsiissutit 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Ilinniartuunersiutit (j) 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

Nuussinerit allat 3,00% + innuttaasut agguataarnerisa allannguutissaat

ANINGAASAATINIT ANINGAASARTUUTIT Aningaasaatit amerl. katill. 1,25%

Aningaasaatini nuussinerit katillguit 1,25%

ILANNGUSSAAT

ILANNGUSSAQ 1: Qitiusumik aningaasaqarnermut tunngasunut ilimagisat

166

ILANNGUSSAQ 2: Aaqqissuusseeqqinnertigut pissarsissutigineqarnissaat

Mio. 2016-imi akini 2020 2025 2030

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1

Ilinniakkami amerlanerit piaarnerusumillu naammassisut 74 127 195

Meeqqerivinni meeqqanut amerlanernut aningaasartuutit -20 -37 -17

11. klassinut neqeroorutit -46 -42 -31

Ilinniagaqartut ikinnerusut aallartittut 0 0 4

Suliffimmik sungiusarfiit - atuarfimmit suliffimmi sungiusartut -11 -10 -9

Piffissami sivikitsumi inuussutissarsiutinik ilinniakkat -3 -3 -2

Pinngortitami ilisimatusarnerit nutaat + inatsisilerineq (jura) -8 -15 -14

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1 katillugit -14 20 126


Aalisarnermut isumalluutinut ernianut akitsuutit 50 50 50

Aatsitassarsiorneq 1 138 122 122

Takornariartitsineq 31 69 107

Iluarsaaqqinnermi sammivik 2 katillugit 219 241 279


Missingersuusiornermut inatsit, ukiumut annertunerpaamik 0,5 %-inik piviusunik annertusisoq 67 354 650 67 354 650


Iluarsaaqqinnermi sammivik 4 2

Akileraartarnermut iluarsaaqqinneq 80 70 60

Inunnik isumaginninnermut iluarsaaqqinneq -37 -32 -25

Ineqarnermut iluarsaaqqinneq -21 -18 -16


Iluarsaaqqinnermi aningaasatigut atukkat katillugit 294 634 1075

Nalunaarsugaq 1: Isertitanut kisitsisit missiliukkat aallaavigineqarput, taakkualu qularnartortaqarput annertuunik, ilaatigut nunarsuarmi aningaasatigut ineriartorneq.

Nalunaarsugaq 2: Kisitsisit missiliuinermit tunngaveqarput.


167

Titartagaq 1.8 Iluarsaaqqinnermi sammivinni sisamani killiffik (takuuk qupp. 42)

ILANNGUSSAQ 3Piumasaqaatit nutaanngornerisa kinguneranik iluarsaaqqinnermut tapiliussat nutaat

Titartagaq 1.2: Pisortat isertitaasa, aningaasartuutaasa aamma isertitat + iluarsaaqqinnerit ineriartorneri (mio.kr., 2014-mi akit)

(takuuk qupp. 32)

Isertitat Aningaasaartuutit Isertitassat missiliorneri

Aningaasartuutit missiliorneri Isertitassat + iluarsaaqqinnerit missiliorneri

Aningaasartuutissat + iluarsaaqqinnerit missiliorneri

1110 mio kr.1090 mio kr.

820 mio kr.

0 mio kr.

168

Piumasaqaatit nutaanngornerisa kinguneranik iluarsaaqqinnermut tapiliussat nutaat

Titartagaq 1.11 Aaqqissuusseqqinneq 1ip 2030mi katillugu sunniutaa. (takuuk qupp. 58)

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1 0.120 mia

0 mia

��

Takussutissaq 2.3. 2010miit 2015ip tungaanut akileraarutinit Nunatta Karsiata isertittagaasa akornanni ingerlatsiviit akileraarutigi-sartagaanneersut (takuuk qupp. 78)

2011 2012 2013 2014 2015 Agguaqati-

giissinnerat

2011-2015

Suliffeqarfinnit iluanaarutisianillu akileraarutit --- 1.000 ---

Suliffeqarfiit akileraarutaat, nunatta karsia 62.594 52.238 63.401 58.291 54.462 58.197

Akileraarutit nam.oq. pigineqartut 20.688 52.026 25.108 34.408 42.254 34.897

Suliffeqarfiit akileraarutaat, kommunit

agguarneqarnerisa avannaaneersut 65.047 49.722 49.872 48.444 48.732 52.363

Suliffeqarfiit akileraarutaat, kommunit

agguarsimanerisa iluanni 19.286 17.042 23.133 27.296 21.432 21.638

Suliffeqarfiit akileraarutaat katillugit 83.250 74.817 102.171 122.313 95.978 95.706

Iluanaarutisianit akileraarutit, nunatta karsia 13.449 11.599 13.048 14.540 12.018 12.931

