ÜÇÜncÜ bÖlÜm: kanun yapim sÜrecİ - yasader.org · burada stk’lara kanun teklifi taslağı...

52

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: KANUN YAPIM SÜRECİ

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KANUN YAPIM SÜRECİ

YASAMA DERNEĞİw w w . y a s a d e r . o r g

A - KANUN TANIMI VE TÜRLERİ

B - KANUN YAPIM TEKNİĞİ

Kimler kanun önerebilir? Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur? Maddelerin kanun içerisindeki sistematik

dizilişi nasıldır? Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

C - KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ

Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir? Komisyon türleri nelerdir? Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir? Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık

Divanı üyeleri kimlerdir? Hangi komisyon hangi işi görüşür? Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konuların görüşüleceğini kim belirler? Komisyonlara gönderilen işler için bir

görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur? Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir? STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar? Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek

değişikliğin sınırı nedir? Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır? Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var

mıdır? Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir çoğunluğu var mıdır? Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STK’lar için ne ifade ederler? Komisyonlarda

görüşmeler hangi aşamalardan geçer? Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler? Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangileridir? Dilekçe Komisyonu’nun görevi

nedir? TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır? Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından hangi işlemler yapılır? Dilekçe sahipleri dilekçelerinin

hangi aşamada olduğunu nereden öğrenebilirler? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri nelerdir? İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konularda başvuru yapılabilir?

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir? Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir? Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir? Komisyonun denetim süreci nasıl işler? AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir? Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK)

görevleri nelerdir? KEFEK STK’lar için neden önemlidir?

D - GENEL KURUL’DA KANUN YAPIM SÜRECİ

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir? Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur? “Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan

gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır? Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’’da bulunması zorunludur? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir? Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar süreyle konuşabilir? Konuşmacılar hangi sırayla konuşur? Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir? Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir? Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler

tarafından ne zaman verilebilir? Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir? Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır? Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

54


Bu bölümde kanun ne demektir? Çeşitleri nelerdir? Bu ayrımların herhangi bir anlamı var mıdır? gibi sorular cevaplandırılacaktır.

A KANUN TANIMI ve TÜRLERİ

Kanun biçimsel anlamda TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği metinlerdir.Maddi anlamda ise, genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kuralları şeklinde tanımlanabilir.

56


57

S İ V İ L T O P L U M İ Ç İ N YA S A M A S Ü R E C İ N E K AT I L I M E L K İ TA B I

Kanun ne demektir?

Kanun ya da yasa ile ilgili tanımlara bakıldığında biçimsel kanun ve maddi kanun olmak üzere iki kanun tanımının yapıldığı görü-lür. Biçimsel tanımda, kanunun kim tarafından yapıldığı öne çıkar. Bu anlamda kanun, TBMM’nin yasama usullerine uygun olarak kabul ettiği işlemdir. Diğer bir anlatımla TBMM tarafından kanun adı altında çıkarılan her işlem kanun adını alır. Ancak TBMM’nin bu tür işlemleri biçimsel açıdan kanun olmakla birlikte maddi an-lamda kanun değildir. Çünkü maddi anlamda kanun; doktrinde “genel, nesnel ve kişilik dışı hukuk kurallarının bütünü” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu durumda örneğin bir ilçe kurulmasına iliş-kin kanun biçimsel açıdan kanun olmasına rağmen maddi anlam-da kanun değildir.

Kanunlar bu ayrım dışında çok çeşitli açılardan sınıflandırılabilir. Burada çok kullanılmakta olan birkaç ayrım üzerinde durulacaktır.

mu olduğuna karar vermek için kanunun yürürlükteki bir kanunda değişiklik yapıp yapmadığına bakmak gerekir. Örneğin Vatandaş-lık Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanun’un 10’uncu maddesinde değişiklik öngören bir kanun çerçeve kanundur.

Geçici kanun (madde)-sürekli kanun (madde)

Geçici kanun (madde) belirli bir süre uygulandıktan sonra yürür-lükte kalmakla birlikte etkisi sona eren kanun iken, sürekli kanun sürekli uygulanmak üzere çıkarılan kanundur. Kanunlar kural ola-rak süreklidirler. Ancak şu durumlarda geçici nitelikli kanunlar çı-karılabilir: Birinci durum, yeni çıkarılan kanun dolayısıyla eski durumla yeni durum arasında uyumsuzluk oluşması ve iki durum arasında uyum sağlanmasıdır. Örneğin bir kurulun yeniden düzen-lenmesi durumunda kurulda eskiden beri çalışmakta olanların du-rumlarının yeni duruma uyarlanmasını sağlayan madde geçici bir maddedir. İkinci durum, geçmişteki bir haksızlığı telafi etmek ya da af çıkarmak amacıyla geçici madde düzenlenmesidir. Örneğin 1985-1992 yılları arasında okuldan atılmış olanların yeniden öğ-renim hakkı kazanmalarına yönelik bir af düzenlemesi geçici bir maddeyle yapılır. Bu durumda geçici kanun, kişileri geçmişteki belirli dönemlerde yasal yükümlülüklerden muaf tutma, kişilere haklar tanıma ya da geçiş döneminde eski dönem ile yeni dönem arasında uyum sağlama amacıyla ana kuralı tümüyle ya da belir-li yönleriyle askıya alan ayrıksı düzenleme olarak tanımlanabilir

Geçici kanunlar genellikle “bu Kanunun yayımı tarihine kadar” veya “….tarihine kadar” gibi işin geçiciliğine işaret eden tarihler içerir. Ancak içinde tarih bulunan her düzenleme geçici madde ol-madığı gibi her geçici düzenleme mutlaka tarih içermeyebilir. Ka-nunda ister süre bulunsun ister bulunmasın belirli süreler geç-tikten ya da belli işler yapıldıktan sonra yasanın/maddenin uy-gulaması sona eriyor ve sürekli bir kanunun maddeleri yürür-lüğe giriyorsa burada bir geçici kanun ya da maddeden söz edi-lebilir.

Kod Kanun-Çerçeve Kanun

Kod kanun belirli bir alanda yeni baştan düzenleme yapan kanu-nu ifade ederken, çerçeve kanun kod kanunlarda değişiklik ya-pan kanunu anlatır.

Daha açık ifade etmek gerekirse yürürlükteki kanunlardan birin-de değişiklik yapılıyorsa, değişikliği yapan kanun çerçeve kanun-dur. Dolayısıyla bir kanunun kod kanun mu yoksa çerçeve kanun

KANUN TÜRLERİ

Maddi-Biçimsel Kod-Çerçeve Geçici-Sürekli Torba-AmaçlıTemel

(Organik)-Kod

58


59


Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun

Temel kanun ya da organik kanun doktrinde toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda belirleyici olan kanun olarak tanımlanır. Bu du-rumda her temel kanun aynı zamanda bir kod kanundur. Bu tür bir belirleyiciliği olmayan, belirli bir alanda yeni düzenleme getiren kanunlar ise kod kanundur ve bunlar temel kanun sınıflamasına girmezler. Örneğin ceza kanunu, ticaret kanunu gibi kanunlar te-mel kanun iken tabipler odasını düzenleyen yeni bir kod kanun te-mel kanun değildir. Temel kanunların neler olacağı genellikle ana-yasalarda düzenlenir ve bu kanunların ağırlıklı çoğunluk esasına göre kabulü zorunlu kılınır.

Ancak ülkemizde çok farklı bir temel kanun tanımı ve uygula-ması geçerlidir. İçtüzükte temel kanunla ilgili olarak çeşitli öl-çütler kullanılmış olmakla birlikte, uygulamada madde sayısı fazla olan ve hızlı görüşme yöntemi uygulanan kanunlar temel kanun olarak anlaşılmaktadır. Diğer bir anlatımla hangi kanunun temel kanun olacağına Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul tarafından karar verilmektedir. Temel kanun olarak görü-şülmesine karar verilen kanunlar fazla maddesi olan kanunlar ol-duğundan, çok maddeli çerçeve kanunların da temel kanun olarak görüşüldüğü görülmektedir. Bu nedenle Avrupa ülkelerinde rastla-nan temel ya da organik kanunlar ile ülkemizdeki temel kanun uy-gulamasını birbirine karıştırmamak gerekir.

Torba Kanun- Amaçlı Kanun

Torba kanun, yasama tasarrufu sağlamak için yasama pratiği-mize girmiş olan ve çok sayıda kanunda değişiklik yapan kanun-lar için kullanılan bir kavramdır. Bu kanunlar genellikle “Bazı/Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” adı altında çıkarılmaktadır.

Kod kanunlar ya da çerçeve kanunlar belirli bir amaca yönelik

olabilirler. Bu amaca yönelik olarak kimi zaman birden fazla ka-nunda değişiklik yapılması gerekir. Örneğin gıdaların denetimi ile ilgili olarak hem mahalli idarelerin görev ve yetkilerinin düzenlen-mesi hem de sağlıkla ilgili çeşitli kanunlarda değişiklik yapılması gerekebilir. Bu durumda çerçeve kanun birden fazla kanunda deği-şiklik yapmasına rağmen bir torba kanundan söz edilemez. Torba kanundan söz edilebilmesi için hem birden fazla kanunda değişik-lik yapılması hem de değişikliklerin amaçlarının birbirinden fark-lı olması gerekir. Örneğin pasaportlarla ilgili bir düzenlemenin ya-nında trafikle ilgili bir düzenleme de yapıldığında torba kanundan söz ediliyor demektir. Ancak bu tür kanunları saptamak her zaman çok kolay olmayabilir.

Torba kanun uygulaması kısa zamanda daha çok kanun çıkar-mak amacına yöneliktir. Ancak bu uygulamanın kanun yapım tekniği ile bağdaştığı söylenemez. Bu yüzden de kanun tasarısı ve teklifi hazırlanmasına ilişkin esas ve usulleri belirleyen yönet-meliklerde torba kanun yönteminin engellendiği görülmektedir.

60


Kanun tasarı ve tekliflerinin hazırlanması belirli şekil ve yöntem kurallarına bağlanmıştır.

Kanun tasarı ve tekliflerinin hazırlanması belirli şekil ve yöntem kurallarına bağlanmıştır.

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere “Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere “Kanun Teklifi” denir.

B KANUN YAPIM TEKNİĞİ

62


63


Ülkemizde yurttaş girişimi mekanizması olmadığı gibi çeşitli kamu idareleri tarafından kanun önerilmesi de mümkün değildir.

STK’ların yasama sürecini harekete geçirebilmek için bakanlıklar düzeyinde ya da milletvekilleri nezdinde girişimde bulunmaktan başka seçenekleri yoktur.

Bir kanun tasarısı veya teklifi hangi kısımlardan oluşur, nasıl hazırlanır? İster tasarı ister teklif olsun kanun önerileri belirli esas ve usullere uygun olarak hazırlanmalıdır. Bu esas ve usullere uyulmadan çı-karılan bir kanun uygulama aşamasında ciddi sorunlar çıkarabilir. Başbakanlık tarafından çıkarılan 17/2/2006 tarihli ve 26083 sayılı

Kimler kanun önerebilir?

Türkiye’deki hukuk sisteminde kanunların önerilmesinin iki kay-nağı vardır. Önerilen metinler öneren makama bağlı olarak kanun tasarısı veya kanun teklifi olmak üzere değişik adlar alırlar.

Bakanlar Kurulu tarafından sunulan önerilere “Kanun Tasarısı”, milletvekilleri tarafından sunulan önerilere “Kanun Teklifi” denir.

Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te söz-konusu esas ve usuller belirlenmiştir.

Söz konusu yönetmeliğe, Başbakanlığın hazırladığı, elektronik or-tamda yürürlükteki mevzuata erişim imkanı sunan “http://www.mevzuat.gov.tr” adresinden “Yönetmelikler” başlığı altından sor-gu yapmak suretiyle ulaşılabilir.

Burada STK’lara kanun teklifi taslağı hazırlamada yardımcı olabi-lecek bazı esaslar aktarılacaktır: Kanun tekliflerinde mutlaka bu-lunması gereken unsurlar:

Her teklifte öncelikle teklifi veren milletvekillerinin TBMM Başkanlığı’na hitaben yazılmış imzalı dilekçelerini içeren tak-dim sayfası (tezkeresi) bulunur.Kanun teklifinin genel amacını belirleyen genel gerekçe ve her maddenin gerekçesini ortaya koyan madde gerekçeleri de teklif-lerde bulunması gereken unsurlardır.

Genel gerekçe ile madde gerekçelerinin, teklife neden gereksinim duyulduğunu olabildiğince kısa ancak ayrıntılı bir biçimde açıklaması çok önemlidir. STK’lar tarafından hazırlanacak teklif taslağı gerekçelerinin ikna edici olması, taslağın teklif haline gelmesi ve teklifin kanunlaşması şansını önemli oranda artırabilir.

KANUN ÖNERME YETKİSİ

Kanun Tasarısı Kanun Teklifi

Bakanlar Kurulu Milletvekili

KANUN

KANUN TEKLİFİ

Maddeler

Madde Başlığı

Madde Metni

TBMMBaşkanlığınaTakdim Yazısı

Teklif MetniGenel Gerekçe

Teklif Başlığı

Madde Gerekçeleri

Tablo veya Liste(varsa)

STK

STK

STK

64


65


Teklifte en önemli bölüm, kabul edilmesi halinde kanun metnini oluşturacak olan başlık ve maddelerdir. Kanunun başlığı kod ka-nunlar için düzenlenen konunun içeriğini yansıtacak şekilde ol-malı, çerçeve kanunlar için değişiklik yaptığı kanunun sadece adını içermelidir. Çerçeve kanun başlıklarında değiştirilen kanu-nun tarih ve sayısına yer verilmemelidir.

Maddeler de madde başlıkları ile madde metinlerinden oluşur. Çerçeve kanunlarla değiştirilen kanunların 1’inci maddesinde de-ğiştirilen kanunun tarihi, sayısı ve adı yer almalı, diğer maddeler-de sadece değiştirilen kanunun sayısı verilmelidir. Çerçeve kanun-ların maddelerinde değişiklik yapılamaz; çerçeve kanun maddele-riyle kod kanunun maddeleri değiştirilir.

Bir tasarı veya teklifin metni hangi bölüm ve alt bölümlerden oluşur?

Kod kanunlar çeşitli bölümlerden oluşabilir. Ancak her kod kanun-da aynı bölümlerin bulunması zorunlu değildir.

Kapsamlı kanunlarda bulunabilen bölümler şöyle gösterilebilir:

Bir tasarı veya teklifin maddeleri hangi bölüm ve alt bö-lümlerden oluşur?

Kanunun maddeleri çeşitli alt bölümlerden oluşur. Maddeler sı-rasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur. Kod ka-nunlarda her fıkra bir numara alır; çerçeve kanunlarda fıkra-lar numaralandırılmaz. Bentler harflerle gösterilir. Bentlerin sı-ralanmasında Türkçe alfabede yer alan bütün harfler kullanılır. Bir maddenin alt bölümleri şöyle gösterilebilir:

KANUN BÖLÜMLERİ

Kitap

Kısım

Madde Madde Madde

Bölüm Bölüm

Kısım

a) bendi b) bendi c) bendi

(1) nolu fıkra (2) nolu fıkra

MADDE

(x) nolu fıkra

1. nolu alt bent

2. nolu alt bent

x. nolu alt bent

Birinci cümle

İkinci cümle

“..” ibaresi

“ ” ibaresi

Bir tasarının nasıl hazırlanacağı Başbakanlık tarafından çıkarılan Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir. Bir kanun teklifi hazırlanırken de aynı usullere uyulur.

