naresuan university publishing house...ข อม ลทางบรรณาน...

สำนกพมพมหาวทยาลยนเรศวรNaresuan University Publishing House

www.nupress.grad.nu.ac.th

ธนช กนกเทศ

ขอมลทางบรรณานกรมของสานกหอสมดแหงชาต National Library of Thailand Cataloging in Publication Data ธนช กนกเทศ.

สงคมวทยาสาธารณสข.-- พษณโลก: สานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร, 2559. 430 หนา.

1. สงคมวทยาการแพทย. 2. การแพทยกบสงคม . I. ชอเรอง. 306.461 ISBN 978-616-7902-55-5 สพน. 012 สงคมวทยาสาธารณสข ธนช กนกเทศ

สงวนลขสทธโดยสานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร พมพครงท 1 มนาคม พ.ศ. 2559 จานวนพมพ 500 เลม ราคา 420 บาท

การผลตและการลอกเลยนหนงสอเลมนไมวารปแบบใดทงสน ตองไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษรจากสานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร ผจดพมพ สานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร มวางจาหนายท 1. ศนยหนงสอแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย อาคารวทยกตต ชน 14 ซอยจฬาลงกรณ 64 ถนนพญาไท แขวงวงใหม

เขตปทมวน กรงเทพฯ 10330 สาขา ศาลาพระเกยว กรงเทพฯ โทร. 0-2218-7000-3

สยามสแควร กรงเทพฯ โทร. 0-2218-9881, 0-2255-4433 มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก โทร. 0-5526-0162-5 มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร จงหวดนครราชสมา โทร. 044-216131–2 มหาวทยาลยบรพา จงหวดชลบร โทร. 0-3839-4855-9 โรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา (รร.จปร.) จงหวดนครนายก โทร. 037-393-023, 037-393-036 จตรสจามจร กรงเทพฯ โทร. 0-2160-5301 รตนาธเบศร จงหวดนนทบร โทร. 0-2950-5408-9 มหาวทยาลยพะเยา โทร. 0-5446-6799, 0-5446-6800 สาขายอยคณะครศาสตรจฬาฯ โทร. 0-2218-3979

2. เสยงทพยบคเซนเตอร 108/3-5 ถนนเอกาทศรฐ ตาบลในเมอง อาเภอเมองพษณโลก จงหวดพษณโลก 65000 โทร. 0-5525-8862 สาขา มหาวทยาลยนเรศวร อาคารขวญเมอง จงหวดพษณโลก โทร. 0-5526-1616

ศนยการเรยนรพฒนาเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารเทศบาลนครพษณโลก ถนนขนพเรนทรเทพ จงหวดพษณโลก โทร. 084-814-7800

3. ศนยหนงสอมหาวทยาลยเกษตรศาสตร อาคารวทยบรการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 50 ถนนงามวงศวาน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2579-0113

4. ศนยหนงสอมหาวทยาลยธรรมศาสตร อาคารอเนกประสงค ชน 1 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ถนนพระจนทร แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทร. 0-2613-3899, 0-2623-6493 สาขา ศนยหนงสอมหาวทยาลยเชยงใหม จงหวดเชยงใหม โทร. 0-5394-4990-1

ศนยหนงสอมหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดสงขลา โทร. 0-7428-2980, 0-74282981 5. ศนยหนงสอมหาวทยาลยขอนแกน 123 หม 16 ถนนมตรภาพ ตาบลในเมอง อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40000

โทร. 0-4320-2842

กองบรรณาธการ กองบรรณาธการจดทาเอกสารสงพมพทางวชาการของสานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร ออกแบบปก สรญา แสงเยนพนธ พมพท รตนสวรรณการพมพ 3 30-31 ถนนพญาลไท อาเภอเมอง จงหวดพษณโลก 65000 โทร. 0-5525-8101

image by Freepik.com

สงคมวทยาสาธารณสข Sociology of Public Health.-- พษณโลก: สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร, 2559.

