İÇİndekİler...8 sabitidir. meydana gelen o 3 daha sonra no ile reaksiyona girerek o 2 ve no 2...

2

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ ....................................................................................................................................... 3

2. ŞEHİRİÇİ BÖLGELERDE KÖTÜ OZON OLUŞUMU .......................................................... 7

3. UÇUCU ORGANİK BİLEŞENLERİN KÖTÜ OZON OLUŞTURMA POTANSİYELİ ..... 10

4. KÖTÜ OZON OLUŞUMUNDA VOC/NOX ORANININ ÖNEMİ .................................. 14

5. ŞEHİRLERDE KÖTÜ OZON KİRLETİCİSİNİN ÖLÇÜMÜ ........................................... 17

6. ŞEHİRLERDE KÖTÜ OZON KİRLİLİĞİNİN DEĞİŞİMİ ................................................ 23

7. KÖTÜ OZON KİRİLİĞİNİN SICAKLIK VE RÜZGÂR HIZI İLİŞKİSİ ........................ 30

8. KÖTÜ OZON KİRLİLİĞİ SINIR DEĞERLERİ VE ETKİLERİ...................................... 36

8.1. Kötü Ozon Kirliliği Sınır Değerleri ......................................................................................................... 36

8.2. Kötü Ozonun Sağlık Üzerindeki Etkileri ............................................................................................. 37

8.3. Kötü Ozonun Bitkiler Üzerine Etkisi .................................................................................................... 40

8.4. Kötü Ozonun Malzemeler Üzerine Etkisi ........................................................................................... 44

9. UÇUCU ORGANİK BİLEŞENLERİN VE AZOT DİOKSİTİN KAYNAKLARI.............. 45

10. KÖTÜ OZON KİRLİLİĞİNİ AZALTMA YOLLARI ........................................................ 46

10.1. Benzin İstasyonları ..................................................................................................................................... 47

10.1.1. Kısa Vadeli Çözümler ........................................................................................................................... 47

10.1.2. Orta Vadeli Çözümler ........................................................................................................................... 47

10.2. Benzinli, Motorinli ve Elektrikli Araçlar ............................................................................................ 48

10.2.1. Kısa Vadeli Çözümler ........................................................................................................................... 48

10.2.2. Orta Vadeli Çözümler............................................................................................................................ 48

10.3 Yakma Tesisleri ............................................................................................................................................... 49

10.4. Kuru Temizleme, Mobilya ve Sunta Tesisleri ................................................................................ 49

10.4.1.Orta Vadeli Çözümler ............................................................................................................................ 50

10.5 Vatandaşların Yapması Gerekenler ..................................................................................................... 50

10.5.1 Kısa Vadeli Çözümler ............................................................................................................................ 50

10.6. Diğer Yapması Gerekenler........................................................................................................................ 51

11. KAYNAKLAR .......................................................................................................................... 53

3

1. GİRİŞ

Ozon, üç atom oksijenden oluşmuş kokusuz, renksiz bir gazdır. Ozon

oksijenin çok aktif (reaktif) şeklidir. Kararlı olmayan ozon, bitkiler, toprak,

bina ve yol malzemeleri ile reaksiyona girme meylinde çok reaktif bir

gazdır. Ozon, atmosferin üst tabakasında ve yeryüzünde oluşur. Ozon

bulunduğu yere bağlı olarak iyi veya kötüdür. Yeryüzünden 16- 48 km

yukarıda oluşan ozon güneşten gelen zararlı UV ışınları filtre ettiği için

iyidir. Yeryüzünde yere yakın seviyede oluşan ozon, insan sağlığını, bitkileri

ve malzemeleri tahrip ettiği için kötüdür. Ozon, yeryüzünde ikincil kirletici

olarak oluşur.

Yer seviyesinde ozon kirletici konsantrasyonu 1850 yılına göre

sanayileşmeden, motorlu taşıt sayısındaki artışlar ve orman yangınlarından

dolayı iki katına çıktı.

Şekil 1.1. Yer Seviyesinde Ozon Değişimi

Ozon yeryüzünde, özellikle azot oksitler ile uçucu organik bileşikler (VOC)

kaynaklarının yoğun olduğu şehir içi bölgelerde ve yaz aylarında foto

kimyasal reaksiyonlar sonucu oluşmaktadır. Bu reaksiyonu etkileyen en

önemli parametrelerden biri de güneş ışığı ve yüksek sıcaklıktır.

4

Ozon kirleticisi atmosferde oluşan ikincil bir kirleticidir. Ozon herhangi bir

bacadan atmosfere atılmaz ama bacadan atılan kirleticilerin atmosferde

güneş ışığı yardımı ile reaksiyona girmesi sonucu oluşur.

2016-2017 yaz aylarına ait verilere göre Türkiye’de trafikte kayıtlı taşıt

sayısının yıllara göre dağılımı Tablo 1.’de verilmiştir. Gelişmiş ülkelerde

1000 kişiye düşen motorlu taşıt sayısı Almanya ve İngiltere gibi ülkelerde

600, A.B.D.’de 750 ve Türkiye’de 265’dir. Türkiye’de motorlu taşıt sayısı

yıllık %10-13 oranında artmaktadır.

Tablo 1.1. Trafikte Kayıtlı Motorlu Taşıt sayısı

Yıllar Motorlu Araç

Sayısı

2000 8.320.449

2002 8.655.170

2004 10.236.357

2006 12.227.393

2008 13.765.395

2010 15.095.603

2012 17.033.413

2014 18.828.772

2015 21.211.701

Motorlu taşıtların egzozundan atılan azot oksitler ile uçucu organik

maddelerin miktarları trafikteki taşıtların sayılarına, hızlarına, modellerine ve

birim mesafede kullandıkları yakıt miktarına bağlı olarak değişmektedir.

Trafikteki taşıt sayısının artması, taşıtların ortalama hızının düşmesi,

taşıtların yaşlarının artması, birim mesafede kullandıkları yakıt miktarının

artması egzozdan atılan azot oksitler (NOx) ve uçucu organik maddeler

(VOC) emisyonunların artmasına neden olmaktadır. Taşıtlarda kullanılan

5

yakıtların yanması esnasında önemli miktarda azot oksitler (NOx) oluşur.

Şehir içi bölgelerde birim alanda daha fazla hareket halinde taşıt

bulunduğundan dolayı egzozdan atılan NOx ve VOC emisyonu yüksek

olmaktadır. Bir benzinli taşıtta kullanılan benzin miktarına bağlı olarak

egzozdan atılan azot oksit miktarı, kullanılan 1 litre benzin başına yaklaşık

olarak 31 gr NOx /lt’dir. Şehir içi bölgelerde NOx’lerin en az %75’i motorlu

taşıtlardan ileri gelmektedir.

Şehir içi bölgelerde uçucu organik bileşiklerin (VOC) önemli miktarı;

taşıtlarda yakıtların tam yanmaması, yakıt depoları ile petrol

istasyonlarındaki depolardan benzinin ve mobilya sanayinde kullanılan uçucu

organiklerin buharlarının buharlaşması sonucu oluşmaktadır. Benzinli taşıt

egzozundan atılan uçucu organik bileşik (VOC) emisyonu miktarı kullanılan 1

litre benzin başına 24 gr/lt ’dir. Benzer şekilde; taşıtların depoları ve benzin

istasyonlarının yanında kuru temizleme, mobilya, sunta ve boya tesisleri de

önemli miktarda uçucu organik bileşik (VOC) kaynağıdır. Şehirlerde araç

sayısı arttıkça akaryakıt istasyonu da artmaktadır.

Özellikle şehirlerde 15 Mayıs – 15 Eylül arasında benzin istasyonlarında

benzin depolarının dolumu ile araç depolarının dolumu esnasında önemli

miktarda benzin buharı, uçucu organik maddeler, atmosfere karışmaktadır.

Şehirlerde benzin istasyonu sayısı taşıt sayısı ile orantılı artmaktadır. 2001

yılı verilerine göre, İstanbul’da akaryakıt istasyonları depolarından atmosfere

atılan benzin buharı miktarı 2.036.670 kg/yıldır.

Ozon kirliliği ölçümü yapılan şehirlerde araç sayısındaki değişim Şekil 1.2’de

verilmiştir.

6

Şekil 1.2. Ozon Kirliliğinin Ölçüldüğü Şehirlerde Taşıt Sayısındaki Değişim

7

2. ŞEHİRİÇİ BÖLGELERDE KÖTÜ OZON OLUŞUMU

Ozon, trafiğin yoğun olduğu şehir içi bölgelerde, yer seviyesinde azot

oksitlerin ve uçucu organik bileşiklerin (VOC) güneş ışığı etkisiyle

fotokimyasal reaksiyon sonucu oluşur. 15 Mayıs – 15 Eylül arasında,

şehirlerde trafiği ve akaryakıt istasyonu yoğun bölgelerde hava şartlarına

bağlı olarak ozon konsantrasyonu, özellikle öğleden itibaren yüksek

seviyeye ulaşır ve akşama kadar aynı seviyede kalır.

Şehir içi bölgelerde taşıtların egzozundan veya yakma tesisi bacalarından

atmosfere atılan NO2 gazı özellikle yaz aylarında ve güneşli, sakin

havalarda, 280 ila 430 nm dalga boyundaki güneş ışığı (h) yardımı ile

fotolize uğrar.

NO2 + h NO + O (1.1)

Meydana gelen reaksiyon sonucu aktif monoatomik oksijenin atmosferdeki

önemli kaynağını oluşturur. Atomik oksijen havadaki oksijen molekülü ile

reaksiyona girerek,

O + O2 + M O3 + M (1.2)

ozon oluşur. Burada M, O3 kararlı ise reaksiyonda ortaya çıkan enerjinin

taşınmasını sağlayan herhangi başka molekülü (N2 veya O2) temsil eder.

