1. E drejta nderkombetare private - sht njra ndr degt m t reja t s drejts n sistemet juridike t shteteve. Rregullon nj lmi t caktuar t marrdhnieve shoqrore q nuk sht objekt i rregullimit juridik t asnj dege tjetr t s drejts.2. Objekti i DNP-se Sipas nj grupi autorsh objekt i DNP-se jan marrdhniet juridiko private me element te huaj te cilat rregullohen me normat e DNP-se, sipas qendrimit te grupit tjeter te objektit te DNP-se jane normat qe rregullojne marredhenie te caktuara juridiko private me element te huaj.3. Elementi i huaj juridiko privat- Elementi i huaj ne nje marredhenie juridiko private eshte nje fakt nje rrethane faktike e cila nje marredhenie konkrete juridike te formesuar e lidh me sovranitetin e shtetit te vendit dhe te huaj ku per rregullimin e kesaj marredhenie jane te interesuara te pakten dy shtete, secili ne baze te sovranitetit te vete.4. Faktet e identifikimit - jane ato fakte ose kuptime juridike me ndihmen e te cilave identifikohet prania e elementit te huaj ne nje marredhenie juridiko private me element te huaj.5. Pikat e lidhjes {faktet vendimtare}- Dallohen nga faktet ne baze te cilave krijohet elementi i huaj juridiko privat per nga funksioni dhe roli, gjithashtu edhe nga elementi i huaj juridiko privat. Roli i fakteve vendimtare eshte qe te percaktoje se sipas cilave parime te normave per te drejtat civile te huajve ose kolizionit te juridiksioneve ose te kolizionit te ligjeve do te rregullohet marredhenia juridiko private me element te huaj.6. Shmangiet nga normat kompetente te DNP-se- Shmangie do te thote kur ligjdhenesi i nje shteti ne baze te elementeve te pergjithshme e formeson normen e DNP-se para te cilit shtrohet qeshtja qe duhet ti zbuloje normat e sistemit juridik te atij shteti, nuk do te thote qe duhet patjeter te veproje sipas atyre normave.7. Cilesimi- Eshte institute juridik me anen e te cilit caktohet se kategorite juridike dhe nocionet juridike te permbajtura ne normat e DNP-se do te kuptohen ashtu siq e percakton e drejta e vendit ose e drejta e huaj.8. Qeshtja paraprake - Perkufizohet si marredhenie juridike nga dispozitivi i normes materialo -juridike, respektivisht te drejtes kompetente per qeshtjen kryesore.9. Riintegrimi- Personi i cili dikur e ka pasur shtetesine e shtetit konkret dhe pastaj e ka humbur, me ane te riintegrimit perfiton shtetsine e shtetit te njejte.10. Kolizioni i shtetesive- Qdo shtet ne menyre sovrane i percakton me ligj kushtet sipas te cilave fitohet dhe humbet shtetesia. Duke u nisur nga interesat e veta personale dhe specifike, shtetet parashohin kushte dhe menyra te ndryshme per fitimin dhe humbjen e shtetesise.11. Kolizioni i juridiksioneve- Konsiderohet si detyre nderkombetre e nje shteti qe ti lejoje shtetasit te huaj qe te paraqitet para gjykatave te veta madje parimisht me kushte qe i percakton dhe ne kete menyre te siguroje mbrojtjen e te drejtave te tij.12. Cautio indicatum solvi { e drejta e te huajit te paraqitet para organit te shtetit te vendit}- Ne formen e vete paraprake cautio indicatum solvi si institute i DNP-se paraqet institutin e tille sipas te ciles paditesi i huaj ka per detyre qe te jape shumen e caktuar te te hollave ose ndonje garancion tjeter per sigurimin e shpenzimeve te kontestit, ne qoftese hap kontestin kunder shtetasit te vendit, i padituri kerkon qe te jepet ky kaucion.13. Njohja e fuqise argumentuese - Me fjalen njohje e fuqise argumentuese te dokumenteve te huaja publike kuptojme mundesine qe nje dokument i tille te perdoret si argument para gjykatave dhe para organeve te nje vendi. Kerkohet qe ai te jete i realizuar ne pikepamje nderkombetare te jete plotesuar kushti i reciprocitetit dhe te mos jete ne kundershtim me rendin publik nderkombetar te shtetit.14. Konventat nderkombetare- Jane akte juridike me anen e te cilave subjektet e se drejtes nderkombetare, me marreveshje marrin te drejta dhe detyrime reciproke per rregullimin e marredhenieve midis tyre.15. Zakonet nderkombetare- Zakoni ne te drejten nacionale eshte rregull e pa shkruar e sjelljes, te cilen per shkak te perdorimit te detyrueshem nje kohe te gjate, per rregullimin e marredhenieve konkrete,e sanksionon shteti dhe e perfshine ne sistemin juridik.

16. Zbrastesirat juridike- ne rastet kur nuk mund te gjenden burime konkrete as ne konventat nderkombetare ose ne ligjet e shteteve konkrete, e as ne rregullat zakonore, shtrohet qeshtja e zbraztesirave juridike.17. Kodifikimi i DNP-se- Nenkupton tubimin dhe sistematizimin e dispozitave me karakter nderkombetar juridiko privat nga burime te ndryshme ne nje tersi qe e bene lidhenesi i nje shteti ose konferencave nderkombetare diplomatike ne baze te parimeve te caktuara.

