nguy bien

BÀI 4: CÁC DẠNG NGỤY BIỆN

Ngụy biện là sự cố ý vi phạm các quy tắc logic

trong lập luận nhằm mục đích đánh lạc hướng

người nghe, người đọc, làm cho người khác

nhầm tưởng cái sai là cái đúng và cái đúng là sai.


Ngụy biện có thể được chia làm 2 dạng chính:

Ngụy biện không tương hợp: là những lập luận mà tiền

đề (hay luận cứ) không có mối quan hệ một cách logic

với kết luận được rút ra.

Ngụy biện tương hợp: là những lập luận mà tiền đề

(hay luận cứ) có mối quan hệ logic với kết luận nhưng

luận cứ chứng minh cho kết luận không đầy đủ hoặc

sai lầm.


Một mệnh đề chỉ tương hợp với một mệnh đề khác khi nó cung cấp ít nhất một lý lẽ để chứng minh mệnh đề thứ hai là đúng hay sai.

Có 3 cách để nhận biết một mệnh đề tương hợp hoặc không tương hợp với một mệnh đề khác:

Mệnh đề tương hợp khẳng định (positively relevant) với mệnh đề khác khi nó cung cấp lý lẽ chứng minh rằng mệnh đề thứ hai đúng.

Mệnh đề tương hợp phủ định (negatively relevant) với mệnh đề khác khi nó cung cấp lý lẽ chứng minh rằng mệnh đề thứ hai sai.

Mệnh đề không tương hợp một cách logic với mệnh đề khác khi nó không cung cấp bất cứ lý lẽ nào để chứng minh mệnh đề thứ hai đúng hay sai.


“Một người được giáo dục rất cẩn thận và chu đáo sẽ

trở nên vô cùng lố bịch nếu chúng ta tách anh ta ra

khỏi những gì mà anh ta được giáo dục”.

(Will Rogers)

4.1. Ngụy biện không tương hợp


Tấn công cá nhân Dựa vào tình cảm

Tấn công vào động cơ Lập luận vòng quanh

Dựa vào uy tín cá nhân Bù nhìn

Dựa vào đám đông Hai sai thành đúng

Dựa vào sức mạnh Lập luận phức hợp

Cá trích đỏ (đánh tráo luận đề)

Ví dụ:

Giáo sư Trần đang thuyết phục sinh viên lớp tôi chấp nhận học

môn nhạc cổ điển vào học kỳ này. Nhưng ông ta là một người vô

cùng ích kỷ và tự cao. Tôi không muốn nghe bất cứ gì ông ta nói.


Tấn công cá nhân

Người lập luận phủ định lập luận của người khác bằng việc tấn

công vào tính cách của người đó mà không chứng minh lập luận

của người đó đúng hay sai.

1. X là một người xấu tính.

2. Do đó, lập luận của X hoàn toàn sai.

Ví dụ:

Một doanh nhân vốn là cựu sinh viên đang thuyết phục lãnh đạo

nhà trường nên xây một khu kí túc xá mới cho sinh viên trường.

Nhưng anh ta lại là giám đốc công ty chuyên xây dựng chung cư.

Anh ta sẽ có nhiều cơ hội để công ty anh ta được ký hợp đồng này.

Hiển nhiên là sự thuyết phục của anh ta không đáng tin cậy.


Tấn công vào động cơ

Người lập luận chỉ trích động cơ tiến hành lập luận của người khác

chứ không quan tâm đến bản thân lập luận đó.

1. X có những động cơ đáng ngờ.

2. Do đó, lập luận của X là không chính xác.

Ví dụ:

Khi một giáo viên nói rằng hai đường thẳng song song không bao

giờ cắt nhau, có học sinh nghi ngờ điều đó và đòi hỏi phải được giải

thích. Sau khi cố gắng giải thích mà không đạt và học sinh đó vẫn

chưa chịu công nhận, giáo viên bèn nói: “Euclide đã khẳng định như

vậy, em không tin Euclide sao?”.


Dựa vào uy tín cá nhân

Người lập luận không đưa ra dẫn chứng hay lý lẽ để chứng minh

cho lập luận mà dựa vào uy tín của người khác để thay thế.

1. X là người có uy tín.

2. Vì vậy mọi lập luận của X đều đúng.

Ví dụ:

Tôi vượt đèn đỏ có sao đâu. Ai cũng vượt đèn đỏ trước tôi mà.

Không thể phạt tôi vì tuần trước nghỉ học. Tới nửa lớp nghỉ học cơ mà.


Hai sai thành đúng

Khi một người cố gắng bào chữa cho hành động sai trái của mình

bằng việc lý giải rằng những người khác có hành động sai trái hơn.

1. Những người khác cũng phạm những lỗi sai trái như vậy.

2. Do đó hành động sai trái của tôi được bào chữa.

Ví dụ:

Một giám đốc ra lệnh cho kế toán phải chi một khoản tiền sai

nguyên tắc. Người kế toán phản đối, nói rằng làm như vậy là

trái nguyên tắc hành chính. Khi đó, vị giám đốc nói: “Cứ làm

như tôi nói, chắc chắn sẽ đúng. Nếu anh không làm, tôi sẽ cho

anh biết…”.


