Doğal olarak bulunan veya laboratuvarda yapay olarak elde edilen elementler içinde soy gazlar doğada tek atomlar hâlinde bulunur.

Tek atomlardan oluştu-ğu için helyum gazına monoatomikgaz denir.

Soy gazlar dışındaki elementler doğada iki veya daha fazla atomdan oluşan molekül hâlinde bulunur. Molekül, iki veya daha fazla atomun belirli oranda birleşmesiyle oluşan bir kimyasal türdür. Bir elementin molekülleri tek tür atom içerir.Azot (N2) ve oksijen (O2) molekülleri iki atom içerdiği için bu tür elementlere diatomik elementler denir. Diğer diatomik elementlere H2, F2, Cl2, Br2 ve I2

örnek verilebilir.Bir molekül, farklı element atomlarının belirli oranda birleşmesiyle de oluşabilir.Örneğin, hidrojen (H2) ve oksijen (O2) elementleri belirli bir oranda birleşerek su (H2O) moleküllerini oluşturabilir. Her su molekülünde 1 tane oksijen atomu ve 2 tane hidrojen atomu vardır. Su molekülünde olduğu gibi, farklı tür atomların birleşmesiyle oluşan saf maddelere bileşik denir. Element ve bileşikler kimyasal olarak farklı türlerdir.

Na+, NH4+, Cl- veya NO3

- gibi pozitif veya negatif

yüklü atom veya moleküllere iyon adı verilir.

Nötr atomlar ve atomlar arasındaki etkileşimler sonucunda oluşan moleküller ve iyonlar farklı maddeleri oluşturan kimyasal türlerdir

Doğal olarak bulunan veya laboratuvarda yapay olarak elde edilen elementler içinde soy gazlar doğada tek atomlar hâlinde bulunur.

Tek atomlardan oluştu-ğu için helyum gazına monoatomikgaz denir.

Soy gazlar dışındaki elementler doğada iki veya daha fazla atomdan oluşan molekül hâlinde bulunur. Molekül, iki veya daha fazla atomun belirli oranda birleşmesiyle oluşan bir kimyasal türdür. Bir elementin molekülleri tek tür atom içerir.Azot (N2) ve oksijen (O2) molekülleri iki atom içerdiği için bu tür elementlere diatomik elementler denir. Diğer diatomik elementlere H2, F2, Cl2, Br2 ve I2

örnek verilebilir.Bir molekül, farklı element atomlarının belirli oranda birleşmesiyle de oluşabilir.Örneğin, hidrojen (H2) ve oksijen (O2) elementleri belirli bir oranda birleşerek su (H2O) moleküllerini oluşturabilir. Her su molekülünde 1 tane oksijen atomu ve 2 tane hidrojen atomu vardır. Su molekülünde olduğu gibi, farklı tür atomların birleşmesiyle oluşan saf maddelere bileşik denir. Element ve bileşikler kimyasal olarak farklı türlerdir.

Kimyasal Türler Arasındaki Etkileşimler

Birbirine yaklaşan iki atomun negatif yüklü elektronları ve pozitif yüklü çekirdekleri birbirini iter. Ancak aynı zamanda her bir atomun pozitif yüklü çekirdeği diğer atomun elektronlarını çeker. Aynı anda gerçekleşen etkileşimlerden çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden çok daha büyük olduğunda iki kimyasal tür arasında güçlü etkileşim oluşur. İki kimyasal tür arasında güçlü etkileşimler olduğunda bu türler birbirine sıkıca çekilir ve bir arada tutulur. Kimyasal türler arasındaki güçlü etkileşimlere kimyasal bağ denir.

Bazı kimyasal türler arasındaki çekme ve itme kuvvetleri arasındaki fark çok büyük değildir. Böyle durumlarda iki kimyasal tür arasında zayıf etkileşim oluşur. Güçlü etkileşimlerde yeni kimyasal türlerin oluştuğunu görmüştük; kimyasal türler arasında zayıf etkileşimler olduğunda ise yeni kimyasal türler oluşmaz. Kimyasal türler arasındaki zayıf etkileşimlere fiziksel bağ denir.

Kimyasal türler arasındaki güçlü etkileşimlerde yeni kimyasal türlerin oluşması başlangıçtaki maddelerden farklı özellikte yeni maddelerin oluşması demektir.

Kimyasal bağlar oluştuğunda maddenin kimliği değişmektedir, oysa zayıf etkileşimlerde maddenin kimliği değişmez.

İki kimyasal tür arasında güçlü bir etkileşim mi yoksa zayıf bir etkileşim mi olduğunu nasıl bilebiliriz?

İki kimyasal tür arasında gerçekleşen elektrostatik çekme kuvvetleri itme kuvvetlerinden büyük olduğunda bir bağ oluşur ve enerji açığa çıkar. Çekme kuvvetinin büyüklüğü arttıkça açığa çıkan enerji de daha fazla olur.

Bu nedenle iki kimyasal tür arasında güçlü bir etkileşim olduğunda daha fazla enerji açığa çıkarken, zayıf bir etkileşim olduğunda daha az enerji açığa çıkar.