18. Autonomia e vullnetit te paleve- Perfaqeson mundesine e parapare me ligj qe palet kontraktuese vet te caktojne te drejten kompetente ose organin kompetent per zgjidhjen e kontesteve qe mund te paraqiten gjate permbushjes se kontrates.

19. Locus regit actum- Per rregullimin e formes se marredhenieve detyrimore ne te gjitha shtetet, por jo qdo here per te njejtat raste aplikohet rregulla locus regit actum.

20. Rendi publik nderkombetare- Ekzistojne dy perkufizime: 1. Perkufizimi elektik- nenkuptone teresine e ligjeve imperative te cilat duhet patjeter te aplikohen gjate rregullimit te marredhenieve juridiko private me element te huaj, 2. Perkufizimi abstrakt- rendi publik eshte nje institute me karakter te jashtezakonshem dhe se rrethi I normave qe e sajojne rendin publik te nje shteti mund te perfshihen me nje klauzol te pergjithshme.21. Bishterimi i ligjit- Perkufizohet si shmangie nga aplikimi i normave kompetente te shtetit te vendit ne baze te veprimeve konkrete te individeve. Elementet konstituive jane: 1. shfrytezimi i se drejtes subjektive. 2.Qellimi per tju shmangur aplikimit te normes kompetente,3. sanksioni.22. Reciprociteti- Eshte relacioni ne mes te dy shteteve sipas te cilit secili prej tyre garanton trajtimin e caktuar juridik te shtetasve te shtetit te huaj, ose ua njeh te drejtat qe ne baze te ligjeve te atij shteti nese edhe ai vepron keshtu me shtetasit e shtetit te vendit dhe me te drejtat e krijuara sipas ligjit.

23. Teresite e DNP-se jane:

1.kolizioni I ligjeve 2.kolizioni I juridiksionit 3.te drejtat civile te shtetasve te huaj

4.te drejtat civile te shtetasve te vendit.

24. Pengesat martesore:

1. ekzistimi I kurores

2. gjinia e gjakut 3. semundja psikike

4. ndryshimi absolute fetar.

25. Teoria e statuteve- Nenkupton teorite e pjestareve te shkolles se statuteve lidhur me zgjidhjen e problemit te konfliktit te kytymeve ne mes te qyteteve apo provincave te nje sovraniteti te vetem.26. Perfaqesuesi me i rendesishem i shkolles holandeze - eshte Ulrich Hubert gjithashtu Paul Voet. Perfaqesuesit e kesaj shkolle per dallim nga perfaqesuesit tjere, keta e kane zgjedhur kolizionin e ligjeve ne mes shteteve sovrane.27.Pikat e lidhjes tek marredheniet kontraktuale jane:1. Vendi i lidhjes se kontrates2. Vendi i permbushjes, ekzekutimit te kontrates

3. Vendbanimi domicili i debitorit dhe 4. Lidhshmeria e afert etj.

28. Cili problem u shtrua tek shkolla italiane per tu zhvilluar shkolla italiane e statuteve kane ndikuar marrdheniet ekonomiko-shoqerore, si tregtia detare dhe tokesore. Problemi ishte se si te percaktohet se cili nga statutet eshte real e cili personal.29. Qfare roli luan retorsioni retorsioni shprehet ne rastet kur gjykatesi ose ndonje organ tjeter i vendit nuk i njeh te huajit disa te drejta nuk e pranon kompetencen e gjykates se huaj, nuk i njeh vendimet e saj ose nuk e zbaton te drejten e huaj, e cila do te duhej te zbatohet sipas normave te kolizionit te shtetit te vendit, nuk i njeh vendimet e gjykatave te tij dhe nuk e zbaton te drejten e tij.30. Kolizioni i ligjit te deliktet e komunikacionit rrugor Me keto delikte juridiko-civile me element te huaj nenkuptohen fatkeqesit e shkaktuara me automjete ne komunikacion rrugor ne te cilat eshte qofte subjekti, qofte objekti, qofshin te drejtat dhe obligimet apo te gjitha kumulativisht shprehje te jashtme. Kolizioni i ligjit ne fatkeqesite e paramenduara te komunikacionit me element te huaj gati ne te gjitha shtetet e kohes sone zgjidhet sipas normes kolizive e cila aplikohet ndaj delikteve dhe kuazi delikteve juridiko-civile me element te huaj.31. Zakonet ne DNP - Zakoni ne te drejten nacionale eshte rregulla e pa shkruar e sjelljes te cilen per shkak te perdorimit te detyrueshem nje kohe te gjate per rregullimin e marrdhenieve konkrete, e sanksionon shteti dhe e perfshin ne sistem juridik. Ne DNP zakoneve nderkombetare nuk u njihet karakteri imperativ. Aplikohen si burim i se drejtes per rregullimin e nje marrdhenie konkrete juridiko-private me element nderkombetar, vetem ne qoftese shteti pranon ne menyre shprehimore ne qoftese zakonet udhezojne ne zbatimin e tyre.32. Kolizioni i ligjeve te zotesia kambiore dhe cekore - Kur behet fjale per zotesine kambiore te personave pa shtetesi ajo vleresohet sipas ligjit te domicilit te personit pa shtetesi. Te zotesia cekore nuk vleresohet sipas ligjit nacional te traktatit, por sipas ligjit te shtetit ku eshte vendi i pageses se qekut.33. Afersia e te drejtes nderkombetare publike me te DNP- Te dyja deget e se drejtes i rregullojne marrdhenietmidis shteteve. E drejta nderkombetare publike I rregullon marrdheniet midis shteteve sovrane si subjekte politike. DNP i rregullon marrdheniet midis shteteve sovrane, qe kane te bejne me kompetencen e tyre legjislative dhe gjyqesore lidhur me rregullimin e marrdhenieve juridiko-private ne mes te personave fizik dhe juridik qe kane shtetesine e shteteve te ndryshme.34. Kur aplikohet norma e kolizionit- Norma e kolizionit percakton se a do te zbatohet e drejta e shtetit te vendit per ta rregulluar marrdhenien juridiko-private me element te huaj. Norma e kolizionit e udhezon te drejten materiale per tu zbatuar tek e drejta e vendit, e shtetit te huaj apo me shume te drejta te shteteve te huaja. Normat e kolizionit gjenden ne sistemin juridik te shtetit dhe organi qe merr qeshtjen duke respektuar te drejten e sistemit juridik te vet, ai zbaton edhe normat e kolizionit me te cilat i rregullon marrdheniet juridiko-private me element te huaj. Norma e kolizionit bashk me faktet ndihmojne te aplikohet e drejta materiale tek marrdhenia e caktuar.