ค ำน ำ

ความรพนฐานเกยวกบสงคมวทยา และแนวการศกษาสงคมวทยาการสาธารณสข เปนสวนหนงของแนวทางสงคมวทยา (Sociological Approach) ในการศกษาสขภาพในลกษณะ และความสมพนธกบมตตาง ๆ ทางสงคม โดยสามารถอธบายถงบรบททางสงคมกบสขภาพ รปแบบสงคมกบการเปลยนแปลงแบบแผนความเจบปวย และปจจยทมผลตอการเปลยนแบบแผน ความเจบปวย การสาธารณสขกบสาเหตทางสงคมของความเจบปวย การพฒนาแนวคดทางการแพทย ขอจ ากดของกรอบคดทางการแพทยในการแกไขปญหาและการจดการดานสขภาพ พฒนาแนวคด ทางสงคมในดานสขภาพ ลกษณะส าคญของแนวคดทางสงคมและประเดนการศกษา การใชสงคมวทยาในลกษณะท เปนศาสตรหนงในการท าความเขาใจปญหาสขภาพรวมถงระเบยบวธการวจย ทางสงคมวทยาในการศกษารายละเอยดดานสขภาพ

หนงสอสงคมวทยาสาธารณสข ความรเบองตนเพอการสงเคราะหระบบสขภาพไทย ฉบบน ผเขยนไดรวบรวมประเดนสาระทส าคญของทกเรองไว เพอใหเปนแนวทางทผศกษาสามารถท าความเขาใจและสรปภาพรวมได หนงสอนไดเรยบเรยงเพอใชเปนแนวทางในการศกษาคนควาดวยตนเอง ผเขยนจงหวงวาหนงสอฉบบนจะเปนประโยชนกบบคคลทวไป นกวจย ตลอดจน นสต นกศกษาทจะน าความรไปประยกตใชในการท างานในระบบสขภาพไทยตอไป

ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร.พชรนทร สรสนทร คณบดคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร รองศาสตราจารยพรรณยพา นพรก อดตคณบดคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ผชวยศาสตราจารยวมาลา ชโยดม คณบดคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร ทไดกรณาใหค าแนะน าในการพฒนาตนเองและจดท าหนงสอนจนเสรจสนสมบรณ

ผเขยนขอขอบคณ ผมสวนเกยวของทกทานทมสวนชวยในการใหค าแนะน าทเปนประโยชนในการรวบรวมสาระส าคญของหนงสอใหสมบรณ ผเขยนยนดนอมรบขอคดเหนตอหนงสอเพอการปรบปรงใหดยงขนในโอกาสตอไป

ดวยความขอบคณ ธนช กนกเทศ

คำ�นำ�สงคมวทย�ส�ธ�รณสข (Sociology of Public Health)

ก

คำ�นำ�

สารบญ

กระบวนทศนทางเลอกในระบบสขภาพในมตสงคมวทยา ................................................................... 1

1.1 ความรเบองตนดานกระบวนทศนการพฒนาสขภาพองครวม .................................................4 1.2 แนวคด และ ปรชญาของสขภาพองครวม............................................................................... 8 1.3 ความสมพนธของกระบวนทศนสขภาพกบ ระบบสขภาพ ..................................................... 16 1.4 วธวทยาระหวางศาสตรสขภาพกบศาสตรสาขาตาง ๆ ทเกยวของ ...................................... 19 1.5 บทสงเคราะหกระบวนทศนทางเลอกดานสขภาพกบการพฒนาสขภาพองครวม ................. 20 1.6 ระบบสขภาพกบกระบวนการเปลยนแปลงในสงคมไทย ....................................................... 24 1.7 ประวตศาสตรและพฒนาการแนวคดทางสงคมวทยาการสาธารณสข ................................. 271.8 การเปลยนแปลงแบบแผนความเจบปวยในสงคม ............................................................... 29 สรปประเดนส าคญในบท ............................................................................................................. 32 แบบทดสอบทายบท .................................................................................................................... 34 บรรณานกรม ............................................................................................................................... 35

แนวคดและทฤษฎหลก ทางสงคมวทยาการสาธารณสข ................................................................... 41

2.1 แนวคดโครงสรางหนาทนยม (Structural Functionalism) ................................................ 42 2.2 แนวคดส านกมารกซส ........................................................................................................... 45 2.3 แนวคดของแมกซ เวเบอร ................................................................................................... 48 2.4 แนวคดปฏสมพนธสญลกษณ(symbolic interaction) และการสรางนยม(constructionism)..................................................................................................................... 55 2.5 แนวคดส านกเศรษฐศาสตรการเมอง (Political Economy) ............................................... 60 2.6 ทฤษฎระบบ (System Theory) ....................................................................................... 62

