1

SADRAJ

1. Uvod-----------------------------------------------------------------------------------------------3

1.1. Graa nervnog sistema-----------------------------------------------------------------4

1.2. Sinapsa--------------------------------------------------------------------------------------7

1.2.1. Vrste sinapsi-----------------------------------------------------------------------7

1.3. Tipovi nervnog sistema-----------------------------------------------------------------9

1.3.1. Centralizirani nervni system-------------------------------------------------10

2. Nervni system ovjeka---------------------------------------------------------------------11

2.1. Cerebrospinalni dio nervnog sistema---------------------------------------------11

2.1.1. Kimena modina---------------------------------------------------------------11

2.1.2. Modano stablo-----------------------------------------------------------------14

2.1.2.1. Produena modina------------------------------------------------15

2.1.2.2. Pons--------------------------------------------------------------------16

2.1.2.3. Srednji mozak--------------------------------------------------------16

2.1.3. Mali mozak-----------------------------------------------------------------------17

2.1.4. Meumozak----------------------------------------------------------------------17

2.1.4.1. Talamus---------------------------------------------------------------18

2.1.4.2. Epitalamus------------------------------------------------------------18

2.1.4.3. Metatalamus---------------------------------------------------------19

2.1.4.4. Subtalamus-----------------------------------------------------------19

2.1.4.5. Hipotalamus----------------------------------------------------------19

2.1.5. Veliki mozak----------------------------------------------------------------------20

2.1.6. Modane ovojnice--------------------------------------------------------------21

2.1.7. Periferni nervni system--------------------------------------------------------23

2.2. Autonomni dio nervnog sistema---------------------------------------------------25

2.2.1. Funkcije simpatikusa-----------------------------------------------------------25

2.2.2. Funkcije parasimpatikusa-----------------------------------------------------26

3. Zatita i bolesti nervnog sistema---------------------------------------------------------29

3.1. Rad i zamor nervnog sistema-------------------------------------------------------29

3.2. Povrede I bolesti nervnog sistema-------------------------------------------------30

4. Zakljuak----------------------------------------------------------------------------------------35

Literatura--------------------------------------------------------------------------------------36

2

"Oni koji prouavaju neurofiziologiju ovjekovog intelekta nalik su

ljudima koji stoje na podnoju planine i pokuavaju dokuiti kako

izgleda njen vrh skriven u maglovitim oblacima."

Penfield

3

1. UVOD

Svaki put, kad bilo ta uradimo, na nervni sistem se diskretno ukljuuje

na svaki stupanj radnje. Ovaj sistem je najkompleksnija i najvanija mrea

komunikacije i kontrole. Nervni sistem je od sutinske vanosti za vid, sluh, nau

percepciju bola, kontrolu pokreta, regulaciju tjelesnih funkcija, poput varenja i

disanja, kao i za razvijanja miljenja, jeziko izraavanje, pamdenje i donoenje

odluka.

Nervni sistem obezbjeuje usaglaavanje organizma ivotinje sa

spoljanjom sredinom kroz stalne i brze reakcije na promjene u toj sredini i

koordinaciju djelovanja organizma kao cjeline.

4

1.1. Graa nervnog sistema

Nervni sistem je u osnovi izgraen od neurona (nervnih delija) koji

predstavljaju njegove "radne dijelove" i glavne funkcije nervnog sistema upravo

obavljaju neuroni. Njihova funkcija je slina funkciji ica u sloenoj elektrinoj

mrei. Oni mogu pratiti promjene u spoljanjoj sredini (drai, stimulusi) i kao

odgovor na njih generisati i prenositi informaciju u vidu brzog talasa

depolarizacije delijske membrane (nervni impuls) do efektornih delija. Dakle,

neuroni primaju signale u jednom dijelu nervnog sistema i prenose ih u drugi

dio, gdje mogu da se prenesu i dalje na druge neurone ili da proizvedu neku

radnju, kao to je kontrakcija miidnih vlakana.

Neuroni su osjetljive delije, mogu lako da se otete ili unite zbog povrede,

infekcije, pritiska, hemikalija ili nedostatka kiseonika. tavie kako neuroni ne

mogu da se obnavljaju kada su jednom uniteni, takvi poremedaji imaju ozbiljne

posljedice.

Nastanak i evolucija neurona su vezani za upotrebu potencijala svih delija

da kontroliu koncentracije jona sa dvije strane plazma membrane. Vjerovatno

je jedinstvena karakteristika neurona njihov konast oblik, koji omogudava

prenoenje signala na relativno velike udaljenosti. Neuroni postoje u raznim

oblicima i veliinama, ali svi imaju istu osnovnu strukturu.

Nervno tkivo se sastoji iz nervne delije (neurona) i potporne delije (glije).

Oba tkiva su ektodermalnog porijekla, odnosno razvijaju se iz ektoderma kao

neuralno tkivo. Nervna delija je osnovna i funkcionalna jedinica nervnog tkiva.

Po roenju ovjek ima isti broj neurona, kao i odrastao ovjek. Nervna delija se

ne moe umnoavati. Otedenjem nervne delije ona se mijenja sa delijom

vezivnog tkiva.

5

Nervna delija je izgraena iz :

Tijela (perikariona) i dva nastavka: kratkog nastavkadendrit i dugog nastavka

akson.

Tijelo se sastoji iz: delijske opne, citoplazme, u kojoj se nalazi jedro (nucleus) i

citoplazmatski elementi, kao to ima i svaka delija tijela. U citoplazmi se za

razliku od drugih delija tijela nalazimo daleko vie Nilsove tvari, odnosno mnogo

vie endoplazmatskog retikuluma (granulirani i negranulirani), na kojima se

nalazi delijska Rna.