35. Ne cilat raste nuk zbatohet shtetesia si pike e lidhjes

1Ne rastin kur shtetasi shqiptar ka shtetesi te ndonje shteti tjeter dhe per ta zbatuar ligjin atehere epersine e ka shtetesia shqiptare 2. Ne rastin kur i huaji ka dy apo me teper shtetesi zbatohet ai ligj ku ne shtetesine e atij shteti ka vendqendrim

3. Ne rast se shtetasi i huaj nuk ka vendqendrim te zkonshemne shtetet e te cilave ka shtetesin zbatohet ligji i atij shteti me te cilin ka lidhje te ngushta.

36. Kushtet materiale per lidhjen e marteses sipas te drejtes sone- Forma e lidhjes se marteses rregullohet nga ligji i shtetit ku lidhet martesa ndermjet personave, ku asnjeri prej tyre nuk eshte shtetas i vendit mund te lidhet para perfaqesise diplomatike apo konsullore te nje shteti te huaj nese ligji i ketij shteti e lejon kete. Forma e lidhjes se marteses e cila konsiderohet e vlefshme ne baze te ligjit te shtetit sipas te cilit eshte lidhur, mund te njihet si e tille edhe ne republiken e vendit tone.

37. E drejta e te huajit te trashegoj ne shtetin e vendit- Kushtezohet me ekzistimin e reciprocitetit ne mes shteteve shtetesine e te cilit e ka personi qe trashegon ne shtetin e vendit.38. Njohja dhe ekzekutimi i vendimeve te huaja gjyqesore sipas DNP- Njohja e vendimit te huaj gjyqesor do te thote njohje e autoritetit te gjese se gjykuar ne menyre te prere edhe ne territorin e shtetit te vendit. Kjo do te thote se si element te ketij kuptimi juridik qfaqen kuptime tjera juridike:

1. Kuptimi i vendimit te huaj gjyqesor

2. Kuptimi i autoritetit te qeshtjes se gjykuar ne menyre te prere

3. Kuptimi i territorit te shtetit te vendit. 39. Kuptimi i se drejtes civile te shtetit te vendit- Me te drejtat civile te shtetasve te vendit kuptojme rregullat juridike qe percaktojne se shtetasit e vendit me cilat qeshtje dhe gjera mund te krijojne marrdhenie reciproke juridike civile me element te huaj, ne qoftese mos respektimi i ketyre normave ka si pasoje sanksionin personal ose pasuror e jo sanksionin me karakter ndeshkimor.

40. Kolizioni i ligjit te martesa lidhur me perfaqsim konsullor diplomatik- Eshte e mundur se sikur martesa me element te huaj te lidhet para organit te vendit te lidhjes ne menyre qe kushtet materiale do te jene plotesuar, dhe sikur martesa e ketille te lidhet ne te njejtin shtet ne perfaqesine diplomatike-konsullore, por kushtet materiale te mos plotesohen dhe e kunderta.41. Si e kane zgjedh perfaqesuesit e shkolles holandeze flamane kolizionin e ligjeve - perfaqesuesit e kesaj shkolle per dallim nga perfaqesuesit e tjere e kane zgjedhur kolizionin e ligjeve ne mes shteteve sovrane.

