- 15 -

UNIVERZITET U BEOGRADUMEDICINSKI FAKULTET

NEKOMPAKTNI MIOKARD LEVE SRANE KOMOREDiplomski radMilovan Nikoli 327/07

Mentor:Doc. dr Nataa Markovi Nikoli

Katedra interne medicine

2014.godinaSadraj- 3 -1.Uvod

- 4 -2.Genetska osnova oboljenja

- 7 -3.Klinika slika i patofizioloki mehanizam

- 10 -4.Dijagnostika

- 11 -4.1.Ehokardiografija u dijagnostici LVNC

- 13 -4.2.Nuklearna magnetna rezonanca srca u dijagnostici LVNC

- 13 -4.3.Ogranienja dijagnostikih kriterijuma

- 14 -5.Leenje

- 16 -6.Zakljuak

- 17 -7.Literatura

1. Uvod

Nekompaktni miokard leve srane komore (LeftVentricularNonCompaction- LVNC), poznat i kao sunerasti miokard, je redak poremeaj strukture zida leve komore. Predstavlja rezultat zastoja normalnog procesa kompakcije miokarda tokom prvog trimestra intrauterinog ivota kada dolazi do formiranja 2 omotaa miokarda: kompaktnog i nekompaktnog. Prvi sluaj LVNC opisan je od strane Beleta i Gulija 1932.godine, posle obdukcije novoroeneta sa aortnom atrezijom i koronarno-ventrikularnom fistulom. LVNC bez drugih sranih anomalija (izolovana nekompaktna kardiomiopatija) prvi put je opisana na osnovu ehokardiografskog nalaza od strane Engberdinga i Bendera. in i saradnici su 1990. godine predloili termin izolovani nekompaktni miokard leve srane komore.[1]Prevalenca LVNC potcenjivana je u prolosti zbog nedostatka znanja o ovom problemu i njegove slinosti sa drugim bolestima miokarda i endokarda.

Slika1.- Patoanatomski izglednekompaktnog miokarda preuzeto sa sajtawww.webpathology.com[2]U poslednjih 25 godina dolo je do poveanja broja otkrivenih sluajeva, to se povezuje sa napretkom i dostupnou dijagnostikih metoda. Podaci za pedijatrijsku populaciju pokazuju da oko 9,2% dece sa primarnom kardiomiopatijom boluje od nekompaktnog miokarda. Zbog injenice da je incidenca neklasifikovanih kardiomiopatija u studijama (meu decom 0-10 godina) oko 0.17 na 100 000 dece, moe se pretpostaviti da je incidenca LVNC u ovoj starosnoj grupi oko 0.12 na 100 000 dece. To znai da je incidenca, prema ovoj studiji, 1 sluaj godinje na 850 000 dece uzrasta od 0-10 godina.[3]LVNC je redak meu belom populacijom. Studija, u koju su bili ukljueni pacijenti sa sranom insuficijencijom (SI) (inae sportisti), afrikog/afro-karipskog porekla, pokazala je visoku prevalencu miokardnih trabekula. Skoro 15% pacijenata ispunjavali su ehokardiografske kriterijume za LVNC.[4] Oba pola podjednako oboljevaju.[5]2. Genetska osnova oboljenjaTokom normalnog embrionalnog razvoja, srce se sastoji od suneraste mree miinih vlakana i trabekula koje su razdvojene recesusima koji povezuju miokard i sranu upljinu. Krv se isporuuje miokardu kroz intertrabekularne prostore odnosno recesuse. Tipino, tokom 58. nedelje normalnog fetalnog razvoja,ventrikularni miokard podlee kompakciji sa transformacijom intertrabekularnih prostora u kapilare, a preostali prostori unutar trabekularne mree zatim nestaju.[6]