Aralarında elektrostatik çekme kuvvetleri bulunan iki kimyasal türü ayırmaya çalıştığımızda enerji vermemiz gerekir. Güçlü bir etkileşimle birbirine bağlanan iki kimyasal türü birbirinden ayırmak için daha fazla enerji vermemiz gerekir. Oysa iki kimyasal tür arasındaki zayıf etkileşimleri yenmek için daha az enerji yeterli olacaktır.

Kimyasal türler arasında çekim kuvvetleri oluştuğunda enerji açığa çıkar.

Kimyasal türler arasındaki çekim kuvvetlerini yenmek için ise enerji verilmesi gerekir.

Güçlü etkileşimlerde açığa çıkan veya verilmesi gereken enerji daha büyüktür.

Birbirine güçlü etkileşimlerle bağlanan iki kimyasal türü birbirinden ayırmak için yaklaşık olarak 40 kj/mol veya daha yüksek enerji gerekir. İki kimyasal tür arasında zayıf etkileşimler olduğunda ise bu zayıf etkileşimleri yenmek için yaklaşık olarak 40 kj/mol’dendaha az enerji gerekir.

Zayıf etkileşimler sonucunda maddenin kimliği değişmez, sadece maddenin fiziksel hâli etkilenir. Zayıf etkileşimlere moleküller arası etkileşimler de denir.

Bir maddenin reaktifliği, onun reaksiyona girme eğilimidir. Bazı elementler çok reaktiftir ve kolayca reaksiyona girer, bazı elementler ise kararlı bir yapıya sahiptir ve bu nedenle pek reaktif değildir.

GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER

Atomlar arasında güçlü etkileşimler sonucunda kimyasal bağ oluşurken atomların çekirdeklerine en uzakta bulunan elektronlar etkileşir. Atomun en dış katmanındaki elektronlara DEĞERLİK ELEKTRONLARI denir.

Bir elementin reaktifliği element atomlarının katman-elektron dizilimine ve değerlik elektronları sayısına bağlıdır.

Atomların soy gaz elektron dizilimine sahip olmasının bir yolu, değerlik elektronları sayısına bağlı olarak elektron almaları veya elektron vermeleridir. Bir atom, elektron aldığında veya verdiğinde yüklü bir atom oluşur.

Pozitif veya negatif yüklü atom veya moleküle iyon denir. Bir atom değerlik elektronlarını verdiğinde atomdaki proton sayısı elektron sayısından fazla olduğu için pozitif yüklü bir iyon oluşur. Pozitif yüklü

iyonlara katyon denir .

Bir atom elektron aldığında ise negatif yüklü bir iyon oluşur ve negatif yüklü

iyonlara anyon adı verilir.

Nötral atomlar için olduğu gibi iyonlar için de Lewis sembolleri yazılabilir. İyonların Lewis sembolleri yazılırken iyonu oluşturan element sembolünün etrafına, iyondaki değerlik elektronu sayısı kadar nokta yerleştirilir. Element sembolü ve noktalar köşeli parantez içine alınır. İyonun yükü ise köşeli parantezin sağ üst köşesine yazılır.

Magnezyum atomu aşağıda gösterildiği gibi soy gaz katmanelektrondizilimine sahip olmak için ya altı elektron almalı ya da iki elektron vermelidir. İki elektron vermek altı elektron almaktan daha az enerji gerektirir. Bu yüzden, Mg atomu 2 değerlik elektronunu vererek soy gaz katman-elektron dizilimine sahip olma eğilimindedir.

Oksijen atomu aşağıda gösterildiği gibi, soy gaz katman-elektron dizilimine sahip olmak için ya iki elektron almalı ya da altı elektron vermelidir. Oksijen atomunun iki elektron alması altı elektronunu vermesinden daha az enerji gerektirir. Bu yüzden oksijen atomu 2 elektron alarak neonun elektron dizilimine sahip olma eğilimindedir.

Sodyum ve klor atomları arasındaki bu reaksiyon Lewis sembolleri ile aşağıdaki gibi gösterilebilir.

Bir iyonik bileşikteki katyonların ve anyonların oranı daima iyonik bileşik yüksüz olacak şekildedir.

Bu bileşikte elektriksel nötralliğin sağlanması için her bir magnezyum katyonuna karşılık iki florür anyonu olduğu için bileşik MgF2 formülü ile gösterilir.

İyonik Bileşikler Moleküllerden Oluşmaz

İyonik bir bileşikte, iyonlar arasındaki çekim kuvvetleri tek bir katyon ve tek bir anyonla sınırlı değildir. Her katyon etrafındaki birden fazla anyonu çeker. Aynı şekilde, her anyon da tek bir katyonu değil etrafındaki birden fazla katyonu çeker.

İyonların böyle sıkı bir şekilde istiflenmesi her tuzun (örneğin sodyum klorür) ayrı bir kristal yapısına sahip olmasına neden olur.

İyonik Bileşikler Moleküllerden Oluşmaz

İyonik Bağlar Güçlüdür

Bir tuz kristalinde iyonlar arasında hem itme hem de çekme kuvvetleri vardır.

Aynı yüklü iyonlar birbirini iter,

Sodyum klorür kristalinde her Na+ iyonu etrafındaki diğer Na+

iyonlarını iter. Aynı şey Cl - iyonları için de geçerlidir. Bir diğer itme kuvveti iyonların elektronları arasındaki itme kuvvetidir. İyonlar zıt yüklü olduğunda bile birbirine çok yaklaştığında iyonların elektronları birbirini iter.

