national senior certificate libanga 12...national senior certificate libanga 12 siswati lulwimi...

26
Emalungelo agodliwe Phenya EMAMAKI: 80 Leliphepha linemakhasi la-26. SISWATI LULWIMI LWASEKHAYA (HL) LIPHEPHA LESIBILI (P2) LWETI 2017 IMEMORANDAMU NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12

Upload: others

Post on 14-Oct-2020

38 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Emalungelo agodliwe Phenya

EMAMAKI: 80

Leliphepha linemakhasi la-26.

SISWATI LULWIMI LWASEKHAYA (HL)

LIPHEPHA LESIBILI (P2)

LWETI 2017

IMEMORANDAMU

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE

LIBANGA 12

Page 2: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

TICONDZISO TEKUMAKA 1. 2. 3.

Nangabe umhlolwa aphendvule imibuto lengetulu kwaleyo lelindzelekile, maka timphendvulo letisekucaleni kuphela. (Umhlolwa akumelanga aphendvule indzabambhalo kanye nemibuto lemifisha encwadzini yinye.) ESIGABENI A, nangabe umhlolwa aphendvule ngato tonkhe totine tinkondlo (Tinkondlo letifundvwe eklasini), maka letimbili tekucala kuphela. ESIGABENI B ne-C (Lulwimi Lwasekhaya), nangabe umhlolwa aphendvule imibuto lemibili kulemifisha nobe imibuto lemibili yetindzabambhalo, maka imphendvulo yekucala kuphela uyekele lelandzelako. Nangabe umhlolwa aphendvule yomine imibuto, maka kuphela imphendvulo yembuto wekucala kuleso naleso SIGABA, ngaphandle kwekutsi uphendvule munye umbuto lonemibuto lemifisha namunye umbuto wendzabambhalo.

4. 5. 6.

Nangabe umhlolwa anike timphendvulo letimbili lapho imphendvulo yekucala iliphutsa kantsi lena yesibili iliciniso, akumakwe imphendvulo yekucala yesibili ingamakwa. Nangabe tinombolo tetimphendvulo tinemaphutsa, maka ulandzele imemorandamu. Nangabe liphutsa lesipelingi litsikameta inshokutsi, akunganikwa limaki, kantsi nangabe inshokutsi ayitsikameteki, akunikwe limaki.

7. 8. 9. 10.

Umbuto wendzabambhalo: Nangabe indzabambhalo inemagama langaphasi kwalawo lemisiwe, umhlolwa akangajeziswa ngobe vele sewutijezise yena ngekwakhe. Nangabe indzabambhalo iyindze kakhulu, akahlolwe ngekwelikhono lakhe bese kucociswana nalabaphetse umsebenti wekumaka. Akusetjentiswe irubhriki yekumaka indzabambhalo lesesichibiyelweni A ne-B. Imibuto lemifisha: Nangabe umhlolwa angakafaki bokhulumile nangabe kufanele acaphune akangajeziswa. Emibutweni levulekile bahlolwa abanganikwa emamaki nangabe baphendvule ngetimphendvulo letitsi: YEBO/CHA nobe NGIYAVUMA/ ANGIVUMI. Onkhe emamaki anikwa sizatfu/kuchaza ngalokugcwele/ kwesekela/kucaphuna. Emibutweni lefuna LICINISO/LIPHUTSA nobe LIPHUZU/UMBONO emamaki akangehlukaniswa emkhatsini, lokusho kutsi alikho limaki lelinikwa LICINISO/ LIPHUTSA nobe LIPHUZU/UMBONO, onkhe emamaki anikwa sizatfu/ kuchaza ngalokugcwele/kwesekela/kucaphuna.

Page 3: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 3 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

SIGABA A: TINKONDLO TINKONDLO LETIFUNDVWE EKLASINI UMBUTO 1: UMBUTO LOYINDZATJANAMBHALO LOMCULO NGIYAWUTSANDZA — ME Masina

INDZATJANAMBHALO Sakhiwo sendzatjanambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo. Tizatfu letenta sonkondlo atsande lomculo. SINGENISO: Bahlolwa baphawula ngalokufisha ngetizatfu letenta sonkondlo atsande lomculo lakhuluma ngawo kulenkondlo, lokufaka ekhatsi loku lokulandzelako: Sib. kumkhumbuta tintfo lesetendlula, kutfoba emanceba, ubusise inhlitiyo, njll. UMTIMBA: Kuchazwa kabanti ngaloko lokubaliwe enkondlweni lokugcamisa tizatfu letenta sonkondlo atsandze lomculo lakhuluma ngawo. Sib. • Lenkondlo ikhumbuta sonkondlo tinsuku lesetendlula ngobe kudla netjwala

besintfu bekucaphakile. • Tinsimbi nekuhlanganiswa kwemisindvo sonkondlo lakutsandzako, kutsatsa

ingcondvo yakhe kumewete imifula nemawa, kumcancise tintsaba kute kumfikise lapho angati khona.

• Uva ngatsi lomculo utfoba emanceba nemphefumulo lowephukile, kumbusise inhlitiyo kubuye kumkhumbute emachawe emculo ase-Afrika

• Kumkhumbuta umculo wetinyoni lebekawuva nakalindze emabele emasimini eyise.

• Kulenkondlo sonkondlo uphawula ngekutsi nalalele lomculo, konkhe lokumkhatsatako kuyaphela, alalele lomculo.

(Nalokunye lokutizatfu tasonkondlo letimenta atsandze lomculo lakhuluma ngawo kulenkondlo lokungakabalwa lapha ngenhlakwemukelekile.) SIPHETFO: Bahlolwa basonga indzatjanambhalo yabo. Basonga ngekubhala ngetizatfu letenta sonkondlo atsandze umculo babuye baphawule ngekufaneleka kwawo ekuveteni kutsi utsandzeke kusonkondlo.

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZATJANAMBHALO YETINKONDLO, SIGABA A.

[10]

Page 4: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 4 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 2: IMIBUTO LEMIFISHA UYILIMILE INDZIMA – FC Nkosi 2.1 Luchumanosicalo lwa-'Lamuhla/ Luchumanosicalo.' (1) 2.2 Usho labanye bantfu labehamba nabo Mandela ngalesikhatsi balwela

inkhululeko/ Bazabalazi benkhululeko, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(1)

2.3 Kucatsanisa lokuphikako/ Kucatsanisa/ Kumuntfutisa/ Sidvonsamoya/:

Yefika – yahamba. Inala – Indlala.

(1)

2.4 Lendzima ayikapheli, incindzetelo isekhona ngobe nanyalo tisekhona

tinkhomba telubandlululo kantsi nekuhlupheka akukapheli, imibhikisho ikhona nalomuhla/ Inkhululeko isalwelwa nalomuhla/ Ihambe kakhulu bantfu sebakhululekile banemalungelo/ batfola tinsita malula, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(1)

2.5 Sichaza kubhidlita lubumbano lwalelilima kute lingasakhoni kuhlanganisa

imicondvo yekulwa nelubandlululo/Babakhipha ngetikhatsi letingafani/ ngekushiyana kute bangaphindzi bahlangane.

(2)

2.6 Saga lesitsi, 'Lishisa likhipha umkhovu etjeni,' sihambelana kahle

nalokulandziswako ngobe sisetjentiswe kugcamisa bumatima bemphilo yalabacindzetelwe, leyente baze bacabange kulwela inkhululeko/ bekutikhatsi letimatima/ tikhatsi telubandlululo/ simo lesibucayi, njll.. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

2.7 Imibono itawehluka. Labatsi awahambelani batawesekela ngekutsi:

Simo selive lomuhla sibi kakhulu ngobe esikhundleni sekutsi kube nenala, bantfu bakhululeke, kunenhlupheko lebanga kutsi kube nekulwa imihla nemalanga live liphuye kunakucala lokuhambelana nendlala. Labatsi ayahambelana batawesekela ngekutsi: Indlala ihambile, kunikelwa ngekudla kwamahhala/ imali yesondlo/ imfundvo yamahhala/ kunakekelwa kwalabakhubatekile, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2) [10]

UMBUTO 3: IMIBUTO LEMIFISHA WENA GCIWANENDZINI! – TE Sithole 3.1 Ngitakukhomba bantfu kutsi banjani!/ Utitselile-ke msobho elutswayini/

Umugca 5 na 6.

(1) 3.2 Yimvumelwanosicalo ya-'Nga-'/ Yimvumelwanosicalo (1) 3.3 BeLitiko Letemphilo/ Bonesi/ Bodokotela/ Tinyanga/ Bahlengi basemakhaya/

Bahlengi besilisa/Tingedla/ Belaphi bendzabuko/ Bosonhlalakahle/ Befundisi, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(1)

Page 5: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 5 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

3.4 Luchumano loluvundlile/ lolutjekile lwabo- 'Ufike.'/ Luchumano loluvundlile/

lolutjekile

(1) 3.5 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Usho ngobe leligciwane alikhetsi nangabe libulala, libulala labadzala nalabancane/Libulala labafundzile nalabangakafundzi/Libulala tinjinga netimphuya/ Lingena nanobe ngubani/ Ligulisa nanobe ngubani, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

3.6 Tetsamelilwati tikholelwa kutsi ligciwane lingaze litingene aliphumi tiphila nalo/

Ligciwane lingaze lingene emtimbeni liyadzanjiswa kuphela, umuntfu lonalo, uphila nalo njalo/ Labanye baphila nalo ngekudla emaphilisi/ Ungadla emaphilisi uphila sikhatsi lesidze, njll.