66


67


Maddeler kısa ve anlaşılır olarak yazılmalıdır. Maddelerde ayraç içerisinde açıklayıcı bilgilere veya hükümlere yer verilmemelidir.

STK’lar tarafından maddenin hangi bölümlerden oluştuğunun bilinmesi, bir kanun teklifi ya da bir önerge hazırlanmasında önemlidir. Maddenin bölümlerini bilen bir STK temsilcisi çok kısa bir süre içinde görüşlerini bir değişiklik teklifi ya da değişiklik önergesi taslağına dönüştürebilir.

Maddelerin kanun içerisindeki sistematik dizilişi nasıldır?

Kapsamına ve içeriğine göre kanunlarda çeşitli maddeler bulunur. Kapsamlı bir kod kanunda bulunabilecek maddeler şöyle sınıflan-dırılabilir:

Bu şemada görülmeyen ancak sıkça karşılaşılan madde türlerinden biri de ek maddedir. Bunun nedeni kod kanunlarda ek madde bu-lunmamasıdır. Ek madde uygulamasına ancak kod kanunlarda de-ğişiklik yapılmak istendiğinde ve bu değişikliğin mevcut madde-lerden birinde yapılmasının olanaksız olması halinde başvurulur. Kod kanunlarda değişiklik yapılırken değişikliğin ek madde ye-rine mümkün olduğunca mevcut madde metinlerinde yapılmasın-da yarar vardır.

Kanun tekliflerinde yukarıda bulunan maddelerin tümünün bulun-ması gerekmez. Düzenlemenin kapsamına bağlı olarak bu mad-delerin çoğu tekliflerde yer almayabilir. Tekliflerde ana madde-nin yanında yürütme ve yürürlük maddeleri bulunur; diğer bir an-latımla teklifler en az üç maddeden oluşur. Ancak tekliflerde yü-rürlük maddesinin bulunması zorunlu değildir. Yürürlük maddesi bulunmayan kanunlar Resmi Gazete’de ilan edilmesinden 45 gün sonra yürürlüğe girer.

Bir kanun teklifi hazırlanırken nelere dikkat edilmelidir?

Kanun teklifleri, herkesin anlayabilmesi için açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir. Türkçe’de karşılığı varsa yabancı sözcükler yerine Türkçe sözcük-ler kullanılmalıdır. Türkçe’de karşılığı bulunmayan yabancı ke-limeler aslına uygun olarak yazılmalıdır. Örneğin “ekspo” değil “expo” yazılmalıdır. Tekliflerin yazımında Türk Dil Kurumu tara-fından belirlenen imla kurallarına uyulmalıdır.

Uygulamada aksi görülmekle birlikte, kanun yapım tekniği bakı-mından doğru yöntem bir çerçeve kanun ile sadece bir kod kanun-da ve bir çerçeve madde ile kod kanunun sadece bir maddesinde değişiklik yapılmasıdır. Aralarında bağlantı bulunması halinde bir çerçeve kanunla birden fazla kanunda değişiklik yapılabilir. An-cak bu zorunlu bir durumdan kaynaklanmalı ve yukarıda tanım-lanan torba kanuna dönüşmemelidir. Bu kurala uymayan teklifler hem kanunlaşmakta güçlük çekebilir, hem de uygulamada sorun-lar çıkabilir.

Bir kanun maddelerden; maddeler ise sırasıyla fıkra, bent, alt bent, cümle ve ibarelerden oluşur.

STK

MADDE SİSTEMATİĞİ

2. Teşkilat 3. Cezai Hükümler

5. Son Hükümler

4. Tüzük, Yönetmelik

1.Giriş Maddeleri

1.1 Amaç 2.1 Organlar5.1 Yürürlükten

kaldırılan hükümler

5.2 Çeşitli hükümler

5.3 Geçici-hükümler

5.4 Yürürlük ve Yürütme

2.2 Nitelikler

2.3 Görev, yetki, sorumluluk

1.2 Kapsam

1.3 Tanımlarve Kısaltmalar

68


Kanun tasarı ve teklifleri hazırlanırken bir ön araştırma-inceleme yapılması yararlı olur. İlk olarak teklifin Anayasaya ve ülkemiz tarafından kabul edilmiş uluslararası anlaşmalara uygunluğu araştırılmalıdır. Normlar hiyerarşisinin en tepesin-de Anayasa bulunduğundan, bütün kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasa’nın 90’ıncı maddesine göre “Usulü-ne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hük-mündedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgür-lüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konu-da farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklar-da milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.” Bu nedenle ha-zırlanan kanun teklifinin Anayasaya ve o alanda kabul edilmiş bir anlaşmaya açıkça aykırı düşmememesine dikkat edilmelidir. Bu çerçevede mümkünse Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda verilmiş kararları varsa incelenmelidir. İkinci olarak değiştiril-mek istenen kanunun hükümleri arasında ya da çıkarılacak kod kanunun kendi hükümleri arasında çelişki oluşmamasına özen gösterilmeli, kanunun sistematiğine uyulmalıdır.

Kanun teklifleri, açık ve anlaşılır bir dille yazılmalı, kaba ve yaralayıcı ifadelere yer verilmemelidir.

Sıra Sayısı

TOPLUMSAL GEREKSİNİM, TALEP

GENEL EVRAK VE ARŞİV GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

GENEL SEKRETERLİK KANUNLAR VE KARARLAR MÜDÜRLÜĞÜ

KOMİSYON RAPORU

KANUN

SÜRECİN BAŞLAMASI

MİLLETVEKİLİ İlgili Bakanlık Taslağı, HÜKÜMET Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü

KANUN TASARISI, TEKLİFİ, KHK

KANUN TEKLİFİ KANUN TASARISI

KOMİSYONLARDA GÖRÜŞME

KABUL RED

CUMHURBAŞKANLIĞI

RESMİ GAZETE TBMM’YE GERİ GÖNDERME

GENEL KURUL GÜNDEMİNE ALINMA VE GÖRÜŞÜLME

KABUL

STK GÖRÜŞÜ

STK GÖRÜŞÜ

STK GÖRÜŞÜ

GELEN KAĞITLARDA YAYIN

GELEN KAĞITLARDA YAYIN

Komisyona havale

Kanun Yapım Süreci

70


Komisyonlar, yasamanın mutfağıdır; tasarı ve teklifler komisyonlarda olgunlaştırılmakta ve Genel Kurul’da görüşmeye hazır hale getirilmektedir.

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul görüşmelerinde esas alınan komisyonlardır. Tali komisyonlar ise esas komisyonlara görüş bildirebilirler.

C KOMİSYONLARDA KANUN YAPIM SÜRECİ

72


73


Komisyon nedir, STK’lar için neden önemlidir?

Kanun yapım sürecinin mutfağını komisyonlar oluşturur. Komis-yonlarda gerekli inceleme ve araştırmalar yapıldıktan, enine boyu-na görüşülüp tartışıldıktan sonra kanunlar Genel Kurul’da görüş-meye hazır hale getirilmektedir. Bu amaçla kimi zaman alt komis-yonlar kurulmakta ve daha derin inceleme ve araştırmaların yapıl-ması sağlanmaktadır.

Komisyonların çalışma usulü Genel Kurul’a göre çok daha esnek olduğundan STK’ların tasarı ya da tekliflerin oluşturulması sırasında görüşlerini aktarmaları daha kolaydır. STK’lar gerek komisyon, gerekse alt komisyon aşamasında komisyon çalışmalarına katılarak yapıcı katkılarını sunabilirler.

Komisyon türleri nelerdir?

Komisyonlar yasal dayanak açısından Anayasa, İçtüzük ve ka-nunla kurulurlar.

Komisyonların tümü kanun yapımı ile ilgilenmezler; bu komis-yonlar kuruluş kanunlarında kendilerine yüklenen görevleri ye-rine getirirler. Bazı komisyonlar ise sadece tasarı ve teklif görü-şürler, bunlar yasa yapımı ile ilgili komisyonlardır. Tasarı ve tek-lif görüşme yetkisinin yanısıra bir takım özel görevleri de bulu-nan komisyonların varlığını da belirtmek gerekir.

Komisyonlar sürekliliklerine göre de geçici ve sürekli komisyon-lar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Sürekli komisyonlar “Daimi Ko-misyon” ya da “İhtisas Komisyonu” olarak da bilinirler. Geçici komisyonlar olan meclis araştırması ve soruşturması komisyon-ları ise belirli bir süre için kurulurlar.

Komisyonlar hukuki dayanaklarına, sürekliliklerine ve işlevlerine göre aşağıdaki şemadaki gibi sınıflandırılabilir.

KOMiSYONLAR

Yasal Dayanak açısından

Anayasa

Plan ve Bütçe

Soruşturma

Kanunlar

İnsan Haklarını İnceleme

İnsan Haklarını İncelemeMilli Savunma

Adalet

AB Uyum

Çevreİçtüzük

Dışişleri

KİT

KİT Milli Eğitim, Kültür Gençlik ve Spor

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Bayındırlık, İmar,

Ulaştırma ve Turizm

Sağlık, Aile, Çalış-ma ve Sosyal İşler

Plan ve Bütçe

Tarım, Orman ve Köyişleri

Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar,

Bilgi ve Teknoloji

SoruşturmaAnayasa Dilekçe

Dilekçe İçişleri

Yasa Yapımı

Yasa Yapımı

Diğer Araştırma Diğer

Sürekli Geçici

Süreklilik Açısından

İşlevsel Açıdan

AB Uyum

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği

STK

74


75


Şemada değişik açılardan sınıflandırılmış komisyonların tümü gö-rülmektedir. Bu komisyonlardan sadece Hesapları İnceleme Ko-misyonu hukuki gerekçelerle fiilen ortadan kalkmış durumdadır. Bu şemada yer almayan komisyonlardan biri de Adalet ve Anaya-sa Komisyonları’nın üyelerinden oluşan dokunulmazlığın kaldı-rılması ya da milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili tezkereleri görü-şen Karma Komisyon’dur. Bu komisyonlar ilgisiz görüldüklerin-den bu çalışmada ihmal edilmiştir.

Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan farkı nedir?

TBMM İçtüzüğü’nde komisyonlar iki gruba ayrılmıştır:

Yasa yapımı ile ilgili komisyonlar esas ve tali olmak üzere iki-ye ayrılır. Esas komisyonlar nihai kararı veren komisyonlar, tali komisyonlar ise esas komisyona sadece görüş bildiren komisyon-lardır. Bu nedenle esas komisyonlar tasarı ya da teklifi bütün ay-rıntılarıyla ve bütün maddeleriyle görüşmek zorundayken, tali ko-misyonlar tasarı ya da teklifin sadece kendilerini ilgilendiren yönü üzerinde görüş bildirirler. Tali komisyonların ayrıntılar ve bütün maddeler hakkında görüş bildirmelerine bir engel bulunmamak-la birlikte, genellikle ihtisas alanlarına girmeyen konularda görüş bildirmedikleri görülmektedir.

TBMM Başkanlığı’na sunulan kanun tasarı ve teklifleri Başkan tarafından ilgili komisyon ya da komisyonlara esas ve tali olarak gönderilir. Her iş için bir esas komisyon belirlenirken, bir iş birden fazla tali komisyona havale edilebilir.

STK’lar çabalarını daha çok son sözü söyleyen esas komisyonlarda yoğunlaştırmalıdırlar. Ancak bu, tali komisyonlardaki çalışmalara katılmamaları gerektiği anlamına gelmez. Çünkü bazı durumlarda tali komisyonların görüşü esas komisyonun kararı üzerinde belirleyici olabilir. Bu nedenle esas komisyondaki girişimlere daha çok çaba harcanması gerekmekle birlikte tali komisyonlar da ihmal edilmemelidir.

Komisyonların üye sayıları nasıl belirlenir, Başkanlık Divanı üyeleri kimlerdir?

Komisyonların üye sayıları –Plan ve Bütçe Komisyonu’nun 40, KİT Komisyonu’nun 35 ve Meclis Soruşturması Komisyonu’nun 15 olan sabit üye sayısı dışında- değişkendir. Bu sayılar her dö-nem siyasi parti gruplarının tümünün komisyonda adaletli bir bi-çimde temsiline olanak tanıyacak biçimde yeniden belirlenir. Ör-neğin 23’üncü yasama döneminde yasa yapımı ile ilgili komisyon-larının üye sayısı 25 olarak belirlenmiştir.

Genel Kurul’da bu sayılara göre üye seçimleri tamamlanan komis-yonların yaptıkları ilk iş toplanarak kendi üyeleri içinden başkan, başkanvekili, sözcü ve katipten oluşan komisyon başkanlık diva-nını seçmektir.

Komisyonların her birinde siyasi parti gruplarının tümünün mut-laka üyeleri bulunur. Dolayısıyla STK’lar siyasi parti gruplarının herhangi biri aracılığıyla istemlerini komisyonlara iletebilirler.

TALİ KOMİSYON

ESAS KOMİSYON

görüş bildirme nihai kararı verme

Tali komisyonlar esas komisyona

sadece görüş bildiren

komisyonlardır.

Esas komisyonlar nihai kararı veren ve raporu Genel Kurul

görüşmelerinde esas alınan

komisyonlardır.

Plan ve Bütçe, KİT ve Soruşturma Komisyonları

dışındaki diğer komisyonların üye

sayısı siyasi parti gruplarının adaletli

bir biçimde temsiline olanak tanıyacak

biçimde her dönem Genel Kurul’ca

yeniden belirlenir.

Tasarı ve tekliflerin tali ve esas komisyonlara havalesi Başkanlıkça yapılır.