Zıt yüklü iyonlar arasında ise çekme kuvvetleri vardır.

İyonlar arasındaki toplam çekim kuvvetleri itme kuvvetlerinden çok daha büyüktür ve bu nedenle iyonik bağlar çok güçlüdür.

İyonik Bileşiklerin Özellikleri

Tüm iyonik bileşiklerde iyonlar arasında güçlü çekim kuvvetleri söz konusudur. Bu güçlü çekim kuvvetleri nedeniyle iyonik bileşiklerin erime ve kaynama noktaları moleküler bileşiklerden çok daha yüksektir.

Zıt yüklü iyonlar arasında ise çekme kuvvetleri vardır.

İyonik Bileşiklerin Özellikleri

İyonik bileşiklerin bir diğer özelliği sıvı hâldeyken veya suda çözündüklerinde elektrik akımını iletmeleridir.

Bir maddenin elektrik akımını iletebilmesi için iki koşul sağlanmalıdır. Birincisi, maddede yüklü tanecikler olmalıdır. İkincisi, bu tanecikler serbestçe hareket edebilmelidir.

Katı hâldeki iyonik bileşikler genellikle elektriği iletmez, çünkü iyonlar serbest hareket edemez.

İyonlar serbestçe hareket edebildiğinde ise tuzlar elektriği çok iyi iletir. İyonların hareket edebilmesi ancak tuz eridiğinde veya çözündüğünde mümkündür.

Tuz kristalindeki iyonlar, tekrarlanan bir düzende katmanlar oluşturacak şekilde düzenlenmiştir.

Bir Maddenin İyonik Bir Bileşik Olup Olmadığını Belirleme

Bir maddenin iyonik bir bileşik olup olmadığını belirlemek için laboratuvarda aşağıdaki işlemleri yapabilirsiniz.

• Maddeyi inceleyin. Tüm iyonik bileşikler oda sıcaklığında katı hâldedir. Madde sıvı veya gaz hâlindeyse iyonik bir bileşik değildir. Madde katı hâldeyse iyonik bir bileşik olabilir de olmayabilir de. • Maddeye hafifçe vurun. İyonik bileşikler sert ve kırılgandır. Madde iyonik bir bileşikse kolayca parçalanmayacaktır. Parçalandığında ise daha küçük kristallere ayrılır, toz hâline gelmez.• Maddeden bir miktar alın ve ısıtın. İyonik bileşiklerin erime ve kaynama noktaları genellikle çok yüksektir. • Madde erirse, eriyen maddenin elektriği iletip iletmediğini görmek için iletkenlik testi yapın. İyonik bileşikler sıvı hâlde elektrik akımını iyi iletir.• Bir miktar maddeyi suda çözün. Oluşan çözeltinin elektriği iletip iletmediğini görmek için iletkenlik testi yapın. İyonik bileşikler suda çözündüklerinde elektrik akımını iletir.

Kovalent Bağ

Atomlar Arasında Elektronların Paylaşılması

İki hidrojen atomu birbirine yaklaştığında oluşan itme ve çekme kuvvetleri gösterilmiştir. Görüldüğü gibi, iki atomun negatif yüklü elektronları ve pozitif yüklü çekirdekleri birbirini iter. Ancak aynı zamanda her bir atomun pozitif yüklü çekirdeği diğer atomun elektronunu çeker. Bu çekme kuvveti itme kuvvetlerinden daha büyük olduğu için iki hidrojen atomu arasında güçlü bir etkileşim olur ve bir arada tutulur.

İki hidrojen atomunun elektronlarını paylaşması sonucunda hidrojen atomundan daha kararlı olan H2 molekülü oluşur.

H2 molekülünde iki hidrojen atomunu bir arada tutan bağ bir elektron çiftinin paylaşılmasıdır. Bu şekilde, iki atom arasında iki veya daha fazla değerlik elektronunun ortaklaşa kullanılmasıyla oluşan bağlara kovalent bağ denir. Bir metal ve bir ametal atomu arasında genellikle iyonik bağ oluşur; ametal atomları arasında ise genellikle kovalent bağ oluşur.

Bir molekülün Lewis yapısı çizilirken iki atom arasında ortaklaşa kullanılan değerlik elektronları iki atom arasında gösterilir. İki atom arasında paylaşılmayan değerlik elektronları ise hangi atoma aitse o atom etrafında gösterilir. Atomlar arasında kovalent bağlanmayı sağlayan her elektron çifti bir çizgi ile de gösterilebilir.

Bazı moleküllerde atomlar, oktetlerini tamamlamak için iki veya daha fazla elektron çiftini ortaklaşa kullanabilir. Bu moleküllerin Lewis sembollerinde iki atomun ortaklaşa kullandığı her elektron çifti ayrı bir çizgi ile gösterilir.

O2 molekülünde Oksijen atomları arasında ortaklaşa kullanılan dört

elektron ikili kovalent bağ oluşturur ve iki çizgi ile gösterilebilir.

İki azot atomu N2 molekülünü oluştururken üç çift elektronu ortaklaşa

kullanarak oktetini tamamlar. Böylece iki azot atomu arasında üçlü kovalent bağ oluşur.