Dựa vào sức mạnh

Khi người lập luận đe dọa dùng sức mạnh hay quyền lực đối với

người nghe và những đe dọa này không tương hợp với sự đúng

đắn của kết luận người lập luận.

Sự sợ hãi là một động cơ đầy sức mạnh để dẫn chúng ta

đến những hành động sai trái.

Ví dụ:

Em biết là em đã vắng nửa số buổi học môn của thầy và bài thi

dưới trung bình. Nhưng học kỳ này có quá nhiều chuyện xảy đến

với em. Đầu tiên là con chó cưng của em chết, rồi đến bạn gái em

đòi chia tay. Em đã cố gắng nhưng cũng chỉ được 4 điểm. Liệu

thầy có thể phúc khảo cho em lên 5 điểm được không ạ?


Dựa vào tình cảm

Khi người lập luận cố gắng kêu gọi sự thương hại và cảm thông

từ phía người khác mà không liên quan đến sự đúng đắn của kết

luận mà người lập luận đưa ra.

1. Lý do A được đưa ra với mục đích kêu gọi sự cảm thông.

2. Do đó, kết luận B là đúng.

Ví dụ:

Hầu hết mọi người vào thời Trung cổ châu Âu đều tin rằng trái

đất là trung tâm của vũ trụ, nên khi Copernicus phản đối thì có

nghĩa là ông ta sai?


Dựa vào đám đông

Người lập luận đưa ra lý lẽ rằng hầu hết mọi người đều tin vào lập

luận đó nên kết luận được rút ra từ lập luận đó là đúng đắn.

1. Hầu hết mọi người đều tin và thực hiện điều X.

2. Vì vậy, điều X là đúng đắn.

Ví dụ:

Hương và Thủy đang tranh cãi về việc dọn dẹp phòng ở:

Hương: Tụi mình phải dọn phòng sạch sẽ chứ. Trông bừa bãi quá.

Thủy: Sao vậy, tụi mình mới chuyển qua hai tuần mà. Hay cậu muốn tụi mình phải

quét dọn hàng ngày?

Hương: Mình không nói gì về việc quét dọn hàng ngày. Cậu chỉ muốn ôm khư khư

cái đống đồ đạc cũ của cậu mãi thôi, mấy thứ trông dị hợm không chịu được.


Bù nhìn

Khi người lập luận cố tình xuyên tạc lập luận của người khác

nhằm biến lập luận đó trở nên dễ tấn công hơn.

1. A có lập luận X.

2. B đưa ra lập luận Y (là sự bóp méo, suy diễn từ lập luận X).

3. B tấn công lập luận Y.

4. Do đó, lập luận X sai.

Ví dụ:

Trong đại hội cán bộ nhà trường, khi các thành viên đang chất vấn hiệu trưởng về việc triển khai kế hoạch dự báo nhu cầu việc làm cho sinh viên, hiệu trưởng trả lời: "Tôi tin rằng việc dự báo chính xác nhu cầu việc làm sẽ là nhiệm vụ quan trọng cho sinh viên khi tốt nghiệp. Và tất cả chúng ta đều tán thành việc đó. Vấn đề việc làm rất quan trọng vì nó liên quan đến thu nhập của từng người. Như chúng ta đã biết, nhà trường đang gặp khó khăn về ngân sách và chúng ta không mới tiền lương của ta bị ảnh hưởng. Vì thế, sẽ là đúng đắn nếu chúng ta tích cực mua trái phiếu chính phủ".


Cá trích đỏ (đánh tráo luận đề)

Người lập luận thay thế luận đề ban đầu bằng một luận đề mới không

tương đương với luận đề ban đầu, sau đó chứng minh luận đề mới một

cách chặt chẽ và cuối cùng tuyên bố đã chứng minh được luận đề ban đầu.

1. Luận đề A đang được tranh luận.

2. Luận đề B được đưa ra dưới vỏ bọc có liên quan đến luận đề A (trong khi thực tế

không phải vậy).

3. Luận đề B được chứng minh đúng.

4. Do đó, luận đề A là đúng đắn.

Ví dụ:

Câu chuyện Trạng Quỳnh về đào trường thọ.


Lập luận phức hợp

Khi người lập luận dùng một từ khóa trong lập luận với hai

(hoặc nhiều hơn) nghĩa khác nhau.

Ngụy biện bằng lập luận phức hợp rất khó nhận ra vì

chúng xuất hiện một cách dường như rất hợp lý, trong

khi thực tế không phải vậy.

Ví dụ:

Tôi có quyền nói bất cứ gì tôi muốn bởi vì tôi có quyền nói bất

cứ gì tôi lựa chọn.


Lập luận vòng quanh

Khi một người vi phạm yêu cầu đối với luận cứ, ở đó luận cứ

không được chứng độc lập với luận đề.

Có A bởi vì có B, có B bởi vì có A.