STK

76


77


• Anayasanındeğiştirilmesi• İçtüzükdeğişikliğiteklifleri• Meclisinseçimivefaaliyetleri• Meclisüyelerininstatüsüvehakları• BakanlarKurulununvebakanlıklarınkuluşveçalışmausülleri• Siyasipartilerleilgilikanuntasarıveteklifleri

ANAYASA

• Adaletİşleri• CezaKanunu• MedeniKanun• BorçlarKanunugibitemelkanunlarlailgilitasarıveteklifleri

ADALET

• Genelolarak • Merkeziidarenin, • Mahalliidarelerin, • Memurlukvekamugörevliliğistatülerinindüzenlenmesi,• Emniyet,• Sivilsavunmave• İçişleriileilgilidiğerkanuntasarıveteklifleri

İÇİŞLERİ

• Milligüvenlik,• Savunmave• Askerlikileilgilikanuntasarıveteklifleri

MİLLİ SAVUNMA

• Uluslararasıantlaşmalarınonaylanmasınınuygun bulunmasına ilişkin• TürkiyeCumhuriyetinindışilişkilerininteşkilatlandırılmasıve idaresihakkındakikanuntasarıveteklifleri• Dışilişkilerleilgilidiğerkanuntasarıveteklifleri

DIŞİŞLERİ

• Eğitim,• Kültür,• Sanat• Gençlikvesporişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

MİLLİ EĞİTİM, KÜLTÜR, GENÇLİK VE SPOR

• Uzunvadeliplanlailgiligörülen,• Kamuharcamaveyagelirlerindeartışveyaazalışıgerektiren,• Vakıflar,milliemlak,vergiharçveresimlerleilgili,kanuntasarısı vetekliflerini,• Bütçevekesinhesapkanunutasarıları,• Sayıştaytarafındankanungereğinceverilenraporlar

PLAN VE BÜTÇE

• Sanayi,• Enerji,• Madencilik,• Akaryakıt,• İçvedışticaret,• TEKELileilgilikanuntasarıveteklifleri

SANAYİ, TİCARET, ENERJİ, TABİ KAYNAKLAR,

BİLGİ VE TEKNOLOJİ

• Çalışma,• Sağlık,• Sosyalgüvenlik,• Sosyalyardımişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

• Çevreninkorunmasıvegeliştirilmesiile ilgilikanuntasarıveteklifleriÇEVRE

• Türkiye’dekimevzuatileAvrupaBirliğimüktesebatıarasındaki uyumusağlamayaçalışankanuntasarıveteklifleriAVRUPA BİRLİĞİ UYUM

• Kadınhaklarınınkorunmasıvegeliştirilmesi• Kadınerkekeşitliğininsağlanması,• Buamaçlarlaülkemizdeveuluslararasıalandabukonudaki gelişmelerin izlenmesi,• BugelişmelerkonusundaTBMM’ninbilgilendirilmesi• İlgilikanuntasarıveteklifleri

KADIN ERKEK FIRSAT EŞİTLİĞİ

• Bayındırlık,• Ulaştırma,• Turizmişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

BAYINDIRLIK, İMAR, ULAŞTIRMA VE TURİZM

• Tarım,• Orman,• Köykalkınmasıişleriyleilgilikanuntasarıveteklifleri

TARIM, ORMAN VE KÖYİŞLERİ

SAĞLIK, AİLE, ÇALIŞMA VE SOSYAL İŞLER

Hangi komisyon hangi işi görüşür?Komisyonların görev alanları aşağıdaki gibidir:

78


79


Komisyonlar yukarıda sayılan işleri yapmakla görevli olmakla bir-likte, bu görevleri aktif hale getiren organ TBMM Başkanlığı’dır. TBMM Başkanlığı yukarıdaki ölçütlerin yanısıra geliştirdiği baş-ka ölçütlerle bir işin hangi komisyon ya da komisyonlarda görü-şüleceğine karar vermektedir. Örneğin il ve ilçe kurulmasına iliş-kin bir kanun tasarısı veya teklifi mülki idareyle ilgili olduğun-dan İçişleri Komisyonu’na gönderilmektedir. Ancak il ya da ilçe kurmak bütçe dengelerini de etkilediğinden, teklif aynı zamanda Plan ve Bütçe Komisyonu’na da havale edilmektedir. Kaynak ol-madan il ya da ilçe kurmak olanaksız olduğundan Plan ve Bütçe Komisyonu esas komisyon, İçişleri Komisyonu tali komisyon ola-rak belirlenmektedir. Dolayısıyla hangi işin hangi komisyonda ya da komisyonlarda görüşüleceğine ve hangi komisyonun esas han-gisinin/hangilerinin tali olacağına karar vermede tek bir ölçüt kul-lanılmadığından her somut havaleyi kendi içinde değerlendirmek gerekir.

STK’lar tasarı ya da tekliflerin hangi komisyonlara gönderildiği bilgisini TBMM internet sayfasından öğrenebilir.

Bunun için internet üzerinden izlemeleri gereken adımlar şun-lardır:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETİM bölümünden Tasarı ve Teklifler başlığına tıklanır.

Gelen sayfada tasarı veya teklifin esas numarası ya da tarihi ya da konusu girilir ve “sorguyu başlat” düğmesine basılır.

Gelen formda ‘diğer bilgiler’ düğmesine basılır.

Sayfanın en altında tasarı ya da teklifin hangi komisyonlarda ol-duğu, bunların hangisinin esas hangilerinin tali olduğu, komis-yonlara ne zaman havale yapıldığı, komisyonların işi görüşüp görüşmedikleri, görüştülerse hangi tarihte görüştükleri ve karar tarihleri bilgileri yer alır.

Aynı sayfadan tasarı ya da teklifin metnine ve komisyon raporla-rına da ulaşılabilir.

Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının STK’lar açı-sından önemi nedir?Plan ve Bütçe Komisyonu, bütçe ve kesinhesap kanunu tasarıla-rı dışında mali ve ekonomik hükümler içeren kanun tasarı ve tek-liflerini de görüşür. Örneğin vergi düzenlemeleri, yatırım ve har-cama gerektiren düzenlemeler, kamu personel rejimini ilgilendi-ren kanun tasarı ve teklifleri esas komisyon olarak Plan ve Bütçe Komisyonu’nda rapora bağlanır.

Plan ve Bütçe Komisyonu ayrıca Meclis adına mali denetim ya-pan Sayıştay’ın hazırlayıp gönderdiği raporları görüşme, Sayıştay Başkan ve üyelerini seçme yetkilerine de sahiptir. Ayrıca ilgili ya-saları gereği, Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığı da istemi üzerine Komisyon’a birifing vermek durumundadır.

STK’lar açısından özellikle bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının görüşülme süreci çeşitli açılardan önemlidir. Kesinhesap kanun tasarısının görüşmelerinde, bütçeye konulan ödeneklerin nasıl harcandığı sorgulanabilir. Bütçe kanunu tasarısının görüşmelerinde ise STK’lar kendilerini ilgilendiren kurumların ödeneklerinin artırılması için çalışma yapabilirler. Bütçe ve kesinhesap kanunu tasarılarının komisyonda görüşme süreci STK’lar için bir denetim fırsatı olarak kullanılabilir.

Komisyonları kim toplantıya çağırabilir, hangi konula-rın görüşüleceğini kim belirler?Komisyon toplantılarının yapılmasına karar vermek komisyon başkanlarının yetkisindedir. Toplantı başkan yoksa başkanvekili o da yoksa sözcü tarafından belirlenir ve yönetilir. Komisyon üye tamsayısının 1/3’ü oranındaki komisyon üyesi de belirli konula-rı görüşmek üzere komisyonun toplantıya çağrılmasını isteyebilir. Ancak bu durumda da komisyon toplantı çağrısı komisyon başka-nı tarafından yapılır.

Komisyon başkanları komisyon gündemlerini belirlerken genel-likle hükümetten gelen tasarılara öncelik verirler. Bu nedenle ta-sarıların tekliflere göre görüşülme şanslarının daha yüksek oldu-

STK

STK

80


81


ğu söylenebilir. Ancak kimi acil durumlarda hükümet tasarı hazır-lama yerine çoğunluğuna sahip olduğu siyasi parti grubu aracılı-ğıyla kanun teklifi verdirmekte ve bu teklifler genellikle grup baş-kanvekilleri tarafından imzalanmaktadır. Bu tür teklifler, uygula-mada diğer tekliflerden daha hızlı görüşülürler. Komisyon başkan-larının genellikle kanun tasarılarını ve bu nitelikteki teklifleri gün-deme alıyor olmaları diğer tekliflerin gündeme alınamayacağı an-lamına gelmez. Teklifler de tıpkı tasarılar gibi komisyon başkanla-rı tarafından komisyon gündemine alınabilirler.

STK’lar komisyon gündeminde bulunan tasarı ve tekliflerin görüşülmesini sağlamak için komisyon üyeleri ya da başkanlarına gerekçelerini bildirebilirler; gündeme alınmış bir konuda görüş bildirmek için toplantıya davet edilme ya da gönderdikleri yazılı görüşlerin dikkate alınması isteminde bulunabilirler. Bu görüşler ya da gerekçeler internet üzerinden veya faksla gönderilebileceği gibi yüz yüze temaslarla da aktarılabilir. Komisyon başkan ve üyelerinin STK’ların isteklerini dikkate alarak komisyon gündemi belirlemeleri ya da görüşülmekte olan tasarı ve teklife STK’ların görüşünü yansıtmaları mümkündür. Bunun için STK’ların ele alınmasını istedikleri konulara ilişkin güçlü gerekçeler ve argumanlar üretmeleri sonuç almaları açısından önemlidir.

Komisyonlara gönderilen işler için bir görüşme süresi var mıdır, bu sürenin aşılması durumunda ne olur?

Esas komisyonlara havale edilen işlerin görüşülmesi için bir asga-ri ve bir de azami süre bulunmaktadır.

Komisyona havale edilen işin incelenebilmesi için komisyonda en az iki gün beklemesi ve görüşülmeden iki gün önce de komisyon üyelerine ve diğer ilgililere gönderilmesi gerekir. Ancak acil du-rumlarda bu iki sürenin de göz ardı edilmesi ve işin hemen görü-şülmeye başlanması mümkündür.

Komisyona havale edilen tasarı ve tekliflerin en çok 45 gün için-de esas komisyonlar tarafından sonuçlandırılması gerekir. Ancak

45 gün dolduktan sonra tasarı ya da teklif kendiliğinden Genel Kurul’a inmez.

Tasarı için hükümetin, teklif için teklif sahiplerinin bir dilekçeyle TBMM Başkanlığı’na başvurması gerekir. Başvuruda tasarı veya teklifin azami süre olan 45 gün içinde komisyonda görüşülmemesi nedeniyle doğrudan Genel Kurul gündemine alınması istenir. Ge-nel Kurul’da yapılacak kısa bir görüşmeden sonra oylamayla işin Genel Kurul gündemine alınıp alınmamasına karar verilir. Ancak komisyonlarda görüşülmeden bu şekilde Genel Kurul gündemine doğrudan giren tekliflerin görüşülerek kanunlaşması çok nadir gö-rülen bir durumdur.

Burada anlatılanların tümü esas komisyonlar için geçerlidir. Tali komisyonlarda 10 günlük bir görüşme süresi vardır. Bu süre aşılır-sa esas komisyon tali komisyonun görüşünü bekleyip beklememe konusunda takdir yetkisine sahiptir.

Komisyon toplantılarına kimler katılabilir, STK’lar toplantılara nasıl katılabilir?Komisyon toplantılarına sadece komisyon başkanı tarafından davet edilenler katılabilir. Komisyon başkanları, toplantılara ko-misyon üyelerini, Başbakanlık ve ilgili bakanlıklar ya da yetki-lendirilmiş hükümet temsilcisini, siyasi parti gruplarını, ilgili ko-misyon başkanlıklarını ve kanun teklifinde imzası bulunan mil-letvekillerinden ilk imza sahibini davet etmek zorundadır.

Komisyon üyesi olmayan diğer milletvekilleri de komisyon top-lantılarına katılma hakkına sahiptirler. Komisyon üyesi olmayan milletvekilleri komisyonda söz alarak konuşabilirler ancak oy kul-lanamaz ve değişiklik önergesi veremezler.

Konunun uzmanları da gerekli görülürse komisyon toplantılarına çağrılabilirler.

Basın kuruluşları temsilcileriyle ilgili olarak bir kural bulunma-makla birlikte, uygulamada basına komisyon toplantısına davet yazısı gönderilmektedir. Farklı uygulamalar olmakla birlikte, ge-nellikle görsel basının sadece toplantının başında görüntü alması-na izin verilmekte ve yazılı basının başından sonuna toplantıyı iz-lemesine olanak tanınmaktadır.

Komisyonun toplantıya çağrılması ve komisyon gündeminin belirlenmesi yetkisi komisyon başkanına aittir.

Esas komisyonların kendilerine havale edilen tasarı ve teklifleri 45, tali komisyonların ise 10 gün içinde görüşmeleri gerekir.

STK

82


83


STK’lar konusunda İçtüzükte herhangi bir kural olmamakla birlikte, komisyon başkanlarının uygulamada ilgili STK’ları da toplantılara davet ettikleri görülmektedir. Komisyon başkanları ilgili STK’ları belirlerken kendilerine ulaşan istemleri de dikkate alırlar. Kuşkusuz konuyla ilgilenen bütün STK’ların toplantıya davet edilmesi mümkün olmayabilir. Çünkü hem ilgili bütün STK’ların oturacağı bir mekan hem de çağrılan STK’ların tümünü dinlemeye yetecek zaman bulunmamaktadır. Dolayısıyla toplantıya davet edilecek STK’lar belirlenirken daha çok diğer STK’ları da temsil yeteneğine sahip, kamuoyunda da tanınan, belirli bir alanda yoğun bir etkinliği olan, komisyonu aydınlatmaya ve bilgilendirmeye yeterli olduğu düşünülen STK’lar seçilmeye çalışılmaktadır. Yapılacak seçimin doğru bir seçim olabilmesi için STK’ların da yapabilecekleri şeyler vardır. STK’ların kendileriyle ilgili teklif ve tasarıları izlemeleri, ilgili komisyonlarla temasa geçerek toplantıya katılma isteğinde bulunmaları, hem STK’ların amaçlarının gerçekleşmesi hem de komisyonların konuyla gerçekten ilgili olan STK’ları belirlemesini sağlar. Böylelikle komisyonun daha güçlü bilgilere dayanarak daha doğru kararlar vermesi olanaklı hale gelir.

STK’lar, komisyon toplantılarına katılma isteminde bulunabilmek için komisyonların iletişim bilgilerine TBMM internet sayfası üzerinden ulaşabilirler.

Bunun için izlenmesi gereken yol:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen sayfada bütün ihtisas komisyonlarının adları görünür. İs-tenen komisyon üzerine tıklanır.

Gelen sayfada komisyonun telefon ve faks numaraları, e-posta adresi bulunur. Aynı sayfada komisyonda bulunan işlerin, ko-misyonun raporunu verdiği ve vermediği işlerin linkleri görün-mektedir.

Böylece STK’lar ilgilendikleri tasarı ve teklifin komisyonda gö-rüşülüp görüşülmediğini öğrenebilecekleri gibi, görüşülmemiş bir teklifle ilgili olarak yapılacak görüşmelere katılma istekleri-ni aynı sayfadaki telefon, faks veya e-postayla aracılığıyla bildi-rebilirler.

STK’ların komisyon toplantısına katılmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir?

Komisyonlar genellikle haftanın bir günü sabah saatlerinde çalış-maktadırlar. Genel Kurul’un çalışma saatlerinde komisyon toplan-tısı yapılamadığı için komisyon toplantıları en geç saat 15.00’te sona ermektedir. Bu süre içinde toplantıya davet edilen herkesin ve komisyon üyelerinin tümünün görüşlerini açıklaması mümkün olmayabilir.

Toplantıya davet edilen STK’ların birbirlerinden haberdar da olamayabileceği göz önünde bulundurularak davetli STK’ların toplantıdan makul bir süre önce bir araya gelerek uzlaştıkları noktaları vurgulama konusunda bir strateji oluşturmaları yararlı olabilir. Bu yolla ortak noktalar değişik STK’lar tarafından tekrarlanmamış olur ve STK’ların herbiri diğer STK’larla paylaşmadığı görüşleri açıklama olanağını elde etmiş olur.

Görüşlerin olabildiğince kısa sürede ve net biçimde açıklanması, zaman tasarrufu sağlayarak daha fazla görüşün dile getirilmesine olanak tanır.

Bütün bunlar için iyi bir ön çalışma yapılmış olması STK’ların sürece daha etkin katılımını sağlayacaktır.

STK

STK

Komisyon toplantılarına

sadece komisyon başkanı tarafından

davet edilenler katılabilir.

84


85


Komisyon toplantılarında kimler söz alabilir, toplantıya davet edilen STK’lara söz verilmesi zorunlu mudur?

Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Komisyon başkanları öncelikle komisyon üyeleri ile toplantıya çağırılan hükümet üyeleri ya da temsilcilerine söz verirler. Genel-likle önce hükümet üyesi ya da temsilcisi veya teklifteki ilk imza sahibi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin gerekçesini açıklar. Görüşülmekte olan tasarı ise hükümet tarafından, kanun teklifi ise teklif sahibi tarafından gerekçenin açıklanmasından sonra komis-yon üyeleri görüşlerini açıklarlar ve sorularını sorarlar. Bundan sonra toplantıya katılan komisyon üyesi olmayan milletvekilleri-ne söz verilir.

Toplantıya davet edilen STK’lar ile uzmanlara komisyon başkanları tarafından söz verilir; söz verme zamanı komisyon başkanının takdirindedir. Komisyon başkanları genellikle komisyonun bilgilenme ihtiyacı içinde olduğunu düşündükleri yerlerde ilgili STK temsilcilerine ve uzmanlara söz verir. Ancak bazen zaman darlığı gibi nedenlerle toplantıya davet edilen herkese söz verilemediği de görülmektedir. Bu gibi durumlarda STK’ların görüşlerini yazılı olarak komisyon başkanına, üyelerine ya da komisyon uzmanına iletmeleri yararlı olabilir. Bu görüşler yazılı halde değilse, daha sonra yazılı hale getirilerek e-posta ya da faksla komisyona iletilebilir.

Komisyon görevlileri kimlerdir, komisyon uzmanları ne iş yaparlar?

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon sekrete-ri ve komisyon memuru bulunur. Komisyon uzmanları, komisyon gündeminin hazırlanıp dağıtılmasından komisyon raporlarının ya-zılmasına kadar önemli görevlere sahiptirler.

STK’lar görüşlerini komisyonlara iletmek için komisyon uzmanlarından yardım alabilirler. Yine komisyon uzmanlarından komisyondaki işler ve toplantılar hakkında bilgi alınabilir. Komisyon uzmanlarının bulunmadığı ya da onlara ulaşılamadığı durumlarda komisyon memuru ya da sekreteri de bu konularda yardımcı olabilir. Özetle söylemek gerekirse, STK’lar komisyonla diyalog kurmak istediklerinde başta uzmanlar olmak üzere komisyonun idari görevlileriyle temasa geçebilirler.

Komisyonlarda tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir mi, yapılabilecek değişikliğin sınırı nedir?

Kuşkusuz komisyonda yapılan görüşmeler metin üzerinde bir deği-şiklik yapılması gereğini doğurabilir. Bu durumda verilecek deği-şiklik önergeleriyle metin üzerinde değişiklik yapılabilir. Ancak ko-misyon tarafından yapılabilecek değişikliklerin bir sınırı olmalıdır.

Aksine örneklerine rastlamak mümkünse de, STK’ların değişiklik talebinde bulunurken bu sınırları dikkate alması yararlıdır.

Birinci kural, komisyonda yapılacak değişikliğin sadece değiştirilmek istenen kanunla sınırlı olmasıdır.

Örneğin Dernekler Kanunu’nda değişiklik yapmak üzere hazırla-nan bir tasarı üzerinde verilecek değişiklik önergelerinin sadece bu Kanun’a ilişkin olması gerekir. Bu Kanun görüşülürken Belediye Kanunu üzerinde verilecek bir değişiklik önergesinin işleme alın-maması gerekir.

İkinci kural, önerilen değişikliğin değiştirilen kanunun değiştirilen maddelerine ilişkin olmasıdır.

Örneğin Dernekler Kanunu’nun 5. ve 7. maddelerinde değişiklik

STK

STK

STK

Komisyonların her birinde komisyon uzmanı, komisyon

sekreteri ve komisyon memuru

bulunur.

Komisyon toplantıları komisyon başkanları tarafından yönetilir. Kimlerin söz alacağına komisyon başkanı karar verir.

STK

86


87


öngören bir tasarı görüşülürken aynı Kanun’un 9. maddesine yö-nelik bir değişiklik önergesi verilmemelidir. Bu kuralın istisnası değişiklik önergesiyle yapılmak istenen değişikliğin tasarı veya teklifle çok yakın bir ilgisinin bulunması halidir.

Komisyonlarda değişiklik önergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STK’ların bu tür bir hakları var mıdır?

Komisyonlarda değişiklik önergesi verme ve oy kullanma hakkı yalnızca komisyon üyelerine aittir.

Sadece STK’lar değil, diğer milletvekilleri ve diğer katılımcılar da değişiklik önergesi veremezler ve oy kullanamaz. Ancak bu durum harcanan çabaların boşa gideceği anlamına gelmez. STK’lar ya da diğer katılımcılar tarafından dile getirilen görüşlerin komisyon üyeleri tarafından benimsenmesi halinde her zaman önergeye dönüştürülmesi ve diğer üyelerin oylarıyla kabul edilmesi olasılığı vardır.

Değişiklik önergelerinin belli bir formatı var mıdır?

Değişiklik önergeleri ilgili komisyon başkanlığına yazılmış bir dilekçe biçimindedir. Önergenin komisyon üyelerinden en az birisi tarafından imzalanmış olması gerekir. Önergede ayrıca yapılmak istenen değişikliğin bir gerekçesi mutlaka bulunmalıdır.

Bir önerge ile sadece bir maddede değişiklik yapılması istene-bilir; bütün değişikliklerin tek önergede yapılması istenemez. Önergelerde bir maddenin çıkarılması, bütünüyle değiştirilme-si istenebileceği gibi maddede geçen belirli bir ibarenin cümle-nin, bendin ya da fıkranın değiştirilmesi, çıkarılması ya da bun-ların eklenmesi istenebilir.

STK’ların komisyonda görüş açıklamış olmaları ve bu görüşün haklılığının kabul edilmiş olması, sonuç almak için yeterli değildir. Bu nedenle bu görüşün bir değişiklik önergesi formatında hazırlanması gerekir. STK’ların yukarıda belirtilen kurallar doğrultusunda değişiklik önergesi taslağı hazırlamış olmaları sonuç almaları için önemlidir.

Komisyonun toplanması ve karar alması için belli bir ço-ğunluğu var mıdır?

Komisyonların toplantı yetersayısı, üye tamsayısının 1/3’üdür. Örneğin 24 üyeli bir komisyonun toplanabilmesi için en az 8 üye-sinin hazır bulunması gerekir. Komisyonlar toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar alırlar. Örneğin 8 üye ile toplanan bir ko-misyonun en az 5 üyesinin aynı yönde oy kullanmış olması gere-kir. Ancak toplantıya katılan üye sayısı arttıkça, karar alınabilmesi için gerekli olan sayı da yükselmektedir. Örneğin 20 üyenin katıl-dığı bir toplantıda karar alabilmek için en az 11 üyenin aynı yönde oy kullanmış olması gerekir.

Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyon-lar STK’lar için ne ifade ederler?

Komisyonlar, özellikle inceleme ve araştırma gerektiren konular-da alt komisyonlar kurar. Alt komisyon kurmak sıkı yöntem kural-larından uzaklaşmaya imkân tanıdığı için daha rahat bir uzmanlık çalışması yapılmasını sağlar. Komisyonlar ve Genel Kurul alt ko-misyonlara göre kalabalık kurullar olduğundan ve yöntem kuralla-rına bağlı olduklarından düşüncelerin ifade edilmesi çok kolay ol-mayabilir. Alt komisyonlar bu bakımdan büyük avantajlara sahip-tirler. Çünkü az sayıda kişinin daha sık ve daha uzun zaman dilim-leri için bir araya gelmeleri daha kolaydır. Basın mensupları, top-lantılara girmediğinden milletvekillerinin düşüncelerini rahatça ifade etmeleri kolaylaşır. Alt komisyonlar daha çok kişiyi ve daha uzman kişileri dinleme şansına sahiptirler. Özetle söylemek ge-

Komisyonların toplantı yetersayısı,

komisyon üye tamsayısının

1/3’üdür.

STK

STK

STK

Komisyonlarda komisyon üyelerince verilen değişiklik önergelerinin kabul edilmesiyle, tasarı ve teklif metinleri üzerinde değişiklik yapılabilir.

88


89


rekirse alt komisyonlarda tam bir uzmanlık çalışması yapılabilir.

STK’ların alt komisyonlarda görüşlerini aktarmaları çok daha kolaydır. Bu yüzden STK’ların kendileriyle ilgili konularda kurulan alt komisyonları izlemeleri ve alt komisyon üyelerine bilgi ve belge sağlamaları önem taşır. STK’lar bu amaçla alt komisyon üyeleriyle yüzyüze görüşme talebinde bulunabilecekleri gibi görüş ve önerilerini e-posta ortamında da alt komisyonlara iletebilirler. STK’ların alt komisyon kurulup kurulmadığı, alt komisyon kurulduysa ne aşamada olduğu, alt komisyon toplantılarının ne zaman nerede yapılacağı gibi soruların cevaplarını alacağı görevliler komisyon uzmanlarıdır. Çünkü alt komisyon toplantılarıyla ilgili herhangi bir duyuru bulunmaz.

Komisyonlarda görüşmeler hangi aşamalardan geçer?Komisyonlara havale edilen tasarı ve teklifler aşağıdaki süreci izler:

Komisyonlar kararlarını Genel Kurul’a nasıl bildirirler?

Komisyonlara gönderilen tasarı ve teklifler görüşüldükten sonra bir rapora bağlanarak Genel Kurul’a gönderilir.

Komisyon raporu iki bölümden oluşur: Birinci bölüm, komisyo-nun gerekçelerini açıklayan rapor bölümüdür. Rapor bölümünde görüşülen tasarı veya teklifin adı, esas numarası, Başkanlığa ge-liş ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildiği komis-yonlar, toplantının tarihi ve sayısı, toplantıya katılan temsilciler, tasarı veya teklif hakkında genel bilgiler, varsa alt komisyon rapo-ru ve alt komisyonun çalışmaları hakkında bilgiler, tasarı veya tek-lif hakkında komisyonda ileri sürülen görüşler, komisyonca yapı-lan değişiklikler ve gerekçeleri, hangi üyenin hangi yönde oy kul-landığı gibi hususlar yer alır. Raporun sonunda muhalif kalan üye-lerin muhalefet şerhleri de yer alabilir.

İkinci bölüm, komisyonun kabul ettiği metinden oluşur. Komis-yonca maddede hiçbir değişiklik yapmamışsa sadece maddenin aynen kabul edildiği belirtilir. Değişiklik yapılan maddeler ise de-ğişiklik yapıldığı şekliyle yeniden yazılır.

Yasa yapımı dışında görevleri olan komisyonlar hangi-leridir?

Komisyonlar bölümünde şimdiye kadar kanun yapımı işiyle uğ-raşan komisyonlar ve komisyonlarda kanun yapım süreci anla-tılmıştır. Ancak komisyonların bazıları kanun yapım sürecin-de yer almazlar. Aslında denetim işlevi gören bu komisyonlar STK’ların yoğun ilgisini çekebilecektir.

STK

Komisyonlar tasarı ve teklifleri görüştükten sonra

bir rapor ve bir metin hazırlayarak

Genel Kurul’a gönderir.

Komisyonlar, daha fazla inceleme ve araştırma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir.

Komisyona Havale

Madde üzerinde konuşmalar ve soru cevaplar

Değişiklik önergeleri işlemi

Maddenin önergeli ya da

önergesiz kabulü

Bütün maddeler onaylandıktan sonra tasarının

tümünü oylanması

Önergenin reddi

Tasarının kabulü

RED RAPORU

Tasarının reddi

Her maddenin ayrı ayrı görüşülmesi

Maddelere geçilmesinin

kabulüMaddelere

geçilmesinin reddi

Gündeme alma Tümü üzerinde görüşme


oylanması

Alt komisyon kurulması ve alt komisyon raporu

Önergenin kabulü

90


91


Kanun tasarı ve teklifi görüşebilmekle birlikte başka birtakım gö-revleri de bulunan, bir başka deyişle hem yasa yapımında rol alan hem de denetim işlevi gören veya farklı görevleri bulunan komis-yonlara da ayrıca değinmekte yarar vardır. Bu komisyonlar, Av-rupa Birliği Uyum Komisyonu ve Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’dur.

Dilekçe

Yasa yapımı dışında görevleri olan Komisyonlar

İnsan Haklarını İnceleme KİT

TBMM’de dilekçeler nereye sunulmalıdır?

STK temsilcileri çeşitli taleplere ilişkin bireysel olarak dilekçe haklarını kullanarak Dilekçe Komisyonuna başvurabilirler.

Dilekçe Komisyonu’nun iletişim adresleri şöyledir:

“Türkiye Büyük Millet Meclisi

Dilekçe Komisyonu

06543 Bakanlıklar / ANKARA”

Telefon : 0(312) 420 62 96 - 420 62 97 Faks : 0(312) 420 53 65

Dilekçede aranacak şartlar nelerdir?

Dilekçe Komisyonu’nun görevi nedir?

Dilekçe Komisyonu, kişilerin Anayasada tanımlanmış olan di-lekçe hakkının kullanımını sağlayan bir komisyondur. Anaya-saya göre vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıy-la Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ye yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileriyle ilgi-li başvuru yapanlara sonuç gecikmeksizin yazılı olarak bildirilir.

Dilekçe Komisyonu bu hüküm doğrultusunda kurulmuş olan ve

TBMM’ye sunulan dilekçeleri inceleyerek gerekli işlemleri yapan

bir komisyondur.

DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dilekçinin adı, soyadı

Dilekçinin imzası

Öz veanlaşılır istek ve şikayet

Resmibelgelerinfotokopisi

İdari yolların tüketilmesi

Tarih

Adres

Konu ve özet

Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da bumercilertarafındankararverilmişolmaması

Yasa yapımı dışındaki işlerle ilgili komisyonlar şunlardır:

STK

92


93


Dilekçenin başvuru formu nasıldır? Dilekçenin verilmesi üzerine Komisyon tarafından han-gi işlemler yapılır?

Dilekçe Komisyonu’nun; başkan, başkanvekili, sözcü ve kâtibinden oluşan Başkanlık Divanı, Komisyon’a gelen dilekçe-leri inceleyerek;

1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen,

2. Yeni bir kanunu veya bir kanun değişikliğini gerektiren,

3. Yargı mercilerinin görev alanına giren konularla ilgili olan veya haklarında bu merciler tarafından verilmiş bir karar bulunan,

4. Yetkili idarî makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva et-meyen,

5. Kanunun dilekçede bulunmasını zorunlu gördüğü şartlardan herhangi birini taşımayan dilekçelerin görüşülemeyeceğini kara-ra bağlar.

Komisyon Başkanlık Divanı, bu kararlarını bastırır ve TBMM üyelerine dağıtır.

Dağıtım tarihinden itibaren 15 gün içinde itiraz olunmayan Baş-kanlık Divanı kararları kesinleşir ve durum dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir.

Komisyon Başkanlık Divanı; görüşülemeyeceğini karara bağladı-ğı dilekçelerden, kanun olarak düzenlenmelerinde toplumsal yarar gördüklerinin birer örneğini TBMM Başkanlığına ve Başbakanlı-ğa bilgi olarak gönderir.

Komisyon Başkanlık Divanı’nın görüşülmesini uygun gördüğü di-

Başvuru FormuTÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİDİLEKÇE KOMİSYONU

Konu:

Saygılarımla arz ederim.

Adres:

İlçe / İl:

Tarih..... /..... / .....

Adı Soyadıimza

Dilekçe Komisyonu, vatandaşların ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancıların kendileriyle veya kamuyla ilgili gördükleri dilek ve şikâyetlerini inceleyen komisyondur.

