Neuroanatomia

konwencje terminologiczne w neuroanatomii

podział układu nerwowego

rdzeń kręgowy

układ autonomiczny

dr hab. Marek Binder

Zakład Psychofizjologii

Lektura

• James W. Kalat

Biologiczne podstawy psychologii

– rozdział 4 i 5

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006

2

Podręcznik do neuroanatomii

Olgierd Narkiewicz i Janusz Moryś

Neuroanatomia czynnościowa i

kliniczna

Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2001

3

Inne podręczniki neuroanatomiiJames D. FixNeuroanatomia

Urban & Partner, Wrocław 1997

Bogusław Gołąb Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004

4

UKŁAD NERWOWY• ośrodkowy układ nerwowy

(OUN)– mózgowie– rdzeń kręgowy

• obwodowy układ nerwowy– somatyczny układ nerwowy:

przewodzi informacje z i do OUN; zawiera drogi zstępujące i wstępujące

– autonomiczny układ nerwowy: zawiera ośrodki i drogi nerwowe sterujące czynnościami fizjologicznymi; składa się z części współczulnej (sympatycznej) i przywspółczulnej (parasympatycznej)

5

Anatomia ogólna mózgowia

• Podział ontogenetyczno-anatomiczny

– kresomózgowie (półkule mózgu, jądra podstawy)

– międzymózgowie (wzgórze, podwzgórze)

– śródmózgowie

– most

– rdzeń przedłużony

– móżdżek

6

Podział ontogenetyczno-anatomiczny

7

kresomózgowiemiędzymózgowie

śródmózgowie

most móżdżek

rdzeń

przedłużony

móżdżek

kresomózgowie

międzymózgowie

śródmózgowie

most

rdzeń

przedłużony

przodomózgowie śródmózgowie tyłomózgowie

kresomózgowie międzymózgowie tyłomózgowie wtórne rdzeniomózgowie

most

rdzeń przedłużonymóżdżek

Anatomia ogólna mózgowia

• Podział anatomiczno-kliniczny

– mózg

– pień mózgu

– móżdżek

• UWAGA!

– mózgowie (część OUN)

– mózg (część mózgowia)

8

Przekroje mózgu

Strzałkowy/

podłużny

Horyzontalny/

Poprzeczny/

osiowy

Czołowy

10

Pozycje

ventral brzuszny

dorsal grzbietowy

rostral Dziobowy, rostralny

caudal ogonowy, kaudalny

lateral boczny

medial przyśrodkowy

Przekroje

saggital strzałkowy, podłużny

horizontal, axial, transverse horyzontalny, osiowy, poprzeczny

frontal, coronal czołowy

Inne terminy

• aferentny – eferentny– analogia z rozmową telefoniczną:

• przychodząca – aferentna• wychodząca - eferentna

• wstępujący – zstępujący– do i od ośrodkowego układu nerwowego

• ipsilateralny – kontralateralny– po tej samej/ przeciwnej stronie

• proksymalny – dystalny– blisko/daleko od punktu zaczepienia (np. części kończyny)

11

Konwencjeneuro-anatomiczne

• przestrzeństereotaktyczna

twórcy: Talairach & Tournoux

12

• lokalizacja spoidła

przedniego i tylnego

stereotaksja

13

(25, 14, 0)

albo

dziobowa

część skorupy

14

tkanki układu nerwowego

• istota biała – zmielinizowane aksony

• istota szara – ciała komórek, dendryty, interneurony

15

nazewnictwo neuroanatomiczne

– jądro – skupisko ciał komórek nerwowych w OUN

– warstwa – powłoka z ciał komórek nerwowych oddzielona od innych warstwą aksonów i dendrytów

– kolumna – grupa komórek pełniących podobne funkcje tworząca strukturę prostopadłą do powierzchni kory mózgowej

– droga, powrózek, szlak – wiązka aksonów (także projekcja)

– nerw – wiązka aksonów poza OUN– zwój – skupisko ciał komórek nerwowych poza

OUN– zakręt (zawój) – wybrzuszenie na powierzchni

kory– bruzda – wklęsła część powierzchni kory– szczelina – długa i głęboka bruzda

16

przykład: kolumny nachylenia w korze wzrokowej

17

rdzeń kręgowy• charakterystyczne cechy

– znajduje się wewnątrz kanału kręgowego– prawo Bella-Magendiego:

• korzenie grzbietowe – drogi czuciowe• korzenie brzuszne – drogi ruchowe

– budowa segmentowa (neuromery)– połączenia rdzenia

• drogi wstępujące• drogi zstępujące• drogi własne

• główne struktury:– korzenie brzuszne i grzbietowe (zwoje korzeni

grzbietowych)– istota szara (rogi przednie, tylne, boczne)– istota biała (sznury przednie, tylne, boczne)– kanał środkowy– zgrubienie szyjne i lędźwiowe– stożek końcowy– nić końcowa– ogon koński

18

anatomia rdzenia kręgowego

rdzeń kręgowy przekrój czołowy

19

20

typy neuronówrdzenia kręgowego

łuk odruchowy

odruchy rdzeniowe• odruch Babińskiego

– obecny u niemowlaków (brak mielinizacjidrogi korowo-rdzeniowej)

– zanika do 1 rż

– jego odnowienie sugeruje patologię w obrębie drogikorowo-rdzeniowej

• odruch kolanowy (forma odruchu na rozciąganie)

21

22

główne typy neuronów rdzenia

23

anatomia rdzenia kręgowego

• 8 segmentów szyjnych• 12 segmentów

piersiowych• 5 segmentów lędźwiowych• 5 segmentów krzyżowych• 1 segment guziczny

pozorne wstępowanie rdzenia

Nakłucie lędźwiowe

Skutki uszkodzeń rdzenia

tetraplegia – paraliż czterokończynowy

paraplegia, diplegia – porażenie dwukończynowe

25

26

autonomiczny układ nerwowy

• funkcja: sterowanie czynnościami fizjologicznymi– układ współczulny: wydatkowanie energii, zachowania typu „fight or flight”,

ośrodki w pniu współczulnym

– układ przywspółczulny: gromadzenie energii, trawienie, odpoczynek

• przeciwstawne i ciągłe działanie na narządy

• neuroprzekaźniki– włókna przedzwojowe – acetylocholina

– włókna zazwojowe• układ współczulny – noradrenalina (NA)

• układ przywspółczulny – acetylocholina (Ach)

27

wybrane efekty działania AUN

28

lokalizacja neuronów przedzwojowych: pień mózgu i segmenty krzyżowe rdzenia

neurotransmitterwydzielany przez neurony przedzwojowe: acetylocholina (Ach)

lokalizacja neuronów zazwojowych w zwojach przy lub wewnątrz narządu docelowego

neurotransmitterwydzielany przez neurony zazwojowe: acetylocholina (Ach)

lokalizacja neuronów przedzwojowych: piersiowe i lędźwiowe segmenty rdzenia

neurotransmitterwydzielany przez neurony przedzwojowe: acetylocholina (Ach)

lokalizacja neuronów zazwojowych w zwojach w pobliżu narządów lub w pniu współczulnym

neurotransmitterwydzielany przez neurony zazwojowe: noradrenalina (NA)

31

anatomia AUN• układ współczulny:

ośrodki w rdzeniu, pień współczulny zawierający zwoje

• układ przywspółczulny: ośrodki w pniu mózgu i części krzyżowej rdzenia, zwoje zlokalizowane w ścianach narządów