nie - chcę żyć andrzej setman

Andrzej Setman

nie… chcę żyć

2

© Andrzej Setman www.setman.pl

www.setman.com.pl

[email protected]

Fotografię na okładkę wykonała:

Alicja J. Piwnicka

Redakcja stylistyczna i adjustacja:

Elżbieta Halina Michalak

Seria limitowana – wydana dla: www.nlp.net.pl

Warszawa, 10 październik 2008 (wydanie drugie)

3

Książka ta - to jest dedykowana

Marcie – tłumaczce, dzięki której zrozumiałem, że największym kłamstwem duszy jest

‘bycie szczęśliwą życiowo’…

Życie jest cierpieniem wtedy, gdy jesteśmy kurczowo przywiązani do wyimaginowanej wizji

nas samych i naszego życia. Wyjściem z cierpienia jest akceptacja.

Budda

4

Dziękuję Krystynie Matlingiewicz, genialnej bioenergoterapeutce,

i jej mężowi Stanisławowi Matlingiewiczowi, niezwykłemu konstruktorowi –

za miejsce do pisania, tłumaczenia i przeżycia dwóch najpiękniejszych tygodni na tym świecie.

Dziękuję Annie Różańskiej – za (chwilowe) uratowanie mojej wiary w Człowieka,

co zmusiło mnie do zmiany poglądów i treści tej książki...

Dziękuję ks. Jarosławowi Szymczakowi – za (krótkotrwałe) uratowanie mojej wiary w KK,

co zmusiło mnie do zmiany poglądów i treści tej książki...

Dziękuję Małgosi Dziubek – za wiarę we mnie i konkretną pomoc, ułatwiającą dokończenie tej książki.

Dziękuję Janowi i Antoniemu za to, że książka

ta…

5

Najcenniejsze chwile rodzą się w lęku Wtedy myślałem, że jest to najgorszy miesiąc w moim

życiu. Miałem potwornego doła. Teraz, kiedy patrzę już na wszystko z perspektywy

czasu, odbieram to zupełnie inaczej. Nie dlatego że wspomnienia oglądane z oddali tracą na ostrości i nie kaleczą równowagi emocjami. Wprost przeciwnie, moje emocje są dziś jeszcze silniejsze, ale teraz są inne, zupełnie inne!

Katastrofa przyszła nagle. Nie zapowiadały jej żadne znaki na niebie i ziemi. Jak fala tsunami, która w jednej chwili zmiata luksusowe wille przygotowane dla bogatych turystów, gdzie życie wydaje się rajem.

Może zbyt długo żyłem w euforycznym poczuciu szczęścia, przekonany, że należy mi się ono jak psu zupa?

(…tymi samymi słowami zacznie się również moja następna książka …)

Oczywiście sam sobie nagrabiłem. Przez kilka miesięcy, po nocach, zapisywałem swoje przemyślenia i spostrzeżenia o względności moralności, która wcale nie jest tak stała jak prędkość światła w teorii Einsteina. Miały się one stać wiekopomnym dziełem, które chciałem zostawić potomnym, aby byli bodaj ociupinkę szczęśliwsi.

Gotowy rękopis dałem do przeczytania jednemu z moich najlepszych przyjaciół i współpracowników, księdzu Jarkowi S. Obiecał, że nie przekaże go dalej, ale pewnie zafascynowany moim nietypowym potraktowaniem trudnego tematu moralności autorytetu, pokazał go wicedyrektorce instytutu.

Chyba napisałem szczerzej niż mogli to zaakceptować zwykli zjadacze chleba i bułek z masłem, inaczej mówiąc wyszło mi ostrzej, niż przypuszczałem. Za mocno doprawiłem tekst intensywnym posmakiem prawdy, niczym uliczny kucharz w Dehli, który smarując dżapatti sosem z soczewicy, nie ma

6

zielonego pojęcia, że dla białego turysty jest to obrzydliwie żrąca ciecz, wypalająca gardło i wnętrzności.

Most, zamiast stać się kładką do zrozumienia i zaakceptowania doskonałości natury ludzkiej, wywołał na uczelni prawdziwe trzęsienie ziemi. Kilka utytułowanych bab, które rozminęły się z powołaniem niczym autobus pośpieszny z przystankiem na żądanie, wytoczyło przeciwko mnie najcięższe działa. Najzacieklej o „dobre imię uczelni” walczyła nasza wicedyrektorka, Adriana, jednocześnie przewodnicząca Komisji Etyki. Trzęsła instytutem niczym chłopka pościelą wietrzącą się na płocie przed chałupą. Złośliwi przezywali ją „Deska”. Nie tylko dlatego że była płaska i chuda jak szczapa, lecz, jak twierdzili niecierpiący jej studenci, musiała być „permanentnie niedoheblowana”. Wydawało się, że mogłaby być szczęśliwą kobietą, piastując wysokie stanowisko u boku męża Karola i hodując córkę podobną do niej jak kropla wody nie tylko z urody, ale i z paskudnego charakteru. Karol, słynny założyciel instytutu, był ponad dwadzieścia lat starszy od swojej żony. Ożenił się z Adrianą ćwierć wieku temu, ale stanowisko wicedyrektora załatwił jej dopiero wtedy, kiedy po przebojowej obronie dostała tytuł doktora etyki. Właściwie to już tego dnia przekazał jej kierownictwo instytutu i z pokorą starca zaakceptował wszystkie decyzje żony, nawet te najbardziej bzdurne i niekorzystne dla instytutu.. Najstarsi pracownicy wspominali z rozrzewnieniem czasy sprzed panowania Adriany, kiedy uczelnia przypominała raczej komunę, a atmosfera w pracy – obóz harcerski. Dziś instytut zamienił się w obóz karny, pełen kapusiów-hipokrytów i zauszników, w którym dyrektor znał najintymniejsze sprawy swoich więźniów, przyrzekających miedzy sobą, że komu jak komu, ale znienawidzonej władzy, to oni nigdy nie doniosą ani słowa o prywatnym życiu skazańców.

Nietypowa osobowość Adriany składała się z dwóch absolutnie różnych elementów: moherowych poglądów wygłaszanych ex cathedra do słuchaczy oraz publikowanych

7

przez nią artykułów i prac naukowych, które czytałem z nieskrywanym zachwytem nad jasnością umysłu i logiką rozumowania, dostępną zazwyczaj tylko facetom. Nikt ze współpracowników nie zarejestrował nigdy najmniejszej oznaki radości na szaro-fajansowej facjacie wicedyrektorki. Żal mi się zrobiło tej kobiety (a i to tylko na krótką chwilę) jedynie w momencie, kiedy się dowiedziałem się, że jej córka leży w szpitalu z postępującą chorobą nerek i nie ma szans na wyleczenie.

Najdotkliwiej potrafi drugiemu człowiekowi dokopać kobieta, która nie mogąc być księdzem, zostaje wykładowcą etyki i zamiast przekazywania wiedzy walczy o moralność pracowników uczelni z równą zawziętością, co ja w kuchni z mrówkami faraona. Nikt tak sprawnie nie potrafi złamać ręki jak chirurg, nikt nie potrafi napisać tak grafomańskiego wiersza jak poeta

Moja przełożona była mistrzynią manipulacji i tortur, jakich nie powstydziłby się nawet oficer śledczy NKWD, i to z długoletnim stażem. Nikt tak boleśnie nie zgnoi drugiego człowieka jak psycholog. A ona właśnie była psychologiem!

Inkwizytorka Adriana zwołała „komisję” składającą się z wystraszonych marionetek uczelnianych z ustami zaklejonymi pseudokatolicką moralnością.

Most był fikcją literacką opartą na kilku faktach, na których kanwie snułem pajęczynę przemyśleń o prawie do wolności poglądów i odpowiedzialności za własne czyny i głęboko ludzkie emocje, co przecież nie zależy od wykonywanego zawodu czy wykształcenia. Szacowne gremium zrobiło z tego dowód rzeczowy mojego nieetycznego postępowania.

Gdyby Andersen jeszcze żył, to komisja niechybnie skazałaby go za molestowanie dziewczynki z zapałkami, jako wystarczający powód podając stopień zawilgocenia draski na pudełku, uniemożliwiający zaiskrzenie przez pocieranie.

8

Nawet mnie nie pytając, ile prawdy mieści się wśród myśli przelanych na papier, zawieszono moje prawo do wykonywania zawodu i jako karę dodatkową zabroniono mi wstępu na uczelnię. Nie wolno mi było kontaktować się ze studentami, abym przypadkiem nie znalazł wśród nich kogoś, kto myśli podobnie jak ja i byłby gotów wysłuchać mojej opowieści. Studentów zastraszono groźbą natychmiastowego relegowania z uczelni w przypadku, gdyby przypadkowo nie przeszli na mój widok na drugą stronę ulicy albo pozwolili sobie na przypadkowy kontakt wzrokowy ze mną.

Wyświęcając się orężem wyciągniętym do walki o słuszną sprawę, Adriana broniła czystości szeregów kadry wykładowczej z bezwzględnością zaprawioną śmiercionośnym jadem, jakby znów chodziło o czystość rasy.

Jedyną życzliwą mi duszą pozostała Dorota, sekretarka wicedyrektorki. Wiele ryzykując, przekazywała mi nowości, jakich udało jej się dowiedzieć. Gdyby nie ona, żyłbym w nieświadomości tego, co mi szykują. Nie wiem, dlaczego to robiła. Może była jedynym Człowiekiem zabłąkanym pośród fanatyków nienawiści skrzętnie skrywanej pod moherowymi poglądami?

Po nocach śniły mi się stosy moich książek płonące na uczelnianym boisku, a w blasku tego ogniska kopulowały nagie marionetki z rady uczelnianej, konwulsyjnie poruszając się w rytmie wystukiwanym przez wicedyrektorkę.

Czułem, że wszystkie złe moce, odprawiając sąd nad moją wyobraźnią, chcą mi odebrać już nie tylko pracę czy godność, ale i życie.

Zostałem bez pracy, z zaciągniętym właśnie kredytem na sportowy samochód. Cóż, lubię samochody równie namiętnie jak Dean Martin, a więc w tym samym stopniu, w jakim projektanci samochodów nienawidzą drobnych ciułaczy kupujących małolitrażowe atrapy produkowane w milionach egzemplarzy.

9

Kiedy sprawa nabrała rozgłosu, a ja straciłem stały dochód, bank natychmiast zatroszczył się o wbicie ostatniego gwoździa do mojej finansowej trumny, odbierając mi moje porsche i wystawiając je na licytację. Poszło za marne grosze w ręce jakiegoś dorobkiewicza oszczędzającego na syntetycznym oleju.

Jeszcze miałem gdzie mieszkać. Okres wypowiedzenia najmu mieszkania wynosił na szczęście trzy miesiące zapłacone z góry. Nie miałem za to najmniejszej chęci do walki z Armią Zbawienia Moralności Uczelnianej. Zostałem z drobnymi oszczędnościami, dzięki którym mogłem przeżyć najbliższy kwartał.

Nie wierząc w sprawiedliwość losu – przecież los ma tyle wspólnego ze sprawiedliwością, ile sądownictwo byłego ZSRR z prawem – bezczynnie czekałem na wyrok Drętwego Gremium mający zapaść za miesiąc. Wynik tego pseudoprocesu był dla wszystkich, a więc także i dla mnie, tak oczywisty jak wynik meczu polskiej reprezentacji na mistrzostwach świata.

Zmuszono mnie do zastanowienia się, czy to, co robię, jest tym, co chciałbym robić, gdybym mógł robić to, co chcę robić. Most, który miał być powieścią dla ludzi myślących, stał się dla mnie drogą na drugi brzeg rzeki wątpliwości, gdzie rośnie zawsze zielony sens (a może senes?).

Właśnie w tamtych trudnych dniach, pełnych zwątpienia w sens pracy, życia i czegokolwiek, zaczęła we mnie kiełkować niewidzialna roślinka o nazwie nadzieja. Nawet się tego nie spodziewałem, bo przecież w Biblii nie napisano, że najcenniejsze chwile rodzą się w lęku.

10

Życie zacznie się następnego dnia Szedłem zamyślony po Mariahilferstrasse. Zgnębiony

i załamany, nie wiedziałem, co jeszcze mógłbym zrobić, żeby nie myśleć w kółko o jednym i tym samym. Podobno kobiety w takich trudnych życiowo chwilach oglądają wystawy sklepowe, żeby odwrócić uwagę od prozy życia. Spróbowałem i ja, w nadziei, że to zadziała i w moim przypadku. Ale żadne spodnie, szkło, obrazy, komputery nie zajęły mojej uwagi na tyle, by zmienić temat, który bez reszty zaprzątał moje bardzo szare od myślenia komórki mózgowe. Chyba podobnie czuje się turysta zakopany przez rozbawionych urlopowiczów w piasku na plaży – niby chłodno i przyjemnie, ale bez pomocy z zewnątrz nigdy nie wydobędzie się z dołka.

Pod biurem podróży zobaczyłem reklamę: last minute * niezwykła okazja * pięciogwiazdkowe hotele * tydzień pobytu * Malta * za psie pieniądze. Stałem pod tym ogłoszeniem chyba z kwadrans, zanim zdecydowałem się zapytać, czy są jeszcze wolne miejsca.

Były – dwa. Odstałem jeszcze dziesięć minut, zanim dotarło do

mnie, że przez ostatnie pół godziny ani razu nie pomyślałem o dręczącym mnie problemie, bo myślałem już tylko o Malcie. Czyżby to dobry los, który zapragnął uchronić mnie przed chorobą umysłową, podrzucił takie rozwiązanie?

Musiało minąć jeszcze kilka dni, żebym sobie w końcu uświadomił, że zdarza mi się to nie po raz pierwszy. Ileś lat temu uratowałem swoje zdrowie psychiczne, zajmując się pasją, zamiast myśleniem.

Ruszyłem dziarsko do bankomatu, a potem zapłaciłem za wycieczkę. Pomyślałem, że jeżeli nie dzisiaj, to życie zacznie się następnego dnia.

11

Sikanie niesie wiele informacji Odlot na Maltę opóźnił się o trzy godziny. Wcale mnie

to nie zdziwiło, pasowało jak ulał do mojego pecha. Wreszcie wystartowaliśmy. Z okien samolotu widać było gwiaździste niebo i nic więcej.

W drugiej godzinie lotu wśród pasażerów zapanowała nie dająca się nie zauważyć atmosfera nerwowości, tak jak nie da się nie poczuć w przepełnionym tramwaju smrodu przepoconych skarpetek niewiadomego pochodzenia. Prawy silnik samolotu zaczął wydawać dźwięki przypominające pisk zarzynanej kaczki. A na dodatek wypluwał na przemian kłęby dymu i języki ognia doskonale widoczne na tle czarnej pustki za oknem. Połowa pasażerów wpadła w panikę, powyciągała różańce i kartki papieru, na których chciała zapisać swoje ostatnie cenne myśli. Wreszcie pojawiła się stewardessa. Byłem przekonany, że powtórzy komunikat o wyjściach awaryjnych i kamizelkach ratunkowych. Nie! Najspokojniej w świecie kazała nam zapiąć pasy i ze stoickim spokojem poinformowała, że z powodu złych warunków atmosferycznych zmuszeni jesteśmy lądować na lotnisku w Larnace.

Patrzyłem z zachwytem i podziwem na to, jak kobieta potrafi pięknie kłamać, i to w żywe (jeszcze) oczy. Robiła to z wdziękiem dziewczyny udającej orgazm w czasie stosunku z facetem, który mógłby być jej ojcem. Przecież nawet ostatni niewidomy debil na pokładzie nie mógłby przeoczyć kilkunastometrowych płomieni buchających z prawego silnika, a głuchy nie usłyszeć rzężenia dożynanej kaczki. A jednak ta informacja, tak kłócąca się z rzeczywistością rozświetlającą pomarańczowym blaskiem wnętrze samolotu, uspokoiła pasażerów. Gdyby stewardessa opowiedziała o Czerwonym Kapturku, to większość pasażerów nie tylko by go zobaczyła, ale jeszcze poczułaby zapach szarlotki w koszyczku przykrytym lnianą serwetką, przeznaczonej dla chorej babci. Pewnie im tragiczniejsze jest położenie człowieka – tym łatwiej jest mu

12

uwierzyć w najbzdurniejszą bajkę i poddać się hipnozie, to znaczy bardziej wierzyć w cudze słowa niż w otaczającą rzeczywistość.

Wraz ze zbliżającymi się światłami jakiejś wyspy rosło moje rozczarowanie. Już się szykowałem do nagłej kąpieli w Morzu Śródziemnym i nawet paszport przełożyłem do majtek, żeby nie utrudniać pracy policji. Pomyślałem sobie, że jeżeli uznają mnie za zaginionego, to sprawa będzie się ciągnąć jak wycieczka turystów zwiedzających mauzoleum Lenina, łatwa identyfikacja zwłok natomiast z pewnością przyspieszy wypłatę ubezpieczenia mojej eksżonie, która pozostała moim najwierniejszym przyjacielem. Nie byliśmy małżeństwem już od pięciu lat, ale wolałem, żeby to ona przez kilka chwil wspominała mnie życzliwiej niż zwykle, niżby linie lotnicze miały przelać odszkodowanie na prywatne konto swojego prezesa.

Ślicznie musiał wyglądać z wieży kontrolnej nasz samolot świecący czerwonoszarą smugą. Niestety całe widowisko skończyło się bez dodatkowych fajerwerków. Po wykonaniu trzech czy czterech rund honorowych wylądowaliśmy całkiem gładko na płycie lotniska. Samolot został otoczony przez rój samochodów migających różnokolorowymi kogutami informującymi, że bycie w centrum uwagi oznacza niebezpieczeństwo.

Nasza grupa tanich wycieczkowiczów, napalonych, aby za psi grosz odpocząć w luksusowych hotelach, ugrzęzła na lotnisku w Palermo. W jej skład wchodziło siedemnastu zgorzkniałych emerytów udających milionerów, dwójka zakochanych (ci najgłośniej płakali ze szczęścia po wylądowaniu), pięciu facetów mruków, zapewne lecących na podryw, nieświadomych tego, że wrócą jeszcze bardziej mrukliwi, bo przed sezonem nie ma co podrywać, nie licząc dwudziestu emerytek pochlipujących z zupełnie dla mnie niezrozumiałej radości, że jeszcze żyją.

13

Czekaliśmy na zastępczy samolot, który miał mieć lepsze „warunki atmosferyczne”. W „bagażu podręcznym”, jak szumnie nazwano moją plastikową reklamówkę, miałem tylko jedno czasopismo, które przeczytałem już w Wiedniu, kiedy czekałem na odlot. Nie mając nic lepszego do roboty, znudzony, spacerowałem po lotnisku. Oczywiście nie pozwolono nam opuścić terenu dworca lotniczego, ani nie wydano bagażu. Odwiedziłem wszystkie sklepy bezcłowe, wszystkie kawiarnie z kawą, spróbowałem mało jadalnych słodyczy i zżarłem chyba z tuzin przepysznych ciasteczek zrobionych chyba z wysuszonego makaronu. W końcu zacumowałem w jakimś barze i wlałem w siebie sporą porcję Ouzo. Zaczęło świtać. Za brudnymi szybami portu lotniczego majaczył nasz samolot, osmalony „warunkami atmosferycznymi”. Gdy zrobiło się całkiem jasno, zepchnięto go gdzieś na skraj lotniska, żeby nie straszył i tak już wystarczająco przerażonych pasażerów.

Zaczęło się robić tłoczno. Bałem się odejść od swojego stolika, bo kłębiący się tłum włoskich turystów z żonami i rozwrzeszczanymi bambini natychmiast zająłby moje miejsce.

Oczywiście nikt nas nie informował, co się dzieje i jak długo będziemy tu tkwić. Kwadranse, dni? Powiedziano nam tylko, że po każdych ośmiu godzinach czekania należy się posiłek na koszt linii lotniczych.

Z nudów zacząłem obserwować cycatą blondynkę. Jej dojrzała uroda i kształty sprawiły, że nieświadomie zwróciłem na nią uwagę, ale kiedy się rozejrzałem, okazało się, że większość facetów się na nią gapi – z rozdziawionymi gębami, śliniąc się, jakby żarli cytrynę. Pewnie zdążyła się już przyzwyczaić do tego, że zawsze znajduje się w centrum zainteresowania i nie zwracała na nich uwagi. Zachwyt mężczyzn przyjmowała z delikatną emfazą i niewymuszoną swobodą. Słowiańską urodą przypominała Polkę, która łowicki pasiak wymieniła na elegancką garsonkę, podkreślającą jej zgrabną figurę. Obok niej kręciły się dwie dziewczyny. Starszą

14

z nich, prawdopodobnie już pełnoletnią, wziąłbym za czystej krwi Sycylijkę, gdybym ją spotkał na ulicach Palermo. Miała tak niezwykłą urodę, że gdyby wystartowała w konkursie na Miss Syrakuz, z pewnością swoim czarującym uśmiechem zdyskwalifikowałaby wszystkie konkurentki. Młodsza, ruda, wyglądała jak krzyżówka arabskiej i wschodniej urody, ale jej humor pozostawał w stanie permanentnej hibernacji, jakby chciała wyrównać średnią statystyczną poczucia humoru tej trzyosobowej grupki. Nic dziwnego, jej twarz pokryta była niezliczoną ilością krostek trądziku młodzieńczego, co upodobniało ją do przejrzałego sera pleśniowego.

Dostrzegłem jeszcze, że starsza dziewczyna bezskutecznie starała się rozbawić tę młodszą, którą czekanie na samolot nudziło tak samo jak mnie. Ich opiekunka ze stoickim spokojem siedziała na krześle i patrzyła w przestrzeń, uśmiechając się delikatnie, jak uciekinier powracający po długim wygnaniu do ojczyzny. Po jakimś czasie blondyna przysnęła, rysy jej twarzy rozprostowały się i sztuczny uśmiech zniknął. Zauważyłem w tych rysach jakąś zaciętość, szczególnie silną w zmarszczkach nad górną wargą, jakby maska zmięta ręką niewprawnego scenografa nie mogła się do końca rozprostować.

Wypijając piąte (a może siódme?) Ouzo, straciłem nimi zainteresowanie i przestałem snuć domysły, kim są, tym bardziej że dziewczyny rozmawiały między sobą po grecku. Znałem tylko kilkanaście słów tego języka, przypominał mi skrzypienie drzwi do kibla w domu mojej babki. W nocy często otwierał je dziadek, którego sikanie niosło wiele informacji o stanie jego prostaty.

15

Kelnerzy są panami losu? Wszystko się kiedyś kończy. Po południu skończyło się

również i nasze czekanie na samolot. Zająłem miejsce w części dla palących i zasnąłem. Pragnąłem tylko jednego – oderwać się od wszystkich problemów dostarczonych mi przez Uniwersyteckie Towarzystwo Pseudoczystości i spędzić kilka bezsensownie pustych dni gdzieś na greckim wybrzeżu. Wszystko jedno gdzie, wszystko jedno jak. W mojej walizce kilkanaście książek czekało na tę chwilę, kiedy rozchylę je jak skrzydła motyla, aby zagłębić się w fantazyjne wnętrza i czerpać życiodajne soki dla zszarzałych komórek.

Przyśnił mi się przydrożny leśny bar serwujący z wojskowego kotła gęstą grochówkę z kawałkiem kiełbasy, jakiej nie jadłem od wielu lat. Kiedy we śnie niosłem do stolika talerz zupy pachnącej majerankiem, potknąłem się i całą jego zawartość wylałem na trawę. To była dosadna metafora mojego popieprzonego życia. Nie raz już, gdy wydawało mi się, że zdobywam wreszcie upragnioną stabilizację, los złośliwie pokazywał mi figę z makiem. Nagle wdeptywałem w coś na kształt gówna, czego nie potrafiłem przewidzieć. Przeznaczenie, drwiąc sobie z moich planów i nadziei, gotowało mi swoisty groch z kapustą powodujący bolesną niestrawność poprzedzającą przeczyszczenie.

Wczesnym wieczorem, już bez przygód, dowieziono nas klimatyzowanym autokarem do Marsaxlokk, celu naszej podróży. Pięciogwiazdkowy hotelu nad brzegiem Morza Śródziemnego w pełni zasługiwał na każdą z przyznanych mu gwiazdek, a fontanna w holu przy recepcji powinna mieć ich co najmniej siedem.

Było mi obojętne, jaki dostanę pokój i czy z jego okna będę miał widok na morze, czy na hotelowy parking. Chciałem jak najszybciej zasnąć, żeby nie myśleć i tym razem już nie śnić o grochówkach czyhających na mnie w przyszłości. Dosyć się

16

narozmyślałem na lotnisku, setny raz roztrząsając swoją sytuację i to, co mnie spotkało ze strony arcymoralnej elity, od której Święta Inkwizycja mogłaby się nauczyć niejednego sposobu tortur.

Nie rozpakowując walizek, w ubraniu, rzuciłem się na ogromne dwuosobowe łoże i odpłynąłem w krainę Morfeusza.

Tym razem przyśniła mi się arabska dziewczynka, która ze łzami w oczach szukała matki w tłumie zakwefionych kobiet, a ja stałem bezradny, nie mogąc jej pomóc, bo wszystkie postacie były czarne i jednakowe jak zakonnice na pielgrzymce do Mariazell. Nie rozumiałem tego snu. Dużo czasu musiało upłynąć, zanim do mnie dotarło, że zagubioną dziewczynką z proroczego snu byłem ja sam.

Wstałem. Rozsunąłem zasłony. Widok, jaki się roztaczał z mojego balkonu, również był więcej wart niż pięć gwiazdek. Poukładałem rzeczy w szafach, jakbym zadomawiał się tu na długo, nie dostrzegając tymczasowości mojego położenia.

Wykąpany i pachnący Fahrenheitem poczułem się lepiej. W świeżej koszuli w wielkie kolorowe kwiaty nie różniłem się niczym od innych Austriaków, byczących się tu na wakacjach, i mogłem grać popisową rolę urlopowicza.

Pogwizdując w rytm marsza wygrywanego przez moje wygłodniałe kiszki, zjechałem windą przypominającą gabinet kryształowych luster, do hotelowej restauracji.

Przy wejściu do niej stało kilku kelnerów we frakach i białych rękawiczkach, których jedynym zajęciem było wskazywanie gościom właściwego stolika. Miny mieli skupione jak małe dziewczynki wyciągające na loterii kartki z kapelusza, nieświadome tego, kogo obdarzą wygraną, a komu przypadnie w udziale pusty los. Czy kelnerzy są panami losu?