94


95


lekçeler ile uygun görmediklerinden süresi içinde itiraza uğrayan-lar Komisyon Genel Kurulu’na sevk edilir. Komisyon Genel Ku-rulu, kendisine gönderilen dilekçeleri inceleyerek karar konusu olup olamayacakları yönünde bir karar verir.

Komisyon Başkanlık Divanı, Komisyon Genel Kurulu’nca alı-nan kararları bastırır, bütün milletvekillerine ve bakanlara da-ğıtır. TBMM’nin her üyesi Komisyon Genel Kurulu’nun kara-rına, kararın dağıtım gününden itibaren 30 gün içinde gerek-çeli bir yazıyla itiraz edebilir. Aksi halde, dilekçe hakkındaki ka-rar kesinleşir.

Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekçeler için, itiraz ta-rihinden itibaren 30 gün içinde bir rapor düzenleyerek TBMM Başkanlığı’na sunar. TBMM’nin alacağı karar kesindir. Kesinle-şen kararlar, dilekçe sahiplerine ve ilgili bakanlıklara bildirilir.

Bakanlar kesinleşen kararlar hakkında yaptıkları işlemi, kendi-lerine yapılan bildiri tarihinden itibaren 30 gün içinde, Komisyon Başkanlığı’na yazıyla bildirirler. Komisyon Genel Kurulu, bunlardan gerekli gördüklerinin Genel Kurulda gö-rüşülmesini isteyebilir. Bu takdirde, Komisyon kendi görüşünü be-lirten bir rapor hazırlayarak TBMM Başkanlığı’na sunar.

STK temsilcileri dilekçeleri ile ilgili süreci izleyerek ve itiraz edilmesi gerektiğinde milletvekilleri ile temasa geçerek itiraz edilmesi talebinde bulunabilirler. Neden itiraz edilmesi gerektiğine ilişkin argumanlarla birlikte itiraz süresi içinde istemde bulunulduğunda, itiraz mekanizması işletilmiş olur. STK’lar ayrıca komisyon

üyeleriyle temasa geçerek dilekçeleri hakkında bilgi ve belge aktarabilirler.

Dilekçe sahipleri dilekçelerinin hangi aşamada olduğu-nu nereden öğrenebilirler?

Dilekçe hakkını kullananlar, dilekçelerinin hangi aşamada oldu-ğunu Komisyon’un internet sayfasından öğrenebilirler. Bu neden-le dilekçelerinin tarih ve sayısını bilmeleri gerekir.

Dilekçenin tarih ve sayısı bilgisiyle birlikte aşağıdaki adımlar iz-lenir:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR bölümün-den İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen komisyon listesinden “Dilekçe Komisyonu” seçilir.

“DİLEKÇE SORGU” düğmesine basılır.

Gelen sayfada dilekçenin tarih ve sayısı girildikten sonra “Sor-gula” düğmesine basılır.

Dilekçe Komisyonu’nun ilgili sayfasında dilekçelerin izlediği yol, komisyonun verdiği kararlar vb. bilgilere ulaşılması mümkündür.

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’nun görevleri nelerdir?

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyada ve ülkemizde insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izlemek, uygula-maların ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlamak ve başvuruları incelemek amacıyla kurulmuştur. Komisyon’un görevleri, 3686 sayılı İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nda şöy-le sayılmıştır:

STK

STK

96


97


l İnsan hakları konusunda uluslararası düzeyde gerçekleşen geliş-meleri takip etmek,

l Ülkemizce onaylanan uluslararası antlaşmalar ile mevzuatın uyumunu sağlamak için ulusal mevzuatta gerekli değişiklikleri önermek,

l İstem üzerine, diğer komisyonların gündemlerinde bulunan ko-nular hakkında görüş bildirmek,

l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili bireysel başvuruları incelemek,

l Gerektiğinde diğer ülkelerde gerçekleşen insan hakları ihlalleri-ni incelemek,

l İnsan hakları ihlalleri ile ilgili yıllık raporlar hazırlamak.

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na hangi konular-da başvuru yapılabilir?

Komisyon kişi ve kuruluşlardan gelen ve hak ihlali içeren şikayet dilekçelerine işlem yapar.

Temel hak ve özgürlüklerinden birisinin ihlal edildiğine inanan her birey ve STK Komisyon’a başvuru yapabilir. Başvurularda dikkat edilmesi gereken husus ulusal ve uluslararası insan hakları belgelerinde yer alan temel hak ve özgürlüklerden birisine yönelik bir ihlalin var olması iddiasıdır.

Emeklilik sorunu veya benzeri sorunlarla ilgili olarak TBMM Di-lekçe Komisyonu’na başvurulması gerekir. Komisyon’un internet sayfasında da açıklanmış olan başvuru konuları şunlardır:

Komisyona sunulan dilekçeler nasıl gönderilmelidir?

Temel hak ve özgürlüklerinden herhangi birinin ihlal edildiğine inanan her birey ve STK mektup, faks veya e-posta ile Komisyon’a başvurabilir.

Adres:

Türkiye Büyük Millet Meclisi

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu

Bakanlıklar 06543 ANKARA

Faks : (0.312) 420 53 94

E-Posta: [email protected]

Ayrımcılık yasağıÖrgütlenme özgürlüğü

Toplantı ve gösteri yürüyüşü

hakkıBilim ve sanat

özgürlüğüSosyal

güvenlik hakkı Çalışma hakkı

Yaşama hakkı Basın özgürlüğü

İşkence yasağı Eğitim ve öğrenim hakkı

İhraç, sınır dışı veya iade etme yasağı

Kamu hizmetlerine girme hakkı

Seçme ve seçilme hakkı

Hak arama hurriyeti

Konut dokunulmazlığı Engelli hakları Bilgi edinme

hakkıTutuklu ve

hükümlülerin hakları

Adil yargılanma hakkı

Özel hayatın gizliliği hakkı Çocuk hakları Hak ihlali

içermeyenler

Aile kurma ve ailenin korunması

hakkıÇalışma ve sözleşme

özgürlüğüSağlık ve

hasta hakkıSığınma hakkı

Mülkiyet hakkı

Kadın hakları Azınlık haklarıDilekçe hakkı

Uyrukluk hakkı

Düşünce ve ifadeözgürlüğü

Yerleşme ve seyahat özgürlüğü

Kötü muamele yasağı

Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı

Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı

Din ve vicdan özgürlüğü

Haberleşme özgürlüğü

Maddi ve manevi varlığı

geliştirme hakkı

Adli hata sonucu tazminat hakkı

Yaşlıların hakları Çevre hakkı

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, dünyadaki ve ülkemizdeki insan haklarıyla ilgili konulardaki gelişmeleri izleyen, uygulamaların ilgili düzenlemelerle uyumunu sağlayan ve bu konudaki başvuruları inceleyen komisyondur.

98


99


Komisyonla ilgili bilgilere internet üzerinden ulaşılabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadır?

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na Komisyon’un internet adresinden ulaşılabilir.

Bunun için aşağıdaki adımlar izlenmelidir:

http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMİSYONLAR bölümün-den İhtisas başlığına tıklanır.

Gelen komisyon listesinden “İnsan Haklarını İnceleme Komis-yonu” seçilir.

Komisyon sayfasında; komisyon üyelerinden, Komisyon’a baş-vurunun koşullarına, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne baş-vuru formundan formun doldurulma yöntemine kadar çok sayı-da bilgi ve belgeye ulaşılmaktadır.

KİT Komisyonu’nun görevleri nelerdir?

Sermayesinin yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuru-luş ve ortaklıkları, bir başka deyişle kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT) meclis tarafından denetlenir. KİT’lerin hesap ve işlemleri-nin meclisteki denetiminin odağında KİT Komisyonu yer alır. Bu denetimin esasları, 3346 sayılı Kanun’la düzenlenmiştir.

35 üyeden oluşan Komisyon’un kuruluş amacı; kamu kaynağı kul-lanan KİT’lerin durumunu, ulusal ekonomiye faydalı olabilmeleri için özerk bir tarzda, ekonominin kuralları ve gerekleri dahilinde, verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda yönetilerek kuruluş amaçlarına ulaşılıp ulaşılmadığını, faaliyetlerinin mevzuata, kal-kınma planına ve yıllık programlara uygunluğunu denetlemektir.

KİT Komisyonunun internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kit/index.htm adresinden erişilebilir.

Komisyonun denetim süreci nasıl işler?

KİT Komisyonu, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu’nun (YDK) raporları ve kendi belirlediği konular üzerinden inceleme-sini yapar. Bu raporlar, her teşebbüsün bilançosu, mali tabloları ve netice hesaplarıyla birlikte sektör analizi içerisinde performans de-ğerlendirmesini kapsar.

KİT Komisyonu’nun denetlediği KİT’lerin bir kısmı statülerine göre “ibra” edilir; genel kurulları Türk Ticaret Kanunu’na veya özel kanunlara bağlı şirket ve kurumlar üzerinde ise Komisyonda sadece “genel görüşme” yapılır.

Komisyon’un çalışmaları sırasında denetlenen kuruluşların yöne-ticileri ve ilgili bulundukları bakanlık temsilcileri ile Devlet Plan-lama Teşkilatı, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlıkları, YDK yetki-lileri bulunur ve gerekirse dinlenir.

STK

KİT Komisyonu, sermayesinin

yarısından fazlası devlete ait olan kamu kuruluş

ve ortaklıklarını (KİT) Meclis

adına denetleyen komisyondur.

Dilekçelerde aranan şartlar nelerdir?

DİLEKÇEDE ARANACAK ŞARTLAR

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Dilekçinin imzası

Dilekçinin adı, soyadı

Öz veanlaşılır istek ve şikayet

Resmibelgelerinfotokopisi

İdari yolların tüketilmesi

Tarih

Adres

Konu ve özet

Yargı mercilerin görev alanına girmeme ya da bumercilertarafındankararverilmişolmaması

100


101


KİT’lerin durumu seçilen raportörler ve kurulan alt komisyonlar eliyle incelenebilir ve kuruluşlarda yerinde inceleme yapılabilir. Komisyon, alt komisyonların ve raportörlerin raporlarını, YDK raporlarını, ilgili kuruluş ve bakanlıkların görüşleriyle denetlenen kuruluşların cevaplarını birlikte ele alarak kuruluşların durumları-nı inceler. Bunların bilanço ve netice hesaplarını tasvip ederek/et-meyerek yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmemesine ge-rekçeli olarak karar verir.

Komisyon’un, bütün KİT’leri kapsayan raporları basılıp milletve-killerine dağıtılır, TBMM tutanağına eklenir ve hükümete iletilir. Bu raporlara henüz internet üzerinden ulaşılamamaktadır. Dağıtı-lan rapora itiraz edilirse, Komisyon’un itiraza yönelik görüşünü içeren rapor üzerinde Genel Kurul’da genel görüşme açılır. Genel görüşme sonunda yönetim kurullarının ibra edilmesine/edilmeme-sine karar verilir.

İbra edilmeyen kuruluşların sorumluları hakkında genel hüküm-lere göre adli kovuşturma veya işlem yapılabilmesi için karar, TBMM Başkanlığı’nca Başbakanlığa ve ilgili adli merciye bildi-rilmektedir.

22. Dönem’de Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma Genel Müdürlü-ğü, Türkiye Şeker Fabrikaları, Eti Holding, Emlak ve Halk Banka-ları, Atatürk Orman Çiftliği gibi kuruluşların çeşitli yıllara ait he-sap ve işlemleri ibra edilmemiştir.

KİT Komisyonu’nda STK katılımı söz konusu mudur?

Uygulamada KİT Komisyonu’nda STK katılımı yoktur. Hukuki olarak bir engel bulunmamasına rağmen Komisyon’da böyle bir gelenek oluşmamıştır. Komisyon’un, teknik anlamda mali denetim yapan bir işlev görmesi, çalışmalarında STK katkısının alınmayacağı anlamına gelmemektedir.

Örneğin, özellikle sosyal üretim ve hizmet yönü ağır basan KİT’lere ilişkin olarak, bu KİT’lerin üretim veya hizmet sunumundan etkilenenleri temsil eden STK’ların görüşleri, söz konusu KİT’in ekonomik ve sosyal performansının değerlendirilmesine ışık tutabilecektir. Komisyon’un alışık olmadığı STK katılımı, başlangıçta tereddütle karşılanma ihtimaline karşın güncel, sağlam, analitik verilerle desteklenmiş görüşler sayesinde uygulamaya geçebilir.

Avrupa Birliği (AB) Uyum Komisyonu’nun görevleri nelerdir?

AB Uyum Komisyonu, Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine iliş-kin gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek, AB’deki gelişmeleri takip etmek ve bu gelişmeler konusunda TBMM’yi bilgilendir-mek, kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu incelemek üzere 4847 sayılı Kanun’la kurulmuştur.

Komisyonun internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komis-yon/abuyum/index.htm adresinden erişilebilir.

23. Dönem’de 26 üyeden oluşturulan Komisyon’un üyeleri belir-lenirken İngilizce veya Fransızca’yı anlama, konuşma ve yazma düzeylerinde iyi bilen, AB hukuku alanında uzman milletvekilleri-ne öncelik tanınmaktadır.

AB üyelik sürecine Meclis düzeyinde katkı sağlayan Komisyon’un görevleri;

l Kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyerek komisyonlara görüş sunmak,

l Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izlemek ve müzakere etmek,

l Her yasama yılının sonunda Türkiye’nin AB’ye katılım sürecin-

STK

102


103


deki gelişmelere ve Komisyon’un o yılki faaliyetlerine ilişkin bir değerlendirme raporu hazırlamak ve TBMM’nin ve hükümetin bilgisine sunmak,

l AB’deki gelişmeleri takip etmek, gerektiğinde yurt dışında ince-lemelerde bulunmak ve bu gelişmeler konusunda TBMM’ni bil-gilendirmek,

l AB kurumları ile diğer üye ve aday ülke eş parlamentoları ve AB komisyonlarıyla ilişkileri yürütmek,

l AB’ye katılım konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkin ge-rekli bilgi ve dokümanları temin etmek,

l AB’ye katılım konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler dü-zenlemek.

Komisyon, görevleri ile ilgili olarak, bakanlıklardan, genel ve kat-ma bütçeli dairelerden, mahalli idarelerden, üniversitelerden ve di-ğer kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlardan bilgi istemek ve ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkilerine sahiptir. Komisyon gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvu-rabilir. Ankara dışında ve yurt dışında da çalışabilir.

AB Uyum Komisyonu STK’lar için önemli midir?

AB Uyum Komisyonu, AB müzakere sürecini izleyen, AB mükte-sabatına uyumu gözeten, AB mevzuatı çerçevesinde kanun tasarı ve tekliflerini görüşen bir komisyondur.

AB üyelik süreciyle yakından ilgilenen STK’ların Komisyon’la iletişim sağlamaları; AB üyelik süreciyle, AB mevzuatına uyumla ilgili konulardaki talep, görüş ve önerilerini iletmeleri yararlı olacaktır.

Uygulamada Komisyon’da STK katılımının oldukça zayıf kaldı-ğı görülmektedir.

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu’nun (KEFEK) görevleri nelerdir?

KEFEK, kadın haklarının korunması ve geliştirilmesi, kadın er-kek eşitliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar yürütmek, ülke-mizdeki ve uluslararası alandaki gelişmeleri izlemek üzere 5840 sayılı Kanun’la kurulmuştur.

KEFEK’in internet sayfasına http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/kefe/index.htm#” adresinden erişilebilir.