CO2 molekülü, ikili kovalent bağ içeren moleküllere bir diğer örnektir.

CO molekülünde ise karbon ve oksijen atomlarının oktetinitamamlaması için C ve O atomları arasında üçlü kovalent bağ oluşur.

H H

H2 molekülünde olduğu gibi bağ elektronları iki atom arasında eşit

olarak paylaşıldığında oluşan bağa apolar kovalent bağ denir.

Birçok kovalent bağ iki farklı atom arasında oluşur ve farklı atomlar paylaşılan elektronları farklı kuvvetle çekerler. Böyle durumlarda, bağ elektronlarının hangi atom tarafından daha fazla çekileceği atomların elektronegatiflik değerlerine bağlıdır.

Atomların elektronegatiflikleri önemli derecede farklıysa farklı bir tür kovalent bağ oluşur.

O atomunun elektronegatifliği (3,5), C atomunun elektronegatifliğinden (2,5) daha fazladır ve bu nedenle O atomu bağ elektronlarını C atomundan daha fazla çeker. Bunun sonucunda iki atom bağ elektronlarını eşit olarak paylaşmaz. Bağ elektronlarının iki atom tarafından eşit olarak paylaşılmadığı kovalentbağlara polar kovalent bağ denir.

Hidroflorik asit (HF) çözeltisi Resim 3.2.6’da görüldüğü gibi cama resim işlemek için kullanılır. H ve F atomlarının elektronegatiflik değerleri arasındaki fark 1,8’dir ve bu iki atom arasında polar kovalent bir bağ oluşur. Polar kelimesi kutuplu anlamındadır ve bağın birbirine zıt iki kutbu olduğunu gösterir, tıpkı bir gezegenin, mıknatısın veya pilin iki kutbu gibi. HF molekülünün iki ucunda zıt kısmi yük vardır.

Florun elektronegatifliği (4,0) hidrojenin elektronegatifliğinden (2,2) çok daha yüksektir. Bu nedenle iki atom arasında paylaşılan elektronlar flor atomu tarafından daha çok çekilir ve flor atomuna daha yakındır. Bunun sonucunda HF molekülünde flor atomunun kısmi negatif yükü vardır. Aynı zamanda, paylaşılan elektronlar hidrojen atomu tarafından daha az çekilir ve H atomundan daha uzaktır. Bu nedenle HF molekülünde hidrojen atomu kısmi pozitif yüke sahiptir. Bir ucu kısmi pozitif yüklü diğer ucu kısmi negatif yüklü olan bir moleküle iki kutuplu anlamında dipol denir. HF molekülü bir dipoldür.HF molekülünün bir dipol olduğunu göstermek için molekül formülü Hδ+ Fδ- şeklinde yazılabilir. Yunanca δ, delta sembolü kısmi anlamına gelir. HF gibi polar moleküllerde δ+ sembolü molekülün bir ucunda kısmi pozitif yük olduğunu göstermek için kullanılır. Benzer şekilde, δ- sembolü diğer uçta kısmi negatif yük olduğunu göstermek için kullanılır.

İyonik bağda olduğu gibi bir elektron hidrojenden flora tamamen aktarılmaz. Hidrojen ve flor atomları bir elektron çiftini paylaşırlar ve bu nedenle bağ kovalent bir bağdır. Ancak paylaşılan elektron çifti flor atomu tarafından daha çok çekildiği için yük eşit dağılmamıştır ve polar kovalentbir bağ oluşur.

İyonik ve Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması

İyonik bileşikler ve kovalent bileşikler farklı kurallara göre adlandırılır.

İyonik bileşikler adlandırılırken önce bileşikteki pozitif yüklü katyonun adı, sonra da negatif yüklü anyonun adı söylenir.

Pozitif yüklü katyonun adı iyonu oluşturan elementle aynıdır;

negatif yüklü anyonun adlandırılmasında ise iyonu oluşturan elementin adının sonuna –ür eki getirilir.

İyonik bir bileşik olan KCl, potasyum klorür şeklinde adlandırılır.

Örneklerde iyonları incelediğinizde bazı geçiş metallerinin farklı yüklü iyonlar oluşturduğu dikkatinizi çekebilir. Örneğin, demir ( Fe ) elementi hem 2+ yüklü hem de 3+ yüklü katyonlar oluşturabilir. Bu şekilde farklı yüklü katyonlar oluşturabilen elementlerin bileşikleri adlandırılırken katyon adının sonuna parantez içinde romen rakamıyla yükü yazılır.

FeO bileşiğinde demir 2+ yüklüdür ve bu bileşik demir(II) oksit olarak adlandırılır.

Fe2O3 bileşiğinde ise demir 3+ yüklü olduğu için bu bileşik demir(III) oksit olarak adlandırılır.

İyonik bir bileşiği oluşturan iyonlar her zaman tek atomlu olmayabilir. Bazı iyonik bileşikler çok atomlu iyonları içerir. Çok atomlu iyonlara aynı zamanda kök de denir.

Bileşiklerinde birden fazla atomdan oluşmasına rağmen tek atommuş gibi davranan iyonlara kök denir.

Çok atomlu iyonları içeren iyonik bileşikler adlandırılırken yine

önce katyon adı sonra anyon adısöylenir.

