THAI ĐÔ CỦA NGƯỜI CHĂM SÓC ĐÔI VƠI BỆNH NHÂNTÂM THẦN PHÂN LIỆT ĐANG ĐIÊU TRI TẠI NHÀ

TÓM TẮTMục tiêu: Nghiên cứu nhằm tìm hiểu thái độ của người chăm sóc đối với bệnh nhân

tâm thân phân liệt đang điêu tri tại nhà và những yếu tố tác động đến thái độ của họ.Phương pháp: Nghiên cứu được thực hiện trên 100 người đang chăm sóc cho bệnh

nhân tâm thân phân liệt tại nhà. Phương pháp bảng hỏi được sử dụng để thu thập dữ liệu đinh lượng và dữ liệu đinh tính được thu thập bằng phỏng vấn sâu và quan sát.Thông tin thu thập được xử lý bằng phân mêm thống kê.

Kết quả: Qua nghiên cứu cho thấy thái độ của người chăm sóc đa phân ở mức độ trung lập, trong đó 14% người chăm sóc có thái độ tiêu cực đối với bệnh nhân TTPL, 17% có thái độ tích cực và 69% người chăm sóc có thái độ trung lập. Có một số yếu tố tác động đến thái độ trên như: Học vấn; nơi sống; hình thức chăm sóc; trải nghiệm chăm sóc; số năm chăm sóc và nhu câu thỏa mãn các chức năng của người chăm sóc.

Kết luận: Người chăm sóc đa phân có thái độ trung lập đối với bệnh nhân tâm thân phân liệt, qua đó cho thấy người chăm sóc đã có cái nhìn “thoáng” hơn đối với bệnh nhân tâm thân phân liệt khi chăm sóc tại nhà.

Từ khóa: Thái độ, người chăm sóc, bệnh nhân, tâm thân phân liệt.ABSTRACT

Attitudes of caregivers on home care of patient with schizophreniaObjective: This study aimed to investigate the attitudes of caregivers of patient with

schizophrenia in home setting and the related factors which affect to their attitudes.Methods: The study was carried out on 100 the caregivers on home care of patient

with schizophrenia. Questionnaire method was used to collect quantitative and qualita-tive data by depth-interview and observation method. The collected data were analyzed by software SPSS Statistical Software.

Results: The results showed that most of caregivers had neutral attitudes, in that 14% of primary caregivers has negative attitudes to the schizophrenic patient, 17% had posi-tive attitudes and 69% had neutral attitudes. There are a number of factors impact on attitudes: Education level; habitat; forms of care; experience in care; number of year care and satisfy the demand of caregiver.

Conclusions: Most of caregivers had neutral attitudes indicated that they had a “open” view to the patient with schizophrenia in home care setting.

Keywords: attitude, caregiver, patient, schizophrenia, home care setting.

Lê Hoàng Nhân*

* Bệnh viện tâm thần Đồng Tháp

1. Đặt vấn đềTâm thân phân liêt (TTPL) là bênh loạn thân

nặng chưa rõ nguyên nhân, có khuynh hướng tiến triển mãn tính, dân dân gây sa sút các mặt hoạt động tâm thân làm cho người bênh không thể hoà nhập với cuộc sống gia đình cũng như xã hội. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bênh TTPL chiếm tỷ lê 0,7-1% dân số và ước tính toàn câu có ít nhất 26 triêu người đang sống chung với TTPL năm 2014 [23, tr.4]. Đảng và nhà nước

ta cũng đã có nhiều chính sách liên quan đến vấn đề chăm sóc cho người bênh tâm thân như: Nghị định số 136/2013/NĐ-CP của Chính phủ, Thông tư 115/2012/TTLT-BTC-BLDTBXH, trong đó Quyết định số 1215/QĐ-TTG năm 2011 của Thủ tướng Chính phủ đã nhấn mạnh tâm quan trọng của gia đình trong vấn đề chăm sóc và phục hồi chức năng cho người bênh tâm thân. Chủ đề của ngày Sức khỏe Tâm thân thế giới năm nay (10/10/2014) được Liên đoàn Sức khỏe Tâm thân

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

77SỐ 09 - THÁNG 11/2015

Thế giới chọn là “Sống chung với tâm thân phân liêt” [24], trong đó nhấn mạnh đến vai trò của viêc chăm sóc bênh nhân TTPL tại nhà. Nhưng trên thực tế người nhà thường đưa bênh nhân đi “thây cúng” để trị trước khi đưa đến bênh viên, hoặc sợ ảnh hưởng đến danh tiếng của gia đình nên che giấu, nhốt người bênh lại. Bên cạnh đó là thái độ chán nản, bỏ mặc, hắt hủi, những điều đó đã làm cản trở quá trình chăm sóc và điều trị cho người bênh, vì thế để viêc chăm sóc tại nhà đạt hiêu quả tốt thì thái độ là một trong những yếu tố quan trọng cân được quan tâm. Trong những năm gân đây, thái độ được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm trên các chuyên ngành và đối tượng khác nhau như: tâm lý học, y tế công cộng, xã hội học, giáo dục học, tuy nhiên tại Viêt Nam hiên nay chúng tôi vẫn chưa tìm thấy có một nghiên cứu nào về thái độ của người chăm sóc đối với người bệnh TTPL đang điều trị tại nhà dưới góc độ tâm lý học. Từ những lý do trên, trước những đòi hỏi của thực tiễn, chúng tôi nghiên cứu đề tài Thái độ của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thân phân liệt đang điêu tri tại nhà là rất cân thiết.