Dendriti su kratki nastavci, ima ih mnogo vie na tijelu i predstavljaju

mjesto sinapse, odnosno mjesto prenosa impulsa na tijelo.

Akson- dugi nastavak ili neurit. Izlazi iz tijela sa aksonskim breuljkom i ide

prema periferiji ili prema drugim neuritima. Prenosi impuls. Odmah poslije

aksonskog breuljka, neurit je izgraen od neurofilamenata, koje su obavijene

mijelinskom ovojnicom (vanova ovojnica).

vanova ovojnica je izgraena iz mijelinskog omotaa (lipoidna tvar). Na

svom putu akson daje kolaterale i na kraju zavrava sa zavrnim proirenjem

(boutons terminaux). Zavrno proirenje dolazi u spoj sa drugim nervom ili

miidnim vlaknom.

Na osnovu zavetka neurita moemo razlikovati :

Unipolarnu deliju

Bipolarnu deliju

Multipolarnu deliju

Pseudounipolarnu deliju

Multipolarnu deliju.

Samu nervnu deliju nije jednostavno hemijski prikazati.

Ovdje demo nabrojati samo pojedine metode koje mogu prikazati grau i

izgled nervne delije:

6

Nilsovo metoda,

Impregnacija sa srebrom (Golgijev postupak)

Postupak sa mikroelektrodama,

Postupak prikaza sa elektronskim mikroskopom i

Imuno citohemijska metoda koja daje prikaz neurotransmitera.

Traceri , su fluorescentne boje koje se ubrizgavaju u duga aksonska

vlakna i daju prikaz dugih aksona. Fluorescentne boje se mogu ubrizgati

anterogradno (na mjestu izlaska aksona) ili retrogradno, na neuronskom

zavretku.

7

1.2. Sinapsa

Sinapsa je mjesto prenosa impulsa sa jednog neurona na drugi neuron.

Kod sinapse razlikujemo presinaptiki dio, sinaptiku pukotinu i postsinaptikki

dio.

Presinaptiki dio je zavrni dio askona. To je proireni dio sa zadebljanom

membranom i u svom lumenu nalazimo mnogo mitohondrija, kao i vezikula, a

ne nalaze se neurofilamenti . Vezikule svoj sadraj lue u sinaptiki prostor, to

su obino neurotransmiteri, ovisno o tipu nervne delije.

Postsinaptiki zavretak je takoe zadebljan i on takoe sadri mitohondrije

i vezikule. Uloga postsinaptikih vezikula je da izbace vezikularni sadraj u

sinapsu i neutraliu aktivne tvari iz presinapse, a poslije prenosa bioleektrinog

potencijala.

1.2.1. Vrste sinapsi

Prema funkciji sinapse mogu biti ekscitaksijske i inhibicijske sinapse. Vedina

ekscitaksijskih sinapsi je na spoju tijela i dendrita. A vedi dio inhibicijskih sinapsi

je na spoju aksona sa tijelom neurona.

Od neurotransmitera u nervnim zavrecima javljaju se najede :

Acetilholin

Glutamat

Gama-amino-buterna kiselina (GABA)

Glicin

Adrenalin i noradrenalin

Dopamin

Serotin.

8

Najedi ekscitacijski neurotransmiter je GABA, a najedi inhibicijski

neurotransmiter je Glicin u meduli spinalis.

9

1.3. Tipovi nervnog sistema

Postoji nekoliko osnovnih tipova nervnog sistema:

Difuzni

Centralizirani: Vrpasti

Ganglijski

Cjevasti nervni sistem.

10

1.3.1. Centralizirani nervni sistem

Centralizirani nervni sistemi obuhvataju nervne delije koje su mjestimino

grupisane u nervne centre, obino udaljene od receptornih I efektornih delija I

organa. U nima provoenje nervnih impulsa nije neprekidan, nego povremen.

Na osnovu plana grae, moemo razlikovati 3 tipa centraliziranog nervnog

sistema: vrpasti, ganglijski I cjevasti.

Vrpasti nervni system najjednostavniji je I evolucijski najprimitivniji tip

centraliziranog nervnog sistema, javlja se kod pljosnatih glista I niih mekuaca.

U njemu su nervne delije grupisane u uzdune trake, koje su u prednjem, a rjee

I na zadnjem kraju spojene poprenim vezama.

Ganglijski nervni system u najrazvijenijem stepenu susredemo u

ljestviastom obliku kod lankovitih glista I zglavkara. U svakom njihovom lanku

(segment) nalazi se po par nervnih vorova: ganglija. One su meusobno

povezane poprenim nervnim vlaknim, a ponekad I djelimino ili potpuno

spojene.

Cjevasti nervni system, I u svom najjednostavnijem obliku, znatno je

funkcionalno sloeniji od prethodnih. Imaju ga hordati, u obliku duge I

zadebljale cijevi, na lenoj strani tijela. U najrazvijenijem obliku se javlja kod

ovjeka.

11

2. Nervni sistem ovjeka

Nervni system ovjeka obuhvata brojne pojedinane, jednostavne I

najsloenije ali meusobno hijerarhijski povezane cjeline, koje nakon prijema

nadraaja iz receptora, usklauju odgovarajude funkcije I aktivnosti organizma.

Dijeli se na: moadano-modinski (cerebrospinalni) dio

autonomni (vegetativni) dio.

