nτοκιμαντερίστικες ματιές των μαθητών μέσα από το...

30 Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούραςMια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους

Nτοκιμαντερίστικες ματιές των μαθητών μέσα από το πρόγραμμα ΒιντεομουσείαΜαρία Λεωνίδα

Σύνοψη

Στόχος αυτού του άρθρου είναι να παρουσιάσει ένα πρόγραμμα που φέρνει ομάδες μαθητών Γυμνασίων και Λυκείων κοντά στην ομαδική παραγωγή μιας ταινίας ντοκιμαντέρ μικρού μήκους και να το προτείνει ως εκπαιδευτικό ερ-γαλείο. Το πρόγραμμα αυτό βασίζεται στη δημιουργία κινηματογραφικών εργαστηρίων με επιμορφωμένους εκπαιδευτικούς και κινηματογραφιστές και έχει τίτλο «Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλ-τούρας». Είναι ένα πλαίσιο που έθεσαν οι διοργανωτές πιστεύοντας ότι η κι-νηματογραφική γλώσσα και η ομαδική δημιουργία είναι, αν όχι απαραίτητες, πολύ σημαντικές τόσο για τους νέους όσο και για όλους μας. Οι παρακάτω πα-ρατηρήσεις αναφέρονται στην εφαρμογή του προγράμματος Βιντεομουσεία κατά τις χρονιές 2009-2012 σε Γυμνάσια και Λύκεια της Ανατολικής Αττικής.

31

A’ ΜΕΡΟΣ – Βιντεομουσεία: το πρόγραμμα και η Σύμπραξη

Εικόνα 2: «Μου αρέσει να βλέπω ταινίες και εικόνες, αλλά και να φτιάχνω καμιά ταινία μικρού μήκους. Είναι ένα θέμα που με ενδιαφέρει και θέλω να ασχοληθώ».

Μαθητές και κινηματογράφος, νέοι και βίντεο

Ξεκινώντας τη συζήτηση για τις νεανικές κινηματογραφικές παραγωγές, θα ήθελα κατ’ αρχήν να δούμε τι πιστεύουν οι μαθη-τές ότι τους ώθησε να συμμετάσχουν σε ομάδες που δημιουργούνται στα σχολεία με αυτό το σκοπό. Μάλλον οι νέοι νομίζουν πως ξέρουν γιατί αποφάσισαν να συμμετέ-χουν σε μια ομάδα κινηματογράφου: Είναι σαφώς κάτι διαφορετικό και τελικά υπάρ-χει ένας θαυμασμός γι’ αυτό το παγκοσμί-ως διάσημο θέαμα. Μια ταινία φαντάζει σημαντική και ενδιαφέρουσα. Σίγουρα δια-πιστώνουμε ότι σε μια τέτοια ομάδα τα γούστα των νέων διαφέρουν πολύ. Πάντως, τελικά κάποιοι θέλουν να πουν μια ιστορία, άλλοι θέλουν να εισπράξουν λίγη δόξα, να μάθουν κάτι για την κάμερα, αρκετοί έχουν μεγάλη περιέργεια και μερικοί νομίζουν ότι έτσι θα χάσουν και κανένα μάθημα. Η προεργασία με τους μαθητές αποδεικνύ-ει ότι έχουν τεράστια περιέργεια για τη λήψη φωτογραφιών και την κατασκευή βίντεο. Ενδεικτικά, παραθέτω δύο μαρτυ-ρίες μαθητών από εργασία που έγινε κατά τις πρώτες συναντήσεις στην ομάδα ενός ΕΠΑΛ που συμμετείχε στο πρόγραμμα (Ει-κόνες 1, 2).

Εικόνα 1: «Με ενδιαφέρει η βιντεοσκόπηση και η φωτογραφία. Μου αρέσει η τέ-χνη του μοντάζ και όλων των σχετικών γύρω από το αντικείμενο και άλλα πολλά!»

Μαθητές σε γύρισμα, Αθήνα, Παλλήνη, 2012.

33


Εδώ, χωρίς να αναλυθεί περαιτέρω η οπτική κουλτούρα των νέων σήμερα, μπορούμε να διατυπώσουμε μερικά ερω-τήματα: Πόσες ταινίες έχουν δει άραγε σε αίθουσα οι σημερι-νοί έφηβοι; Έχει διαφορά γι’ αυτούς το να δουν κάτι σε μικρή ή μεγάλη οθόνη; Μπορούν άραγε να αφηγηθούν την υπό-θεση μιας ταινίας μεγάλου μήκους; Όταν λένε «ταινία», ποιο είναι το πρώτο πράγμα που τους έρχεται στο μυαλό; Κάποιο φετινό ή περσινό σίριαλ, μια ταινία που κατέβασαν πρόσφα-τα ή ένα βιντεοκλίπ από το Mad και το Youtube; Φυσικά, οι πιθανές απαντήσεις θα είναι ποικιλόμορφες και θα καθρεφτί-ζουν τόσο το οικογενειακό όσο και το κοινωνικό περιβάλλον των νέων, αλλά θέτουν έναν προβληματισμό για την πιθανή απόσταση ανάμεσα σε αυτό που εκείνοι φαντάζονται και αυτό που εμείς ενδεχομένως έχουμε στο μυαλό μας.