2.6.1 ความหมายของระบบ ................................................................................................... 65 2.6.2 คณลกษณะของระบบ .................................................................................................. 66

2.7 ทฤษฎความขดแยง (Conflict Theory) .............................................................................. 67 2.7.1 แนวความคดเรองการขดแยงทส าคญของมารกซ (Karl Marx) .................................. 68 2.7.2 แนวความคดเรองการขดแยงของซมเมล (Georg Simmel) ...................................... 70 2.7.3 ทฤษฎการขดแยงใหม ................................................................................................... 72

ส�รบญ สงคมวทย�ส�ธ�รณสข (Sociology of Public Health)

ข

ส�รบญ

บทท 1

บทท 2

สารบญ

2.8 ทฤษฎพงพา (Dependency Theory) ................................................................................. 75 2.9 ทฤษฎการเปลยนแปลงทางสงคม (Social Change Theory) .............................................. 82

2.9.1 สาเหตของการเปลยนแปลงทางสงคม .......................................................................... 89 2.9.2 รปแบบการเปลยนแปลงทางสงคม ............................................................................... 90 2.9.3 สงคมในอนาคต ............................................................................................................ 90

สรปประเดนส าคญในบท ............................................................................................................. 91 แบบทดสอบทายบท .................................................................................................................... 92 บรรณานกรม ............................................................................................................................... 93

แนวคด ทฤษฎ รวมสมยทางสงคมวทยาการสาธารณสข .................................................................. 99

3.1 แนวคดทฤษฎหลงโครงสรางนยม (Post structural theory) ............................................100 3.1.1 จดเรมแนวคดหลงโครงสรางนยม (Post structuralism) ..........................................102 3.1.2 พฒนาการของแนวคด หลงโครงสรางนยม .................................................................105 3.1.3 สมมตฐานแบบจ าลองทางดานมนษยนยม ..................................................................108 3.1.4 แบบจ าลองของนกโครงสรางนยม ..............................................................................108

3.2 แนวคดทฤษฎหลงสมยใหม (Post modern theory) ......................................................112 3.2.1 ก าเนดแนวคดทฤษฎหลงสมยใหม ..............................................................................112

3.2.2 การวพากษเกยวกบความเปนสมยใหม .......................................................................117 3.3 ทฤษฎโลกาภวตน (Globalization theory) ......................................................................123

3.3.1 โลกาภวตน ระยะเรมตน.............................................................................................126 3.3.2 กรณศกษางานวจยทางการเมอง และโลกาภวตน . ....................................................127 3.3.3 การเมองเชงเปรยบเทยบแนวคดใหม (Neo-Comparative Politics) ......................127 3.3.4 พฒนาการการศกษาการเมองเปรยบเทยบในประเทศไทย .........................................132 3.3.5 แนวคดตอตานโลกาภวตน (Anti-globalization /mundialism) ..............................133 3.3.6 เหตผลทนกตอตานโลกาภวฒนอาง: ...........................................................................135

3.4 แนวคดสตรนยม ..................................................................................................................1373.4.1 ความหมายความเปนเพศ ...........................................................................................138 3.4.2 การสรางความเปนเพศผานกระบวนการขดเกลาทางสงคม ........................................140 3.4.3 ผลทตามมาของความเปนเพศ ....................................................................................141

ส�รบญสงคมวทย�ส�ธ�รณสข (Sociology of Public Health)

ค

บทท 3

สารบญ

3.4.4 ส านกคดสตรนยม . ....................................................................................................142 3.4.5 ประโยชนของความเปนเพศในการศกษาสงคม ..........................................................146 3.5 การน าแนวคด ทฤษฎ รวมสมยทางสงคมวทยามาใชในกระบวนทศนสขภาพ ...............147

สรปประเดนส าคญในบท ...........................................................................................................152 แบบทดสอบทายบท ..................................................................................................................154 บรรณานกรม .............................................................................................................................155

การวเคราะหชมชนโดยใชวธวทยาทางสงคมวทยาการสาธารณสข ในระบบสขภาพไทย ................159