Iluanaarutisianit akileraarutit, kommunit

agguagarsiaat 264.314 257.444 276.733 305.292 274.876 275.732

Iluanaarutisianit akileraarutit katillugit 17.555 23.376 27.405 24.135 32.141 24.922

Suliffeqarfiit akileraarutaat katillugit 9.664 12.752 16.332 11.335 17.032 13.423

Iluanaarutinit akileraarutit kommunit isertitaat 40.323 53.389 67.058 49.320 74.187 56.855

Iluanaarutinit akileraarutaat katilulugit 67.542 89.517 110.795 84.790 123.360 95.201

Ingerlatsiviit akileraarutaat katilulugit 331.856 346.961 387.528 390.082 398.236 370.933

Akileraarutitigut isertittakkat akorngini ingerlatsiviit akileraarutaasigut isertitat ingerlatsiviit 31,8 procentimik akileraaruteqartarne-rannut sanillersuukkaanni, ingerlatsiviit akileraarutaat 1 procentimik allanngortikkaanni, taamaammat akileraartarnermit isertittakkat tamaasa eqqarsaatigalugit isertittakkat 9,3 mio. koruuninik nikeriassapput. Akileraarutinit taamatut isertitakinnerulerneq aallaaviga-lugu Namminersorlutik Oqartussanut kommuninullu sunniuteqassaaq.

169

Titartagaq 2.4. Aaqqissuusseqqinnermi sammiviup 2p ukioq 2030mi sunniutai katillugit. (takuuk qupp. 109)

Titartagaq 3.2. Pisortanit siuariartorneq 0,5 %-imut killeqartinneratigut napatitsinermi ajornartosiutip sunniutaa, soorlu missingersu-usiornermi naatsorsuutinillu inatsimmut nutaamut siunnersuummi tunngavigineqartoq (takuuk qupp. 114)

820 mio kr.


170


Titartagaq 3.4. Peqqinnissaqarfimmi aningaasartuutit ineriartornissaat pillugu takorluukkat (takuuk qupp. 127)

Titartagaq 3.6. Aaqqissuusseqqinnermi sammiviup 3-p inernera. (takuuk qupp. 130)

Iluarsaaqqinnermi sammivik 3 mio. kr.Missingersuutit pillugit inatsit ukuimut annerpaamik 0.5%-imik akiliisinnaassutsikkut siuariartorneq 700Ilanngaaseereerluni sunniutit katillugit 700

Titartagaq 4.9: Iluarsaaqqinnermi sammivik 4 (takuuk qupp. 144)

Reformspor 3 1.090 mia



�� 820 mio kr.

1110 mio kr.1090 mio kr.

820 mio kr.

171


Ilanngussaq 2 Aaqqissuusseeqqinnertigut pissarsissutigineqarnissaat (takuuk qupp. 166)

Mio. 2016-imi akini 2020 2025 2030


Ilinniakkami amerlanerit piaarnerusumillu naammassisut 74 127 195

Meeqqerivinni meeqqanut amerlanernut aningaasartuutit -20 -37 -17

11. klassinut neqeroorutit -46 -42 -31

Ilinniagaqartut ikinnerusut aallartittut 0 0 4

Suliffimmik sungiusarfiit - atuarfimmit suliffimmi sungiusartut -11 -10 -9

Piffissami sivikitsumi inuussutissarsiutinik ilinniakkat -3 -3 -2

Pinngortitami ilisimatusarnerit nutaat + inatsisilerineq (jura) -8 -15 -14

Iluarsaaqqinnermi sammivik 1 katillugit -14 20 126


Aalisarnermut isumalluutinut ernianut akitsuutit 50 50 50

Aatsitassarsiorneq 1 138 122 122

Takornariartitsineq 31 69 107



Missingersuusiornermut inatsit, ukiumut annertunerpaamik 0,5 %-inik piviusunik annertusisoq 67 354 650 67 370 700


Iluarsaaqqinnermi sammivik 4 2

Akileraartarnermut iluarsaaqqinneq 80 70 60

Inunnik isumaginninnermut iluarsaaqqinneq -37 -32 -25

Ineqarnermut iluarsaaqqinneq -21 -18 -16


Iluarsaaqqinnermi aningaasatigut atukkat katillugit 294 650 1125

Nalunaarsugaq 1: Isertitanut kisitsisit missiliukkat aallaavigineqarput, taakkualu qularnartortaqarput annertuunik, ilaatigut nunarsuarmi aningaasatigut ineriartorneq.

Nalunaarsugaq 2: Kisitsisit missiliuinermit tunngaveqarput.

napatitsinermut siuariartortitsinissamullu …/media/nanoq/files/attached... · 2017. 5. 18. ·...

Documents