Ozon konsantrasyonunun atmosferde maksimum seviyeye ulaşması yaz

aylarında gerçekleşir. Özellikle sıcaklığın 25 oC’nin üzerinde olduğu, sakin

veya hafif rüzgarlı ve açık havalarda O3 konsantrasyonu maksimum

seviyeye ulaşır.

Bu iki reaksiyonun hız sabiti (O3) = k1(NO2)/k3(NO)

Burada k3: (1.2) reaksiyonundaki hız sabiti k1: (1.1) reaksiyonundaki hız

8

sabitidir. Meydana gelen O3 daha sonra NO ile reaksiyona girerek O2 ve

NO2 molekülü oluşturur. NO2’nin, NO’ye dönüşümü oldukça ani olup 100 sn

civarında bir zaman dilimi içinde NO2’nin, NO’e dönüşümü

gerçekleşmektedir.

NO ile O3 arasındaki reaksiyon oldukça yavaş olduğundan, bu da

atmosferde O3 birikimine neden olur.

NO + O3 NO2 + O2 (1.3)

Güneş battıktan sonra yeterli güneş ışığı olmadığından NO2’nin, NO’e

dönüşümü durur. Dolayısıyla atmosferdeki O3 konsantrasyonu düşme

trendine girer.

Çeşitli kaynaklardan atmosfere atılan yüksek molekül ağırlıklı

hidrokarbonlar (RH) metan gazına göre daha reaktiftirler. RH (reaktif

hidrokarbonlar) atmosferde OH ve Oksijen (O2) ile RO2 oluşturmak üzere

reaksiyona girerler. Müteakiben meydana gelen RO2’de, NO ile RO ve NO2

oluşturmak üzere reaksiyona girer. Bunu aşağıdaki kısa denklemle

açıklamak mümkündür (Denklemi (1.4).

VOC + 2NO + O2 RHCO + 2NO2 + H2O (1.4)

Çeşitli kaynaklardan atmosfere atılan bazı VOC’ler metan gazına göre daha

fazla ozon oluşturma potansiyeline sahiptir. Atmosferde yeterli miktarda

ozon oluşturma potansiyeli yüksek hidrokarbonlar varsa organik maddelerin

NO ile reaksiyona girerek, NO2 oluşturma meyli yükselir. Böylece atmosfere

atılan uçucu organik maddeler NO ile reaksiyona girerek Denklem (1.3)’deki

reaksiyonun gerçekleşmesini önlerler ve atmosferde O3 kirleticisinin tahrip

edilmeden birikmesine neden olurlar. Meydana gelen NO2 gazı güneş ışığı

yardımı ile tekrar fotolize olarak (Denklem 1.1 ve 1.2) atmosferde sürekli

9

ozon kirliliğinin artmasına neden olurlar. Atmosferde ozon oluşumunu

Denklem 1,5’teki şekilde özetleyebiliriz.

(1.5)

10

3. UÇUCU ORGANİK BİLEŞENLERİN KÖTÜ OZON

OLUŞTURMA POTANSİYELİ

Metan gazının ozon oluşturma potansiyeli yüksektir. Atmosferde metan

konsantrasyonu yüksek olduğu zaman kötü ozon oluşturma potansiyeline

sahiptir. Tekniğine uygun işletilmeyen çöp depolama alanlarında oluşan

metan gazı hem küresel ısınmaya hem de kötü ozon kirliliğine neden

olmaktadır. Aldehitlerin, alkenlerin ve yüksek moleküllü aromatik bileşenlerin

ozon oluşturma potansiyelleri ise çok yüksektir. Örneğin 1 kg. formaldehit 1

kg. etana göre iki kat ozon oluşturma potansiyeline sahiptir. Benzin ve LPG

kullanan taşıtlardan atmosfere atılan çeşitli uçucu organik maddelerin azot

oluşturma potansiyelleri Tablo 3.1 ve Şekil 3.1’de verilmiştir.

Tablo 3.1. Benzinli ve LPG’li Araçlardan Atılan NMHC’lerin Ozon oluşturma

Potansiyelleri

Kirleticiler MIR

Skala (gO3/g

HC)

L P G ’li T a ş ı t l a r B e n z i n l i T a ş ı t l a r

Ortalama Emisyon

Fak. (mg/km)

Ozon Oluşturma Potansiyeli

Ortalama Emisyon

Fak. (mg/km)

Ozon Oluşturma Potansiyeli

(mg/km) (mg/km)

Etan 0,25 6,8 1,7 8 2

Etilen 7,4 58,1 429,8 25,1 185,5

Ethyne 0,5 10,5 5,2 10,2 5,1

Propan 0,5 184,8 92,4 0,1 0,1

Propen 9,4 23,1 217 12,7 119,8

İzobutan 1,2 44,9 53,8 0,7 0,8

I-buten 8,9 3,7 32,7 8,3 73,9

n-butan 1 86,7 86,7 1,5 1,5

Trans-2-buten 10 1,5 14,5 0,9 9

Cis-2-buten 10 1 9,9 0,8 7,8

3-Metil-1-buten 6,2 0 0,3 0,3 2,1

İsopentan 1,4 0,6 0,9 21,2 29,7

I-penten 6,2 0,1 0,6 0,8 4,8

n-pentan 1 0,2 0,2 5,8 5,8

İzopren 9,1 0 0 0,2 2,2

11

Trans-2-penten 8,8 0 0,4 1,3 11,5

Cis-2-penten 8,8 0 0,3 0,7 6

2-metil-2-büten 6,4 0 0,2 1,8 11,3

2,2-dimetilbütan 0,8 0 0 6,4 5,1

Siklopenten 7,7 0 0,1 0,4 2,8

4-metil-1-penten 6,7 0,2 1,2 0,3 1,8

Siklopentan 2,4 0 0 1,6 3,8

2,3-dimetilbütan 1,1 0 0 4,5 4,9

2-metilpentan 1,5 0,1 0,1 14,6 21,9

3-metilpentan 1,5 0 0,1 12,2 18,3

2-metil-1-penten 6,7 0,1 0,5 0,4 2,9

n-hekzan 1 0 0 3,5 3,5

Trans-2-hekzan 6,7 0 0,1 0,1 0,9

Cis-2-hekzan 6,7 0 0,1 0,2 1,6

Metilsiklopentan 2,8 0 0 2,7 7,6

2,4-dimetilpentan 1,5 0 0 0,4 0,6

Benzen 0,4 0,5 0,2 17,5 7

Siklohekzan 1,3 0 0 0,6 0,8

2-metilhekzan 1,1 0 0 2,1 2,3

2,3-dimetilpentan 1,3 0 0 1 1,2

3-metilhekzan 1,4 0 0 3,3 4,6

2,2,4-trimetilpentan 0,9 0 0 0,2 0,1

n-heptan 0,8 0 0 2 1,6

Metilsiklohekzan 1,8 0 0 1,1 2

2,3,4-trimetilpentan 1,6 0 0 0,1 0,1

Toliyen 2,7 0,7 1,8 74 199,7

2-metilheptan 1 0 0 1,8 1,8

3-metilheptan 1 0 0 1,9 1,9

n-oktan 0,6 0 0 1,6 1

Etilbenzen 2,7 0,2 0,5 12,7 34,4

m,p- ksilen 7,4 0,5 3,7 40,2 297,4

Stiren 2,2 0,2 0,4 5,9 13,1

o-ksilen 6,5 0,3 1,7 19,7 128

n-nonan 0,5 0 0 0,8 0,4

İsopropilbenzen 2,2 0,1 0,1 1,1 2,3

α-pinen 3,3 0 0,1 0 0

n-propilbenzen 2,1 0,1 0,3 5,2 11

1,3,5-trimetilbenzen 10,1 0,2 1,7 8 81,2

Tablo 3.1 incelendiği zaman; LPG’li araçlarda en büyük ozon oluşturma

potansiyeline sahip kirleticilerin etilen, propilen, propan, n-bütan ve izobütan

olduğu görülmektedir. Propan, n-butan ve izobütanın etkisinin özellikle

12

egzozdan atılan kirletici miktarı ile alakalı olduğu anlaşılmaktadır. LPG’nin

ana bileşenleri propan ve bütandır. Benzinli araçlarda ise m,p-ksilen, tolien,

etilen, propilen, I-bütandır. Benzinli araçların egzozundan atılan organik

maddelerin LPG’li araçlara göre ozon oluşturma potansiyeli iki kat daha

fazladır.

Şekil 3.1. Çeşitli Hidrokarbonların Ozon Oluşturma Reaktifliği

Atmosferde bulunan uçucu organik madde türü de O3 oluşumunu etkileyen

önemli bir parametredir. (Şekil 3.1). Alkanlar ve alkoller, alkenler ve

aldehitlerden daha az miktarda ozon oluşturma potansiyeline sahiptir.

Troposferde ozon, NOx’ler ve VOC’lar arasında kompleks reaksiyonlar sonucu

gerçekleşir. Hidrokarbonlar atmosferde tek tür olarak bulunmazlar. Bazı

organik türler atmosferde yüksek konsantrasyonlarda bulunsa bile eğer

reaktif değil ise O3 öncüsü olarak önemsizdir; tam tersine başka bir bileşik

küçük konsantrasyonlarda olsa bile eğer aşırı reaktif ise önemli olmaktadır.

Örneğin metan (CH4) atmosferde organik bileşiklerin en çok bulunanıdır. Ve

çok düşük reaktiviteye sahip olduğundan kentsel ve kırsal bölgelerdeki ozon

üretimindeki önemi ihmal edilebilir düzeydedir. Aldehitler, alkenler ve yüksek

6,0

5,0

4,0

3,0

2,0

1,0

0,0

13

aromatikler en yüksek ozon üretme kapasitesine sahip iken, basit

aromatikler, ketonlar ve alkanlar daha az etkin ozon oluşturma potansiyeline

sahiptir. Örneğin 1 kg form aldehit, 1 kg etana göre iki kat ozon oluşumuna

neden olur.