Ντοκιμαντέρ με μαθητές;

Από την αρχική λοιπόν διάθεση των μαθητών να συμμετέ-χουν στη δημιουργία μιας ταινίας φτάνουμε στην ένταξή τους σε ένα σχεδιασμένο πρόγραμμα που επιθυμεί να αξιο-ποιήσει τις αρχές Οπτικοακουστικής Παιδείας, να εντάξει την έρευνα και τη λογική του project, να δώσει χώρο στις προ-τάσεις μαθητών και καθηγητών και να γίνει εκφραστικό και επικοινωνιακό εργαλείο.

Για την κατανόηση αυτής της διαδικασίας είναι απαραί-τητο να δούμε πώς λειτουργεί η δημιουργία ενός μικρού ντοκιμαντέρ, και αυτό για δύο λόγους. Αφενός γιατί κάθε κινηματογραφική δημιουργία ήταν μέχρι πρόσφατα μια κα-τεξοχήν ενήλικη κατασκευή που περνάει τώρα και στα χέρια των νέων, δημιουργώντας νέα δεδομένα. Αφετέρου γιατί σε γενικές γραμμές τα παιδιά και οι νέοι έχουν μια φυσική τάση να ασχοληθούν με ιστορίες μυθοπλασίας, ιστορίες δηλαδή που εμπεριέχουν φανταστικούς χαρακτήρες και πλοκή. Αυτό συμβαίνει μάλλον γιατί η ταύτιση με ρόλους είναι βασικό στοιχείο της ανάπτυξης του παιδιού, με το οποίο νιώθει να επεξεργάζεται τον κόσμο, αλλά και διότι τα οπτικοακουστικά ερεθίσματα στην πλειονότητά τους είναι σίριαλ, κινούμενα σχέδια κ.ά., που αφορούν ιστορίες βασισμένες σε χαρακτή-ρες και στις περιπέτειές τους.

Ας συγκρίνουμε λοιπόν τον τρόπο δημιουργίας του ντο-κιμαντέρ από ενήλικες κινηματογραφιστές και από ομάδες μαθητών.

Τα κοινά σημεία: Πρόκειται για δύο συστήματα που παράγουν τόσο φόρμα (στο πλαίσιο της οπτικοακουστικής γλώσσας) όσο και περιεχόμενο (μια θεματική). Τα δύο αυτά συστήματα μοιράζονται επίσης την πρόθεση να επεξεργα-στούν ένα θέμα, να το ερευνήσουν και να το προβάλουν. Το ντοκιμαντέρ, και στις δύο περιπτώσεις, έχει ως κυρίαρχο στοιχείο μια πραγματικότητα που ο δημιουργός του έχει επι-λέξει να επεξεργαστεί. Η πραγματικότητα όμως αυτή από τη φύση της ρέει και μεταβάλλεται, όντας ικανή να ξαφνιάσει τον καθένα, ακόμα και τον καλύτερο επαγγελματία.

Όμως υπάρχουν κάποιες θεμελιώδεις διαφορές. Στην περίπτωση του κινηματογραφιστή, το όραμά του διαμορφώ-νεται γύρω από το εαυτό του με έναν αρκετά κλειστό τρόπο. Αρωγοί και μέτοχοι σε αυτό μπορεί να είναι ένας παραγωγός και η δημιουργική ομάδα των συντελεστών (Εικόνα 3α). Στην περίπτωση όμως των μαθητικών ομάδων, ο τρόπος προ-

σέγγισης οφείλει να είναι πολύ πιο ανοιχτός (Εικόνα 3β). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του επαγγελματία είναι να δι-ευρύνουν όσο μπορούν το στάδιο επιλογής του θέματος, να δώσουν εργαλεία στα παιδιά για την ανάπτυξη της έρευνας και να καλλιεργήσουν τη συνειδητοποίηση ότι υπάρχουν δια-φορετικές οπτικές γωνίες πριν η ομάδα μπει στην υλοποίη-ση.1 Επιπλέον, όσον αφορά το κινηματογραφικό εργαστήριο, υπάρχουν παράμετροι που αφορούν κάθε ομαδική εργασία και επιβάλλουν ένα ρυθμό: ο αριθμός των μαθητών, τα ενδια-φέροντα τους και οι ιδιαιτερότητες της ομάδας (φυλετικές, γλωσσικές, μαθησιακές κτλ.). Όλα αυτά θα καθορίσουν τη ροή των συζητήσεων και των προτάσεων.

Σε αυτό το σκηνικό πάντως δεν πρέπει να ξεχνάμε την προεργασία που πρέπει να έχει μια ομάδα μαθητών προκει-μένου να γίνει δημιουργική και παραγωγική. Αυτή η προερ-γασία αφορά κυρίως την εμπιστοσύνη, την αυτοπεποίθηση, τη συνεργατικότητα, την αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη και μπορεί να ενισχυθεί με μικρές ασκήσεις-παιχνίδια, που θα αντληθούν από διαφορετικούς τομείς, όπως το θέατρο και η φωτογραφία.