Komisyon’un üyeleri belirlenirken kadın milletvekilleri ile in-san hakları konusunda uzman milletvekillerine öncelik tanınır. Komisyon’un 23. Dönem’de 17 olarak belirlenen üyesinden 5’ini erkek milletvekilleri oluşturmaktadır.

KEFEK’in görevleri;

Kadın erkek eşitliği konusunu ilgilendiren kanun tasarı ve teklif-lerini görüşerek Anayasaya, uluslararası gelişmelere ve yükümlü-lüklere uygunluğunu inceleyip görüş sunmak.

Her yasama yılı sonunda ülkemizde kadın erkek eşitliğinin sağlan-masına yönelik gelişmelere ve Komisyon’un o yılki faaliyetlerine ilişkin bir değerlendirme raporu hazırlamak .

Kadın hakları ile kadın erkek eşitliğini sağlamaya yönelik olarak diğer ülkelerdeki ve uluslararası kuruluşlardaki gelişmeleri takip etmek ve TBMM’yi bilgilendirmek.

Kadın erkek eşitliği konusunda TBMM’nin çalışmalarına ilişkin gerekli bilgi ve dokümanları sağlamak.

Taraf olunan uluslararası anlaşmaların kadın erkek eşitliği ve ka-dın hakları konusundaki hükümleri ile Anayasa ve diğer ulusal mevzuat arasında uyum sağlamak için yapılması gereken değişik-likleri ve düzenlemeleri belirlemek.

AB Uyum Komisyonu, Türkiye’nin AB’ye katılım sürecine ilişkin gelişmeleri izleyen ve müzakere eden, AB’deki gelişmeleri takip eden ve bu gelişmeler konusunda TBMM’yi bilgilendiren, kanun tasarı ve tekliflerinin AB mevzuatına uygunluğunu inceleyen komisyondur.

STK

KEFEK, kadın haklarının

korunması ve geliştirilmesi, kadın

erkek eşitliğinin sağlanmasına

yönelik çalışmalar yürütmek,

ülkemizdeki ve uluslararası

alandaki gelişmeleri izlemek

üzere kurulan komisyondur.

104


105


Kadın erkek eşitliğinin ihlaline ve toplumsal cinsiyete dayalı ay-rımcılığa dair iddialar ile ilgili başvuruları incelemek ve gerekli gördüğü hallerde ilgili mercilere iletmek.

Kadın erkek eşitliği konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler düzenlemek.

Komisyon görevleri ile ilgili olarak;

Kamu idareleri ile gerçek ve tüzel kişilerden bilgi isteyebilir, ilgi-lilerini çağırarak bilgi alabilir.

Görev alanıyla ilgili faaliyet gösteren kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, STK’lar ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuru-luşlarının çalışmalarından yararlanabilir.

Uygun bulacağı uzmanların bilgisine başvurabilir.

Ankara dışında çalışabilir.

Yurt dışında çeşitli çalışmalarda bulunabilir ve etkinliklere katı-labilir.

KEFEK STK’lar için neden önemlidir?

Komisyon, kadın hakları konusunda faaliyet gösteren STK’ların muhakkak irtibat halinde olmasını gerektiren bir komisyondur. Komisyonun kuruluş kanununda, Komisyon’un görev alanıyla il-gili faaliyet gösteren STK’ların çalışmalarından yararlanabilece-ğinin belirtilmiş olması çok önemlidir. Çünkü ilk kez Meclis’le ilgili bir düzenlemede “sivil toplum örgütü” açıkça belirtilmiştir. Diğer komisyonlar, İçtüzükte ve komisyon kanunlarında yer alan ‘fikirlerini almak üzere uzmanlar çağırma/uygun bulacağı uzman-ların bilgisine başvurma yetkisine sahiptir’ hükmünden hareketle STK’larla irtibat sağlamaktadır.

Komisyon’un yasa yapımıyla birlikte denetim işlevi de vardır.

Kadın erkek eşitliğinin ihlal edildiğini veya toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık yapıldığını düşünen STK’lar mektupla veya faksla Komisyon’a başvurabilirler.

Dilekçelerde konuyla ilgili bilginin yanı sıra başvuru sahibinin adı-soyadı, adresi ve imzası mutlaka bulunmalıdır.

KEFEK’in gerek kadın erkek eşitliği konusundaki yasal düzenlemeleri görüşebilmesi, gerek kadınların yaşadığı sorunları, bu alandaki iddiaları ve başvuruları araştırıp inceleyebilmesi, ulusal ve uluslararası gelişmeleri izleyip girişimlerde ve çeşitli faaliyetlerde bulunabilmesi, ilgili STK’ların diyalog ve işbirliğine geçmesi için yeterli nedenlerdir. Yetkileri bakımından dinamik bir komisyon olan KEFEK’le sağlıklı bir STK ilişkisi kurulması ve yürütülmesi, yeni kurulmuş olan Komisyon’un etkinliğini de artıracaktır.

STK

106


107


Genel Kurul görüşmelerin yapıldığı, kanunların ve TBMM kararlarının nihai olarak kabul edildiği yerdir.

Genel Kurul Gündemi genellikle Danışma Kurulu veya siyasi parti gruplarının önerileri üzerine Genel Kurul’ca alınan kararlarla şekillenir.

D GENEL KURULDA KANUN YAPIM SÜRECİ

108


109


Kanun yapmak TBMM Genel Kurulu’nun en önemli işlevlerin-den birisidir. Genel Kurul’da kanun yapım süreci usul açısından birtakım kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uymamak, çıkan kanunu şekil açısından sakatlayarak Anayasa Mahkemesi’nin ip-tal kararı vermesine neden olabilir. Bu nedenle Genel Kurul çalış-malarında aşağıda incelenen kurallara titizlikle uyulmaya çalışılır.

Komisyonda rapora bağlanan bir tasarı veya teklifin görüşmelerine ne zaman başlanabilir?

Basılmış bir komisyon raporunun Genel Kurul gündemine alınma-sı için dağıtılmasının üzerinden 48 saat geçmesi gerekir. Bu süre geçtikten sonra o iş Genel Kurul gündeminin kanun tasarı ve tek-lifleri ile ilgili bölümünün en son sırasına girer. Ancak Danışma Kurulu önerisi üzerine, Genel Kurul tarafından aksi yönde bir ka-rar verilirse bu süre geçmeden de o işin Genel Kurul gündemine ve ön sıralara alınması mümkündür.

Bir komisyon raporunun Genel Kurul gündemine alınması onun hemen görüşülebileceği anlamına gelmez. Çünkü Genel Kurul gündeminin oluşturan başka kısımlar ve her kısımda çok sayıda iş vardır.

Genel Kurul’un gündemi hangi kısımlardan oluşur?Genel Kurulun gündemi aşağıdaki sekiz kısımdan oluşur:

1. Başkanlığın Genel Kurul’a sunuşları

2. Özel gündemde yer alacak işler

3. Seçim

4. Oylaması yapılacak işler

5. Meclis soruşturması raporları

6. Genel görüşme ve meclis araştırması yapılmasına dair öngörüşmeler

7. Sözlü sorular

8. Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler.

İstisnalar hariç, Genel Kurul’un her birleşiminde gündeme geç-meden önce en az 3 milletvekiline gündem dışı söz verilmektedir. Dolayısıyla gündem maddeleri içinde yer almamakla birlikte Ge-nel Kurul görüşmelerinin başında gündem dışı konuşmalar yapıl-maktadır.

Dönem başında, Salı günlerinin denetim konularına ayrılması, Salı ve Çarşamba günleri 1 saat sözlü soru görüşülmesi, Çar-şamba günü sözlü sorulardan sonra ve Perşembe günü kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülmesi, sunuşların ve seçimlerin her gün yapılabilmesine yönelik bir karar alınmaktadır. Ancak uy-gulamada Danışma Kurulu veya siyasi parti grubu önerilerinin Genel Kurul tarafından kabul edilmesiyle kısımların görüşme gün-lerinde değişiklikler yapılmaktadır.

Genel Kurul gündeminin önemli bir bölümünü Başkanlığın Genel Kurul’a sunuşları, sözlü sorular, kanun tasarı ve teklifleri ile ko-misyonlardan gelen diğer işlerin görüşmeleri oluşturur. Diğer gün-dem maddeleri için göreceli olarak daha az zaman harcanır.

“Kanun tasarı ve teklifleri ile komisyonlardan gelen diğer işler” kısmında neler bulunmaktadır ve sıralama nasıl oluşmaktadır?

Genel Kurul gündeminin bu bölümünde komisyonların rapora bağladıkları kanun tasarı ve teklifleri ile dokunulmazlığın kaldırıl-masına ilişkin Karma Komisyon raporları yer almaktadır.

Kural olarak bu kısma giren her yeni iş, en son sırada yer alır. Danışma Kurulu’nun önerisiyle Genel Kurul tarafından aksine bir karar alınmadıkça bu kısımdaki işler sırası geldiğinde görü-şülür. Ancak bu kısımda yer alan işlerin sayıca fazla olması ne-deniyle gündeme yeni giren ve son sıraya yerleşen bir işin gö-rüşülmesi pek mümkün değildir. Bu nedenle uygulamada Da-nışma Kurulu önerisiyle Genel Kurul tarafından bu kısımda yer alan işlerin sırası çok sık değiştirilmekte ve kanunlaşması iste-nen işler ön sıraya alınarak görüşülmektedir. Dolayısıyla, Genel

Genel Kurul görüşmeleri genellikle 3

milletvekilinin gündem dışı

konuşması ile başlar. Genel Kurul gündeminin önemli kısmı kanun tasarı

ve tekliflerinin görüşmelerine,

sunuşlara ve sözlü sorulara ayrılmaktadır.

Genel Kurul gündemi (hangi

tasarı ve tekliflerin görüşüleceği)

genellikle Danışma Kurulu veya siyasi parti gruplarının önerisi üzerine Genel Kurul’ca

alınan kararlarla Salı günleri

haftalık veya iki haftalık olarak

düzenlenmektedir.

Tasarı ve tekliflere ilişkin komisyon raporları bastırılıp dağıtıldıktan sonra Genel Kurul gündeminde sıraya girer ve sırası gelince veya öne alınınca görüşülür.

110


111


Kurul gündeminde yer alan bir komisyon raporunun son sıra-larda bulunması görüşülmeyeceği anlamına gelmediği gibi, bir işin ön sıralarda bulunması da yakın zamanda görüşüleceği an-lamına gelmez.

Görüşülmesine başlanacak bir sıra sayısı için kimlerin Genel Kurul’da bulunması zorunludur?Genel Kurulda bir komisyon raporunun (sıra sayısının) görüş-melerine başlayabilmek için hükümeti temsilen bir bakanın ve esas komisyonu temsilen komisyon başkanının veya yetkili bir komisyon üyesinin Genel Kurul’da hazır bulunması gerekir. Hü-kümet ve komisyon temsilcisi olmadan komisyon raporunun gö-rüşmelerine başlanamaz. Hükümet temsilcisinin mutlaka, görüşül-mekte olan tasarı ya da teklifle ilgili bakan olması gerekmez. Her-hangi bir bakanın varlığı görüşmelere başlamak için yeterlidir. An-cak rapor üzerinde soru cevap işlemi yapılacağından ve önerge-lerle ilgili olarak görüş sorulacağından bakanlar genellikle ken-dilerini ilgilendiren tasarı veya tekliflerin görüşmelerinde Genel Kurul’da hazır bulunur.

Komisyonu ancak komisyon başkanı, başkanvekili ya da sözcüsü temsil edebilir. Komisyonda o rapor için özel sözcü seçmiş olması durumunda, özel sözcüler de komisyonu temsil edebilir.

Hükümet ve esas komisyon temsilcileri komisyon raporunun gö-rüşmeleri sırasında Genel Kurul’da komisyona ayrılmış bölümde birlikte otururlar. Bu bölüm birleşimi yöneten başkanın sağ tara-fındadır. Komisyon sıralarında ayrıca ilgili bakanlık bürokratları yer almakta ve özellikle soru-cevap bölümlerinde hükümet temsil-cisi bakana destek vermektedirler.

Gizli oturum kararı alınmadığı sürece görüşmeler halka açık olup, TRT 3 kanalı üzerinden TBMM Televizyonu’ndan canlı olarak yayınlanmaktadır. STK temsilcileri ziyaretçiler için ayrılan localardan da Genel Kurul çalışmalarını izleyebilirler.

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesi nasıl bir sürece tabidir?

Genel Kurul’da tasarı ve teklifler üzerindeki görüşmeler; konuş-malar, soru cevap işlemi, önerge işlemi ve oylamalar biçiminde dört ana kısımdan oluşmaktadır.

Görüşme süreci şöyle sınıflandırılabilir:

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde izlenecek süreç aşağıdaki gi-bidir:

STK

Tasarı /Teklif Görüşmeleri

Tümü üzerinden görüşme

İnsan Haklarını İnceleme

Gruplar adına

Maddeler üzerinden görüşme

Tümünün oylanması

KonuşmalarKonuşmalar Oylamadan önce son konuşma


oylanmasıÖnerge işlemi

Oylama

Soru CevapSoru Cevap

Esas Komisyon Adına

Esas Komisyon Adına

Şahıslar adınaŞahıslar adına

Hükümet adınaHükümet adına

Gruplar adına

Komisyon raporunun görüşmelerinde hükümet ve komisyon temsilcisi Genel Kurul’da hazır bulunur.

112


113


Tasarı veya teklin tümünün görüşmelerine başlanır. Bu bölümde konuşmalardan sonra tasarı veya teklifin tümü üzerinde soru ce-vap işlemi yapılır. Sonrasında tasarının maddelere geçilmesi oy-lanır. Maddelere geçilmesi reddedilirse tasarı ya da teklif redde-dilmiş olur.

Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi kabul edilirse maddeler üzerinde görüşmeler başlar. Her madde üzerinde konuşmalar yapı-lır. Konuşmalardan sonra soru cevap işlemi ve hemen arkasından önerge işlemi yapılır. Her madde ayrı ayrı oylanır.

Maddelerin tamamının aynen ya da değiştirilerek kabulünden son-ra tasarının veya teklifin tümünün oylanmasından önce istemleri halinde oyunun rengini açıklamak üzere bir milletvekiline lehte, bir milletvekiline de aleyhte söz verilir. Bu konuşmalardan sonra tasarı ya da teklifin tümü oylanır. Oylama sonucunda tasarı ya da teklif kabul ya da red edilmiş olur.

STK temsilcileri konuya ilişkin görüş, öneri ve sorularını siyasi parti grupları veya şahısları adına konuşma yapacak milletvekillerine önceden iletmek suretiyle Genel Kurul’da gündeme gelmesini ve tartışılmasını sağlayabilirler.

Tasarı ve tekliflerin görüşülmesinde kimler ne kadar sü-reyle konuşabilir?

Genel Kurul’da yapılan görüşmelerin amacı; her türlü düşünce, görüş ve önerinin milletvekilleri tarafından özgürce ifade edilme-sini, böylece tasarı veya teklifin lehinde ya da aleyhindeki görüşle-rin sağlıklı bir şekilde dile getirilmesini sağlamaktır.

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’daki görüşmelerinde söz ala-bilecek olanlar hükümet, komisyon, siyasi parti grupları temsil-cileri ve şahsı adına iki milletvekilidir.