14

4. KÖTÜ OZON OLUŞUMUNDA VOC/ NOx ORANININ

ÖNEMİ

Her bir hidrokarbonun ozon oluşturma kapasitesi mevcut VOC karışımına ve

NOx seviyesine bağlıdır. Bir VOC/NOx sisteminde, ozon üretimi genellikle ·OH

radikallerinin peroksi alkil radikali oluşturmak üzere bir hidrokarbon

molekülüne saldırısıyla başlar. VOC’larla NOx’ler ·OH ile reaksiyona girmek

için yarışırlar. VOC/NOx oranının yüksek olduğu durumlarda ·OH çoğunlukla

VOC’larla reaksiyona girecektir. Bu oran düşük olduğunda ise NOx-·OH

reaksiyonu dominant olacaktır. VOC ile ·OH arasında reaksiyon hız sabiti

VOC türlerine göre değişir.

Atmosferik şartlarda, ·OH-NO2 ve ·OH-VOC reaksiyon hız sabitleri

karşılaştırıldığında; VOC/NO2 oranı 5.5/1 ise ·OH ile VOC ve NO2 reaksiyon

hızları eşittir. Eğer VOC/NO2 oranı 5.5/1 den küçük ise ·OH-NO2 reaksiyonu

·OH-VOC reaksiyonu üzerine dominanttır. ·OH-NO2 reaksiyonunun aktif

olduğu hallerde VOC oksidasyon zincirindeki ·OH radikallerini bertaraf

ederek O3 üretimini engellerler. VOC/NO2 oranı 5.5/1’den büyük olduğunda

·OH’ler tercihli olarak VOC’larla reaksiyona girecektir. (Şekil 4.1)

Bir VOC-NO2 karışımında ·OH radikalleri, NO2 ile VOC’lara göre 5,5 kat daha

hızlı reaksiyona gireceğinden, atmosferdeki NO’ler daha hızla bertaraf

edilecektir. Yeni NOx emisyonlarının olmadığı sistemde reaksiyonlar devam

ederken NOx’ler VOC’lardan daha hızlı tüketilir ve zamanla anlık olarak

VOC/NOx oranı artar. Sonunda ·OH-NO2 reaksiyonu ile NOx sürekli

giderimlerinin bir sonucu olarak yeteri kadar azaldığında ·OH, VOC’larla

reaksiyona girecek ve O3 oluşum döngüsünü devam ettirecektir. Çok düşük

NOx konsantrasyonlarında peroksi radikal reaksiyonları önemli olmaya

başlar.

Genel olarak VOC konsantrasyonlarının artması daha fazla O3 üretimi

anlamına gelirken, NOx’lerdeki azalma VOC/NO2 oranına bağlı olarak hem

ozon artışına ve hem de azalmasına sebep olur. Böylece ozon üretiminin hızı

15

mevcut NOx miktarıyla basit bir şekilde orantılı değildir. Belli bir VOC

seviyesinde, NOx konsantrasyonu mevcut olduğunda, ancak optimum bir

VOC/NOx oranının altında, NOx artışı ozon azalmasına sebep olur. Ozon

oluşumunu geciktirecek kadar düşük VOC/NOx oranları kent merkezlerinde

ve NO kaynağının rüzgâr bölgelerinde olabilir. Kırsal bölgelerde VOC/NOx

oranları yüksekse bunun nedeni güçlü yerel NOx kaynaklarının bulunmasıdır.

Şehir trafiğini yoğun olduğu şehir içi bölgelerde VOC/NOX oranı 8/1 ila 15/1

arasında değişmektedir.

Şekil 4.1. VOC ve NOx sin Ozon Oluşumu ile İlişkisi

Grafikteki ozon hatları şekli, ozon konsantrasyonu azaltmada çok etkili

stratejiler belirlemeye yardımcı olmaktadır. NOx’le sınırlı bölgede VOC

konsantrasyonunda değişmeyi gösterir. VOC değişimi ozon oluşturma

üzerinde etkili değildir. VOC konsantrasyonu sabit tutulurken NOx

konsantrasyonundaki değişme ozon konsantrasyonunun azalmasına neden

olur. VOC bileşenlerin sınırlı olduğu bölgede NOx konsantrasyonundaki

16

değişme ozon konsantrasyonu üzerinde çok az etki yapar.

Oksijen radikali (·O) seviyesi kırsal kesimde şehir içi bölgeye göre yüksek

olmadığından ozon konsantrasyonu oldukça düşüktür.

17

5. ŞEHİRLERDE KÖTÜ OZON KİRLETİCİSİNİN

ÖLÇÜMÜ

Türkiye’de 38 şehirde kötü ozon kirliliği ölçümü yapılmaktadır ve bu veriler

online olarak kamuoyu ile paylaşılmaktadır.

Ozon ölçüm cihazı US-EPA tarafından belirlenen şartlara eşdeğer bir cihaz

olup, UV Fotometre teknolojisini kullanmaktadır. Özellikle düşük

konsantrasyonlar için sürekli bir ölçüm cihazıdır. Örnek girişi cihazın arka

tarafına bağlı 6 mm dış çaplı bir teflon tüp üzerinden pompa aracılığıyla

gerçekleşir. Cihaza gelen örnek hava iki akıma ayrılmaktadır. Bir akım

değişmemekte (örnek akım) ve diğeri ise ozonu örnekten ayırmak üzere

şartlandırılmaktadır (referans akım). Bu iki akım bir UV kaynağından

geçirilmekte ve fotometre ile ozona özgü (254 nm) ışığın dalga boyu

ölçülmektedir. Daha sonra bu iki ölçüm kullanılarak ambiyant hava

içerisindeki ozon konsantrasyonu hesaplanmaktadır. Ölçüm işlemi

tamamlandığında 20 karakterli alfa nümerik ekrandan değerler ppm veya

µg/m3 olarak okunabilmektedir.

Ozon ve diğer hava kirleticilerin 15 dakikalık ortalamaları istasyonlardaki

bilgisayarlar tarafından otomatik olarak kaydedilmektedir. İstasyonlarda

toplanan veriler modem vasıtasıyla merkez veri toplama bilgisayarına

aktarılmaktadır.

Tüm sahalardan gelen veriler günlük olarak iki ayrı bilgisayar dosyasına

aktarılmaktadır. Bunlardan biri orijinal ya da ham veri olarak saklanmakta,

diğeri ise gözden geçirilerek düzenlenmekte ve analiz için tam bir veri

dosyası oluşturulmaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Türkiye’de kötü ozon kirleticisi

ölçülmektedir. 2017 yılı itibariyle 38 ilde toplamda 92 noktada online

olarak ozon izlenmektedir. Kötü ozon kirliliğinin ölçüldüğü yerler Tablo

4.1’de verilmiştir.

18

Tablo 5. 1. Kötü Ozon Kirliliğinin Ölçüldüğü Yerler

İstasyon Adı İl Adı Tipi Kurulum

Tarihi Kurulum Amacı

Amasya - Şehzade Amasya Trafik 05.06.2015 Trafikten kaynaklı Azotoksitler ile

Ozon gazının etkileşimini izlemek

Ankara - Cebeci Ankara Trafik 28.12.2009 Trafikten kaynaklı Azotoksitler ile


Çorum - Bahabey Çorum Trafik 02.06.2015 Trafikten kaynaklı Azotoksitler ile


İstanbul - Kadiköy İstanbul Trafik 01.02.2007 Trafikten kaynaklı Azotoksitler ile


Samsun - Yüzüncüyıl Samsun Trafik 11.08.2015 Trafikten kaynaklı Azotoksitler ile


Tokat - Meydan Tokat Trafik 02.08.2015 Trafikten kaynaklı Azotoksitler ile


Adana - Çatalan Adana Arka Plan 16.12.2008 Kırsal alanda

ozon değişiminin izlenmesi

Adana - Doğankent Adana Arka Plan 16.12.2008 Kırsal alanda


Adana - Meteoroloji Adana Isınma 28.02.2007 Adana ili, kent merkezinde


Adana - Valilik Adana Isınma 16.12.2008 Adana ili, kent merkezinde


Ağrı Ağrı Isınma 18.03.2016 Ağrı ili, kent merkezinde


Ağrı - Doğubeyazıt Ağrı Isınma 24.02.2016 Kent merkezinde


Ağrı - Patnos Ağrı Isınma 23.02.2016 Kent merkezinde


Ankara - Keçiören Ankara Isınma 28.12.2009 Kent merkezinde


Ankara - Sincan Ankara Isınma 28.12.2009 Kent merkezinde


Ardahan Ardahan Isınma 18.03.2016 Ağrı ili, kent çevresinde


Artvin Artvin Isınma 18.03.2016 Artvin ili, kent çevresinde


Artvin - Hopa Artvin Isınma 06.06.2006 Gürcistandan gelen kirlilik ile

Ozon değişiminin izlenmesi

Aydın Aydın Isınma 01.06.2016 Aydın ili, kent merkezinde


Aydın-Nazilli Aydın Isınma 01.06.2016 Kent merkezinde


Aydın-Söke Aydın Isınma 01.06.2016 Kent merkezinde


Aydın-Didim Aydın Arka Plan 01.06.2016 Kırsal alanda


Aydın-Germencik Aydın Arka Plan Ekosistem

01.06.2016

Ekosistemin korunması için

(özellikle incir) ve kırsal alanda ozon değişiminin izlenmesi

19

izlenmesi

Balıkesir - Erdek-MTHM Balıkesir Arka Plan 01.03.2013 Kırsal alanda


Bayburt Bayburt Isınma 18.03.2016 Bayburt ili, kent çevresinde


Bursa - Kültür Park-MTHM

Bursa Isınma 01.03.2013 Bursa ili, kent merkezinde


Bursa - Uludağ Üniv.-MTHM

Bursa Isınma 21.02.2013 Bursa ili, kent merkezinde


Çanakkale - Can-MTHM Çanakkale Isınma 02.03.2013 Kent merkezinde


Çanakkale - Lapseki-MTHM

Çanakkale Arka Plan 01.03.2013 Kırsal alanda


Denizli Denizli Isınma 01.06.2016 Denizli ili, kent merkezinde


Denizli-Honaz Denizli Sanayi 01.06.2016

Sanayiden kaynaklı

hava kirleticileri ile ozon

değişiminin izlenmesi

Denizli-Çivril Denizli Isınma 01.06.2016 Çivril ilçe merkezinde


Edirne - Karaağaç-MTHM

Edirne Arka Plan 01.03.2013 Kırsal alanda ozon


Edirne - Keşan-MTHM Edirne Isınma 01.03.2013 Kent merkezinde


EMEP - Ankara Çubuk Ankara Arka Plan 26.04.2013 Çubuk ilçe merkezi, kırsal alanda