Εικόνα 3α

Εικόνα 3β


Ο καταιγισμός ιδεών και ο συντονισμός μιας τέτοιας ομάδας μοιάζει συχνά για τον ενήλικα με μάθημα τένις σε αρχάριους διαφόρων ηλικιών, ύψους και σωματικών ικανο-τήτων. Οι «μπάλες», ως συμμετοχή και ιδέες, έρχονται πίσω σε διαφορετικά ύψη και με ποικιλόμορφη τροχιά και ένταση. Ο εκπαιδευτής οφείλει λοιπόν να ενεργοποιήσει όχι μόνο τα χέρια των νέων αλλά και τα ανακλαστικά και το βλέμμα τους. Οι ιδέες τους, για να συνεισφέρουν στη δημιουργικότητα της ομάδας, θέλουμε να στοχεύσουν στο θέμα που αποφάσισαν να επεξεργαστούν. Οι «μπαλιές» που φεύγουν συστηματικά εκτός γηπέδου μάλλον δεν θα μπορέσουν να ενταχθούν. Σε αυτή την περίπτωση, συνήθως χρειάζεται περισσότερη προπόνηση ή να πιάσουν δυο τρεις μαθητές την ίδια ρακέτα και να συνεργαστούν! Γιατί, καλώς ή κακώς, μια μικρή ταινία, οφείλει να είναι μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος – όσο καινοτόμα και πρωτοποριακή κι αν είναι!

Έτσι οι δεξιότητες που θέλουμε να αναπτύξουμε αφο-ρούν τόσο το να βρεθεί και να ερευνηθεί το θέμα της ταινίας όσο και να κατανοηθούν οι βασικοί κώδικες της κινηματο-γραφικής γλώσσας. Όμως ο εκπαιδευτής οφείλει να ανοίξει

τα μάτια στην οπτικοακουστική γλώσσα των ίδιων των παι-διών και να συνδυάσει τις υφολογικές διαφορές.

Το ντοκιμαντέρ ως εκπαιδευτικό εργαλείο και τα Βιντεομουσεία

Η εμπειρία των μαθητικών παραγωγών αλλά και το ερώτημα «Το ντοκιμαντέρ ως εκπαιδευτικό εργαλείο;» μας παροτρύ-νουν να προσδιορίσουμε για ποιου είδους εργαλείο μιλάμε και για το πώς αυτό ισορροπεί τη διδακτική και την ευρύτερη παιδαγωγική του χρήση. Το πρόγραμμα των Βιντεομουσείων είναι ένας τρόπος αξιοποίησης του ντοκιμαντέρ σε έναν ευ-ρύτερο προβληματισμό για το σχολείο, τόσο ως χώρο όσο και ως σύνολο ανθρώπων. Αφορά μια σταδιακή εισαγωγή του κινηματογράφου στη σχολική τάξη και τη σχολική πρά-ξη, με τη συμμετοχή πολλών μαθητών αλλά και μια μαθητεία του εκπαιδευτικού σε διαδικασίες παρόμοιες με το project, που είναι τόσο επίκαιρο ξανά στη χώρα μας.

Τα Βιντεομουσεία, σύμφωνα με τη βασική ιδέα που τα διέπει, αφορούν την οργάνωση εργαστηρίων για την παρα-γωγή μικρών μαθητικών ντοκιμαντέρ με θέματα από την καθημερινή τους κουλτούρα και το περιβάλλον. Το ερώτημα το οποίο προσπαθούμε να απαντήσουμε με τα παιδιά είναι: «Αν φτιάχναμε ένα Μουσείο των Νέων στο οποίο εσείς θα αποφασίζατε τι θα παρουσιαζόταν, τι θα θέλατε να δουν όσοι μπουν;»2 Η ομάδα λοιπόν προτείνει θέματα που την εκφρά-ζουν, που θεωρεί ότι αξίζει τον κόπο να γίνουν ταινίες μικρού μήκους, με το σκεπτικό να εκπροσωπηθούν σε ένα Μουσείο των Νέων του Μέλλοντος. Η ταινία τους, με προτεινόμενη διάρκεια μέχρι 4 λεπτά, μπορεί να αφορά κάθε είδους θέμα που τους απασχολεί και θα ήθελαν να μεταφερθεί σε νέους άλλων περιοχών και άλλων εποχών και γίνεται έκθεμα στο ει-κονικό Βιντεομουσείο των σχολείων που συμμετέχουν.