4.1 ญาณวทยาในการวเคราะหชมชนทางสงคมวทยาสขภาพ ...................................................160 4.2 การคดเชงระบบ (System Thinking) ................................................................................163 4.3 ระบบวธคดและระบบงานในระบบสขภาพไทย ...................................................................169 4.4 ระบบบรการสขภาพในมตสงคมวทยา ................................................................................172 4.5 ความสมพนธของบคลากรในงานสาธารณสข......................................................................174 4.6 ธรรมาภบาลในระบบสขภาพไทย ........................................................................................177 4.7 การมสวนรวมของชมชนในระบบบรการสขภาพ ...............................................................181

4.7.1 ชมชนกบการมสวนรวมในมตสขภาพ .........................................................................181 4.7.2 ความสมพนธระหวางชมชนกบรฐ ..............................................................................183 4.7.3 แนวคดการพฒนาชมชน .............................................................................................184 4.7.4 ทนทางสงคมกบการสรางเสรมสขภาวะชมชน ............................................................186

4.8 สขภาพกบสทธความเปนพลเมอง .......................................................................................188 4.8.1 ความหมายและแนวคดเกยวกบความเปนพลเมอง .....................................................188 4.8.2 แนวคดทางสงคมวทยาเกยวกบความเปนพลเมอง......................................................190 4.8.3 ความส าคญทางสงคมของความเปนพลเมอง ..............................................................192 4.8.4 สทธความเปนพลเมองกบการเขาถงทรพยากรสขภาพ ...............................................194 4.8.5 สทธความเปนพลเมองกบภาวะสขภาพ ......................................................................195 4.8.6 สขภาพในฐานะเครองชวดประสทธภาพของสทธความเปนพลเมอง...........................196



ง

บทท 4

สารบญ

สขภาพทางเลอกของประชาชนในระบบสขภาพไทย ......................................................................203

5.1 อทธพลของการแพทยชวภาพในบรบทสงคมไทย ...............................................................204 5.2 การเปลยนแปลงทางสงคมและสขภาพในบรบททางสงคมและวฒนธรรมไทย ....................207 5.3 ลกษณะทางสงคมประชากรกบการใชการแพทยทางเลอก..................................................210 5.4 การดแลสขภาพตนเอง ........................................................................................................212

5.4.1 บรบทและพฒนาการของความหมายของการดแลสขภาพตนเองในทางสากล ...........214 5.4.2 การดแลสขภาพตนเองในสงคมไทย ............................................................................221 5.4.3 การดแลสขภาพตนเองในฐานะวถการด าเนนชวต ......................................................221 5.4.4 การใชยารกษาตนเอง .................................................................................................225 5.4.5 กระแสการดแลรกษาสขภาพตนเองแบบใหม.............................................................227 5.4.6 ครอบครว กลม และชมชนกบการดแลตนเองในปญหาสขภาพเรอรง ........................228 5.4.7 สทธในฐานะผบรโภค ..................................................................................................229 5.4.8 การเคลอนไหวขององคกรผบรโภค .............................................................................230 5.4.9 การประกอบอาชพทเออตอสขภาพ ............................................................................231 5.4.10 ระบบสขภาพทหนนชวยกลมการดแลตนเองในชมชน..............................................233 5.4.11 ชมชนสขภาพกบการสรางหลกประกนใหกบชวต .....................................................234 5.4.12 ธรรมะในฐานะทางเลอกของการดแลสขภาพโดยชมชน ...........................................234 5.4.13 การเคลอนไหวทางสงคมในโครงการหรอนโยบายทมผลกระทบตอสงแวดลอม .......236

5.5 การดแลสขภาพโดยรปแบบประชาสงคม…………………………………………………………………..238 5.5.1 พฒนาการและแนวคดประชาคมในตางประเทศ ........................................................240 5.5.2 พฒนาการและแนวคดประชาคมในประเทศไทย ........................................................240 5.5.3 ลกษณะการกอเกดของประชาคม ..............................................................................242 5.5.4 องคประกอบของประชาคม ........................................................................................2435.5.5 กระบวนการพฒนาประชาคม ....................................................................................245

5.6 แนวคดเกยวกบเครอขาย (Network) .................................................................................248 5.7 แนวคดความเขมแขงของชมชน ..........................................................................................250 5.8 ประสทธภาพในการรกษาของการแพทยทางเลอก .............................................................252 สรปประเดนส าคญในบท ...........................................................................................................255 แบบทดสอบทายบท ..................................................................................................................257 บรรณานกรม .............................................................................................................................258