EMEP - İzmir Seferihisar İzmir Arka Plan 12.01.2014 Kırsal alanda


EMEP - Kırklareli Vize Kırklareli Arka Plan 25.09.2014 Vize ilçe merkezi, kırsal alanda


Erzincan Erzincan Isınma 18.03.2016 Erzincan ili, kent merkezinde


Erzurum Erzurum Isınma 18.03.2016 Erzurum ili, kent merkezinde


Erzurum - Palandöken Erzurum Arka Plan 07.01.2016 Kırsal alanda ozon


Erzurum - Pasinler Erzurum Arka Plan

(Ekosistem) 13.01.2016

Erzurum Pasinler ile Horosan

ovasındaki

vejetasyonun takibi ve kırsal alanda


Giresun - Gemilercekeği Giresun Isınma 12.02.2015 Kent merkezinde ozon


Gümüşhane Gümüşhane Isınma 18.03.2016 Gümüşhane ilçe merkezi, kent

merkezinde ozon değişiminin izlenmesi

Hatay - İskenderun Hatay Sanayi 14.01.2011 Sanayiden kaynaklı hava kirleticileri

ile ozon değişiminin izlenmesi

Iğdır Iğdır Isınma 18.03.2016 Iğdır ili, kent merkezinde


Iğdır-Aralık Iğdır Arka Plan - Ekosistem

18.03.2016 Iğdır ilinde, İran, Ermenistan ve

Nahçıvandan gelen kirleticiler

20


İstanbul - Alibeyköy İstanbul Isınma 31.01.2007

Alibeyköy ilçe merkezi, kent

merkezinde ozon değişiminin

izlenmesi

İstanbul - Başakşehir-MTHM

İstanbul Sanayi 01.03.2013

sanayiden kaynaklı hava

kirleticileri ile ozon değişiminin

izlenmesi

İstanbul - Esenyurt-MTHM

İstanbul Isınma 01.03.2013 Kent merkezinde ozon

Değişiminin izlenmesi

İstanbul - Kağıthane-MTHM

İstanbul Isınma 01.03.2013 kent merkezinde ozon


İstanbul - Silivri-MTHM İstanbul Isınma 01.03.2013 kent merkezinde


İstanbul - Sultanbeyli-MTHM

İstanbul Isınma 01.03.2013 kent merkezinde


İstanbul - Sultangazi-MTHM

İstanbul Isınma 01.03.2013 kent merkezinde


İstanbul - Şile-MTHM İstanbul Arka Plan 01.03.2013 kırsal alanda


İzmir-Aliağa İzmir Sanayi 01.06.2016 sanayiden kaynaklı hava kirleticileri


İzmir-Aliağa İzmir Sanayi 02.06.2016

sanayiden kaynaklı

hava kirleticileri ile


İzmir-Bornova İzmir Sanayi 03.06.2016

sanayiden kaynaklı



İzmir-Çeşme İzmir Arka Plan 04.06.2016 Kırsal alanda ozon


İzmir-Karabağlar İzmir Isınma 05.06.2016 Kent merkezinde


İzmir-Kemalpaşa İzmir Sanayi 06.06.2016

Sanayiden kaynaklı



İzmir-Menemen İzmir Isınma 07.06.2016 kent merkezinde


İzmir-Yeni Foça İzmir Sanayi 08.06.2016

sanayiden kaynaklı



İzmir-Karaburun İzmir Arka Plan 09.06.2016 kırsal alanda ozon


İzmir-Ödemiş İzmir Isınma 10.06.2016 kent merkezinde ozon


Kars - İstasyon Mah. Kars Isınma 18.03.2016 kent merkezinde ozon


Kırklareli - Limanköy-MTHM

Kırklareli Arka Plan 01.03.2013 , kırsal alanda ozon


Kocaeli - Dilovası Kocaeli Sanayi 01.03.2005

sanayiden kaynaklı



21

Kocaeli - Gölcük-MTHM Kocaeli Isınma 01.03.2013 kent merkezinde ozon


Kocaeli - Kandıra-MTHM Kocaeli Arka Plan 01.03.2013 kırsal alanda


Kocaeli - Yeniköy-MTHM Kocaeli Isınma 01.03.2013 kent merkezinde ozon


Manisa-Alaşehir Manisa Ekosistem 01.06.2016

Alaşehir ilçesinde ekosistemin

korunması için ozon


Manisa-Salihli Manisa Isınma 02.06.2016 kent merkezinde


Manisa-Turgutlu Manisa Isınma 03.06.2016 kent merkezinde


Manisa-Kırkağaç Manisa Sanayi 04.06.2016

sanayiden kaynaklı



Manisa-YunusEmre Manisa Isınma 05.06.2016 kent merkezinde ozon


Manisa - Soma Manisa Isınma 29.11.2011 kent merkezinde


Muğla-Milas Muğla Sanayi 01.06.2016

sanayiden kaynaklı



Muğla-Fethiye Muğla Isınma 01.06.2016 kent merkezinde


Muğla-Yatağan Muğla Isınma 01.06.2016 kent merkezinde


Ordu - Ünye Ordu Isınma 21.01.2015 kent merkezinde


Muğla-Datça Muğla Arka Plan 1.09.2016

Datça İlçesine sınır dışından

özellikle Yunanistan’dan

gelen kirleticilerin ozon ile


Rize Rize Isınma 18.03.2016 Rize ili, kent merkezinde


Rize - Ardeşen Rize Arka Plan - Ekosistem

18.01.2016

Ardeşen ilçesinde ekosistemin korunması

için (özellikle çay) ozon değişiminin izlenmesi

Sakarya - Ozanlar-MTHM

Sakarya Isınma 01.03.2013 Ozanlar ilçe merkezi, kent merkezinde


Samsun - Atakum Samsun Isınma 22.01.2015 Atakum ilçe merkezi, kent merkezinde


Trabzon - Akçaabat Trabzon Isınma 01.02.2016 Akçabat ilçe merkezi, kent merkezinde


Trabzon - Uzungöl Trabzon Arka Plan 16.04.2016 Trabzon ilinde, kırsal alanda


Trabzon - Valilik Trabzon Isınma 18.03.2016 Trabzon ili, kent merkezinde


Uşak Uşak Isınma 01.06.2016 Uşak ili, kent merkezinde


22

Yalova - Altınova-MTHM Yalova Isınma 23.02.2013 Altınova ilçe merkezi, kent

merkezinde ozon değişiminin izlenmesi

Yalova - Armutlu-MTHM Yalova Arka Plan 01.03.2013 Armutlu ilçe merkezi, kırsal alanda


Zonguldak - Karadeniz Ereğli

Zonguldak Isınma 20.09.2011 Ereğli ilçe merkezi, kent merkezinde


23

6. ŞEHİRLERDE KÖTÜ OZON KİRLİLİĞİNİN

DEĞİŞİMİ

Çeşitli şehirlerde kötü ozon kirliliği ölçümü yapılmaktadır. Güneşli, sakin ve

kavurucu günlerde kötü ozon kirliliğinin sıcaklık, NOx kirliliğine göre

değişimi Şekil 6.1’ de verilmiştir.

Bu günlerde özellikle sıcaklığın çok yüksek ve rüzgâr hızının çok düşük

olduğu gözlemlenmiştir.

Ozon kirliliği saatlik ortalama 65 µg/m3 seviyesine çıktığı zaman, halkın

sağlığı için bu değerler halka duyurulmalıdır.

Kötü ozon kirliliğinin özellikle öğleden sonra pik değerlere çıktığı

görülmektedir. Çünkü bu saatlerde atmosferde türbülans ve güneşten

gelen UV ışınlarının şiddeti maksimum seviyeye ulaşmaktadır.

Şehirlerde sabah saat 06.30'dan itibaren trafikteki taşıt sayısı ve buna bağlı

olarak havada NOx konsantrasyonu da artmaya başlamaktadır. Saat 07.00

–09.30 arasında ana arterlerdeki taşıt sayısı maksimum seviyeye

ulaşmaktadır. Öğleden sonra saat 16.00’dan itibaren ana caddelerdeki taşıt

sayısı tekrar artmakta ve 17.00-21.00 arasında maksimum seviyeye

ulaşmaktadır.

26

Şekil 6.1. Çeşitli Şehirlerde Ölçülen Kötü Ozon Kirliliğinin Azot Oksit ve

Sıcaklıkla Değişimi

Şekil 6.1. incelendiği zaman sabah saat 07.00'dan itibaren NO2

konsantrasyonlarının artmaya başladığı, saat 09.00'dan itibaren güneş

radyasyonunun artmaya başlaması ile birlikte NO2’i parçalandığı (azalmaya

27

başladığı) ve müteakiben NO’in arttığı görülmektedir (Denklem 1.1.).

Meydana gelen NO miktarında çok kısa süreli bir artış olsa da bu maddenin

daha sonra hızlı bir şekilde azaldığı görülmektedir. Saat 10.00’dan itibaren

ise ozon konsantrasyonunun artma trendine girdiği görülmektedir. Güneş

radyasyonunun en şiddetli olduğu öğle saatlerinden sonra ozon

konsantrasyonu maksimum değere ulaştığında NO2 konsantrasyonu

minimum değere inmektedir. Akşam saatlerinde güneş radyasyonunun

şiddetinin azalması ile birlikte fotokimyasal reaksiyonların hızı azalmakta, O3

oluşumu yavaşlamaktadır. Böylece O3 konsantrasyonu azalma trendine

girdiği görülmektedir. Azot dioksitin (NO2) ise tekrar artmaya başladığı

görülür.