17

Śmietniki pękałyby w szwach Nie potrafiłem powstrzymać uśmiechu, kiedy się

okazało, że wyznaczono mi miejsce przy sześcioosobowym stoliku. Przede mną siedziały trzy pasażerki z lotniska. Najwyraźniej los postanowił spłatać mi kolejnego figla. Nie zmieniły się od tamtego momentu. Opiekunka blondyna i czarnowłosa Sycylijka przywitały mnie szerokim uśmiechem. Ruda najwyraźniej miała kłopoty żołądkowe, bo jej usta wykrzywiły się na mój widok w znak nieskończoności, jeszcze bardziej uwydatniając trądzik.

– Mahlzeit – powitałem je z wiedeńskim akcentem i aby być miłym, pokazałem swój wyuczony uśmiech numer osiemdziesiąt osiem.

– Good afternoon – odpowiedziały zgodnie te dwie ze zdrowym przewodem pokarmowym.

– Fiszhi maszhi – odrzekła Ruda, i dodała po polsku, patrząc na mnie: – Czy dalej musimy znosić obecność tego zgrzybiałego Austriaka? – Jej krosty, mimo że pokryte grubą warstwą pudru w kremie, były niedyskretnie dobrze widoczne nawet w przytłumionym świetle restauracji.

– Oleńko, jak tak możesz? – zasyczała Blondyna czystą polszczyzną. – Przecież to może być Polak.

– Yes! I’m from Austria. – Popatrzyłem w oczy złośliwemu rudzielcowi o imieniu Oleńka, rozdziawiając paszczę w uśmiechu, jakbym usłyszał hymn narodowy.

– Nie dość, że Austriak, to jeszcze na dodatek zachowuje się jak niewinny głupek – wyszczerzyła się do mnie ruda w fałszywym uśmiechu, pokazując śnieżnobiałe zęby.

– Yes, yes, I’m from Vienna – sparafrazowałem brzmienie słowa „winny” i zrewanżowałem się jej widokiem moich plomb w kolorze kości słoniowej.

– No widzisz, mamo! – ucieszyła się Aleksandra, a pryszcze na jej twarzy roziskrzyły się jak gwiazdy na

18

nieboskłonie. – Modelowy okaz podstarzałego durnowatego samca, który za chwilę zacznie cię podrywać. Ale obciach! Na szczęście nic nie rozumie. Idę o zakład, że za chwilę będzie się przedstawiał.

Uniosłem się nieco i wyciągnąłem rękę w stronę Blondyny takim gestem, jakbym chciał się jej przedstawić. Cała trójka zamarła na ułamek sekundy. W oczach Blondyny dostrzegłem przerażenie. Ruda znieruchomiała z widelcem w dłoni. Sos winegret skapnął z listka sałaty na jej bluzkę, ale ona nawet tego nie zauważyła.

– Salt, please – poprosiłem. Zero reakcji. Dopiero po chwili wszystkie trzy zerwały się w nagłym pośpiechu z miejsc, by podać mi solniczkę.

Wsypałem odrobinę soli do pustej szklanki i nalałem do niej soku pomidorowego, który stał na stole w szklanym dzbanku. Odetchnęły z ulgą, zsynchronizowane jak baletnice tańczące Jezioro Łabędzie. Piłem sok małymi łyczkami, a one dalej trwały w martwym bezruchu. Wstając, wyjąłem z kieszeni przeszkadzający mi telefon komórkowy i położyłem go obok talerza. Nucąc coś pod nosem, ruszyłem do szwedzkiego stołu, żeby nałożyć sobie górę sałatek. Specjalnie wybrałem podobne do tych, którymi one się raczyły.

– Boże, co za osioł!– stwierdziła Ola, patrząc na mój talerz. – Nie wziął sobie schaboszczaka i ziemniaków, tylko same warzywa.

– Prosiłam cię już, żebyś nie mówiła o nim w jego obecności – strofowała teatralnym szeptem Blondyna.

– Co go tak bronisz, mamo? A może ci się spodobał? – odcięła się Ruda.

– Nie jest w moim typie – oburzyła się Blondyna. – W końcu ci się wyrwie coś, co on zrozumie, i wszystkim nam będzie głupio. Uspokój się, dobrze?

– Good! – skomentowałem sałatki, zupełnie jakbym odpowiadał na prośbę Blondyny.

Sycylijka parsknęła śmiechem.

19

– Parler vous français? – Nie przypuszczałem, żeby poczuła do mnie nić sympatii, raczej chciała się upewnić, czy znam francuski.

– Oui – odrzekłem krótko, wkładając do ust nową porcję sałatki.

– Parlale l'italiano? – zainteresowała się Ruda. – Si – odpowiedziałem, dopychając jeszcze jedną porcję

Kapunata, tylko po to, żebym nie musiał odpowiadać pełnym zdaniem.

Zacząłem się zastanawiać, jak jest po maltańsku „tak”. Te poliglotki rozmawiały już co najmniej pięcioma językami, cholera wie, ile jeszcze znają.

– No to zostaje nam polski – stwierdziła z radością Sycylijka. – Facet jest o dziwo wielojęzyczny i na dodatek coś tam rozumie po włosku.

– Ciekawe, czy ten dureń w ogóle wie, w jakim języku rozmawiamy? – zastanawiała się głośno Ola, posyłając mi sztuczny uśmiech.

– Po raz ostatni cię proszę, żebyś zostawiła tego pana w spokoju – ostrzegła ją Blondyna, z uśmiechem raczej przypominającym ostry ból zęba.

– Oj, mamo, ty zawsze musisz popsuć najlepszą zabawę… – Tym razem usta Oli wykrzywiły się w podkówkę.

– A jaka to jest ta twoja najlepsza zabawa? – zaciekawiła się czarnulka.

– Tu nie ma żadnych rozrywek – jęknął rudzielec. – Przecież to istny dom starców. Ale obciach!

– Podobno dziś ma być dyskoteka. W recepcji jest informacja… – Blondyna próbowała zainteresować Rudą.

– Chyba będą grali przeboje z lat sześćdziesiątych – skomentowała Ola, prezentując minę rozkładającego się truposza.

– Yes, yes, tonight discoteque, eight o’clock – ożywiłem się nagle na dźwięk tego międzynarodowego słowa.

20

– Ja tam wolę spać niż się nudzić przy góralskiej muzyce z Alp Wschodnich. – Oleńka spojrzała na mnie i wypaliła: – Can you dance?

– Oh, yes. I love it – odparłem. Unosząc brwi i kręcąc korpusem, pokazałem jej, jak uwielbiam pląsy na parkiecie.

– Boże, co za osioł! – skomentował moją gimnastykę rudzielec. – Ale obciach!

– Przyznaj, że jest sto razy lepszy od kabaretu – zauważyła wesoło czarnulka.

– No cabaret! Discoteque! – zaprotestowałem, wyginając się tak gwałtownie, że aż wywróciłem szklankę, na szczęście była pusta.

– A ja pójdę na zabawę. Nie muszę tańczyć, ale jestem ciekawa, czy on rzeczywiście potrafi się ruszać. A poza tym nie ma tu i tak nic innego do roboty – stwierdziła Blondyna.

– Mamo, przed chwilą mówiłaś, że jesteś śpiąca! – wtrąciła złośliwie Ola.

– Ale kolacja mi dobrze zrobiła – wyjaśniła matka. – Myślę, że nasz sąsiad może nam dostarczyć niezłej

zabawy – powiedziała Czarnulka. – Ildiko! Proszę cię, chociaż ty się nie wygłupiaj –

próbowała jej przerwać Blondyna. – No… całkiem niewinnej zabawy – broniła swojego

pomysłu Czarnulka. – Na przykład możemy się założyć, w jakiej koszuli nasz roślinożerca pojawi się jutro na śniadaniu. Nie mam wątpliwości, że w swoich przepastnych walizach ma jeszcze groszki.

Oj, gdyby wiedziała, że trafiła w dziesiątkę! Większość moich urlopowych koszul była w ogromne kolorowe wzory. Oprócz tego miałem jeszcze grochy i szkocką kratę.

– Ja obstawiam kwiatki, bo to chyba nie tylko osioł, ale i pedał – odparowała Olka. – A ty, mamo, co obstawiasz?

– Głupia zabawa, ale niech wam będzie, w końcu to miał być wesoły urlop, ja stawiam na kratkę albo paski.

21

Czyżby zrobiły mi rewizję w pokoju, kiedy spałem? To wprost nieprawdopodobne, do jakiego stopnia kobiety potrafią oszacować zawartość męskiej walizki! A ja przynajmniej dowiedziałem się, że czarna ma na imię Ildiko.

– Ale o co się zakładamy? – rezolutnie spytała Oleńka. – Kto wygra, ten zdecyduje, na jaką wycieczkę

pojedziemy pojutrze – zaproponowała Ildiko. – Zgoda!– odpowiedziała Blondyna. – Nie chcę żadnych kretyńskich wycieczek! –zawołała

Olka. – No to namów go, żeby jutro przyszedł w kwiatach, to

pojutrze cały dzień będziemy się smażyć na plaży, tak jak sobie tego życzysz – odparowała czarnulka.

Ola spuściła głowę i wbijając wzrok w talerz wyszeptała zaklęcie:

– Proszę cię, ośle, bardzo cię proszę, przyjdź jutro na śniadanie w tej samej koszuli w kwiaty, może być śmierdząca i przepocona, ale koniecznie musi być w kwiatki. Rozumiesz?

Wziąłem do ręki telefon komórkowy i wpatrując się w wyświetlacz, powiedziałem yes, jakbym się cieszył z esemesa, który nie przyszedł.

– Oleńko, prosiłam! – przerwała już z wściekłością Blondyna.

– Nie mnie proś, jego błagaj o kratkę – wysyczała Ruda. – Nie psuj nam niewinnej zabawy, mamo – zajęczała

błagalnie Ildiko. Mamo? Czarnulka jest córką Blondyny? Niemożliwe!

Typowałem, że to znajoma, co najwyżej pasierbica. Należały do dwóch różnych ras. To, że Ruda jest mieszanką, jeszcze było do pomyślenia. Tak mnie tym zaskoczyła, że nie potrafiłem ukryć zdziwienia i musiałem wyjść. Kiedy wróciłem, ich już nie było. Ciasteczka z chrupiącego makaronu nie smakowały mi tak jak tamte na lotnisku w Palermo, ale zjadłem wszystkie. Gdyby nie łakomstwo, to śmietniki pękałyby w szwach, a nie spodnie.

22

Nie da się zapomnieć, ani nie chce się powtórzyć Za oknem sierpowaty księżyc słabo oświetlał pustą

plażę i zupełnie gładkie morze. Postanowiłem trochę pospacerować, ale na wszelki

wypadek zabrałem ze sobą ręcznik, aby mieć w co wytrzeć stopy, jeśli zechce mi się pochodzić po mokrym piasku.

Przed hotelem, od strony morza, znajdował się basen w kształcie nerki z krystalicznie czystą wodą. Oświetlony silnymi reflektorami wyglądał bajkowo. Zapewne gdybym wziął kąpielówki, to bym się nie powstrzymał od przepłynięcia kilku długości. Teren hotelu ogrodzono siatką wchodzącą w morze. Przy siatce stały latarnie oświetlające duży obszar na zewnątrz posesji, zupełnie jakby to był obóz koncentracyjny, a nie luksusowy hotel. Do kompletu brakowało tylko wież strażniczych.

Piasek okazał się przyjemnie chłodny. Nie był tak drobny jak na plażach Bałtyku, raczej przypominał łuskany groch. Podwinąłem nogawki spodni i ostrożnie zamoczyłem stopę. Woda była ciepła!

Rozejrzałem się. Na plaży nie było nikogo. Szybko ściągnąłem koszulę, spodnie i slipy. Wszedłem ostrożnie do słonej wody. Brzeg opadał tu dość stromo. Po kilku krokach woda sięgała mi powyżej kolan, skończył się piasek, a pod nogami poczułem nieprzyjemnie ostre kamienie wyślizgujące się spod stóp przy każdym ruchu. Położyłem się na wodzie i przepłynąłem kilkanaście metrów. Wstępowało we mnie życie!

Spróbowałem stanąć. Pod nogami znów miałem piasek, a woda sięgała mi do szyi. Nabrałem odwagi i bardzo wolno, jakbym się obawiał, że mogę porysować idealnie gładką taflę, podpłynąłem kilkadziesiąt metrów. Tu już nie było dna.

Położyłem się na plecach, a gęsta od soli woda unosiła mnie jak koło ratunkowe. Co za rozkosz! O mało nie przysnąłem. Od tego leżenia w bezruchu zrobiło mi się chłodno.

23

Pora wracać, pomyślałem. Płynąłem do brzegu żabką, rozkoszując się panującą dookoła pustką. Tylko ja, księżyc i morze.

Nagle pustka przestała być jednoosobowa. Usłyszałem głosy dobiegające z brzegu i zobaczyłem trzy sylwetki majaczące na tle jasnego piasku. Dopłynąłem do miejsca, gdzie mogłem stanąć, i czekałem, aż sobie pójdą. Bardzo chciałem, żeby sobie poszły, bo woda była ciepła tylko na powierzchni. Od pasa w dół zaczynałem kostnieć z zimna, szczękałem zębami jak maszyna do szycia.

– Ale tu pięknie! – zachwycił się pierwszy głos. – Cudownie! – zawtórował mu drugi. – Ja tu nie widzę nic nadzwyczajnego – skomentował

najczystszą polszczyzną trzeci, chyba dziewczęcy. O ku... Nagle dotarło do mnie, że one mówią po polsku!

Trzy kobiety z kolacji! Wpadły na idiotyczny pomysł rozkoszowania się widokiem morza akurat w tym momencie, kiedy ja nago marznę w wodzie.

Małymi kroczkami zbliżałem się do brzegu. Minąłem już linię kamieni i siedząc w kucki po szyję w wodzie, czekałem, aż skończą się rozkoszować widokiem, nawdychają się jodu i wrócą do hotelu. Z tej odległości rozpoznawałem ich twarze.

– Zobaczcie, jakie piękne, rozgwieżdżone niebo – zachwyciła Blondyna.

– O, tam jest Gwiazda Północna! – Czarnulka wyciągnęła rękę.

– Gdzie? Pokaż, gdzie? – O tu – pokazała Sycylijka. – Nie widzę... – A widzisz te cztery punkciki? To jest Wielka

Niedźwiedzica albo inaczej Wielki Wóz, o, tam ma dyszel. Widzisz?

– Tak – potwierdziła Blondyna. – A teraz popatrz na te dwie gwiazdy z tyłu wozu...

24

Rozpoczęły się zajęcia praktyczne z astronomii, a ja dzwoniłem zębami jak szkolny dzwonek na lekcję, która lubi się powtarzać. Przypomniałem sobie podobną historię. Miałem kiedyś przyjaciela Pawła, który wraz z żoną zamieszkiwał drewniany domek w pobliżu linii kolejowej. Wynajął go, specjalnie mu się nie przyglądając, za niewielkie pieniądze, przekonany, że czynsz dlatego jest tak niski, bo domek nie był w najlepszym stanie. Nawet go nie zastanowiło, że pośrednik kazał mu przyjść pod podany adres punktualnie o dziewiętnastej siedemnaście i nerwowo zerkał na zegarek w czasie oglądania chałupki. Potem zaprosił go do restauracji, gdzie mieli podpisać umowę, i bez pośpiechu zjadł suto zakrapianą kolację.

Ewa, bo tak miała na imię śliczna żona mojego kolegi, zrobiła z tej starej rudery bombonierkę. Nikt, kto nie mieszkał w pobliżu linii kolejowej, nie wie, jaki hałas powoduje InterCity albo towarowy z węglem. Każdy przejeżdżający tamtędy pociąg trząsł domkiem tak, że dzwoniły kieliszki w barku.

Wpadałem do nich co jakiś czas, aby rozkoszować się nalewkami z wiśni i domowym ciastem, które wypiekała Ewa. Oczywiście nie przychodziłem z pustymi rękami, przywoziłem z zagranicy rozmaite pralinki, przysmak gospodyni, i puszki piwa konsumowane ze znawstwem tematu przez jej męża. Lubiłem do nich wpadać i rozkoszować się miłością łączącą to małżeństwo. Oszukiwałem się, że odwiedzam Pawła, ale w gruncie rzeczy jeździłem tam, żeby popatrzeć na Ewę. Była dla mnie ideałem kobiety i kapłanki ogniska domowego. Miała te wszystkie cechy, jakie w moim wyobrażeniu powinna mieć idealna żona.

Gdy pamiętnego dnia przybyłem z piwem i pralinkami, Paweł nie wrócił jeszcze z pracy. Czekaliśmy na niego, popijając kawkę i gawędząc o błahostkach. Przejeżdżający pociąg nie dzwonił już kieliszkami, bo Ewa porozstawiała je w kredensie, każdy na osobnej papierowej podstawce. Jednak zza

25

drzwi komórki dochodził jeszcze gorszy dźwięk. To tłukły się o siebie puste słoiki. Zaproponowałem, że też je tak poprzestawiam, żeby nie wydawały przeraźliwego odgłosu. Ewa zaprotestowała, bo przecież mogłem się pobrudzić. Niewiele myśląc, ściągnąłem garnitur i koszulę. W samych slipkach wszedłem do ciasnej komórki. Poprzestawiałem słoiki, podparłem regały i czekałem na pociąg, żeby sprawdzić efekt moich działań. Nagle wrócił Paweł. Zobaczył puste filiżanki po kawie i spytał, wściekły: „Był tu Edwin?” „Był, ale poszedł...” – zaczęła Ewa, lecz zanim dokończyła zdanie, że „Edwin poszedł do komórki poprzestawiać słoiki”, Paweł wyrzucił z siebie steki najgorszych wyzwisk i udał się do łazienki, cały czas kontynuując swój krzykliwy monolog. Dowiedziałem się, że jestem zwykłym łajdakiem, który chce piwem uśpić jego czujność, aby przelecieć jego żonę. Z każdym jego słowem gasła moja przyjaźń do Pawła, a rosło współczucie dla Ewy, tym bardziej że również jej nie szczędził tych obrzydliwych słów. Moje rozczarowanie przyjacielem sięgnęło zenitu, kiedy Paweł zażądał od Ewy spełnienia obowiązków małżeńskich i nie licząc się z jej protestem, zaspokoił swoją zwierzęcą chuć w sposób tak gwałtowny, że rozdzwoniły się kieliszki na etażerce. Błagania Ewy przeszły w jęk, a potem w krzyk. Zasłoniłem uszy w obawie, że nie wytrzymam i wyjdę ze swojej kryjówki, aby zamordować sukinkota traktującego Ewę, która była dla mnie uosobieniem delikatności i niewinności, jak portową dziwkę. Ale nie mogłem wyjść z komórki w samych slipach, bo jedyną odpowiedzią na pytanie, co robię w ich komórce, byłaby taka, że czekam na pociąg. Zostałem więc tam do rana, zmarznięty i zwinięty w kłębek, czekając, aż mój eksprzyjaciel pójdzie do pracy. Czy tym razem też przyjdzie mi czekać do rana?

– Mamo, zobacz, tu coś leży, chyba jakieś ubrania – powiedziała Ola patrząc na gwiazdy, zamiast pod nogi. I dodała z nadzieją: – Może ktoś się utopił?

– Trzeba zawiadomić recepcję!

26

– Najlepiej zabierzmy te ubrania i zanieśmy do hotelu jako dowód rzeczowy. – To Oleńka! Nikt inny nie wpadłby na tak genialny pomysł. Tylko tego mi brakowało, żebym w ortodoksyjnym kraju chodził nago po hotelu. Jeśli by mnie nie ukamienowali, to na pewno urwaliby mi klejnoty za obrazę moralności.

– Chyba masz rację. – Mamo, ja znam tę koszulę! – zawołała czarnulka. – O, jakie kretyńskie bokserki w groszki! – To mogła

być tylko krostowata Oleńka. – Ale obciach! Gdyby facet pokazał mi się w takich majtasach, rzygnęłabym dalej niż widzę. Matko jedyna, co za durny osioł!

– Może on się naprawdę utopił, a ty sobie żarty stroisz – jęknęła zrozpaczonym głosem Blondyna.

– Mamo, mnie najbardziej interesuje, czy on się utopił nago czy w kąpielówkach – rezolutnie zauważyła Ola.

– A może on jeszcze żyje? – z nadzieją w głosie spytała czarnulka, wypatrując czegoś na horyzoncie.

– H-a-a-a-a-l-o-o-o-o! – zawołała Blondyna. – Halo... – odpowiedziałem z odległości kilku metrów

ledwo słyszalnym szeptem, szczękając zębami, i uniosłem rękę, bo wstać na powitanie mi nie wypadało.

Czasami tak bywa, że to, co jest bardzo blisko, staje się dla nas niewidoczne, szczególnie kiedy szukamy daleko.

Wszystkie trzy w jednej chwili rzuciły się do ucieczki, jakby zobaczyły diabła machającego na powitanie ogonem.

Wyskoczyłem z lodowatej wody. Przemarznięty do szpiku kości wytarłem się z grubsza ręcznikiem. Wciągnąłem spodnie. Bokserki w grochy wepchnąłem do kieszeni. Na plecy narzuciłem koszulkę w kwiaty i pobiegłem do miłego ciepełka.

Ponad kwadrans stałem w kabinie prysznicowej pod strumieniem gorącej wody, zanim przestałem się trząść. Zupełnie jak wtedy, gdy Paweł poszedł wreszcie do pracy. Po nocy spędzonej w komórce, wśród słoików z dżemami, byłem tak zziębnięty i zesztywniały, że nie mogłem poruszać rękami, a

27

każdy krok sprawiał mi ból. Ewa zaprowadziła mnie do łazienki, bo nie byłem w stanie utrzymać równowagi. Ściągnęła mi slipy i wsadziła mnie do wanny z gorącą wodą i płynem do kąpieli o zapachu świerkowym. Umyła mnie całego z taką starannością, jakbym był dzieckiem, a nie dorosłym facetem. Cały czas patrzyła mi w oczy. Nic nie mówiła. Raz spróbowałem otworzyć usta, ale ona natychmiast wyszeptała: „Nic nie mów…”. Patrzyłem z zachwytem, jak mnie mydli, jak masuje gąbką, spłukuje... W jej gestach była czułość delikatniejsza niż piana pachnąca lasem. Ta kąpiel wynagradzała mi całonocne czuwanie wśród zimnych słoików. Leżałem, rozkoszując się niespodziewanym zwrotem sytuacji. Czułem się jak aniołek na wonnej chmurce.

Ewa powolnymi ruchami, jakby robiła striptiz, zdjęła z siebie ubranie. Podkuliłem nogi, żeby jej zrobić miejsce. Weszła do wanny, ale się nie położyła, tylko ukucnęła przede mną. Zrozumiałem, że mam się nie ruszać, tylko patrzeć na film wyświetlany w zwolnionym tempie. Tak samo starannie namydliła swoje ciało, spłukała prysznicem, wyszła z wody i podała mi mięciutki niebieski ręcznik. Zrozumiałem, że dopiero teraz mogę ją dotknąć, osuszając jej cudowne ciało. Gdy starłem z niego ostatnią kropelkę, podała mi oliwkę dla dzieci. Centymetr po centymetrze smarowałem jej szyję, ramiona, plecy, schodząc coraz niżej, aż ukląkłem przed nią, aby wetrzeć oliwkę w skórę jej nóg. Gładkość jej skóry pokrytej śliskim płynem doprowadzała mnie na skraj wytrzymałości. Serce mi waliło. Stała jak posąg, a ja czułem się jak Pigmalion rzeźbiący najpiękniejszą z pięknych, ze świadomością, że za chwilę posąg ożyje.

Wstając z klęczek, wziąłem ją na ręce, zaniosłem do sypialni i położyłem na gładkim jak jedwab prześcieradle, które tylko czekało na tę chwilę. Pieściłem ją bez słowa, wierząc, że ten sen nie pryśnie nagle jak kolorowa bajka mydlana, lecz zakończy się niezapomnianym akordem. Z każdym dotykiem, z każdą sekundą narastała w nas namiętność, jakbyśmy biegli w

28

dół z ogromnego wzgórza coraz szybciej i szybciej, aż do utraty tchu.

Kochaliśmy się bez słowa całe przedpołudnie. W czasie tych kilku godzin przeżyłem szał namiętności, jaki nie trafia się przeciętnym zjadaczom chleba. To było istne wariactwo, na granicy ludzkiej wytrzymałości. Romantyzm pomieszany z żądzą tworzył piorunującą mieszankę. Szaleństwo, jakie opanowało Ewę, rozwinęło się daleko poza wyobrażalne granice namiętności. Miałem zdartą skórę z pleców, rozorane paznokciami pośladki.

W samo południe, kiedy przejeżdżał InterCity do Berlina, Ewa zagłuszyła hałas pociągu, krzycząc moje imię i rozgryzając mi ucho. Zawyłem. Jej ciałem wstrząsnął spazm podobny do ataku padaczki, a z ust poplamionych moją krwią wyrwał się przeraźliwy krzyk.

Nagle nastała cisza. Leżeliśmy wtuleni w siebie, sklejeni mieszaniną potu, śliny, krwi i spermy zmieszanej z oliwką.

Po godzinie wypowiedziała jedno jedyne słowo: „Dziękuję”, i pocałowała mnie w opuchnięte wargi. Zrozumiałem, że mój czas minął bezpowrotnie. Piekły mnie otwarte i jeszcze krwawiące rany na plecach, drażnione przez przyklejającą się koszulę. Bolały mnie wszystkie mięśnie i ścięgna.

Tego dnia poznałem diabelską rozkosz połączenia orgazmu i bólu. Doznania były tak silne, jak podczas średniowiecznych tortur, porównywalne tylko z wyobrażeniem mąk piekielnych.

Ten poranek nie było jedynie rajskim przeżyciem, lecz także wizytą w piekle, której nie da się zapomnieć, ani nie chce się powtórzyć…

29

Dla kobiet lepszy jest niedosyt niż przesyt Na początku targały mną straszliwe wyrzuty sumienia,

że dorobiłem przyjacielowi rogi, ale szybko zrozumiałem, że to już nie był mój przyjaciel. Zrozumiałem również, że ideał był tylko moim marzeniem o romantycznej Ewie i niewiele miał z nią wspólnego.