(2)

3.7 Leligama lisebentiseke kahle ngobe lutswayi lusetjentiswa kuvangela

lokudliwako, ngaloko naleligciwane lifike kahle ngobe litawutfola emaphilisi latawulwa nalo ligcine lidzambile njengemsobho nasewuhlangene nelutswayi. Labatsi alikasebentiseki kahle batawesekela ngekutsi: Lisobho alitselwa elutswayini kepha lutswayi lolutselwa emsojeni ngaloko ungalitsela elutswayini litawubaba.

(2) [10]

UMBUTO 4: IMIBUTO LEMIFISHA NGAWE MANTI – JJ Thwala 4.1 Sifaniso/ Luchumanosicalo/ Sicedzelelamcondvo/ Inhlonipho. (Kunye

kwaloku.)

(1) 4.2 Tjwala/Emanti lamphonjwana/ Bhiya/Bunatfwa/Umcombotsi/ Emahabulo/

Mankantjana/ Pikiliyeza njll. (Kunye kwaloku.)

(1) 4.3 Ngobe labanye batsi bangawanatsa badzakwe/Ngobe labanye batsi

bangawanatsa babe neludlame/ Akwenta wente tiga/ Akwenta wente tintfo letingemukeleki emmangweni, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(1)

4.4 Usho kutsi umsindvo lowenteka nangabe lonatse lamanti adzakiwe ucedvwa

kulala nobe kutunywa butfongo/ Batsi bangahlabelela nasebadzakiwe bagcine balele/ imvamisa bakhulumela etulu baphunyutwe kulala.

(1)

4.5 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Bakuhlanganisa ngekutsi babona bantfu labatsi banganatsa lamanti, simo sabo sintjintje babete emahloni, batibone bahlakaniphe kwengca wonkhe umuntfu bakhulume silumbi, futsi babe nesibindzi sekwenta tintfo labangeke batente nabangakadzakwa, njengekulwa/ kubulalana, njll (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

4.6 Ngekutsi labadzakiwe baba nelwati lwemagama lamanyenti lafaka silumbi

lenta batibeke etulu bavete buchomoketi nekutsi nasebadzakiwe kuvuka tonkhe tinsizi, babalise bate bakhale ngobe lotjwala busilulu semagama lasetjentiswa kakhulu ngulodzakiwe/ Baba tingcalamba, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

Page 6: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 6 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

4.7 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Labatsi ayikahleleki batawesekela ngekutsi, lokuhlelekile kulenkondlo tindzima kuphela ngobe tinemigca lelinganako, kodvwa emagama awakahleleki ngobe linani lawo alilingani kulowo nalowo mugca.

(2) [10]

NA

INKONDLO LENGAKAFUNDVWA EKLASINI UMBUTO 5 WAGCUGCA MKHIWA – LX Nkambule 5.1 Wangicoshelani mine?/ Umugca 25. (1) 5.2 Luchumano loluvundlile nobe lolutjekile/ Umbiti/ Umbuto longadzingi

mphendvulo/ Kumuntfutisa. (Kunye kwaloku.)

(1) 5.3 Ngumfanekisomcondvo wemuntfu labemuhle/ Ngumfanekisomcondvo

wemuntfu labedvumile kodvwa sekaphelelwe ludvumo/ Ngumuntfu labetigcabha/ Yintfombi kumbe lijaha lebelilihle, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(1)

5.4 Emakhiwa bekangayalwa ngekutsi: Ayekele kujaka umdzaka litulu lingakani

ngobe utawuhlangana netifo letingelapheki/Afundze kutiphatsa kahle/Ahlale ngentfombi, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kubili kwaloku.)

(1)

5.5 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku:

• Kugula ngobe sekumcedze wahhohloka waphelelwa buhle bakhe. • Kuphutsa ngobe buhle buphelile kantsi nemtimba sewubunile. • Kubandlululwa ngobe asabalekelwe bangani, njll. (Naleminye imibono

lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku nesizatfu semphendvulo yakho.)

(2) 5.6 Sifaniso. Sifaneleka ngobe sikhuluma ngekuvitsika/kuphupha kwemuntfu

labemuhle kodvwa baphela buhle bakhe, lokunguloku lenkondlo lekhuluma ngako/Sifutamsindvo. Sifaneleka ngobe sikhuluma ngemsindvo lowenteka nangabe umuntfu ahamba bese titfo temtimba tibanga umsindvo ngekushayisana kwesikhumba lesome sabuye sashwabana, njengobe inkondlo isho. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

5.7 Lesaga sisho kutsi ayikho intfo lehlala unomphela. Sibumbene ngobe

lenkondlo ikhuluma ngemuntfu labemuhle/ advumile, buhle bakhe bagcina sebushabalele. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

[10]

SAMBA SESIGABA A: 30

Page 7: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 7 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

SIGABA B: INOVELI/TEMDZABU UMBUTO 6: UMBUTO LOYINDZABAMBHALO LIPHUME NEBOVU – BB Malangwane Sakhiwo sendzabambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo. Kutisola kuta kamuva, indzaba ibhekiswe kuLushawulo. Singeniso Bahlolwa bachaza sihloko naloko labatawucoca ngako etindzabenimbhalo tabo, ngekutsi, umuntfu uyatenta tintfo latibona titihle futsi timnandzi kodvwa ekugcineni atisole kutsi ngabe akatentanga tonkhe leto tintfo ngobe setimfake elubishini. Umlingisi lekutawucocwa ngaye nguLushawulo lowatisola ngetintfo letifana nekutsatsa sitsembu, kushiya LaMagagula, kungangcwabi bantfwabakhe, njll. Umtimba Bahlolwa bangahle bavete kabanti tigameko letentiwa nguLushawulo letimenta agcine atisola ekugcineni, letifaka ekhatsi leti letilandzelako: • Kuhlala naTintfombi eJozi kwenta Lushawulo watisola kamuva wambuyisela

emakhaya ngobe waphinga watala liphumalimile. • Kuteka umtsakatsi longuTintfombi kwenta Lushawulo watisola ekugcineni ngobe

wefike wacabanisa umndeni wakhe; wangondli bantfwana bakhe wabuye wangangcwabi umntfwana wakhe.

• Lushawulo walalela Tintfombi uma atsi LaHlophe uyatsakatsa wamcosha, wagula make wakhe wangamvuseli washona wangamngcwabi. Ekugcineni watisola wacela lucolo kubodzadze wabo ngobe sekalitfolile liciniso.

• Kwecwaya umkakhe LaMagagula kwamenta watisola Lushawulo emva kwekutfola kutsi LaMagagula akatsakatsi.

• Kutsemba emanga lakhulunywa nguTintfombi ngekushona kwebantfwana bakhe.kwamenta watisola ekugcineni nakatfola kutsi nguye Tintfombi umtsakatsi, wamcosha.

Siphetfo Bahlolwa basonga konkhe loku lebebacoca ngako lapha ngenhla, ngekuphawula kutsi impela kutisola kuta kamuva, njengobe kushiwo kutsi tento taLushawulo, tamenta watisola ngobe tenta imphilo yakhe yaba matima. (Nalemimye imibono lenembako yemukelekile.) CAPHELA: Bahlolwa kumele bacaphune tigameko letisenovelini letesekela imibono yabo

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZABAMBHALO, SIGABA B na C [25]

Page 8: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 8 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 7: IMIBUTO LEMIFISHA LIPHUME NEBOVU – BB Malangwane 7.1 Umfalisi ngumuntfu longenamaciniso. LaMagagula ubita Lushawulo

ngemfalisi ngobe loku labekukhuluma bekungenamaciniso.