Η ιδέα του προγράμματος βασίζεται στη δυνατότητα ο καθένας μας να παρουσιάσει μέσα από την προσωπική του ματιά κάτι από τον περίγυρό του, το οποίο πιστεύει ότι αξίζει να διαφυλαχθεί στο μέλλον. Με αυτό τον τρόπο προωθού-με έναν εκδημοκρατισμό της επιμέλειας μιας έκθεσης, και μάλιστα όχι σε ένα καθώς πρέπει μουσείο, αλλά σε ένα άλλο νεανικό, ίσως μικρότερο και με διαφορετικό τρόπο παρουσί-ασης. Ένα μουσείο που θα έχει ενδιαφέρον να το δούμε σε δέκα, είκοσι ή τριάντα χρόνια και θα μας βοηθήσει να κατα-λάβουμε τι απασχολούσε τους νέους μιας περιοχής κάποτε. Σε αυτό το πλαίσιο κάθε ομάδα νέων είναι ελεύθερη να προ-τείνει τις δικές της λύσεις πάνω στο θέμα που θα επιλέξει. Η επιλογή οπτικής γωνίας είναι από τα σημαντικότερα θέματα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν: Δεν αρκεί να αποφασίσεις ότι π.χ. θα μιλήσεις για την έλλειψη κοινόχρηστων χώρων. Πρέπει να βρεις και με ποιο τρόπο θα το αναδείξεις. Με ποιες εικόνες και τι ύφος θα χρησιμοποιήσεις. Ενδεχομένως ένας νέος από το Μενίδι έχει άλλα πράγματα να πει από έναν νέο που κατοικεί στο Ψυχικό. Ίσως υπάρχουν όμως και αλλά θέ-ματα που, άσχετα με τον τόπο, ταυτίζονται, αλλά διαφέρει ο τρόπος διαχείρισής τους.

Με αυτό τον τρόπο τα Βιντεομουσεία ενθαρρύνουν τους μαθητές να ρίξουν μια πιο συγκροτημένη και προσωπική μα-τιά στο χώρο τους, στην καθημερινότητά τους και στις επιλο-γές τους, μαθαίνοντας παράλληλα πώς να εκφράζονται με τα εργαλεία της εικόνας και του ήχου.

Εικόνες 4, 5: Επιμόρφωση εκπαιδευτικών, Αθήνα, 10/2010.

35


Επιμόρφωση εκπαιδευτικών

Για να επιτευχθεί το παραπάνω σε συνεργασία με εκπαιδευτι-κούς που δεν είναι εξειδικευμένοι σε κινηματογραφικά θέμα-τα, διοργανώνεται στο πρώτο μισό της χρονιάς επιμόρφωση των εκπαιδευτικών αλλά και των συνεργαζόμενων κινημα-τογραφιστών που θα συμμετέχουν, η οποία έχει διάρκεια περίπου 35 ώρες. Ανάμεσα στις συναντήσεις προβλέπονται φάσεις εφαρμογής μέσα στην τάξη των ασκήσεων που μα-θαίνουν οι εκπαιδευτικοί κατά την επιμόρφωσή τους. Οι εκπαιδευτικοί έχουν έτσι την ευκαιρία, μαζί με τους κινημα-τογραφιστές, να δοκιμάσουν μια σειρά βιωματικών δραστη-ριοτήτων που συνδυάζουν την παραγωγή, την παρατήρηση και την ανάλυση. Η χρήση της φωτογραφίας, του ήχου και της κινούμενης εικόνας αξιοποιείται τόσο ως εκφραστικό μέσο όσο και ως μέσο επικοινωνίας και πληροφόρησης. Η φιλοσοφία μας βασίζεται στην αποδόμηση της κινηματο-γραφικής και τηλεοπτικής γλώσσας και την ανασύνταξή της σε μικρές ασκήσεις-παιχνίδια που δοκιμάζονται από τους εκπαιδευτικούς, έτσι ώστε να μπορέσουν μετά να τα μετα-φέρουν στην τάξη. Οι ασκήσεις αυτές αρχικά σχεδιάστηκαν στο εργαστήριο Οπτικοακουστικής Έκφρασης του Προγράμ-ματος «ΜΕΛΙΝΑ – Εκπαίδευση και Πολιτισμός» (1995-2003), εμπλουτίστηκαν με νέα στοιχεία και συμπληρώθηκαν από

νέες ασκήσεις στα χρόνια της εκπαιδευτικής δραστηριότη-τας του Κέντρου Εκπαιδευτικών Δράσεων Καρπός. Πολλές από αυτές μπορούν να αναζητηθούν στο πλαίσιο των αναρ-τήσεων του Ψηφιακού Σχολείου3 αλλά και στον ιστότοπο του Καρπού (www.karposontheweb.org). Σε αυτές τις ασκήσεις μαθητεύουμε στην ανάγνωση των εικόνων, στη συνειδητο-ποίηση του ήχου, στη γνωριμία με το μοντάζ και τη σύνθεση, στη σεναριακή οργάνωση, στην έννοια της οπτικής γωνίας και της υποκειμενικότητας. Έτσι, οι εκπαιδευτικοί εισάγονται πρακτικά στον πλούτο της οπτικοακουστικής γλώσσας και μπορούν σταδιακά να εμβαθύνουν στις τεχνικές αυτές μέσα στη χρονιά, με τη συνεργασία που θα έχουν με τους επαγγελ-ματίες κινηματογραφιστές. Η επιμόρφωση λοιπόν βασίζεται στο βίωμα και στην πρακτική εξάσκηση και στη συνέχεια στην ομαδική επεξεργασία (Εικόνες 4, 5, 6).

Εικόνα 6: Μαθητές σε άσκηση επιλογής, αξιολόγησης υλικού και μοντάζ, Αθήνα, 10/2011.