Założyłem tę samą koszulę, w której byłem na kolacji, i lustrzaną windą zjechałem do podziemi, gdzie znajdowała się kawiarnia.

Na sali było kilkadziesiąt osób przyklejonych do stolików. Parkiet był pusty. Podszedłem do barku i zamówiłem Martini Dry. Chciałem od razu zapłacić. Nic z tego. Za dobrze tu znano psychikę rozbawionych urlopowiczów. Wszystkie wydatki dopisywano do rachunku. Wystarczyło pokazać klucz do pokoju i można było pić do woli. My mężczyźni nie przejmujemy się kosztami, jakie przyjdzie nam zapłacić, dlatego nie wiemy, kiedy przestać, jeśli cena przyjemności nie jest nam znana z góry.

Usiadłem w kącie i czekałem na moje trzy towarzyszki, z którymi zawarłem już na wpół intymną znajomość na plaży.

Oleńka miała rację. Muzyka dostosowana była do wieku i gustów większej części gości hotelowych. Grano światowe przeboje znane co najmniej od czterdziestu lat. Minęło pół godziny, a „moje” dziewczyny wciąż nie nadchodziły.

Sączyłem drugie Martini, kiedy zagrali Pettit fleur. Rozmarzyłem się, wspominając moje pierwsze wakacje w Szklarskiej Porębie i górę Göringa pokrytą szafirowym dywanem fiołków. A może to były przylaszczki… albo niezapominajki? Cholera wie...

Wyciągnąłem na parkiet jakąś uśmiechniętą Niemkę. Była zachwycona i co chwila powtarzała, że świetnie prowadzę, a taniec ze mną jest lepszy od seksu. Gdyby miała zielone pojecie o moich umiejętnościach, nie gadałaby bzdur, ale dzisiejszej nocy nie miałem ochoty jej uświadamiać.

30

Przetańczyliśmy kilka kawałków w takt muzyki z Alp Wschodnich, zanim odprowadziłem ją do stolika. Najwyraźniej obudziliśmy zainteresowanie sali, gdyż kilka figur wyszło nam całkiem zgrabnie, a partnerka, rozgrzana tańcem, tuliła się do mnie jak Szwedka na promowej dyskotece, a nie jak zimna Niemka.

Trochę zmęczony usiadłem przy stoliku i dopijając duszkiem Martini, zerknąłem w prawo. Przy sąsiednim stoliku siedziały moje towarzyszki z kolacji. Zapewne były tu już wcześniej i obserwowały moje pląsy.

– Halo – wyszeptałem tak samo jak przed godziną, kiedy siedziałem w morzu, i pomachałem do nich. Dwie z nich machinalnie uniosły dłonie i z uśmiechem odmachały w moim kierunku. Tylko krostowata Oleńka rezolutnie stwierdziła: „Boże, co za osioł”.

Zagrali jeden z popularnych przebojów Beatlesów. Podszedłem do Blondyny i ukłoniłem się w pas. Wstała bez ociągania. Tańczyła całkiem znośnie, poddając się miękko niczym ciasto na faworki. Po kilku kawałkach potrzebowałem chwili odpoczynku. Odprowadzając ją do stolika, zapytałem:

– What’s your name? – Ela. – I’m Edwin – powiedziałem i wróciłem do czekającego

na mnie wermutu. Wychyliłem go duszkiem. Znałem już wszystkie imiona! Blondyna nazywała się

Ela, czarna Sycylijka – Ildiko, a ruda i krostowata złośnica miała na imię Oleńka.

Tym razem zamówiłem colę. Kiedy zagrali rock’n’rolla, kilka kobiet zaczęło tańczyć w kółku. Podszedłem do Ildiko i nie zważając na jej tłumaczenie, że nie umie tego tańczyć, powtórzyłem kilka razy no problem i wyciągnąłem ją na parkiet. One, two, three, four, five, six… liczyłem, pokazując podstawowy krok rock’n’rolla. Dość szybko załapała. Zaprezentowałem jej kilka podstawowych figur i zaczęliśmy tańczyć, całkiem składnie, powtarzając je w kółko, jedna po

31

drugiej. Lekko się spociłem i następny kawałek odpoczywałem przy swoim stoliku, popijając wodę. Nie zaprosiły mnie do siebie.

Kiedy znów zagrali rock’n’rolla i podchodziłem do Sycylijki, żeby utrwalić pierwszą lekcję, ona poprosiła mnie wzrokiem, abym zatańczył z jej siostrą.

Zastosowałem tę samą technikę: uparte powtarzanie no

problem i łagodne, lecz stanowcze ciągnięcie za rękę. O mało nie zwichnąłem jej nadgarstka, zanim się poddała. W końcu dała się zaholować na parkiet i pod moje dyktando tańczyła sztywno najprostsze figury rocka. Nie szło nam dobrze, ale się tym nie przejmowałem, bo i tak nie liczyłem na jakąkolwiek nagrodę ze strony Rudej, poza „o Boże, co za osioł”. Udając, że pokazuję jej następną figurę, zamiast kroku six powiedziałem „hop” i podskoczyłem.

– Now you – rozkazałem. Gdy na six nieśmiało podskoczyła, przerzuciłem ją tak, że wykonała salto w powietrzu i wylądowała na parkiecie, zdziwiona tym, co się z nią stało. Na szczęście utwór się skończył i mogłem zaparkować przerażoną Olę przy stoliku.

Dostaliśmy gromkie brawa, a raczej ja je dostałem. Nasz, a właściwie mój sukces w walce na parkiecie ze sztywnym rudzielcem okupiłem zmęczeniem i strumieniami potu. Te dwa Martini też wypiłem zupełnie niepotrzebnie...

Poszedłem się odświeżyć na górę. Po raz trzeci w ciągu kilku godzin wziąłem prysznic i założyłem koszulę w szkocką kratę.

Moje znajome jeszcze siedziały przy stoliku i sączyły kolorowe soki owocowe. Oleńka trzymała się kurczowo krzesła, aż jej zbielały kostki, jakby się obawiała, że jeszcze raz spróbuję wyciągnąć ją na parkiet, żeby podrzucać nią jak piłką. Nie miałem zamiaru znów się spocić i usiadłem przy swoim stoliku.

32

– Pierwszy raz w życiu tańczyłam z facetem w parze i muszę stwierdzić, że jest to dużo przyjemniejsze niż solówka w kółku – usłyszałem Czarnulkę mówiącą do Blondyny.

– Tak, ale pod warunkiem, że facet potrafi tak dobrze prowadzić jak ten wasz osioł – odpowiedziała Ela, zerkając w moim kierunku. – Mam nadzieję, że będę miała okazję jeszcze raz z nim zatańczyć.

Ledwie wypowiedziała to zaklęcie, zapowiedzieli, po niemiecku, „białe tango”. Jak na zawołanie. Zanim powtórzono zapowiedź po angielsku, już przy mnie stała napalona na mnie Niemka, z którą tańczyłem na początku. Nie odmówiłem. Starałem się jak mogłem i po kilku minutach parkiet należał do nas. Gdy skończyli grać, dostaliśmy brawa, a od dyrekcji hotelu butelkę szampana. Oczywiście szampana zostawiłem Niemce. Całe szczęście, że dali szampana, a nie Martini, bo nienawidzę tego trunku i bez żalu mogłem odegrać dżentelmena.

Potem była czeska polka. Austriacy ruszyli w tan. Zatańczyłem z Elą ognistą polkę z przytupami. Odprowadzając ją do stolika, ociekałem potem, jakbym był początkującym pracownikiem myjni samochodowej.

Czwarty raz tego wieczoru wziąłem prysznic i przebrałem się w moją ulubioną jedwabną koszulę, czarną w białe grochy.

Gdy wracałem z baru z kolejną szklanką coli z cytryną i lodem, która miała zastąpić wypoconą wodę, Ela zaprosiła mnie do swojego stolika. Wszystkie trzy od razu zasypały mnie gradem pytań.

– Dzisiejszego wieczoru wolę tańczyć niż rozmawiać, ale pojutrze chętnie wam o sobie opowiem – obiecałem im po angielsku.

– A czy pokazałby mi pan to salto, które zrobił pan Oli? – odważyła się poprosić Ildiko.

– Bardzo chętnie, o ile zagrają rock’n’rolla. A nie chciałabyś się nauczyć tanga argentyńskiego, właśnie je grają?

– Z radością... – zerwała się z miejsca.

33

Ildiko była zdolną uczennicą i już po kilku taktach szło jej całkiem nieźle.

– Rozluźnij się i poddaj muzyce, tańcz swobodnie, radośnie – instruowałem po angielsku.

Dała się prowadzić lekko jak Suzuki Grand Vitara z napędem na cztery koła po ośnieżonej górskiej drodze. W jej oczach dostrzegłem zachwyt połączony z niedowierzaniem, zupełnie jakby słuchała utworu Federacji Zróbmy to byle gdzie.

Odprowadziłem ją do stolika i pożegnałem się, życząc im wszystkim przyjemnej nocy. Czułem, że Ela bardzo chciałaby jeszcze choć raz ze mną zatańczyć, ale lepszy (szczególnie dla kobiet!) jest niedosyt niż przesyt.

34

Dystans do sprawy ułatwia kobietom myślenie Obudziłem się wczesnym rankiem, żeby powitać morze

w kąpielówkach. Wypłynąłem daleko od brzegu. Rano wprawdzie woda jest chłodniejsza, ale nie ma już tak wyraźnej różnicy temperatur między powierzchnią i dnem.

Wracając, wskoczyłem do basenu z kryształowo czystą wodą. Wydała mi się zimniejsza niż ta morska i nieprzyjemnie sterylna.

Wziąłem prysznic. Założyłem białą koszulę z krótkim rękawem.

Przy sześcioosobowym stoliku nie było nikogo. Zaznaczyłem swoje miejsce, kładąc ciągle milczący telefon komórkowy. Przez ten cały czas dostałem tylko jednego esemesa, od Doroty: „Trzymaj się”, co znaczyło, że sytuacja na uczelni wygląda gorzej, niż mógłbym to sobie wyobrazić. Skasowałem go i poszedłem oglądać cuda szwedzkiego stołu.

Jajecznica i parówki na gorąco nie wzbudziły mojego zainteresowania. Jajka były twarde jak parówki, a parówki pachniały baraniną. Dziesięć gatunków musli przypomniało mi mój najgorszy poranek w Szwecji, kiedy spragniony czegoś ciepłego, po nocy spędzonej na ławce w parku, za ostatnie pieniądze kupiłem w dworcowym barze musli i mleko, aby się rozgrzać i najeść do syta. Mleko okazało się zimnym jogurtem, który zupełnie nie przypominał mojego wymarzonego ciepłego mleka prosto od krowy, jakie piłem u babci na wsi. Czasami wyobrazimy sobie coś innego, niż niesie nam rzeczywistość, a wtedy, nawet jeśli to jest najzdrowsze i najwłaściwsze, nie jesteśmy w stanie tego zaakceptować. W Szwecji nie udało mi się przełknąć ani jednej łyżki zimnego jogurtowego musli. Od tego czasu nienawidzę mlecznych zup, i to zarówno na ciepło, jak i na zimno, a mleka używam tylko do kawy.

W końcu na moim talerzu wylądowało siedem rodzajów sera i trzy chrupiące bułeczki. W drugim ręku niosłem kubek kawy z mlekiem i cukrem.

35

– Good morning – usłyszałem nad głową znajome głosy. – How do you do? – odpowiedziałem na powitanie i z

radosnym uśmiechem dodałem zdanie, którego się wczoraj nauczyłem od Rudej, akcentując każde słowo na ostatniej sylabie: – Bosze`, cosa` osiou`.

Elżbieta zesztywniała jak żona Lota zamieniona w słup soli, gdy zobaczyła, co się stało z Sodomą z powodu igraszek sąsiadów. Stałaby chyba tak jeszcze z kilka minut, patrząc na Olę, gdybym nie poszedł po deser.

Długo dobierałem dżemy z róży, pigwy, figi i słodkie rogaliki, słysząc szept zdenerwowanej Eli.

– Oleńko, ja cię wczoraj ostrzegałam. – Co ja poradzę, że on właśnie to zapamiętał? – Ruda

udawała niewiniątko. – Masz go przeprosić i wyjaśnić całe nieporozumienie,

ja się nie będę więcej za ciebie wstydzić! – Ależ, mamo… – próbowała bagatelizować Ola. – Żadne „ależ mamo”, naważyłaś piwa, to je teraz

wypij. – Nie przeproszę! – zbuntowała się na dobre, aż jej

krosty spurpurowiały ze złości. – Jeśli ty tego nie zrobisz, to ja to zrobię, ale w taki

sposób, że będzie ci głupio do końca turnusu! Daję ci czas do obiadu!

– Mamusiu... – próbowała na słodko, lecz bezskutecznie Ola.

– Dość! – ucięła Ela, bo właśnie siadałem do stolika, i z szerokim, choć nieco sztucznym uśmiechem zwróciła się do mnie: – Guten Appetit.

– Alle`obcjach` – odpowiedziałem przyjaźnie, szczerząc się jak rekin przed posiłkiem.

Zapanowała cisza. Widać zmieniły zdanie i postanowiły nagle rozpocząć kurację odchudzającą, bo jajecznica i parówki wystygły im zupełnie.

36

Zrobiło mi się nawet trochę szkoda Eli, bo ona zapewne czuła się winna. Ildiko marszczyła czoło, jakby jej coś nie pasowało. Chyba była bliska odkrycia prawdy, bo najmniej zaangażowała się w całą tę historię. Jak widać, dystans do sprawy ułatwia kobietom myślenie.

37

Osłupienie zbliża kobiety do mężczyzn

Nasz azyl to było miasto w mieście – istny Berlin Zachodni otoczony oświetlonym murem, do którego nie wolno było nikomu podejść. My, turyści, mogliśmy tu spędzić cały urlop. Nie opuszczając terenu porośniętego soczystą trawą i zielonymi palmami, pławiliśmy się w luksusie. Niczego nam nie brakowało: dyskoteki, restauracje, sklepy, fryzjer, gabinet masażu, sauna, fitness, lekarz, korty tenisowe, telewizja satelitarna, marmury, kryształowe lustra i wszystko inne, co jest niezbędne do funkcjonowania pięciogwiazdkowego hotelu. Wielu turystów pewnie nigdy nie przeszło nawet tej trzystumetrowej drogi, jaka dzieliła recepcję do bramy wjazdowej, bo autokary wycieczkowe podjeżdżały pod samą recepcję.

Wyszedłem poza teren, aby pojechać do najbliższego miasta i trochę pooddychać prawdziwą Maltą. Najbliższy przystanek autobusowy znajdował się ponad dwa kilometry od bramy pilnowanej przez ochronę. Na wszelki wypadek, aby nie mieć problemów z powrotem, zabrałem ze sobą kartę hotelową. Moja zapobiegliwość okazała się zbędna. Nikt nie skontrolował mojej przepustki do raju. Kiedy wracałem na kolację, ochrona ukłoniła mi się życzliwie, lecz bez uśmiechu. Dzięki mojej urodzie byłem rozpoznawalny jak niezrzeszony intruz, świecący nieopaloną pupą na plaży nudystów.

Przed bramą stał sprzedawca fistaszków, facet w moim wieku, z małym synkiem i na przedpotopowej wadze odważał towar. Dziesięć deko solonych orzeszków wylądowało w tutce zwiniętej z papieru.

Rozklekotany autobus dowiózł mnie do centrum najbliższego miasta położonego nad ujściem jakiejś rzeczki. Nie spotkałem żadnych turystów, bo atrakcji turystycznych to miasteczko nie miało i to właśnie było dla mnie największą jego zaletą. Tu nic nie było sztuczne i luksusowe. Snułem się

38

bez celu, chłonąc miejscową atmosferę i budząc ciekawość tubylców.

W bocznej uliczce ukrył się zakład fryzjerski. Kilka minut gapiłem się na ten przybytek przeniesiony do współczesności z okresu międzywojennego, wraz ze wszystkimi jego brzytwami i niklowanymi naczyniami, dopiero po chwili wszedłem do środka. Tak jak przypuszczałem, golibroda mówił jedynie po swojemu. Kilkoma gestami wytłumaczyłem, czego od niego oczekuję. Dostałem dużo więcej, niż się spodziewałem. Przez parę chwil czułem się tak, jakbym odbył podróż w czasie i cofnął się o całe stulecie. To był fachowiec z innej epoki. Mistrz brzytwy i masażu okazał się także mistrzem ognia. Po strzyżeniu nawinął na patyk kłębek waty, zamoczył w spirytusie i podpalił. Włosy w uszach wypalał mi tak zgrabnie jak żongler rzucający nożami dookoła człowieka stojącego przed tarczą. Za wizytę w skansenie cyrulika zapłaciłem (wliczając w to pięćdziesięcioprocentowy napiwek) jedną trzecią tego, co za strzyżenie w Wiedniu. Pożegnałem go, cmokając z zachwytu nad jego mistrzostwem, a on puszył się jak paw, dumny ze swojego profesjonalizmu.

Na targu zaopatrzonym lepiej niż nie jeden supermarket kupiłem podróbkę Fahrenheita. Później zaznaczyłem tę butelkę flamastrem, aby jej nie pomylić. Po zapachu nie tylko ja, ale nikt z moich znajomych nie odróżniłby jej od pięćdziesiąt razy droższego oryginału.

Znalazłem jeszcze stoisko z koszulami o wzorach tak badziewiastych jak dewocjonalia sprzedawane pątnikom zmierzającym do Częstochowy. Kupiłem jedną, żeby wystąpić w niej na dzisiejszej kolacji.

Przechodząc koło stoiska z butami, nieopatrznie zapytałem o cenę, chociaż nie miałem zamiaru nic kupować. Trafiłem na arcymistrza handlu. Po przymierzeniu trzydziestu par, jedna okazała się tak wygodna, jak by była szyta specjalnie dla mnie. Cudowna skóra, piękny fason, ręczna robota. Ja nie potrzebowałem butów, a on chciał je sprzedać. Ja

39

potrzebowałem przygody, a on pieniędzy. Targowałem się chyba z pół godziny, zanim cena osiągnęła równowartość kapci w wiedeńskim domu towarowym. Obydwaj promienieliśmy uśmiechami. Do dziś mam te buty i noszę je tylko wtedy, kiedy idę tańczyć. Szkoda ich na ulicę.

Wracałem jeszcze bardziej rozklekotanym autobusem z kierowcą śpiewającym radośnie i na całe gardło. Może urodził mu się syn albo zmarła teściowa, bo nie wziął ode mnie ani centa za przejazd.

Przed hotelem wciąż stał sprzedawca fistaszków z synem. Znów kupiłem tutkę solonych orzeszków. Tym razem niewielką porcję odważył mi chłopiec. Robił to z ogromną dumą i nieśmiałym uśmiechem. Pewnie duma rośnie inaczej niż człowiek.

Przebrałem się w moją nową, badziewiastą koszulę ze złoconymi lamówkami, wypachniłem podróbką Fahrenheita, włosy ustawiłem na jeża, wzmacniając fryzurę koloryzującym żelem przypominającym kisiel porzeczkowy. Spojrzałem w lustro. Byłem dumny z efektu: wyglądałem jak bajkowy generał z filmu Król Maciuś Pierwszy.

Zgłodniałem. Jako pierwszy zaznaczyłem swoją obecność na kolacji, kładąc milczącą komórkę na sześcioosobowym stole. Zauważyłem, że wielu gości hotelowych kłania mi się i uśmiecha do mnie. Zapewne po wczorajszym popisie tanecznym stałem się osobą łatwo rozpoznawalną w tym nudnawym towarzystwie. Popularność wcale mi nie przeszkadzała, nawet jeśli służyła tylko tej gawiedzi spragnionej rozrywki.

Włożyłem na talerz kopiastą porcję ośmiornicy i, zadowolony z dopisującego mi apetytu, wolniutko przeżuwałem gumowate krążki podobne do talarków panierowanej cebuli. Nagle zza pleców dobiegł mnie znajomy jęk.

– O Boże, co za... au-u-u-u….

40

Dziwne, po słowie „Boże” zabrakło „osła”, za to usłyszałem bolesne „au-u-u-u…” pojawiające się zwykle po otrzymaniu kuksańca w bok.

– Wygrałaś, od jutra zmieniamy stolik... – usłyszałem jeszcze przytłumiony szept Eli, który poprzedzał głośne powitanie: – Good afternoon!

– How do you do? – odpowiedziałem z przesadnie radosnym uśmiechem, dodając wyuczone i akcentowane na ostatnich sylabach bosze`, cosa` osiou`.

Ildiko przypatrywała mi się uważnie kątem oka. Gdy spojrzała na Olę, ta nie wytrzymała i parsknęła śmiechem. Chyba nie były przygotowane na mój wygląd, zmieniony z powodu nowej fryzury i ubrania.

– No, Oleńko – ponagliła Ela, gdy wróciłem do stołu z kawką i makaronowymi ciasteczkami. – Czekam…

Najwyraźniej pochodziły z kraju, gdzie nazwanie kogoś osłem jest zniewagą, której nie można puścić płazem. Zarówno dla matki, jak i dla córki sposób, w jaki miały wybrnąć z tej niezręcznej sytuacji, był nie lada problemem. Bardzo poważnie podchodziły do słów i przywiązywały do nich ogromną wagę. Myślę, że same nigdy nie potrafiłyby wybaczyć nikomu, kto nazwałby je żmijami czy sukami.

Już kończyłem ciasteczka i dopijałem kawę, a dwie z nich, ciągle milcząc, grzebały widelcami w swoich sałatkach. Tylko Ildiko jadła z apetytem.

– Excuse me... – zaczęła Ela, lecz Ola natychmiast jej przerwała.

– Ja sama, mamo… – Ola spuściła głowę i patrząc tępo w talerz, wyjąkała cicho po polsku: – Jest mi głupio, że nazwałam pana osłem...

„O, to nie takie proste, moja panno!” – pomyślałem. Wstałem bez słowa od stołu i po chwili wróciłem z drugą kawą, jakby to, co mówiła Ola, nie było skierowane do mnie, jakbym nie rozumiał po polsku. Eli nerwowo drgała powieka.

41

– I have got... – Ruda zaczęła po angielsku, tym razem zwracając do mnie, a nie do talerza swoją krostowatą buźkę.

– Po namyśle doszedłem do wniosku – przerwałem Oli najczystszą polszczyzną, z gębą uśmiechniętą od ucha do ucha – że wcale się na ciebie nie gniewam, wprost przeciwnie, dostarczyłaś mi wiele radosnych chwil, ja też dzięki tobie miałem wspaniałą zabawę.

Z dziewczyn nagle uszło całe powietrze, jak z przekłutych baloników.

– A nie mówiłam, że on zna polski? – powiedziała Ildiko, triumfalnie i nieco za głośno.

– To czemu pan od razu nie powiedział, że pan wie, co my mówimy? – spytała Ela.

– Bo nikt mnie o to nie pytał – odrzekłem rozbawiony. – Jak to? – zdziwiła się Ola. – A tak to! Żadna z was mnie nie zapytała, czy znam

polski i żadna z was, aż do tej pory, nie zwróciła się do mnie w moim ojczystym języku. Gdy mówiłyście do mnie po francusku, odpowiadałem wam po francusku, gdy zwracałyście się po angielsku, odpowiadałem po angielsku.

– No, ale mógł pan nas ostrzec, że pan rozumie – próbowała atakować Ola.

– Mogłem, ale kulturalny człowiek nie wtrąca się do cudzych rozmów – odparowałem natychmiast, udając powagę.

– Pan się bawił naszym kosztem! – Ola wróciła do obrażonego tonu, a jej pryszcze do standardowej różowej tonacji.

– Oczywiście, że tak, szczególnie twoim. – Ekscytowała mnie ta potyczka słowna z Olą. – I to nawet w dużo większym stopniu, niż ty bawiłaś się mną. Ale to była twoja zabawa i teraz ty musisz zmierzyć się ze swoją porażką, i lepiej będzie dla ciebie, jeżeli zrobisz to z honorem i godnością.

– To nie jest w porządku! – Ola postanowiła się nie poddawać i udowodnić swoją rację.

42

– Uważaj, Olu, bo za chwilę możesz sobie zepsuć urlop! – Mój stanowczy ton chyba ją zmroził. – Na razie to ja staram się całą sprawę obrócić w żart i przywrócić wam dobry wakacyjny humor, ale jak przeciągniesz strunę, to może to mieć dla ciebie nieprzewidziane konsekwencje.

– Czy pan jest aktorem? – rozsądnie wtrąciła Ildiko. – Nie – odpowiedziałem szeptem suflera

podpowiadającego „być albo nie być” przygłuchemu odtwórcy roli Makbeta – ale aktorstwo bywa bardzo przydatne w mojej pracy. A ty mi zdradź, w jaki sposób domyśliłaś się, że znam polski.

– Przez koszule. To nie mógł być przypadek, że tańczył pan z każdą z nas akurat w takiej koszuli, o jaką się zakładałyśmy.

– Brawo! Ta wczorajsza intryga była szyta niezwykle grubymi nićmi, ale chciałem wam dać szansę. Miałem nadzieję, że już przy śniadaniu odezwiecie się do mnie po polsku. Widzicie, jak bardzo się staram, żeby was rozbawić? Dziś specjalnie dla was kupiłem na targu tę cudaczną koszulę.

– Rzeczywiście, robi piorunujące wrażenie – zgodziła się Ildiko. – Szkoda tylko, że teraz nie wiemy, na jaką wycieczkę mamy się jutro wybrać.

– A gdzie chciałaś jechać, Ildiko? – Miałam nadzieję, że zobaczę ruiny – wyznała. – A ty, Elżbietko? – zwróciłem się do blondyny. – Ja chciałam obejrzeć ten słynny sklep ze złotem –

odpowiedziała lekko zmieszana. – Ciebie, Oleńko, nie pytam – zwróciła się do córki Ela.

– Wczoraj oświadczyłaś, że pragniesz się kisić w hotelu i smażyć na plaży. O ile cię znam, to nie łatwo zmieniasz zdanie. – No cóż dziewczyny, trzeba będzie na jutro coś wymyślić.

– Nie trzeba… – zawiesiłem głos, żeby wzmocnić wrażenie. – Jutro płyniecie ze mną na wycieczkę statkiem pirackim.

– Jak to? – zapiały zgodnym chórem.

43

– Tak to. Jesteście wpisane na listę. To może być długi i nudny albo niezapomniany i fascynujący rejs. Ja wygrałem zakład, więc ja wybieram.