(2) 7.2 Kondliwa kwaLaHlophe nguLushawulo emva kwekucedza sikolo/

Kutfunyelelwa kwaLaHlophe imali ngumntfwana wakhe wentfombatane ngalesikhatsi sekahlala yedvwa/Kunikwa kwaLaHlophe batukulu lababili kutsi atewubatfuma ngalesikhatsi ahlala yedvwa/Kuvuselwa kwaLaMagagula esibhedlela yintfombi yakhe, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

7.3 LaHlophe abengasabanaki bantfwana baLaMagagula saneligugu lalaba

baTintfombi/Abesatsandza Tintfombi angasanandzaba naLaMagagula/Wate wetsa umntfwana waLaMagagula ngaMasaletindzaleni kantsi boTintfombi abebanika emagama lakhako njengaMuziwandile. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

7.4 Wabalahla wangasabatfumeleli imali yekubondla/ Wabemuka lilungelo

lekuhlala neyise/ Wahlala wangeti emngcwabeni wemntfwana wakhe, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

7.5 Lamagama achaza kutsi nangabe utawuvelelwa ngulokubi, uyeva emtimbeni

njengaLaHlophe loweva umtimba wakhe ushona phasi kantsi Lushawulo sewutamcosha emtini wakhe ngobe atsi uyatsakatsa. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

7.6 Kungenteka bekesaba kutsi LaMagagula angamlwisa amlimate/Kungenteka

abentiwa kutsi abecala kuhlangana nalaMagagula seloku wagana Lushawulo/ Abetfukile/LaMagagula wamakula sikhuni, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

7.7 Kweswelakala kwemisebenti eMshwalubunjwinkunzi kwenta Lushawulo

wahamba wayosebenta ekudzeni nasekhaya eMankayiyane, wefika khona waganwa nguTintfombi lekagcine amteka wamenta umfati wesibili/ Kulisiko lesintfu kuteka sitsembu/ Situnge/ Buvila bekutentela imisebenti, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

7.8 Lokukhala kwabo kuveta buhlungu bekucabanga kutsi LaMagagula

sewuyewuhlala nalomunye umfati longesuye unina wakhe/Ngahle sewuyewuhlupheka imphilo yakhe yonkhe/Batawusala bangenamuntfu lotabasebentela, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

Page 9: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 9 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

7.9 Kulenoveli lwati lwendzabuko lutsatfwa njengesisombululo setintfo letinyenti

letifaka ekhatsi kuya kwaLushawulo emkhayeni ngaphandle kwekufihla kantsi emimangweni lekuphilwa kuyo lomuhla basekhona labanye labakholwela kulo kodvwa bayafihla, banemahloni ngalo, labanye bakholelwa elwatini lwasenshonalanga/Kulenoveli kudliswa kwebantfu kutsatfwa njengentfo leyimfihlo njengalapho Tintfombi adlisa Lushawulo khona ngasese kantsi nasemimangweni lesiphila kuyo lomuhla kuyafihlwa nangabe kudliswa umuntfu/Tinyanga letilapha kulenoveli, akukho lapho tivetwa ticeceshwa khona nalapho tihlangana khona kantsi emimangweni lesiphila kuyo tinyanga tiyaceceshwa tinikwe ticu tebunyanga futsi tihamba nemihlangano. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

7.10 Ngumlayeto wekutsi bomaketala abayekele kuba neligugu nabomakoti

labatekwa kamuva, njengaLaHlophe waba neligugu ngaTintfombi kantsi Tintfombi utawugcina abange kutsi Lushawulo amcoshe ekhaya lakhe/ Ngumlayeto wekutsi ungabometsemba umuntfu, tsemba litje, njengaLushawulo lowetsemba kutsi konkhe labekutjelwa nguTintfombi bekungemaciniso kantsi bekungasinjalo, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

7.11 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Labatsi kuyakholweka batawesekela ngekutsi, esitsenjini vele kuhlala kuliwa, kuloyiswana/Kucanjelwana emanga/Kuyabandlululwana njengobe bebenta boLaMagagula naTintfombi, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) Labatsi ayikholweki batawesekela ngalokusenovelini

(2)

7.12 Kwabangelwa kutsi Tintfombi wabikwa kuKhumalo, uyise waLushawulo

njengemfati/Kwabangelwa kutsi Tintfombi walotjolwa kaKhumalo, lokumente waba ngumakoti logcwele/Beketsembe kutsi njengobe bekasebentisa umutsi, bekungekho lokubi lebekutamvelela, umutsi utamvikela kulabo labakholelwa elwatini lwendzabuko/Beketsembe kutsi nangabe kunalokubi lebekungahle kwenteke, Lushawulo abetamvikela, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(3)

[25]

Page 10: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 10 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 8: UMBUTO LOYINDZABAMBHALO KUBAMBA LETINGELAKO – DE Nkosi Sakhiwo sendzabambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo. Kutisola kuta kamuva, indzaba ibhekiswe kuSikhulu Tsabetse. Singeniso Bahlolwa bachaza sihloko naloko labatawucoca ngako etindzabenimbhalo tabo, ngekutsi, umuntfu uyatenta tintfo latibona titinhle futsi timnandzi kodvwa ekugcineni atisole kutsi ngabe akatentanga tonkhe leto tintfo ngobe setimfake elubishini. Umlingisi lekutawucocwa ngaye nguSikhulu Tsabetse lowenta tintfo letifana nekuncisha Mphikeleli indzawo yekuhlala, Kumcoshisa esikolweni, kumfihlela lwati ngebatali bakhe, njll. Umtimba Bahlolwa bangahle bavete kabanti tigameko letiveta kutisola kamuva kwaSikhulu Tsabetse letifaka ekhatsi leti letilandzelako: • Kuncisha Mphikeleli indzawo yekuhlala kwamenta watisola ekugcineni wacolisa

kuMphikeleli. • Kumcoshisa esikolweni asafundza eKhayaletfu kwamenta watisola ekugcineni

sekabona imphumelelo yaMphikeleli, babuyisana emva kwekucolelana. • Kumtfumelela emaphoyisa atewumsesha ngalesikhatsi asenyuvesi kumente

watisola wafuna kumcobelela ngelwati labeludzinga mayelana netekuphatsa. • Kugcugcutela ummango kutsi ungamvoteli kwente Sikhulu Tsabetse watisola

wagcina aveta emaciniso ekutsi yena abesebentela umbuso welubandlululo. • Watisola ngekumfihlela lwati ngebatali bakhe, ekugcineni wakhipha tincwadzi

tekushona kwebatali baMphikeleli wabuye wamnika netinombolo temathuna abo. • Tsabetse watisola kutsi wambeka tinsolo tekuhlanganisa belaphi bendzabuko

nebasenshonalanga, ekugcineni wavumelana naye sekamtjela nekutsi ungumholi sibili.

Siphetfo Bahlolwa basonga konkhe loku lebebacoca ngako lapha ngenhla, ngekuphawula kutsi impela kutisola kuta kamuva, njengobe kushiwo kutsi tento taSikhulu Tsabetse, tamenta watisola ngobe tenta imphilo yakhe yaba matima. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) CAPHELA: Bahlolwa kumele bacaphune tigameko letisendzabeni letesekela imibono yabo.

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZABAMBHALO, SIGABA B na C [25]

Page 11: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 11 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 9: IMIBUTO LEMIFISHA KUBAMBA LETINGELAKO – D. E. Nkosi 9.1 Matsiya abetsatfwa njengemuntfu longenamsebenti walutfo kepha wanele

kwelashiswa nguMphikeleli, wafundza wate waba ngummeli

(2) 9.2 Ingwe silwane lesinelulaka. Magumeni ufaniswa naso ngelulaka lalukhombisa

ngekungahloniphi lamanye emalunga emhlangano, ngekuvele akhulume angakanikwa litfuba.

(2)

9.3 Ube neligalelo lekutsi boMphikeleli naMsiti baphumelele ngemalengiso

etifundvweni tabo lokubente bagcina babantfu labaphetse emmangweni/ Msiti yena bamlalela bantfu babambisana naye nakatsi abalwele kubuyiselwa kwaMphikeleli esikolweni ngalesikhatsi acoshiwe/Mphikeleli wagcina angusosifundzave, naMsiti waba likhansela lesigodzi, njll. (Kunye kwaloku.)

(2)

9.4 Mphikeleli wajabula kakhulu ngalesikhatsi emukelwa eKhayaletfu

njengemfundzi welibanga lelishumi nakubili kantsi kutawutsi emva kwaloko, Sikhulu Tsabetse amcoshise esikolweni/Wamtfumelela emaphoyisa kutsi ayomsesha ngobe kutsiwa unetikhali futsi utsengisa umtfunti wetinkhukhu.

(2)

9.5 Abecondze kutsi bafundze ngekuhlanganyela bangalahlani nobe kunetihibe

lebahlangana nato nobe beva bulukhuni betifundvo tabo/Bafundze ngekutimisela nobe ngabe simo singasilula.

(2)

9.6 Kuhlanganisa tikolo temmango kucudzelwane ngenkhulumiswano ngelulwimi

lwasekhaya/Umcimbi wekuhaya tinkondlo/Kugcugcutela kubhala tincwadzi ngelulwimi lwasekhaya. (Naleminye imibono yemukelekile.)

(2)

9.7 Abengafuni kuvele kutsi abesekudzingisweni ngobe waphika ekucaleni

nakafuna indzawo yekufundza/Tsabetse abetawutfola liphuzu lekatamcindzetela ngalo kuletinsolo lekambeka tona/Bantfu batawukutsatsa batjele timbangi takhe kutsi vele kuliciniso kutsi abesekudzingisweni njengobe naku sekuphuma emlonyeni wakhe.