Kısaca trafiğin yoğun olduğu şehirlerde, sakin havalarda ve sabah

saatlerinde, trafiğin artışı azot oksit konsantrasyonunu artırmakta, saatler

ilerlerken sıcaklık artışı (güneş ısınları) artmaktadır. Sabah saatlerinde ve

gece genelde kötü ozon konsantrasyonu minimum seviyededir. Sabah saat

10’dan itibaren güneş ışığı, artan NOx ve VOC konsantrasyonu kötü ozon

oluşması tetiklemektedir. Kötü ozon saat 13-16 arasında maksimum

seviyeye ulaşmaktadır. Bu saatlerde NOx konsantrasyonu minimum seviyeye

düşmektedir. 16.00’dan sonra sıcaklığın düşmeye başlamasıyla birlikte kötü

ozon kirliliği de düşmektedir. Aynı zamanda saat 17.00 den itibaren

trafikteki taşıt sayısın artması hem kötü ozon oluşumunun azalması NOx

konsantrasyonunu artırmaktadır.

50 ilde ortalama olarak, yaz saati günlük 1 saat maksimum 4.8 puan arttı,

en yüksek artış ise 9.6 ppb'dir. 8 saatlik düzenleyici standardı aşan ortalama

gün / yaz sayısı% 68 oranında arttı. Artmış ozon seviyeleri, günlük toplam

erken ölümde yaklaşık% 0.11 ila% 0.27 artışa karşılık gelir.

Türkiye’de hava kalitesi ölçümü yapılan istasyonlarda ölçümü yapılan

yerlerde Haziran- Eylül aylarında saat 10-17 arasında kötü ozon değerleri ve

değişim değerleri Tablo 6.1’de verilmiştir.

28

Tablo 6.1. Hava Kalitesi Ölçülen İstasyonlarda Kötü Ozon Değerler ve

Değişim Oranları

İSTASYON ADI 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Adana - Çatalan 66 38 97 40 70 76 67

Adana - Doğankent 77 27 16 72 35 60 82

Adana - Meteoroloji - 55 65 34 54 56 55

Adana - Valilik 22 35 34 19 35 67 104

Amasya - Şehzade - - - - - 58 54

Ankara - Cebeci 103 98 92 58 81 85 48

Ankara - Keçiören 107 94 65 73 81 109 97

Ankara - Sincan 67 55 72 66 99 81 103

Balıkesir - Erdek - - - 117 116 90 84

Bursa - Kültür Park - - - 99 93 99 94

Bursa - Uludağ Üniv. - - - 109 100 106 105

Çanakkale - Çan - - - 109 102 95 91

Çanakkale - Lapseki - - - 101 99 100 50

Çorum - Bahabey - - - - - 57 76

Edirne - Karaağaç - - - 93 82 83 74

Edirne - Keşan - - - 97 88 80 88

Ankara Çubuk (EMEP) - - - 122 123 101 100

İzmir Seferihisar (EMEP) - - - - 122 185 133

Kırklareli Vize (EMEP) - - - - 113 143 122

Giresun - Gemilerçekeği - - - - - 65 53

Hatay - İskenderun - 16 27 12 80 89 91

İstanbul - Aksaray 11 - - - - 23 57

İstanbul - Alibeyköy 57 68 71 75 60 53 83

İstanbul - Başakşehir - - - 86 87 80 79

İstanbul - Esenyurt - - - 89 76 47 47

İstanbul - Kadiköy 55 58 54 32 4 34 41

İstanbul - Kağıthane - - - 49 70 71 70

İstanbul - Kandilli - - - - - 20 20

İstanbul - Silivri - - - 93 89 87 80

İstanbul - Sultanbeyli - - - 99 97 96 88

29

İstanbul - Sultangazi - - - 65 63 63 44

İstanbul - Şile - - - 119 98 90 81

Kırklareli - Limanköy - - - 100 97 88 90

Kocaeli - Dilovası 42 131 36 22 63 81 65

Kocaeli - Gölcük - - - 110 91 92 86

Kocaeli - Kandıra - - - 93 94 87 91

Kocaeli - Körfez - - - 94 82 89 87

Kocaeli - Yeniköy - - - 99 94 91 91

Manisa - Soma - - 39 88 82 53 90

Ordu - Ünye - - - - - 93 71

Sakarya - Ozanlar - - - 85 88 82 83

Samsun - Atakum - - - - - 96 69

Samsun - Yüzüncüyıl - - - - - 77 56

Tokat - Meydan - - - - - 101 65

Yalova - Altınova - - - 96 100 101 97

Yalova - Armutlu - - - 110 106 129 108

Zonguldak - Karadeniz Ereğli - 57 45 62 56 72 35

30

7. KÖTÜ OZON KİRİLİĞİNİN SICAKLIK VE RÜZGÂR

HIZI İLİŞKİSİ

Ozon oluşumunu etkileyen en önemli parametrelerden biri güneş

enerjisidir. Sıcaklığın artması ile fotokimyasal reaksiyonlar için gerekli olan

güneş enerjisi şiddeti de artmaktadır. Yaz aylarında, şehir içi bölgelerde

ozon konsantrasyonu sıcaklık artışına paralel olarak artmaktadır.

Şekil 6.1. incelendiği zaman hava kalitesi ölçüm istasyonlarında sıcaklığın

maksimum değere ulaştığı saatlerde ozon kirliliğinin konsantrasyonu da

maksimum değere ulaşmaktadır. Yaz aylarındaki sakin havalarda sıcaklık

artışı kötü ozon oluşumunu teşvik etmektedir.

Gece saatlerinde ozon kirliliğinde zaman zaman gece piki görülmektedir.

Gece ozon piklerinin arttığı anlarda azalma trendin de olan sıcaklığın

azalma hızının yavaşladığı görülmektedir. Gece ozon pikinin oluşumu

sırasında yer seviyesine sıcak hava kütlesinin dikey yönde aşağı doğru

inmesi şeklinde açıklanabilir. Yani atmosferin üst seviyesinde biriken ozon

aşağı doğru inmektedir.

Ozon oluşumuna neden olan kirleticiler ve ozon kirleticisi atmosferde yatay

yönde kilometrelerce taşınabilmektedir. 2001 yılında İstanbul Trakya

Bölgesinde bulunan Ambarlı Termik Santrallerden NO2 kirleticilerinin yatay

yönde taşınması ile İstanbul Bölgesinde kötü ozon konsantrasyonunun

artması kuvvetle muhtemeldir. Ozon kirleticisi gündüz saatlerinde

atmosferde konvektif hareket sonucu atmosferin üst bölgelerine dikey

yönde taşınması, birikmesi ve sakin gecelerde yere doğru dikey yönde

taşınması sonucu zaman zaman gece ozon piklerine neden olmaktadır.

İstanbul’da Haziran ayından Ekim ayına kadar rüzgâr hızlarında genelde

düşüşler söz konusudur. rüzgâr hızının özellikle yaz aylarında düşük

değerler alması yaz aylarında ozon kirleticisinin birikmesine ve ozon

piklerinin daha yüksek konsantrasyonlara çıkmasına neden olmaktadır.

(Şekil 7.1.) Yine gece ozon piklerinin oluştuğu saatlerde rüzgar hızının 1-

31

1.5m/sn gibi düşük değerlerde seyrettiği, üst seviye rüzgar hızının ise daha

yüksek değerler (7-8 m/sn) alarak SW-NW istikametinde belirgin olduğu

tespit edilmiştir.

32

Şekil 7.1. 10-12 Temmuz 1999 Tarihleri Arasında Ozon & Yer Seviyesi Rüzgar Hızı Değişimi

34

Şekil 7. 2. Kötü Ozon Kirliliği İle Sıcaklık Değişimi

35

Diğer yandan şehir içi bölgelerde sıcaklık artmasına rağmen kötü ozon

konsantrasyonunda azalma görülen günlerde rüzgâr hızının maksimum

değerde olduğu görülmüştür. Bu da rüzgârın VOC’leri, azot oksitleri ve

oluşan ozonu çevre bölgelere taşımış olabileceğini düşündürmektedir.

36

8. KÖTÜ OZON KİRLİLİĞİ SINIR DEĞERLERİ VE

ETKİLERİ

8.1. Kötü Ozon Kirliliği Sınır Değerleri

Ozon kirliliği ile ilgili sınır değerleri Tablo 8.1’de verilmiştir.

Tablo 8.1. Ozon Kirleticisinin Sınır Değerleri

WHO, US-EPA, EU ve Türkiye Ortalama Sınır Değerler

WHO: Dünya Sağlık Teşkilatı

Halk Sağlığının Korunması İçin En yüksek Seviye

8 Saatlik** 240 g/m3

Sınır Değer 8 Saatlik 100 g/m3

Geçici Hedef 8 Saatlik* 160 g/m3

24 saatlik 65 g/m3

EU: Avrupa Birliği

Halk Sağlığının Korunması İçin 8 Saatlik 120 g/m3

Bilgi Eşiği İçin Saatlik 180 g/m3

Uyarı Eşiği İçin saatlik 240 g/m3

EPA: Amerikan Çevre Koruma Ajansı

8 Saatlik 150 g/m3

Türkiye İçin Hava Kalitesi Değerlendirme

ve Yönetimi Yönetmeliği Sınır Değeri

8 Saatlik 120 g/m3

Vejetasyonun Korunması Beş yıllık

ortalama***

18.000

g/m3.saat

* Önemli sağlık etkileri; Halk sağlığı yeterli korunması sağlanmıyor demektir. Bu

ozon konsantrasyonuna maruz kalma aşağıdaki etkilere neden olur:

37

Sağlıklı genç yetişkinler, 6.6 saat maruz kaldığında, fizyolojik ve iltihaplanma

akciğer etkileri,

Çocuklardaki sağlık etkileri,

Günlük ölümlerde % 3-5 artış (günlük zaman serileri bulgularına dayanarak).