Συνεργασία με επαγγελματίες κινηματογραφιστές

Κεντρικό στοιχείο του σχεδιασμού του προγράμματος απο-τελεί η συνεργασία των σχολείων με νέους κινηματογραφι-στές που επίσης συμμετείχαν στην επιμόρφωση για να εκπαι-δευτούν στο είδος των δραστηριοτήτων που προτείνουμε, καθώς και για να γνωρίσουν από κοντά τους εκπαιδευτικούς


οι οποίοι συμμετέχουν. Καθένας τους αναλαμβάνει τη μερική καθοδήγηση ενός εκπαιδευτικού και της ομάδας των μαθη-τών του. Έτσι, σε όλες τις φάσεις σεναριακής επεξεργασίας, γυρισμάτων, μοντάζ κτλ. προβλέφθηκε, σε κάθε ομάδα μα-θητών-εκπαιδευτικού η συνεργασία ενός νέου κινηματογρα-φιστή για συνολικά περίπου 50 ώρες το χρόνο.

Ο τρόπος, ο βαθμός συμμετοχής αλλά και παρέμβασης του εξωτερικού συνεργάτη αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέ-ρον θέμα, που αφορά πλήθος προγραμμάτων, όπου οι τέχνες ενσωματώνονται σε σχολικές/νεανικές ομάδες. Αποτελεί στόχο ενός άλλου άρθρου, αλλά σε γενικές γραμμές πρόκει-ται για μια πολύ λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη μετάδοση πληροφοριών/ερεθισμάτων και την πρόταση ύφους, δομής, τεχνοτροπίας και λύσεων εκ μέρους του ενήλικα επαγγελμα-τία. Ακόμα θέτει ερωτήματα και προτάσεις για την ισορροπία ανάμεσα στον εξωτερικό συνεργάτη και τον εκπαιδευτικό, καθώς και για τον τρόπο που στοιχεία της ύλης μπορούν να δοκιμαστούν διαθεματικά.

μπορούν να λειτουργήσουν σχετικά αυτόνομα. Και φυσικά, όπως κάθε ενήλικας εκπαιδευτής, τόσο οι κινηματογραφι-στές όσο και οι υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί μεταφέρουν στην ομάδα μαθητών τη δική τους οπτική γωνία για τις διαδικασί-ες μάθησης αλλά και για το ύφος και τον τρόπο επικοινωνίας του ντοκιμαντέρ.

Ανάπτυξη σεναρίου

Οι συζητήσεις για τα θέματα θέτουν τις έννοιες του τόπου, π.χ. «Ποιο θέμα μάς αφορά σε αυτή τη γειτονιά, σε αυτή την πόλη;» και του χρόνου, π.χ. «Τι συμβαίνει αυτή την περίοδο που είναι σημαντικό για εμάς;» και στη συνέχεια της επιλο-γής οπτικής γωνίας, π.χ. «Από ποιά πλευρά θα δούμε το θέμα; Από ποιανού την οπτική;» Η ομάδα επιλέγει το θέμα της και την άποψη στην οποία αισθάνεται πιο κοντά. Αυτή αναπό-φευκτα –και εν αγνοία της– ωριμάζει μαζί με την ομάδα μέσα στη χρονιά, που σημαίνει ότι θα υπάρξουν αλλαγές, όπως συμβαίνει σε κάθε ντοκιμαντέρ και ταινία.

Τα σχολεία που συμμετείχαν στο πρόγραμμα κατά το 2010-12 έδωσαν με αφορμή τα Βιντεομουσεία τους τόσο πολιτιστικές όσο και περιβαλλοντικές προεκτάσεις. Η καθη-μερινότητά τους τους πρόσφερε μια πρώτη ύλη, που αξιο-ποιήθηκε στο ευρύτερο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ. Ας μην ξεχνάμε ότι το ντοκιμαντέρ σήμερα κουβαλά στην πλάτη του την κληρονομιά του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, μπολιασμένο με τις υφές της μυθοπλασίας, του ρεπορτάζ και του βιντεοκλίπ, επιτρέποντας έτσι πολλά είδη εφαρμογών. Προσφέρει έτσι μια φόρμα ιδιαίτερα ανοιχτή, για να ενσω-ματώσει διαφορετικές ματιές, πράγμα απαραίτητο όταν δου-λεύουμε με νέους και σε διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα. Η καταγραφή και η ερμηνεία των θεμάτων από τους μαθητές αποδείχθηκε ότι έγινε με μεγάλη ευελιξία.

Παρά την προδιάθεση των νέων να φανταστούν μυθο-πλασίες, όπως αναφέρθηκε, δηλαδή ιστορίες με χαρακτήρες και υπόθεση προδιαγεγραμμένη, εισάγοντας το στοιχείο του ντοκιμαντέρ, πιστεύουμε ότι εμπλουτίσαμε το τελικό αποτέ-λεσμα και μπολιάσαμε τον προβληματισμό τους με αξίες που διεγείρουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές ευαισθησίες.