42. Autonomia e vullnetit te paleve ne kuptimin juridiko-privat nderkombetar- Eshte fakt unik vendimtar primar per kontraten mbi transportin detar , nderkaq lidhja me e ngushte e kontrates eshte e vetmja pike e lidhjes subsidiare per te njejten kontrate.43. Risite e shkolles franceze kytymeve- Dymyleni i ka pararpare dy risi per zgjidhjen e konfliktit intelektual te kytymeve: 1. E para ka te beje me autonomine e vullnetit te paleve

2. e dyta ka te beje me formen e puneve juridike, ku thekson se rregulla juridike Locus regit Actum duhet te kete karakter fakultativ e jo detyrues ngase vetem ne ate rast lehtesohet qarkullimi midis provincave.44. Indiciet te cilat e caktojne lidhjen me te afert me kontraten jane:

1.Selia e borgjliut, 2.Vendi i permbushjes se prestacionit karakteristik

Locus Regit Actum- zbatohet per rregullimin e formes se marrdhenieve detyrimore ne te gjjitha shtetet, por jo qdo here ne te njejtat raste.

Lex rei sitae - zbatohet e drejta e shtetit ku gjenden sendet e paluajtshme.

Forum delicti commissi- zbatohet si fakt vendimtar per kompetencen gjyqesore te deliktet dhe kuazi deliketet juridiko-civile me element te huaj.

Funksioni i rendit publik nderkombetar- Eshte evitimi i pasojave negative nga zbatimiiI te drejtes se huaj.

Bishterimi i ligjit- Perkufizohet si shmangie nga zbatimi i normave kompetente te shtetit te vendit ne baze te veprimeve konkrete te individeve.Qeshtja procedurale - duhet te zgjidhet sipas ligjit te gjykates lex fori. Qeshtjet meritore- duhet te zgjidhen sipas ligjit te vendit ku eshte lidhur kontrata lex loci contractus.

Lex domicili- aplikohej te marrdheniet statusore dhe trashegimore. Locus regit actum ( ligji I vendit te lidhjes)- percaktohet forma e puneve juridike.

Lex rei sitae- aplikohet te marrdheniet juridiko-sendore qe kane per object sendet e paluajtshme.Lex loci delicti commissi (e drejta e vendit te kryerjes se deliktit)- aplikohet per veprimet kunderligjore.

45. Burimet e DNP-se jane: burimet nacionale dhe burimet nderkombetare.

1. grupin e pare e perbejne ato shtete qe kane miratuar ligje te veqanta per DNP

2. grupin e dyte e perbejne ato shtete te te cilat normat per rregullimin e marrdhenieve juridiko-private me element te huaj jane te perfshira ne kodet e ndryshme civile.

Burimet nderkombetare te DNP_se jane: Konventat nderkombetare dhe Zakonet nderkombetare.

Konventat nderkombetare - jane akte juridike, me anen e te cilave subjektet e DNP-se me marreveshje marrin te drejta dhe detyrime reciproke per rregullimin e marredhenieve midis tyre.Zakoni ne te drejten nacionale- eshte rregull e pa shkruar e sjelljes te cilen per shkak te perdorimit te detyrueshem nje kohe te gjate, per rregullimin e marrdhenieve konkrete, e sanksionon shteti dhe e perfshin ne sistemin juridik.

46. Kodifikimi i DNP-se nenkupton tubimin dhe sistematizimin e dispozitave me karakter nderkombetar juridiko-privat nga burime te ndryshme ne nje teresi qe e bene ligjedhenesi i nje shteti.

47. Elementet e pergjithshme te formesimit te norms se DNP-se:

1. Elementi i huaj juridiko-privat

2 Faktet ne baze te cilave krijohet elementi i huaj j-p me element te huaj (faktet e identifikimit)

3. Faktet vendimtare (pikat e lidhjes)4. Shmangiet nga normat kompetente te norms se DNP-se

Elementi i huaj juridiko privat eshte nje fakt, nje rrethane faktike e cila nje marrdhenie konkrete e lidh me sovranitetin e shtetit te vendit dhe te huaj.

Format e shprehjes se elementit te huaj juridiko-private jane: Kryesore dhe Plotesuese

Format kryesore (themelore) te shprehjes se elementit te huaj j-p jane kur ai shprehet ne subject, object dhe ne te drejta dhe detyrime te marrdhenies konkrete juridiko-private.

Format plotesueseperveq qe elementi I huaj j-p mund te shprehet ne format themelore edhe ate ne subject, object dhe ne te drejta dhe detyrime, at edhe Brenda per Brenda subjektit dhe objektit ose te drejtave dhe detyrimeve mund te shprehet ne forma te ndryshme.48. Shmangiet nga normat kompetente te DNP-se jane:1. Rendi publik nderkombetar

2. Bishterimi i ligjitRendi publik nderkombetar- ekzistojne dy perkufizime:

Perkufizimi elektik- nenkupton teresine e ligjeve imperative te cilat duhet pa tjeter te aplikohen gjate rregullimit te marrdhenieve juridiko-private me element te huaj.Perkufizimi abstract- rendi public eshte nje institute me karakter te jashte zakonshem dhe se rrethi I normave qe e sajojne rendin public ten je shteti mund te perfshihen me nje klauzole te pergjithshme.Rendi publik zbatohet vetem te teresite konkrete qe e sajojne DNP.

Bishterimi I ligjit perkufizohet si shmangie nga aplikimi i normave kompetente te shtetit te vendit ne baze te veprimeve konkrete te individeve.