U okviru modano-modinskog dijela su centralni nervni system (CNS) I periferni

nervni system (PNS).

Centralni nervni system sastoji se iz: mozga (encephalon), smjetenog

intrakranijalno I kimene modine (medulla spinalis), koja lei ekstrakranijalno.

Periferni nervni system se sastoji iz svih ivaca koji izlaze iz mozga (modani ili

ceebralni) I kimene modine (modinski ili spinalni).

Prema meusobnim razlikama u ustrojstvu I funkciji, autonomni dio

nervnog sistema dijeli se na simpatiki (simpatikusni) I parasimpatiki

(parasimpatikusni).

2.1. Cerebrospinalni dio nervnog sistema

2.1.1. Kimena modina (medulla spinalis)

Smjetena je u kimenom kanalu, okruena cerebro-spinalnom tenodu I

spinalnim ovojnicama. Glavna funkcionalna karakteristika kimene modine je

njena segmentitarnost.

Segment kimene modine omoguduje:

-sprovoenje senzibiliteta sa periferije prema mozgu,

12

-sprovoenje motornih implusa do miida tijela I integraciju segmentalnih

refleksa.

Na prednjoj I stranjoj strani kimene modine vide se dvije dobro

izraene brazde: sprijeda fissure mediana anterior I straga neto slabije

izraen sulucus medianus posterior, koji dijeli kimenu modinu na simetrine

polovine.

Kimenu modinu izgrauju siva I bijela masa ili supstanca (substantia

grisea I substantia alba). Presjek pokazuje centralno smjetenu sivu masu, koja

ima oblik leptira ili slova H. Sivu masu ine tzv. prednji rogovi (cornu anterius s.

ventrale), stranji rogovi (cornu posterius s. dorsale) I sredinji dio ili pars

intermedia s. zona intermedia u ijem sredinjem dijelu se nalazi dijelimino

obliterirani sredinji otvor, canalis centralis. Prednji I stranji rogovi predstavljaju

uzdune stubove sive mase- columna anterior s.vantralisi columna posterior s.

dorsalis. Sredinji dio (zona intermedia ili substantiagrisea centralis) nalazi se

izmeu prednjih I zadnjih rogova, a na svojoj bonoj strani pokazuje proirenje

oznaeno kao cornu laterale a predstavlja boni stub sive masecolumna lateralis.

Lijeva I desna polovina zonae intermediae meusobno su vezane dvjema spojnicama-

commissural grisea anterior et posterior. Bijela masa je izgraena od snopova

aksona. Postoje tri osnovne grupe neurona iji aksoni grade bijelu supstancu: a)

neuroni sive mase iz kimene modine; b) neuroni iz spinalnih ganglija; c)

neuroni koji pripadaju drugim dijelovima CNS-a. Bijela masa kimene modine

okruuje sivu masu, to je izuzetak u CNS-u jer se uostalim dijelovima bijela

masa nalazi u unutranjosti, tj zauzima centralnu poziciju. Funiculuse kimene

modine obrazuju modani putevi. Stranji funiculus grade senzibilni putevi.

Lateralni funisculu sadri I motorne I senzibilne puteve. Prednji funisculus grade

motorni putevi koji silaze iz viljih dijelova CNS-a. Lijevi i desni funisculus spojeni

su preko commisura alba.

13

Kimenu modinu omotavaju tri modine, tj. spinalne ovojnice :

Dura mater spinalis ili tvrda modanica

Arachnoidea spinalis ili maucinasta modanica

Pia mater spinalis ili meka modanica

Du lateralnih brazda kimene modine izlazi 31 par spinalnih nerava, koji

su podjeljeni prema dijelovima kimene modine od koje dolaze: osam vratnih

(cervikalnih), dvanaestgrudnih (torakalnih), pet slabinskih (lumbalnih), pet

krstanih (sakralnih) I jedan trtini (kokcigealni) par spinalnih nerava. Iz svakog

segmenta koji odgovara jednom paruspinalnih nerava izlaze prednji ili ventrali

korjenovi, a ulaze stranji ili dorzalni korjenovi, oni se u foramen intervertebrale

udruuju u spinal nerv.Svi spinalni nervi, osim prvog I zadnjeg, imaju dva

korijena:

1) radix anterior s. ventralis-prednji. Njegovi snopovi korijena izlaze iz kimene

modine kroz sulcus ventrolateralis. Po Bell-Megendievom zakonu ovi korijenovi

su motorni.

2) radix posterior s. dorsalis-stranji. Njegov korijen ulazi u kimenu modinu

krozs ulcus dorsolateralis. Po Bell-Mefendievom zakonu ovi korjenovi vode

podraaje u CNS.

14

2.1.2. Modano stablo (truncus cerebri)

Modano stablo je dio CNS-a, koji vezuje kimenu modinu diencefalonom

(meumozgom). Zauzima skoro potpuno uspravan poloaj unutar lobnje

prostirudi se od foramen occipital magnum do sellae turcicae. Modano stablo je

sastavljeno od nekoliko anatomski I funkcionalno srodnih dijelova: produene

modine, mosta I srednjeg mozga. Ovi dijelovi zajedno sa malim mozgom grade

zadnji mozak (rhomben-cephalon), karakteristinog rombastog oblika.

15

2.1.2.1. Produena modina (medulla oblongata)

Lei izmeu prednjeg luka atlasa I sredine livusa u stranjoj lobanjskoj jami.