Genel Kurul’da bir tasarı ya da teklifin tümü üzerinde siyasi par-

ti grupları adına 20 dakika konuşulabilir. Gruplar adına yapıla-cak konuşmaların toplam süresi siyasi parti grubu sayısına göre değişmektedir. Örneğin TBMM’de 4 grubun bulunması halinde gruplara verilecek toplam süre 80 dakika olur.

Görüşmelerde iki milletvekilinin de şahsı adına konuşma hak-kı vardır. Grup kuramayan siyasi parti üyeleriyle bağımsızlar, milletvekillerinin şahısları adına kullanabilecekleri söz hakkını kullanabilirler. Ancak grubu bulunan siyasi parti mensubu mil-letvekilleri de şahısları adına söz alabilirler. Bir milletvekili şah-sı adına tasarı veya teklifin tümü üzerinde 10 dakika konuşabilir.

TBMM’de 4 siyasi parti grubunun temsil edildiği bugünkü durum-da tasarı veya teklifler üzerinde gruplar ve şahıslar adına yapıla-cak konuşmaların süresi toplam 100 (sırasıyla 80 ve 20) dakikadır.

Tasarı ya da teklif üzerinde konuşma hakkı olan bir başka aktör hükümettir. Hükümet temsilcisi tasarı ya da teklifin tümü üzerinde 20 dakika konuşabilir. Tasarı ya da teklifle ilgili esas komisyonun da 20 dakika konuşma hakkı vardır. Ancak komisyon temsilcileri genellikle konuşma yapmamayı tercih etmektedir.

Maddeler üzerindeki görüşmelerde yine, hükümet, komisyon, si-yasi parti grupları temsilcileri ve şahsı adına iki milletvekili konu-şabilir. Maddeler üzerindeki görüşmelerde süre, tümü üzerindeki konuşmalardaki sürenin yarısı kadardır.

Konuşmacılar hangi sırayla konuşur?

Öncelikle, siyasi parti grup temsilcilerine istem sırasına göre söz verilir. Siyasi parti gruplarından önce şahısları adına konuşma ya-pılamaz. Şahıslar adına ise söz isteyen ilk iki milletvekiline söz ve-rilir. Şahıslar adına söz talebi için yapılan başvuruların aynı anda olması halinde kura çekilir.

Esas komisyon ve hükümet istediği zaman konuşabilir. Esas ko-misyon ve hükümetin şahıslar adına yapılan ikinci konuşmadan sonra söz alması durumunda İçtüzüğün “son söz milletvekilinin-

STK

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’da

tümünün görüşmeleri sırasında siyasi parti grupları,

hükümet ve komisyon adına yapılacak

konuşmaların süresi 20’şer dakika, iki

milletvekilinin şahısları adına

yapacakları konuşmaların süresi

10’ar dakikadır. Maddelerin

görüşmelerinde bu süreler yarıya düşer.

Tasarı veya tekliflerin Genel Kurul’da önce tümü, sonra maddeleri üzerinde görüşme yapılır.

Tümü üzerindeki görüşme; konuşmalar, soru-cevap işlemi, maddelerine geçilmesinin oylanmasından oluşur.

Maddeler üzerindeki görüşmeler; konuşmalar, soru-cevap işlemi, değişiklik önergesi işlemi ve oylamadan oluşur.

114


115


dir” kuralı gereği şahsı adına bir milletvekiline daha konuşma hak-kı doğmaktadır. Bu nedenle uygulamada esas komisyon ve hükü-metin genellikle şahsı adına konuşan birinci milletvekilinden son-ra konuştukları görülmektedir.

Soru- cevap süresi ne kadardır ve kimler soru sorabilir?Soru ve cevap süresi tasarı ya da teklifin tümü üzerinde 20 daki-ka, maddelerin her biri üzerinde 10 dakikadır. Bu sürelerin yarısı sorular için, yarısı da cevaplar için kullanılır. Soru sormak isteyen milletvekili sayısının çok olması halinde genellikle her milletveki-line bir dakikalık soru sorma süresi tanınmaktadır. Dolayısıyla ta-sarı veya teklifin tümü üzerinde genellikle 10 civarında milletve-kilinin soru sorduğu görülmektedir. Cevap veren bakanların da ka-lan sürede yanıtlayabildikleri kadar soruyu yanıtladıkları ve bazı sorulara yazılı cevap vermeyi taahhüt ettikleri görülmektedir. İlgi-li bakanın kendisine ayrılan 10 dakikalık cevap süresinin tamamı-nı kullanmaması halinde varsa sıradaki milletvekillerine soru sor-mak için söz verilmektedir.

STK’lar görüşülen tasarı veya teklife ilişkin hazırlamış oldukları soruları milletvekillerine ulaştırmak suretiyle, bu soruların Genel Kurul’da gündeme gelmesini sağlayabilirler.

Maddelere geçmek ne demektir, maddelere geçilmesi reddedilirse ne olur?Kanun tasarısı veya teklifinin tümü üzerindeki görüşmelerde önce konuşmalar, sonra da soru-cevap bölümüyle o işin bütün yönle-ri tartışmaya açılmaktadır. Bu görüşmeler sonunda milletvekille-ri tasarı ya da teklifin neyi amaçladığı, neleri sağladığı, yarar ve zararlarının ne olduğu konularında ayrıntılı olarak bilgilenirler ve kanaatlerini oluştururlar. Bu kanaatlerin ifade edilmesini sağlayan mekanizma oylamadır. İçtüzük bu noktada Genel Kurul’a madde görüşmelerine geçmeden tasarı veya teklifi reddetme imkanı tanı-mıştır.Kanun tasarı veya teklifinin maddelerine geçilmesinin reddi, ta-sarı veya teklifin reddi demektir. Bu, Genel Kurul’un söz konu-

su düzenlemenin yapılmasını istemediği anlamına gelir. Redde-dilen tasarı ya da teklifin, ret tarihinden itibaren bir tam yıl geç-medikçe yenilenmesi mümkün değildir.

Bir madde nasıl görüşülür ve nasıl değiştirilir?Madde üzerindeki görüşmeler yukarıda aktarıldığı gibi esas ko-misyon, hükümet, siyasi parti gruplarının 10’ar dakikalık ve şahsı adına iki milletvekilinin 5’er dakikalık konuşmasıyla baş-lar. Konuşmalar tamamlandıktan sonra kafalarda oluşan soru-ların giderilmesi için 10 dakikalık soru-cevap bölümü gelir. Bun-dan sonra artık karar aşamasına geçilmiştir. Milletvekilleri mad-deyi değiştirerek kabul etmek isterlerse önerge/önergeler verir-ler. Önergeler görüşülür ve oylanır. Genel Kurul değişiklik yap-mak isterse önergeleri kabul eder. Değişiklik yapılmak istenmez-se önergeler reddedilir ve madde komisyondan geldiği şekliyle oylanır. Önergenin/önergelerin kabulü halinde, madde önerge-de/önergelerde öngörülen değişiklikler doğrultusunda oylanır.

Değişiklik önergesi ne demektir, hangi türleri vardır, kimler tarafından ne zaman verilebilir?Değişiklik önergesi görüşülmekte olan tasarı ya da teklifin mad-delerinde değişiklik yapmayı sağlayan bir araçtır. Önergeler şöy-le sınıflanabilir:

Tümü görüşülen tasarı veya teklifin

maddelerine geçilmesinin

reddi, tasarı veya teklifin reddi

demektir. Maddelere geçilmesinin

kabulü, tasarı veya teklifin her

maddesinin sırasıyla görüşülmesine yönelik irade

beyanıdır.

Tasarı veya teklifin bir maddesinin

Genel Kurul’daki görüşmelerinde

siyasi parti grupları, şahısları adına iki

milletvekili, hükümet ve esas komisyonun

konuşma hakkı vardır.

Konuşmaların ardından soru

cevap bölümü gelir. Varsa değişiklik

önergeleri işleme alındıktan sonra,

madde oylanıp kabul veya reddedilerek

görüşme süreci sona erer.

Genel Kurul görüşmelerinde önce istem sırasına göre siyasi parti gruplarına, sonra da şahısları adına milletvekillerine söz verilir. Hükümet ve esas komisyon temsilcisi istediği sırada konuşabilir.

STK

Değişiklik Önergeleri

Maddenin değiştirilmesi

Tümüyle değiştirilmesi

İbarededeğiştirilmesi

Fıkra, bent, cümle ibare eklenmesi

Fıkra, bent, cümle ibare çıkarılması

Fıkra, bent, cümle değiştirilmesi

Maddeye ekleme ve çıkarma

Yeni Madde Ek Madde Geçici Madde

Madde eklenmesi

Madde çıkarılması

116


117


Önerge konusu Genel Kurul çalışmalarında en çetrefilli konular-dan birisidir. Önergeyle yapılabilecek değişikliğin sınırı her za-man için tartışma konusudur. Kanun yapım tekniği açısından, bir tasarı ya da teklifin komisyon tarafından kabul edilmiş bir maddesi üzerinde değişiklik yapma konusunda önemli bir sorun yoktur. Önergeyle maddenin tamamı, bir fıkrası, bendi, cümlesi, ibaresi değiştirilebileceği gibi bunların çıkarılmasına ya da ye-nilerinin eklenmesine karar verilebilir. Genel Kurul, komisyon metnindeki bir maddeyi istediği şekilde değiştirebilir. Tasarı veya teklife ek, geçici ve yeni maddeler de ilave edilebilir.

Ancak, komisyon metninde düzenlenen kanunun dışında başka bir kanunda değişiklik öngören bir maddenin söz konusu tasarı veya teklife eklenmesi mümkün değildir. Bu şekildeki önergeler Baş-kanlıkça işleme alınmamaktadır.

Komisyon metninde bulunmamakla birlikte, komisyon metnin-de düzenlenen kanunun başka bir maddesinde değişiklik öngö-ren önergeler üzerinde ise yeni bir madde olarak görüşme açılır. Bu tür maddeler komisyon tarafından görüşülmemiş olduğundan, öncelikle komisyonun bu konuda bir karar vermesi sağlanmalıdır. Bu durumda komisyon üye tamsayısının salt çoğunluğunun Ge-nel Kurul’da komisyona ayrılan bölümde hazır bulunması gerekir. Usul olarak önce yeni madde ihdasına dair önerge okutulur, son-ra da esas komisyonun salt çoğunluğunun bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Komisyon salt çoğunluğu yoksa bu tür önergeler iş-leme alınmaz. Komisyonun salt çoğunlukla önergeye katılması ha-linde o önerge üzerinde bir madde gibi işlem yapılır.

Görüşülmekte olan tasarı veya teklife geçici bir madde eklenme-sine dair önergelerde komisyonun salt çoğunluğu aranmamakta-dır. Bu tür önergeler normal değişiklik önergeleri gibi işlem gör-mektedir.

Değişiklik önergeleri; milletvekilleri, esas komisyon veya Hü-kümet tarafından verilebilir. Önergeler, henüz tasarı ya da tek-

lif üzerindeki görüşmeler başlamamışsa tek bir milletvekilinin imzası ile verilebilir. Milletvekilleri basılı komisyon raporunun (sıra sayısının) dağıtılmasından itibaren o işin görüşmeleri baş-layıncaya kadar tek imzayla önerge verebilirler. Ancak, görüş-melere başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en az 5 milletvekilinin imzasının bulunması zorunludur. Önerge-ler, ilgili madde üzerinde önerge işlemi başlayıncaya kadar veri-lebilir. Önergeler okunmaya başlandıktan sonra verilenler işle-me alınmaz. Değişiklik önergesinin aşağıda belirtilen şartları taşı-ması gerekmektedir:

Değişiklik önergesi TBMM Başkanlığı’na hitaben yazılır. Önerge-lerde, değiştirilmesi, kaldırılması veya eklenmesi istenen hüküm-ler açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme konulmaz.

Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Gerekçesiyle birlik-te değişiklik önergesi 500 kelimeden fazla ise, önerge sahibi öner-gesine 500 kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır. Bu durumda Genel Kurul’da özet okunur. Önergenin tamamı ise tu-tanağa eklenir.

Komisyon raporunu destekleyici yönde imzası bulunan komisyon üyesi Genel Kurul’da değişiklik önergesi veremez veya verilmiş bir önergeye imza atamaz.

Milletvekilleri tarafından her madde için en fazla 7 önerge verile-bilirken, komisyon ve hükümetin verebileceği önergelerin sayısın-da herhangi bir sınırlama yoktur.

Her siyasî parti grubuna mensup milletvekillerinin birer öner-ge verme hakkı saklıdır. Ancak bu hak; ilgili siyasî parti grubu-na mensup milletvekillerince kullanılmaması halinde, diğer siyasî parti grubuna mensup olanlarla grubu olmayan veya bağımsız mil-letvekilleri tarafından kullanılabilir. Başka bir ifadeyle her siyasi parti grubuna mensup milletvekiinin en az 1 önergesi işleme alınır.

Milletvekilleri sva sayısının

dağıtılmasından itibaren o işin görüşmeleri başlayıncaya

kadar tek imza ile önerge verebilirler. Ancak, görüşmelere

başlandıktan sonra verilecek

önergelerde en az 5 millekvekilinin

imzasının bulunması zorunludur.

118


119


Değişiklik önergeleri önce veriliş, sonra aykırılık sırasına göre okunur ve işleme alınır. İlk okuma sırasında önergenin gerekçe-si okunmaz. Önergelerin ilk okunması sırasında beşten fazla imza-lı önergelerde ilk beş imza okunur, önerge tutanağa eklenir. Aykı-rılık sırasına göre yapılan ikinci okumada, sadece ilk imza sahibi-nin adı, soyadı ve seçim çevresi belirtilerek imzalayan milletvekili sayısı belirtilir. Önerge ikinci kez okunduktan sonra işleme alınır.

Komisyonun kabul ettiği maddeler üzerinde değişiklik önergesi verildiğinde komisyon temsilcisinin komisyon sıralarında tek ba-şına oturması yeterlidir ve kendisine önergeyle ilgili görüş sorul-duğunda önergeye katılmadığını söylemesi gerekir. Çünkü komis-yon temsilcisinin görevi komisyon metnini savunmaktır. Komis-yonun aldığı kararda değişiklik öngören bir önergeye komisyon temsilcisinin katılması, komisyon kararını savunmadığı anlamına gelir ki, bu komisyon temsilcisinin komisyon sıralarda bulunması-nı anlamsız kılar. Komisyon temsilcisinin komisyon metninin de-ğiştirilmesinin isteyen önergelere katıldığını ifade edebilmesi için, komisyon sıralarında toplantı yetersayısını yani komisyon üye sa-yısının 1/3’ünü teşkil edecek sayıda komisyon üyesinin de otur-ması ve aynı görüşte olması zorunludur.

Uygulamaya bakıldığında önergeler şöyle işlem görmektedir: İlk olarak önergeler geliş sırasına göre okunur. Daha sonra aykırılık sırasına göre önergeler tekrar okutulup işleme alınır. İkinci okumadan sonra birleşimi yöneten başkan, komisyon ve hükümet temsilcisine önergeye katılıp katılmadıklarını sorar. Komisyon veya hükümetin katılmadığı önerge hakkında öner-ge sahibinin 5 dakikalık konuşma hakkı vardır. Önerge sahibi konuşmak yerine önergenin gerekçesinin okunmasını da isteye-bilir. Daha sonra önerge işaret oyuna sunulur. Önergenin ka-bul edilmesi halinde o madde kabul edilen önerge doğrultusun-da oya sunulur.