Elementet konstituive jane:

1. Shfrytezimi i se drejtes subjektive2. Qellimi per tiu shmangur aplikimit te normes kompetente

3. Sanksioni

Bishterimi I ligjit zbatohet te te gjitha teresite qe e sajojne te DNP, te drejtat civile te te huajve, te drejtat civile te shtetasve te vendit qe te krijojne marrdhenie juridiko-private me element te huaj, te kolizioni i juridiksioneve dhe te kolizioni i ligjeve.

49. Normat e kolizionit- jane instrumente themelore dhe esenciale te menyres indirekte te rregullimit. Kane per detyre te rregullojne marrdheniet j-p me element te huaj.

Sipas sistemit juridik te shteteve njohja dhe te provuarit e te drejtes se huaj behet sipas detyres zyrtare (ex officio).

Regullimi I marrdhenieve me element te huaj permes menyres se kolizionit nenkupton dhe presupozon shmangien konkrete nga sovraniteti absolut territorial.

Cilesimi ne kuptim te gjere- nenkupton interpretimin e normave te kolizionit.

Cilesimi ne kuptim te ngushte- nenkupton percaktimin e kuptimit juridik dhe permbajtjes juridike te norms se kolizionit.

50. Si fakte vendimtare {pika te lidhjes} te kategorive ta caktuara te marrdhenieve j-p me element te huaj mund te paraqiten:

1. Shtetesia, 2. Vendbanimi {domicili}, 3. Vendi ku gjendet sendi, 4. Vendi i lidhjes se punes juridike, 5. Vendi i kryerjes se deliktit.

Keto fakte vendimtare ne sistemet juridike te shteteve te ndryshme mund te kene emertime te njejta por domethenie te ndryshme juridike, andaj edhe shfaqet konflikti latent i ligjeve, konflikti i nocioneve te fakteve vendimtare.

51.Menyrat e zgjidhjes se cilesimit jane:

1. Lex fori, 2. Lex causae, 3. Sipas kuptimeve autonome, 4. Sipas cilesimit te shkallezuar.

52. Menyrat e fitimit te shtetesise : Menyrat kryesore dhe Menyrat plotesuese.

Menyrat plotesuese te fitimit te shtetesise jane: 1. Me natyralizim, 2. Me ndryshime territorial, 3. Martesa 4. Adoptimi.

Menyrat e fitimit te shtetesise me natyralizim:

Natyralizimi madh dhe i vogel

Natyralizimi i rregullt

Natyralizimi me lehtesime specialeNatyralizimi i jashtezakonshem

a.Natyralizimi me lehtesime- u lejohet fitimi i shtetesise nje kategorie te caktuar te huajsh.

b.Natyralizimi i rregullt e fiton qdo i huaj i cili e paraqet kerkesen, i ploteson kushtet e caktuara dhe me nxjerrjen e vendimit nga ana e organit kompetent. Kerkohet qe te parashtrohet kerkesa, aftesia per pune, qendrimi i pa nderprere nje kohe te caktuar ne shtetin shtetesia e te cilit deshirohet te fitohet, mosha madhore etj.c.Natyralizimi i jashtezakonshem- u mundesohet atyre te huajve qe kane merita te veqanta per shtetin shtetesine e te cilit deshirojne ta fitojne.

d.Qe te fitohet shtetsia sipas ndryshimeve territorial duhet te plotesohen keto kushte:1. te ekzistoje traktati nderkombetar i cili e rregullon mundesine e fitimit te shtetesise

2.ndryshimi i sovranitetit mbi territoret e caktuara te shteteve konkrete

3. e drejta e optimist te popullsise qe te zgjedhe midis dy shtetesive.

53. Menyrat e humbjes se shtetesise:

1.Me vdekjen e personit fizik, 2.Me vendim te organit te shtetit konkret, 3. Heqja dore nga shtetesia, 4. Lenja e shtetesise, 5.Marrja, 6.Mungesa, 7.Martesa me shtetas te huaj, 8.Shkurorzimi i marteses etj.

54. Humbja e shtetesise per shkak te shprehjes se vullnetit te individit:

1.Dalja nga shtetesia, 2.Heqja dore nga shtetesia, 3.Humbja e shtetesise sipas traktateve nderkombetare.

55. Menyrat e humbjes se shtetesise per shkak te mos permbushjes se detyrimeve te shtetasit ndaj shtetit jane: 1.Marrja e shtetesise, 2. Mungimi nga shteti.

56. Konflikti i shtetesive- shfaqet ne rastet kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e shtetesise sipas te drejtes se asnje shteti {konflikti negative}

Ne rastet kur personi i ploteson kushtet per fitimin e shtetesise sipas te drejtes se dy apo me teper shteteve dhe kur dy ose me teper shteteve ua njohin shtetsine e tyre {konflikti pozitiv}.

Kriteret per caktimin e shtetesise efektive merren: gjuha amtare, momenti i fitimit te shtetesise, ku perparesi i ipet asaj shtetesie qe personi e ka fituar te fundit.57. Shmangiet nga shtetesia si fakt vendimtar:

1.proteksionizmi nacional

2.per shkak te masave te perkohshme

3.per shkaqe humanitare.