– Przecież pan się wcale nie zakładał – zaoponowała Ela.

– Zakładałem! Wprawdzie powiedziałem tylko yes, ale wyście nie oponowały.

– Ale pan nie wygrał! – zbuntowała się Ola. – Oczywiście, że wygrałem! Dziś na śniadaniu byłem w

białej gładkiej koszuli, a więc do mnie należy organizacja jutrzejszego dnia.

– O.K., niech będzie – zgodziła się Ela. – To nieuczciwe! – Ola wprost kipiała ze złości. – Oleńko, skarbie, większość zakładów polega na tym,

że jeden wie więcej, a inni są nieświadomi tego, co robią – wyjaśniłem z miną pokerzysty zagarniającego całą pulę wygranych drobniaków.

– Ja się nie zgadzam! – Ruda zacisnęła szczęki, a jej krosty nadbiegły krwią. – Ja nigdzie nie jadę!

– Oleńko! Ostrzegam cię po raz drugi – wróciłem do przesadnie stanowczego tonu. – Lepiej dla ciebie będzie, jeśli z zaciśniętymi ząbkami przenudzisz się cały dzień, niż miałbym ci popsuć kilka dni pobytu na Malcie.

– A niby jak pan to zrobi? – Ola zaatakowała otwarcie. – Olka, uspokój się! – syknęła przerażona Ela. – Elżuniu – rzekłem leniwie. – Dam sobie radę. Nie z

takimi przypadkami przyszło mi stykać się w życiu. – Oleńko, informuję cię – kontynuowałem z teatralną

powagą, zwracając się do Rudej – że przyjąłem przeprosiny za nazywanie mnie osłem i nie gniewam się na ciebie za to, ale ty chyba zapomniałaś, że wymknęło ci się jeszcze kilka innych, dużo bardziej obraźliwych słów, za które mnie jeszcze nie przeprosiłaś.

– I nie przeproszę! – buntowała się Ola.

44

– Przeprosin na razie nie wymagam, powtarzam: na razie. Wymagam tylko twojej obecności na jutrzejszej wycieczce. Jeśli spełnisz ten warunek, to puszczę w niepamięć twoje nietaktowne wypowiedzi. Czy za dużo od ciebie oczekuję? Czy to za trudne?

– A jeśli go nie spełnię, to co mi zrobisz? – zwróciła się do mnie per ty.

– Ola, jak możesz! – Ela najwyraźniej nie potrafiła sobie poradzić z córką.

– Elżbieto, wrzuć na luz i pozwól, żebyśmy sami rozwiązali nasz problem. On na razie nie dotyczy ciebie! – powiedziałem łagodnie, dodając cieplutkie: – Bardzo cię proszę!

– Oleńko, kochanie – takim samym łagodnym tonem zwróciłem się do Rudzielca. – Wiesz, że w tym kraju nazwanie kogoś pedałem jest obrazą karalną? Pomijam już zgrzybiałego Austriaka, bo to jest czysta prawda. Zastanówmy się czysto teoretycznie. Jak, twoim zdaniem, zachowa się dyrekcja hotelu, kiedy się poskarżę, że podczas kolacji zostałem obrażony przez kobietę? Kontynuujmy to czysto teoretyczne rozważanie. Czy nie zaproponują ci, żebyś przeniosła się w trybie natychmiastowym gdzie indziej? I pomyślmy dalej: czy nie poinformują innych hoteli, żeby cię nie przyjmowali, jeśli nie chcą mieć kłopotów?

– A jak udowodnisz, że nazwałam cię pedałem? – Oczy Oleńki stały się wąskie jak u Japonki oglądającej wschód słońca nad wulkanem Fudżi i schowały za zasłoną z krost wielkich teraz jak grochy.

– Widzisz, kochana, ten telefon komórkowy? Znasz ten model Ericksona? Czy jesteś świadoma, że on ma wbudowany dyktafon? Jesteś pewna, że nie nagrywałem rozmów prowadzonych przy stole? – odpowiedziałem serią pytań.

– Jak mogłeś! – W oczach rudzielca ukazały się łzy bezsilnej złości. – Nienawidzę cię!

45

– Oleńko, skarbie, to jest trzecie i ostatnie ostrzeżenie. Zastanów się do jutra, czy wolisz, żeby między nami był rozejm, czy decydujesz się rozpocząć wojnę. Proponuję również, żebyś już więcej nie ryzykowała, nazywając mnie hmar, esel, abruti, crabe, peccata, àsino, somaro, chamor, sobaka, i na czas wakacji kilkaset innych określeń wymazała ze swojego bogatego słownictwa, gdyż przypadkiem mogę wiedzieć, co to znaczy. Czy wystarczająco jasno się wyraziłem? Zastanów się, czy ci się opłaca, żebym był twoim wrogiem. Wyznam ci szczerze, ja nie chciałbym mieć za przeciwnika człowieka o mojej fantazji, ale wiem również, że taki człowiek, będąc przyjacielem, bez zmrużenia oka oddałby za mnie swoje życie. Do jutra czekam na twoją decyzję. Zrozumiałaś?

Ola milczała jak mina przeciwpiechotna, z której wykręcono zapalnik.

– Z całego serca życzę wam wszystkim miłej nocy i kolorowych snów.

Wstając od stolika, skłoniłem się nisko, zostawiając je w trzech różnych nastrojach, których cechę łączącą nazwałbym lekkim osłupieniem zbliżającym kobiety do prawdziwych mężczyzn.

46

Trzeba stać się dzieckiem, aby wejść Po porannej kąpieli wybrałem się na krótki spacer.

Wracając, kupiłem tutkę słonych orzeszków, starając się, aby ważył je syn sprzedawcy i on także wydawał resztę.

Złocony strój i żel wyrzuciłem do kosza, mając świadomość, że niektóre rzeczy lub raz przeżyte emocje nigdy więcej nie będą przydatne.

Włożyłem jasne spodnie i niebieską koszulę, bo podobno w tym kolorze jest mi do twarzy.

Kończąc śniadanie, usłyszałem niepewne: „dzień dobry”, i trzy kobiety zajęły swoje stałe miejsca.

– Witajcie! – odrzekłem radośnie. – Zapowiada się fascynujący dzień…

Oczywiście miałem wątpliwości, jak się dalej potoczy nasza znajomość. Ale nie rozpaczałbym zbytnio, gdyby się nawet miała zakończyć w tym momencie. Zyskałyby na tym moje nieprzeczytane książki, leżące bezczynnie na nocnym stoliku.

– Drogie dziewczyny – zacząłem radośnie. – Nasza znajomość zaszła już tak daleko, że chciałby wam, całej trójce, zaproponować, żebyście zwracały się do mnie po imieniu, Edwin. Mówię na wszelki wypadek, gdyby mama wam tego nie powiedziała. Będzie to dla mnie zaszczyt, jeśli przystaniecie na moją propozycję.

– Ależ to nie wypada, żeby dziewczyny zwracały się do ciebie po imieniu! – zaprotestowała Ela.

– Oczywiście ty decydujesz, Elu, i możesz im tego zabronić. Gdybyśmy rozmawiali po angielsku, ten problem by nie istniał, bo forma zwracania się do rozmówcy zależy tylko od języka. Jestem przekonany, że nikt oprócz nas nie zna tu polskiego i nikt się nie poczuje urażony. A po trzecie, chciałbym dodać, że inteligencja człowieka nie wzrasta z wiekiem i jej szczytowy poziom przypada na siedemnasty rok

47

życia, więc twoje córki są w stanie same zdecydować, czy chcą mi mówić po imieniu.

– Dobrze, niech decydują – dała się przekonać Ela. – Pozostaje jeszcze sprawa wycieczki...

– Moje zaproszenie nadal jest aktualne – zachęcałem. – Właśnie na tym polega problem... – zaczęła Ela, i nie

wiedziała, jak skończyć. – Słucham... – spróbowałem jej pomóc. – Popłyniemy statkiem, ale stawiamy pewne warunki... – Jakież to warunki? – zainteresowałem się. – Ola cię zaprasza i pokrywa wszystkie koszty ze

swojego kieszonkowego, jako przeprosiny za zachowanie przy stole.

– To ja was zapraszałem! – poczułem się jak facet, któremu urodziły się trojaczki, i nie wie, czy się ma cieszyć, czy martwić. – Muszę przyznać, że dawno nie czułem się tak zaskoczony...

– Zgadzasz się? – dobitnie spytała Ela. – Nie mam wyboru. Przystaję, chociaż inaczej to

planowałem – wyznałem uczciwie, zadowolony z takiego obrotu sprawy, bo w ten sposób Ola uznała swoją winę, a to było więcej warte niż przeprosiny.

Przy stole zaległa cisza. Nie było oznak radości z ich strony, że zapraszają mnie na wycieczkę. Chyba jeszcze nie wszystko zostało wyjaśnione.

– Elżuniu – zacząłem spokojnie. – Powiedziałaś: „warunki”, czy to znaczy, że są jeszcze inne. Jakie?

– Tak. – Widać było, że następny warunek jest dużo cięższego kalibru. – To moja prośba. Wykasujesz wszystkie nagrane z nami rozmowy i nie będziesz nas więcej szantażował. Inaczej nie jedziemy na wycieczkę – zakończyła twardo.

– Czy są jeszcze jakieś inne warunki? – spytałem rzeczowo.

– Nie, to wszystko – odpowiedziała krótko.

48

Wszystkie trzy patrzyły na mnie, czekając w napięciu na moją reakcję. Wziąłem mój ciągle milczący telefon i trzymałem go chwilę w ręku, jakbym się zastanawiał, czy chcę stracić ten bezcenny dowód rzeczowy.

– Proszę, wykasuj – podałem telefon Oli. Ruda kilka minut grzebała w moim telefonie, a dwie

pozostałe kobiety przyglądały się temu, co robi. Odwróciłem wzrok, jakby sprawa zupełnie mnie nie dotyczyła.

– Mamo... – niepewnie odezwała się Ola, a jej pryszcze nabrały jasnozielonej barwy zwiędłej trawy.

– Co? – spytała Ela czekająca w napięciu. – W tym telefonie nie ma dyktafonu... – odrzekła w

końcu Ola. – A nie mówiłam, że on blefuje? – triumfalnie i nieco za

głośno wtrąciła Ildiko. – Jak to? – zdziwiła się Ela. – Tak to – zaśmiałem się przyjaźnie. – Nigdy nie

nagrywałem rozmów z wami. Przyjechałem tu odpocząć, a nie dochodzić swoich wątpliwych praw. Gdybym się poczuł dotknięty zachowaniem Oli, zmieniłbym stolik. Szkoda byłoby mi czasu, humoru i wakacji na wojnę, w której wygraną byłaby tylko nienawiść.

– To po co nas wczoraj szantażowałeś? – Ela nadal nie rozumiała

– Nie was, tylko Olę. Mówiłem tylko do Oli, żeby pobudzić jej wyobraźnię. Cały czas akcentowałem, że jedynie teoretycznie rozpatruję tę sytuację. Gdyby Ola trafiła na jakiegoś kretyna bez poczucia humoru, mogłaby sobie i wam narobić przykrości. Myślę, że już zrozumiała, jak ryzykowna może być zabawa czyimś kosztem. Dostała po nosie za swój niewyparzony język. Dzisiaj dostanie jeszcze kilka razy, jeśli dalej będzie straszyć dąsami, zamiast cieszyć uśmiechem. – Tu pokazałem Rudej swój najbardziej sztuczny uśmiech numer sześćdziesiąt sześć.

– Prosię – wysyczała pod moim adresem.

49

– Olu! – przestraszyła się Ela, wciąż nie rozumiejąc zasad tej gry.

– Wiewióra – nie pozostałem dłużny Rudzielcowi. – Osioł, hmar, abruti... – Stop! – przerwałem. – Proponuję po polsku, aby inni

nas nie rozumieli! – Marchewka, rudzielec, lisi ogon... – i na szczęście ugryzłem się w język, bo jako następne wziąłbym na warsztat jej krosty, nazywając ją „trędowatą”.

– Zachowujecie się jak dzieci – powiedziała z udawanym niesmakiem Ela, i razem z Ildiko zaczęły się śmiać.

Pewnie trzeba stać się dzieckiem, aby wejść do każdego królestwa, nie tylko niebieskiego.

50

Przyjemnie jest patrzeć na kiełkującą dumę Spod hotelu odjechały już autokary pełne emerytów

chętnych obejrzeć sklep ze złotem. Oprócz naszej czwórki zostały jeszcze dwie zakochane pary zajęte sobą. Gdy Ola zaczęła marudzić, podjechał busik w całkiem dobrym stanie. W kilkanaście minut dotarliśmy do przystani, gdzie stała zacumowana niezwykle udana replika statku pirackiego. Pokład był pełen młodzieży. Zwieziono ich tu autokarami z wielu hoteli. Towarzystwo było międzynarodowe: Niemcy, Holendrzy, Szwedzi, Japończycy, Rosjanie, Arabowie, Żydzi i cholera wie, kto jeszcze.

Obsługa statku chyba przed chwilą statystowała w filmie Piraci Romana Polańskiego i najwyraźniej zapomniała oddać stroje kostiumologowi. Wyglądała bardziej autentycznie niż ja podczas wczorajszej kolacji.

Każdy nowo przybyły gość dostał czapkę piracką, przepaskę na oko lub sztuczną szramę i szarfę ze swoim imieniem. Trzech animatorów, którzy okazali się mistrzami w swoim fachu, zajmowało się gośćmi i prowadziło różne gry. Większość z tych zabaw znana mi już była z grup integracyjnych. Wszystkie prowadzono po angielsku, czyli w języku znanym młodzieży. Kto chciał, brał udział w zajęciach, kto nie chciał, siedział przy burtach, popijając darmowe soki.

Pierwszą zabawą budzącą szaleńczą radość były „Owoce”. Polegała ona na wykrzykiwaniu liczb, nazw owoców lub imion. Kto się pomylił, dostawał po głowie ogromnym plastikowym młotkiem, piszczącym niemiłosiernie przy każdym uderzeniu.

Ildiko od razu poczuła się w tym towarzystwie jak ryba w wodzie. Ola z początku siedziała przy burcie i przyglądała się akcji, wydymając wargi z obrażoną miną, co oznaczało, że nie dla niej takie dziecięce igraszki.

– Ola, idź się pobawić – zachęcała Ela.

51

– Jeśli nie będziesz zwracać na nią uwagi, to za kwadrans zacznie się bawić – powiedziałem do Blondyny, która postanowiła, podobnie jak Ola, grać rolę matrony popijającej soczek z ananasa przystrojony papierowa parasolką. – Chodź, pobaw się z nimi.

– Nie wypada... – broniła się Ela. – Wypada, tu nikt nas nie zna – powiedziałem

bezsensownie, wyciągając ją siłą na środek. Właśnie rozpoczęła się gra w nurka. Podzielono nas na

grupy i ustawiono po przeciwnych stronach linii dzielącej pokład na dwie części. Trzy osoby z jednej strony próbowały „zanurkować” i wyciągnąć „skarb”, czyli delikwenta z drugiej strony linii. „Nurkowali” tak długo, jak długo starczało powietrza w płucach. Jeśli komuś się udało, to wyciągnięty zawodnik przechodził do przeciwnej ekipy, jeśli nie, „tonął”, czyli zmieniał drużynę. Po chwili już następni kandydaci byli nurkami i szamotanina zaczynała się na nowo.

Na początku nas, wapniaków, traktowano z szacunkiem, ale potem byliśmy tak samo jak inni ciągani za ręce i nogi po śliskim pokładzie.

Nagle staliśmy się globalną wioską, w której nie liczył się wiek, płeć, inteligencja i narodowość. W czasie tej zabawy zauważyłem, że jedną z roześmianych osób ciągnących mnie za nogawki, była Ola. Najwyraźniej nie wytrzymała już izolacji i głupawa rozgrywka wciągnęła ją w radosny wir.

Wszystkie te zajęcia należały do original play, propagowanego przez Amerykanina dr O. Freda Donaldsona autora książki Playing by Heart: The Vision and Practice of

Belonging nominowanej do Nagrody Pulitzera. W żadnej z tych „zabaw pierwotnych” nie było wygranych i pokonanych, poczucia winy i chęci rewanżu, lecz tylko kupa śmiechu. Mimo że dochodziło do bardzo bliskich i bezpośrednich kontaktów cielesnych, to nie zawierały one pierwiastka erotyzmu. Wygłupialiśmy się jak psy goniące się po łące albo jak dzieci bawiące się w berka – ja cię gonię, a ty uciekasz, a potem ty

52

mnie gonisz, a ja uciekam. Ty mnie przygniatasz, ale za chwilę ja też cię przygniotę. Ja jestem jeźdźcem, a ty koniem, ale zaraz ty będziesz jeźdźcem, a ja koniem.

Cały dzień był jedną wielką frajdą. Nawet odpoczynek podczas przerwy na obiad też był rozrywką. Niezwykłą atmosferę dopełniała baśniowa sceneria: dookoła roztaczał się widok żywcem przeflancowany z mórz południowych. Pod nami lśniło ciepłe morze, do którego co jakiś czas wpadał rozradowany wycieczkowicz, rozpoczynając akcję ratunkową skupiającą więcej ratujących niż „topiących się”.

Z nieukrywanym podziwem obserwowałem trzech animatorów, którzy w genialny sposób potrafili zamienić zgraję sztywniaków w rozbawioną hałastrę radosnych dzieci.

W pewnym momencie dostrzegłem, że jakiś czarny chłopak robi rudej dziewczynie sztuczne oddychanie metodą usta-usta. Chyba nie była ona bardzo nieprzytomna, bo przecież nieświadomy akcji ratunkowej topielec nie trzyma w objęciach swojego ratownika. Chwyciłem za rękę Elżbietę i zaciągnąłem ją do baru na kolejnego drinka, żeby przypadkiem nie zrobiła afery z tego drobnego incydentu.

Gdy przybiliśmy do portu, nasz statek wyglądał jak prawdziwy okręt piracki, na którym odbyła się rzeź. Pewnie ekipa sprzątająca musiała poświęcić całą noc na przygotowanie łajby dla następnej grupy szaleńców.

Z godzinę czekał na nas autobus, zanim wszystkie e-maile i numery telefonów zostały wymienione i zapisane na pirackich dyplomach wręczanych kopniakiem. Najwyraźniej kierowca nie pierwszy raz odbierał turystów z „wyprawy piratów”, bo ze stoickim spokojem palił papierosa, podczas gdy młodzi wymieniali pożegnalne uściski, już nie tylko przyjazne.

Wystarczyło kilka godzin dobrej zabawy, aby zawiązać przyjaźń z nieznajomym człowiekiem z innego obszaru kulturowego, mimo że na tej planecie mieszkają ludzie nie rozpoznający sąsiadów z tego samego bloku czy piętra.

53

W drodze do hotelu dziewczynom nie zamykały się usta. Wciąż żyły dniem, w którym stały się piratami, odnawiając przyjaźń z zabawą i zabawę z przyjaźnią.

Ela ściskała moją dłoń, jakby to był skarb odnaleziony na wyspie.

Gdy podjechaliśmy pod bramę, poleciłem kierowcy, żeby się zatrzymał. Wysiadłem i kupiłem tutkę orzeszków. Chciałem popatrzeć, i to z niekłamaną przyjemnością, na kiełkującą dumę małego mężczyzny.

54

Czasami czas przynosi nieoczekiwane czekanie Wykąpałem się i przebrałem, ponieważ moje ubranie i

włosy mocno ucierpiały podczas pirackiej wojny na frytki maczane w keczupie.

Tym razem na moim talerzu piętrzyły się owoce. Po pirackim jadle nie miałem już chęci na żaden z czterech gatunków serwowanego mięsa.

– Dobry wieczór! – usłyszałem zgodny chórek. Dziewczyny usiadły naprzeciwko mnie i paplały…

paplały więcej, niż jadły. – A pamiętasz, jak John wypadł za burtę? – A pamiętasz, jak Fredowi spadły gacie, kiedy skakał

do wody? – A pamiętasz... – A pamiętasz... Nie dość, że pamiętały, to chciały pamiętać, bo tylko

cudownie fascynujące wspomnienia, tworzą osnowę sensu życia, na której można budować szczęście.

Patrzyłem na nie z radością, jaką odczuwa autor świeżo wydanej książki, kartkując egzemplarz pachnący farbą drukarską. Jeden dzień potrafi zbliżyć ludzi do siebie bardziej niż nie jeden rok. Zbliżył też Elę do mnie, bo siedząc bez słowa, co chwila popatrywała na mnie, jakby zdjęła warstwę kurzu ze starej fotografii. Znam to uczucie.

Zanim buldożery zrównały z ziemią dom moich dziadków, koniecznie chciałem zabrać stamtąd coś na pamiątkę. Kierowca koparki twierdził, że tam w środku nic już nie ma. Rzeczywiście dom był ograbiony do cna. Nawet klamki i kontakty znikły. Stojąc na środku zupełnie pustego pokoju, chciałem znaleźć jakiś drobiazg, cokolwiek, coś, co przez wiele lat było świadkiem namiętnej miłości, jaką moja babka darzyła mojego dziadka – choćby gwóźdź. Nad drzwiami wejściowymi zauważyłem niewyraźny prostokąt szkiełka niewiele większego

55

od znaczka pocztowego. Kurz i brud, dostając się przez wybite okna opuszczonej chałupy, osiadały na nim latami, tworząc na jego powierzchni czarną zasłonę. Zdjąłem je i wytarłem o spodnie, brudząc je niemiłosiernie. To był odpustowy wizerunek Matki Boskiej. Na odwrocie zobaczyłem ledwo czytelny napis: „Matko, prosimy Cię, pomóż nam nasze dni przeżyć w miłości. Wiktoria i Jan. Licheń, 20 lipca Anno Domini 1931”. Patrzyłem z niedowierzaniem na brudny dowód istnienia prawdzie czystej miłości.

Na szaro-burej ścianie pozostał jasny prostokącik spłowiałej farby, którą pomalowali swój dom. Po chwili buldożer zamienił dom w kupę gruzu, pozostawiając w moich dłoniach dowód na to, że prawdziwa miłość nie umiera nawet po śmierci kochanków.

Ela miała taką minę, jakby trzymała w rękach cenny skarb wspomnienia albo zobaczyła oryginał znanej od dawna kopii.

– Edwin, idę po deser, przynieść ci coś? – zapytała Ildiko, wstając razem z Olą od stołu.

– Proszę kawę. Czarną, z cukrem – odpowiedziałem bez zająknienia.

– Wiem – odrzekła czarnulka, jakby już setki razy podawała mi taką kawę.

– A nie chcesz makaroników? – zapytała Ola. – Chętnie. – Dlaczego wysiadłeś z autobusu przed bramą? Chciałeś

być sam? – spytała Ela, kiedy dziewczyny poszły po deser. – Nie. Przed bramą jest stragan z fistaszkami –

odpowiedziałem. – Aż tak lubisz orzechy? – zdziwiła się. – Przecież

można je kupić w sklepie hotelowym. – Nie przepadam za orzeszkami ziemnymi – wyznałem.

– Wolę nerkowce albo włoskie. – To po co je kupujesz? – Zdziwienie Eli rosło z każdą

chwilą.

56

– Bo zbieram chwile. – Jakie chwile? – Na przykład takie jak ta. – Nie rozumiem. – To proste. Wczoraj obiecałaś córkom, że dziś

usiądziecie przy innym stoliku. A jednak znów siedzimy razem, ale patrząc na was, czuję zmianę. Chyba nawet nie rozmawiałyście o tym, gdzie dziś chcecie siedzieć. Ja się nie zmieniłem od wczoraj, ale jest inaczej. Bo wasze nastawienie do mnie uległo zmianie. Zaraz dostanę kawę i ciastka. To dla mnie nagroda i potwierdzenie, że postąpiłem właściwie, chociaż dość ryzykownie. One same chcą teraz sprawić mi przyjemność.

– Po prostu od wczoraj znamy cię lepiej i... – Zamyśliła się. – Ty w ciągu jednego dnia zrobiłeś coś, czego mnie nie udało się zrobić latami. Nie masz pojęcia, jak bardzo jestem ci wdzięczna za ten dzisiejszy dzień.

– Mam – odparłem szczerze. – Polubiłyśmy cię... – dokończyła urwane zdanie. – Nie można lubić nieznanego – wytrząsnąłem z rękawa

złotawą myśl. – Masz rację. Chyba tak. Poznałyśmy cię – przytaknęła. – Dzięki za kawę i ciastka, jesteście kochane, że

pomyślałyście o zgrzybiałym Austriaku – zażartowałem, kiedy stawiały przede mną deser.

– Nie ma za co, trzy dolary – odparła rezolutnie Ola, a jej krosty zblakły i ukryły się wśród piegów.

– Ale nie odpowiedziałeś mi, dlaczego kupujesz te fistaszki, skoro ich nie lubisz – Ela wróciła do tematu.

– Bo lubię zbierać uśmiechy. – Mów jaśniej. – W jej głosie wyczułem nutkę irytacji. – Tam przed bramą… – Dziewczyny zamilkły,

słuchając mojej opowieści. – …stoi niewiele młodszy ode mnie mężczyzna z synem i cały dzień czeka na klientów. Zarabia kilka centów dziennie, ale pokazuje synowi, jak własną pracą

57

można utrzymać rodzinę. Gdy chłopiec odważa mi sto gramów orzeszków, bierze pieniądze i wydaje resztę, przepełnia go niesamowita duma, chyba czuje się jak bankier podpisujący milionowy kontrakt. A ja mu dziękuję w taki sposób, jakbym dostawał na Saharze szklankę wody ratującą życie. Bo w gruncie rzeczy tak jest. Za kilka centów dostaję coś niezwykle cennego, czego mnie nie udało się zdobyć przez wiele lat...

– Co ci się nie udało? – odezwały się córki. – Nie chcę was zanudzać swoją historią... – Nie zanudzasz! – odpowiedział duecik. – Może nie zanudzam, ale smędzę, a dzisiejszy dzień ma

być wesoły. Jak koniecznie będziecie chciały wiedzieć, to zapytajcie jutro, ale to nie jest wesoła historia i nie wpływa dobrze na trawienie. A teraz pozwólcie, że stary człowiek spotka się z wiernymi przyjaciółmi, czyli pójdzie poczytać swoje książki. Dobranoc. – Wstałem od stołu.