Ba(NO3)2 baryum nitrat olarak adlandırılır. Çünkü bu iyonik bileşik Ba2+ katyonunu ve çok atomlu bir anyon olan nitrat anyonunu (NO3

-) içerir.

Aşağıda formülleri verilen iyonik bileşikleri adlandırınız

a) CaI2

Kalsiyum iyodürb) Na3P

Sodyum fosfürc) FeSO4

Demir (II) sülfatDemir sülfat

d) Fe2(SO4)3

Demir (III) sülfate) CrO3

Krom (VI) oksitf) Na2O

Sodyum oksitg) CdS

Kadmiyum sülfürh) KF

Potasyum florür

Kimyasal formül, bir bileşiğin hangi element atomlarından oluştuğunu ve bu element atomlarının bağıl oranlarını gösterir. İyonik bir bileşiğin kimyasal adını ve bileşikteki iyonların yüklerini bildiğinizde bileşiğin kimyasal formülünü yazabilirsiniz.

İyonik bileşiklerin formülleri yazılırken önce katyon, sonra anyon yazılır.

Ayrıca bileşikteki pozitif ve negatif yüklü iyonların yükleri toplamı sıfır olmalıdır (Şekil 3.2.20).

Bu nedenle Ax+ katyonu ve By- anyonundan oluşan iyonik bir bileşiğin

formülü iyonların yükleri toplamının sıfır olması için AyBx şeklinde yazılır.

Örneğin, Fe3+ ve O2- iyonlarından oluşan bileşiğin formülü Fe2O3olarak yazılır.

Bileşik formülündeki x ve y sayıları arasında sadeleştirme mümkünse, sadeleştirme yapılır. Örneğin, Mg 2+ ve S 2- iyonlarından oluşan bileşiğin formülü

Mg2S2 şeklinde değil, sadeleştirme yapılarak MgSşeklinde yazılır.

Çok atomlu iyonları içeren bir bileşiğin formülü yazılırken çok atomlu iyon parantez içine alınır ve tek atomlu bir iyon gibi işlem yapılır.

Kalsiyum klorür bileşiğinin formülünü yazınız. ( 20Ca, 17Cl )

Aşağıdaki iyonları içeren iyonik bileşiklerin formüllerini yazınız.

a) Li+ ve F-

LiFb) Ca2+ ve I-

CaI2

c) Na+ ve S2-

Na2Sd) Al3+ ve O2-

Al2O3

e) Al3+ ve N3-

AlN

Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.

a) Sodyum karbonatNa+ CO3

-2

Na2CO3

b) Magnezyum sülfürMg+2 S-2

MgSc) Çinko oksit

Zn+2 O-2

ZnOd) Demir(III) sülfür

Fe+3 S-2

Fe2S3

e) Kurşun(IV) klorürPb+4 Cl-

PbCl4

f) Alüminyum fosfürAl+3 P-3

AlPg)Sodyum nitrür

Na+ N-3

Na3Nh)Amonyum sülfat

NH4+ SO4

-2

(NH4)2SO4

Kovalent bileşiklerde elektronegatifliği az olan element hem formül yazımında hem de adlandırmada önce yazılır, sonra daha elektronegatif olan element yazılır. Elektronegatifliği az olan element, elementin kendi adını alır; elektronegatifliği fazla olan element anyon gibi adlandırılır.

Örneğin, hidrojen ve flor elementlerinden oluşan kovalent HF şeklinde yazılır ve hidrojen florürolarak adlandırılır.

Ametaller kovalent bağlı bileşikler oluştururken farklı oranlarda birleşerek farklı bileşikler oluşturabilirler. Örneğin, azot ile oksijen arasında NO, NO2, N2O4

bileşikleri oluşabilir.

Bu nedenle kovalent bileşikler adlandırılırken bileşikteki atom sayılarını belirtmek için Latince ön ekler kullanılır.

Bileşik formülünde birinci elementin sayısı bir ise mono ön eki söylenmez ve yazılmaz. Örneğin, NO2

monoazot dioksit olarak değil azot dioksit olarak adlandırılır.

Ön ek “a” veya “o” ile bitiyor ve element adı bir sesli harf ile başlıyorsa ön ekteki “a” veya “o” harfi düşer. Bu nedenle;

CO bileşiği karbon monooksit olarak değil, karbon monoksit olarak;

N2O4 bileşiği diazot tetraoksit olarak değil, diazot tetroksit olarak adlandırılır.

Hidrojenin hâlojenlerle oluşturduğu bileşikler adlandırılırken ise hâlojenin sayısını belirten mono ön eki kullanılmaz.

Örneğin, HBr bileşiği hidrojen bromür olarak adlandırılır.

CO bileşiğini adlandırınız.

N2O3 bileşiğini adlandırınız.