Mục đích nghiên cứu: Tìm hiểu thái độ của người chăm sóc đối với bênh nhân tâm thân phân liêt đang điều trị tại nhà và những yếu tố tác động đến thái độ của họ. Trên cơ sở đó, đề xuất một số biên pháp nhằm giảm thiểu một số biểu hiên thái độ tiêu cực của người chăm sóc đối với bênh nhân tâm thân phân liêt đang điều trị tại nhà.

2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu2.1. Đối tượng nghiên cứu: Mức độ và các

mặt biểu hiên thái độ của người chăm sóc đối với bênh nhân tâm thân phân liêt đang điều trị tại nhà.

2.2. Khách thể nghiên cứu: Khách thể nghiên cứu chính: 100 người chăm sóc cho người bênh tâm thân phân liêt tại nhà

2.3. Phương pháp nghiên cứu2.3.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận:

Tổng quan những nghiên cứu của các tác giả trong và ngoài nước về vấn đề liên quan đến thái độ của người chăm sóc đối với bênh nhân TTPL. Hê thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản. Xác định biểu hiên, mức độ, tiêu chí đo và yếu tố tác động đến thái độ được nghiên cứu.

2.3.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễnThiết kế nghiên cứu: Xây dựng công cụ nghiên

cứu: thiết kế bảng hỏi, bảng câu hỏi phỏng vấn sâu, bảng định hướng dành cho quan sát; Điều tra thử và phân tích độ tin cậy của thang đo; Điều tra chính thức thái độ của người chăm sóc đối với bênh nhân tâm thân phân liêt đang điều trị tại nhà, các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ; Sử dụng phân mềm Excel 2007 và SPSS 20.0 để phân tích và xử lý số liêu để kiểm nghiêm các giả thuyết.

Tiêu chí đánh giá: Thái độ của người chăm sóc đối với bênh nhân TTPL được đánh giá theo mức độ biểu hiên của các mặt nhận thức, xúc cảm và hành vi bằng cách tính điểm trung bình của các mặt biểu hiên thái độ ± một độ lêch chuẩn (ĐTB ± 1 Std deviation). Từ đó chúng tôi chia mức độ của thái độ như sau: Có thái độ tiêu cực: nằm trong khoảng < ĐTB – 1 ĐLC; Có thái độ trung lập: trong khoảng ĐTB ± 1 ĐLC; Có thái độ tích cực: nằm trong khoảng > ĐTB +1 ĐLC.

3. Kết quả nghiên cứu3.1. Thực trạng thái độ của người chăm

sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt đang điều tri tại nhà

STT Các mặt ĐTB ĐLC Tiêu cực(<ĐTB-ĐLC)

Trung lập (<ĐTB±ĐLC)

Tích cực (>ĐTB+ĐLC)

123

Nhận thứcXúc cảmHành viChung

2,022,712,272,33

0,360,180,100,15

16202214

65696869

19111017

Bảng 3.1. Thái độ chung của người chăm sóc đối với bệnh nhân TTPL đang điều tri tại nhà (tính theo %)

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

78 SỐ 09 - THÁNG 11/2015

Kết quả thu được ở bảng 3.1 cho thấy điểm trung bình thái độ của người chăm sóc là 2,33 xếp ở mức trung lập; những người chăm sóc có thái độ tiêu cực đối với bênh nhân TTPL chiếm 14% ; 17% có thái độ tích cực và 69% người chăm sóc có thái độ trung lập với bênh nhân, mặc dâu tỷ lê thái độ tiêu cực của công trình chúng tôi (14%) chênh lênh khá nhiều so với những nghiên cứu khác, đơn cử như nghiên cứu của Economou M có tỷ lê thái độ tiêu cực đến 60,5% [35]. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng kết quả trên là phù hợp với thực tế ở địa phương, lý giải vì sao đa số người chăm sóc có thái độ trung lập chúng tôi thấy trong nghiên cứu này đa số là cha mẹ, anh chị em ruột và không có ai là người được thuê mướn về chăm sóc, vì thế giữa khách thể nghiên cứu và bênh nhân TTPL có mối quan hê đặc biêt hơn so với những nghiên cứu khác và đồng thời 82% khách thể sống ở vùng nông thôn miền Tây Nam Bộ, vì thế sự kết hợp giữa văn hóa truyền thống gia đình người Viêt và những đặc điểm tâm lí đáng quý của người miền Tây chất phác, hào sảng, trọng tình thân gia đình “một giọt máu đào hơn ao nước lã” thì dù cho con em mình (bênh nhân TTPL) bị tâm thân đi nữa vẫn không đành lòng ghét bỏ được. Thiết nghĩ từ những lẽ đó người chăm sóc đã hình thành thái độ trung lập “bỏ thì thương, vương thì tội” đối với người bênh. Đồng thời nghiên cứu của Maluo Magaru (2012) cũng cho thấy 52,5% người chăm sóc đã chấp nhận bênh nhân TTPL là một phân của gia đình mình [39]. Cũng cố thêm cho điều này xin trích dẫn chia sẻ của một người chăm sóc là mẹ của bênh nhân bà PTC, 54 tuổi nói rằng: “nó cũng đâu có muốn bi bệnh này đâu, dù sao nó cũng là con mình, thương nó còn không hết, sao bỏ nó được, với lại trời kêu ai nấy dạ chú ơi”.