** Önemli sağlık etkileri; Hassas nüfusun önemli bir kısmı etkilenir.

*** Eğer üç veya beş yıllık ortalamalar belirlenemiyorsa yıllık verilerin ardışık ve

tam seti bazında, hedef değerler ile uyumluluğu kontrol etmek için gerekli

minimum üç yıllık geçerli veri olmalıdır.

AB ülkelerinde her yıl 21.400 kişi ve dünyada her yıl 470.000 kişi kötü ozon

kirliliğinden erken ölmektedir. Bir araştırmaya göre gerekli önlemler

alınmazsa, 2050’de, kötü ozon kirliliği, her yıl 817.000 kişinin erken

ölümüne (%95 olasılık aralığı ile 350 000-2300 000 kişi) neden olacaktır.

120 milyar dolarlık ekonomik kayba (% 95 olasılıkla 13 milyar - 190 milyar

dolar) mal olacaktır.

Ayrıca, kötü ozon kirliliği, 2050'de, sanayi öncesine göre, yılda 2 milyondan

fazla kişinin (% 95 ihtimalle 560 000-3600 000 kişi) erken ölümüne ve refah

giderleri 580 milyar dolar (%95 ihtimalle 101 milyar dolar - 1.53 trilyon

dolar) mal olacaktır. Kişi başına maliyeti 2000 dolar olacaktır. Dünyaya

maliyeti 41 trilyon dolarak mal olacaktır.

İklim değişikliği kötü ozon kirliliği oluşumunu tetiklemektedir.

8.2. Kötü Ozonun Sağlık Üzerindeki Etkileri

Özellikle 15 Mayıs 15 ile 15 Eylül arasında gelişmiş ülkelerde ozon kirliliği

saatlik ortalama olarak halka duyurulmaktadır.

Ozon, çok güçlü bir oksidandır. Ozon, burun ve boğazdaki tükürük

membranlarını ciddi bir şekilde tahrip ederek solunum yolunu etkileyen

yüksek derecede reaktif bir gazdır. Ciğerlere kadar ulaşan ozonun %90’ı

solunum yolu ile dışarı atılamadığı için ozon hassas akciğer fonksiyonlarını

zarar verir, iltihaplanmasına neden olur ve bozar, kırmızı kan hücrelerinin

yapısının değişmesine, faranjit, laranjit, göz, burun ve gırtlak tahrişine,

öksürüğe ve göğüs rahatsızlığına sebep olmaktadır.

38

Solunum yollarının iltihaplanmasına ve daralmasına neden olur. Bronşit,

amfizem ve astım gibi hassas bireylerde ozon kirliliği, nefes alma

güçlüklerini daha da kötüleştirir.

Ozon kirliliğine belli süre ve belli konsantrasyonda maruz kalındığında

aşağıdaki olumsuzluklar olmaktadır;

Yüksek konsantrasyonda kötü ozon kirleticisi cilt üzerinde güneş

yanığı gibi iltihaplanmaya akciğerde kalıcı hasara neden olabilir.

Kötü ozon kirliliği, çocukların ve özellikle 65 yaş üzeri insanların

solunum sistemine daha ciddi etkiler oluşturmaktadır. Özellikle

astımlı ve yaşlı insanlara etkisi daha ciddi olmaktadır.

Belirli genetik özelliklere sahip kişiler ile C ve E vitaminleri gibi belirli

besin maddelerini yeterli almayan insanlar, kötü ozon kirliliğine karşı

daha fazla risk altındadır.

39

Kötü ozon özellikle çocukların IQ'nu negatif etkilemektedir.

Kötü ozon konsantrasyonu çok yüksek olduğunda, herkes risk altındadır.

Seul’de ozon konsantrasyonu 30 ppb'den (60 µg/m3) , 100 ppb (200

µg/m3) seviyesine çıktığında solunum şikayeti ile hastanelere müracaat

sayısında %38 ila %107 artışlar gözlenmiştir. Yine havadaki ozon

konsantrasyonu 100 µg/m3 üzerine çıktığında çocukların hastaneye

başvurusunda 5 kat artışlar tespit edilmiştir. Yapılan incelemelerde

karaciğer fonksiyonunun önemli ölçüde düştüğü görülmüştür. Ozon, kronik

akciğer hastalarının uzun süreli gelişiminde önemli rol oynar.

120 ppb (240 µg/m3) O3 konsantrasyonuna 1 saat ve 80 ppb’ye

(160 µg/m3) 6 saat maruz kalındığında akciğer fonksiyonunda

zayıflama fiziksel egzersiz işleminde azalma görülmektedir.

300 ppb (600 µg/m3) O3 konsantrasyonuna kısa süreli maruz

kalındığında akciğer şişkinliğine ve ölüme neden olmaktadır.

120 ppb’den (240 µg/m3) yüksek ozon konsantrasyonuna 1 saatten

fazla maruz kalındığında hastaneye ve acil servise başvuru sayısında

artış gözlenmektedir. Akciğer fonksiyonlarında azalma gözlenmiştir.

Bu azalma etkileri; solunumda düşme, soluk borusu hiper aktivitesi,

soluk borusu iltihabı, atletik performansta düşme, öksürük ve

semptomlarında artış, epitel permeabilitede artış şeklinde

olmaktadır.

Yüksek ozon kirliliğin astımlı kişileri daha fazla etkilediği

gözlenmiştir.

Ozon kirliliği kişileri alerjiye karşı daha hassas yapmaktadır. Ozonun

sağlık üzerindeki etkisi Tablo 8.2’de verilmiştir.

40

Tablo 8.2. Ozon Gazının Sağlık Üzerine Etkisi

Konsantrasyon

(ppm) (μg/m3)

Maruz

Kalma

Süresi

(saat)

Etkileri

0.02

0.03

0.07

0.08

0.08

0.09

0.1

0.1

0.30

0.50

2.00

40

60

140

160

160

180

200

200

590

890

3900

1

8

8

8

8

8

1

1

iş saatlerinde

-

2 saat

Çatlamış, gerilmiş Lastikler

Bitki örtüsü zarar görür

Çocukların %3’ünde zorlanmış akciğer daralması >%15

Çocukların %5.1’in zorlanmış akciğer daralması >%15

Yetişkinlerde akciğer Fonksiyonlarında azalma

Çocukların %7.7’inde zorlanmış akciğer daralması >%15

Çocukların %8.3’inde zorlanmış akciğer daralması >%15

Solunum Yollarında Direncin Azalması

Burun ve boğazda tahriş, göğüs ağrısı

Göğüs Daralması, akciğer fonksiyonunun daralması

Şiddetli öksürük

15 Mayıs-15 Eylül aylarında saat 10-17 arasında havanın açık, kuru, sakin

ve sıcak olduğu günlerde trafiğin yoğun olduğu bölgelerde yürüme, koşu ve

egzersiz gibi spor yapmayınız.

8.3. Kötü Ozonun Bitkiler Üzerine Etkisi

Ozon orman ekosistemini tahrip eder. Ozon, ağaçların yapraklarına ve bitki

liflerine girerek bitki hücre metabolizmasına, kentsel bitki örtüsüne, ulusal

parklarda ve rekreasyon alanlarındaki bitki örtüsüne zarar vermektedir.

Ozon, bitki yaprakları üzerinde sarı renkli lekelenmelere neden olmaktadır.

Ozonla zarar gören bitkilerin yaprakları ölür ve yaz sonuna doğru düşer.

41

Ozon bitkilerin büyüme hızını ve ürün verimini düşürür.

Şekil 8.1. Bitkilerde Ozon Zararı

Sadece Amerika Birleşik Devletleri'nde kötü ozon kirleticisi, her yıl tahıl

üretiminde 500 milyon dolarlık bir zarara neden olmaktadır.

50-150 ppb (100-300 µg/m3) O3 konsantrasyonu soya fasulyesi, mısır,

pirinç, yonca, arpa, pamuk, yulaf, fıstık, patates, buğday ve turp türlerinde

ürün veriminde düşüşe, karanfil çiçeği, sardunya çiçeği ve benekli

fasulyenin büyüme ve çiçeklenmesinde olumsuz etkilere sebep olmaktadır.

10 ppb’den (20 µg/m3) yüksek O3 seviyesinde ve 7 saatlik maruz kalma

süresinde pancar, soğan, marul ve şalgam sebzelerine zarar verdiği tespit

edilmiştir.

42

Tablo 8.3. Bitki Türlerinin Ozana Duyarlılık Seviyeleri

Duyarlı Türler Orta Derecede

Duyarlı Türler Dayanıklı Türler

Fasülye Havuç Kereviz

Patates Bezelye Pancar

Domates Bakla Çilek

Tütün (Bel W3 Çeşidi) Hıyar

Ispanak Maydanoz

Soğan Lahana

Soya Fasülyesi

Ozon bitkileri zayıflatır ve hastalığa karşı daha hassas yapar. Ozonun 8

saatlik maruz kalma süresi için bazı hassas bitkilere zarar verme eşik

konsantrasyonu 30 ppb (60 µg/m3) dür. Şehirlerde 1 ila 8 saatlik maruz

kalma süresinde 100 ppb (200 µg/m3) veya daha düşük ozon

konsantrasyonunda bitkilere zarar verdiği tespit edilmiştir. 3 ila 4 saat

maruz kalma süresinde 60 ppb (120 µg/m3) ozonun yoncaya zarar verdiği

görülmüştür. Ozonun turunçgillerin büyümesini yavaşlattığı tespit

edilmiştir.

Kısaca kötü ozon, bitkilerin büyümesini ve fotosentez faaliyetini yavaşlatır.

Tarımsal mahsulü azaltır ve buğday, pirinç ve soya fasulyesi gibi tarımsal

ürünlerin besin kalitesini etkiler.