– Edwin – odezwała nieco za głośno Ildiko. – Słucham? – Czy dla ciebie książki są cenniejsze niż ludzie? –

spytała zadziornie, trafiając w mój czuły punkt. – Oczywiście, że ludzie – odrzekłem, nie spodziewając

się podstępu. – No to zapraszamy cię do nas na greckie wino. – Kogo masz na myśli, mówiąc my? – spróbowałem

pytaniem pokryć zaskoczenie. – Ten pomysł dopiero teraz przyszedł ci do głowy, nawet nie zapytałaś mamy, czy się zgadza. Oczywiście Ela nie zaprotestuje, ale odłóżmy to do jutra.

– Nie wywiniesz się! Zaproszenie na wino ustaliłyśmy jeszcze przed kolacją, kiedy byłyśmy same. Mam nadzieję, że jako człowiek znający prawa orientu nie odrzucisz naszej gościnności – wtrąciła Ela.

– W takim razie nie pozostaje mi nic innego, jak tylko podziękować i przyjąć zaproszenie – obiłem piłeczkę.– O której mam się stawić i gdzie?

58

– O dziewiątej w pokoju trzysta czternaście. Uśmiechnąłem się szeroko, bo nie tylko przypomniały

mi się słowa przedwojennego szlagieru, ale i ulubione powiedzenie mojej babci: „czasami czas przynosi nieoczekiwane czekanie”.

59

Własne myśli są ważniejsze od książek W hotelowej kwiaciarni kupiłem trzy jednakowe

bukieciki kwiatków przypominające mlecze porastające dywanami mazowieckie łąki. Fascynuje mnie, jak krowy i kobiety uwielbiają kwiatki. To, co w Polsce było zwykłą karmą dla bydła, tutaj okazało się pięciogwiazdkowym luksusem.

Babcia opowiadała mi kiedyś bajkę o tym, jak siedem mosiężnych haczyków do łowienia ryb, cztery igły do szycia skór i stalowa piła do cięcia śniegu były najcenniejszym skarbem – posagiem córki wodza Eskimosów. Mógł się o niego starać tylko najodważniejszy z kandydatów. Wystarczy, aby czegoś było mało, a już staje się cenne. A to, co mamy w nadmiarze, zawsze traci na wartości. Nawet kiedy jest to upragniona miłość.

Zacząłem się zastanawiać, co takiego cennego ja posiadam. Straciłem porszaka, pracę, uczniów, niedługo będę musiał opuścić mieszkanie... Ale to wszystko było teraz tak odległe, że prawie nierealne, zupełnie jak obrazek z Lichenia. Dokąd sięgnę pamięcią, zawsze miałem mało czasu, i to właśnie czas był cenny, ale nigdy nikomu nie czułem się naprawdę potrzebny, a za to byłbym gotów oddać życie.

W sklepie ze słodyczami długo rozglądałem się za odpowiednimi czekoladkami, zanim wybrałem trzy opakowania pianki w czekoladzie. Każda miała inny smak i do złudzenia przypominała wedlowskie ptasie mleczko.

Uzbrojony w prezenty, niczym żołnierz w karabin i wiązkę granatów, zapukałem do drzwi pokoju trzysta czternaście.

– Zapraszamy! – powiedziała Ela, otwierając drzwi. Ich apartament przypominał mieszkanie, przy którym

mój pokój wydawał się skromną kawalerką. Po środku living roomu stał stół i cztery skórzane fotele. Dziewczyny rzuciły się, aby mnie powitać i odebrać moje uzbrojenie. Z kwiatków

60

ucieszyły się bardziej niż ze słodyczy, bo emocje są cenniejsze od kalorii. Postawiły je w wazoniku na stole, obok kieliszków do wina i tacy z makaronikami przybranymi migdałami. Poczekałem, aż usiądą.

– Zapraszamy – powtórzyła Ela i wskazała mi miejsce. Chyba było to dla niej naturalne, że mężczyzna siada pierwszy.

Wybrałem fotel pod oknem, za którym rozpościerał się widok na góry. Od razu zagaiłem, zwracając się do Eli:

– Urodziłaś się w Polsce? – Tak, w Łodzi. – Ale ze mnie osioł! To oczywiste! Łodzianki są

najpiękniejsze! – zawołałem wesoło, wywołując tym jej uśmiech. – A teraz gdzie mieszkasz?

– W Arras. – Od dawna? – Już piętnaście lat jestem w Grecji. – Westchnęła

niczym skazaniec odpowiadający na pytanie o wyrok. – To niewiele mniej niż ja w Wiedniu – odparłem,

budując nić wspólnoty, tak ważną dla uchodźców. – Nie tęsknisz za Polską?

– Bardzo, ale nie mam wyjścia – westchnęła głęboko. – Rozumiem... – chcąc okazać empatię najwyższego

stopnia, jęknąłem jak koń ciągnący wóz z węglem. – Ja też przez pierwsze dziesięć lat pobytu na obczyźnie nie widziałem kraju, wiem, jak strasznie się za nim tęskni.

Zapadła cisza. Zapowiadał się nam wieczór łzawych wspomnień o wierzbach płaczących, co zwieszają smętne gałązki nad strumykiem, których Eli już nie będzie dane ujrzeć.

– Kiedy ostatnio byłaś w kraju? – zapytałem niepewnie, starając się ją sprowokować, aby wreszcie rozpoczęła swoją tragiczną historię Polki, której nie wolno przyjechać do ojczyzny, aby zobaczyć krajobrazy ojców, gdzie pagórki leśne, bursztynowy świerzop i dzięcielina pała.

– Rok temu poleciałam tam z dziewczynami na wakacje.

61

– To jednak wolno ci jeździć do Polski? – zdziwiłem się, nie słysząc horroru, i to tak szczerze, że wszystkie trzy aż się roześmiały.

– Oczywiście! – To wy możecie przyjeżdżać do kraju? – nie mogłem

wyjść z podziwu. – Jasne, mamy podwójne obywatelstwo, polskie i

greckie. – To dlaczego mówiłaś, że nie masz wyjścia? –

próbowałem ratować honor. – Bo dziewczyny chodzą do liceum, nie zostawię ich

samych, żeby wrócić do Łodzi. – A mąż? – Może choć tu będzie maleńka tragedia,

zatliła się we mnie iskierka nadziei. – Mąż nie chodzi do liceum – roześmiała się perliście

Ela. – Mąż pracuje i nie mógł z nami przyjechać. Ildiko właśnie zdała maturę i teraz ma wakacje. Wyjazd na Maltę to jej pomysł, bo od października rozpoczyna studia na Politechnice Łódzkiej. Chciała, żebyśmy we trójkę spędziły te kilka dni, bo cały rok nie będziemy się widzieć.

– A Ola się nie uczy? – Może choć tutaj ukrywa się jakiś dramat?

– Ola bardzo dobrze się uczy i dlatego dyrektor szkoły zgodził się na dwa tygodnie jej urlopu.

– A tata nie miał nic przeciwko temu? – drążyłem uparcie, jakbym szukał ropy naftowej.

– Nie, nawet sypnął groszem z okazji ukończenia szkoły – odparła Ruda.

– To wam się całkiem nieźle powodzi u tych Greków – stwierdziłem.

– No jakoś wiążemy koniec z końcem – skomentowała Ela tonem prawdziwej Polki, której pieniędzy starcza tylko do połowy miesiąca.

– Mamo, nie przesadzaj – nie wytrzymała Ildiko. – Od kiedy wydajesz książki, nie mamy problemów finansowych.

62

– Piszesz książki? – zapiałem z niedowierzaniem i podziwem.

– To nie są książki, to przewodniki. Od kilku lat współpracuję z Pascalem, dzięki niemu poznałam Grecję lepiej niż Polskę. Udało mi się moją pasją zwiedzania zarazić Ildiko – przyznała się Ela

– Przypadkowo znalazłam tę ofertę „Tydzień na Malcie – dwie osoby płacą, trzecia leci za darmo” – dumnie dodała Ildiko, zwracając się do mnie. – Na dodatek w tym hotelu dali nam bez dodatkowej opłaty apartament, akurat był wolny przed sezonem.

– Czy to znaczy, że jesteście tutaj służbowo, aby pisać przewodnik po Malcie?

– Nie, aby odpocząć. Napijesz się wina? – spytała Ela, chcąc odwrócić moją uwagę od jej pisania.

– Chętnie. – To był dobry pomysł, abym wrócił do równowagi i nie zadawał więcej pytań, przed czym lub po czym chcą odpocząć. – No to za miły wieczór!

– Na zdrowie! – zawtórowały dziewczyny z gracją wodzirejów z weselisk w Pcimiu Dolnym.

Uniosłem kieliszek i popatrzyłem przez złocistą soczewkę, odwracającą obraz do góry nogami, aby zniekształcony winem świat stał się bliższy.

Umoczyłem usta, spodziewając się jakiegoś bezalkoholowego świństwa. Życie znów mnie zaskoczyło, to była Retsina, wino o cudownym posmaku igliwia.

– Przepyszne – przyznałem szczerze. – To ja tu oczekuję jakiejś straszliwej tragedii, już sobie przyszykowałem chusteczki, w obawie, że będę płakał jak bóbr, słuchając waszych opowieści o nieludzkim losie uciśnionych kobiet w Grecji... Już miałem wyciągnąć listę wspomnień o kraju ojczystym i przyrodzie, gdzie bursztynowy świerzop, a tu... Boże, co za osioł ze mnie!

Tak się śmiały, że mało nie pospadały z foteli.

63

– Czy my wyglądamy na takie nieszczęśliwe? – zapytała Ela, płacząc ze śmiechu.

– To zależy, na którą się popatrzy... – dociąłem Oleńce, zwracając się w jej kierunku.

– Miał być rozejm – odpaliła pryszczata. – Przepraszam, już nie patrzę na ciebie! Boże, co za

osioł ze mnie. – Czy to był cytat z Pana Tadeusza? – Ildiko próbowała

zmienić temat. – Tak! Mickiewicza też czytałaś? – zdziwiłem się. – Oczywiście – oburzyła się Ildiko. – A nawet

tłumaczyłam. – Mamo, nie pozwól mu! On nas ma za ostatnie kretynki

– prosiła ze śmiechem o pomoc Ola, jej pryszcze miały teraz odcień piegów.

– Przepraszam was, ale tak mnie zaskoczyłyście, że mi się mózg lasuje. Spodziewałem się innego przebiegu naszej rozmowy i przyznam, że bałem się tu przyjść, bo wcale mi się nie uśmiecha tracić urlopu na smędzenie, ale nie wiedziałem, jak się wykręcić.

– Podobnie jak mama nie potrafiła zmienić stolika, żeby nie siedzieć z tobą – zareplikowała Ola.

– Dobra, jutro przeniosę się do zgrzybiałych Austriaków, przyrzekam.

– Lepiej tego nie rób, bo nam dokooptują jakiegoś innego barana, do ciebie już zdążyłyśmy się przyzwyczaić – rezolutnie stwierdziła Ola

– Oleńko, uwielbiam cię i kocham twój cięty języczek – roześmiałem się przyjaźnie.

– Przyznaj, że czułeś się urażony, kiedy Ola nazywała cię osłem – spytała Ildiko.

– Ani przez chwilę! – Walnąłem się w piersi tak mocno, że aż zadudniło. – Słowo honoru.

– Może ty jesteś nauczycielem i na co dzień masz do czynienia z dziećmi? – spytała Ela.

64

– W pewnym sensie. Mam do czynienia z dziećmi, ale trochę starszymi od was, wykładam teorię komunikacji.

– I teraz masz urlop? – uściślała Ildiko. – Wykładałem, a teraz mam urlop, zgadłaś –

powiedziałem niepewnie i jakoś bez sensu. – Co to za uczelnia, która w maju daje urlopy? –

zauważyła sensownie Ildiko – Uniwersytet... – W czasie sesji? – zdziwiła się. – Tak, bezpłatny. – Czy to jakiś urlop naukowy? – Czarnulka nie

przestawała drążyć. – W pewnym sensie. Uczę się, co mam dalej robić –

zakpiłem ze swojej sytuacji. – Nad czym pracujesz? – Ildiko nieświadomie zbliżała

się swoimi pytaniami do mojego horroru. – Nad sobą. – To ciekawe. Opowiedz nam, co robisz. Zupełnie nie rozumiała, dokąd prowadzi ten wywiad. – Zastanawiam się, co mam dalej robić ze swoim

życiem. – Wykładasz teorię komunikacji, a mówisz zagadkami.

– Moje zdawkowe odpowiedzi zaczynały ją wciągać. – Proszę, mów jaśniej, bo nic z tego nie rozumiemy!

– Właśnie się staram, abyście nic nie rozumiały, ale pora odkryć karty, wśród których nie ma asów.

– Może asa schowałeś w rękawie? – wtrąciła Ola. – Raczej i tam są same blotki... – Pomyślałem, że jutro

chyba nie usiądą ze mną przy jednym stole, ale nie dbam o to, co sobie pomyślą. – Wyrzucono mnie z uczelni, a raczej wyrzucą mnie, kiedy wrócę do Austrii.

– Za wagarowanie w Grecji? – logiczne zapytała Ruda. – Nie. – Rozbroiła mnie tym pytaniem. – Napisałem

książkę, powieść o człowieku pomagającym maltretowanej kobiecie w sposób, jaki jest nie do przyjęcia przez katolickie

65

poczucie moralności. Książka została odczytana jako autobiografia, no i zawieszono mnie. Zapewne gdy wrócę, będę już skreślony z listy wykładowców.

– I co będziesz robił? – zmartwiła się Ela. – Nie wiem... – odpowiedziałem zgodnie z prawdą. Zapadła głucha cisza. – Ale numer! – przerwała milczenie Ola. – Edwin

oczekiwał, że my ukrywamy jakąś tragedię, a tu proszę, Ildiko wdepnęła w horror śmierdzący jak kupa kamela.

– Po polsku nie mówi się kamel, tylko wielbłąd – poprawiła Ildiko.

– Do mnie bardziej pasuje osioł, ale muszę przyznać, że porównanie jest obrazowe, bo właśnie siedzę w gównie po uszy – pochwaliłem celność wypowiedzi.

– A co na to żona? Masz rodzinę? – zaciekawiła się Ela. – Nie, rozwiodłem się pięć lat temu. – Ale numer! – ucieszyła się Ola. – Już czuję, że zaraz

będzie kolejny horror pierwszej klasy! – Żaden horror – próbowałem się bronić. – Po prostu się

rozwiedliśmy. – Zostawiłeś kobietę z dziećmi – triumfowała Ruda. – Nie mamy dzieci. – Nie kochałeś żony? – spytała Ildiko. – Kochałem. – To po jaką cholerę się rozwiedliście? – Ela nie mogła

wyjść z podziwu. – Bo ona tak chciała. – Zdradzałeś żonę! – zapiszczała triumfująco Ola, a

krosty na jej twarzy zaróżowiły się z podniecenia. – Nie. – Ona cię zdradzała? – z niedowierzaniem spytała

Ildiko. – Też nie – odpowiadałem, jakbym był przesłuchiwany

przed trzech oficerów śledczych.

66

– Rozumiem, że nie chcesz o tym mówić, bo to wciąż cię boli... – empatycznie wtrąciła Ela z zamiarem ugaszenia pożaru trawiącego moją duszę.

– Kiedyś bolało, ale już teraz nie boli, po prostu nie widzę w mojej historii nic godnego uwagi.

– Dobra, dobra. Boisz się, że będziesz musiał zużyć tę paczkę chusteczek, a potem zalejesz łzami nasz obrus – walnęła z grubej rury Ola.

– Raczej się boję, że was zanudzę swoją historią. – Mamo, proszę, pozwól, żeby nas zanudził. Ja chcę być

zanudzona – wygłupiała się Ola. – Ale to długa historia – podjąłem ostatnią próbę

obrony. – Dawaj! Im wcześniej zaczniesz, tym szybciej

zaśniemy. – Ola poprawiła się na fotelu, gotowa do kolejnych docinków. – No, na co jeszcze czekasz?

– Chcecie wersję skróconą czy rozwlekłą? – spytałem w nadziei, że wybiorą streszczenie.

– Jasne, że rozwlekłą – zdecydowała Ola. – Inaczej pominiesz najlepsze szczegóły, w których diabeł sypia, pochrapując głośno.

– Dawno temu, gdy po wielu latach romantycznie namiętnego i szaleńczego, lecz jednostronnego uczucia w końcu odkochałem się w Ewie, postanowiłem ułożyć sobie życie, założyć rodzinę, mieć dom i takie tam inne banialuki, o których marzą dorośli chłopcy – rozpocząłem swoją historię nieco przydługim zdaniem, zaopatrzonym w dużą dozę autoironii. – Wpadłem na fantastyczny pomysł znalezienia żony z ogłoszenia matrymonialnego. Po kilku spotkaniach z przeróżnymi Austriaczkami dotarło do mnie, że dla Polaka żoną, kochanką i przyjacielem może być tylko Polka. Ponieważ nie mogłem pojechać do kraju, żeby osobiście szukać kandydatki, zamieściłem ogłoszenie w gazecie ogólnopolskiej: „Polak na stałe mieszkający w Austrii szuka żony. Odpowiadam na wszystkie listy ze zdjęciami”.

67

– I co? Żadna się nie zgłosiła? – kpiła Ola. – Ola, nie przerywaj – przystopowała ją Ela,

najwyraźniej zaciekawiona dalszym ciągiem mojej opowieści. – Wprost przeciwnie. Po kilku dniach moja skrzynka na

listy pękała od kopert wypchanych czułymi liścikami i fotografiami kandydatek na żonę. Większość przysłała zdjęcia w kostiumach kąpielowych, żeby jak najlepiej udokumentować swoje walory i zwiększyć szanse u dewizowego faceta. Na reszcie fotek widniały odświętnie ubrane kobiety, które zwykle stały na tle okna zasłoniętego firankami. Przypominało mi to zdjęcia z albumu mojej ciotki przedstawiające jej męża rybaka na tle sieci rybackich suszących się po połowie dorszy. Godzinami siedziałem nad listami, segregując je i zastanawiając się, do której z kobiet mam się odezwać.

– I co, napisałeś do wszystkich? – znów nie wytrzymała Ruda.

– Nie, napisałem do trzech. Pozostałym odesłałem ich listy bez słowa wyjaśnienia, z jakiego powodu nie podobały mi się ich siatkowe firanki w oknach i to, z czym mi się kojarzyły – wyjaśniłem Oli i wróciłem do przerwanego wątku. – Po nieudanych kontaktach z mało inteligentnymi Austriaczkami, gdy moje poczucie własnej wartości było na dnie, a oczami wyobraźni widziałem się u boku kobiety z trójką dorastających dzieci, dla której matura leży poza jej możliwościami intelektualnymi, świat nagle nabrał blasku. Pisały do mnie kobiety młode, inteligentne i bezdzietne, a na dodatek całkiem ładne, a nawet bardzo ładne. Jedną z tych trzech, do których napisałem, bo dwóch z nich nie pamiętam czy też nie chcę pamiętać, była prześliczna nauczycielka języka niemieckiego. Dodatkowym atutem było jej zdjęcie. Nie tylko nie zawierało fragmentu firanki czy innej sieci, ale nawet łańcuchów i kajdanków. Po wymianie paru listów okazało się, że mamy podobne hobby: książki. Kilka miesięcy korespondowaliśmy ze sobą. Po każdym liście coraz bardziej podobały mi się jej poglądy, fascynował jej intelekt. Nadeszły wakacje. Daria

68

przyjechała do Wiednia i dwa miesiące spędziliśmy, zwiedzając Austrię, Włochy i Jugosławię, wtedy jeszcze w całości. Oczarowała mnie swoją inteligencją i urodą, ale nie zakochałem się w niej. Mam na myśli Darię, a nie Jugosławię. – Wypiłem kilka łyków wina, aby zwilżyć gardło i sprawdzić, czy nie przynudzam za bardzo.

– I co dalej? – Ildiko nie wytrzymała przedłużającej się przerwy, potwierdzając tym, że moje opowiadanko ją także zainteresowało.

– I gdy wakacje się kończyły, wyznałem Darii nagą prawdę. Powiedziałem, że mi się szalenie podoba, fascynuje mnie jako człowiek i chętnie bym się z nią ożenił, ale w ciągu tych dwóch miesięcy nie zdążyłem się w niej zakochać.

– Świnia! Jak można tak powiedzieć kobiecie? – Ola chłonęła każde moje słowo, chyba i ją wciągnęła moja opera mydlana.

– Wtedy, Oleńko, jeszcze wierzyłem, że związek z kobietą można budować tylko na bezwzględnej szczerości, ponieważ niewiasta to też człowiek. Obiecałem jej wierność i lojalność jako fundament życia małżeńskiego, i dodałem, że nie mogę jej obiecać, czy i kiedy się w niej zakocham. Swój bardzo mądry monolog zakończyłem stwierdzeniem, że sama musi zdecydować, czy chce być ze mną, bo ja chcę i proszę ją o rękę, nogę i całą resztę. Sądziłem, że jej te dwa miesiące też nie wystarczyły, żeby się we mnie zakochać, ale z pewnością na tyle pozwoliły mnie poznać, żeby już mogła podjąć decyzję o swoim losie. – Pociągnąłem łyk wina i zacząłem powoli żuć ciastko z migdałem, rozkoszując się jego smakiem.

– No i co? – niecierpliwiła się Ildiko. – No i w październiku wzięliśmy ślub. Bardzo skromny,

było na nim tylko dwóch świadków. Po ślubie poszliśmy do naszej ulubionej chińskiej restauracji w XI Bezirku. Moi koledzy z pracy zachwycali się otwarcie, jaką to mam piękną i inteligentną żonę. Byłem dumny jak paw, że udało mi się znaleźć i zatrzymać przy sobie taki wspaniały skarb.

69

– I rok później się rozwiedliście? – triumfująco spytała Ruda, bo kobiety lubią się popisywać swoją, niestety, nie zawsze trafną intuicją.

– I rok później ... – zawiesiłem głos, jakbym nagle posmutniał. – I rok później stwierdziłem ze zdumieniem, że kocham Darię. Oczywiście w rocznicę ślubu poinformowałem ją o tym w ulubionej chińskiej restauracyjce w XI Bezirku, w bocznej uliczce odchodzącej od Enkplatz.

– Spodziewałam się takiego obrotu sprawy – rozmarzyła się Ildiko, która wolała, aby triumfowały romanse i emocje, a nie kobiety.

– Po początkowym dość trudnym dla niej okresie, Daria znalazła dobrą pracę, awansowała na kierownicze stanowisko i zarabiała tyle samo co ja po dziesięciu latach mozolnej asymilacji. Po dwóch latach sprzedała swoje mieszkanie w Polsce i za wspólne pieniądze oraz zaciągnięty kredyt bankowy kupiliśmy domek szeregowy w stanie surowym. Ona została wyłączną właścicielką naszego lokum. Tak postanowiłem, bo jej wkład finansowy był dużo większy niż mój, a poza tym chciałem, żeby miała poczucie bezpieczeństwa i wiedziała, jak bardzo jej ufam. Tak naprawdę to powód był zupełnie inny. Nie ufałem sobie, choć nie miałem po temu najmniejszego powodu. Obawiałem się, że kiedyś może mi odbić i zakochując się w jakiejś prześlicznej blondynce, zażądam rozwodu i zacznę walczyć o podział majątku. Kochając Darię, chciałem chronić ją przed całym światem, także przed sobą.

– Czuję, że puenta będzie taka, że to ona w końcu wystawiła cię do wiatru... – skomentowała Ola.

– Wiele pracy włożyliśmy obydwoje w malowanie i układanie glazury – ciągnąłem, jakbym nie słyszał słów rudzielca. – Cieszyliśmy się z każdego mebla, z każdego drobiazgu ściągniętego do naszej norki, jak nazywaliśmy nasz dom. Daria miała doskonałe poczucie smaku i nieprzeciętny gust, na pewno mogłaby być wziętym architektem wnętrz, rozchwytywanym przez wszystkie renomowane firmy. Efekt

70

był więcej niż zachwycający. A kiedy posadziła kwiaty, na których pielęgnacji znała się równie dobrze jak na urządzaniu wnętrz, to już nie był domek, ale prawdziwa bombonierka.

– Potrafię to sobie wyobrazić – rozmarzyła się Ela. – Byliśmy przykładem wzorowego małżeństwa. Co roku

jeździliśmy na urlop nad Morze Śródziemne, zatrzymywaliśmy się w luksusowych hotelach, bo chciałem ofiarować mojej żonie wszystko, co najlepsze. Później, gdy upadł komunizm, odwiedziliśmy kilka razy Polskę. Poznałem jej rodzinne miasteczko. Daria pokazała mi szkołę, w której robiła maturę, dom, w którym mieszkała, i cmentarz, gdzie byli pochowani jej rodzice. Nie miała żadnych krewnych, jej dziadkowie pochodzący z Kresów zaginęli bez wieści podczas zawieruchy wojennej. Z roku na rok stwierdzałem, że coraz bardziej ją kocham i podziwiam. Jak ślepej kurze ziarno, tak i mnie trafił się bezcenny skarb!

– Raczej jak osłu róża – nie wytrzymała Ola, i natychmiast ugryzła się w język. – Przepraszam, mów dalej.

– Trafiłaś w sedno – przyznałem. – Moja żona okazała się inteligentniejsza i bardziej oczytana ode mnie. Nierzadko wstydziłem się przy niej odezwać, żeby nie palnąć jakiegoś głupstwa i nie zjarać cegły ze wstydu. Czasami czułem się jak bluszcz oplatający prześliczną brzozę. We wszystkim była ode mnie lepsza, nawet zarabiała więcej niż ja. Jedyne, w czym ja byłem lepszy, to prowadzenie samochodu, ale to przecież potrafi każdy tresowany osioł.

– Bo pewnie jej nie pozwalałeś – wtrąciła Ela. – Wprost przeciwnie. Mimo że miała prawo jazdy,

nigdy nie chciała usiąść za kółkiem i zawsze ja musiałem prowadzić. Nie raz ją prosiłem, żeby mnie zmieniła, ale odmawiała nawet na pustych drogach Czechosłowacji, przez którą jeździliśmy do Polski, aby odwiedzić znajomych i przywieźć zdeponowane u nich książki, po sprzedaży jej mieszkania… – Wróciły piękne wspomnienia o tamtych latach i rozmarzyłem się jak pensjonarka nad Harlekinem.