Prua se od decussatio pyramidump ukrtanja motornih puteva do fossae

postpontinae, ventralno, adorzalno ostralnim dijelom formira donji dio fossae

rhoniboideae sve do granice sa pontinskim dijelom koju prave striae medullares

s. acusticae.

Produena moina je graena od sive I bijele mase (supstancije).

Sivu masu ine jedra modanih ivaca (nuclei nervorum capitalium),

retikularna formacija I retikularna jedra (formation reticularis et nuclei

reticulares) I sive mase specifine za produenu modinu.

Nervus hypoglossus (XII modani ivac) Jedro n. hypoglossusa (nuceus n.

hypoglossusi) nalazi se u bulbarnom dijelu rombaste jame, ispod trouglastog

izboenja nazvanog trigonum n. hypoglossi.

Nervus accessories (XI modani ivac) Jedro nervus accessoriusa je motorno. Ima

dva dijela: kranijalni dio (radix cerebralis) Ispinalni dio (radix spilais).

Nervus vagus (X modani ivac) Nervus vagus pored podruca glave I vrata, inervira

I organe toraksa I abdomena tvoredi nervne pleksuse oko tih organa

Nervus glossopharyngeus (IX modani ivac) Izgaren je iz vie vrsta vlakana.

Nervus stato-acusicus s. vestibule-cochlearis (VIII modani ivac) VIII modani ivac

posjeduje etiri vestibularna (statika) I dva kustika (kohlearna) jedra.

Bijela masa produene modine sistematizovana je u puteve. Putevi su

morfoloki grupisani na one koji su smjeteni dorzalno I one koji se nalaze u

ventralnom dijelu produene modine.

16

2.1.2.2. Pons (Varoliusov most)

Pons je dio modanog stabla izmeu produene modine I srednjeg mozga.

Smjeten je u zadnjoj lobanjskoj jami (fossa crania posterior), pokriven malim

mozgom.

Sivu masu ine jedra modanih ivaca.

Nervus facialis (VII modani ivac) izgrauju ga eferentna I aferentna vlakna

Nervus abducens (VI modani ivac) ovaj ivac ima samo jedno jedro nucleus n.

abducentis, a izgraen je iskljuivo od motornih niti.

Nervus trigeminus (V modani ivac) sastoji se iz motornih I senzitivnih vlakana.

Vlakna polaze iz jednog motornog jedra, a zavravaju na tri senzitivna jedra.

Retikularna formacija (RF) I retikularna jedra ponsa (formation reticulares et

nuclei reticulares pontis).

2.1.2.3. Srednji mozak (mesencephalon)

Mesencefalon je dio modanog stabla koji vezuje rombencefalon sa

diencefalonom.Veoma je irok I kratak. Graen je od tri glavna dijela:

-gornji dio ili krov (tectum s. lamina guadrigemina)

-sredinji dio (tegmentum)

-donji dio koga ine modani kraci (crura cerebri s. pedunculi crebri)

Mesencefalon predstavlja sukortikalni optiko-akustiki reflksni centar,kao I

centar za regulaciju statikih refleksa (tonus miida, poloaj tijela u prostoru).U

krovnoj ploici (lamina quadramina) su jedra gornjih I donjih kvrica

(colliculisuperior et inferiores) gdje su smjeteni refleksni optiki I akustiki

centri.

17

2.1.3. Mali mozak (cerebellum)

Mali mozak (cerebellum) razvija se iz dorzalnog dijela rombencefalinog

mjehura.Smjeten je u stranjoj lobanjskoj jami (fossa crania posterior), odvojen

od onje plostine velikog mozga duplikaturom modanice (tentorium cerebelli).

Mali mozak se sastoji od dvije polutke (haemispheria cerebelli) spojenih pomodu

renja zvanog vermis. Na malom mozgu se opisuju tri strane.Gornja strana

(facies superior ) je odvojena od donje strane (facies inferior) dubokom

horizontalnom brazdom (fissurehorizontalis cerebelli). Na prednjoj strani u

sredinjem dijelu je udubina, fossa transversacerebella.

Cerebelum je izgraen od sive I bijele mase. Siva masa rasporeena je najvedim

dijelom na povrini (cortex cerebelli), manji dio su jedra (nuclei cerebri)

smjeteni u dubini bijele mase. Bijela masa (corpus medullare) je izgaena od

aksona Purkinjeovih delija I aksona koji ulaze ili izlaze iz cerebeluma.

Kora oblae cijelu povrinu malog mozga, izuzev poprene jame (fossa

cerebellatransversa).

Sloena funkcija malog mozga koju on ima u regulaciji ravnotee, odravanju

miidnog tonusa, koordinaciji rada grupa miida fleksora I ekstenzora, kontrola

automatske I svjesne motornog uenja ostvaruje se preko aferentnih I

eferentnih neurona povezane u neuronske lance.

2.1.4. Meumozak (diencephalon)

Meumozak se razvio iz diencefalinog mjehurida, koji je nastao podjelom

prozencefalinog mjehurida (prednjeg mozga). Smjeten je izmeu srednjeg i

velikog mozga, ijim hemisferama je obavijen zbog ega i nosi naziv meumozak.

Samo njegov mali dio se moe uoiti na bazi mozga, koji pripada dijelu koji nosi

naziv hipotalamus. Meumozak ima pet dijelova: talamus, metatalamus,

hipotalamus, epitalamus I subtalamus. Pridodate su mu i dvije endokrine

lijezde, hipofiza i epifiza. U sreditu meumozga nalazise treda modana

18

komora. Centralno mjesto zauzima talamus, ventromedialno od njega je

hipotalamus, ventrolateralno od njegovih stranjih dijelova, a lagteralno od

hipotalamusa je subtalamus. Epitalamus je smjeten izmeu pulvinara talamusa,

i metatalamus ventrolateralno od pulvinara talamusa.