STK’lar için değişiklik önergeleri, komisyon metninin Genel Kurul’da değiştirilmesini sağlayacak bir araçtır. Ancak bir önergenin kabul edilebilmesi için hükümet ve komisyon temsilcisinin desteğini alması neredeyse zorunludur. Komisyon ve hükümetin katılmadığı önergeler, bir iki istisna dışında reddedilmektedir. Hükümetin olumsuz yaklaşımının önceden belli olması durumunda milletvekilleri konunun bir defa daha Genel Kurul’da tartışılması ve görüşlerinin tutanaklara geçmesi için de değişiklik önergesi verebilmektedir.

STK’lar komisyon metninde değişmesini istedikleri maddeler konusunda gerekçelerini de oluşturarak değişiklik metinlerini milletvekillerine ulaştırabilir ve bunların Genel Kurul’da gündeme getirilmesi talebinde bulunabilirler.

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra ne yapılır?

Kanun tasarısı veya teklifinin maddelerinin görüşülmesi bittik-ten sonra maddeler üzerinde görüşmelerin tamamlandığı Genel Kurul’a bildirilir. Artık tasarı ve teklifinin kanunlaşabilmesi için tümünün oylanması yeterlidir. Ancak bu son oylamadan önce mil-letvekillerine ne yönde oy kullanacaklarını bildirmelerine olanak tanımak amacıyla lehte ve aleyhte birer milletvekiline söz verilir. Bu konuşmalar uygulamada 5’er dakika ile sınırlıdır.

Oyunun rengini belli etmek üzere lehte ve aleyte yapılan 5’er da-kikalık bu iki konuşmadan sonra tasarı veya teklifin tümünün son oylamasına geçilir. Tümünün oylamasında red oyu çıkar-sa tasarı ya da teklif reddedilmiş, kabul oyu çıkarsa kabul edil-miş olur.

Oyunun rengini belirtmek üzere yapılan son konuşmalar STK’lar için artık o işin kanunlaşmasından önce özellikle itirazlarını bir milletvekili aracılığıyla kayda geçirebilmeleri için son fırsattır.

Değişiklik önergesiyle komisyon tarafından hazırlanan kanun metnine ek, geçici veya yeni madde ilave edilebilir.

Esas komisyon, hükümet ve milletvekilleri tarafından değişiklik önergesi verilebilir.

STK

STK

Tasarı veya teklifin tümünün son

oylamasından önce ne yönde oy kullanacaklarını açıklamak üzere

lehte ve aleyhte birer milletvekiline

beşer dakika söz verilir.

Değişiklik önergesiyle maddenin tamamı, bir fıkrası, bendi, cümlesi, ibaresi değiştirilebileceği gibi bunların çıkarılmasına ya da yenilerinin eklenmesine karar verilebilir.

120


121


Oylama ne demektir, kaç türlü oylama vardır?

Genel Kurul’un karar alabilmesi için gerekli çoğunluğun olup olmadığının saptanması için yapılan işleme oylama denir. Üç çe-şit oylama vardır: işaretle, açık ve gizli. Ne tür işlerin nasıl oyla-nacağı Anayasa, kanunlar ve İçtüzük tarafından belirlenmiştir.

İşaretle oylama oy verenin oyunu açıkça kullandığı ama oyunun kayıt altına alınmadığı oylamadır. İçtüzükte farklı alternatifler ol-makla birlikte uygulamada işaretle oylama el kaldırmak suretiyle yapılır. Başkan ve katip üyeler arasında anlaşmazlık olması duru-munda işaretle oylama elektronik cihazla yapılır. Bir araştırmacı işaretle oylama yapılmışsa kimin tasarı ya da teklifin lehinde veya aleyhinde oy kullandığını tespit edemez.

Açık oylamada önemli olan oy kullananın kimliğinin ve oyunun kayıt altına alınmasıdır. Açık oylamada oy kullananların adları ve hangi yönde oy kullandıkları tutanağın sonuna eklenir. Açık oyla-ma elektronik oylama cihazıyla yapılır.

Gizli oylamada ise oy kullananın ne yönde oy kullandığı hiçbir bi-çimde bilinemez. Oy kullanan ne oyunu kullanırken oyunun rengi-ni kimseye bildirir ne de oyunun rengi herhangi bir kayıt altına alı-nır. Gizli oylamada kullanılan oyun kimse tarafından bilinmeyece-ğinin garanti altına alınmış olması gerekir. Gizli oylama adı oku-nan üyeye bir zarf ve beyaz (kabul), kırmızı (red) ve yeşil (çekim-ser) renkli üç pusulanın verilmesi ve üyenin bunlardan birisini ka-palı kabinde zarfa koyması suretiyle yapılır.

Maddeler üzerindeki görüşmeler bittikten sonra bir yanlışlık ya da irade değişikliği olduğu anlaşılırsa ne yapılabilir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki Genel Kurul’un verdiği kararlardan geriye dönüş son derece zordur. Genel Kurul’un iradesi bir kez açıklandıktan sonra karar oluşmuş demektir ve Genel Kurul’un karar verdiği bir düzenlemenin herhangi bir biçimde komisyon, hükümet ya da teklif sahibi tarafından geri çekilmesi söz konusu olamaz. Ancak bazı durumlarda Genel Kurul’un kendisi almış ol-duğu bir kararı değiştirmek isteyebilir. Bu durum teknik bir hata-nın sonradan fark edilmesinden kaynaklanacağı gibi o madde üze-rinde irade değişikliğinden de kaynaklanabilir. Her iki halde de Genel Kurul’un yeniden karar vermesi mümkündür.

Tasarı veya teklifin tümünün oylanmasından önce, belli bir mad-desinin yeniden görüşülmesini gerekçeli bir önerge ile esas ko-misyon veya hükümet bir defaya mahsus olmak üzere isteyebilir. Bu istem hakkında Danışma Kurulu’nun görüşü alındıktan son-ra Genel Kurul tarafından karar verilir. Yeniden görüşme kararı verilirse, daha önce görüşülüp kabul edilen madde tekrar görü-şülür. Ancak bir maddenin birden fazla kere yeniden görüşülme-si mümkün değildir. Yazılış, sıralama ve maddi hata olduğunun anlaşılması halinde ise bu konudaki iddiaya hükümetin de katıl-ması gerekir. Hükümet bu iddiaya katılırsa metin komisyona geri verilir ve düzeltilen metin yeniden oylanır. Bu halde metnin yeni-den görüşülmesi değil sadece yeniden oylanması söz konusudur.

STK’ların Genel Kurul’da oylanıp kabul edilen bir maddenin, o tasarı veya teklifin tümünün son oylamasından önce yeniden görüşme (tekrir-i müzakere) yoluyla değiştirilebileceğinin bilmesi gerekir. Böylece kabul edilen bir maddenin Genel Kurul tarafından tekrar değiştirilmesi için girişimde bulunabilirler.

STK

Genel Kurul tarafından kabul edilen bir madde, o işin tümünün oylaması yapılmadan önce, zor bir yol olsa da yeniden görüşülüp değiştirilebilir.

122


123


si için Anayasa’da, yasalarda ve İçtüzük’te bu oylama biçimlerinin uygulanmasının zorunlu olduğu belirtilmeli ya da işaretle oylama zorunlu kılınmamış olmalıdır.

İçtüzük’te istem üzerine gizli oylamaya olanak tanınmış olmakla birlikte bu yöntem diğer kurallarla fiilen olanaksız kılınmıştır. Do-layısıyla gizli oylama sadece zorunlu hallerde yapılır.

Açık oylamanın hangi hallerde yapılacağı İçtüzükte açıkça sayıl-mıştır. Bu haller dışında açık oylama yapılması iki koşula bağlıdır: işaretle veya gizli oyla oylama yapılmasının zorunlu kılınmamış olması ve en az 20 milletvekilinin istemde bulunması.

Gizli oylama üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kür-süden kutuya atılmasıyla yapılır. Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yu-varlak çekimser ve kırmızı yuvarlak olumsuz oy anlamına gelir.

STK’lar için özellikle istem üzerine açık oylama yapılabildiğinin bilinmesi önemlidir. Yeter sayıda milletvekilini harekete geçire-rek bazen bir maddenin, bazen tasarı veya teklifin tamamının oy-laması açık oylama şeklinde yaptırılması talep edilebilir. Böyle-ce STK temsilcileri kendileri için önemli olan o işin oylamasında kimin hangi yönde oy kullandığını bilmiş olurlar.

Özel görüşme yöntemi ne demektir, nasıl yapılır?

Daha önce temel kanun tanımlaması yapılırken belirtildiği gibi kapsamlı kanunların görüşülmesini hızlandırmak için temel kanun uygulaması yapılmaktadır. Bir kanunun temel kanun olarak görü-şülmesine Danışma Kurulu’nun önerisi üzerine Genel Kurul ta-rafından karar verilir. Bir tasarı ya da teklifin temel kanun ola-rak görüşülmesine karar verildiğinde maddeler 30 maddeyi geç-meyen bölümlere ayrılır. Bu yöntem kabul edildiğinde maddeler ayrı ayrı görüşülmez, bölümler maddeler gibi görüşülür. Normal-de maddeler üzerindeki soru cevap süresi 10 dakika iken temel ka-nun biçimindeki görüşmelerde bölümler üzerinde soru cevap sü-resinin 15 dakikadır. Bir başka fark önerge sayısı ile ilgilidir. Nor-

OYLAMALAR

İşaretle Oylama Açık Oylama

Zorunlu İstemYapılış açısındanYapılış açısından Zorunlulukaçısından

Zorunlulukaçısından

El kaldırma

Ayağa kalkma Ayağa kalkma

İkiye bölünme

Gizli Oylama

Kural bulunmayan haller

Zorunlu

Ad okunması İstem üzerine

ZorunluOyu kutuya atma

Elektronik

Elektronik

Oylamalar şöyle gösterilebilir:

Genel Kurul’da işaretle, açık ve

gizli olmak üzere üç tür oylama yapılmaktadır.

İşaretle oylama el kaldırmak suretiyle

yapılmakta ve kimin ne yönde oy kullandığı kayda

geçmemektedir. Açık oylama ise elektronik cihazla yapılmakta ve tutanağa eklenen listede açıkça hangi milletvekilinin ne

yönde oy kullandığı yazmaktadır. Gizli oylama

istisnai olarak kullanılmakta olup bir milletvekilinin

ne yönde oy kullandığının tespit edilmesi mümkün

değildir.

Bu şemada dikkat edilmesi gereken birkaç nokta vardır. İlk olarak şunu belirtmek gerekir ki hem açık oylamanın hem de işaretle oy-lamanın elektronik cihazla yapılması mümkündür. Bunun nedeni oylama tanımlarının buna izin vermesidir. Elektronik cihaz oy kul-lananları da kayıt altına almak üzere ayarlandığında açık oylama, oy kullananların sadece sayısal toplamını vermek üzere ayarlandı-ğında işaretle oylama yapılmış olur. Başka bir ifadeyle elektronik cihazla yapılan açık oylama çıktısında bir milletvekilinin ne yön-de (kabul, red, çekimser) oy kullandığı açıkça yazılırken, elektro-nik cihazla yapılan işari oylama çıktısında sadece kabul, red ve çe-kimser yöndeki oyların toplam sayısı yer alır.

Genel Kurul’da oylamalar kural olarak işaretle oylama biçimin-de yapılmaktadır. Oylamanın İçtüzük’te işaretle yapılacağı konu-sunda bir kural bulunduğunda, bu kuralın uygulanması zorunlu-dur. Eğer oylama biçimi konusunda, İçtüzükte hiçbir kural bulun-mamaktaysa yine işaretle oylamanın uygulanması gerekir. Diğer oylama biçimleri istisnaidir. Bu oylama biçimlerinin yapılabilme-

124


125


mal görüşmelerde bir madde üzerinde verilebilecek önerge sayı-sı 7 iken, temel kanun olarak görüşülmesine karar verilen işlerde her madde için en fazla 2 önerge verilebilir. Ancak her siyasi par-ti grubunun bir önerge verme hakkı saklıdır. Temel kanun yönte-miyle görüşmelerde maddeler okunmaz, maddeler üzerinde deği-şiklik önergeleri varsa önerge işlemleri yapılır ve maddeler görü-şülmeksizin oylanır.

Kanunlar ne zaman yürürlüğe girerler?

Bir kanun TBMM tarafından kabul edilmekle kanun adını alır ama henüz bağlayıcı değildir. Kanunun vatandaşlar açısından bağlayıcı olabilmesi için Cumhurbaşkanı tarafından onaylana-rak Resmi Gazete’de yayımlanması gerekir. Kanunların Cum-hurbaşkanı tarafından 15 gün içinde ya TBMM’ye iade edil-mesi ya da yayımlanması gerekir. Cumhurbaşkanı, yayımlan-masını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları bir daha görüşülmek üzere bu konuda gösterdiği gerekçe ile birlikte TBMM’ye geri gönderebilir.

Cumhurbaşkanı tarafından kısmen uygun bulunmama duru-munda TBMM o işin tamamını veya sadece uygun bulunma-yan maddeleri görüşür. Bu görüşme sonucunda gönderilen me-tin değiştirerek kabul edilebileceği gibi aynen de kabul edilebi-lir. TBMM, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanı’nca yayımlanır. Meclis, geri gönderilen kanun-da değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclis’e geri gönderebilir.

Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından Resmi Gazete’de yayımlan-mak üzere Başbakanlığa gönderilir. Resmi Gazete’de yayımlanan kanun vatandaşlar açısından bağlayıcı hale gelir. Ancak kanun yü-rürlük maddesinde daha ileriki bir tarihte yürürlüğe girmesi ön-görebilir. Bu durumda kanun belirtilen tarihte bağlayıcı hale ge-lir. Kimi zaman da yürürlük maddelerinde geçmiş bir tarih öngö-rülebilir. Bu durumda kanun geçmişten başlayarak etkisini göste-

rir. Ancak genellikle kanunların yayımlandıkları tarihte yürürlüğe girdikleri görülür. Bir kanunda yürürlük tarihi hiç belirtilmemişse, yayımlanmasından sonraki 45 inci günde yürürlüğe girer.

STK’ların kabul edilen kanunların yürürlük maddelerini dikkatle incelemeleri gerekir. Kanunlar genellikle Resmi Gazete’de yayımlandıkları tarihte yürürlüğe girer. Ancak, yürürlük için farklı tarihler de öngörülmüş olabilir. Öyle ki bazen kanunun farklı maddeleri için farklı yürürlük tarihleri öngörülür.

Kanun metinlerine elektronik ortamda erişim noktasında, TBMM internet sayfasında kanunlar kabul edildiği şekliyle yer almaktadır. Çerçeve kanunların getirdiği değişiklikler ilgili kanunlara işlendiğinden ve kod kanunlarda da daha sonra değişiklikler olabildiğinden, bir kanunun yürürlükteki son haline TBMM internet sayfasından ulaşılamamaktadır. Bu nedenle, kanunların yürürlükteki son haline, Başbakanlık tarafından hazırlanan http://www.mevzuat.gov.tr/ internet adresinden erişilmesi uygun olacaktır.

STK

Temel kanun uygulamasının amacı hacimli tasarı veya tekliflerin daha hızlı görüşülmesine imkan vermektir. Temel kanun görüşmelerinde yapılan konuşmalar ile soru-cevap süresi ve önerge sayısı sınırlandırılmıştır.

ÜÇÜncÜ bÖlÜm: kanun yapim sÜrecİ - yasader.org · burada stk’lara kanun teklifi taslağı...

Documents