71

– Pamiętam, jak pewnego razu – kontynuowałem po chwili milczenia – wracając z Polski, przekraczaliśmy granicę w Drasenhoffen. Austriacki celnik kazał nam pokazać zawartość walizek. W środku były same książki. Urzędas był przekonany, że to musi być towar na handel. Próbowałem mu wytłumaczyć, że to są nasze własne książki, każda jest inna i na dodatek nie są nowe. Stał i drapał się w głowę, nie wiedząc, co z tym fantem zrobić. W końcu zapytał: „Ile one ważą?” „Około stu kilogramów”, rzuciłem na chybił trafił. Celnik stwierdził: „W moim przekonaniu to jest towar na handel, bo żaden człowiek nie jest w stanie przeczytać w swoim życiu takiej ilości zadrukowanego papieru”. Sytuacja stała się patowa, kiedy zażądał dziesięciu tysięcy szylingów cła, licząc po sto szylingów za kilogram. W pierwszej chwili myślałem, że mnie krew zaleje, ale w końcu znalazłem całkiem proste rozwiązanie tego problemu. Oświadczyłem, że chętnie zapłacę cło, ale ponieważ każda książka jest inna, to żądam, aby sporządził listę oclonego towaru, spisując tytuły, autora, wydawnictwo i rok wydania, a więc każdą książkę oclił osobno. Jeśli mu to nie odpowiada, to mogę pójść na kompromis i zapłacić cło jak za sto kilogramów makulatury o wartości dwudziestu szylingów za kilogram. Niech wybiera. I dodałem: „Ja mam urlop, mnie się nie spieszy. To co, idziemy do biura spisać protokół?” Dobiłem go tym pytaniem. Chwyciłem pierwszą walizkę, jakbym miał zamiar wyciągnąć ją z samochodu. Przyuczony do zawodu grzebacza w bagażach, chłopek roztropek wciśnięty w mundur urzędnika państwowego nagle zobaczył oczami wyobraźni, jak godzinami wypisuje druk celny, a więc robi to, czego na szkoleniu najbardziej nienawidził. Podrapał się jeszcze raz w głowę i jęknął: „Niech pan jedzie”. Tak naprawdę użył bardzo niecenzuralnego zwrotu, ale w towarzystwie dam nie zacytuję jego dosłownej wypowiedzi. Po przytaszczeniu waliz do naszej norki, zważyłem na wadze łazienkowej przemycone woluminy. W pięciu walizkach mieściło się sto osiemdziesiąt siedem

72

kilogramów zadrukowanego papieru. Była to zawartość ledwie dwóch regałów, jedna czwarta uratowanego księgozbioru.

– To, co dla jednego człowieka jest tylko niewielką częścią jego wiedzy, innemu może zaburzyć horyzonty – wyrwała się ze złotą myślą Ildiko.

– Wiodło się nam całkiem nieźle i nie szczędziliśmy pieniędzy na zakup wszelkich nowości wydawniczych. Możliwe, że właśnie te ukochane książki pojawiające się szybciej niż potrafiła je strawić moja zdolność pochłaniania tekstu, spowodowały pierwszą rysę na naszym związku. Wraz ze wzrostem zaległości w lekturze malało moje poczucie własnej wartości. Na dodatek rosła sterta nieprzeczytanych magazynów i czasopism. A ja, aby odpocząć po pracy, przesiadywałem przed telewizorem i oglądałem programy przyrodnicze. Marzyłem o doczekaniu do emerytury, w nadziei, że wtedy nadrobię zaległości i połknę zawartość dwunastu regałów. Daria była na bieżąco. Czytała wszystko, co się pojawiało w naszym domu. Czytała co najmniej trzy razy szybciej ode mnie. Wiedziała wszystko o kulturze i polityce. Każdą krzyżówkę rozwiązywała w pięć minut. Była encyklopedią, słownikiem, almanachem, alfą i omegą. Boże, jaka ona jest mądra!

I jeszcze miała niezwykły gust. Kilka razy pochwaliłem jakiś literacki gniot czy melodyjny utwór muzyczny, wywołując tym u Darii źle skrywany uśmieszek politowania. Od tamtej pory coraz częściej wstydziłem się swojej niewiedzy i wolałem przy Darii w ogóle nie otwierać ust. Kochałem ją i wstydziłem się swojego prostactwa.

Im częściej chodziliśmy do teatru, na wystawy, do kina, na koncerty, tym mniej miałem do powiedzenia.

Starałem się, aby przynajmniej miała spokojne życie, i z zapałem wykonywałem należące do mnie prace domowe: wynoszenie śmieci, zakupy, prasowanie, mycie łazienki i wc. Podział był uczciwy, robiłem to, co lubiłem, ale za to

73

nienawidziłem odkurzania i ono przypadło w udziale Darii, tak samo jak ścieranie kurzu.

Moja ukochana pedantka kładła wszystko na właściwym miejscu, nigdy niczego nie rzuciła w kąt, nie zostawiła włosa w wannie czy brudnej łyżeczki w zlewozmywaku. Po każdym posiłku natychmiast sprzątała ze stołu. „Pół godzinki dla słoninki”, czyli poobiednie lenistwo, którego nauczyła mnie babcia, było możliwe dopiero wtedy, kiedy wszystkie lśniące czystością talerze i sztućce wróciły na swoje miejsca w szafkach i szufladach.

Dość szybko wytworzył się rytuał wspólnego mycia naczyń. Zwykle Daria je wycierała, a ja myłem, ale czasami zamienialiśmy się rolami. W końcu polubiłem te momenty i uważałem je za najsympatyczniejsze w ciągu dnia. Nawet wtedy, kiedy niewiele mieliśmy sobie do powiedzenia, zmywając, rozmawialiśmy o zwykłych powszednich sprawach, tak jakby te wspólne błahostki scalały dwoje ludzi w związek, a ściereczka do naczyń stawała się kontraktem kupna-sprzedaży serdecznych, powszechnie dostępnych emocji...

– Ślicznie to powiedziałeś – roztkliwiła się Ela. – Jakość wspólnego życia opiera się właśnie na codzienności.

– Trzy lata po wprowadzeniu się do nowego mieszkania Daria uparła się i kupiła zmywarkę.

– I diabli wzięli ploteczki przy garach – dokończyła Ola, budząc tym wesołość.

– Znów masz rację. Kiedy zabrakło rozmów, sparciał klej spajający nasz związek, a ścierka do naczyń ze świadka miłości zamieniła się w szmatę do podłogi – potwierdziłem, kiwając głową. – Któregoś wieczoru, kiedy siedzieliśmy na balkonie, patrząc w milczeniu na samoloty przelatujące po błękitnym niebie jak ptaki powracające do ciepłych krajów, Daria ni stąd, ni zowąd zaproponowała, żebyśmy się rozwiedli. Roześmiałem się, przekonany, że to tylko głupi żart, ale wystarczyło mi jedno spojrzenie na Darię, żebym zrozumiał, jak celne jest w takich sytuacjach powiedzenie: „jak grom z

74

jasnego nieba”. Jedyne pytanie, jakie mogłem znaleźć na dnie mojego pustego mózgu, brzmiało: „dlaczego?” Powtarzałem je w kółko, próbując cokolwiek zrozumieć. „Dlatego, że postanowiłam żyć sama”, padła lapidarna odpowiedź.

Byłem gotów na wszystko, żeby tylko ratować nasze małżeństwo, ale zupełnie nie wiedziałem, co miałoby być tym wszystkim. Nasz związek rzeczywiście nie był idealny, ale wydawał mi się zgodny i satysfakcjonujący obydwie strony. Najwyraźniej każdy facet, dowiadując się prawdy na swój temat, szczególnie od własnej żony, nie potrafi wyjść ze zdziwienia.

Błagałem Darię o wybaczenie, chociaż nie bardzo wiedziałem, co miałaby mi wybaczać. Mówiłem: „Jeśli zrobiłem coś, co cię uraziło, to gotów jestem uczynić wszystko, żeby to naprawić”. Jedyną jej odpowiedzią na propozycję skorzystania z pomocy psychologa albo psychoterapeuty było: „nie, ja to już przemyślałam, tak będzie lepiej, chcę być sama”.

Bałem się, że zwariuję. Na samą myśl, że miałbym żyć bez Darii, wszystko traciło sens. Wydawało mi się, że biorę udział w jakiejś próbie, która zakończy się happy endem, o ile zachowam równowagę i ze stoickim spokojem odegram następne sceny wypranego z logiki scenariusza.

Zgodnie złożyliśmy w sądzie pozew rozwodowy, no bo jeśli ona nie chce, to ja też. Jedyne, co się zmieniło, to to, że od tamtego dnia sypialiśmy w oddzielnych pokojach. Reszta pozostała bez zmian: razem jedliśmy, sprzątaliśmy, chodziliśmy do kina.

Mijały tygodnie oczekiwania na sądny dzień. Większość tego czasu przesiedziałem na tarasie, podziwiając niezwykłą mozaikę (Daria ułożyła ją na ścianie z niebieskich kamyczków), przedstawiającą dwie papużki nierozłączki, i paląc papierosa za papierosem albo całymi nocami oglądałem telewizję, w słuchawkach na głowie, żeby nie przeszkadzać żonie mającej tak delikatny sen, że budziło ją brzęczenie komara.

75

– Stop! Nie mów dalej! – krzyknęła nagle Ola, zrywając się z fotela. – Chcę usłyszeć dalszy ciąg, ale za chwilę zsikam się w majtki – powiedziała i wybiegła z pokoju.

– No to poczekaj i na mnie – powiedziała Ildiko, wstając z miejsca w chwili, gdy zza drzwi dobiegł charakterystyczny odgłos wodospadu. – Proszę o czas dla drużyny, bo ja też nie chcę stracić następnej części twojej historii, ale rzeczywistość, czyli fizjologia zawsze jest ważniejsza od bajek.

– Ponieważ mieszkaliśmy razem, to również tamtego pamiętnego dnia razem pojechaliśmy do sądu – wróciłem do przerwanej opowieści. – W połowie drogi zatrzymałem samochód w cieniu pod wiaduktem, zgasiłem silnik, odwróciłem się do mojej jeszcze żony i walnąłem jej mówkę. Powiedziałem: „Proszę cię, skończmy tę bezsensowną grę. Przez ostatni miesiąc zrozumiałem nie tylko to, jak bardzo cię kocham, lecz i to, jak bardzo pragnę cię kochać aż do końca mojego życia. Dariu, ja nie chcę tego rozwodu. Jeżeli jeszcze nie przeprosiłem cię za coś, co kiedykolwiek zrobiłem czy powiedziałem niewłaściwego, to teraz cię przepraszam. Nie jedźmy do sądu, proszę. Wróćmy do domu i zacznijmy układać od nowa nasz związek. Zrobię wszystko, żebyś była szczęśliwa”. Miałem nadzieję, że to jest ostatnia scena z serii prób, którym zostałem poddany, i że za sekundę rzucimy się sobie w objęcia ze łzami w oczach, wyznając dozgonną miłość.

„Nie!” Daria nie rzuciła mi się w ramiona. Za to obrzuciła mnie

kpiącym spojrzeniem, zupełnie jakbym pomylił Maneta z Monetem, i rzekła: „Nie rozumiesz, że ja już nie chcę być z tobą? Ja ciebie już nie potrzebuję”.

Czasami jedno zdanie, a nawet jedno słowo potrafi zmienić całe życie. Wtedy właśnie coś się we mnie pękło... Nie przestałem kochać Darii. Wreszcie dotarło do mnie, że w tym dramacie nie będzie happy endu. Niezależnie od tego, jak bardzo bym kochał kobietę, nie potrafię jeść, spać i mieszkać pod jednym dachem z osobą, która nie chce ze mną być.

76

Dopiero dwa lata później zrozumiałem, że chodzi nie tylko o chcenie. Aby żyć, muszę czuć się potrzebny. To uczucie jest mi bardziej potrzebne do istnienia niż woda i powietrze.

„Dariu – powiedziałem spokojnie – zapamiętaj ten wiadukt i tę chwilę, bo właśnie tutaj, a nie w sądzie, wzięłaś ze mną rozwód”. Przekręciłem kluczyk w stacyjce i z piskiem opon ruszyłem z miejsca.

Nie raz wspominałem ten dzień, ale zupełnie nie mogę sobie przypomnieć, ani jak wyglądał budynek, ani gdzie zaparkowałem, ani nawet, w której dzielnicy odbył się nasz rozwód. Doskonale natomiast pamiętam młodą sędzinę i bardzo młodego protokolanta notującego przebieg rozprawy. Nikogo więcej prócz naszej czwórki nie było na sali rozpraw.

Najpierw sędzina zapytała, czy chcemy rozwodu, co zgodnie potwierdziliśmy. Potem, czy mamy dzieci, co zgodnie zaprzeczyliśmy. W końcu, czy podzieliliśmy nasz majątek. Odpowiedziałem, że tak.

– Ale ja chcę wiedzieć, jak – uparła się sędzina. – Zabieram samochód, komputer, koszule, skarpetki,

czyli rzeczy osobiste. Mieszkanie i całą resztę zostawiam żonie – odparłem zgodnie z prawdą.

– A telewizor macie? – nie przestawał mnie nękać pytaniami Wysoki Sąd.

– Tak, mamy dwa, jeden w sypialni, drugi w jadalni – potwierdziłem.

– I pan nie weźmie ani jednego telewizora? – Blondyna w todze nie mogła ukryć zdziwienia. Mimo że miała do czynienia z niejednym niezwykłym przypadkiem, to jednak moja postawa wydała jej się zupełnie niezrozumiała. Najwyraźniej, statystycznie rzecz biorąc, prawie wszyscy żonaci faceci zwykle kochają telewizory bardziej niż swoje żony.

Potem jeszcze spytała, czy wyrok ma być prawomocny od razu, czy może potrzebny jest nam czas do namysłu. Zgodnie odpowiedzieliśmy, że nie musimy się już zastanawiać,

77

bo obydwoje chcemy tego rozwodu. Sędzina wygłosiła przewidzianą na tę okoliczność formułkę i zamiast walnąć młotkiem, jak na amerykańskim westernie, zamknęła teczkę z aktami takim gestem, jak zamyka się skończoną książkę.

Byliśmy wolni! Zaprosiłem swoją eksżonę do chińskiej knajpki, tej

samej, która była świadkiem naszego ślubu i wielu miłych wieczorów, a teraz żegnała nasz związek. Dziś przy Enkplatz nie ma już romantycznej chińskiej knajpki. Zamieniono ją na jakąś mordownię, doskonale pasującą do charakteru rdzennych Wiedeńczyków z przedmieścia. Najwyraźniej prawo Kopernika mówiące, że gorszy pieniądz wypiera lepszy, można zastosować także do knajp, wędlin, perfum, polityków, a nawet związków...

– Cały wieczór upychałem do walizek swoje ciuchy, różne drobiazgi, papierzyska i znosiłem to do samochodu. Przed północą przytuliłem Darię, życząc jej szczęścia na nowej drodze życia. Potem wsiadłem do auta. Nie wiedziałem, dokąd jechać. Pojechałem nad Dunaj – zakończyłem kolejną część opowieści.

– I utopiłem się w nurtach modrej rzeki, a teraz jestem duchem i bajeruję na Malcie greckie turystki – rozładowała smętną atmosferę Ola.

– Olu, jak możesz... – rozzłościła się Ela, wyrwana ze słodkiej zadumy.

– Twoja córka po prostu daje mi do zrozumienia, że zbliża się godzina duchów i nie wypada, aby Greczynki gościły o tej porze w swoim pokoju obcego faceta – odgryzłem się rudzielcowi.

– W dupie mam teraz konwenanse i te wszystkie kwestie w rodzaju „wypada, nie wypada” – Ela zdenerwowała się tym razem nie na żarty.

– Poza tym pora spać, jutro też jest dzień i warto go spędzić sensownie, a nie w łóżku – spróbowałem załagodzić sprawę.

78

– Jeśli chodzi o wspólne dzielenie poduszki, to zasadniczo jestem za, ale najpierw dokończ tę swoją nudną historię – zażądał trądzikowaty Rudzielec.

– Dokończ? – udałem zdziwienie. – Dopiero dobrnąłem do połowy. Jeżeli chcecie usłyszeć dalszy ciąg, to mogę się produkować pojutrze.

– A dlaczego nie jutro? – zdziwiła się Ela. – Zapraszamy jutro po kolacji!

– Jutro chcę usłyszeć waszą historię. – My nie mamy nic ciekawego do opowiadania – rzekła

Ildiko. – Oczekuję od was również tylko nudziarstwa –

powiedziałem, podnosząc się z fotela. – A teraz dziękuję za gościnę, pyszne wino, boskie ciasteczka i wspaniałe słuchaczki, przy których znowu poczułem się ważny i niezbędny.

– A my za kwiatki – odrzekły zgodnym chórem. – Dobranoc, miłych snów. – Pomachałem im dłonią na

pożegnanie i wychodząc z pokoju, postarałem się, żeby nie zobaczyły moich błyszczących oczu.

Wróciłem do pokoju, usiadłem w fotelu i otworzyłem książkę, ale zdałem sobie sprawę, że nic nie rozumiem z tego, co czytam.

Wziąłem ręcznik i postanowiłem porozmyślać, pływając nago w morzu. Bywają w życiu takie chwile, kiedy własne myśli są ważniejsze od książek.

79

Chcę móc wspominać to, czego już nie pamiętam Wczesnym rankiem poszedłem na spacer plażą, aż do

skał wychodzących daleko w morze. Gdyby nie granatowy kolor wody i piasek przypominający łupany groch, wydawałoby mi się, że jestem nad Bałtykiem. Usiadłem na skałach i gapiłem się na horyzont, gdzie niebo dotykało wody, a właściwie zlewało się z nią bez linii oddzielającej górę od dołu.

Potrzebowałam trochę czasu, żeby się zastanowić, ile chcę tym trzem kobietom opowiedzieć o sobie. Ale nie udało mi się wyważyć takiej granicy. Jakby w moich wspomnieniach w ogóle nie istniała granica między mogę a chcę.

Morze cicho pluskało, fale rozbijały się o skały, prowadząc z nimi rozmowę udającą delikatne pieszczoty. Zapragnąłem tu wrócić, kiedy wzburzone fale będą się z hukiem rozbijać o ostre pionowe skały, być świadkiem sprzeczki wody ze skałą, w której i tak nie będzie zwycięzcy, jedynie widowiskowe rozbryzgi spienionej wody.

Na głównej ścieżce prowadzącej do bramy natknąłem się na Ildiko. Szła z tutką orzeszków. Wymieniliśmy uśmiechy i zdawkowe „dzień dobry” i każde poszło w swoją stronę, jakby wczorajszy wieczór niczego w nas nie zmienił, był tylko czasem opowiadania kawałów.

Kupiłem swoją poranną stugramową porcję uśmiechu i zaniosłem ją do pokoju.

Przy stole trzy muzy wcinały zupę mleczną. – Czy tu jest wolne miejsce? – spytałem niepewnie. Nie wiedziałem, jak przyjęły moją wczorajszą historię, i

czy zechcą, żebym nadal z nimi siedział. – Siadaj i nie zadawaj głupich pytań – rozwiała moje

wątpliwości Ola. – No jak dziewczyny, wyspane? – zagaiłem. – Nie bardzo. Nie mogłyśmy zasnąć po twojej historii i

gadałyśmy prawie do świtu – przyznała Ela.

80

– Nie zanudziłem was? – udałem zdziwienie. – Wprost przeciwnie, nie możemy się doczekać

dalszego ciągu. – Ildiko potwierdziła opinię matki. – A ja mam nadzieję, że druga część będzie lepsza –

przycięła Ola. – Opowiesz dzisiaj? – Ildiko spróbowała zmienić moje

plany. – Zobaczymy, co przyniesie przyszłość. Carpe diem

quam minimum credula postero, jak powiedział Horacy. Czyli tłumacząc to na język zwierząt człekokształtnych osiadłych nad Wisłą: „zapytowywuję, jak panie zaplanowały dzisiejszy dzień?” – zmieniłem temat.

– Jeszcze nie wiemy. Dziewczyny nie mogą się zdecydować, co wybrać – powiedziała Ela tonem zatroskanej matki, która nie potrafi wszystkim dogodzić i nie cierpieć.

– Oglądałyście już listę wycieczek na dziś? – spytałem. – Tak, ale wycieczka do ruin, które chciałam zobaczyć,

będzie dopiero jutro – odparła Ildiko. – Wiem, ale dziś też jest dzień – zauważyłem

odkrywczo. – Czym go wypełnicie? – Chyba pojedziemy do miasta pogapić się na wystawy

– powiedziała Ela – Dobry pomysł – pochwaliłem moje towarzyszki. – Czemu dobry? – zainteresowała się Ola, a jej krosty

znów zmieniły barwę. – Bo ja też tam jadę – zdradziłem swój dzisiejszy plan. –

Chcę zobaczyć wodospad i połazić po mieście. – Phi, wodospad, wielka mi rzecz – skomentowała Ola. – Podobno to dość duża rzecz i o tyle niezwykła, że jest

to jeden z niewielu wodospadów na świecie wpadających do morza – odparowałem. – A wam polecałbym obejrzenie domu złota, bo to nawet dla Oli będzie duża rzecz.

– Będziesz nas oprowadzał? – spytała Ela. – Nie – odrzekłem. – Lepiej będzie, jak posłuchacie

tego, co powie zawodowy przewodnik.

81

– A co tam może być ciekawego? – Ola wydęła wargi. Ale tym razem nie uwierzyłem w jej niechęć do wycieczek.

– Możesz zostać w hotelu, jeśli wolisz. – Elę zaczęło złościć marudzenie Oli. – Mnie to interesuje.

– Pozwalasz mi zostać? – zdziwiła się Ola. – Oczywiście, jak nie chcesz, to nie jedź – potwierdziła

matka. – I nie będziesz się dąsać, jeśli z wami nie pojadę? – Ola

nie mogła uwierzyć. – Ani trochę? – Ani trochę! Najwyższa pora, żebyś w końcu

zrozumiała, że ja też mam prawo do życia, a w każdym razie do tego, co mi jeszcze w nim pozostało. Szesnaście lat słucham twojego narzekania! Wystarczy mi już tego uszczęśliwiania cię na siłę. Rób, co chcesz!

Patrzyłem na Elę jak na wzburzone morze rozbijające się o skały. Nie wiedziałem, czy ta burza zaraz ucichnie, czy też zamieni się w huragan, przy którym ucierpią inni. To nie była właściwa pora roku na tornado.

– Mam serdecznie dosyć ciebie i twoich wiecznych humorów. Żałuję, że ubłagałam dyrektora, aby ci dał kilka dni wolnego przed feriami. Jeszcze chwila i szlag mnie trafi. Nie chcę nawet myśleć o kolejnych wakacjach zepsutych z powodu twojego nieustannego malkontenctwa! – Ela była bliska rozstroju nerwowego.

Przy naszym stole zapadła cisza, a dobiegające z sali odgłosy sztućców brzmiały jak szczęk oręża bitewnego. Ela chyba po raz pierwszy upomniała się o przestrzeń do życia dla siebie, do tej pory bez reszty wypełnioną córkami, którym poświęciła życie. Oj, chyba jednak historia o kochającym mężu była połatana jak płaszcz sprzedawcy orzeszków.

Poszedłem po następną porcję serów. Oliwki dobierałem pojedynczo, układając na przemian czarne i zielone, zanim uzyskałem upragniona kompozycję udekorowaną paskami papryki i natką.

– Lubisz pietruszkę? – przerwała milczenie Ildiko.

82

– Bardzo. – U nas w domu zużywa się ogromne ilości pietruszki,

dodaje się ją prawie do wszystkich potraw – starała się zmianą tematu poprawić ogólny nastrój.

– Podobno dobrze wpływa na trawienie i ... – poczułem zakłopotanie, bo zabrakło mi słowa na eleganckie określenie tego, co jeszcze powoduje natka.

– ... i ułatwia pracę nerek – podchwyciła Ildiko. – Dzięki, właśnie zabrakło mi tego słowa – przyznałem

z uśmiechem. – To, które mi przyszło do głowy, nie pasowało do wymówienia w towarzystwie dam.

– Dam? – parsknęła Ruda, nadymając pryszcze. – Tak, dam – zawiesiłem głos, jakbym znów szukał

właściwych słów. – Dam ci radę Olu. Masz do wyboru, albo spędzić cały dzień w hotelu z emerytami, albo przez kilka godzin ponudzić się na wycieczce. Idę o zakład, że oprócz tej nudy przeżyjesz co najmniej jedną fascynującą godzinę. Jeśli nie spełni się moje proroctwo, to po kolacji gotów jestem zrobić sto przysiadów. Czy ci odpowiada taki zakład?

– To musi być fantastyczny widok patrzeć, jak się pocisz, no ale skoro się tak dopraszasz, to należy ci się nauczka! – skwitowała Ola swoje głębokie przekonanie o niezmienności własnej racji.

– Zakład stoi? Jedno z nas robi przysiady? – upewniłem się jeszcze.

– O.K. – potwierdził Rudzielec. – No to do zobaczenia za dziesięć minut na parkingu dla

autokarów. – Wstałem od stołu i poszedłem na górę po aparat fotograficzny, aby w przyszłości móc wspominać to, czego już nie pamiętam.

83

Kobiety są niepoprawnymi materialistkami Ogromny autokar był prawie pełny, kiedy pojawiłem się

na miejscu zbiórki. Najlepsze fotele z przodu były już zajęte. Wycieczkowiczów powitał uśmiechnięty przewodnik. Mężczyzna ubrany w nienagannie skrojony garnitur przeczył mojemu wyobrażeniu o Maltańczykach, które wyrobiłem sobie na podstawie jednodniowej wycieczki do pobliskiego miasteczka. Na dodatek emanowała z niego nieprzeciętna pewność siebie, wręcz granicząca z pogardą dla niewiernych, z jaką spotykałem się w Maroku, połączona z luzem, który może dać tylko wielki spokój wewnętrzny. W lot zrozumiałem, że ten człowiek ma klasę o kilka stopni wyższą niż nasi hotelowi urlopowicze, i poczułem niezrozumiałe ukłucie zazdrości.

Ruda i Czarnulka zajęły miejsca na przedzie autokaru, tuż za nimi siedziała Ela. Koło siebie postawiła torebkę, informując w ten sposób, że miejsce jest zajęte. Gdy wszedłem, zdjęła swój bagaż z fotela, dając mi do zrozumienia, że zarezerwowała je dla mnie.