58. Llojet e vendbanimit: 1. V. me deshire, 2.V. ligjor, 3. Kuazi vendbanimi

Deshmimi te provuarit- Te te provuarit e vendbanimit varet se cili vendbanim deshmohet vendbanimi ligjor ose me deshire, edhe menyrat e te provuarit dallohen.Vendbanimi ligjor- krijohet ne rastet kur e cakton ligji, dhe ky vendbanim ne shumicen e rasteve deshmohet me ane te dokumenteve zyrtare te leshuara nga organet kompetente.Qe te provohet vendbanimi sipas deshires - duhet te konstatohet se personi a eshte juridikisht i afte per te vepruar te kete zotesi juridike, te jete vendosur ne nje shtet.

Kuazi vendbanimi i zgjedhur- ekziston ne disa shtete. Palet kontraktuese me marreveshje e caktojne nje vendbanim te perbashket per te dy palet dhe vlene vetem per ate marrdhenie juridike.59. Vendbanimi si fakt vendimtar- Ne baze te vendbanimit percaktohet zbatimi i te drejtes se shtetit te vendit ose te huaj, dhe percaktohet kompetenca e gjykates se shtetit te vendit ose te huaj te marredheniet statusore dhe trashgimore me element t huaj.Vendbanimi si fakt vendimtar primar- Vendbanimi ne shtetet e imigracionit e ka t njjtin rol dhe rndsi si fakt vendimtar qe e ka shtetsia n shtetet e emigracionit.

Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar - Ne shtetet e emigracionit te t cilat shtetsia shrben si fakt vendimtar, vendbanimi shrben si fakt vendimtar subsidiar.

60. Roli i prkatsis s personave juridik- konsiston n identifikimin e presences s elementit t huaj n subjekt t marrdhnies juridiko-private dhe e ka t njjtn detyr si shtetsia dhe vendbanimi te marrdhniet statusore me element t huaj.61. Rendi publik ndrkombtar- Ekzistojn dy prkufizime:

1. Elektik- nnkupton trsin e ligjeve imperative t cilat duhet pa tjetr t aplikohen gjat rregullimit t marrdhenieve juridiko-private me element t huaj.

2. Abstrakt- sht nj institute me karakter t jasht zakonshm dhe se rrethi i normave q e sajojn rendin public t nj shteti mund t prfshihen me nj klauzol t prgjithshme.

62.Bishtrimi i ligjit- Perkufizohet si shmangie nga aplikimi i normave kompetente t shtetit t vendit n baz t veprimeve konkrete t individve. Elementet konstituive jan:1. Shfrytzimi i s drejt subjektive,

2. Qllimi pr tju shmangur aplikimit t normes kompetente

3. Sanksioni.

63. Reciprociteti- sht shprehje e aspirates q t sigurohet bashkpunimi reciprok dhe i barabart n mes shteteve. Trajtohet n dy mnyra: 1. Nga aspekti i mnyrs s krijimit: Ligjor, Diplomati dhe Faktik.

2. Nga aspekti i prmbajtjes juridike: Formal, Material dhe Efektiv.

Reciprociteti ligjor- krijohet me miratimin e ligjeve paralele nga shtetet e interesuara.Reciprociteti diplomatik- krijohet me marrveshje t drejtprdrejt bilateral ose multilateral midis shteteve.Reciprociteti faktik- ekziston ather kur ushtrimi I t drejtave konkrete nga t huajt nuk sht i garantuar as me traktat ndrkombtar e as me ligje paralele t miratuara nga shtetet e interesuara.Reciprociteti formal- ekziston ather kur shteti i vendit dhe shteti i huaj i barazojn t huajt dhe shtetasit e vendit lidhur me ushtrimin e t drejtave konkrete.

Reciprociteti material- u mundson t huajve ushtrimin e t drejtave t njjta t cilat shtetasit e shtetit t vendit mund ti ushtrojn n shtetin e huaj.Reciprociteti efektiv- I mundson t huajit ushtrimin e t drejtave t caktuara n shtetin e vendit, n qoftse mund ti ushtroj ato t drejta, shtetasi i vendit n shtetin e huaj n at sasi dhe mnyr q zbatohet n shtetin e huaj.64.Retorsioni- sht nj institute juridik i cili paraqitet te t drejtat civile t huajve dhe te kolizioni i juridiksioneve. N lmin e t drejtave civile t huajve, zbatohet n dy raste:

1. N rastin e pare zbatohet kur shteti i huaj nuk i barazon shtetasit e shtetit t vendi me shtetasit me shtetasit e vet lidhur me ushtrimin e t drejtave private, kurse shteti i vendit e bn kt.

2.N rastin e dyt retorsioni zbatohet kur shtetasit e shtetit t vendit n shtetin e huaj jan t diskriminuar lidhur me ushtrimin e t drejtave private n relacion me t huajt e shteteve tjera.

65.E drejta e prioritetit- Sipas t drejts s brendshme paraqet t drejtn e atij q i pari paraqet fletparaqitjen pr patentin, vulen, modelin dhe mostren, pr t marr patentin, vulen, modelin dhe mostren para t gjith atyre q paraqiten pas tij pr kt t drejt.

66. E drejta e personit t huaj pr veprimtari- Personi juridik i huaj n territorin e shtetit tjeter mund t ushtroj dy lloje t veprimtarive:1. Veprimtari t prhershme- e cila krijohet vetm n baz t lejes.