2.1.4.1. Talamus (thalamus)

On je najvaniji subkortikalni senzitivni centar. U njemu se nalaze I centri

koji uestvuju u kontroli koordinacije pokreta.

Siva masa talamusa je pomodu traka bijele mase (laminae medullares internae) podijeljena

na tri morfoloske skupine jedara. Osim ove morfoloke podjele, postoji I podjela

prema Feneisu. Prema njemu siva masa se dijeli na pet skupina jedara:

nuclei anteriores

nuclei laterals

nucleus medialis

nuclei interalaminares

nuclei reticulares.

2.1.4.2. Epitalamus (epithalamus)

Epithalamus je dio diencefalona, smjeten iza I izmeu oba talamusa,

povie stranje komisure (commisurae posterior), sa kojom skupa formira

kaudalni zid trede modane komore. Graena je iz delija (pinealocita) poredanih

u vidu traaka izmeu kojih su potporne delije (astrociti), vezivno tkivo I krvni

sudovi.

Lui posebne hormone I znaajno utie na prilagoavanje funkcija organizma

klimatskim promjenama. Naroito je znaajno njeno reagiranje na duinu

dnevnog osvjetljenja.

19

2.1.4.3.Metatalamus (metathalamus)

Metatalamus je dio diencefalona ventralno od pluvinara, uz lateralni dio

tegmentum mesencephali I crus cerebri. Metatalamus formiraju dva koljenasta

izboenja, corpusgeniculatum mediale I corpus geniculatum laterale. Nucleus

geniculatus lateralis -ovo je vano subkortikalno relejno jedro u vidnom sistemu.

2.1.4.4. Subtalamus (sumthalamus)

Subtalamus je rostralni produetak u diencefalon sive mase I puteva iz

tegmentuma mesencefalona. Sive mase koje se iz tegementuma mesencefalona

produuju u subtalamus: nucleus ruber, nucleus niger I retikularna formacija

oblikovana u zona incerta.

Nucleus ruber-je veliko motorno jerdo vezno za prenos implusa iz modane

kore I malog mozga na motoneurone prednjih rogova kimene modine.

Nucleus niger-je motorno jedro iji su neuroni dio ekstrapiramidnog sistema.

Zona incerta-je rostralni istanjeni produetak retikularne formacije iz modanog

stabla. Zona inerta je okruena sa tri sloja bijele substance, Forelova polja koja

formiraju aferentni I eferentni neuroni.

Nucleus subthalamicus (corpus Luysi)- jedro lei u subtalamusu dorzalno od

substantiaenigerae, ventralno od zone incertae, ventrolateralno od nucleus

rubera. Izgraeno je od neurona sa razgranatim dendritima.

2.1.4.5. Hipotalamus (hypothalamus)

Hipotalamus predstavlja rostralni produetak tegmentuma mesencefalona,

odnosno retikularne substancije oko aqueductus mesencephali.

Hipitalamus izgrauje veliki broj difuzno razbacanih neurona I nemijeliziranih

aksona, koji formiraju ulazne I silazne puteve sa pars tecta columnae fornicis.

Hipotalamus je podjeljen u dvije, sa neuralnom osovinom, paralelne zone,

20

periventrikularna ili medijalna hipotalamina zona I lateralna hipotalamika

zona.

Hipotalamusu je pridodata hipofiza (glandula pituitaria) sa kojom je povezan

preko tanke petljike penduculus infudibularis.

U ovom dijelu mozga nalaze se I centri za regulaciju disanja, sranog ritma,

tjelesne temperature, osmotskog pritiska, unoenja hrane I dr.

2.1.5. Veliki (prednji) mozak (telencephalon)

Sastavljen je od dvije hemisfere, a one su sjedite mnogih centara fizikih I

psihikih funkcija. Veliki mozak lei u osteofibriznoj cerebralnoj lozi. Duboka

uzduna pukotina fissurelongitudinalis cerebri s. fissure interhemisphaerica

neputpono dijeli veliki mozak na dvije polutke ili hemisfere (hemisphaeria).

Hemisfere su meusobno spojene pomodu uljevitog tijela (corpus callosum s.

commissural cerebri magna), koje lei na dnu fissurae longitudinalis cerebri. Kod

definitivno razvijenog mozga na svakoj hemisferi razlikuje se:

-gornja konveksna strana (facies convexa s. superolateralis),

-medijalna strana(facies medialis)

-donja strana (facies inferior s. basis cerebri).

eoni reanj (lobus frontalis) obuhvata dio hemisfere od frontalnog pola do

Rolandove brazed (sulcus centralis).

Tjemeni reanj (lobus parientalis) prostire se od sulcus centralis do

sulcus parietooccipitalis.

Sljepooni reanj (lobus temporalis) odvojen je prema gore od ostalih lobusa sa

sulcuslateralis cerebri, a prema natrag od okcipitalnog lobusa sa sulcus

occipitalistransversus.

Potiljani reanj (iskrivljeni lobus ocipitalis) zauzima stranji dio hemisfere.

Reilovo ostrvce (insula) lei na dnu sulcus lateralis cerebri okruen

brazdom sulcuscircularis.