Khi xem xét điểm trung bình của từng mặt biểu hiên thái độ (biểu đồ 3.1) chúng tôi thấy có sự chênh lêch điểm trung bình giữa 3 mặt, khi so sánh ĐTB của từng mặt với ĐTB chung cho thấy biểu hiên của mặt xúc cảm có điểm trung bình cao nhất (ĐTB=2,71) xếp ở mức tích cực, kế đến là mặt hành vi (ĐTB=2,27) xếp ở mức trung lập và xếp ở mức tiêu cực là biểu hiên mặt nhận thức (ĐTB=2,02). Qua đó cho thấy người chăm sóc đã có xúc cảm tích cực với bênh nhân mặc dù nhận thức còn hạn chế và hành vi còn chưa phù hợp lắm, kết quả nghiên cứu định tính cũng cho thấy người chăm sóc đã dành nhiều tình cảm cho bênh nhân “dù sao nó cũng là con mình, thương nó còn không hết, sao bỏ nó được” và chấp nhận như là một điều không thể chối bỏ được “nó cũng đâu có muốn bi bệnh này đâu”, nhưng nhận thức vẫn còn hạn chế “khùng cũng là phân số của nó” hay “trời kêu ai nấy dạ”. Khi đến nhà trực tiếp quan sát, chúng tôi vẫn ghi nhận người chăm sóc vẫn để bênh nhân hút thuốc lá, và chưa dọn dẹp những vật cứng, sắc nhọn như phụ tùng, vật dụng sửa xe, dao, kéo…

Tóm lại mặc dâu người chăm sóc đã gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình chăm sóc, tuy nhiên họ vẫn dành khá nhiều tình cảm vì dù sao đó cũng là người thân của mình, và họ chọn giữ một thái độ trung lập để có nghị lực hơn trong cuộc đồng hành cùng với bênh nhân TTPL chống lại căn bênh mãn tính này.

3.2. Thực trạng thái độ của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt đang điều tri tại nhà biểu hiện qua ba mặt

3.2.1. Mặt nhận thức của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt

Biểu hiên mặt nhận thức có 4 nhóm tiêu chí, nhóm nào có điểm trung bình càng thấp thì biểu hiên nhận thức càng tiêu cực (bảng 3.2), xét theo thứ bậc nhóm tiêu chí “những quyên con người của bệnh nhân TTPL” có điểm trung bình thấp nhất (ĐTB= 1,89) cho thấy người chăm sóc có nhận thức chưa đúng về quyền con người của bênh nhân, đáng quan tâm là trong nhóm tiêu chí này có vấn đề “làm chứng minh nhân dân và thẻ bảo hiểm y tế cho người bênh tâm thân”có điểm trung bình thấp nhất (1,76), bênh TTPL là một bênh mãn tính, cân điều trị lâu dài, hơn

Biểu đồ 3.1. Điểm trung bình các mặt biểu hiện thái độ của người CS đối với BN TTPL

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

79SỐ 09 - THÁNG 11/2015

nữa đa số những gia đình có người bênh đều gặp khó khăn về kinh tế, nếu có BHYT sẽ đỡ tốn kém chi phí điều trị rất nhiều, tuy nhiên khi mua bảo hiểm cho người bênh thì phải có CMND, theo số liêu được báo Phụ nữ thống kê vào tháng 6/2014 tại Bênh viên Tâm thân Đồng Tháp cho thấy trong 87 bênh nhân TTPL đang điều trị đã có đến 11 người không có CMND/thẻ bảo hiểm. Theo Thông tư số 04/1999/TT-BCA ngày 19/4/1999 bênh nhân tâm thân thuộc đối tượng tạm thời chưa được cấp chứ không phải là không được cấp, thế nhưng người chăm sóc khi đi làm một lân, hai lân không được thì bỏ luôn không làm nữa. Chính điều đó lại gây rất nhiều khó khăn về quyền lợi, chế độ, tài chính cho người bênh và gia đình khi đi khám chữa bênh. Cũng trong nhóm này có một nhận định cũng có điểm trung bình tương đối thấp (1,81) đó là viêc “tôn trọng và đảm bảo nhân quyền cho người bênh”, chúng tôi thấy phân người dân nói chung và người chăm sóc nói riêng thường nghĩ rằng bênh nhân tâm thân là người mất năng lực hành vi dân sự, không biết gì, không bênh vực nếu có ai đó xúc phạm đến bênh nhân, hoặc đôi khi có những lời lẽ không hay đối với bênh nhân, vì người chăm sóc không nhận thức được dù bị bênh tâm thân nhưng họ không bị mất đi quyền con người, nhân quyền là quyền tự nhiên của con người và không bị tước bỏ bởi bất cứ ai và bất cứ chính thể nào, theo Chương II Quyên con người trong Hiến pháp của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Viêt Nam năm 2013 mà cụ thể là khoản 2 Điều 16 “Không ai bị phân biêt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội” và điều 20 nêu rõ “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình

thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”, thế cho nên dù là bênh nhân tâm thân thì chúng ta cũng phải đảm bảo cho họ được như hiến pháp quy định, nhất là những người chăm sóc cho bênh nhân lại càng phải nhận thức được điều này: phải đảm bảo nhân quyền cho người bênh mà trước hết là cho người bênh được tôn trọng, được đối xử công bằng, được chăm sóc tại nhà, được phục hồi chức năng để tái hòa nhập xã hội.