จ

บทท 5

สารบญ

ความหลากหลายของสขภาวะในสงคมวทยาสาธารณสข ................................................................269 6.1 ความเปนชนชนทางสงคมวทยาสาธารณสข ...................................................................... 272

6.1.1 ชนชนทางสงคมและสถานภาพทางสงคมเศรษฐกจ ...................................................274 6.1.2 แนวคดชนชนในสงคมสมยใหม .................................................................................275 6.1.3 กลมทางสงคมและความแตกตางทางสขภาพ ............................................................276 6.1.4 สถานภาพทางเศรษฐกจสงคมกบความแตกตางทางสขภาพ .....................................277 6.1.5 พนทอาศยกบความแตกตางทางสขภาพ ...................................................................278 6.1.6 อายกบความแตกตางทางสขภาพ..............................................................................280 6.1.7 อาชพกบความแตกตางทางสขภาพ ...........................................................................281 6.1.8 แนวคดทางสงคมในการอธบายความแตกตางทางสขภาพ ........................................282 6.1.9 ความแตกตางทางสขภาพเปนเพยงภาพลวงทเกดจากกระบวนการทางสถต ............283 6.1.10 ชนชนทางสงคมเชงการคดเลอกสรรทางสงคมและธรรมชาต ...................................284 6.1.11 ชนชนทางสงคมเชงวฒนธรรมและพฤตกรรมบคคล .................................................285 6.1.12 ชนชนทางสงคมเชงโครงสราง ..................................................................................285 6.1.13 ชนชนทางสงคมเชงจตสงคมและแนวคดทนทางสงคม .............................................287

6.2 สขภาวะของผสงอายในมตสงคมวทยาสาธารณสข .............................................................291 6.2.1 โครงสรางประชากรและสถานการณผสงอายไทย .......................................................291 6.2.2 ปญหาสขภาพผสงอาย ...............................................................................................293 6.2.3 ความหมาย ผสงอาย ..................................................................................................298 6.2.4 การสนบสนนผสงอาย ................................................................................................299 6.2.5 การเปนผสงอายทมศกยภาพ (Active Ageing)..........................................................302 6.2.6 การสนบสนนการเปนผสงอายทมศกยภาพ (Active Ageing)...................................303 6.2.7 แนวคดชมรมผสงอาย ................................................................................................307

6.3 สขภาวะในมตเพศสภาพ .....................................................................................................307 6.3.1 ความเปนแม (Motherhood) ....................................................................................309 6.3.2 ระบบสขภาพทก าหนดใหชายเปนใหญ.......................................................................313 6.3.3 ประวตศาสตรของรางกาย ..........................................................................................319 6.3.4 วาทกรรมเกยวกบรางกายในปจจบน ..........................................................................322

6.4 สขภาวะผพการในมตสงคมวทยาสาธารณสข .....................................................................324


ฉ

บทท 6

สารบญ

6.5 สขภาวะกบจตวทยาสงคม ..................................................................................................330 6.5.1 ทฤษฎความแตกตางระหวางบคคล ............................................................................330 6.5.2 ทฤษฎจตวทยา-สงคม .................................................................................................330 6.5.3 ทฤษฎความจ าเปนพนฐาน .........................................................................................332 6.5.4 ทฤษฎบคลกภาพ ........................................................................................................333 6.5.5 ทฤษฎการเรยนรทางดานจตวทยา .............................................................................338 6.5.6 จตวทยารวมสมย ........................................................................................................339

6.6 สขภาวะในงานโภชนาการ ..................................................................................................340 6.6.1 การเปลยนแปลงดานการบรโภคทมผลตอสขภาพ .....................................................340 6.6.2 การบรโภคในมตทางสงคมวฒนธรรมและสขภาพ ......................................................345

6.7 สขภาวะในงานเภสชกรรม ..................................................................................................349 6.7.1 เภสชกรรมในกระบวนทศนทางสงคมและวฒนธรรม .................................................350 6.7.2 การเปลยนผานของวฒนธรรมการใชยาของประชาชน ...............................................357