21

2.1.6. Modane ovojnice (meninges)

Mozak je zatiden sa tri omotaa mezodermalnog porijekla. Spoljanji

omota je tvrda modanica (dura mater), koja se naziva pachymeninx, dok srednji I

unutranji omota (arachonoidea I pia mater) zajedno sainjavaju menu modanicu ili

leptomeninx.

Dura mater (tvrda ovojnica) je sedefastobijela, fibrozna, neelastina ovojnica.

Sastoji se iz dva lista, spoljanjeg I unutranjeg.

Arachnidea (pauinasta ovojnica) je tanka opna koja predstavlja vanjski ili

parijentalni list meke modanice (leptomeninx), dok pia mater formira

unutranji ili visceralni list.

Arachnoidea nema krvnih sudova I nerava. Ona oblae strukture CNS-a, ali se ne

uvlai u lijebove I pukotine kao pia, ved prelazi preko njih u vidu mosta. Tu su

smjeteni I veliki modani krvni sudovi.

Pia mater encephali (meka modanica)- ova tanka ovojnica direktno nalijeze na

mozak. Ima mnogo krvnih sudova I vrlo je njene grae. Ona presvlai sve

griuse I uvlai se u sve sulkose.

LIiquor cerebrospinalis (cerebrospinalana tenost) stvara se u modanim

komorama, I to u delijama horioidnih pleksusa. Ona ispunjava cijeli vertikularni

sistem mozga I subarahnoidalni proctor. Ukupna koliina likvora je oko 150ml.

22

23

2.1.7. Periferni nervi sistem (systema nervorum periphericum)

Nervi koji povezuju CNS sa periferijom ine systema nervorum

periphericum.

On obuhvata modane ivce (nn. capitales), spinalne ivce (nn. spinales),

autonomne ivce I njihove ganglije. Periferni nervi sadre motorne, senzitivne I

mjeovite niti.

Po samoj svojoj grai, svako nervno vlakno moglo bi provoditi nadraaj u

oba smjera. Meutim, periferna nervna vlakna odlikuju se jednosmjernim

provoenjem impulsa.

Aferentna ili ushodna nervna vlakna provode podraaje centrietalno, tj. od

periferija organizma ka odgovarajudim nervnim centrima, a eferentna ili

nishodna vlakna provode podraaje centrifugalno, odnosno od nervnih centara

ka periferiji. Bududi da ushodna vlakna, ustvari, provode impulse od receptora

do nervnih centara, ede se oznaavaju kao senzorna ili osjedajna. Nishodna

vlakna prosljeuju nervni impuls iz nervnih centara ka efektorima, pa se s toga

nazivaju motorna ili pokretaka nervna vlakna.

24

25

2.2. Autonomni dio nervnog sistema

ANS prenosi impulse iz CNS-a do ostatka tijela izuzev do skeletnih miida.

Enteriki nervni sistem moe da funkcionie nezavisno od CNS-a, ali simpatiki i

parasimpatiki nervni sistem su dijelovi CNS-a i bez njega ne mogu funkcionisati.

ANS se najvedim dijelom nalazi izvan uticaja volje, a kontrolie veliki broj

razliitih procesa, a najvaniji su:

kontrakcija i relaksacija glatkih miida;

svu egzokrinu i deo endokrine sekrecije;

kontrola funkcije srca;

energetski metabolizam, posebno u jetri i skeletnim miidima;

Odreen stepen autonomne kontrole postoji i u drugim tkivima i organima,

ukljuujudi bubreg, imunski sistem i somatosenzorni sistem.

2.2.1. Funkcija simpatikusa

Aktivacija adrenergikih receptora dovodi do sljededih efekata u organizmu:

Glatki miidi: Svi glatki miidi izuzev nesfinktera GIT-a se kontrahuju u

odgovoru na stimulaciju 1 receptora. To dovodi do generalizovane

vazokonstrikcije, povedanja perifernog otpora, a time i do povedanja

arterijskog krvnog pritiska. Stimulacijom 2 receptora dolazi do

relaksacije vedine glatkih miida zbog toga to dolazi do povedanog

izlaska Ca2+, kao i njegovog preuzimanja u ER. To dovodi do

vazodilatacije u skeletnim miidima, bronhodilatacije, tokolize

(relaksacije uterusa), smanjenja peristaltike u GIT-u.

Srce: Kateholamini imaju modno stimulatorno dejstvo na srce

povedavajudi frekvencu i snagu srane kontrakcije, to dovodi do

26

povedanja minutnog volumena, a zajedno sa vaskulatnim efektom, do

znaajnog povedanja arterijskog krvnog pritiska.

Nervni zavreci: Preko presinaptikih receptora dolazi do inhibicije

neurotransmisije (2 efekat), a u manjoj mjeri do facilitacije (2 efekat).

Metabolizam: Stimuliu pretvaranje depoa energije (masno tkivo,

glikogen) u slobodno dostupna goriva (glukoza, slobodne masne

kiseline). Najznaajnije dejstvo imaju na jetru, skeletne miide i masno

tkivo, gdje (uglavnom) stimuliu glikogenolizu, lukoneogenezu i lipolizu.

Smanjuje se sekrecija insulina, to sve zajedno dovodi do hiperglikemije.

Skeletni miidi: Povedava se brzina i snaga kontrakcije, dolazi do

tremora, a na due staze i do povedanja mase miida (isto vai i za glatke

miide) - anabolici.

Mastociti: Inhibicija degranulacije dovodi do smanjenog oslobaanja

histamina.

Limfociti: Inhibicija proliferacije, producije citokina i citotoksinosti.

Oko: Midrijaza (irenje zjenice).

Bubreg: Stimulacija sekrecije renina.