Slika 2. -Normalan proces kompakcije miokarda tokom organogeneze preuzeto sa sajta www.nature.com[7]Proces kompakcije miokarda se kree od epikarda ka endokardu, i od baze srca ka vrhu. Zahvaljujui nekompaktnosti miokarda, u LVNC postoji perzistentnost trabekulacija i dubokih recesusa koji komuniciraju sa upljinom leve komore (LK). Taan uzrok zaostajanja trabekulacija nije poznat ali se pretpostavljaju dva faktora: miokardna ishemija i preoptereenje pritiskom.[8]

Ameriko udruenje kardiologa klasifikuje nekompaktni miokard u red primarnih naslednih kardiomiopatija. LVNC je genetsko oboljenje i moe se javiti kao sporadini i kao familijarni oblik. Genski defekti otkriveni kod pacijenata sa ovim oboljenjem su retki i ogranieni, to ukazuje na genetsku heterogenost. Otkrivene su mutacije nekoliko gena, ukljuujui tafazin (TAZ-G4.5), alfa-distrobrevin (DTNA), LIM domen vezujueg proteina 3 (ZASP/LDP3) i lamin A/C (LMNA).[10]Studija koju su radili Sase-Klasen i saradnici pokazala je da su mutacije gena za proteine sarkomere, koji su ranije bili poznati kao uzrok hipertrofine kardiomiopatije, takoe u tesnoj vezi sa LVNC.[11]Ipak, postoji i druga grupa naunika koja postavlja pitanje da li je nekompaktni miokard leve srane komore kongenitalan ili steen. Iako promene tokom morfogeneze strogo ukazuju da LVNC odraava nepravilnu, zaustavljenu kompakciju u razvoju miokarda, javljaju se i suprostavljeni stavovi koji tvrde da ovo oboljenje moe biti i steeno. Pretpostavke za ovu tvrdnju dolaze iz serija ehokardiografskih studija gde LVNC nije dijagnostikovan na prethodnim pregledima, a postao je oigledan na nekim kasnijim ehokardiografskim pregledima. Novije mogunosti iz oblasti genetike intenzivirale su ovo pitanje. Morfoloke karakteristike dilatativne i hipertrofine kardiomiopatije nisu prisutne na roenju, nego se razvijaju tokom ivota. Pacijenti sa dilatativnom kardiomiopatijom, hipertrofinom kardiomiopatijom i nekompaktnim miokardom leve srane komore dele zajednike mutacije gena za proteine sarkomera. Zajednika genetska pozadina poveava znaaj hipoteze kako LVNC moe da se razvije i tokom ivota.[9]Histoloki, izolovani nekompaktni miokard leve srane komore (Isolated Non-compaction left Ventricle Myocardium - IVNM) se razlikuje od nekompaktnog miokarda udruenog sa drugim kongenitalnim sranim oboljenjima po tome to kod INVM duboki intertrabekularni recesusi komuniciraju samo sa levom komorom, a kod LVNC recesusi komuniciraju i sa levom komorom i koronarnom cirkulacijom.[12] Ne postoji specifini histoloki nalaz za ovo oboljenje iako je fibroza opisana u mnogobrojnim izvetajima.[13,14,15]3. Klinika slika i patofizioloki mehanizam

Tri glavne klinike manifestacije LVNC su:

srana insuficijencija, aritmije i embolijski dogaaji.Simptomi variraju od pacijenta do pacijenta. Kreu se od asimptomatske disfunkcije leve komore do ozbiljne, onesposobljavajue, kongestivne srane insuficijencije. Opisan je sluaj pacijenta starosti 65 godina, obolelog od hronine bubrene insuficijencije, kome je na rutinskom, ehokardiografskom pregledu pacijenata koji su na dijalizi, otkriven INVM. Nije imao simptome koji bi ukazali na postojanje zastojne srane insuficijencije, angine pektoris, aritmija ili sistemske embolizacije.[16] Preko dve treine pacijenata u velikoj studiji koja je obuhvatila bolesnike sa INVM imalo je simptomatsku SI.[17] U kohortnoj studiji, koju su radili in i saradnici, opisana je smanjena ventrikularna sistolna funkcija u 63% pacijenata. Takoe, primeena je i udruena, sistolna i dijastolna disfunkcija. Kateterizacijom srca dokazana je restriktivna hemodinamika. Dijastolna disfunkcija kod LVNC je u vezi i sa poremeenom relaksacijom sranog miia kao i sa restriktivnim punjenjem komore usled brojnih prominentnih trabekula. Jasan razlog sistolne disfunkcije u ovom oboljenju nije poznat ali veina dokaza ukazuje na subendokardnu hipoperfuziju i poremeaj mikrocirkulacije, koji dovode do ventrikularne disfunkcije i stvaranja aritmija.[12]Poremeaji u subendokardnoj perfuziji opisani su korienjem magnetne rezonance.[18] Korienjem PET i scintigrafije dokazani su transmuralni defekti u perfuziji sranog miia i to upravo na mestima gde je nekompaktnost miokarda izraena. U prilog ovoj teoriji idu postmortem uradjeni patohistoloki nalazi, koji su pokazali da poremeaji u koronarnoj mikrocirkulaciji najverovatnije igraju kljunu ulogu u patofiziologiji oboljenja.[12]Aritmije su uobiajen simptom kod pacijenata sa nekompaktnim miokardom. Atrijalna fibrilacija je primeena u preko 25 % odraslih pacijenata. Ventrikularne tahiaritmije su ee sa preko 47%. Naprasna srana smrt predstavlja glavni uzrok smrti u preko 50% pacijenata koji su bili ukljueni u studije. Paroksizmalne supraventrikularne tahikardije i kompletni srani blok su takoe zapaeni kod ovih bolesnika.[19]Abnormalnosti u EKG-u primeene su kod veine pacijenata ali su promene generalno nespecifine. Najee se vidi: hipertrofija leve komore, promene u repolarizaciji, inverzni T talas, promene ST segmenta, poremeaj osovine, intraventrikularni poremeaji provoenja i AV blok. Oechslin E. i saradnici[17] su opisali promeneu EKG-u u vidu bloka leve grane (LBBB) u 44% pacijenatas a LVNC. Ove promene bile su znatno ree u drugoj, pedijatrijskoj studiji. Interesantno je da je WPW sindrom opisan u 15% pedijatrijskih pacijenata, a nije zabeleen kod odraslih pacijenata u 2 velike studije.[20]Uestalost tromboembolijskih dogaaja (ukljuujui cerebrovaskularni insult (CVI), tranzitorni ishemijski atak (TIA), plunu tromboemboliju (PTE)) varira od 21% do 38%.[1,17,19] Pojava tromboembolijskih komplikacija povezana je sa stvaranjem tromba u recesusima komore, smanjenom sistolnom funkcijom i razvojem AF. Sa druge strane, u velikim pedijatrijskim studijama nisu zabeleeni tromboembolijski incidenti (Tabela 1.).[9]

4. Dijagnostika

Najkorienija tehnika u dijagnostici LVNC-a je ehokardiografija. Druge metode koje se koriste za dijagnostikovanje ovog oboljenja su: nuklearna magnetna rezonanca (NMR) srca, kompjuterizovana tomografija (CT), kontrastna leva ventrikulografija. LVNC je povezan sa smanjenom globalnom i regionalnom sistolnom funkcijom LK, dijastolnom disfunkcijom, stvaranjem tromba u levoj komori i abnormalnom strukturom papilarnih miia. Kliniki pregledLVNM suspektanUraditi ehokardiogram, primeniti dijagnostike kriterijume (Jenni i Stollberger)

EHO pokazuje trabekulacije/nekompakcijuEHO pokazuje trabekulaciju/ nekompakciju sa malom EF

Ako je EHO nalaz loeg kvaliteta,

uraditi sranu magnetnu rezonancu

Uraditi levu ventrikulografiju

(primeniti Peterson i Jacquier kriterijum)