Nhóm tiêu chí “những kiến thức cơ bản trong chăm sóc người bệnh TTPL” cũng có điểm trung bình khá thấp (ĐTB= 2,03) do trong nghiên cứu của chúng tôi đa số người chăm sóc có trình độ học vấn thấp (42% cấp 1, 39% cấp 2) vì thế kiến thức của người chăm sóc về bênh TTPL chưa cao, kiến thức mà người chăm sóc có được chủ yếu dựa vào kinh nghiêm và trao đổi giữa những người nuôi bênh với nhau cho nên họ khó phát hiên sớm được những triêu chứng tái phát bênh,chưa biết cách ứng phó đúng khi bênh nhân lên cơn kích động như khi bênh nhân lên cơn thì chỉ biết trói lại và chở vào bênh viên, một số người còn hay than vãn, tức giận, chửi mắng, la hét bênh nhân. Điều dưỡng LTTĐ 29 tuổi cũng cho biết thêm “người nhà hiện nay phân lớn không đủ kiến thức do không có người tư vấn, hướng dẫn, tuyên truyên chưa mang lại hiệu quả, còn mang tính hình thức,thiết nghĩ cái mà người nhà cân những thông tin chuyên môn từ nhân viên y tế”, chúng tôi sẽ lưu tâm đến điều này và có một số đề xuất ở phân sau.

Bên cạnh đó người chăm sóc cũng có những “quan niệm vê bệnh nhân TTPL” chưa đúng (ĐTB= 2,04), một bộ phận người chăm sóc vẫn còn quan niêm bênh tâm thân phân liêt là do một thế lực nào đó gây ra, viêc đưa đi thây cúng, thây pháp để trị trước cũng không sao, bà

STT Nhóm những vấn đề nhận thức ĐTB SD Thứ bậc

1234

Những quan niêm của người chăm sóc về bênh nhân TTPLNhững nhận thức chưa đúng, buộc tội bênh nhân TTPLNhững quyền con người của bênh nhân TTPLNhững kiến thức cơ bản trong chăm sóc người bênh TTPLĐiểm trung bình chung mặt nhận thức

2,042,121,892,032,02

0,600,750,570,370,36

3412

Bảng 3.2. Biểu hiện mặt nhận thức của người chăm sóc đối với bệnh nhân TTPL

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

80 SỐ 09 - THÁNG 11/2015

LTM 58 tuổi chia sẻ “tui chưa thấy ma quỷ bao giờ, nhưng mấy người hàng xóm nói coi chừng con tui bị vong theo (vong hồn người chết theo-NNC) nên tui đi thử, có bênh thì vái tứ phương chứ biết sao”.

Có điểm trung bình cao nhất trong mặt nhận thức là nhóm tiêu chí “nhận thức chưa đúng, buộc tội bệnh nhân TTPL” (ĐTB= 2,12) cho thấy người chăm sóc đã có nhận thức tương đối đúng, và phân nào không còn buộc tội bênh nhân là vô dụng, là đồ bỏ đi như xưa, điều này thể hiên qua nhận định khá tích cực (ĐTB= 2.23) là người bênh vẫn còn hữu ích cho gia đình và xã hội, hiên nay nếu người bênh đã ổn định cũng có thể tham gia lao động, làm các viêc trong nhà chứ không còn thu rút, thụ động như ngày trước, một số bênh nhân còn phụ vợ chở rau bán, phụ bán như trường hợp em của chị PXD 40 tuổi, chị nói:“nuôi nó còn có lợi hơn thằng con tui nữa, sáng nó phụ tui bưng hủ tiếu, rửa chén phà phà (rửa chén nhanh nhẹn như người bình thường - NNC) còn thằng con làm biếng nhớt thây” [phụ lục phỏng vấn].

Tóm lại người chăm sóc có biểu hiên mặt nhận thức vẫn còn ở mức thấp như nhận thức chưa đây đủ về những quyền con người của người bênh, vẫn còn những quan niêm tâm linh trong chăm sóc, kiến thức về chăm sóc cho bênh TTPL còn hạn chế do trình độ học vấn chưa cao, bên cạnh đó vẫn còn những nhận thức tương đối tích cực về sự hữu ích của người bênh.