Pljuvane lijezde: Stimulacija sekrecije pljuvake.

2.2.2. Funkcija parasimpatikusa

Aktivacija holinergikih receptora dovodi do sljededih efekata u organizmu:

Kardiovaskularni efekti: Usporenje sranog rada i malo smanjenje

minutnog volumena koje nastaje usljed malog smanjenja snage

kontrakcije sranog miida u pretkomorama. Javlja se i generalizovana

vazodilatacija (usljed oslobaanja NO), to zajedno prouzrokuje otar

pad arterijskog krvnog pritiska ;

27

Glatki miidi: Svi glatki miidi osim vaskularnog se kontrahuju u odgovoru

na stimulacij holinergikih receptora, to dovodi do ubrzane peristaltike

u GIT-u, bronhokonstrikcije, podsticanja mokrenja, itd. ;

Egzokrine lijezde: U svim lijezdama se stimulie sekrecija;

Oko: Akomodacija i mioza (suenje zjenice); to dovodi do smanjenja

intraokularnog pritiska;

Centralni efekti: tremor, hipotermija, poboljana lokomocija i kognicija

(pamdenje, miljenje, uenje);

Kateholamini su jedinjenja koja sadre katehol (aromatini prsten sa

dvije hidroksilne grupe) i aminski boni lanac razliite duine. Najvaniji su:

1) noradrenalin (norepinefrin) oslobaa se na krajevima simpatikih nervih

zavretaka i u CNS-u, a izluuje ga i medula nadbubrene lezde;

2) adrenalin (epinefrin) hormon koji sekretuje medula nadbubrene lezde;

takoe je i neurotransmiter u CNS-u;

3) dopamin neurotransmiter u CNS-u i u pojedinim organima na periferiji.

Nije toliko vaan za ANS, iako ima neke efekte. Kada se kae adrenergika

transmisija, obino se misli na noradrenalin (NorA) kao neurotransmiter.

28

29

3. Zatita i bolesti nervnog sistema

3.1. Rad i zamor nervnog sistema

Rad I efikasnost nervnog systema je pod kontrolom unutranjeg ritma. On

dostie najvii stepen rada u prijepodnevnim satima, zatim opada do 14 ili 15

sati, da bi neto porastao I pribliio se se prijepodnevnom novou u ranim

veernjim satima. Izuzetak od ovog ritma biljee se kod ljudi naviklih na nodni

rad. Poremedaj rada nervnog sistema moe trajno tetiti zdravlju ovjeka.

Nervni system je vrlo osjetljiv na pretjerano opteredenje I vrlo lako se zamara.

Zamor dovodi do poputanja panje, razmilja se sa sve vie potekoda, prave se

greke, a ukupna tjelesna aktivnost potaje sporija I nepravilna. U takvim

okolnostima dolazi do postepenog iskljuivanja svijesti I ovjek pada u san.

U toku spavanja nervni system se odmara, eliminira materije uzronike Zamora I

tako se obnavlja. Zato je dodatan san najbolje sredstvo odmora I on ne moe biti

niim zamijenjen. Odrasli ljudi trebaju dnevno prosjeno 7 do 8 sati sna, a djeca

10 do 14 sati.

Za normalan rad mozga potrebne su velike koliine oksigena, dnevno oko 75l.

dovoljnu koliinu krvi sa oksigenom obezbjeuju ,pzgu dvije vratne arterije.

Zaustavi li se taj obilan dotok krvi, ovjek trenutno ostaje bez svijesti, a za

nekoliko minuta moe nastupiti smrt. Uestalo disanje I boravak na svjeem

vazduhu omogudavaju dobro snabdijevanje mozga krvlju I njegov optimalan rad.

30

3.2. Povrede i bolesti nervnog sistema

Prilikom padova, udaraca, saobradajnih nesreda I sl., esto dolazi do

povreda nervnog sistema, posebno mozga. Relativno esto se dogaa povreda

oznaena kao potres mozga. Manifestira se kradim ili duim gubitkom svijesti,

snanim bljedilom I povradanjem.

Kod dueg izlaganja sunevim zracima bez odgovarajude zatite glave, moe

dodi do navale krvi I jedne vrste upale mozga, ije se posljedice nazivaju

sunanica. Manifestira se slino toplotnom udaru.

Kao posljedica prolaznog smanjenja cirkulacije krvi u mozgu mogu nastati

kratkotrajni gubici svijesti. To se naziva nesvjestica. Uzrok moe biti I pad edera

u krvi, snana bol, snani emotivni dogaaji itd. .

Teko oboljenje je upala modane ovojnice. Ispoljava se kroz glavobolju,

visoku temperature, povradanje, ukoenost vrata I gubitak svijesti. Ova bolest se

zasniva na upali tzv. mehke modane ovojnice I uzrokovana je infekcijom.

Epilepsija (padavica, gr. Epilepsies) je bolest nervnog sistema koja nastupa

u napadajima. Manifestira se iznenadnim padom bolesnika na tlo I snanim

krikom. Bolesnik gubi svijest, lice je modrocrveno I izgleda vrlo iznureno, eljusti

su stisnute vrsto, javlja se pjena na ustima, ake su stegnute, a tijelo se trese u

snanim trzajima.

Jedna od bolesti nervnog sistema koja uglavnom nastupa u djeijoj dobi je

spinalna djeija uzetost, poznata kao djeija paraliza ili poliomijelitis. Uzronik je

virus koji napada kimenu modinu I tamo razara ganglijske delije izazivajudi

paralizu. Uzronik se iri kaljanjem I kihanjem, te preko stolice.