1980'lerde ABD'de kötü ozondan dolayı ekilebilir bitki üretiminin kaybı yıllık

maliyetinin 2-4 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.

Aynı yıl, pirinç, soya fasulyesi, mısır ve buğday kombinesi için küresel

verim kayıplarının 14-26 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor.

Ayrıca, tarımsal ürünlerden ozona çok hassas olan Tütünün Bel W3 çeşidi

ABD’ de ozon kirliliğinin izlenmesinde bio-indikatör bitki olarak

kullanılmaktadır.

43

Şekil 8.2. Ozon Kirliliğinin İzlenmesinde Bio-indikatör Bitki

Bitkilerde ozon zararının değerlendirilmesi amacıyla AOT40 hesabı

kullanılmaktadır. AOT40 değeri, µg/m³.saat olarak ifade edilir ve 1 Mayıs-

31 Temmuz tarihleri arasında Merkezi Avrupa Saat Dilimi 8:00 ve 20:00

arasında ölçülen 1 saatlik değerler kullanılarak, 80 µg/m³ ile 80 µg/m³ (=

40ppb) den daha büyük değerler arasındaki farkın toplamı demektir.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığına ait Ankara-Keçiören Hava Kalitesi Ölçüm

İstasyonundan alınan 30.07.2011 tarihli verilere göre yapılan örnek AOT40

hesabı Tablo 8.4’de verilmiştir.

Tablo 8.4. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonundan Alınan 30.07.2011

Tarihli Verilere Göre Yapılan Örnek AOT40 Hesabı

Saat Saatlik Değer

(µg/m3)

AOT 40 Değeri

(40ppb=80

µg/m3)

AOT 40 Değeri

(µg/m³.saat)

00:00 8 80 0

01:00 19 80 0

02:00 28 80 0

03:00 32 80 0

04:00 13 80 0

05:00 7 80 0

06:00 9 80 0

44

07:00 11 80 0

08:00 43 80 -37

09:00 47 80 -33

10:00 80 80 0

11:00 131 80 51

12:00 152 80 72

13:00 147 80 67

14:00 136 80 56

15:00 132 80 52

16:00 126 80 46

17:00 110 80 30

18:00 108 80 28

19:00 93 80 13

20:00 69 80 -11

21:00 60 80 0

22:00 47 80 0

23:00 68 80 0

Bir Günlük AOT 40 Değeri Toplamı (µg/m³.saat) 415

8.4. Kötü Ozonun Malzemeler Üzerine Etkisi

Ozon doğal ve sentetik lastiklere, butadien, isopren ve stren gibi sentetik

polimerlere hücum ederek onların çatlamasına, sertleşmesine neden olur.

Araba lastiklerinin, lastik yalıtım malzemelerinin ve dış ortam elektrik

kaplama malzemelerinin ömrünü kısaltır.

Ozon naylon ve akrilik fiber gibi sentetik polimerlere olduğu gibi tekstil

malzemelerindeki selülozlarla da reaksiyona girerek onları tahrip eder,

direncini azaltır. Ayrıca ozon kumaştaki boyalarla reaksiyona girerek

renklerinin solmasına neden olur.

Kötü ozon, renkli çamaşırları ağartır.

45

9. UÇUCU ORGANİK BİLEŞENLERİN VE AZOT

DİOKSİTİN KAYNAKLARI

Organik maddeler sıvı veya gaz halinde bulunabilir. Sıvı organik bileşikler

buharlaşma özelliğine sahiptir. Uçucu organik maddelerin ana kaynakları,

motorlu taşıtlar, boyalar, boya incelticiler, mürekkep solventleri, solventler,

vernikler, temizleme sıvıları, petrol istasyonları, oto boya atölyeleri,

mobilyacılar ve kuru temizleme tesisleridir. Bitkilerden çam ağaçları uçucu

organik madde olan terpenleri salgılar.

Benzinli ve LPG’li motorlu taşıtlarda uçucu organik maddeler, yakıtın tam

yanmaması sonucu ve özellikle yaz aylarında araçların ve istasyonlardaki

depoların benzin ve LPG ile dolumu esnasında depodaki benzin ve LPG

buharlaşması sonucu meydana gelmektedir.

Kuru temizleme ve mobilya tesislerinde kullanılan çözücüler ve solventler

uçucu organik maddelerin (VOC) önemli kaynaklarından biridir. Dolayısıyla

bu tür tesislerde kullanılan solventler (çözücüler) kontrol altına alınmalıdır.

Sunta sanayiinde kullanılan formadehit önemli uçucu organik madde

kaynağıdır.

Mobilya ve muşamba sanayinde kullanılan solventler de uçucu organik

maddelerin kaynaklarındandır.

Azot oksitlerin şehir içi bölgelerde kaynakları motorlu taşıtlar, termik

santraller ve özellikle yaz aylarında üretimde ısı ve enerji amacı ile

kullanılan yakma üniteleridir.

46

10. KÖTÜ OZON KİRLİLİĞİNİ AZALTMA YOLLARI

Günümüzde gelişmiş ülkelerde ozon kirleticisi artık sınır değerlerini aşan

kirletici parametre olarak öne çıkmaktadır. Ozonun zararlı etkilerinin

azaltılması için çevre politikalarında köklü değişiklikler ve yeni tedbirler

alınması gerektiği ortaya çıkmıştır. Atmosferde ozon kirliliğinin azaltılması

için NOx ile VOC kirletici kaynaklarının kontrol altına alınması gereklidir.

Fosil yakıtların yakılması sonucu oluşan NOx başlıca kaynakları;

Motorlu Taşıtlar

Termik Santraller,

Orman yangınları,

Endüstriyel tesisler (çimento, demir çelik sanayi gibi)’dir.

NOx kirleticisinin kaynakları ise genelde motorlu taşıtlar ve sabit

kaynaklardır.

Uçucu Organik Maddelerin (VOC) kaynakları ise;

Motorlu Taşıtlar,

Petrokimya sanayisi,

Akaryakıt dolum tesisleri,

Boya sanayi,

Bitki örtüsünden salınan biyojenik emisyonlar,

Mobilya sanayisi,

Kimyasal çözücülerdir.

Atmosferde ozon kirliliği azaltılmak isteniyorsa çok ciddi denetim ağı

oluşturulmalıdır. Zayıf denetim atmosfere atılan kirletici miktarını

artırmaktadır.

Yazın sıcak hava dalgaları etkisi ile orman yangınları ve NOx emisyonları

artmaktadır. Orman yangınları, çayır ve anız yakma ve yanlış tarımsal

47

uygulamalardan dolayı 20 Tg/yıl NOx emisyonu oluşmaktadır.

Toprakta yanlış gübre kullanılması NOx kirletici emisyonunu, takriben 7-20

Tg/yıl gibi, artırmaktadır.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı başta olmak üzere yerel yönetimler VOC ve

NOx emisyonlarını azaltıcı eylem planlarını uygulamaya koymalıdır. Ozon

küresel ısınmaya neden olan ve atmosferde oluşan bir sera gazıdır. Metan

gibi sera gazı emisyonları kontrol altına alınırsa kötü ozon kirleticisi de

azalmaktadır.

10.1. Benzin İstasyonları

10.1.1. Kısa Vadeli Çözümler

Ozon kirliliğinin olduğu aylarda istasyonlardaki tanklara tankerlerle

dolum gündüz yerine gece saatlerinde yapılmalıdır.

İstasyonlarda yerlere benzin ve motorin dökülmemelidir.

Taşıtlarda kullanılan LPG’de standardizasyona gidilmelidir.

Özellikle LPG’de bulunan propilen miktarına sınırlama getirilmelidir.

10.1.2. Orta Vadeli Çözümler

İstasyondaki tanklar, sıçratmalı dolum yerine daldırmalı dolum ile

beslenmelidir.

Tankerlerin istasyonlardaki benzin buharlarını geri kazanıcı

düzeneği olmalıdır.

Akaryakıt ana dağıtım firmaları benzin buharı geri dönüşüm

düzeneği kurmalıdırlar.

Benzine solvent ilavesi mutlaka önlenmelidir.

48

10.2. Benzinli, Motorinli ve Elektrikli Araçlar

10.2.1. Kısa Vadeli Çözümler

Ozon kirliliğinin olduğu aylarda araç sahipleri gündüz yerine gece

saatlerinde benzin almalılar.

Şehirlerarası yollarda kullanılan otobüslerin yıprandıktan sonra

şehir trafiğinde servis aracı veya toplu taşıma aracı olarak

kullanımı yasaklanmalıdır. Servislerde yeni düzenlemeler yapılarak

çevreyi kirletmeyen, fazla yakıt tüketmeyen ve emniyetli araçların

devreye girmesi sağlanmalıdır.

İstiap haddinin üzerinde yük veya yolcu taşıyan araçlar

cezalandırılmalı ve trafikten men edilmelidir.

Egzozundan siyah veya mavi renkli duman atan ve bakım onarımı

yapılmamış araçlar trafikten men edilmeli, araç sahipleri

cezalandırılmalıdır.

Servis araçlarında ve toplu taşıma araçlarında elektrikli araçlara

geçilmeli,

Elektrikli araç dolum istasyonları yaygınlaştırılmalı,

Akıllı ulaşım sistemine geçilmeli,

10.2.2. Orta Vadeli Çözümler

Piyasadaki karbüratörlü araçların kullanımı yasaklanmalıdır.

Kullanımda bulunan karbüratörlü araçlar, LPG’li araçlara

dönüştürülmelidir.

Araçların yaşına bakılmaksızın tüm araçlardan vergi alınmalıdır.

Araçlar yaşlandıkça yakıt tüketimi ve egzozdan attığı kirletici

miktarı artmaktadır. İstanbul’da yaklaşık %10 oranında 20 yaşın

üzerinde taşıt bulunmaktadır. 10 yaşın üzerinde bulunan taşıt oranı

49

ise %25 civarındadır. Böylece çevreyi kirleten ve fazla yakıt

tüketen araçların kullanımı teşvik edilmelidir.