Ako je MRI kontraindikovan razmotriti CT

Algoritam 1. - Koraci u dijagnostikovanju LVNC modifikovano prema Udeoji UD et al. 214.1. Ehokardiografija u dijagnostici LVNC

Prvi korak ka postavljanju dijagnoze nekompaktnog miokarda leve srane komore je postojanje sumnje na oboljenje, a potom dvodimenzionalna i kolor Doppler ehokardiografija. Uoavaju se brojne trabekule sa intertrabekularnim recesusima. Kolor Doppler ehokardiografija pokazuje protok krvi kroz pomenute recesuse. Prihvaeni su razliiti ehokardiografski kriterijumi za postavljanje dijagnoze ovog oboljenja. Na slici 4A. (gornja slika) prikazan je dvodimenzionalni ehokardiogram pacijenta sa izolovanim nekompaktnim miokardom leve komore pokazuje prominentne, brojne trabekulacije (oznaene strelicom) u vrhu leve komore sa dubokim intertrabekularnim recesusima. Donja, odnosno slika 4B. predstavlja zapis kolorDoppler ehokardiograma sa prikazanim kontinuitetom toka krvi iz upljine leve komore u duboke intertrabekularne recesuse.

Slika 4A i 4B - 2D i kolor Dopler u dijagnostici LVNC

preuzeto od Markovi Nikoli N i sar, uz saglasnost autora [16]

Kriterijumi za dijagnozu LVNC prihvaeni od strane ESC[4] su:

1. prema Chin i saradnicima[1]LVNC je definisan odnosom X/Y < 0.5X = rastojanje od povrine epikarda do baze trabekuleY =rastojanje od povrine epikarda do vrha trabekule...............................................................................................................2. prema Jenni i saradnicima[23](i) Dvoslojna struktura, sa tankim kompaktnim omotaem i debelim nekompaktnim omotaem merenim u end-sistoli parasternalno u kraoj osi.LVNC je definisan odnosom N/C > 2 gde je:

N = nekompaktni omota miokarda

C = kompaktni omota miokarda(ii) Odsustvo drugih sranih koegzistirajuih strukturnih abnormalnosti

(iii) Brojne, preterano izraene trabekule i duboki intratrabekularni recesusi

(iv) Recesusi se pune krvlju direktno iz leve komore i to se uoava na kolor Doppleru

...................................................................................................................................................3. Kriterijumi prema Stollberger i saradnicima[24](i) Najmanje 3 trabekule koje protrudiraju sa zida leve komore vidljive u jednoj ravni

(ii) Intertrabekularni prostori se pune krvlju iz leve komore to se zapaa na kolor Dopleru

Od svih navedenih kriterijuma, najee su u upotrebi kriterijumi koje su dali Jenni i saradnici. Trenutno su precizniji od svih kriterijuma koji su nam dostupni.[28]4.2. Nuklearna magnetna rezonanca srca u dijagnostici LVNCKao to je ve naglaeno, dijagnoza nekompaktnog miokarda se postavlja na osnovu karakteristinog nalaza na ehokardiografskom pregledu. Ipak, ponekad postoje situacije kada se vrh srca ne moe jasno videti pa se samo na osnovu ehokardiografskog nalaza ne moe doneti konaan sud o stepenu nekompaktnosti leve komore. Tada NMR srca postaje metoda izbora kako bi se potvrdila ili odbacila tvrdnja o postojanju LVNC. NMR srca omoguava detaljniji opis srane morfologije u vie razliitih ravni. Prednosti NMR u dijagnostici LVNC dokazana je kroz studiju u kojoj je uestvovalo 7 pacijenata sa nekompaktnim miokardom, a iji su nalazi uporeivani sa 170 zdravih pacijenata, sportista, ljudi sa hipertrofinom kardiomiopatijom, hipertenzivnom bolesti srca i aortnom stenozom.[25] Dolo se do zakljuaka koji predstavljaju zapravo dijagnostike kriterijume za LVNC prema Peterson i Jacquieri saradnicima. Ti dijagnostiki kriterijumi Peterson i Jacquier i saradnika su:

1. nekompaktna podruja locirana na apikalnim i lateralnim delovima LK; 2. odnos izmeu nekompaktnog i kompaktnog miokarda> 2,3 u dijastoli.