Ποιες ήταν τελικά οι θεματικές που απασχόλησαν; Ας δούμε ποια θέματα κυριάρχησαν μέσα από μερικούς τίτλους ταινιών από το 2010-11, που μπορεί κανείς να δει στις ιστο-σελίδες www.videomuseums.eu, http://dide-anatol.att.sch.gr, www.karposontheweb.gr

Χώροι χαλάρωσης/ψυχαγωγίας στην καθημερινότη-τα/η έλλειψη και ανεπάρκειά τους (Paradise City, Πάμε πλατεία, Σκέψου χρώματα, Πού πάμε τώρα;)

Ελεύθερη έκφραση και χώρος (γκράφιτι/σκίτσα, μου-σική) (Tα παιδιά της Non-art, Η βάση μας)

Η φιλία και πώς επηρεάζεται από την τεχνολογία (Υπο-λογιστής Vs Περιβάλλον) ή η φιλία και η διαφορετικότη-τα/στιλ (Έτσι όπως είμαι)

Άλυτα περιβαλλοντικά ζητήματα (Αντιθέσεις)

Τα βιντεοεκθέματα αυτά αντιπροσωπεύουν μαθητικές ομάδες από μια διευρυμένη ιδιόμορφη περιοχή, την Ανατολι-κή Αττική. Αυτή συνδυάζει το αστικό τοπίο της περιφέρειας,

Η ομάδα συναποφασίζει

Ποια είναι η διαδικασία στην τάξη; Μέσα από συζητήσεις η ομάδα προσπαθεί να εντοπίσει το θέμα που συγκινεί περισ-σότερο και εκφράζει την πλειοψηφία. Η έρευνα που γίνεται για τις διάφορες προτάσεις από τις επιμέρους ομάδες διευ-ρύνει τη συζήτηση και μειώνει την αρχική πληθώρα των υπο-ψήφιων θεμάτων. Αν χρειαστεί, η τάξη οδηγείται σε ψηφοφο-ρία. Αυτό το στάδιο συζήτησης και διερεύνησης του θέματος έχει στόχο να προβληματίσει την ομάδα και να τη βάλει σε συνθήκες διαλόγου και διαπραγμάτευσης. Αυτό δηλαδή που ο ντοκιμαντερίστας κάνει προσωπικά και εσωτερικά η ομά-δα το διαχειρίζεται ομαδικά. Ακόμα το θέμα ενδέχεται να χρειάζεται έρευνα σε άλλους χώρους και με τρίτους, ξένους προς το σχολικό περιβάλλον, γεγονός που εκθέτει τα παιδιά σε πραγματικές συνθήκες έρευνας και ερωταπαντήσεων με νέα πρόσωπα. Ο προβληματισμός του τύπου «Ποιον να ρω-τήσουμε, πού θα αναζητήσουμε πληροφορίες, τι πιστεύουμε εμείς και τι οι άλλοι» έχει στόχο να ανοίξει τους ορίζοντες των μαθητών και να τους εξοικειώσει με μεθόδους έρευνας. Πα-ράλληλα, εντάσσονται σε ομαδικές και συνεργατικές διαδι-κασίες, αναλαμβάνουν ρόλους και ευθύνες τις οποίες πρέπει να φέρουν σε πέρας.

Στη συνέχεια, συντονίζεται η συνεργασία τους με νέους κινηματογραφιστές, που επιμορφώθηκαν επίσης για το πρό-γραμμα αυτό. Δίνονται με αυτό τον τρόπο κατευθυντήριες γραμμές και προτάσεις για τρόπους οργάνωσης των ιδεών. Σε αυτή τη φάση οι επαγγελματίες του κινηματογράφου συμ-μετέχουν στη διαμόρφωση του σεναρίου ως βοηθοί της ομά-δας και καθοδηγούν παράλληλα διάφορες δραστηριότητες πάνω στην οπτικοακουστική γλώσσα με πρακτικές ασκήσεις, ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και βιντεοκάμερα, καθώς και προβολή παραδειγμάτων από προηγούμενες χρονιές. Για το ρόλο των εξωτερικών συνεργατών επισημαίνεται ότι η συμβολή τους είναι καθοριστική στις περιπτώσεις που ο εκπαιδευτικός δεν έχει ανάλογη εμπειρία. Μάλιστα, με την εμπειρία τριών χρόνων εφαρμογής του προγράμματος, μπο-ρούμε να ισχυριστούμε ότι μόνο εκπαιδευτικοί που είχαν πάνω από δύο χρόνια εξάσκησης στη δημιουργία ταινίας

37


με εργατικές-μικροαστικές περιοχές (Μενίδι), νεόδμητες γει-τονιές της αναπτυσσόμενης Αθήνας του 2000 (Γλυκά Νερά, Πικέρμι), αλλά και οικισμούς με μεικτή εποχιακή γεωργική-τουριστική ταυτότητα (Μαραθώνας, Νέα Μάκρη, Κερατέα, Λαύριο). Βλέποντας κανείς τις ταινίες, και ειδικά αν τις δει σε σχέση τη μία με την άλλη, αποκτά μια εικόνα των μαθητών στην Ελλάδα σήμερα. Όταν προβλήθηκαν σε εκπαιδευτικούς και μαθητές έδωσαν αφορμή για συζητήσεις και συγκρίσεις. Είναι φανερό ότι οι άλλοι μαθητές, ως θεατές, αναγνωρίζουν