3.2.2. Mặt xuc cảm của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt

Trong ba mặt biểu hiên của thái độ chúng tôi thấy điểm trung bình của mặt xúc cảm cao nhất (ĐTB= 2,71) ở mức tích cực so với điểm trung bình chung của thái độ, điều này cũng được chúng tôi tạm lý giải ở phân thái độ chung, tuy nhiên để hiểu rõ hơn nữa về biểu hiên của mặt này chúng tôi tiến hành đi vào từng nhóm biểu hiên của xúc cảm và nhận thấy nhóm những trạng thái cảm xúc khi chăm sóc cho người bênh có điểm trung bình cao nhất (ĐTB= 2,83) những xúc cảm lo lắng xếp thứ 2 (ĐTB= 2,73) và có điểm trung bình thấp nhất là những biểu hiên xúc cảm trong quá trình chăm sóc (ĐTB= 2,56).

STT Nhóm những biểu hiện mặt xuc cảm ĐTB SD Thứ bậc

1234

Xúc cảm lo lắng trong quá trình chăm sóc bênh nhân TTPLTrạng thái cảm xúc của người chăm sóc khi CS cho bênh nhân TTPLBiểu hiên xúc cảm đối với chăm sóc bênh nhân TTPLĐiểm trung bình chung mặt xuc cảm

2,732,832,562,27

0,450,480,720,10

231

Bảng 3.3. Biểu hiện mặt xuc cảm của người chăm sóc đối với bệnh nhân TTPL

Qua bảng 3.3 cho thấy nhóm tiêu chí biểu hiên xúc cảm của người chăm sóc có điểm trung bình thấp nhất (ĐTB= 2,56). Trong nhóm tiêu chí này ĐTB của nhận định “cảm thấy mêt mỏi khi phải chăm sóc cho người bênh tâm thân phân liêt” (ĐTB= 2,24) là thấp nhất, trên thực tế điều này hoàn toàn có thể hiểu được vì khi chăm sóc cho những người mắc các bênh nội khoa bình thường đã cảm thấy rất mêt mỏi, đằng này phải chăm sóc cho người bênh tâm thân, khả năng nhận thức và hành vi đều hạn chế và đôi khi không kiểm soát được thì sự mêt mỏi đó còn hơn gấp nhiều lân cả về thể chất lẫn tinh thân, theo báo cáo của tổ chức tâm thân thế giới “những người chăm sóc thường xuyên cảm thấy nặng nề, căng thẳng, mêt mỏi, một số trường hợp còn xuất hiên các triêu

chứng lo âu, trâm cảm” [24]. Chính vì thế đôi khi trong quá trình chăm sóc họ thường hay “cáu gắt với bênh nhân” (ĐTB= 2,38), “cảm thấy bực bội và không muốn nghe bênh nhân TTPL nói chuyên” (ĐTB= 2,42),điều này cũng có thể hiểu được vì thực tế khi chăm sóc người bênh tại nhà người chăm sóc đã rất vất vả trong viêc hướng dẩn chỉ bảo bênh nhân làm viêc nhẹ trong nhà, nếu người bênh cứ theo nói liên tục những điều rất vô lý hoặc những điều không liên quan thì người chăm sóc làm sao không cáu, sao muốn nghe,tuy nhiên đây vẫn là biểu hiên chưa tích cực của người chăm sóc.

Nhóm xúc cảm lo lắng có điểm trung bình (ĐTB= 2,73) thấp thứ 2 trong 3 nhóm biểu hiên mặt xúc cảm.Trong nhóm này điều mà người

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

81SỐ 09 - THÁNG 11/2015

chăm sóc lo lắng nhất là “bị người bênh tấn công và gây nguy hiểm đến tính mạng bất cứ lúc nào” (ĐTB= 2,40) do bênh nhân lên cơn bất ngờ, nhưng điều này cũng có thể hạn chế được nếu người chăm sóc cho bênh nhân uống thuốc đều đặn đúng giờ và đừng cho bênh nhân tự uống vì bênh nhân sẽ giấu thuốc. Điều thứ hai mà họ vẫn canh cánh trong lòng không yên khi phải chăm sóc suốt đời cho bênh nhân. Mẹ bênh nhân cô TTMT 60 tuổi chia sẻ: “tui có sống đời để lo cho nó được đâu, lỡ mai mãn phân ai lo cho nó”, một số người chăm sóc khác thì không biết bênh của con, của chồng mình có hết không, uống thuốc hoài tiền đâu mà lo (2,62), tuy nhiên người chăm sóc đã không lo khi chăm sóc lâu ngày sẽ bị bênh tâm thân, vì họ biết bênh này không lây.

Nhìn chung người chăm sóc có trạng thái cảm xúc khá tích cực trong quá trình chăm sóc (ĐTB= 2,83), sở dĩ người chăm sóc có trạng thái cảm xúc tích cực như thế là vì đối với những người chăm sóc trong nghiên cứu này dù người thân của họ có bênh tâm thân thì vẫn “thương nó còn không hết, sao bỏ nó được”. Bên cạnh sự thương yêu đó người chăm sóc vẫn còn một chút buồn. Cô NTP 63 tuổi mẹ của bênh nhân nói“ buồn chứ sao không, nhìn thấy nó tui buồn,

con mình hồi nào tới giờ bình thường tự nhiên giờ nó phát lên bênh vậy, nếu không giờ này nó có vợ con đàng hoàng hết rồi”, với lời chia sẻ này chúng tôi chợt nhận ra rằng, các trạng thái cảm xúc của người chăm sóc không chỉ do người bênhtrực tiếp gây ra như kích động hay gây nguy hiểm mà cũng có thể làdo chính người chăm sóc đã dành quá nhiều tình cảm cho người bênh. Khi hỏi về cảm giác căng thẳng khi chăm sóc người bênh. Ông TVT 64 tuổi cha bênh nhân cho biết:“có gì đâu căng thẳng, tui thấy cũng bình thường khi nó khỏe nó y như mình chỉ khi nó lên cơn mới thấy sợ”, các trạng thái cảm xúc khi chăm sóc cho người bênh mang tính nhất thời, có thể thay đổi tùy vào nhiều tình huống khác nhau.