(2)

9.8 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Kungenteka kutsi abebona kutsi njengobe angumfundisi futsi etayele kusebenta ngebantfu, utawukhona nekubanakekela/Mphikeleli abengumuntfu locotfo, kungenteka kutsi wabona kutiphatsa kwaMfundisi Shongwe kusilungele lesikhundla/NjengeMfundisi bekanelitsemba kutsi konkhe utakwenta ngekwetsembeka. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

9.9 Imibono itawehluka ifake ekhatsi lokulandzelako:

Kwaba neligalelo lekutsi Matsiya agcine asafundzile/Wagcina asasesikhundleni sekuba likhansela lendzawo. (Nalemiye imibono yemukelekile.)

(2)

Page 12: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 12 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

9.10 Njengasodolobha tidzingo temmango abetehlukanisela emakhansela kutsi

atente bese aletsa umbiko walokwentiwe, yena acinisekise kutsi kwenteke kahle. Ngakulolunye luhlangotsi abematasatasa ngetindzaba tekuvusa umuti wakubo ngekutsi ashade naKhulumile.

(2)

9.11 Imibono itawehluka, labatsi aliciniso batawesekela ngekutsi:

Kungahlonishwa kwemisimeto leyentiwa ngulabo labakholwela enchubeni yelwati lwendzabuko, kwenta kutsi bagcine bangenwa tifo nobe bashona ngebunyenti. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) Labatsi awasilo liciniso batawesekela ngalokwenembako.

(2)

9.12 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Kummangalela/Kumcolela/Kumsita ngekutsi elulekwe kute abone bubi baloko labekwenta/Kungaligcobi emtini wakhe, njll. (Naleminye imibono yemukelekile.)

(3)

[25]

Page 13: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 13 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 10: UMBUTO LOYINDZABAMBHALO TIBOPHO TELUTSANDVO – JJ Thwala Sakhiwo sendzabambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo. Kutisola kuta kamuva, indzaba ibhekiswe kuMlungisi. Singeniso Bahlolwa bachaza sihloko naloko labatawucoca ngako etindzabenimbhalo tabo, ngekutsi, umuntfu uyatenta tintfo latibona titinhle futsi timnandzi kodvwa ekugcineni atisole kutsi ngabe akatentanga tonkhe leto tintfo ngobe setimfake elubishini. Umlingisi lekutawucocwa ngaye nguMlungisi lowenta tintfo letifana nekulahla Sitsembile intfombi letiphetse kahle ateke sigebengu lesinguLomusa, kungalaleli liphupho leyise ngalesikhatsi limkhanyisela ngebubi baLomusa, kungalaleli bangani bakhe nabamecwayisa ngebubi lobentiwa nguLomusa, njll. Umtimba. Bahlolwa bangahle bavete kabanti tigameko letiveta kutisola kamuva kwaMlungisi letifaka ekhatsi leti letilandzelako: Sib. • Mlungisi watisola ngekulahla Sitsembile lobekalungile, wagcina alobole sigebengu

lesinguLomusa lesagcina siboshiwe. • Kungahloniphi liphupho leyise lebelimtjela kutsi angateki Lomusa kwamenta

watisola ngalesikhatsi ashelwa timphahla. • Kube wayekela kutsandzana naLomusa ngalesikhatsi ashaywa nguMacaleni

ngabe akatitfolanga akulenkinga lesekabukene nayo, ngaloko wabese uyatisola. • Wayekela teluleko taSikhuni uma amtjela kutsi Lomusa unalo likubo wahlazeka

ngelilanga lemshado. • Watisola ngekunganaki nekungalandzeleli bubi labubona bentiwa boLomusa

naNkhangala. • Watisola ngekungalaleli imiyalo yamalume wakhe nakuvela batali baLomusa

ngalesikhatsi amtjela lekufanele kwentiwe nakafuna kuteka Lomusa. • Watisola ngekungalaleli make wakhe lowatsi akatsatse Sitsembile.

Siphetfo Bahlolwa basonga konkhe loku lebebacoca ngako lapha ngenhla, ngekuphawula kutsi impela kutisola kuta kamuva, njengobe kushiwo kutsi tento taMlungisi, tamenta watisola ngobe tenta imphilo yakhe yaba matima. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) CAPHELA: Bahlolwa kumele bacaphune tigameko letisenovelini letesekela imibono yabo.

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZABAMBHALO, SICHIBIYELO B na C [25]

Page 14: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 14 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 11: IMIBUTO LEMIFISHA TIBOPHO TELUTSANDVO – JJ Thwala 11.1 Abesaba kutsi batawutjela Mlungisi ngemphilo layiphilako njengobe

bebamatela lokubi lokunjengekunatsa tjwala, kutsengisa aphindze asebentise tidzakamiva/ Batawuhlakaniphisa Mlungisi, njll.

(2)

11.2 Ludvweshu lwangaphandle. Kunekungavumelani emkhatsini waMlungisi

naLomusa ngendzaba yekukhetselana bangani.

(2) 11.3 Usivete ngekutsi Lomusa abe nemngani longumlungu lobitwa ngekutsi

nguNkhangala.

(2) 11.4 Kutsandzana naLoMusa abuye atsandzane naSitsembile langasati simo

semphilo yabo/Kutsandzana naLomusa losebentisa tidzakamiva ngendlela yekutijova nebangani bakhe, lokungatiwa kutsi ingati yabo ihlobile yini. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

11.5 Bakukhombisa ngekutsi bamise umshado bakhulume kutsi konkhe

lokwentiwa nguLomusa bona bebangakwati/Bakuveta ngekutsi bativete ebantfwini kutsi bayaphila/Bakuveta ngekutsi bona bebati kutsi Lomusa bekasetawukhumula inzilo bese ungenwa nguMacaleni umnakabondvodza yakhe leyashona. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

11.6 Umbala lomnyama uvamise kuba luphawu lwebubi, lishwa nebumnyama,

umbhali usebentise lombala ngobe afuna kuvetela tetsamelilwati ngetintfo letimbi letentiwa nguLomusa letinjengekushushumbisa tidzakamiva, kubulala nekuntjontja/ Umbala lomnyama uvamise kuba luphawu lwelishwa ngekutsi ekugcineni umshado ungabi yimphumelelo/ BoLomusa baboshwa. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

11.7 Kulenoveli, Lomusa unikwa Macaleni kutsi amngene njengobe ashonelwe

ngumyeni wakhe, kantsi umtsetfosisekelo waseNingizimu Afrika utsi umuntfu unelilungelo lekutikhetsela lakutsandzako, loku kuphambene nalomtsetfosisekelo ngobe Lomusa bekufanele atikhetsele indvodza lafuna kuhlala nayo, anganikwa/ angangenwa ngenkhani.

(2)

11.8 Imibono itawehluka ifake ekhatsi lokulandzelako:

Bekufanele achubeke nekusoma Lomusa njengobe abevele amtsandza/ Bekufanele esabe kuchubeka nekusoma Lomusa ngobe abala tigaba lengce kuto/Bekufanele ayewutjela unina ngalamavi aLomusa kute ameluleke kutsi enteni, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

11.9 Kwabangelwa kutsi Lomusa bekati kutsi loku lokukhulunywa nguMlungisi

ngeke kwenteke ngobe kutsandzana kwabo bekungenalikusasa, bekatifunela imali kuphela. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

Page 15: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 15 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

11.10 Utivula ngekutecwayisa kutsi akusibo bonkhe bafelokati labazitsile, tibowati

kutsi bakhona labanye bafelokati labaphila imphilo lengakahlobi futsi lengemukeleki njengeyaLomusa lebekatsengisa aphindze adle tidzakamiva, abulala futsi antjontja/Tetsamelilwati tibocaphela bantfu labatishaya ngatsi balungile kantsi tigebengu njengaLomusa nakatenta lolungile nalotsandza Mlungisi kantsi uyamyenga ufuna kumudla imali yakhe/ Ungamtsatsi umuntfu longayati imvelaphi yakhe/buhle lobubona ngaphandle bungakuhhunga kantsi ngekhatsi ubolile/ Lutsandvo aluboni. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

11.11 Imibono itawehluka, labatsi emaphupho anemaciniso, batewesekela ngekutsi:

Umndeni waMlungisi bewukholelwa kutsi emaphupho angemaciniso ngobe emva kwekutsi unina waMlungisi aphuphe liphupho lelifanako nelendvodzana yakhe kutsi iteke umfati, Mlungisi nenina bavumelana kutsi akasale ateka lokwenta kutsi atsatse sinyatselo sekuteka Lomusa ngekushesha. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) Labatsi emaphupho akanawo emaciniso, batawesekela ngalokwenembako.