4.1. Ngụy biện tương hợp

Ngẫu nhiên Nhân quả sai

Dựa vào sự kém cỏi Lập luận vòng quanh

Đen – trắng Diễn đạt mập mờ

Khái quát hóa vội vã Suy luận xác suất

Ví dụ:

Một người lập luận rằng khi làm những việc quan trọng trong đời như cưới xin, làm nhà, lập công ty kinh doanh, .v.v… ta phải chọn ngày lành, nếu không thì sẽ không thành công hoặc không hạnh phúc Cặp chàng trai và cô gái nọ - anh ta nêu ví dụ - yêu nhau thắm thiết, được gia đình và bạn bè ủng hộ. Họ tổ chức cưới xin vào một ngày lẻ theo âm lịch, một ngày không tốt. Và chỉ một năm sau họ đã chia tay.


Ngẫu nhiên

Khi một sự kiện ngẫu nhiên xảy ra được người lập luận coi là

có tính quy luật.

Những điều mê tín dị đoan luôn gán cho những cái

ngẫu nhiên những động cơ có mục đích.

Ví dụ:

Có thể khẳng định rằng không thể có sinh vật có trí tuệ nào khác trong vũ trụ ngoài con người, vì nếu có thì khoa học đã phát hiện ra các sinh vật đó rồi.


Dựa vào sự kém cỏi

Đòi hỏi một điều gì đó là đúng đắn chỉ bởi không ai có thể

chứng minh rằng nó sai.

1. Không ai chứng minh rằng X sai.

2. Vậy X đúng.

Ví dụ:

Khi lựa chọn ứng cử viên lớp trưởng, một sinh viên phát biểu: “Chúng ta nên bỏ phiếu cho một người có trách nhiệm và khả năng quản lý nbạn Phong hoặc chúng ta sẽ phải đối mặt với hậu quả là tổ chức lớp ta sẽ rối loạn, tôi tin rằng không ai trong chúng ta muốn điều đó xảy ra.


Đen – trắng

Người lập luận chỉ thấy và nêu lên các khả năng đối lập nhau,

và cho rằng nếu cái này đúng thì cái đi phải sai.

Những tình huống trong thự tế luôn có nhiều hơn

các khả năng khả dĩ.

Ví dụ:

Người Na Uy rất lười biếng. Tớ có hai người bạn cùng

phòng nguời Na Uy, họ không bao giờ chịu dọn dẹp

phòng và làm bài tập về nhà.


Khái quát hóa vội vã

Người lập luận sử dụng suy luận quy nạp để đi đến kết luận

tổng quát sau khi khảo sát rất ít trường hợp riêng.

Khái quát hóa vội vã có thể dẫn đến tư duy

đóng khuôn (stereotyping).

Ví dụ: Có một ông vua hiếu chiến. Ông ta muốn đánh nhau với nước Ba Tư, nhưng không tin lắm vào

khả năng mình sẽ chiến thắng . Ông bèn tới cầu ở một ngôi đền nổi tiếng linh thiêng để xin lời phán của thần linh. Thần phán như sau:

Nếu đánh nhau với Ba Tư, một vương quốc hùng mạnh sẽ bị phá tan tành.

Ông vua ngu ngốc này cả mừng, vội đem quân tiến đánh Ba Tư. Nhưng ông đã đại bại. Chỉ mình ông trốn thoát. Buồn rầu , hối hận và căm giận, ông ta lén gửi thư đến trách thần linh đền nọ đã phán sai với bút danh người cầu xin tức giận. Ít lâu sau, người coi đền nọ gửi thư trả lời:

Thần linh đâu có nói sai. Chẳng phải là một vương quốc hùng mạnh – vương quốc mà ông trị vì – đã bị phá tan tành đó sao!

Đúng vậy, câu “Một vương quốc hùng mạnh sẽ bị phá tan tành” là mơ hồ.Vương quốc nào sẽ bị phá tan? Nếu Ba Tư thua thì câu của thần linh vẫn đúng.


Diễn đạt mập mờ

Người lập luận cố tình hành văn một cách mập mờ để sau đó

giải thích theo ý mình.

Ví dụ:

1 nhỏ hơn 100

2 nhỏ hơn 100

3 nhỏ hơn 100

………………..

99 nhỏ hơn 100

1,2,3,….99 đều là các số tự nhiên

Vậy mọi số tự nhiên đều nhỏ hơn 100.


Suy luận xác suất

Người lập luận sử dụng các phương pháp suy luận cho kết quả

đúng với một xác suất nhất định, nhưng lại coi các kết quả đó

như điều khẳng định chắc chắn.

Ví dụ: Một trong những nguyên nhân thật sự của việc chính quyền Mỹ tiến

hành chiến tranh với Iraq là các nguồn lợi dầu mỏ to lớn ở quốc gia này, nhưng họ lại nói rằng nguyên nhân là chính quyền Saddam Hussein phát triển và cất giữ nhiều loại vũ khí hủy diệt hàng loạt. Thật ra đó chỉ là cái cớ mà thôi.


Nhân quả sai

Nhà ngụy biện cố tình lấy nguyên cớ thay cho nguyên nhân để biện

minh cho hành động của mình, hay để thuyết phục người khác.

nguy bien

Education