Aşağıda formülleri verilen kovalentbileşikleri adlandırınız.

a) CO2

Karbon dioksitb) N2O4

Diazot tetraoksitc) NF3

Azot triflorürd) PF5

Fosfor pentaflorüre) PCl3

Fosfor triklorür

Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini yazınız.

a) Silisyum tetraflorür

SiF4

b) Kükürt trioksit

SO3

c) Diklor monoksit

Cl2O

d) Kükürt heksaflorür

SF6

e) Hidrojen iyodür

HI

Bazı bileşiklerin ise geleneksel adları vardır;

H2O Su

NH3

Amonyak

CH4

Metan

• ZOR BİR İŞ, ZAMANINDA YAPMAMIZ GEREKİP DE YAPMADIĞIMIZ KOLAY ŞEYLERİN BİRİKMESİYLE OLUŞUR. Henry FORD

• PLANSIZ ÇALIŞAN KİMSE, ÜLKE ÜLKE DOLAŞIP HAZİNE ARAYAN BİR İNSANA BENZER.

• Descartes

• HAYATTA BİR GAYESİ OLMAYAN İNSANLAR, BİR NEHİR ÜZERİNDE AKIP GİDEN SAMAN ÇÖPLERİNE BENZERLER, ONLAR GİTMEZLER, ANCAK SUYUN AKIŞINA KAPILIRLAR. Seneca

• LİMİTİ KOYAN ZİHİNDİR. ZİHİN BİR ŞEYİ YAPABİLECEĞİNİ KESTİRABİLDİĞİ KADAR BAŞARILI OLURÇ YÜZDE 100 İNANDIĞIN SÜRECE HER ŞEYİ YAPABİLİRSİNİZ. Arnold SCHWARZENEGGER

• DÜNYADA BİRÇOK KABİLİYETLİ KİŞİLER, KÜÇÜK BİR CESARET SAHİBİ OLMADIKLARI İÇİN KAYBOLURLAR. Sydney SMİTH

• HATA YAPMAYAN BİR İNSAN GENELLİKLE HİÇBİR ŞEY YAPMIYORDUR. William Coner MAGEE

• EN UZUN YOLCULUKLARA BİLE KÜÇÜK BİR ADIMLA BAŞLANIR…

• COŞKU ZEKADAN DAHA ÖNEMLİDİR. Albert EİNSTEİN

• BİR İNSAN BİRÇOK KEZ BAŞARISIZLIĞA UĞRAYABİLİR AMA BAŞKALARINI SUÇLAMAYA BAŞLAMADIĞI SÜRECE BAŞARISIZ BİR İNSAN DEĞİLDİR

• BAŞARIYA GİDEN YOLDA ÖNCE BAŞARISIZLIĞI

SOLLAMALISINIZ. Mickey ROONEY

• ÖĞRENMEK, AKINTIYA KARŞI YÜZMEK GİBİDİR.

İLERLEYEMEDİĞİNİZ ZAMAN GERİLERSİNİZ.

• NE KADAR BİLİRSEN BİL, ANLATABİLDİKLERİN,

KARŞINDAKİNİN ANLAYABİLECEĞİ KADARDIR.

Mevlana

• HİÇ KİMSE BAŞARI MERDİVENİNE ELLERİ CEBİNDE

TIRMANMAMIŞTIR. J.Keth MOORHEAD

• İKİ ŞEY AKLIN EKSİKLİĞİNİ GÖSTERİR: KONUŞULACAK

YERDE SUSMAK, SUSULACAK YERDE KONUŞMAK Sadi

• HEDEFSİZ GEMİYE HİÇBİR RÜZGAR YARDIM ETMEZ.

• SİZ ZEKANIZI KULLANMADIĞINIZDA ONU

KULLANACAK BİRİLERİ MUHAKKAK ÇIKAR…

Bir kurbağa sürüsü ormanda yürürken, içlerinden ikisi birçukura düştü. Diğer bütün kurbağalar çukurun etrafında toplandılar.Çukur bir hayli derindi ve arkadaşlarının zıplayıp dışarı çıkmasımümkün gözükmüyordu.Yukarıdaki kurbağalar, boşuna çabalamamalarını söyledilerarkadaşlarına:“Çukur çok derin. Dışarı çıkmanız imkânsız.”Ancak, çukura düşen kurbağalar onların söylediklerine aldırmayıpçukurdan çıkmak için mücadeleye devam ettiler. Yukarıdakiler ise hâlâboşuna çırpınıp durmamalarını, ölümün onlar için kurtuluş olduğunusöylüyorlardı.Sonunda kurbağalardan birisi söylenenlerden etkilendi ve mücadeleyibıraktı. Diğeri ise çabalamaya devam etti. Yukarıdakiler de, çırpınıpdurarak daha çok acı çektiğini söylemeyi sürdürdüler.Ne var ki, çukurdaki kurbağa son bir hamle daha yaptı, bu kez dahayükseğe sıçramayı başardı ve çukurdan çıktı.Çünkü, bu kurbağa sağırdı. O yüzden, arkadaşlarının ümit kırıcısözlerine kulak asmamıştı…

Metal atomları arasında ise ne iyonik bağdaki gibi elektron alış verişi ne de kovalent bağdaki gibi elektron ortaklaşması olur.

Metal atomlarını bir arada tutan güçlü etkileşime metalik bağ denir.

Metalik bağ da zıt yüklü tanecikler arasındaki elektrostatik çekim kuvveti sonucunda oluşur.