Glavobolja je bolest koja se ne zasniva na oboljenju mozga I njegovih

ovojnica, ved na smrtnjama u opskrbi I optoku krvi, zatim na prenadraenosti I

prenapregnutosti mozga kao I otrovanju zbog pretjeranog uivanja alkohola I

duhana. Tei oblici glavobolje zahtijevaju lijeniki tretman. Takva je vrlo bolna

jednostrana glavobolja migrena, koja zahtijeva poseban tretman.

31

Meu oboljenjima perifernih nerava spadaju bolovi nerava ili tzv.

Neuralgije. Tu spadaju npr. Neuralgija nerava lica (facijalis), trogranog nerva

(trigeminus), I esta, poznata bedrobolja (iijas). Neuralgije se teko lijee.

Vrlo rairena tegoba nervnog sistema je neuroza ili nervozitet (slabost

nerava). Ispoljava se na razliit nain I razliitim intenzitetom I to kao jako

uzbuenje, unutranji nemiri, prerano iscrpljenj, opadanje radne sposobnosti,

napeto raspoloenje, nesanica I slino.

Multipla skleroza je oboljenje pogaa sve dijelove CNS-a, karakterie se

rasutim aritima demijelinizacije na ijim mjestima buja formirajude sklerozne

ploe, po emu je bol i dobila ime. Karakterie se fazama poboljanja i

stabilizacije bolesti pri emu sadanje poboljanje ne dostigne nivo prethodnog

to ukazuje na stalno napredovanje bolesti. ede oboljevaju ene i to u periodu

od 15 do 30 godina ivota.

Asimptomatski neurosifilis predstavlja infekciju CNS-a bez neurolokih

tegoba, sa urednim neurolokim nalazom, ali patolokim nalazom u likvoru

(mononuklearna pleocitoza, proteinorahija i pozitivna VDRL reakcija). Lijei se

penicilinom. Simptomatski neurosifilis moe da se javi u dva razliita oblika u

zavisnosti od zahvadenih struktura CNS-a, pa se tako dijeli na meningealni,

meningovaskularni i parenhimatozni oblik.

Neuroborelioza je oboljenje izazvano Borreliom burgdorferi koja dovodi do

otedenja CNS-a. Naziv Lymeska bolest se esto koristi kao sinonim za

neuroboreliozu. Tok infekcije Borreliom burgdorferi se dijeli na tri stadijuma, koji

kliniki nisu uvijek jasno odvojeni i esto se preplidu.

Hidrocefalus podrazumjeva nakupljanje modane tenosti (likvora) u

upljinama mozga (komore). Nakupljanje tenosti povedava pritisak na mozak.

Zbog toga se viak tenosti mora odstraniti. To se postie privremenom

drenaom, ako smatramo da je hidrocefalus prolazan. Ukoliko je on stalan mora

se postaviti unutranji sistem drenae. On omogudava da se, uz pomod cjevica i

32

valvule, viak likvora sprovede u drugi dio tjela gdje de se vratiti i krv. To je

najede trbuna duplja (ventrikuloperiotonealni ant, VP shunt)

Epilepsija

33

Potres mozga

Neurosofilis

34

Neuroborelioza

Hidrocefalus

35

4. Zakljuak

Ljudski nervni system je najsloeniji I najrazumljiviji dio ljudske anatomije.

Meutim postoji mnogo toga to nauka jo uvijek nije otkrila, ali postoji sasvim

dovoljno informacija I zanimljivih injenica koje mogu unaprijediti nae znanje,

kako bi to uspjenije mogli zatiti ovaj znaajan system u naem organizmu.

Jako bitno je poznati osnovne stvari, informacije koje bi nam pomogle da to

bolje uvamo nervni system od tetnih uticaja I povreda.

Bitno je znati da na mozak koristi 20% kiseonika koji ulazi u krvotok I na mozak

je jako osjetljiv na tete u vezi sa kiseonikom, to nam jasno daje na znanje koliki

je znaaj stalnog dotoka kiseonika u krvotok u normalnom funkcionisanju

nervnog sistema.

Pored toga, vrlo znaajno je poznavati dijelove nervnog sistema I njihovu

funkciju, a naroito njihovu zatitu i njegu, kako bi se u sluaju povrede nekog

dijela nervnog sistema mogla ukazati adekvatna pomod I sprijeiti veda teta.

36

Literatura

1. Z. Krivokuda, v. Draganid, T. Budma, D. uevid, B. Krivokuda, Anatomija

ovjeka, Medicinski fakultet Banja-Luka, Banja-Luka, 2000

2. D. edreov-Zeevid i I. Hiar , Anatomija centralnog nervnog sistema,

Svjetlost, Sarajevo, 1990

3. S. Stankovid: Uporedna anatomija kimenjaka, Beograd, Nauna knjiga, 1950

4. M. Kalezid : Osnovi morfologije kimenjaka, ZUNS, Beograd, 2001

5. Medicinski leksikon, Beograd-Zagreb, Medicinska knjiga, 1981

6. A. Ilid, M. Blagotid, S. Malobabid, V. Radonjid: Anatomija centralnog nervnog

sistema, Savremena administracija, 1990

7. S. Meedovid, R. Hadiselimovid, E. Maslid: Biologija za 3. Razred opde

gimnazije, Svjetlost, Sarajevo, 2006

8. V. Pantid: Biologija delije, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1997

9. www.bionet-skola.com

10. http://www.medicinabih.info/category/neurologija-neurology/