6.8 สขภาวะกบกระบวนการสขศกษาและประชาสมพนธ .........................................................359 6.8.1 การประชาสมพนธและพฤตกรรมสขภาพ ..................................................................359 6.8.2 แนวทางสงเสรมสขภาพของสอกระแสหลก ................................................................360 6.8.3 การประชาสมพนธเพอการสรางสขภาวะ ...................................................................362 6.8.4 เครอขายการเรยนร ....................................................................................................364

6.9 สขภาวะกบกระแสโลกาภวตน ............................................................................................366 6.9.1 โลกาภวตนกบสขภาพกระแสหลก .............................................................................367 6.9.2 โลกาภวตนภาคประชาชน ..........................................................................................369 6.9.3 โลกาภวตนกบปญหาสขภาพของผไรอ านาจ ..............................................................371

6.10 สขภาวะในวาระสดทายของชวต .......................................................................................373 6.10.1 วาระสดทายของชวตในมตเชงวฒนธรรม .................................................................373 6.10.2 พธกรรมเกยวกบความตาย .....................................................................................375 6.10.3 ประวตศาสตรการเปลยนแปลงทางความคดเกยวกบความตาย ...............................377 6.10.4.การนยามความจรงวาดวยชวตและความตายในระบบการแพทย .............................380



ช

สารบญ

บทสรปและการสงเคราะห..............................................................................................................395

7.1 ความเปนศาสตร .................................................................................................................396 7.2 ความเปนสงคมศาสตร ........................................................................................................398 7.3 วธวทยาระหวางศาสตรสขภาพกบศาสตรสาขาทเกยวของ ................................................400 7.4 กระบวนทศนสขภาพองครวม .............................................................................................401 สรปประเดนส าคญในบท ...........................................................................................................407 แบบทดสอบทายบท ..................................................................................................................409บรรณานกรม .............................................................................................................................410


ซ

บทท 7

สารบญตาราง

ตารางท 1.1 การนยามสขภาพในลกษณะตาง ๆ ทไดจากการสงเคราะห ........................................ 23 ตารางท 3.1 แสดงการกระจาย GDP ของโลก ..............................................................................137 ตารางท 6.1 คาเฉลยของอายทเรมมประจ าเดอนครงแรกจ าแนกตามระดบรายได ......................278 ตารางท 6.2 อตราการเขาพกรกษาตวในสถานพยาบาล จ าแนกตามอายและเขตทพกอาศย .......279 ตารางท 6.3 จ านวนผปวย และอตราปวยตายของโรคอนเกดจากการท างาน ...............................281 ตารางท 6.4 รอยละของบคคลทประเมนวาตนมภาวะสขภาพด จ าแนกตามอาชพ ......................282

ส�รบญต�ร�ง

สงคมวทย�ส�ธ�รณสข (Sociology of Public Health)

ฌ

ส�รบญต�ร�ง

สารบญภาพ

ภาพ 1.1 แนวคดเกยวกบสขภาพของปจเจกบคคล ......................................................................... 11 ภาพ 1.2 ระบบสขภาพกบระบบยอยภายใน ................................................................................... 17 ภาพ 1.3 โครงสรางของประชากร ป 2503-2573 ........................................................................... 27 ภาพ 1.4 ความเชอมโยงและพลวตเกยวกบสขภาพ ......................................................................... 33 ภาพ 2.1 การอธบายหลกการของทฤษฎระบบ ................................................................................ 63 ภาพ 2.2 ความสามารถของปจจยกบปญหาตามหลกการทฤษฎระบบ ............................................ 64 ภาพ 5.1 การมสวนรวมในการพฒนางานสาธารณสข ...................................................................247

ส�รบญ

ภ�พสงคมวทย�ส�ธ�รณสข (Sociology of Public Health)