Metaller genellikle katı hâlde kristal örgüler oluşturur. Bu kristal örgüler daha önce gördüğümüz iyonik bileşiklerin kristal örgülerine benzer. Katı hâldeki metallerin kristal örgülerinde her metal atomunun etrafında 8 - 12 adet metal atomu vardır. Ayrıca metal atomlarının değerlik elektronları çekirdek tarafından kuvvetle çekilmez. Bu nedenle metal atomlarının değerlik elektronları diğer element atomlarının elektronlarına göre daha serbesttir ve daha fazla hareket edebilir.Bu özellikleri nedeniyle birden fazla metal atomu bir arada bulunduğunda değerlik elektronları belirli bir atom tarafından tutulmaz. Bunun yerine, değerlik elektronları bir atomdan diğerine serbestçe hareket edebilir. Böyle serbestçe hareket edebilen değerlik elektronları adeta bir elektron denizi oluşturur.

Pozitif yüklü metal katyonları ile elektron denizi arasındaki bu elektrostatik çekime metalik bağ denir.

Metallerde serbestçe hareket edebilen değerlik elektronları bir elektron denizi oluşturur. Pozitif metal katyonları ile negatif elektron denizi arasındaki çekim kuvveti metal atomlarını bir arada tutan metalik bağı oluşturur.

Metalik Bağın Metallere Kazandırdığı Fiziksel Özellikler

Metallerin en önemli özelliklerinden birisi katı hâlde ısıyı ve elektriği iyi iletmeleridir.

İyonik, kovalent ve metalik katıların elektrik iletkenliği karşılaştırıldığında metalik katıların elektrik iletkenliğinin çok yüksek olduğu görülebilir (Tablo 3.2.6). Bunun nedeni, metallerde değerlik elektronlarının hareketli olması ve tüm yapıya dağılarak bir elektron denizi oluşturmasıdır.

Metallerin elektron hareketliliğinden kaynaklanan bir diğer dikkat çekici özelliği, metalik parlaklıktır. Bir ışık demeti metalin yüzeyine çarptığında, ışının oluşturduğu elektriksel alan metaldeki hareketli elektronları ileri-geri hareket ettirir. Bu titreşim hareketini yapan elektronlar gelen ışınla aynı frekansta ışın yayımlar. Bu şekilde gelen ışın yansımış olur. Metal yüzeylerinin parlak olmasının nedeni budur.

Aynaya baktığımızda kendimizi görmemizin nedeni, metal filmdeki metal atomlarının hareketli elektronlarının gelen ışığı yansıtmasıdır.

İyonik ve kovalent bileşiklerin aksine, metallerin dövülerek tel ve levha hâline getirilebilmesi de elektronların hareketliliği ile ilgilidir

Metal katyonları, elektron denizi ile sarılı olduğu için bir çekiç darbesiyle bazı katyonların yeri değiştirildiğinde hareketli elektronlar da katyonlarla birlikte kayar. Böylece elektron denizi atomların dağılmayıp yeni yerlerinde kalmalarını sağlar

Metaller katı hâlde elektriği iletebilirken iyonik maddeler katıhâldeyken değil, suda çözündüklerinde veya sıvı hâlde elektriğiiletebilir.

Cl2 molekülleri arasındaki çekim kuvveti potasyum klorürbileşiğinde iyonlar arasındaki çekim kuvveti ile kıyaslandığında çokküçüktür. Bu nedenle moleküler maddelerin erime ve kaynamanoktaları KCl gibi iyonik maddelere kıyasla daha düşüktür.

Zayıf Etkileşimler

Dünyanın yaklaşık %70’i su ile kaplıdır ve insan vücudununyaklaşık %75’i sudur. Su, canlıların hayatını sürdürebilmesi içinvazgeçilmez bir maddedir. Suyun canlılar için vazgeçilmez birmadde olması diğer birçok maddeden oldukça farklı özellikleresahip olmasından kaynaklanır. Örneğin su, dünyada doğalolarak hem katı, hem sıvı hem de gaz hâlinde bulunabilen tekmaddedir. Su, zor ısınan ve zor soğuyan bir maddedir ve bunedenle su içeren organizmalarda ve bölgelerde ani sıcaklıkdeğişimleri önlenir. Su, birçok madde için iyi bir çözücüdür. Diğerbirçok maddenin aksine su donduğunda yoğunluğu azalır vebu nedenle göller ve nehirlerdeki sular yüzeyden donmaya başlar.Suyun bu eşsiz özellikleri su moleküllerinin yapısı ve sumolekülleri arasındaki etkileşimlerden kaynaklanmaktadır. Sumolekülleri arasındaki etkileşimler kimyasal türler arasındakizayıf etkileşimlerin özel bir türüdür.

İyonik maddeler, iyonlar arasındaki güçlü etkileşimler nedeniyleoda sıcaklığında katı hâlde bulunur.

Kovalent maddelerde moleküller arasında herhangi bir çekimkuvveti olmasaydı tüm kovalent maddeler gaz hâlinde olurdu.Oysa oda sıcaklığında sıvı veya katı hâlde bulunan birçokkovalent madde vardır. Bir maddenin sıvı veya katı hâldebulunması ise ancak moleküller arasında çekim kuvvetlerininolmasıyla mümkün olabilir.

Tek bir H2O molekülünde iki hidrojen atomu ile bir oksijen atomu kovalent bağ dediğimiz molekül içi etkileşimle bir arada tutulur. Fakat su, sıcaklığa bağlı olarak katı buz, sıvı su veya gaz (su buharı) hâlinde bulunabilir.