2. Veprimtari e prkohshme- nuk krkohet leja.Sipas t drejtes son personat e huaj juridik mund t punojn n vendin tone vetm prveq prfaqsive tregtare dhe kta nuk mund t punojn n Jugosllavi permes filialeve t veta prveq rasteve t veqanta.

67. Nocioni juridik i vendbanimit- Vendbanimi si kuptim juridik ekziston dhe prdoret edhe n t drejtn e brendshme edhe ne DNP. Prmbajtja e tij juridike dallohet, respektivisht ndryshon kur prdoret n t drejtn e brendshme pr dallim nga DNP.

N t DNP sht qendr e marrdhenieve jetsore t nj personi n nj shtet t caktuar q do t thot se pr DNP-n sht me rndsi se ku ndodhet ajo qendr.

68. Faktet vendimtare te marrdhniet jashtkontraktuese- Sipas ligjit pr zgjidhjen e kolizionit t ligjeve, si fakt vendimtar pr caktimin e t drejts kompetente te dmet e shkaktuara nga prgjegjsia jasht kontraktuese, n qoft se me ligj ose traktate ndrkombtare nuk sht caktuar ndryshe zbatohet e drejta ku sht ndrmarr veprimi ose e drejta ku sht shkaktuar pasoja varsisht se cila nga kto dy t drejta jan m t favorshme pr paln e dmtuar, i njjti fakt vendimtar zbatohet edhe te kompenzimi i punve t huaja.

69. Arsyeja pr shfaqjen e ridgimit- N qoftse norma e kolizionit t shtetit t vendit parasheh se marrdhnia konkrete juridiko-private do t rregullohet sipas t drejts ndonj shteti tjetr ather me qka do t kuptohet me t drejt e shtetit t huaj? A do t kuptohet e drejta materiale q n mnyr t drejtprdrejt do ta rregulloj, dhe meritore do ta rregulloj marrdhnien juridiko-private n fjal ose duhet t kihet parasysh sistemi juridik i shtetit t huaj n trsi, kshtu q n kto raste do t vij deri te shfaqja e institutit t ridrgimit.

Ridrgimi vjen n shprehje n rastet kur norma e kolizionit q ta rregulloj nj marrdhnje juridiko-private me element t huaj drgon tek zbatimi i t drejts s shtetit t huaj, sit asaj material edhe t drejts kolizive. 70. Mnyrat e caktimit t kompetencave t arbitrazhit- Bhet n dy mnyra:

1. Me sovranitetin personal t nj shteti t caktuar- N qoftse si kriter pr prkufizimin e sistemit t vendimit t huaj t arbitrazhit merret lidhja e till me sovranitetin personal t nj shteti t caktuar sipas nj pikpamje si kriter merret shtetsia e palve q marrin pjes n proceduren e arbitrazhit, ndersa sipas pikpamjes tjeter merret shtetsia e arbitrave q kan marr vendimin e arbitrazhit.2. Sipas sovranitetit territorial - karakteri I vendimit t huaj t arbitrazhit duhet t prcaktohet sipas vendit ku sht marr vendimi i arbitrazhit.71. Arsyet q vijn deri te shmangia e rendit publik nderkombtar- Funksioni koleziv juridik i rendit publik ndrkombtar konsiston n ndrrimin e faktit vendimtar, n baz t t cilit caktohet e drejta e huaj kompetente. D.m.th pas refuzimit t s drejt s huaj krijohet nj vakum juridik e cila n disa raste mund t plotsohet me zbatimin e dispozites adekuate t s drejts s huaj p.sh n Virgjini dhe Florid ka ekzistuar ndalesa sipas s cils pjestart e races s zez nuk kan pasur t drejt t lidhin martes me pjestart e races s bardh. Pra, n qoftse kta persona dshirojn t lidhin martes para cilit do shtet evropian do t mund t lidhin martes.72. Si provohet domicili t provuarit e domicilit varet se cili vendbanim dshmohet, vendbanimi ligjor ose vendbanimi me dshir ngase edhe mnyrat e t provuarit dallojn.Vendbanimi ligjor krijohet n rastet kur shprehimisht cakton ligji dhe ky vendbanim n shumicn e rasteve dshmohet me an t dokumenteve zyrtare t lshuara nga organet kompetente. Q t aprovohet vendbanimi sipas dshirs duhet t konstatohet se personi a sht juridikisht i aft pr t vepruar, t ket zotsi juridike, t jet vendosur n nj shtet, n disa shtete dshmohet edhe vullneti se aty dshiron prgjithmon t jetoi. 73. Pikat e lidhjes te sendet e paluajtshme- Sendet e paluajtshme jan pjes e territorit shtetror dhe t vet shtetit, asnj fakt vendimtar nuk sht aq stabil i qart dhe i sigurt siq sht statusi i toks. Te marrdhniet juridiko-sendore me element t huaj q kan pr objekt sendet e paluajtshme {lex rei sitae} dhe se pr ato marrdhnje sht kompetente gjykata e shtetit n territorin e t cilit gjenden sendet e paluajtshme {forum rei sitae}.74. Procedura lidhur me ndihmn juridike- Sa i prket procedures lidhur me drgimin e akteve gjyqsore dhe jo gjyqsore dhe kryerjen e veprimeve procesore n baz t krkess s gjykats s huaj duhet theksuar se bhet gjithmon ashtu siq bhet me ligjin e vendit {lex fori}. Kjo do t thot se vet procedura e marrjes n pyetje t dshmitarit mandej shikimi i vendit t ngjarjes dhe veprimeve t tjera t proceseve si rregull bhet n baz t ligjit t vendit ku duhet t kryhet veprimi. N qoftse gjykata jon duhet t shikoj vendin e ngjarjes n baz t lutjes s gjykats s huaj, kt duhet ta bj sipas ligjit tone.75. Konflikti i ligjit- sht pjes e DNP t ciln e prbjn t gjitha dispozitat juridike me t cilat caktohet se a do t mund t rregullohen t drejtat dhe detyrimet nga raportet juridiko-civile me elementin e huaj, t cilat nuk kan qen n kontakt direkt me organin e sovranitetit t huaj sipas t drejts s huaj, kur dhe nn t cilat kushte.76. Funksioni i konfliktit t ligjeve- 1. Sipas qndrimit t pare ka karakter teknik dhe ka pr qllim t prkufizoj sferat e veprimtaris s legjislaturave t ndryshme n raportet juridiko-civile me element t huaj. Ky qndrim nuk sht I pranuar pr arsye se sot nuk ekziston pushtet mbi shtetet sovrane I cili do t mund t bnte kt prkufizim.2. Sipas qndrimit t dyt- konflikti i ligjeve shprehet me dhnien e udhzimeve gjyqtarit apo organit tjetr pr mnyrn se si ai duhet t veproi n qoftse para tij shtrohet raporti juridik me elementin e huaj.