Przewodnik powitał nas doskonałą niemczyzną, pytając, czy może jest wśród nas ktoś, kto nie zna języka Goethego. Okazało się, że prawie wszyscy uczestnicy wycieczki to Niemcy albo Austriacy. Jedynie moje trzy nimfy i zabłąkany Amerykanin nie rozumieli szwargotu. Maltańczyk stanął na wysokości zadania i obiecał podawać komunikaty również po angielsku, niemiłosiernie kalecząc język Szekspira. Poczułem jakąś dziwną niechęć do naszego przewodnika. W myślach porównywałem go do podstarzałego playboya, wdzięczącego się do Niemek w nadziei na suty napiwek. Oczywiście już po kilku minutach zdobył bez reszty serca emerytek, które gapiły się na niego z cielęcym zachwytem, nie zwracających uwagi na krajobraz za oknem.

Moją niechęć do niego spotęgowało jeszcze i to, w jaki sposób zachwalał wycieczkę, którą miał prowadzić następnego

84

dnia. Robił to w taki sposób, jakby była warta swojej ceny tylko z powodu jego obecności. Wszystko mnie drażniło w nim i jego sposobie bycia.

Zauroczone babcie zaczęły się interesować jego życiem prywatnym, a ten dupek zamiast zmienić temat, opowiadał o sobie jak o największej atrakcji turystycznej zachodniej Malty.

Urodził się w rodzinie ubogiego chłopa uprawiającego poletko bawełny i od dziecka jego życie upływało na świeżym powietrzu wśród pól, na których wypasał owce ojca i wuja. Gdy miał dziesięć lat, znalazł w koszu na śmieci mocno sfatygowany egzemplarz „Sterna” wyrzucony przez jakiegoś turystę, i w ten sposób dowiedział się, że istnieje inny świat i inna cywilizacja niż otaczające go barany. Zapragnął poznać tę obcą cywilizację, której symbolem były reklamy, jakie zobaczył w znalezionej gazecie. Tak jak trzej królowie podążali niegdyś za gwiazdą Betlejemską, tak i jemu w młodości „Stern” wskazał kierunek rozwoju.

Za pieniądze zarobione w wakacje przy zbiorze pomidorów, kupił sobie radio tranzystorowe i słownik języka niemieckiego. Cały następny rok zajęło mu tłumaczenie artykułów ze „Sterna”. Gdy jego rówieśnicy kopali piłkę albo palili nargile, on ślęczał w bibliotece nad książkami. Siedział, siedział, aż wysiedział stypendium umożliwiające mu studia na uniwersytecie w Valletta. Studiował germanistykę; nie tylko po to, żeby być nauczycielem niemieckiego, którego nie stać ani na samochód, ani na wyjazd za granicę. Po roku przerwał studia i, mając dwadzieścia pięć lat, znalazł się w końcu w Niemczech, gdzie zaczął studiować historię sztuki.

Na szczęście dojechaliśmy do Marsaxlokk i łzawa historyjka o Janku muzykancie musiała się skończyć. Podziwiałem i fotografowałem wodospad. Zrobił on także wrażenie na dwóch towarzyszących mi nimfach. Trzecia, oczywiście Ruda, nie chcąc przegrać zakładu, wydymała tylko wargi w pogardzie dla słodkiej wody wpadającej do wody posolonej. Zwiedzanie nie trwało długo i napuchnięte wargi

85

Rudej ułożyły się w podkówkę. Jak większość mieszkańców tej planety, wolała ciasne, ale własne emocje.

Sklep ze złotem okazał się trzypiętrowym pałacem króla Midasa, przy którym rokoko było ascezą. Tam prawie wszystko było złote albo przynajmniej pozłacane. Nawet tapety na ścianach przeplatane były złotą nitką.

Każdy turysta dostał przy wejściu nalepkę z numerem wycieczki, co ułatwiało pilnowanie gości, bo wyrobów ze złota, znajdujących się w zamkniętych gablotach, nie trzeba było pilnować.

Chodziłem po sklepie, przyglądając się rozdziawionym gębom turystów próbującym ukryć, w jak wielki zachwyt wprawił ich żółty metal. Ola co chwila zerkała na zegarek. Oglądała witryny z kwaśno-złotą miną, zdając sobie sprawę, że nie może dać po sobie poznać, jakie wrażenie robi na niej wystawiona biżuteria, bo mogłaby przegrać zakład.

– Ciekaw jestem, czy ci lokaje znają grecki? Zapytaj, proszę, tego człowieka przy drzwiach po grecku, czy można tu płacić kartą kredytową. – Wskazałem Rudej faceta w garniturze dyskretnie obserwującego przewalający się tłum.

Dała się nabrać i podeszła do mężczyzny ubranego w galowy mundur pilota linii międzykontynentalnych. Po pierwszym słowie facet w liberii uśmiechnął się do Rudej i podrapał kciukiem palec serdeczny. Natychmiast podbiegł do niego młodzieniec w podobnym ubranku, lecz ozdobiony innymi emblematami, i nawiązał z Olą rozmowę. Domyśliłem się, że już na krok nie odstąpi Rudej, zanim nie pokaże jej wszystkich cudeniek mogących zachwycić młodą Greczynkę. Po chwili oboje zniknęli za kurtyną przesłaniającą przejście do sali niedostępnej dla plebsu.

Spokojny o to, kto wygra zakład, poszedłem do pustej o tej porze klimatyzowanej złotej kawiarni na parterze, aby ze złoconej filiżanki napić się znakomitej greckiej kawy po turecku.

86

Zająłem miejsce na skórzanej kanapie i wyciągnąłem książkę, którą przezornie zabrałem ze sobą. Ale nie mogłem się skupić na literkach. Fascynujące mnie wcześniej rozważania Mautsby’ego na temat ludzkich emocji mocno straciły na intensywności otoczone tonami złota. Po kilku stronach odłożyłem teorię i małymi łyczkami smakowałem aromatyczny napój. Błogi nastrój lenistwa rozlewał się we mnie, jakbym był podłączony do kroplówki, a nie do kawy.

Kilka stolików dalej usiadł nasz przewodnik i też zamówił kawę. Uśmiechnąłem się do niego i wskazałem miejsce przy swoim stoliku. Przyjął zaproszenie. Najwyraźniej miał chęć porozmawiać, bo usiadł obok mnie najnaturalniej w świecie, jakbyśmy się znali od dawna. Kultura i zwyczaje niepozwalające na odrzucenie zaproszenia ułatwiają ludziom z Południa zawieranie znajomości. Sprawiają, że łatwiej jest im się zaprzyjaźniać niż nam, Europejczykom z Północy.

Po wymianie kilku grzecznościowych uwag na temat jego znakomitego akcentu, którego na pewno nie mógł się nauczyć z gazet, zapytałem, jak udało mu się opanować niemiecki w tak doskonałym stopniu.

– Dziękuję za komplement, po prostu kilka lat spędziłem w Niemczech.

– Znam wiele osób, które spędziły wiele lat w Austrii i nie nauczyły się nawet podstaw gramatyki. Ty zapewne miałeś bliski kontakt z Niemcami?

– Dlaczego cię to interesuje? Co chcesz usłyszeć? Po co ci moja historia? – Niezrozumiała niechęć, jaka się między nami wytworzyła podczas jazdy autokarem, była jednak silna.

– Jeśli wolisz, możemy porozmawiać o pogodzie, albo pomilczeć. Nie pytam przez grzeczność, ale z czystej ciekawości. Ja też nie urodziłem się w Austrii – powiedziałem, i od razu poprawił mi się humor. Nagle zrozumiałem, co nas łączy. Obaj byliśmy obcy.

– Z początku pracowałem na czarno, jako pomocnik śmieciarza, opróżniałem kubły. Nareszcie miałem

87

nieograniczony dostęp do niemieckiej prasy wyrzucanej tonami do kontenerów, co prawda lekko zdezaktualizowanej,. W większości były to szmatławce w rodzaju Neue Post czy Ganze

Woche, ale trafił się i Spiegel, i mój ukochany Stern. Po pół roku mój pracodawca, żeby móc się porozumiewać ze swoimi robotnikami, załatwił mi pozwolenie na pracę tłumacza. Ponieważ nikt przez ostatnie pół roku nie odpowiedział na taką ofertę, dostałem upragniony papier uprawniający do płacenia podatków. Oczywiście wiązało się to z lżejszą pracą i lepszą pensją. Wreszcie mogłem wynająć normalne mieszkanie z łazienką i kiblem. Stać mnie było nie tylko na kupno normalnego jedzenia, ale i na świeżą prasę.

– Długo byłeś w Niemczech? – zapytałem. – Ponad cztery lata. – Ożeniłeś się? – Wtedy nie, dopiero po powrocie na Maltę. – To jak żyłeś tyle lat bez kobiety? – Wcale nie mówiłem, że żyłem bez kobiety –

uśmiechnął się zagadkowo. – Poznałeś jakąś Maltankę? – Ty jako Austriak chyba nie masz pojęcia, jak bardzo

nasza mentalność różni się od waszej. U nas nie istnieje instytucja małżeństwa na kocią łapę. Dla nas kobieta albo jest żoną, albo wdową, albo dziwką. Jeśli żyje z facetem bez ślubu, to jest dziwką. Tak było przed tysiącem lat i tak jest dzisiaj. Wejście Malty do Unii Europejskiej nie zmieniło naszej mentalności. W Brukseli wiedzą o tym, że aby zmienić zwyczaje, potrzeba wielu pokoleń, pewnie dlatego nie palą się do przyjęcia Turcji. Wystarczająco dużo kłopotów ze zderzeniem kultur ma Francja, która, chcąc pozostać świecka, płaci za to wysoką cenę.

– Ale w Niemczech chyba nie musiałeś płacić... – Gdy się jest Maltańczykiem, to jest się nim wszędzie,

nie tylko tu – rzekł z miną człowieka skazanego na galery.

88

– Nie chciałem cię obrazić. Chciałem się tylko dowiedzieć, czy przez te lata zasymilowałeś się i stałeś Niemcem.

– Niewiele brakowało – zamyślił się. – Bardzo szybko zacząłem stronić od swoich, a nawet nimi pogardzać, za to, że byli tacy prości jak ja, i za to, że chcieli tacy pozostać. Oni pojechali na Północ tylko po to, żeby zarobić trochę pieniędzy. Latami żyli wśród swoich, jakby byli odgrodzeni murem, nie próbowali nawiązywać kontaktów ze światem zewnętrznym. W Niemczech nie poznałem żadnego Maltańczyka chodzącego do opery czy do teatru. Oni nie słuchali radia, jedynie kaset magnetofonowych z muzyką sprowadzaną z Valletty. Jeśli cokolwiek czytali, to tylko nasze gazety. Nawet zakupy robili w naszych sklepikach. Dopiero ich dzieci, zmuszane przez niemieckie prawo do chodzenia do szkoły, zaczynały poprawnie mówić po niemiecku, ale tylko przed południem. W domu mówiło się wyłącznie po naszemu, myślało po naszemu i słuchało muzyki z Valletty. Tak samo jak ojcowie, tak samo jak dziadkowie.

– Uważasz, że świat się nie zmienił i dalej jest tak samo jak wieki temu?

– Nie! Świat bardzo się zmienił, ale ludzie się nie zmienili. Ludzie myślą, czują i pragną tak samo jak przed wiekami. Natury człowieka nie da się zmienić. Ustanawianie sztucznych praw prowadzi do upadku tych, którzy łamią prawa naturalne. Udowodniły to między innymi sowieckie próby stworzenia istoty ludzkiej, którą teraz żartobliwie określamy mianem Homosovieticus.

– Możesz mówić jaśniej? – Od setek tysięcy lat zamieszkujemy naszą planetę i

tylko dlatego jeszcze żyjemy, że nasi przodkowie postępowali w sposób gwarantujący przetrwanie gatunku. Gdy byłem młody, też myślałem, że mogę stworzyć własny świat, rządzący się własnymi prawami. Rzuciłem studia i wyruszyłem w

89

nieznane, łudząc się, że tam będę wolny, że stanę się kimś, że odnajdę swoje miejsce na Ziemi.

– I odnalazłeś? – zainteresowałem się. – Odnalazłem siebie. Długo trwało, zanim zrozumiałem,

że od tego, gdzie człowiek żyje i co posiada, wcale nie zależy jego szczęście. Mój ojciec był zwykłym pasterzem, mieszkał w wiosce oddalonej o dwie godziny marszu od najbliższej drogi, po której raz dziennie przejeżdżał samochód. Uważam jednak, że był szczęśliwszy niż większość ludzi na świecie.

– A ty znalazłeś swoje szczęście? – Długo szukałem, przeszedłem długą drogę, zanim je

znalazłem. – A jak je znalazłeś? – Fascynowała mnie jego

opowieść. – Tak samo jak inni szczęśliwi, dzięki kobiecie –

odpowiedział tonem wykładowcy przedstawiającego teorię powstania wszechświata. – Nie ma innej drogi do szczęścia dla faceta. Żeby być szczęśliwym, trzeba się stać dojrzałym, a tylko kobieta może z chłopca zrobić dorosłego mężczyznę. On sam nigdy tego nie osiągnie, nie potrafi.

– Mówisz o swojej żonie? Tej, którą wspomniałeś w autobusie? To Maltanki są takie mądre?

– Nie, mam na myśli Anię, niezwykłą kobietę, która pokazała mi świat i jednocześnie mnie samego widzianego oczami kobiety. Dzięki niej zrozumiałem, co jest naprawdę w życiu ważne. Na początku uważałem ją za zwariowaną Niemkę, która powinna się leczyć w zakładzie psychiatrycznym, chyba podobnie myśleli o niej wszyscy przelotnie znający ją ludzie. Zachowywała się tak niekonwencjonalnie, jakby zupełnie nie liczyła się z tym, co ludzie o niej pomyślą. Miała niezwykłą urodę, nie malowała się, jakby jej nie zależało na wyglądzie, włosy miała obcięte jak facet, na krótkiego jeża. Przy niej ja, obcokrajowiec sortujący śmieci, wydawałem się bogatszy i lepiej zorganizowany, miałem dach nad głową, samochód, pełną lodówkę i kilka tysięcy marek na koncie. Ona nie miała

90

nic oprócz niewielkiego plecaka, do którego nigdy nie pozwoliła mi zajrzeć. Była w tym samym stopniu inna wśród swoich, jak ja wśród obcych. – Zamyślił się. – Zburzyła cały mój misternie skonstruowany świat wartości. Tylko dzięki temu mogłem zacząć od początku, od zera tworzyć swój indywidualny światopogląd.

– Jak to zrobiła? – Po prostu zabrała mnie ze sobą na wakacje. Ponieważ

pracowałem już dwa lata bez wolnego dnia, przepisy bhp zmusiły mojego pracodawcę do wysłania mnie na przymusowy urlop. To był pierwszy prawdziwy urlop w moim życiu. Zdawałem sobie sprawę, jak ważny jest dla człowieka odpoczynek. Ale to była wiedza teoretyczna. Mój wolny czas ograniczał się do wieczoru spędzonego przed telewizorem na oglądaniu czterech czy pięciu podobnych do siebie serwisów wiadomości nadawanych przez różne stacje. Moim bogiem stał się pieniądz. Pracowałem po dwanaście godzin dziennie, czasem także w niedziele. Byłem święcie przekonany, że im więcej zaoszczędzę, tym szybciej wrócę na Maltę, kupię sobie wymarzony dom i będę mógł założyć rodzinę. Jednak im więcej oszczędzałem, tym szybciej rosły ceny domów, i dzień, w którym planowałem poczuć się szczęśliwy, ciągle odsuwał się w bliżej nieokreśloną przyszłość.

– Gdzie pojechaliście na wakacje, o których wspomniałeś? – skierowałem rozmowę na interesujący mnie temat.

– Po trzech latach nieustannego ciułania stałem się nie tylko oszczędny, ale wręcz skąpy i nie zamierzałem wydawać swoich ciężko zarobionych pieniędzy nawet na najtańszy wyjazd zagraniczny. Pojechaliśmy z plecakami i karimatami w góry. Siedem dni byliśmy razem i cały czas rozmawialiśmy. Ona interesowała się wszystkim, co mnie dotyczyło. Opowiedziałem jej w najdrobniejszych szczegółach swoje życie, nie pomijając trudnych momentów. Ósmego dnia weszliśmy na jakiś szczyt i wtedy przeżyłem najważniejszy

91

moment w moim życiu. Otworzyłem oczy. Zobaczyłem krajobraz, poczułem zapach górskiej łąki i usłyszałem wiatr. Siedzieliśmy tam kilka godzin, a ja patrzyłem, słuchałem, czułem. Tak jakbym odzyskał albo dostał w prezencie zupełnie nowe zmysły. Pewnie to głupio zabrzmi, ale wcześniej patrzyłem i nic nie widziałem. Następnego ranka Ania powiedziała, że możemy wracać, i wróciliśmy do Berlina, żeby przez kolejny tydzień zwiedzać galerie i muzea. I znów przeżyłem olśnienie – obrazy przemówiły do mnie. Wreszcie rozumiałem, co znaczą rysunki Picassa, co wyrażał swoim malarstwem Tycjan i jakie emocje uwiecznili impresjoniści. W trzecim tygodniu słuchaliśmy muzyki, chodziliśmy do filharmonii, do opery, na koncerty organowe. Wtedy zacząłem słyszeć emocje, rozpoznawać je. Miałem wrażenie, jakby się otworzyło moje trzecie oko. Ostatniego tygodnia chodziliśmy po szpitalach, schroniskach dla zwierząt, przytułkach, domach starców, zwiedzaliśmy cmentarze. Dużo rozmawialiśmy z umierającymi ludźmi. Wtedy czas przestawał istnieć, a raczej nabierał nowego wymiaru. Mój system wartości zbudowany na reklamach ze Sterna rozpadł się w gruzy, jego miejsce zajął ten całkiem nowy.

– Teraz wreszcie wiem, co mnie tak w tobie drażniło. Jesteś mądrzejszy ode mnie, znalazłeś drogę – wyznałem skruszony. – A ja ciągle jej szukam, pewnie dlatego drażnią mnie ludzie, którym się udało.

– Odkąd Ania mnie opuściła, dookoła mnie dzieje się tyle niezwykłych zdarzeń, niewytłumaczalnych teorią wielkich liczb, ani teorią chaosu. To nie może być przypadek. Od dawna przestałem wierzyć w przypadki. To, że teraz rozmawiam z tobą, też nie jest przypadkiem, lecz splotem bardzo wielu zdarzeń, które doprowadziły do tej rozmowy.

– Stworzyłeś sobie taką a nie inną teorię i wierzysz, że jest prawdziwa. Ania dzięki bardzo silnej miłości, jaką z nią przeżyłeś, stała się dla ciebie kimś tak niezwykłym, że stworzyłeś świętą, do której dokleiłeś religię – próbowałem

92

zbagatelizować i spłycić jego opowieść, bo stała się dla mnie niestrawna jak bragioli, do którego dodano za dużo czosnku.

– Rozumiem, że nie jesteś w stanie przyjąć mojego światopoglądu. I pewnie nie masz zielonego pojęcia, jak wiele osób odczuwa kontakt z nieżyjącymi bliskimi. W twojej kulturze niewiele osób przyznaje się czegoś takiego, bo od razu byłyby posądzone o chorobę umysłową, groziłaby im utrata pracy, pozycji społecznej. Wyobraź sobie polityka używającego jako argument w kampanii wyborczej swoje koneksje z duchami. Jedyna wąska furtka pozwalająca na jakiekolwiek odstępstwo w odwoływaniu się do zdrowego rozumu, została nazwana intuicją. Jednocześnie od dawna wiemy, że grubo ponad dziewięćdziesiąt dziewięć procent aktywności naszego mózgu leży poza naszą świadomością. Mogę ci udowodnić, że nie wszystko jest tak jednoznaczne, jak ci się wydaje, o ile gotów jesteś odpowiedzieć na moje pytanie.

– Jestem gotów, pytaj – odparłem nieco zaczepnie, bo swoim wywodem tylko wzmocnił mój pogląd na jego temat.

– Gdyby Ania nie pojawiła się w moim życiu, pewnie dalej harowałbym po dwanaście godzin na dobę, ciułając pieniądze na wymarzony dom. W tamtym czasie żyłem dla pieniędzy, i to dosłownie, pracowałem dla pieniędzy, marzyłem o pieniądzach, wszystkie swoje plany opierałem na nich. Były dla mnie najważniejsze, stały się moim bogiem, modliłem się do nich, żeby się rozmnażały, przyciągając do siebie swoich pieniężnych braci i siostry. A co stało się twoim bogiem? Bo chyba jednak nie jest nim forsa, jak kiedyś dla mnie? – Zaskoczył mnie tym pytaniem, tym bardziej że zadał je po tak długim monologu.

– Ja nie mam żadnego boga i nie wierzę w istnienie jakichkolwiek bogów, a do pieniędzy nie zamierzam się modlić – odparowałem opryskliwie.

Myśli w mojej głowie kłębiły się jak węże w czasie rui. Czyżby ten prosty człowiek, który nie osiągnął nawet tytułu

93

magistra, wiedział o sensie życia więcej niż ja po trzydziestu latach wysiadywania w bibliotekach?

– Nie chcesz, to nie mów – odparł spokojnie. – Nie mam zamiaru cię zmuszać do intymnych wyznań.

– Na pewno nie mam boga, jestem ateistą – ton mojego głosu też stał się spokojny.

– Nie uwierzę, że nie masz swojego bożka, któremu codziennie bijesz pokłony?

– Na pewno nie mam. Od ponad trzydziestu lat cały swój czas poświęcam na odkrywanie praw rządzących ludźmi – odrzekłem trochę bez sensu.

– Może są wśród nich prawa, których nie chcesz dostrzec albo je dostrzegasz, ale nie potrafisz ich zaakceptować? – spytał życzliwie. – Prawdopodobnie bardzo silny lęk każe ci zaprzeczać, żebyś się przypadkiem nie dowiedział, co jest twoim bogiem.

– Bardzo chcę – odpowiedziałem rozbawiony i święcie przekonany, że żadne bóstwo nie istnieje.

– Skoro tak bardzo chcesz, to zamknij na chwilę oczy, lub jeśli wolisz, miej je otwarte. Wyobraź sobie, że jesteś rozbitkiem na morzu – mówił spokojnym monotonnym głosem, jakby czytał cholernie nudną książkę. Postanowiłem mu udowodnić, że jego metoda wizualizacji, stosowana bez jakiegokolwiek przygotowania, prosto z marszu, jest beznadziejna, zamierzałem ją wyśmiać. Wyspę jednak zobaczyłem. Może nie całkiem wyraźnie, ale za to w najdrobniejszych szczegółach, aż zamknąłem oczy, żeby je lepiej obejrzeć. – Wylądowałeś na bezludnej wyspie, z dala od szlaków żeglugowych, i przyjdzie ci na niej spędzić wiele lat. Idziesz plażą... Wyobraziłeś to sobie?

– Tak, i to całkiem dokładnie, widzę nawet ziarenka piasku na wydmach i palmy na drugim planie – przyznałem szczerze.

– A teraz wyobraź sobie, że masz ze sobą plecak. Zdejmij go i zobacz, co jest w środku – kontynuował tę

94

hipnotyczną opowieść. – Wyjmij wszystko i przyjrzyj się dokładnie każdej rzeczy, którą ze sobą dźwigasz. Co one symbolizują?

– Muszę ci przyznać rację, cholerną rację. – Otworzyłem nagle oczy, bo to, co zobaczyłem, było jednocześnie i okropne, i komiczne.

– Czemu otworzyłeś oczy? – spytał spokojnie. – Bo zrozumiałem – powiedziałem ze smutkiem. –

Moim bogiem jest nauka, wiedza, tytuły naukowe, dyplomy, którymi obwiesiłem cały pokój aż po sufit, i ciągle wydaje mi się, że mam ich mało.

– Co wyjąłeś z plecaka? Czy to były dyplomy? – spytał. – Nie. Kiedy powiedziałeś, że idę plażą i mam na sobie

plecak, zobaczyłem siebie niosącego ogromny staroświecki regał z książkami z czytelni uniwersyteckiej, przytroczony grubymi rzemieniami do moich pleców, pod jego ciężarem uginały mi się nogi. Musiałem go podtrzymywać obiema rękami, aby nie stracić równowagi.

– Za mądry jesteś, abym ci miał wyjaśniać twoją wizję. Sam wiesz, co masz zrobić, żeby uwolnić ręce, żeby mieć je wolne do szczęścia.

– Tak, pewnie kiedyś się dowiem, dziękuję – odpowiedziałem szczerze.

– Podziękuj swojej wyobraźni, nie mnie, bo to ona podpowiedziała ci to, czego nie dostrzegałeś, i jak pozbawiłeś się możliwości korzystania ze szczęścia.

– A co ty teraz dostrzegasz? – spytałem żartobliwie. – Dostrzegam tarczę zegarka i dwie wskazówki, które

mi mówią, że czas wracać do autokaru cięższego o ponad kilogram wyrobów ze złota. Chodź, czekają na nas – uśmiechnął się przyjaźnie.

– Poczekaj, muszę zapłacić. – Już zapłaciłem. Jesteś moim gościem, to ja zaprosiłem

cię do mojego stolika – rzekł z tajemniczym uśmiechem.

95

– Ania ci kazała? – zapytałem bezsensownie, jakbym chciał z niego zakpić.

– Nie kazała, po prostu podsunęła mi taką myśl, że to jest możliwe – odpowiedział poważnie.

– No to też jej podziękuj. Miło, że zadbała i o mnie – odpowiedziałem już bez cienia kpiny.

W autobusie byli prawie wszyscy. Oleńka przybiegła jako ostatnia, pół godziny po planowanym czasie odjazdu, rozszczebiotana ze szczęścia jak szczygiełek, ale jakoś nikt nie miał do niej pretensji o spóźnienie. Nie sądziłem, że żółty metal uszczęśliwi ją do tego stopnia, że nawet jej krosty staną się szczerozłote i bledsze od piegów.

– Wiem, wiem, pamiętam, sto przysiadów. Tym razem należy ci się – powiedziała i puściła do mnie oko.

Widać rudzielców też ciągnie do złota. Kobiety są jednak niepoprawnymi materialistkami.