σχέση τους με τους υπολογιστές, είτε για τα ρούχα, είτε για τις χωματερές, έκανε εντύπωση στους εταίρους μας. Και έτσι αυτό που εμείς θεωρήσαμε δεδομένο (να απασχολούν δηλα-δή τους νέους μας τέτοια ζητήματα) αποδείχθηκε «διαφορε-τικό» μέσα από τα μάτια κάποιων άλλων. Πρόκειται για μια διαδικασία γνώριμη στο χώρο του ντοκιμαντέρ, που βρήκε την αναλογία της και στις μαθητικές παραγωγές: Η δική μας ματιά ανοίγει ορισμένες φορές νέα παράθυρα όχι μόνο σ’εμάς αλλά και στους θεατές μας.

τη νεανική ματιά και μπαίνουν εύκολα στη διαδικασία να μι-λήσουν για τον εαυτό τους μέσα από την ταινία των συνομη-λίκων τους.

Τα θέματα αυτά βέβαια δεν μας ξαφνιάζουν, ίσως γιατί κι εμείς ζούμε στην Ελλάδα του σήμερα. Ξάφνιασαν όμως τους συνεργάτες μας στη Γερμανία (εκπαιδευτικούς και μαθητές), καθώς κατά το 2010-12, μέσω του προγράμματος Comenius- Regio, το πρόγραμμα εφαρμόστηκε και σε μια περιοχή της Γερμανίας. Η διεκδικητικότητα, καθώς και η κοινωνική το-ποθέτηση των περισσότερων ομάδων, είτε μίλαγαν για τη

Στόχοι – Αποτελέσματα

Οι στόχοι του προγράμματος ήταν και είναι πολλαπλοί και η πρώτη αξιολόγηση δείχνει ότι επιτυγχάνονται σε μεγάλο βαθμό.4 Θεωρώ ότι οι μαθητές μας εμβάθυναν στις θεματικές τους με τρόπο αποτελεσματικό και συγκινητικό και πέτυχαν μια ομαδική ματιά, καίρια στις περισσότερες περιπτώσεις.

Τα παιδιά αποδείχθηκε ότι συμμετείχαν αναλαμβάνοντας διαφορετικούς ρόλους, ακολούθησαν το πρόγραμμα με την καθοδήγηση εκπαιδευτικών διαφορετικών ειδικοτήτων (π.χ.

Μαθητές σε άσκηση ντοκιμαντέρ, Αθήνα, 10/2011.


φιλόλογοι, Πληροφορικής, Γερμανικών και Φυσικής Αγωγής), συνεπώς υλοποίησαν τις ταινίες μέσα από διαφορετικές δρά-σεις στο πλαίσιο της ευρύτερης σχολικής ζωής.

Η δημιουργία μιας ταινίας, όσο μικρή και αν είναι, απαιτεί την ομαδικότητα, τη συνεργασία και τέλος το συντονισμό. Τα θέματα που αναπτύσσονται στο πρόγραμμα των Βιντεομου-σείων συνήθως προϋποθέτουν έρευνα, σύνταξη ερωτήσεων και επεξεργασία των απαντήσεων, διαχείριση των πληροφο-ριών και διαπραγμάτευση μέσα στην ομάδα. Οι μαθητικές ομάδες έκαναν ουσιαστικές συζητήσεις, ακόμα και όταν δυ-σκολεύονταν να καταλάβουν πού θα καταλήξουν. Έρχονται σε ουσιαστική επαφή με διαφορετικά εκφραστικά μέσα του ντοκιμαντέρ και του κινηματογράφου που κυριαρχούν στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο:

Συνεντεύξεις

Παράθεση στοιχείων έρευνας από παρουσιαστή

Άτυπες συνεντεύξεις με τη μορφή συζήτησης

Προσωπικό ποιητικό σπικάζ-αφήγηση

Παρακολούθηση δράσεων – ντοκιμαντέρ της παρα-τήρησης

Συγγραφή μικρών διαλόγων

Οι ασκήσεις με φωτογραφικές μηχανές και κάμερες είναι ένας ακόμα τρόπος για να γνωριστούν καλύτερα οι μαθητές μεταξύ τους, αλλά και για να εξοικειωθούν με τις έννοιες τις οποίες κουβαλά η εικόνα πέρα από τις τυχαίες λήψεις που εκείνοι κάνουν με το κινητό τους. Εξελίσσοντας τις τεχνικές τους δεξιότητες στα ψηφιακά μέσα, διαπιστώνουν τον υπο-κειμενισμό που συνεπάγεται κάθε διαφορετική επιλογή εικό-νας και ήχου, κάτι που γίνεται ακόμα πιο έντονο στο στάδιο του μοντάζ (σύνθεση). Η κατασκευή μιας ταινίας απαιτεί στι-βαρή δομή και πολλαπλές επιλογές, που μοιάζουν με τις ανά-γκες δομής του γραπτού και προφορικού λόγου, ενός από τους κυρίαρχους στόχους της σχολικής παιδείας. Δεν πρέπει ακόμα να ξεχνάμε ότι όλες αυτές οι δεξιότητες συνδυάζονται με την ψυχαγωγία και, σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς, κά-νουν πάντα να ενασχοληθούν μαθητές με πολύ διαφορετικές επιδόσεις σε άλλα γνωστικά αντικείμενα.