Tóm lại mặc dù điểm trung bình mặt xúc cảm của người chăm sóc cao nhất so với hai mặt còn lại, tuy nhiên khi đi sâu phân tích chúng tôi thấy người chăm sóc vẫn có những biểu hiên xúc cảm tiêu cực như cảm thấy mêt mỏi, một số thì cáu gắt, bực bội không muốn nói chuyên với bênh nhân, lo lắng người bênh sẽ tái phát và tấn công bất ngờ, hay cảm thấy buồn và lo về kinh tế gia đình sẽ ngày càng khó khăn.

3.2.3. Mặt hành vi của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt

STT Nhóm những vấn đề hành vi ĐTB SD Thứ bậc

1234

Những hành vi sẵn sàng giúp bênh nhân trong các hoạt động hàng ngày để tái hòa nhậpNhững hành vi ứng xử phù hợp trong quá trình chăm sócNhững hành vi ứng xử không phù hợp trong quá trình chăm sócĐiểm trung bình chung mặt hành vi

2,702,181,942,27

0,310,130,270,10

123

Bảng 3.5. Biểu hiện mặt hành vi trong quá trình chăm sóc bệnh nhân TTPL

Kết quả cho thấy điểm trung bình chung biểu hiên mặt hành vi là 2,27 ở mức trung lập so với điểm trung bình chung thái độ. Chúng tôi xem xét biểu hiên mặt hành vi của thái độ trên các nhóm biểu hiên hành vi như: giúp bênh nhân trong các hoạt động hàng ngày để tái hòa nhập xã hội, hành vi ứng xử phù hợp và hành vi ứng xử không phù hợp trong quá trình chăm sóc cho bênh nhân tâm thân phân liêt. Trong các nhóm tiêu chí, nhóm các hành vi giúp đỡ bênh nhân trong các hoạt động hàng ngày có điểm trung bình cao

nhất 2,70 cụ thể là người chăm sóc đã biết trò chuyên với bênh nhân hàng ngày, cho bênh nhân xem tivi, đọc sách báo, tạo cho bênh nhân những thói quen hàng ngày để bênh nhân có thể tập làm theo, điều này khá quan trọng trong viêc phục hồi chức năng cho người bênh tâm thân, hơn thế nữa nhóm điểm trung bình của các hành vi ứng xử phù hợp với bênh nhân (ĐTB= 2,18) cũng cao hơn so với những hành vi không phù hợp (ĐTB= 2,18), người chăm sóc đã giúp bênh nhân vê sinh hàng ngày, cho người bênh uống thuốc đúng giờ

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

82 SỐ 09 - THÁNG 11/2015

và kiểm tra viêc giấu thuốc của bênh nhân, khi bênh nhân tái phát đưa ngay vào bênh viên, tạo công viêc nhẹ nhàng cho bênh nhân làm như rửa chén, quét nhà, khen ngợi bênh nhân nếu bênh nhân làm được những công viêc đơn giản. Tuy nhiên bên cạnh đó một số người chăm sóc còn để bênh nhân hút thuốc (ĐTB= 1,54) hay chưa dọn dẹp các vật sắc nhọn khỏi bênh nhân (ĐTB= 1,06), để rõ hơn thực trạng vì sao người chăm sóc vẫn chưa sẵn sàng ngăn cản người bênh hút thuốc chúng tôi sử dụng kết quả định tính để lý giải điều này. Người chăm sóc NTP, 63 tuổi cho biết: “tui biết là cho nó hút thuốc là nó lâu hết bệnh, nhưng mà không cho nó hút là nó quậy lên chiu không nổi, nên kệ”. Điều đó chúng tôi không mấy ngạc nhiên vì tại cơ quan công tác và tham quan một số bênh viên tâm thân tỉnh bạn chúng tôi vẫn bắt gặp bênh nhân xin tiền để lén mua thuốc lá, một số thân nhân bênh nhân còn giấu thuốc lá đem vào mặc dâu nhân viên y tế đã nhắc nhở nhiều lân. Bên cạnh đó khi đi quan sát thực tế chúng tôi cũng thấy người chăm sóc vẫn có hành vi không phù hợp như vẫn để bênh nhân tiếp xúc với những vật cứng, sắc nhọn như phụ tùng, vật dụng sửa xe, dao, kéo; đáng quan ngại hơn là người chăm sóc thậm chí kêu bênh nhân lấy dùm vật dụng sửa xe khi đang bận, kêu lấy bình thủy rót châm trà, khi được hỏi thì anh ĐVL 26 tuổi người chăm sóc cho biết “trời đất

không lẽ bây giờ tui sửa xe mà kêu tui giấu hết đồ nghê rồi mỗi lân sửa chạy đi kiếm sao”. Tiếp theo những hành vi không phù hợp đó chúng tôi thấy người chăm sóc còn tranh cãi với bênh nhân (ĐTB= 1,09) hoặc la hét, than vãn, kể khổ trước mặt bênh nhân (ĐTB= 1,37), hoặc vì làm kinh tế hay bận rộn mà bỏ mặc không quan tâm đến bênh nhân (ĐTB= 1,52).