(2)

11.12 Imibono itawehluka, ifake ekhatsi loku lokulandzelako:

Labatsi bekafanele, batawesekela ngekutsi batali balomuhla abafuni kubona bantfwana babo banhlanhlatsa emphilweni, bafuna kubabona banelikusasa lelichakatile futsi bahlalisekile ngiko naLaNdlovu bekafanele kucindzetela Mlungisi kutsi ngobe naku ucedzile sikolo, futsi sewuyasebenta, akasale ateka kute atewuhlaliseka. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) Labatsi akakafaneli, batawesekela ngekutsi: Umntfwana akatikhetsele umuntfu lamtsandzako, njll.

(3)

[25]

Page 16: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 16 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 12: UMBUTO LOYINDZABAMBHALO SILULU SEMASWATI – NC Mthethwa Sakhiwo sendzabambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo. Buhlakaniphi lobuvetwa balingisi betemibhalo yemdzabu. SINGENISO: Bahlolwa bachaza sihloko sendzabambhalo babuye bavete nendlela balingisi betemibhalo yetemdzabu labaveta ngayo buhlakaniphi. UMTIMBA: Bahlolwa bangahle baphawule ngemaphuzu lafaka ekhatsi lawa lalandzelako: Libhubesi Nalogwaja: • Kwenta bungani nelibhubesi ngekuletsembisa lisu lekutfola inyama – Logwaja

wenta buhlakaniphi bekutsi libhubesi lingabomudla ngobe angumngani walo futsi atalinika nenyama ngobe ilitsandza.

• Lisu lekugula kwelibhubesi, lilale phasi, ligulele kufa – Logwaja wenta buhlakaniphi bekutsi tilwane titewusondzela tingacabangi kutsi libhubesi lingavuka litibambe.

• Kumemetela kugula kwelibhubesi kuto tonkhe tilwane – Logwaja wenta buhlakaniphi bekutsi tilwane titewuhlola libhubesi kute litewukhetsa inyama leliyifunako.

• Kufika kwetilwane kutewuhlola inkhosi yato – Logwaja wenta buhlakaniphi bekutsi libhubesi litewukhona kutibambela silwane lelisifunako kute litfole kudla.

• Bugebengu belibhubesi bekuncisha logwaja inyama lenonile – Logwaja wenta buhlakaniphi bekucabanga lisu lekutfola lenyama lengemanoni ebhubesini

• Kuncoba libhubesi, logwaja atsatse yonkhe inyama – Logwaja wenta buhlakaniphi bekubophela umsila welibhubesi eluphahleni lwendlu, yena ehle ayewukudla inyama libhubesi libukela.

Madiba Buhlakaniphi labuveta. • Kushiya kwakhe bukhosi akhetse kuyewufundza wate afike enyuvesi yaseFort

Hare – Mandela wenta buhlakaniphi bekuyewutfola imfundvo kucala ngembi kwekulwela inkhululeko.

• Kulwela kwakhe inkhululeko kulabamhlophe – Mandela wenta buhlakaniphi bekufuna kukhulula bantfu encindzetelweni.

• Kuhlala emahlatsini elasentasi ate ece ayewuhlala emaveni angesheya – Mandela wenta buhlakaniphi bekubalekela kubulawa ayewubhaca kute angatfolakali lula.

• Kubuya ekudzingisweni – Mandela wenta buhlakakaniphi bekuchubeka nekukhuluma angagucuki kulakufunako, wate wakhishwa ejele.

• Kuvimbela kucitseka kwengati ngekucocisana nalabamhlophe – Mandela wenta buhlakaniphi bekuvimbela kufa kwebantfu, wafuna kutsatsa umbuso ngelucolo.

• Kunikwa emandla ekubusa – Mandela wenta buhlakaniphi bekutsi bantfu banikwe emandla ekuvota, wavotelwa waba ngumengameli wekucala lomnyama waseNingizimu Afrika.

• Kubuyisa i-Afrika – Mandela wenta buhlakaniphi bekuhlanganisa tive tebantfu labamnyama/ Wabavula emehlo ekubona kutsi bacindzetelekile.

(Naleminye imibono lenembako lengakabalwa lapha yemukelekile.)

Page 17: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 17 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

SIPHETFO: Bahlolwa basonga konkhe lebebakhuluma ngako etindzabenimbhalo tabo, ngekuveta kutsi tintfo lentiwa balingisi betemibhalo yemdzabu tiyabuveta nobe atibuveti buhlakaniphi.

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZABAMBHALO, SIGABA B ne–C [25] UMBUTO 13: IMIBUTO LEMIFISHA SILULU SEMASWATI – NC Mthethwa 13.1 Libhubesi belicuma kabuhlungu/ beligula. (2) 13.2 Kungafiki kwemphungushe kutewuvusela libhubesi njengobe ligula/

Kuphikisana kwemphisi nemphungushe. (Kunye kwaloku.)

(2) 13.3 Yentiwa tilwane letikhulumako/yentiwa tilwane letiya ebhubesini libe liyingoti. (2) 13.4 Ingwijikhwebu ibangelwa kujika kwesijeziso lebekufanele sitfolwe

yimphungushe, lesagcina sesitfolwa yimphisi ingakalindzeli.

(2) 13.5 Bufakazi bekutsi imphungushe yati ngalokwenteke ngalesikhatsi

kuyewuvuselwa libhubesi ngobe itjele imphisi kutsi ive ngebasiki belibundza, lokusho kutsi letinye tilwane tiyicocele. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

13.6 Imibono itawehluka. Labatsi siyahambisana, batawesekela ngekutsi: Lesisho

sichaza kutifaka enkingeni ube utsi uyasita, lokuhambelana nemphisi lebeyetama kusita ngekufuna imphungushe kantsi kutawutsi naseyitfolakele, sigwebo semphungushe sijike sibe sayo, lokusho kutsi yatidvonsela emanti ngemsele, ngekuletsa imphungushe ebhubesini. Labatsi asihambisani batawesekela ngalokusenganekwaneni.

(2)

13.7 Ingcikitsi yalenganekwane bucili. Loku kushiwo ngobe imphungushe yenta

bucili bekwesulela sigwebo sayo sekubulawa kwemphisi ngekucamba emanga itsi yimphisi letsakatse libhubesi? (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(3)

TIBONGO TENGWENYAMA MSWATI II 13.8 Yimvumelwanosigcino lecondzile ya-li-/Yimvumelwanosigcino. (1) 13.9 Ititjela kutsi Mswati abeyinkhosi lelwa timphi/ Ititjela kutsi Mswati wahlasela

sive saMphephetse nesaMabhoko/Mswati uhlasela ngensongo.

(1) 13.10 Washisela tikolo taba timbili ngekushisela kusaNdlela naMneli/ Umugca 10. (1) 13.11 Ngulencane, lehanjwa bantfu ngetinyawo/Yindlela leyentelwe kuhanjwa

ngetinyawo/Yindlela lengahanjwa ngemoti. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(1)

13.12 Kutsi tintfo takhe tonkhe abetenta ngemjako/ngekusheshisa. (2)

Page 18: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 18 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

13.13 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako: Bayethe sicubulo

lesisetjentiswa nakukhotsanyelwa/nakudvunyiswa/nakubongelelwa emakhosi eMaswati, kuyamfanela Mswati ll ngobe naye uyinkhosi yeMaswati. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

13.14 Imibono itawehluka. Labatsi uphumelele, batawesekela ngalokulandzelako:

Imamba luhlobo lwenyoka lenelulaka futsi lenebutsi lobubulalako, kubita Mswati ll ngemamba kuyahambelana ngobe naye bantfu ebebagwaza ababulale. Labatsi akakaphumeleli batawesekela ngalokusetibongweni.

(2)

[25] SAMBA SESIGABA B: 25

Page 19: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 19 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

SIGABA C: UMDLALO

UMBUTO 14: UMBUTO LOYINDZABAMBHALO

KUTAWUBA NJALO – SZ Simelane

Sakhiwo sendzabambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo.

Emasu lasetjentiswe nguLaHleta ekwenta Ncobile aphile ngendlela lefunwa nguye futsi ente lokufunwa nguye kuphela.

Singeniso Bahlolwa bachaza sihloko naloko labatawucoca ngako etindzabenimbhalo tabo ngekutsi basho kutsi bonkhe batali baba nenjongo netifiso letinhle ngebantfwana babo, njengaLaHleta labefisa kutsi Ncobile aphile ngendlela lefunwa nguye kuphela. Bahlolwa kulindzeleke kutsi bavete ngalokufisha emasu lasetjentiswe nguLaHleta ekuphumeleliseni injongo yakhe, njengekulinga kumkhetsela lekunguye lafanele kutsi amtsandze, kucela lusito lwemnakabo ekucecesheni Ncobile, kwetama kushisa sitfombe saGedlembane, njll.

Umtimba Bahlolwa bangahle bavete kabanti tigameko letiveta emasu lasetjentiswe nguLaHleta ekwenteni Ncobile ente lokufunwa nguye, letifaka ekhatsi leti letilandzelako: Sib. • Wacela lusito lwemnakabo, Hleta, lwekutsi atewakha abuye eluleke Ncobile kutsi

ehlukane nekugcolotela sitfombe saGedlembane ngenjongo yekumenta kutsi akhohlwe ngaGedlembane.