ญ

ส�รบญภ�พ

กระบวนทศนทางเลอก

ในระบบสขภาพในมต

สงคมวทยา

บทท 1

2

สขภาพ หมายถง สขภาวะทสมบรณและเชอมโยงกนเปนองครวมอยางสมดล ทงทางกาย ทางจต ทางสงคม และทางจตวญญาณ หรออกนยหนงสขภาพหมายถงภาวะทปราศจากโรคภยไขเจบ หรอสภาพแหงความสข อนเกดจากความสมดลระหวางรางกายกบจตใจ และความสามารถทจะปรบตวใหเขากบสงแวดลอมทงภายในและภายนอกรางกายของตน กระบวนทศน สขภาพในสงคมไทย มพฒนาการทววฒนไปพรอมกบสงเสรมและสนบสนนใหมการกอตงโรงเรยนแพทย สถาบนการแพทย จนกระทง สมเดจพระมหตลาธเบศร อดลยเดชวกรม พระบรมราชชนก (พ.ศ.2435-2472) ทรงศกษาการแพทยและใหการสนบสนนการแพทยสมยใหม กระบวนทศนการแพทยสมยใหมสามารถตอบสนองความตองการของคนในสงคมไดเปนอยางด มขอดหลายประการทวธคดแบบดงเดม ไมสามารถอธบายได แตในขณะเดยวกนกพบวามขอจ ากดเผยออกมามากขน พรอมกบถกตรวจสอบดวยวธคดใหม ๆ ทน าเสนอแงมมในมตของความเปนมนษยทมชวต มจตวญญาณ ในการท าความเขาใจกระบวนทศนการแพทยสมยใหมใหรเทาทนนนจงควรศกษาทบทวนประวตศาสตรและพฒนาการทางปรชญาของกระบวนทศนการแพทยสมยใหมอยางเปนระบบ และมตรรกะ (สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2556; เฉลมพล แจมจนทร และคณะ, 2556; ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต, 2550; ราชบณฑตยสถาน, 2554; Stefan Timmermans, 2013; Assa Doron and Alex Broom, 2 011; Reger Detels, et al., 2 0 0 9 ; World Health Organization, 1 9 4 8 and World Health Organization, 2002)

สงคมปจจบนด าเนนอยทามกลางความเปลยนแปลงอยางรวดเรวของวทยาการอนซบซอนในรปลกษณ ทแปลกแยกจากธรรมชาตมากขนทกเวลา ในอกดานหนงเปนกระบวนการใหมทเนน การเขาหาธรรมชาตมากขนและผสานพลงอนล าลกจากธรรมชาตมาเปนสวนหนงของชวตและสงคม ซงไดกลายเปนกระแสทเขามาทาทายตอสถาบนทควบคมวทยาการอนซบซอน สถาบนทางสงคม อนทรงพลง คอ สถาบนทางการแพทยและสาธารณสข โดยในทศวรรษท 1970 การแพทยกระแสหลก ท าใหผคนมสขภาพดถวนหนาไดอยางกวางขวาง แตการแพทยกระแสหลกกไมสามารถใหค าตอบมากกวาการเปนวธการรกษาโรคดวยทศนะแบบกลไก ลดสวนและแยกสวนในการรกษา ผคนเรมแสวงหาการมวถชวตทเชอมโยงและสมพนธกบธรรมชาตหรอทเรยกวาแบบองครวม (Holistic) อนเปนผลมาจากขอจ ากดในระดบกระบวนทศนของวทยาศาสตรใหม (Modern Science Paradigm) ดงกลาว (Medows, et al., 2001; Daaleman, et al., 2004 และ โกมาตร จงเสถยรทรพย, 2545)

ความรท เกยวกบความเปนศาสตร เปนจดเรมตนในการศกษาสถานภาพในความ เปนสงคมศาสตรในปจจบน เนองดวยสงคมศาสตรยอมรบในกระบวนทศนของศาสตร กระบวนทศน ทตรงกนจงเปนการเปดโอกาสใหสงคมศาสตรสามารถใชความเปนศาสตรเพอพสจนองคความร ทเกยวของกบมนษยและสงคม กระบวนทศนของศาสตร มหลกการทพยายามเขาสธรรมชาตของ องคความรนนเพราะเชอวา ธรรมชาตของสรรพสงเปนสงทสามารถรบรได ดวยเหตนสงทไมร มใชเพราะไมมองคความรนนอยหากเพราะวานกวจยและนกวชาการยงเขาไมถงธรรมชาตของมน