Tóm lại người chăm sóc cũng đã có những biểu hiên mặt hành vi tương đối phù hợp khi chăm sóc tuy nhiên cũng còn 1 số trường hợp có những ứng xử chưa phù hợp do nhiều yếu tố trong đó có do tâm linh, do thực tế tình trạng của người bênh và hoàn cảnh của từng gia đình nên họ có cách biểu hiên hành vi cũng khác nhau, nhưng xét tổng thể thì người chăm sóc đã có những biểu hiên hành vi tương đối phù hợp với người bênh

3.2.4. Tương quan giữa các mặt biểu hiện thái độ của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt

Khi xem xét hê số tương quan giữa ba mặt biểu hiên của thái độ của người chăm sóc đối với bênh nhân tâm thân phân liêt ở bảng 3.2 chúng tôi thấy không có mối tương quan giữa mặt nhận thức và mặt hành vi. Tuy nhiên hai mặt nhân thức và mặt hành vi đều có tương quan tỷ lê thuận có ý nghĩa thống kê với mặt xúc cảm.

STT Nhóm những vấn đề hành vi Nhận thức Xuc cảm Hành vi

123

Nhận thức Xúc cảm Hành vi

10,260**

0,260**1

0,228*0,228*

1

Bảng 3.6. Tương quan giữa các mặt biểu hiện thái độ của người chăm sóc đối với bệnh nhân tâm thần phân liệt

Cụ thể hê số tương quan giữa cặp biến số nhận thức và xúc cảm r=0,260** cho biết hai mặt này có sự tương quan nhưng vẫn ở mức vừa phải. Điều này có thể lý giải nếu điểm trung bình mặt nhận thức của người chăm sóc cho bênh nhân TTPL thay đổi thì điểm trung bình mặt xúc cảm của họ cũng thay đổi tương ứng, hoặc cùng tăng hoặc cùng giảm. Tương tự như vậy hê số tương quan giữa cặp biến số giữa mặt xúc cảm với mặt hành vi r=0,228* vẫn có sự tương quan ở

mức tương đối thấp, và thấp hơn so với cặp biến số mặt nhận thức và mặt xúc cảm. Cho thấy nếu điểm trung bình mặt xúc cảm của người chăm sóc cho bênh nhân TTPL thay đổi thì điểm trung bình mặt hành vi của họ cũng thay đổi tương ứng. Trong nghiên cứu này chúng tôi không thấy có sự tương quan giữa mặt nhận thức và mặt hành vi, giải thích điều này chúng tôi cho rằng mối quan hê giữa các mặt biểu hiên của thái độ khá phức tạp, chịu tác động từ nhiều yếu tố. Nhận

Ghi chú: Các ô trống thể hiện không có sự tương quan; * khi p<0,05; **khi p<0,01

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

83SỐ 09 - THÁNG 11/2015

thức tốt đôi khi không đồng nghĩa với viêc sẽ có biểu hiên hành vi tích cực.

4. Kết luận và kiến nghi Kết luận Đa số người chăm sóc đã có cái nhìn “thoáng”

hơn đối với bênh nhân tâm thân phân liêt khi chăm sóc tại nhà cụ thể 14% người chăm sóc có thái độ tiêu cực đối với bênh nhân TTPL, 17% có thái độ tích cực và 69% người chăm sóc có thái độ trung lập. Trong ba mặt biểu hiên đó điểm trung bình của mặt cảm xúc là cao nhất và có tương quan có ý nghĩa thống kê với hai mặt nhận thức và hành vi. Có nhiều yếu tố tác động đến thái độ của người chăm sóc như học vấn, trãi nghiêm chăm sóc, hình thức chăm sóc và nhu câu của người chăm sóc, trong đó nhu câu của người chăm sóc có tác động nhiều nhất.

Kiến nghiThứ nhất: đẩy mạnh công tác tryền thông để

nâng cao nhận thức cho người chăm sóc về bênh

tâm thân phân liêt vì hiên nay các tuyên truyền của chúng ta chưa mang lại hiêu quả, còn mang tính hình thức. Tuyên truyền muốn thu hút và có dấu ấn sâu đậm cân phải đâu tư về nhân lực và kinh tế để có những chiến lược tiếp cận, tuyên truyền, giúp đỡ, chăm sóc sớm cho người bênh tâm thân, nhất là những bênh nhân mới mắc còn khả năng hồi phục cao.