Bir madde katı hâlden sıvı hâle, sıvı hâlden gaz hâlinegeçerken etrafından ısı alır. Çünkü tanecikleri arasındakiçekim kuvvetlerini yenmek için enerji verilmesi gerekir.

iyonik maddeler oda sıcaklığında genellikle katıdır ve erimenoktaları yüksektir. Kovalent maddelerin erime ve kaynamanoktaları ise genellikle düşüktür ve oda sıcaklığında gaz, sıvıveya katı hâlde bulunabilirler.

İyonik ve kovalent maddeler arasındaki bu farklılığınnedeni bu maddeleri oluşturan tanecikler arasındaki çekimkuvvetleridir. İyonik maddelerde tanecikler arasındaki çekimkuvvetleri genellikle kovalent maddelerdekinden daha büyüktür

İyonik bir bileşikte her iyon etrafındaki zıt yüklü iyonlartarafından çekilir. İyonlar arasındaki güçlü çekim kuvvetlerinedeniyle iyonik bir katının erimesi için çok yüksek sıcaklıklarakadar ısıtılması gerekir.

Kovalent maddeler moleküllerden oluşur ve bumoleküller arasındaki çekim kuvvetlerine moleküllerarasıetkileşimler denir.

Moleküller arası kuvvetler, gazlarda moleküller arasıetkileşimleri inceleyen Johannes van der Waals (Yohan fander Vals) (1837-1923) anısına Van der Waals kuvvetleri olarakadlandırılmıştır.

Moleküller arası etkileşimlerin üç temel türü

Dipol-dipol kuvvetleri,

London kuvvetleri ve

Hidrojen bağıdır.

Ayrıca iyonlarla moleküller arasında iyon-dipol çekim

kuvvetleri vardır.

İyonik maddelerle karşılaştırıldığında kovalentmaddelerde moleküller arasındaki etkileşimlergenellikle daha zayıftır ve bu nedenle bu etkileşimlerezayıf etkileşimler denir.

İki polar molekül birbirine yaklaşırken birmolekülün kısmi pozitif ucu ile diğer molekülün kısminegatif ucu arasında elektrostatik bir çekim kuvveti oluşur.Polar moleküller arasındaki bu etkileşime dipol-dipolkuvvetleri denir .

İki atomlu bir molekülde atomların elektronegatiflikleri arasındakifark arttıkça molekülün polarlığı ve dipol-dipol etkileşimininkuvveti de artar. Dipol-dipol etkileşiminin kuvveti arttığında isemaddenin erime ve kaynama noktası daha yüksek olur.

NaCl, KCl gibi iyonik katıların su gibi polar çözücülerdeçözünmesini sağlayan etkileşim iyon - dipol çekimkuvvetidir. İyon - dipol çekim kuvveti iyon ile polarmolekülün kısmi yükü arasındaki elektrostatik çekimkuvvetinden kaynaklanır

Bazı bileşikler iyonik bileşiktir ve zıt yüklü iyonlar arasındaki çekim kuvvetleri iyonları bir arada tutar.

Bazı moleküller polardır ve polar bileşikleri dipol-dipol kuvvetleri bir arada tutar.

Benzin, oda sıcaklığında sıvı hâlde olan apolar oktan

(C8H18) moleküllerini içerir. Oktanda iyonik bağ veya dipol-dipol etkileşimleri olmadığına göre oktan neden gaz hâlindedeğildir?

Benzinin sıvı hâlde olması için benzini oluşturan moleküllerarasında bir çekim kuvveti olmalıdır. Apolar maddelerdemoleküller arası çekim kuvvetleri olmasaydı hidrojen, azot,karbon dioksit veya soy gazlar gibi apolar maddelerin sıvı hâlegeçmesi mümkün olmazdı.

Apolar moleküller arasındaki çekim kuvveti özel bir tür dipol-dipol etkileşimi olan indüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol kuvvetleridir. Bu etkileşim ilk defa

Fritz W. London tarafından açıklandığı için Londonkuvvetleri olarak adlandırılmıştır.

Dipol-dipol kuvvetlerinde bir molekülün negatif ucu diğermolekülün pozitif ucu tarafından çekilir. London dağılımkuvvetlerinde ise moleküllerin sürekli negatif veya süreklipozitif olan belirli bir kısmı yoktur. Bunun yerine, apolarmolekül bir anlık kutuplanarak geçici bir dipololuşturabilir.

Atomların ve moleküllerin elektronları hareketlidir.Elektronların hareketi sırasında bir atom veya molekülünbir tarafında elektron yoğunluğu anlık olarak daha fazlaolabilir. Bu durumda atom veya molekülün bir tarafı anlıknegatif yüklü diğer tarafı anlık pozitif yüklü olur. Bu şekildeoluşan geçici bir dipolün pozitif ucu başka bir moleküleyaklaştığında o molekülün elektronlarını çekebilir. Geçicidipol bir başka moleküle negatif ucu ile yaklaştığında ise omolekülün elektronlarını itebilir. Bu şekilde indüklemesonucunda diğer molekülde de geçici olarak dipol oluşur. Buşekilde oluşan dipollere indüklenmiş dipol denir.

Sayfa 185