Fazla yakıt tüketen araçlardan fazla, az yakıt tüketen araçlardan az

vergi alınmalıdır. Elektrikli araçlar vergi sistemi ile teşvik edilmeli,

Şehir trafiğinde fazla seyri sefer yapan taksilerin ve dolmuşların az

yakıt tüketenlere veya elektrikli modellere geçmeleri zorlanmalıdır.

Şehiriçi trafikte kullanılan taksi, dolmuş, Belediye otobüsleri/ Halk

Otobüsü ve fazla km yapan resmi ve özel araçlar, LPG veya doğal

gaz kullanmaları teşvik edilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır. Özellikle

Belediye ve Halk otobüslerinin doğal gazlı ve elektrikli sisteme

geçmeleri sağlanmalıdır.

Araçlarda egzoz muayenesi yıllık ve zaman zaman gözlem esasına

göre de yapılmalıdır. Egzozundan kirli gaz atan araç sürücüleri

cezalandırılmalıdır.

Şehirler hafif raylı sistem, benzerleri ile, donatılarak egzoz gazı

olmayan bacasız taşıma sistemi teşvik edilmelidir.

İstanbul’da TCDD raylı sistemi rehabilite edilmeli ve İstanbul trafiği

ile uyumlu hale dönüştürülmelidir.

Şehirlerde deniz trafiği yaygınlaştırılmalı ve kara trafiği ile uyumlu

hale getirilmelidir. Kara da, deniz trafiğini destekleyici ring sistemi

kurulmalıdır.

10.3 Yakma Tesisleri

Sanayilerde üretim esnasında enerji veya ısı olarak kullanılan

yakma ünitelerinde baca gazında NOx’ler sıkı şekilde

denetlenmelidir.

Termik santrallerin, demir çelik ve çöp yakma tesislerinin

bacalarında NOx kirletici emisyonları sıkı şekilde denetlenmeli, NOx

50

sınır değerleri yenden düzenlenmeli ve gerekirse arıtma tesisi

kurmaları sağlanmalıdır. Böylece bu tesislerden şehirlere ve kırsal

bölgelere kirleticilerin hava yolu ile taşınması önlenmelidir.

10.4. Kuru Temizleme, Mobilya ve Sunta Tesisleri

10.4.1.Orta Vadeli Çözümler

İşletmelerde kullanılan solventler ozon tabakasını tahrip edici

olmamalıdır.

İşletme esnasında kuru temizleme, mobilya, boya ve sunta tesisleri

üniteleri ortamındaki gazlar emilmelidir. Ortam havası negatif

basınçlı olmalıdır.

Kuru temizleme, mobilya, boya ve sunta sanayi ünitelerinde

kullanılan solventler bacada arıtılmalıdır. Bu tesislerin bacalarında

solvent kirliliği kontrol edilmelidir. Kuru temizleme, mobilya, boya ve

sunta tesisleri denetlenmelidir. Sunta tesislerinde özellikle

formaldehit kullanılmaktadır. Formaldehit ozon oluşturma potansiyeli

yüksek bir gazdır. Bu gazların arıtılmadan atmosfere verilmesi

önlenmelidir.

10.5 Vatandaşların Yapması Gerekenler

10.5.1 Kısa Vadeli Çözümler

Saat 11.00 ile 17.00 arasında güneşli, sıcaklığın 25 oC’nin üzerinde

olduğu havalarda fazlaca dışarı çıkılmamalı. Çıkılırsa başta şapka,

gözde gözlük, sırtta kollu beyaz renkli elbise olmalı,

Saat 11.00 ile 17.00 arasında güneşli, sıcaklığın 25 oC nin üzerinde

olduğu havalarda yıkanan renkli elbiseler, gölgede ve akşam

saatlerinde kurutulmalı,

Kısa mesafeli yerlere yürüyerek veya toplu taşıma araçları ile

gidilmeli,

51

Araçlara benzin alırken 20.00- 07.00 saatleri tercih edilmeli,

Hafta sonları piknik yaparken saat 10.00 - 17.00 arasında

güneşte oturulmamalı, koşulmamalı ve dolaşılmamalı,

Beyaz elbise giyilmeli,

Kötü ozonlu günlerde çamaşırlar akşam veya gece saatlerinde

kurutulmalı,

Ev ve işyerinin çevresi VOC üretmeyen ağaç türleri ile

ağaçlandırılmalı,

İşyerine kendi aracı ile giderken başkalarını da alarak trafik yükü

azaltılmalı,

Binalar yalıtılarak fosil yakıt kullanımı azaltılmalı,

Çatılar güneş tarlasına dönüştürülmeli,

10.6. Diğer Yapılması Gerekenler

Yer seviyesi ozon kirliliği oluşumunda birincil etkiye sahip trafik

kaynaklı emisyonların azaltılması açısından toplu taşıma teşvik

edilmeli, emisyon oluşumunu oldukça azaltan yeni teknolojiye sahip

motorlu araçlar tercih edilmeli,

Belirli yollar ve meydanlar belirli saatlerde motorlu araç kullanımı

kısıtlanmalı,

Fazla yakıt tüketimini önlemek ve emisyonları kontrol altına almak

için periyodik kontroller yapılmalı,

Toplu taşıma araçlarında temiz yakıt veya elektrik araç kullanımı ve

uygun alanlarda bisikletin, ulaşım aracı olarak kullanılması

yaygınlaştırılmalı,

52

Enerji santrallerinde düşük azot oksit emisyonuna neden olan yakma

kazanları, teknolojilerinin kullanılması, baca gazı azot oksit giderimi

teknikleri ile oluşan emisyon azaltılabilmeli,

En bilinen önlemlerden olan su bazlı boya kullanımı ve çözücü

kullanımı artırılmalı,

Sayısı özellikle şehir merkezlerinde oldukça fazla olan akaryakıt

istasyonlarında, benzin pompasından araca dolum esnasında oluşan

kaçak emisyonları önleyecek tedbirler alınmalı,

Elektrikli araçların yaygınlaşması için şehrin muhtelif yerlerinde şarj

istasyonları kurulmalı,

Şehir içi bölgelerde yürünebilir yaya yolları yaygınlaştırılarak,

hareketlilik artırılmalı,

Yollar, caddeler ve meydanlar VOC üretmeyen ağaç türleri ile

ağaçlandırılmalı (VOC üretenler, kavak, meşe, söğüt ve siyah sakız

ağacı),

Ağaçlandırma seferberliği ilan edilerek şehirler doğal olarak

serinletilmeli, şehirlerde kişi başına düşen yeşil alan 15 m2 üzerinde

olmalı.

Çöp depolama alanları önemli metan gazı kaynağıdır. Metan gazı hem

küresel ısınmaya hem de kötü ozon kirliliğine neden olmaktadır.

Metan gazını kontrol altına almak için çöp depolama alanları

biyoreaktöre dönüştürülmeli ve yenilenebilir elektrik enerjisi

üretilmeli,

Gelişi güzel depolanan hayvan gübresi önemli metan gazı kaynağıdır.

Hayvan gübrelerinden ya kompost veya biyogaz üretilmelidir. Hayvan

gübresi, stabilize edildikten sonra kullanılmalıdır.

53

11. KAYNAKLAR

Anteplioğlu Ü., 2000, “İstanbul Bölgesinde Yüzey Ozonunun Fotokimyasal

Dinamik Bir Modelle İncelenmesi”, Yüksek Lisans tezi, Meteoroloji

Mühendisliği, İTÜ.

Bektaş Ş., 2001, Benzin istasyonlarında ve araçlarda benzin buharlarının

hava kirlenmesine etkileri ve alınması gereken önlemler”, Yüksek Lisans

tezi, Çevre Mühendisliği, YTÜ.

Coppens L., Woestyn A. F., 2001, “Tropospheric Ozone”, anne-

france\tropozon2.doc.

Foster-Wheeler, 1998, “İ.B.B. için hazırlanmış olan Hava Kalitesini İzleme

ve Kirlilik Denetimi Programı Fizibilite Etüdü”, İstanbul

İBBÇKM., 2001, İstanbul Çevre Koruma ve Geliştirme Daire Başkanlığı,

Çevre Koruma ve Kontrol Müdürlüğü, İstanbul.

Korkmaz İ., 2000, “İstanbul’da yer seviyesinde ozon kirlenmesi”, İTÜ.

Nevers N. D., 1995, “Air Pollution Control Engineering”, McGraw-Hill

International, Singapore.

Sarıalioğlu M., 2001, “İstanbul’da yer seviyesi ozon kirlenmesi”, İTÜ. İnşaat

Fakültesi.

Semra T., İncecik S., 1999, “İstanbul’da şehir ozon seviyelerine ait ilk

ölçümlerin değerlendirilmesi”, Hava Kirlenmesi ve Kontrolü Ulusal

Sempozyumu, İzmir.

Tecer L., 2000 “İstanbul Kenti Fotokimyasal Smog Mekanizmasının

Modellenmesi” Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü,

Sivas

Wark K., Warner C.F., Davis W. T., 1997, “Air Pollution Its Origin and

Control”, Addison-Wesley, An imrint of Addison Wesley Longman, Inc.

54

Win M. D., 2000, “Less Ozon More Air”, Ministere des Affaires Sociales, de

la Sante Publique et de l’Envirenment.

Güler TOZSİN, Çevre Müh. “Yer Seviyesi Ozon Kirliliğine Neden Olan

Parametrelerin İstanbul İli İçin İncelenmesi” Yüksek Lisans Tezi, Yıldız

Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2003.

“Ground-level ozone in the 21st century: future trends, impacts and policy

implications” RS Policy document 15/08 Issued: October 2008 RS1276, The

Royal Society, Celebrating 350 Years.

“Rising Temperatures, Worsening Ozone Pollution” Union of Concerned

Scientists, June 2011

İÇİndekİler...8 sabitidir. meydana gelen o 3 daha sonra no ile reaksiyona girerek o 2 ve no 2...

Documents