Specifinost metode za dijagnostiku LVNC je 86%, a senzitivnost 99%.[25]4.3. Ogranienja dijagnostikih kriterijumaNedavne studije4 su pokazale da veliki broj pacijenata, koji imaju SI, ispunjava i kriterijume za postavljanje dijagnoze LVNC, kada se kriterijumi primene a posteriori. Takoe, 8.3% kontrola koje su uestvovale u ovoj studiji ispunjavale su kriterijume za dijagnozu LVNC, ukazujui da prominentne trabekule mogu biti i usputan nalaz. Ova injenica je delimino tana za tamnopute ljude, koji imaju veu incidencu hipertrabekula to zadovoljava sadanje dijagnostike kriterijume nezavisno od postojanja bolesti leve komore.[4]Kako bi se izbeglo poveanje broja dijagnoza, preporuuje se da se sluajevi koji su nejasni, potruju korienjem NMR srca, u cilju diferencijacije trabekula od aberantnih traka, lanih tetiva, abnormalnih insercija papilarnih miia. Kod dece, ova kardiomiopatija se mora razlikovati od atrezije pulmonalnog zalistka sa intaktnim interventrikularnim septumom, kao i od oboljenja koja mogu da dovedu do opstrukcije odliva krvi iz leve komore. Neki srani tumori, kao to su hemangiomi, karakteriu se proliferacijom krvnih sudova koji mogu podseati na recesuse.[26]5. LeenjeGlavne komplikacije koje se vezuju za LVNC su: tromboembolije, aritmije i progresivna SI. Prevencija tromboembolijskih komplikacija je predmet mnogobrojnih debata. Neki autori preporuuju profilaktiku antikoagulacionu terapiju, na due staze, za sve pacijente kojima je dokazana bolest, bez obzira na ventrikularnu funkciju.[17, 19] Ipak, smatra se da je rizik od tromboembolijskih dogaaja manji nego to se ranije verovalo. To za posledicu ima da, odreen broj vodia, preporuuje antikoagulantnu terapiju pacijentima sa ejekcionom frakcijom ispod 40%, i pacijentima sa tromboembolijskim dogaajima i atrijalnom fibrilacijom u anamnezi.[27] Uzimanje aspirina se preporuuje kod asimptomatskih pacijenata sa normalnom sistolnom funkcijom.[28] Iako su rezultati oskudni, savetuje se primena beta blokatora zajedno sa ACE inhibitorima. Postoji i jedna studija koja je istraivala korienje beta-blokatorau pedijatrijskoj populaciji sa LVNC.[29]Obzirom na poveanu uestalost ventrikularnih tahikardija i znaajan rizik od naprasne smrti, potrebno je bar jedanput godinje uraditi Holter EKG, radi procene uestalosti atrijalnih i ventrikularnih aritmija. U sluaju simptomatskih ventrikularnih aritmija, kod bolesnika sa snienom ejekcionom frakcijom LV, prevencija se ogleda u spreavanju potencijalno smrtonosnih aritmija. Preporuuje se davanje antiaritmijskih lekova ili ugradnja implantabilnog kardioverter defibrilatora u skladu sa internacionalnim vodiima. Zbog velike prevalence neuromuskularnih poremeaja koji su uoeni kod ovih pacijenata, neuroloka i muskuloskeletna ispitivanja su takoe poeljna.[28] Uzrok veze izmeu ovih poremeaja i osnovnog oboljenja je nepoznat. Prevalenca neuromuskularnih oboljenja bila je 82% kod 49 pacijenata sa LVNC koji su neuroloki ispitivani.[24]Takodje se savetuje ehokardiografski pregled svih rodjaka prvog stepena.[28, 30]Prognoza pacijenata sa nekompaktnim miokardom odreena je stepenom progresije SI, uestalou i teinom tromboembolijskih dogaaja, kao i prisustvom aritmija. U poetnim serijama, priblino 60% pacijenata doivelo je naprasnu sranu smrt ili su podrvrgnuti transplantaciji srca 6 godina posle dijagnoze.[19] Slino, u drugoj studiji od 34 pacijenta sa izolovanim oblikom oboljenja, 47% pacijenata je umrlo ili je podvrgnuto transplantaciji srca u periodu od 44 39 meseci.17 Uestalost embolijskih dogaaja, ventrikularnih aritmija i naprasne smrti znaajno je manja kod pedijatrijskih pacijenata.[26]6. ZakljuakNekompaktni miokard leve srane komore je oboljenje koje se sve ee dijagnostikuje u klinikoj praksi i koje, u odreenim sluajevima, moe biti udrueno sa sranim i sistemskim poremeajima. Kliniko ispoljavanje simptoma je veoma varijabilno, pa se bolest kree od asimptomatske u nekim sluajevima do teke srane insuficijencije i nastanka naprasne srane smrti. Visoka incidenca LVNC poslednjih godina, najvie zahvaljujui napretku ehokardiografskih tehnika i korienju NMR srca, pokazuje da se hipertrabekulacija javlja i u drugim bolestima i da moe biti netano dijagnostikovana kao LVNC. Zato se predlae da se dijagnostikovanje LVNC izvede paljivo, koristei to vei broj dijagnostikih metoda kako bi se izbegle netane i ishitrene dijagnoze.7. Literatura1. Chin TK, Perloff JK, Williams RG et al. Isolated noncompaction of left ventricular myocardium: a study of eight cases. Circulation 1990; 82:507513.2. http://www.webpathology.com/slides/slides/Heart_Cardiomyopathy3_NonCompaction_Resized.jpg3. Nugent AW, Daubeney PE, Chondros P et al. The epidemiology of childhood cardiomyopathy in Australia. N Engl J Med 2003; 348(17): 1639-46.