• Wavumelana nemnakabo ngekwenta lisu lekubulala Gedlembane ngekumfakela shevu ngobe angafuni ashade naNcobile.

• Washisa sitfombe saGedlembane ngenhloso yekwehlukanisa Ncobile kutsi aloku akhumbula Gedlembane lasashonile.

• Lokunye, walandza timbali lebetibekwe nguNcobile ethuneni laGedlembane ngobe bakholelwa ekutsini kuya emathuneni ungumntfwana kuyahlola, kantsi futsi bekuyindlela yekumenta kutsi advube angaphindzi aye emathuneni.

• LaHleta watjela Ncobile kutsi uyamenyanya Mphotfo ngobe amubi futsi aphuyile. Injongo bekukulinga kumkhetsela lokunguye lafanele kutsi amtsandze.

• LaHleta wacela umkhula wakhe (babekati waNcobile LaMagagula) kutsi amsite ngekucecesha Ncobile ngekutsi bamshaye bobabili atewehlukana naMphotfo.

• LaHleta wababata buhle baCelani nekutsi uhamba ngelunyanyavu lwemoto lolukhala umculo lawutsandzako ngobe afuna kuhhunga Ncobile kutsi abuyelane naCelani.

• LaHleta wala kuyewuhlola Ncobile neluswane lwakhe esibhedlela ngenjongo yekutsi aze atisole kuloko lakwentile, ngekungenti lokufunwa nguye.

• Wemukela Ncobile nakabuya ekubhungukeni ngenhloso yekutsi sewutawutfobela imitsetfo yakhe.

• Wavuma kusala nemntfwana waNcobile ngenjongo yekutsi Ncobile utawumtfobela kuko konkhe lakushoko ngobe sekasala nemntfwanakhe.

• Wala kutdi Bantfu belisontfo basite Mphotfo kute naNcobile atewumala ngoba angafunwa nabantfu belisontfo.

• Wavuma kutsi Ncobile atekwe ng\mphotfo ngoba asangudokotela ngaloko ente lokufunwa nguye.

(Naletinye tigameko letigcamisa emasu lasetjentiswe nguLaHleta ekuphumeleliseni injongo yakhe yekwenta Ncobile aphile ngendlela lefunwa nguye kuphela, letingakabalwa lapha temukelekile).

Page 20: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 20 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

Siphetfo

Bahlolwa basonga konkhe loku lebebacoca ngako lapha ngenhla, ngekuphawula kutsi onkhe emasu lasetjentiswa nguLaHleta ekucaleni kwalomdlalo akazange ayiphumelelisa injongo yakhe ngobe kuyo yonkhe imitamo layenta, Ncobile bekacinisa inhloko. Emasu akhe ate aphumelela ekugcineni lapho Ncobile sekabuya ekubhungukeni.

CAPHELA: Bahlolwa kumele bacaphune tigameko letisemdlalweni letesekela imibono yabo.

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZABAMBHALO, SICHIBIYELO B na C [25]

UMBUTO 15: IMIBUTO LEMIFISHA

KUTAWUBA NJALO – SZ Simelane

15.1 Utfukutseliswe kutsi Ncobile umente silima watewuhlala naye ngenkhani abe ati kahle kutsi lesisu saCelani/Kudzelelwa nguHleta ngekumbita ngesilima lesingakaphili kahle engcondvweni/Kukhunjutwa ngetintfo letibuhlungu emphilweni yakhe tekutsi akanabatali/Kutsi Ncobile amfihlele kutsi bakubo bayile kuyewubika sisu kaMavimbela njengekusho kwaHleta/ Kusongelwa nguHleta/ Abetfukutseliswa simo sakhe, njll.

(2)

15.2 Kungenteka wabangelwa tento taNcobile langatitsandzi letinjengekungahloniphi, kufuna kutilinganisa nenina, kwenta tintfo ngobe atsi uyamlaya, njll/Kudliwa satelo sekutsi uyabandzakanyeka ekufeni kwaGedlembane njengobe nguye lowatfumela Ncobile nekudla lokunashevu kwekutsi amphatsele nakayewumhlola/Buhlungu bekutsi utondvwa nguNcobile abe amtala/ Kushonelwa ngumyeni wakhe/ Kutsi Ncobile wakhuleliswa ngumuntfu loluphuya nalamenyanyako futsi, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

15.3 Kubuyisana kwaLaHleta naMphotfo/ Kungenelela kwebangani baNcobile bameluleke kutsi bacolelane naMphotfo/ Ngumntfwana waNcobile lofute Mphotfo/ Kwelapha LaHleta ngaphandle kwekumbaliselakutsi wamentani, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

15.4 Imibono itawehluka. Labatsi uphumelele batawesekela ngekutsi: Ncobile uba nenkinga yekushonelwa singani sakhe Gedlembane, lobo bumatima labukane nabo uyabuncoba ngekutsi kuboshwe Hleta njengembulali/Ncobile utsandzana naMphotfo lowenyanywa nguLaHleta naHleta, lenkinga ugcine ayincoba ngekutsi agcine asashada naMphotfo/Wehlule unina namalume wakhe ngekuphumelelisa intsandvo yakhe/ Waphumelela kufundza, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Labatsi akakaphumeleli batawesekela ngalokusemdlalweni.)

(2)

15.5 Luvutfondzaba lwalomdlalo lutfolakala lapho boNcobile naMphotfo bashada khona. Siphetfo salesakhiwana sekuhamba kwaNcobile asibanga naligalelo ngobe nakubukwa luvutfondzaba, bayashada boNcobile naMphotfo.

(2)

15.6 Ngesintfu lesento saboLaHleta asentiwa ngobe kukholelwa kutsi labafile bayahlonishwa/tintfo tasemathuneni atitsatfwa tiyiswe ekhaya/Kususwa kwetimbali akunagalelo lelitseni ebudlelwaneni baNcobile naGedlembane/ Ngesintfu akuyiwa ethuneni lemuntfu longesiso sihlobo sakho ngaphandle kwemvume yemndeni, loko kusho kutsi bebangenamvumo, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

Page 21: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 21 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

15.7 Imibono itawehluka. Labatsi wente kahle batawesekela ngekutsi: Kube

wamcosha mhlawumbe Ncobile bekatawuduka nelive alahlekelwe nalikusasa lakhe ngobe atawube angakafundzi/Wente sento lebesingentiwa nguwo wonkhe umtali njengobe abengubabekati wakhe/ Sento lesivamile emmangweni kutsi nangabe umntfwana umtala kakhulukati nakalitinyo lekubulala, ungamyekeleli/ Ncobile abecala kutfola umntfwana ngaloko abekudzinga kwesekelwa, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) Labatsi akakenti kahle batawesekela ngalokwenembako.

(2)

15.8 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako: Bebangeke

bayewumfuna kuMphotfo ngobe bebangasenandzaba naNcobile ngenca yetento takhe tekungabahloniphi/Batali baNcobile bebamtondza Mphotfo kutsi bebangaya bayewumfuna lapho/Batali baNcobile bebati kutsi ngalelinye lilanga nangabe sekanetinkinga, utawubuya ekhaya. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) (Kunye kwaloku.)

(2)

15.9 Kwakhelwa indlu yekulala/ Kuphiwa emaphasela ekudla/ Kunikela

ngesihlalomasondvo/Kumupha imali yekubukelela simo semphilo yakhe, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

15.10 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku lokulandzelako: Kuyewenta luphenyo

ebanganini baNcobile/ Kuya kuLaMagagula ayewutfola liciniso ngekubikwa kwesisu saNcobile kaMavimbela/ Kulindza lilanga lekukhululeka kwaNcobile bese ubala emalanga akhe ekukhulelwa/ Kwenta luhlolo lwengati kutfola lwati lwelufutontalo, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

15.11 Timphendvulo titawehluka, tifake ekhatsi leti letilandzelako:

• Saga: Licala lembula ingubo lingene. Lesaga sichaza kutsi umuntfu uyalitfwala licala langalati njengaGedlembane. Ncobile abengasebentisa lesaga kucinisekisa Gedlembane kutsi naye uyabona kutsi akusuye lobulele LaMkhwanazi, umane ubhocwa ngelicala nje.

• Unindvwa ngebubendze inyama ungakayidli. Lesaga sichaza umuntfu lovunyiswa intfo langakayenti lowetfweswa licala langalati njengaGedlembane. Lesaga Ncobile abengasisebentisa nangabe ema naGedlembane kutsi ucanjelwa emanga kube kungesuye lobulele LaMkhwanazi. (Naletinye timphendvulo letinembako temukelekile.)