บทท 1 กระบวนทศนทางเลอกในระบบสขภาพในมตสงคมวทยา

2

3

กลาวอกนยหนงไดวาองคความรมมากอนการคนพบหรอการรบร ของนกวจยการรบรธรรมชาตของ สงนนๆ ไดเพราะธรรมชาตขององคความรมความเปนระเบยบและมกฎเกณฑในตวของมนเอง ธรรมชาตทสบสนอลหมาน (Entropy/ Chaos) ยอมไมใชธรรมชาตและมนษยกไมอาจเขาใจมนได แตความสบสนอลหมานน ยงสามารถสรางเปนทฤษฎไดเมอลวงรถงกลไกทเปนระบบของความสบสนอลหมานนนการลวงรในธรรมชาตของสงนนหรอองคความรนน มใชเปนการรบรดวยโลกภายในหรอเกดจากการครนคดแมโดยละเอยดลออจากอตวสย หากเปนการรบรธรรมชาตของมนดวยวธการเชงประจกษ ทสงเกตการณได ทงนเพราะสงทผคนสามารถเหนมนไดกเทากบวาธรรมชาตของสงนนสามารถถกรบรไดถงการด ารงอยจรงของสงนน (Nachmias and Nachmias; 1981) กระบวนทศนอกประการของความเปนศาสตรกคอปรากฏการณธรรมชาตจะตองมสาเหต และไมมสงใดเกดขนโดยไมสามารถใหค าอธบายได ความไมสามารถอธบายถงสาเหตของธรรมชาตตางๆ เปนเพราะวานกวจยยงไมลวงรธรรมชาตของมน และตองอาศยระยะเวลากวาทมนษยจะสะสมความรและเทคโนโลยมากพอ ทจะเขาถงธรรมชาตของสงทคนหา โดยการคนหาจะอาศยกระบวนการคนหาทจดระเบยบไวอยางดส าหรบการคนหาธรรมชาตท เปนระบบและระเบยบอยแลว ทงน เพราะวา กระบวนทศนของ ความเปนศาสตรไมอาจยอมรบไดวาธรรมชาตไมมค าอธบายนอกเหนอจากไมยอมรบวาไมมอะไร เปนหลกฐานในตวเอง ความรทเปนหลกฐานในตวเองอาจมแตนนมใชความรในแบบฉบบของศาสตร ทส าคญหากธรรมชาตของสงนนเปนจรง ใครกตามสามารถจะอาศยหลกประสบการณนยมในการสมผสกบมน หรอกลาวไดวาความเปนศาสตรยอมรบหลกฐานทเปนขอมลทางการรบรผานระบบประสาท ส าผส (ผสสะ) เทานน (Samir Okasha, 2006 และ สมคร บราวาส, 2552)

ในการพฒนาสขภาพองครวม การรบกระบวนทศนแบบศาสตรเขามาในสงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสขยอมท าใหรากฐานการคนควาหาความรของศาสตรแหงสขภาพเปลยนแปลงไปจากยคเดมๆ ทงนเพราะไดมการปรบใชกระบวนทศนแบบศาสตรเขามาประกอบการพจารณา อนท าใหรากฐานของสงคมศาสตร (Assa Doron and Alex Broom, 2011) หนมายอมรบความจรงของการคนควาทเชอวาประกอบดวยสงตอไปนคอการสบเสาะ (Inquiry) ในการคนหาค าตอบหรอความรเปนกจกรรมธรรมชาตของมนษย ซงความรทมนษยพยายามแสวงหาคอความเขาใจในสงทอยรอบตว แตเดมความรทมนษยไดมามกเปนความรทมาจากขอตกลง ประเพณ ผทรงคณวฒ หรอประสบการณ โดยเฉพาะประสบการณซงไดจากการสงเกตเปนสงทมนษยมความภมใจสงสดเนองจากเปนความรทมาจากตวบคคลนนเอง แตประสบการณดงกลาวจะหลายเปนองคความรได กตอเมอเปนประสบการณทพรอมจะสรางความเปนหลกทวไปใหกบมนดวยการไปสความเปนหลกทวไปซงอาจเรยกไดวาเปนองคความรหรอทฤษฎทางสงคมกเพอหลกเลยงการผลตซ าทางสงคม และสบเสาะทมกผดพลาด การสงเกตทอาจคลาดเคลอน และการสรปทไมมขอมลเชงประจกษ ทเพยงพอ แตกระบวนทศนความเปนศาสตรสามารถชวยปรบแกไขได

บทท 1กระบวนทศนทางเลอกในระบบสขภาพในมตสงคมวทยา

3

naresuan university publishing house...ข อม ลทางบรรณาน...

Documents