3. Sipas qndrimit t tret- funksioni i konfliktit t ligjeve sht q ai t rregulloj raportet juridiko-civile me element t huaj n mnyr indirekte respektivisht me norma kolizive dhe material n t cilat udhzojn ato t parat.

77. Normat kolizive - aplikohen n momentin kur shtrohen para gjykats s shtetit t huaj, qshtja e atij raporti vetm ather kur jan n pyetje raportet q hyjn n grupin e raporteve juridiko-civile me element t huaj, t cilat lindin pa pjesmarrjen e organit t sovranitetit t huaj.78. Arbitrazhet e tregtis s jashtme - jan institucione q jan krijuar me qllim q t evitohen ato pengesa juridike pr zhvillimin e qarkullimit ndrkombtar ekonomik, q pasonin pr shkak t kompetences s gjykatave q t shqyrtojn kontestet juridike civile me element t huaj.

79. Kemi tri kategori t dokumenteve t udhtimit:

1. Dokumentet e udhtimit t cilat nj shtet i lshon n baz t lidhjes s personit me sovranitetin e tij personal2. Dokumentete e udhtimit t cilat nj shtet ia lshon personit t caktuar n baz t lidhjes s tij me sovranitetin e tij territorial

3. Dokumentet e udhtimit q mund tI lshojn organet ndrkombtare. 80. Cautio iudicatium solvi- sht institute q njihet edhe n t drejtn romake dhe prmendet s pari n institucionet e Gajsit dhe ne kodeksin e Justinianit.Sipas ktij instituti paditsi i huaj ka pr detyr q t jap shumn e caktuar t t hollave ose ndonj garancion tjetr pr sigurimin e shpenzimeve t kontestit, n qoftse e hap kontestin kundr shtetasit t vendit dhe nse shtetasi I vendit, I padituri krkon q t jepet ky kaucion.

81. Forum retorsionis- sht competent n t gjitha ato raste kur shteti i huaj shqyrton ato konteste juridiko-civile me element t huaj permes gjykatave t veta pr t cilat sht parashikuar kompetenca e gjykatave t vendit n mbshtetje t dispozitave vendase.82. Forum non conveniens- sht karakteristik pr sistemin juridik anglez, paraqet mundsin q gjykata angleze t mos shqyrtoj kontestin juridiko-civil me element t huaj n qoftse konsideron se padia te gjykata angleze sht paraqitur vetm me qllim q t ngarkohet m tepr i padituri.83. Procedura pr njohjen dhe pr ekzekutimin me dhun t vendimeve t huaja gjyqsore:

1. Procedura e ekzekuaturs s thjesht

2. Procedura delibacionuese

3. Procedura prima facie evidens Procedura e ekzekuaturs s thjesht mjafton q t paraqitet krkesa me titullin q duhet t zbatohet, t i drgohet gjykats t shkalls s pare t njrit prej ktyre vendeve, i cili pa gjykim paraprak verbal shqyrton plotsimin e kushteve q i parashikon ligji.

Procedura e delibacionit sht qensore q qshtja e prmbarimit t vendimit t huaj gjyqsor nuk zgjidhet n gjykatn e shtetit ku krkohet prmbarimi, pa pjesmarrjen e ekzekutuesit.

Procedura prima facie evidens konsiston n fillimin e kontestit t ri, kurse aktgjykimi i huaj trajtohet vetm si prove solide pr at kontest, palt duhet ti mbroj avokati, i padituri mund t theksoj se aktgjykimi i gjykats s huaj mbshtetet n premisat e gabueshme t argumentoj se ekziston rasti grosly ingyst ose dolus me fjal t tjera mund t bj vrejtje t natyrs material.