(2)

15.12 Imibono itawehluka. Labatsi abefanele, batawesekela ngekutsi: Ncobile

bekasesengumntfwana wesikolo, nasiyekelwa lesitfombe singashiswa besitamtsikameta emsebentini wakhe wesikolo njengobe besesihlala etincwadzini takhe/ Lesitfombe singagcine sesenta ingcondvo yakhe ingafuni kusuka kulomuntfu losashonile/ Bekafuna kuncamula budlelwano lebebukhona emkhatsini waNcobile naGedlembane/ Bekafuna kutsi Ncobile akhohlwe ngaGedlembane, akhone kuchubekela embili nemphilo/ Bekafuna kuveta imiva yakhe yekwenyanya Gedlembane, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.) Labatsi abengakafaneli batawesekela ngalokusemdlalweni. Kushisa sitfombe bekungeke kuntjinje indlela Ncobile abeva ngayo ngaGedlembane/ Bekululungelo laNcobile kuba nesitfombe saGedlembane

(3) [25]

Page 22: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 22 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

UMBUTO 16: UMBUTO LOYINDZABAMBHALO LAMI LISIPHETFO – JJ Thwala Sakhiwo sendzabambhalo kumele sivete singeniso, umtimba nesiphetfo. Emasu lasetjentiswe nguSomhlolo ekuphumeleliseni injongo yakhe yekuhlanganisa nekuhlalisana ngekuthula nato tonkhe tive letibomakhelwane kanye naso sonkhe sive sakhe. Singeniso Bahlolwa bachaza sihloko naloko labatawucoca ngako etindzabenimbhalo tabo ngekutsi basho kutsi, injongo yemakhosi lamanyenti kutsi awatsandzi kuhlala ngekucabana netive tawo, njengaSomhlolo. Bahlolwa balindzeleke kutsi bavete ngalokufisha emasu lasetjentiswe nguSomhlolo ekuphumeleliseni injongo yakhe, lafaka ekhatsi, kugwema kuhlasela ngemphi akhetse kukhulumisana, kuteka tintfombi tetive labekadze akhelene nato, kutfuma tindvuna emakhosini lakhelene nawo, njll. Umtimba Bahlolwa bangahle bavete kabanti tigameko letiveta emasu lasetjentiswe nguSomhlolo kute akhone kuhlanganisa nekuhlalisana ngekuthula nato tonkhe tive letibomakhelwane kanye naso sonkhe sive sakhe, letifaka ekhatsi leti letilandzelako: Sib. • Somhlolo wasebentisa lisu lekucela imibono etindvuneni takhe kuko konkhe

lakwentako ngenjongo yekutsi kube nekubambisana kulomshikashika wekufuna kwakha kuvana nesive sakhe.

• Watfuma tindvuna, Sikhunyane naTichele, kutsi tiyewumakhela buhlobo ngekuyewumtekela Tsandzile kaZwide inkhosi yebeNguni ngenhloso yekudala kuthula kulamave lamabili.

• Wamema Nkhasa emgidvweni lapho efike wamnika tinkhomo letimhlophe leti-20, wambeka kutsi abe sikhulu saseLubonjeni, wamnika nebuholi belibutfo Tinkhasa kute kudaleke kuthula emkhatsini wabo.

• Somhlolo watfuma Nsibandze kaMabhoko kuyewumtekela Letsalucolo ngekutsi kushiywe tinkhomo leti-15 kute babe tihlobo ngenjongo yekuletsa kuhlalisana lokuhle.

• KaMashobeni kwatfunywa Sigogodvolo kuyewuteka Tsenjiwe ngenhloso yekwakha buhlobo lobutawuletsa kuvana nekusebentisana kuletive letimbili.

• Somhlolo wasebentisa lisu lekuvakashela Bhocwana sikhulu saseLusushwana lesesatjwako, wasiphatsela tinkhomo leti-12. Ekuvakasheni kwakhe nemabutfo kwafikwe kwabekwa phasi tikhali njengeluphawu lwekuthula.

• Wahlanganisa tonkhe tikhulu kaLobamba kute tetfule imibiko ngaletikwatiko ngaMahubhulu ngenhloso yekutfola konkhe lokungemanga lokukhulunywe nguMahubhulu.

• Somhlolo wahlela umhlangano netindvuna Nsibandze, Sikhunyana naMahubhulu kutewuveta imibiko yetikhulu letsintsa emacebo aMahubhulu nekuveta sigwebo labekelwe sona, inhloso bekukudala kuthula eveni laNdvungunya.

Labanye bahlolwa batawuyibeka ngalenye indlela: Sib. • Ngebikwekwenta lokutsile abebonisana netindvuna takhe. • Wateka tintfombi tetive tabomakhelwane kwakha buhlobo. • Abepha tikhulu tinkhomo abuye atibeke etikhundleni • Abemema tikhulu etibhimbini kaLobamba, njll.

Page 23: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 23 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

(Naletinye tigameko letigcamisa emasu lasetjentiswe nguSomhlolo ekuphumeleliseni injongo yakhe yekuhlanganisa nekuhlalisana ngekuthula nato tonkhe tive letibomakhelwane kanye naso sonkhe sive sakhe, letingakabalwa lapha temukelekile.) Siphetfo Bahlolwa basonga konkhe loku lebebacoca ngako lapha ngenhla, ngekuphawula kutsi emasu lasetjentiswa nguSomhlolo ekuphumeleliseni injongo yakhe yekuhlanganisa nekuhlalisana ngekuthula nato tonkhe tive letibomakhelwane kanye naso sonkhe sive sakhe, tayiphumelelisa injongo yakhe ngobe emva kwekusebentisa lamasu, sive sakhe sahlalisana ngekuthula netive letibomakhelwane. CAPHELA: Bahlolwa kumele bacaphune tigameko letisemdlalweni letesekela imibono yabo.

BONA EMARUBHRIKI EKUMAKWA KWENDZABAMBHALO, SIGABA B ne–C. [25] UMBUTO 17: IMIBUTO LEMIFISHA LAMI LISIPHETFO – JJ Thwala 17.1 Mahubhulu akakakhohlwa kutsi bakubo batfunjwa ngemuva kwekubulala

lusendvo lolunyenti lwakubo, ngaloko ufuna kutiphindziselela.

(2) 17.2 Ngekwelisiko leSiswati inkhosi lekumele itsatse tintsambo tekubusa kumele

italwe ngunina wesive, njengakulomdlalo inkhosi leyitawulandzela itawutalwa nguTsandzile, Mahubhulu akanayo ingati yasebukhosini uyindvuna yaSomhlolo, ngaloko kute latakuzuza ngekuketula Somhlolo. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

17.3 Sicakacaka. Kuletheksthi kunekungaboni tintfo ngaso linye emkhatsini

waMahubhulu naSomhlolo. Tonkhe tindvuna tita nemasu ekutama kugucula umcondvo waMahubhulu, lokwenta netetsamelilwati tifune kwati kutsi lenkinga leshubile iyawugcina ngani njengobe Mahubhulu angafuni kuntjinta umcondvo wakhe.

(2)

17.4 Ngulesento lapho atfumela emabutfo eMahubhulu kutsi ayewuviva. Lesento

usente ngaphandle kwekutsi abikele inkhosi/Lapho inkhosi imekhuta ngekuya kaMabhoko, uveta kutsi lakwentile uyakwati futsi lakhe lisiphetfo kuloko. Loku kukhomba kubukela phasi inkhosi. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile).

(2)

17.5 Sifundvo lesikulomdlalo kuhlalisana ngekuthula nanibantfu. Lalabasikati

lababalwe kuletheksthi bangemakhosikati aSomhlolo labuya netindvuna etiveni letibomakhelwane natitfunywe kuyewucela buhlobo lobuhle emkhatsini waletive nesive saSomhlolo, kute kudaleke kuthula ngobe kungasayikuba nekuhlaselana kulamave, njll. (Nalamanye emaphuzu lanembako emukelekile.) (Kubili kwaloku.)

(2)

Page 24: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 24 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

17.6 Imibono itawehluka ifake ekhatsi lokulandzelako: Somhlolo bekakholelwa

ekukhulumisaneni nekuva imibono yalabanye nakunenkinga lekumele idzingidvwe njengobe kwentiwa naseNingizimu Afrika/Bobubili lobuholi bufaka ekhatsi bondvunankhulu netindvuna/Yomibili lemibuso isebentisa umbuso wentsandvo yelinyenti, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile.)

(2)

17.7 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku: Mahubhulu bekati kutsi utawutfola

sijeziso lesimatima/Mahubhulu bekabona kulihlazo kutsi ehliswe esikhundleni sebundvuna/Bekabalekela kutsi umndeni wakhe ungacoshwa kuleyo ndzawo/ Bekabalekela kuhlawuliswa kamatima, njll. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile).

(2)

17.8 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku: Indlela letintfombi letitekwa ngayo

ihlukumeta emalungelo ato ngobe atinikwa litfuba lekutikhetsela/Loku kuhlukumeta emalungelo etintfombi. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile).