Thứ hai: là nhân viên y tế cân cung cấp thông tin và kiến thức về bênh cho người nhà, nâng đỡ và động viên tinh thân cho người chăm sóc để người chăm sóc xem bênh nhân như những người bênh khác, không khinh thường, xa lánh người bênh.

Thứ ba: các cấp chính quyền và Nhà nước cân đưa ra những chính sách, những dự án hỗ trợ giúp đỡ cho người bênh tâm thân nhất là chính sách dành cho bênh nhân và người chăm sóc tại nhà, các dự án hỗ trợ cho nhân viên y tế ngành tâm thân để chương trình tâm thân cộng đồng ngày càng phát triển.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt

[1] Lâm Xuân Điền, Lâm Hiếu Minh (2011), Sức khỏe tâm thân, Trường Đại học Văn Hiến, Tài liêu lưu hành nội bộ.

[2] Vũ Dũng (2004), “Thái độ và hành vi của người dân đối với môi trường”, Tạp chí Tâm lý học, Số 2/2004, tr.12-16.

[3] Phạm Minh Hạc (chủ biên, 1997), Tâm lý học, NXB Giáo dục, Hà Nội.

[4] Đỗ Thị Thanh Hà (2013), Thái độ kì thi của cộng đồng dân cư đối với người nhiễm HIV/AIDS, Luận án Tiến sĩ Tâm lý học, Học viên Khoa học Xã hội Viêt Nam.

[5] Đinh Quốc Khánh, Trân Hữu Bình, Nguyễn Thanh Hương (2011), “Kiến thức - thái độ - thực hành của người chăm sóc chính người bênh tâm thân phân liêt tại nhà và một số yếu tố liên quan ở huyên Bình Xuyên,Vĩnh Phúc, năm 2010”, Tạp chí Y tế Công Cộng, số 21, 10-2011.

[6] Huỳnh Văn Sơn, Lê Thị Hân (chủ biên, 2013), Giáo trình Tâm lý học đại cương, NXB Đại học Sư phạm TP.HCM, TP.HCM.

[7] Ngô Ngọc Tản, Nguyễn Văn Ngân, Nguyễn Sinh Phúc (2007), Tâm thân học và Tâm lý Y học, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội.

[8] Dương Thiêu Tống (2005), Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục tâm lý, NXB Khoa học Xã hội, TP.HCM.

[9] Nguyễn Minh Tuấn (2004), Các rối loạn tâm thân: Chẩn đoán & điêu tri, NXB Y học, Hà Nội.

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

84 SỐ 09 - THÁNG 11/2015

[10] Đào Trân Thái và cộng sự (2005), Tâm thân học, NXB Y học, TP.HCM.

[11] Nguyễn Văn Thọ (2011), Giáo trình Tâm lý bệnh học, Trường Đại học Văn Hiến, Tài liêu lưu hành nội bộ.

Tiếng Anh

[12] Allport, G.W, Attitudes. In C.Murchison (Ed.) (1935), A Handbook of Social Psychology, Worcester, Mass.: Clark University Press.

[13] Aronson, E., Willson, T.D, Akert, R.M (1999), Social Psychology, Longman.

[14] Argyriou, Andreas A (2011): “Quality of Life and Emotional Burden of Primary Caregivers: A Case-control Study of Multiple Sclerosis Patients in Greece”, Quality of Life Research 20.10 p1663-1668.

[15] Economou M, Richardson C, Gramandani C, Stalikas A, Stefanis C (2009), “Knowledge about schizophrenia and attitudes towards people with schizophrenia in Greece”, International Jour-nal of Social Psychiatry, 2009 Jul; 55(4): p361-71.

[16] Fillmore, H. Sanford (1965), Psychology: A Scientific Study of Man, Wadsworth Publishing Company.

[17] Kee-Lee Chou, Ki-Yan Mak, Po-Kin Chung, David Chan, Kimmy Ho (1996), “Attitudes To-wards Mental Patients in Hong Kong”, International Journal of Social Psychiatry 42: p213-219.

[18] M Shinde, A Desai, S Pawar (2012), “Knowledge, Attitudes and Practices among Caregivers of Patients with Schizophrenia in Western Maharashtra”, International Journal of Science and Research Volume 3 Issue 5, May.

[19] Magaru M. (2012), “Knowledge, Attitudes And Practices Of Caregivers of Patients With Schizophrenia In Port Moresby, Papua New Guinea”, Pacific Journal of Medical Sciences: Vol.10, No.1, June 2012.

[20] Markku Ojanen (1992), “Attitudes Towards Mental Patients”, International Journal of Social Psychiatry 38: p120-130.

[21] Nazan Aydin(2003), “Attitudes of Hospital Staff Toward Mentally Ill Patients in a Teaching Hospital, Turkey”, International Journal of Social Psychiatry, March 2003 49: p17-26.

[22] Oskamp. S, Attitudes and Opinions, Prentice-Hall, INC. Englewood Cliffs, New Jersey 07632, 1997.

[23] World Federation for Mental Health (2014), Caregiving and Mental Illness, Occoquan, VA 22125 USA.

[24] World Federation for Mental Health (2014), Living with Schizophrenia, Occoquan, VA 22125 USA.

NGHIÊN CỨU KHOA HỌC

85SỐ 09 - THÁNG 11/2015