4. Kohli SK, Pantazis AA, Shah JS et al. Diagnosis of left-ventricular non-compaction inpatients with left-ventricular systolic dysfunction: time for a reappraisal of diagnostic criteria? European Heart Journal 2008; 29:89-95.5. Zambrano E, Marshalko S, Jaffe C and Hui P. Isolated noncompaction of the ventricular myocardium: clinical and molecular aspects of a rare cardiomyopathy.Lab Invest 2002;82: 117122.6. Taylor, G. Cardiovascular system. In: Dimmick J. and Kalousek D. (eds),Developmentalpathology of the embryo and fetus. Philadelphia, PA: Lippincott; 1992: 467508.7. http://www.nature.com/nm/journal/v19/n2/images_article/nm.3071-F1.jpg8. Rosa L, Salemi V, Alexandre L, Mady C. Noncompaction cardiomyopathy: a current view.Arq Bras Cardiol 2011;97: e13e19.

9. Oechslin E. and Jenni R. Left ventricular non-compaction revisited: a distinct phenotype with genetic heterogeneity?Eur Heart J 2011;32: 14461456.10. Ichida F, Tsubata S, Bowles KRet al. Novel gene mutations in patients with left ventricular noncompaction or Barth syndrome.Circulation 2001;103: 12561263.11. Sasse-Klaassen S, Probst S, Gerull Bet al. Novel gene locus for autosomal dominant left ventricular noncompaction maps to chromosome 11p15.Circulation 2004; 109: 27202723.12. Weiford BC, Subbarao VD, Mulhern KM. Noncompaction of the ventricular myocardium.Circulation2004; 109:2965-2971.13. Finsterer J, Stollberger C, Feichtinger H. Histological appearance of left ventricular hypertrabeculation/noncompaction. Cardiology 2002; 98:162164.