Τέλος, τα παιδιά γεύονται και αποδέχονται (με δυσκολία είναι η αλήθεια) το ότι ως δημιουργοί δίνουμε μόνο ένα κα-ταστάλαγμα της εμπειρίας που είχαμε και δεν μπορούμε να πούμε τα πάντα σε μια ταινία. Αυτή η διαδικασία είναι νομίζω η απαρχή μιας ωριμότητας που μπορεί να καθοδηγήσει τους νέους στο μέλλον.

Η Μαρία Λεωνίδα είναι σκηνοθέτης. Σπούδασε Ιστορία, Ιστορία της Τέχνης και Κινηματογράφο στην Ελλάδα και την Αγγλία. Έχει σκηνοθετήσει πολλά ντοκιμαντέρ σε συνεργασία με την ΕΡΤ, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, τη Γερμανική Τηλεόραση ZDF/3SAT, την EBU, εφαρμογές που συνδυάζουν γραφιστική και διαδραστικότητα. Έχει επίσης συνεργαστεί σε θεατρικές παραστάσεις. Συ-νεργάστηκε ως υπεύθυνη του οπτικοακουστικού εργαστηρίου για παιδιά προσφύγων στο τριετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα CH.I.C.A.M. με το Παιδαγω-γικό Ινστιτούτο του Λονδίνου και έκτοτε ασχολεί-ται συστηματικά με τη διδασκαλία της χρήσης της εικόνας και του ήχου σε παιδιά, νέους και εκπαι-δευτικούς σε ελληνικά και διεθνή προγράμματα: North Aegean Narratives 2011-12, Videomuseums (2010-12), JOBAct (2011) Stranger Festival 2009, Ecowomen 2008. Είναι ιδρυτικό μέλος της μη κερ- Είναι ιδρυτικό μέλος της μη κερ-δοσκοπικής εταιρείας Καρπός – Κέντρο Εκπαιδευ-τικών Δράσεων και Διαπολιτισμικής Επικοινωνίας (www.karposontheweb.org), που ασχολείται με τη διάδοση της Οπτικοακουστικής Παιδείας σε ανθρώπους κάθε ηλικίας. Έχει παρουσιάσει την εργαστηριακή της δουλειά σε ελληνικά και ευρω-παϊκά παιδαγωγικά συνέδρια. Είναι υποψήφια δι-δάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σημειώσεις1. Θεοδωρίδης Μ. (2011), «Οδηγός εκπαιδευτικού για το ΠΣ στην Οπτι-κοακουστική Έκφραση (κεφ. «Μπορούν οι δραστηριότητες να μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους;»), ΥΠΠΔΒΜΘ, πιλοτική ανάρτηση στο Ψηφιακό Σχολείο, Νέα Πιλοτικά Προγράμματα Σπουδών, Οδηγοί για τον Εκπαιδευτικό, Επιστημονικό Πεδίο: Πολιτισμός – Δραστηρι-ότητες Τέχνης.

2. Αναλυτική περιγραφή της σχετικής διαδικασίας στο άρθρο: Θεο-δωρίδης Μ. (2012), «Βιντεομουσείο των νέων μιας κοινότητας: η προ-ϊστορία ενός προγράμματος». Στο Ν. Γκόβας (επιμ.), Βιντεομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας. Μια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους, Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, Αθήνα.

3. Θεοδωρίδης Μ., Λεωνίδα Μ. (2011), Πρόγραμμα Σπουδών για την Οπτικοακουστική Έκφραση στην Υποχρεωτική Εκπαίδευση,ΥΠΠΔΒΜΘ, πιλοτική ανάρτηση στο Ψηφιακό Σχολείο, Νέα Πιλοτικά Προγράμμα-τα Σπουδών, ΠΣ για τον Πολιτισμό και την Αισθητική Παιδεία. Επι-στημονικό Πεδίο: Πολιτισμός – Δραστηριότητες Τέχνης – πρόταση β´/ Οπτικοακουστική Έκφραση http://digitalschool.minedu.gov.gr/info/newps.php.

4. Βλέπε σχετικό άρθρο: Κρητικού Ε., Θεοδωρίδης Μ., Δημάκη, Ε. (2012), «Στοιχεία αξιολόγησης της εφαρμογής του προγράμματος Βιντεομουσεία στην Ανατολική Αττική». Στο Ν. Γκόβας (επιμ.), Βιντε-ομουσεία: αποτυπώνοντας ίχνη της προσωπικής μας κουλτούρας. Μια πρόταση Οπτικοακουστικής Παιδείας για νέους, Διεύθυνση Δευτερο-βάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, Αθήνα.

nτοκιμαντερίστικες ματιές των μαθητών μέσα από το...

Documents