(2)

17.9 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku: Timfanela ngekutsi Mahubhulu

uliphiciphici, uyishaya emuva ayishaye embili. Loku kuvela lapho atenta indvuna letsembekile yaSomhlolo kantsi umudla titsendze, uhlanganyela netitsa taSomhlolo kutsi amhlasele aketule umbuso wakhe. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile)

(2)

17.10 Imibono itawehluka ifake ekhatsi loku: Nakubukwa sikhatsi lendzaba

leyenteka ngaso lokukusemandvulo, loku lokwenteka kuletheksthi kuyangcubutana naso, kutsi inkhosi icele imibono yetindvuna tayo nakunenkinga yintfo lengakavami/ngalokwetayelekile inkhosi kuba ngiyo lechamuka nelivi lalokufanele kwentiwe kantsi kulomdlalo tindvuna kuba ngito letita nemibono. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile).

(2)

17.11 Lesaga sichaza kutsi umntfwana ufuta umtali wakhe ngetento latentako.

Kulomdlalo indlela Somhlolo labesombulula ngayo tinkinga tesive iyefana naleyo yenina, Somnjalose. Bobabili bebakholwela ekusonjululweni kwetinkinga ngekucocisana. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile).

(2)

17.12 Labangavumelani nalombono batawesekela ngekutsi: Somhlolo

akangabekwa licala ngobe Mahubhulu utibulele yena ngekubalekela emacala lawadalile/ Somhlolo angabekwa licala ngobe bekasengakasikhiphi sigwebo ngalesikhatsi Mahubhulu ayewutibulala/Somhlolo bekangeke ambulale Mahubhulu ngobe bekangakholelwa ekucitseni ingati, njll. Labavumelana nalombono batawesekela ngalokusemdlalweni. (Naleminye imibono lenembako yemukelekile).

(3)

[25]

SAMBA SESIGABA C: SAMBA SAKO KONKHE:

25 80

Page 25: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 25 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe Phenya

SIGABA A: IRUBHRIKI YEKUHLOLA INDZATJANAMBHALO YENKONDLO [10 EMAMAKI]

Timphawu Emalengiso Licophelo lelisetulu Lokwenetisako Lokusilele Lokungaphumelelisi LOKUCUKETFWE Kuchazwa kwesihloko Kujula kwemibono, Kwesekela nekuvisiswa kwetheksthi 6 EMAMAKI

5-6 4 3 2 0–1 -Sihloko sichazwe ngalokujulile -Luchungechunge lwemaphuzu lababatekako ekwesekela lacashunwe enkondlweni -Luhlobo lwembhalo kanye nenkondlo kuvisiswa ngemalengiso

-Sihloko sichazwe ngelicophelo lelisetulu kukhomba kusivisisa -Emaphuzu ekwesekela ayevakala kodvwa akaketfulwa ngendlela lelindzelekile -Luhlobo lwembhalo kanye nenkondlo kuvisiswa ngelicophelo lelisetulu

-Sihloko sichazwe ngalokwenetisako -Akhona lamanye emaphuzu lamahle lesesekela sihloko ngalokwenetisako -Leminye imibono yesekelwe kodvwa esikhatsini lesinyenti bufakazi abukholweki -Luhlobo lwembhalo kanye nenkondlo kuvisiswa ngalokwenetisako

-Kuchazwa kwesihloko akwenetisi -Kulukhuni kutfola emaphuzu lesekela sihloko -Luhlobo lwembhalo kanye nenkondlo akukavisiswa kahle

-Sihloko asikavisiswa nakancane -Akukho kucaphuna enkondlweni -Luhlobo lwembhalo kanye nenkondlo akukavisiswa nakancane

SAKHIWO NELULWIMI Sakhiwo, Kuhleleka nekwetfula Kusetjentiswa kwelulwimi, umoya, nesitayela 4 EMAMAKI

4 3 2 1 0-1 -Sakhiwo lesibumbene ngemalengiso -Imibono yakhiwe yahleleka ngalokucace ngemalengiso -Lulwimi, umoya nesitayela kuvutsiwe futsi akunamaphutsa -Emaphutsa eluhlelo, sipelingi netimphawu tekufundza kuyindlala

-Sakhiwo lesicacile lesinemibono lehleleke ngelicophelo lelisetulu -Imibono letfuliwe iyalandzeleka -Kunemaphutsa lambalwa elulwimi, umoya nesitayela

-Bukhona bufakazi lobutsite besakhiwo -Kubumbana nekuhleleka kwemibono kuyenetisa -Lulwimi lunemaphutsa langasho lutfo; umoya nesitayela kuyenetisa

-Sakhiwo sikhomba emaphutsa ekuhlela -Imibono ayikahleleki ngalokubumbene -Lulwimi lunemaphutsa lamanyenti -Umoya nesitayela akukemukeleki

-Sakhiwo lesingemukeleki nakancane -Imibono ihlangahlangene -Lulwimi lolunemaphutsa lamanyenti nesitayela lesingemukeleki -Umoya nesitayela akwemukeleki nakancane

Page 26: NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12...NATIONAL SENIOR CERTIFICATE LIBANGA 12 Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu Emalungelo agodliwe Phenya

Siswati Lulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 26 DBE/Lweti 2017 NSC – Imemorandamu

Emalungelo agodliwe

SIGABA B NE–C: IRUBHRIKI YEKUHLOLA INDZABAMBHALO – YENOVELI NEMDLALO [25 EMAMAKI]

Timphawu Emalengiso Licophelo lelisetulu Lokwenetisako Lokusilele Lokungaphumelelisi LOKUCUKETFWE Kuchazwa kwesihloko Kujula kwemibono, Kwesekelwa nekuvisiswa kwetheksthi 15 EMAMAKI

12–15 9–11 6–8 4–5 0–3 -Imphendvulo lenemininingwane lengemalengiso lababatekako: 14–15 Imphendvulo lenemininingwane lengemalengiso langababateki: 12–13 -Sihloko sichazwe ngalokujulile -Luchungechunge lwemaphuzu lababatekako ekwesekela lacashunwe etheksthini -Luhlobo lwembhalo kanye netheksthi kuvisiswe ngemalengiso

-Imphendvulo lenemininingwane lesecophelweni lelisetulu -Sihloko sichazwe ngelicophelo lelisetulu kukhomba kusivisisa -Lamanye emaphuzu ekwesekela ayevakala kodvwa akaketfulwa ngendlela lelindzelekile -Luhlobo lwembhalo kanye netheksthi kuvisiswa ngelicophelo lelisetulu

-Sihloko sichazwe ngalokwenetisako kodvwa akusito tonkhe tinhlangotsi leticikelelwe ngalokuphelele -Akhona lamanye emaphuzu lamahle lesesekela sihloko ngalokwenetisako -Lamanye emaphuzu esekelwe kodvwa esikhatsini lesinyenti bufakazi abukholweki -Kukhona lokusilele ekuvisiseni luhlobo lwembhalo kanye netheksthi

-Sihloko sichazwe ngekunyanyalata ngaphandle kwemininingwane lesekelako -Ambalwa kakhulu emaphuzu lafanele kwesekela sihloko -Kuncane kakhulu kuvisiswa kweluhlobo lwembhalo netheksthi

-Kuncane kakhulu kuvisiswa kwesihloko -Mncane kakhulu umzamo wekuphendvula umbuto -Imibono ayikholweki -Luhlobo lwembhalo kanye netheksthi akukavisiswa nakancane

SAKHIWO NELULWIMI Sakhiwo, Kuhleleka nekwetfula Kusetjentiswa kwelulwimi, umoya, nesitayela 10 EMAMAKI

8–10 6–7 4–5 2–3 0–1 -Sakhiwo lesibumbene -Singeniso nesiphetfo lesingemalengiso -Imibono yakhiwe yahleleka ngemalengiso -Lulwimi, umoya nesitayela kuvutsiwe futsi akunamaphutsa

-Sakhiwo lesicacile lesinemibono lehleleke ngelicophelo lelisetulu -Singeniso nesiphetfo kanye naletinye tindzima kuhleleke ngalokubumbene -Imibono ihleleke ngelicophelo lelisetulu -Kunemaphutsa lambalwa elulwimi, umoya nesitayela

-Bukhona bufakazi lobutsite besakhiwo -Kuhleleka nekubumbana -Kuhleleka nekubumbana kwemubono kuyenetisa kodvwa kunemaphutsa -Lulwimi lunemaphutsa lambalwa; umoya nesitayela kuyenetisa Kuhleleka kwetindzima kuyenetisa

-Sakhiwo sikhomba emaphutsa ekuhlela -Imibono ayikahleleki ngalokubumbene -Lulwimi lunemaphutsa lamanyenti -Umoya nesitayela akwemukeleki Kuhleleka kwetindzima kunemaphutsa

-Kungahleleki kahle kwesakhiwo kukhinyabeta kubumbana kwemibono -Emaphutsa elulwimi nesitayela lesingakemukeleki kwenta lombhalo ungabi yimphumelelo -Umoya nesitayela akwemukeleki -Tindzima tihlangahlangene

KWEHLUKA KWEMAMAKI

20–25 15–19 10–14 5–9 0–4