14. Conraads V, Paelinck B, VorlatA et al. Isolated non-compaction of the left ventricle: a rare indication for transplantation. J Heart Lung Transplant 2001; 20:904907.15. Daimon Y, Watanabe S, Takeda S et al. Two-layered appearance of noncompaction of the ventricular myocardium on magnetic resonance imaging. Circ J 2002; 66:619 621.16. Markovic SN, Dimkovic N, Damjanovic T et al. Isolated ventricular noncompation in patients with chronic renal failure. Clinical Nephrology 2008: 70: 72-76

17. Oechslin EN, Attenhofer Jost CH, Rojas JR et al. Long-term follow-up of 34 adults with isolated left ventricular noncompaction: a distinct cardiomyopathy with poorprognosis. J Am Coll Cardiol 2000; 36:493500.18. Junga G, Kneifel S, Von Smekal A et al. Myocardial ischemia in children with isolated ventricular non-compaction. EurHeart J 1999; 20:910916.19. Ritter M, Oechslin E, Sutsch G et al. Isolated noncompaction of the myocardium in adults. Mayo ClinProc 1997; 72:2631.

20. Ichida F, Hanamichi Y, Miyawaki T et al. Clinical features of isolated noncompaction of the ventricular myocardium: long-term clinical course, hemodynamic properties, and genetic background. J Am CollCardiol1999;34:233240.21. Udeoji UD, Philip JK, Morrissey RP et al. Left Ventricular Noncompaction Cardiomyopathy. AdvCardiovasc Dis2013; 7(5):260-273.

22. http://eso-cdn.bestpractice.bmj.com/best-practice/images/bp/en-gb/371-6_default.jpg23. Jenni R, Oechslin E, Schneider J et al. Echocardiographic and pathoanatomical characteristics of isolated left ventricular non-compaction: a step towards classification as a distinct cardiomyopathy. Heart 2001; 86: 666-671.

24. Stollberger C, Finsterer J, Blazek G. Left ventricular hypertrabeculation/noncompaction and association with additional cardiac abnormalities and neuromuscular disorders. Am J Cardiol 2002;90(8):899-902. 25. Petersen SE, Selvanayagam JB, WiesmannFet al. Left ventricular non-compaction: insights from cardiovascular magnetic resonance imaging. J Am CollCardiol 2005;46(1):101-105.26. Ichida F, Hanamichi Y, Miyawaki T et al. Clinical features of isolated noncompaction of the ventricular myocardium: long-term clinical course, hemodynamic properties, and genetic background. J Am CollCardiol1999;34(1):233-40.27. Murphy RT, Thaman R, Blanes JG et al. Natural history and familial characteristics of isolated left ventricular non-compaction. Eur Heart J 2005;26(2):187-92.28. Vieira da Rosa L, CurySalemi VM, Alexandre LM, Mady C.Noncompaction cardiomyopathy - a current view. Arq BrasCardiol2011; 97(1):n.1, pp. e13-e19.29. Toyono M, Kondo C, Nakajima Y et al. Effects of carvedilol on left ventricular function, mass, and scintigraphic findings in isolated left ventricular non-compaction. Heart 2001;86(1):E4.30. Markovi Nikoli N, Dekleva M, Miovi M i saradnici. Edem plua kod bolesnice sa nekompaktnim miokardom leve komore. Srce i krvni sudovi 2012, 31 (3): 160- 162.Slika SEQ Slika \* ARABIC 3. Embrionalni proces kompakcije preuzeto od Oechslin E. i Jenni R.[9]

Tabela SEQ Tabela \* ARABIC 1. Klinike karakteristike pacijenata sa LVNC u studijama preuzeto od Oechslin E. i Jenni R. 9

Slika SEQ Slika \* ARABIC 5. Prikaz koritenja morfolokih karakteristika u postavljanju dijagnoze preuzeto sa sajta www.bestpractice.bmj.com[22]