96

Kobiety robią się miłe, kiedy facet zamyka drzwi Podczas kolacji był tylko jeden temat: złoto oraz to, co z

niego można zrobić, aby ucieszyć oczy i duszę kobiety. Punktualnie o dwudziestej zapukałem do apartamentu

trzysta czternaście. Wszystkie trzy nimfy były w wyśmienitych humorach, bo każda kupiła sobie tego dnia jakiś złoty drobiazg. Cmokałem i jęczałem na przemian, zachwycając się kunsztownymi wyrobami, a w duchu podziwiałem mistrzostwo, z jakim sprzedawcy namówili je do zakupu tych precjozów. Każda z nich była święcie przekonana, że stała się posiadaczką wyjątkowego skarbu, na dodatek za niebywale niską cenę.

– Ja też mam dla was odrobinę złota – powiedziałem, stawiając na stole butelkę z baleriną. Miała specjalnie wgniecione dno, a w środku pozytywkę z laleczką-tancerką poruszającą się w takt walca. W butelce był likier z płatkami złota udającymi padający śnieg, gdy zamieszało się płyn.

– Ich zachwyt przeszedł wszelkie oczekiwanie. Kobiety, niezależnie od wieku, uwielbiają bajki. Chyba ze dwanaście razy nakręcały pozytywkę, żeby popatrzeć na bajkowy taniec maleńkiej laleczki pośród wirujących płatków złotego śniegu.

– Nie masz pojęcia, jaką radość sprawiłeś mi tym prezentem – zwróciła się do mnie Ela, a jej oczy rozbłysły niecodziennym blaskiem. – Taką samą butelkę z baleriną przed wieloma laty kupił mi w peweksie pewien chłopak. Zapłacił za nią kupę forsy. Za te pieniądze można było w tamtych czasach przeżyć miesiąc.

– Chyba musiał cię bardzo kochać... – zauważyła Ildiko. – A ty go kochałaś? – spytała jak zawsze dociekliwa

Ola, jakby temat miłości był najważniejszy dla jej krost. – Bardzo... – wyznała Ela z tajemniczym smutkiem w

głosie. – Kto to był? – nie odpuszczała Ruda.

97

– Twój ojciec – uśmiechnęła się, jakby wspomniała zupełnie innego mężczyznę.

– Nigdy nam o tym nie opowiadałaś – z nutką pretensji w głosie rzekła Ildiko. – Opowiedz teraz, proszę.

– Nie ma o czym – żachnęła się Ela. – Wyczułem, że miły nastrój zaraz zwiędnie jak kapusta pekińska wsadzona do gorącej wody.

– Elu, obiecałaś wczoraj, że dziś opowiesz nam historię swojego życia. Czemu nie chcesz, żeby twoje córki ją poznały? Twój związek z mężem nie był chyba typowy, różniła was kultura, język, zapewne i religia. Opowiedz, proszę, jak poznałaś ojca swoich córek i jak się w nim zakochałaś.

– W mojej historii nie ma nic ciekawego, ona jest po prostu nudna – broniła się Ela przed szczerością.

– To, co tobie wydaje się nudne, dla mnie jest fascynujące choćby dlatego, że ja nigdy nie byłem z kobietą z innego kręgu kulturowego – skłamałem niewinnie, a raczej nie powiedziałem całej prawdy.

– Mamo, nie daj się dłużej prosić. My też chcemy wiedzieć, jak się poznaliście – prosiła Ildiko.

– To nic nadzwyczajnego, ja studiowałam polonistykę w Łodzi, a Stawros był na politechnice. Kiedyś na jakiejś imprezie wpadłam mu w oko. I tak długo za mną chodził, aż się w nim zakochałam.

– Wcale się nie dziwię, że zwrócił uwagę na najpiękniejszą studentkę. – Komplement, moim zdaniem, był zgrabny i delikatny.

– Wcale nie byłam najpiękniejsza – odparowała Ela ze złością

– A co to była za impreza? – zainteresowała się Ola. – Nie pamiętam. – Oj, mamo, nie oszukuj. – Ola w lot wychwyciła

nieszczerość w głosie matki. – To były wybory miss... – przyznała Ela.

98

– Nigdy nam nie opowiadałaś, że brałaś udział w konkursie piękności. – Czarnulka nie kryła zaskoczenia.

– Bo nie ma o czym… – Jest, jest! – zachwyciła się tematem Ola, aż jej

zbłękitniały krosty. – Które zajęłaś miejsce? – Drugie... – cichutko odrzekła Ela. – Byłaś wicemiską? – zapiała z zachwytu Ildiko. – A kto

był pierwszy? – Mariola, koleżanka z pierwszego roku – wyjaśniła Ela,

i dodała: – Ona miała cudowne czarne włosy i oczy. – Nic dziwnego, że Stawros wolał wicemiskę blondynkę

niż czarnooką Mariolę – skomentowałem pociąg południowców do słowiańskiej urody szczerze podzielany również przeze mnie. – A ty na którym roku wtedy byłaś?

– Na drugim. – A Stawros? – dopytywała się Ola. – Na trzecim. – Szybko się pobraliście? – spytałem nieświadomy tego,

że stąpam po polu minowym. – Jeszcze na studiach. – A twoi rodzice nie mieli nic przeciwko małżeństwu z

Grekiem, i to jeszcze w czasie studiów? – dziwiłem się. – Mieli... – wycedziła przez zaciśnięte zęby. – Musieliście bardzo się kochać, skoro postąpiłaś wbrew

ich woli? – dociekałem naiwnie. – Stawros był katolikiem? – Nie, grekokatolikiem. – Wzięliście ślub kościelny? – Tylko cywilny. – Słowo „tylko” zabarwione było

nutką goryczy. – Przecież to normalne, że gdy dwoje młodych ludzi się

kocha, nie ma dla nich przeszkód. Ale czemu nie poczekaliście do końca studiów? – …i w końcu nadepnąłem na minę.

– Co chcesz ode mnie wyciągnąć? – zapytała z wściekłością.

99

– Nic nie chcę wyciągnąć. – Popatrzyłem na dziewczyny przysłuchujące się w skupieniu naszej rozmowie. – Myślę, że dla twoich córek ważne jest poznanie pięknej i budującej miłości ich rodziców.

– Co w tym jest budującego? – Ela spurpurowiała. – To, że zaszłam w ciążę? Jaki przykład im daję? Po co mają wiedzieć, że ich matka się zeszmaciła?

– To, co dla jednych jest, jak to dosadnie określiłaś, zeszmaceniem, dla mnie jest dowodem łączącej was wielkiej miłości – próbowałem załagodzić atmosferę. – Uczucia, które szczerze podziwiam i sam chętnie bym poświęcił mu resztę życia.

– Ale ja nie chcę, żeby brały ze mnie przykład i pieprzyły się z kim popadnie, bo mogą zmarnować sobie życie tak jak ja! – Ela najwyraźniej straciła panowanie nad sobą

– Masz dwie śliczne i inteligentne córki i nazywasz to zmarnowaniem? – dziwiłem się.

– Nie, one są moim największym skarbem. – No to co zmarnowałaś? – Ale ja nie mam wspomnień z młodości... – odrzekła ze

smutkiem człowieka sprzedającego ukochany samochód. – Przecież byłaś matką i jesteś matką, i to wspaniałą

matką – próbowałem znaleźć jakiś pozytywny punkt widzenia. – Nieprawda! Jestem zupełnie przeciętną matką, nic nie

dałam swoim córkom. Nawet nie potrafiłam ich właściwie wychować – rozżaliła się Ela, tak jakby istniało jakieś inne właściwe wychowanie oprócz matczynej miłości.

– Stop! – powiedziałem głośno, aby zatamować ten wodospad użalania się nad sobą. – Elu, wyobraź sobie, że zapraszam tutaj sto wybranych losowo kobiet w twoim wieku, które są matkami. Jak uważasz, ile z nich jest lepszymi matkami od ciebie?

– O co ci chodzi? Co ty ode mnie chcesz? – Jej rozdrażnienie rosło.

100

– Poczekaj, zaraz się dowiesz, ale najpierw odpowiedz mi na pytanie: ile kobiet na sto jest lepszymi matkami od ciebie. Jak sądzisz?

– Ponad połowa! – Czyli uważasz, że pięćdziesiąt to lepsze matki, a

drugie pięćdziesiąt gorsze, tak? – Uważam, że nawet mniej. – Czyli czterdzieści jest lepszymi matkami od ciebie? –

chciałem uściślić odpowiedź. – Nie, sześćdziesiąt na sto jest lepszymi – wyznała Ela. – A czy nie chciałabyś się dowiedzieć prawdy?

Dorosłaś, dojrzałaś, twoje córki też już są prawie dorosłe, może dobrze by było, żebyś się wreszcie dowiedziała, czy i jak się sprawdziłaś w roli matki.

– Ale tego się nie da zrobić! – upierała się Ela. – Ja ciebie nie pytam, czy to się da zrobić. Ja tylko

pytam, czy nie jesteś ciekawa, jaką byłaś matką, i czy jesteś gotowa poznać prawdę na swój temat niezależnie od tego, jak byłaby dla ciebie przykra.

– Bardzo bym chciała. – Ale czy jesteś gotowa dowiedzieć się prawdy na swój

temat, niezależnie od tego jak byłaby dla ciebie przykra –powtórzyłem pytanie.

– Tak – odpowiedziała już nieco spokojniej i po chwili namysłu.

– Dziewczyny – zwróciłem się do jej córek. – Jesteście prawie dorosłe, za kilka lat będziecie miały własne dzieci, same staniecie się matkami. Możliwe, że będziecie lepszymi matkami niż Ela, możliwe, że nie popełnicie tych błędów, co ona. Czy jesteście teraz gotowe szczerze i uczciwie odpowiedzieć, jaką matką była Ela? Dziś już wam przecież nic nie grozi. Tak czy nie?

– Ja jestem gotowa – odezwała się Ola, potwierdzając swoją determinację jaskrawością krost.

101

– A Ty, Ildiko, czy jesteś gotowa powiedzieć swojej mamie prawdę?

– Tak, o ile mama tego chce – niepewnie odrzekła Ildiko.

– Ela, czy chcesz poznać prawdę? – po raz trzeci powtórzyłem pytanie.

– Tak – odpowiedziała Ela zdecydowanie. – Czy nie wyciągniesz konsekwencji w stosunku do

dziewczyn niezależnie od tego, jak odpowiedzą? – Nie, jeśli odpowiedzą szczerze. – Super! Nic nie mówcie – zwróciłem się do dziewczyn.

– Proszę, żebyście teraz wzięły kartki papieru i napisały liczbę oznaczającą, ile kobiet na sto, znanych wam, jest lepszymi matkami od Elżbiety. Na pewno znacie matki waszych koleżanek i kolegów ze szkoły, rozmawiacie o waszych rodzicach z rówieśnikami, wiecie, jacy są ich rodzice. Zastanówcie się i na razie nie pokazujcie ani mamie, ani mnie tego, co napiszecie.

– Ale my nie mamy kartek. – Ola natychmiast znalazła problem nie do rozwiązania.

– Ale na stole stoją papierowe serwetki – przedrzeźniałem Rudzielca tym samym tonem. – Napiszcie na nich. Zróbcie to tak, żeby nikt inny nie widział tego, co napisałyście. Dajcie i mnie jedną serwetkę, bo i ja chcę wziąć udział w tej zabawie. – Dziewczyny zapisały jakieś liczby i złożyły serwetki na pół. Ja też napisałem swoją ocenę.

– No, Elżuniu, zaraz się dowiesz prawdy o tym, jaką jesteś matką w oczach swoich córek. Ale zanim to nastąpi, powiedz mi, o co byłabyś gotowa się założyć, gdyby one napisały liczbę mniejszą niż czterdzieści, czyli oceniły cię jako matkę dużo wyżej, niż ty siebie oceniasz.

– Byłabym szczęśliwa. – Nie o to pytam. O co się założysz, że napisały mniej

niż czterdzieści? – O lody. – Uśmiechnęła się niepewnie.

102

– A gdyby się tak stało, że na serwetkach są liczby niższe niż trzydzieści, to o co?

– To niemożliwe. – A gdyby się jednak okazało, że na serwetkach są

liczby niższe niż dwadzieścia, to o co? – To bym nie uwierzyła w ich szczerość, bo dobrze

wiem, jaka jestem. – Chyba ta zabawa znów zaczęła ją wyprowadzać z równowagi.

– A gdyby się tak złożyło, że na serwetkach liczby składają się tylko z jednej cyfry, to o co?

– To o wszystko. – No to skoro jesteś gotowa założyć się o wszystko,

załóżmy się o szczerość. Jeśli na serwetkach są liczby jednocyfrowe, dziś wieczorem opowiesz całą prawdę o sobie, jeśli dwucyfrowe, to ja opowiem o sobie całą prawdę, nie pomijając żadnych szczegółów i odpowiadając na każde wasze pytanie. Chcesz?

– Ale... – Przecież wiesz, że to nie jest możliwe, aby twoje córki

uważały cię za wspaniałą matkę. Po prostu ja chcę mieć pretekst do wyspowiadania się i opowiedzenia wam o sobie – odwróciłem znaczenie sytuacji.

– Ale one mogły mnie okłamać, żeby mi było miło. – Okłamałyście? – spytałem z udawanym oburzeniem. – Nie – odpowiedziały zgodnie, a ja przysunąłem ich

serwetki tak, żeby leżały blisko mojej. – Jeśli ci to nie odpowiada, to wyrzucimy serwetki do

kibla, w ogóle ich nie oglądając, a całą sprawę puścimy w niepamięć i porozmawiamy o pogodzie, jak to robią kulturalni ludzie spędzający urlop na Malcie.

– Ale ja chcę się dowiedzieć. – Do Eli dotarło, że za chwilę mogę wrzucić serwetki do muszli klozetowej, a ona nigdy się nie dowie prawdy, bo nigdy więcej nie uwierzy w szczerą odpowiedź swoich córek.

103

– Teraz masz jedyną, niepowtarzalną szansę, bo za chwilę serwetki spłyną do oczyszczalni ścieków. No to co, zakład stoi?

– O.K., chcę się dowiedzieć – zdecydowała się Ela. – Wziąłem do ręki serwetkę Ildiko i powolutku, jak

pokerzysta przekonany o wartości dobranej karty, odwróciłem ją na drugą stronę. Na serwetce widniała czwórka.

– Ha! – zakrzyknąłem triumfalnie. – Wiedziałem, że na ciebie, Ildiko, mogę liczyć. Wynika z tego, że według ciebie jedynie co dwudziesta piąta kobieta jest lepszą matką od Eli. No to teraz ta wielka niewiadoma – Oleńka.

Niepewnie odwróciłem serwetkę i aż dech mi zaparło ze zdziwienia. Rudzielec wymalował cyfrę trzy.

– No tego... – zająknąłem się. – Muszę przyznać, że tego się nie spodziewałem! To znaczy, że Ola dałaby ci brązowy medal w konkurencji Super Matka. – Elżbiecie łzy ciekły po policzkach.

– Czego beczysz? Dostałaś za mało punktów, czy co? – próbowałem rozładować atmosferę, ale skutek okazał się przeciwny do zamierzonego.

– To najpiękniejsza chwila w moim życiu... – wyznała Ela, rozszlochała się jak dziecko i wybiegła do łazienki.

Patrzyłem na Rudzielca. Oczy jej błyszczały, a pryszcze ukryły się pod piegami. Również i ja poczułem, że za chwilę zwilgotnieją mi oczy. Tylko Ildiko siedziała nieporuszona.

– No co ci jest? – zwróciłem się do niej, gdy matka wciąż beczała w łazience. – Coś taka sztywna?

– Bo napisałam za dużo. Tak naprawdę uważam, że mam najlepszą mamę na świecie, ale nie chciałam się wygłupić i wstawić zera.

– Wygłupiłabyś się, pisząc więcej niż dziewięć. Gdybyś napisała zero, Ela i tak by ci nie uwierzyła. Teraz masz najlepszy dowód, że wierzy w wasze odpowiedzi. Idźcie do niej, ona teraz bardzo pragnie, żebyście ją przytuliły. A ja się wreszcie napiję w spokoju wina i zjem ciastko.

104

Przez kilka minut z łazienki słychać było pochlipywanie przemieszane z wyznaniami miłości. Wytarłem spocone oczy w swoją serwetkę i razem z dwiema innymi schowałem ją do kieszeni. Zjadłem cztery ciastka, albo nawet więcej, bo mój organizm bardzo potrzebował w tym momencie słodyczy, popiłem winem.

Wróciły do pokoju z oczami czerwonymi jak u królików, uśmiechnięte ze szczęścia, jakie daje odnalezienie siebie w oczach innych. Usiadły w fotelach, patrząc jedna na drugą, jakby widziały się pierwszy raz po długim rozstaniu.

– A ty ile dałeś naszej mamie? – spytała Oleńka. – To bez znaczenia – próbowałem się wykręcić sianem. – Bez nie bez, przestań się migać i pokaż, co napisałeś –

rozkazała Ola. – Już wyrzuciłem serwetki – skłamałem. – Gdzie wyrzuciłeś? Do kosza? – Ola pobiegła grzebać

w koszu, ale tam oczywiście nie było ani skrawka różowego papieru.

– Jak zwykle oszukujesz – wycedziła przez zęby. – Nieważne, co było napisane. Ważne, że nareszcie Ela

się dowiedziała... – Oszust! – Ola przerwała mi w pół zdania. – Napisał

dwadzieścia albo trzydzieści i przegrał zakład. Mamo, nie daj się wrabiać!

– No właśnie – roześmiała się Elżbieta. – Żeby zakład był uczciwy, musisz pokazać swoją ocenę.

Zawstydziłem się jak uczeń przyłapany na ściąganiu podczas klasówki. Niepewnym ruchem wyjąłem z kieszeni wilgotną serwetkę zgniecioną w kulkę i położyłem na stole.

– Czemu ona taka mokra? – zainteresowała się szczegółami wścibska Ola, jak zwykle niepotrzebnie. – No proszę, nasz złośliwy twardziel też się poryczał – ucieszyła się i aż podskoczyła z radości.

– Olu, jak możesz… – Ela wróciła do swojego starego refrenu, ale tym razem pobrzmiewała w nim nutka rozbawienia.

105

– No, pokazuj, ale migusiem – ponagliła Ola. – Rozwinąłem mokrą serwetkę, na której napisałem

cyfrę „osiem”. – Czemu tak nisko wyceniłeś naszą mamusię? – Ruda

chyba pierwszy raz w życiu nazwała matkę tak pieszczotliwie. – Bo pomyślałem, że Elżbiecie udało się wychować dwa

niezwykle sympatyczne i dobrze ułożone potworki, ale w swojej matczynej miłości okazała się nadopiekuńcza i chroniąc je przed negatywnymi aspektami rzeczywistości, spowodowała, że dwie dorastające pannice są niedojrzałymi emocjonalnie dziewczynkami.

– No, a bez tego pseudonaukowego żargonu, to co masz naszej mamusi do zarzucenia? – drążyła Ola.

– Tylko to, że byłyście i jesteście chowane pod kloszem i kiedy zetkniecie się z rzeczywistością, poczujecie się strasznie zagubione, bo jesteście bardzo niesamodzielne.

– To jak miałam je wychowywać? – jęknęła Ela. – Gdybyś zamiast bajek opowiadała im prawdę o życiu,

miałyby szansę być szczęśliwsze w przyszłości. – Ja tylko chciałam je ochronić przed podłością i

brutalnym światem – Ela zmieniła ton, tłumacząc się teraz jak uczennica, która nie odrobiła pracy domowej. – Dzieci to dzieci, mają prawo do szczęścia, jeszcze się w życiu nacierpią.

– Dobrze wiesz, o czym mówię. Zamiast pokazywać im świat z różnych stron, tak żeby same mogły w przyszłości dokonywać właściwych wyborów, ty chroniłaś je zbyt długo pod swoimi skrzydłami. Starsza wyrosła na układną zakonnicę, a młodsza na dziecko do bicia. Podobnie się dzieje z dziećmi w rodzinach dotkniętych chorobą alkoholową. Twoje córki odgrywają role, ale nie są sobą.

– To jest aż tak wyraźne? – zdziwiła się Ela. – Pewnie nie dla wszystkich, ale ty to widzisz. – Dlaczego tak się stało? – zapytała raczej retorycznie.

106

– Bo ty sama, Elu, boisz się życia, bo ty też weszłaś w dorosłość, a właściwie zostałaś na siłę wyrwana z dzieciństwa, byłaś zupełnie nieprzygotowana na to, co się miało wydarzyć.

– A więc jednak jestem złą matką... – jęknęła. – Tego nie powiedziałem, nie wmawiaj mi –

zaprotestowałem. – Powtarzam jeszcze raz, jesteś cudowną matką-Polką, która poświęciła się dla swoich córek.

– To co ja źle zrobiłam? – Owijałaś w bawełnę! – podniosłem głos. – Co ja mam teraz zrobić? – Możesz przestać je chronić przed światem, tak jakby

miały po kilka lat, i zacząć im wreszcie mówić prawdę o życiu. – Ale one nie muszą mieć tak ciężko, jak ja miałam, i

przechodzić przez to wszystko, przez co ja przeszłam. – Im lepiej znamy teren, tym łatwiej jest nam się po nim

poruszać i omijać zasadzki. Jeśli nie znasz przepisów ruchu drogowego, bardzo szybko spowodujesz kraksę. Jak uważasz, co by się stało z miłością twoich córek do ciebie, gdyby się dowiedziały o tobie całej prawdy, i to ze wszystkimi intymnymi szczegółami?

– Znienawidziłyby mnie. – Eee, nie przesadzasz? Czy ty znienawidziłabyś swoją

matkę, gdyby się okazało, że jesteś jej nieślubnym dzieckiem? – Ja nie, ale one mogą przestać mnie szanować, gdyby

się dowiedziały wszystkiego… – Co najwyżej przesunęłyby cię do drugiej dziesiątki

najwspanialszych matek, a to przecież i tak byłoby trzykrotnie lepsze niż to, jak ty sama o sobie myślisz.

– Ty nic o mnie nie wiesz... – Wiem jedno, Elżuniu, że cały czas żyjesz w lęku, cały

czas się czegoś boisz. – Masz rację, boję się... – No to przestań się bać! – rozkazałem. – To co ja mam zrobić? – zapytała, tak jakby wykonała

moje polecenie i czekała na następne.

107

– Czy opowiedziałaś swoim córkom o swoim pierwszym razie? Zapewne są jeszcze dziewicami i chciałyby wiedzieć, jak wygląda ten pierwszy raz.

– Przecież tak nie można... tego się nie robi. – To od kogo mają się dowiedzieć? Od koleżanek? W

szkole? – Taki mądry jesteś? A ty opowiedziałeś swoim

dzieciom o swoim pierwszym razie? – spytała w przekonaniu, że nie miałem odwagi.

– Tak – udałem skruchę, jakbym się wstydził o tym mówić. – Cholernie się krępowałem, ale opowiedziałem. I o dziwo, jakoś to wtedy przeżyłem. Teraz moja córka jest moim najlepszym przyjacielem i powiernikiem. Opowiadam jej wszystkie najintymniejsze szczegóły ze swojego życia, a ona radzi się mnie, kiedy ma problemy ze swoim facetem.

– Mamo, opowiedz nam, jak to było – poprosiła Ildiko. – Teraz? Przy obcym mężczyźnie? – Ela próbowała się

wymigać. – A co ci szkodzi? Przecież nie spotkamy go już nigdy

więcej, zresztą jestem przekonana, że on nie takie historie już słyszał – odezwała się Ola, jakby mnie nie było w pokoju.

– Masz rację, Elżbietko, lepiej będzie, jeśli teraz zostaniecie same i bez skrępowania będziesz mogła porozmawiać z córkami. – Wstałem, żeby się pożegnać.

– O nie! Teraz na pewno stąd nie wyjdziesz. Nawarzyłeś piwa, to je wypij. Bądź świadkiem tego, jak mnie znienawidzą – Ela nagle zmieniła zdanie. – Chcę, żebyś został. Ola ma rację. Przecież nigdy więcej się nie spotkamy. A poza tym to ty jutro masz nam dokończyć swoją historię, a ja zrobię wszystko, żebyś się krępował jeszcze bardziej niż ja teraz.

– Czy wy też chcecie, żebym został? – zwróciłem się do córek.

– No jasne! Bez ciebie zabraknie najlepszych pytań i mama znowu się wykręci sianem – ucieszył się krostowaty Rudzielec.

108

– Dobrze, ale potrzebuję czasu dla drużyny, czyli pozwólcie mi skorzystać z toalety i umyć ręce, jak to mówią księżniczki. – Tu wyszedł na jaw prawdziwy powód mojej próby dezercji.

– Miłego sikania – rzuciła za mną Ruda, przekonana, że wszelkie życzenia mogą być serdeczne.

Gdy wróciłem, na stoliku stała pachnąca kawa, a one grzecznie siedziały na swoich miejscach. Coś mi nie pasowało w tym ustawieniu przypominającym czwórkę rozgrywającą partie brydża.

– Dlaczego nie siadasz? Co się stało? – spytała Ildiko, która w lot wychwytywała niuanse.

– Chciałbym usiąść tyłem do okna. – Ildiko zerwała się, żeby mi ustąpić miejsca, ale zamiast zająć miejsce na moim fotelu, usiadła na kanapie obok matki i przytuliła się do niej. O to mi chodziło. Chciałem, żebyśmy nie siedzieli tak, jakbyśmy uczestniczyli w rozgrywce. Teraz dwie kobiety siedziały po mojej prawej stronie na kanapie, a Ruda naprzeciwko mnie.

– Czego najbardziej chciałabyś się dowiedzieć od swojej mamy? – zwróciłem się do Ildiko.

– Najbardziej... ale ja wciąż nie mam odwagi, żeby ją o to zapytać... – wyznała Czarnulka.

– No to nie pytaj, tylko powiedz to na głos – zaproponowałem.

– Chciałabym wiedzieć, jak znalazłam się na tym świecie – wydusiła cichutko Ildiko.

– Skąd Ildiko wzięła się na tym świecie? – powtórzyłem głośno.

– Urodziła się – odpowiedziała lekko speszona Ela. – Gdzie się urodziła? – uściśliłem pytanie. – W szpitalu w Łodzi. – Czy to był ciężki i bolesny poród? – zadałem następne

pytanie. – Po urodzeniu ważyła trzy tysiące dwieście pięćdziesiąt

gramów i miała pięćdziesiąt jeden centymetrów wzrostu –

109

wyjaśniła Ela takim tonem, jakby dyktowała dane do jakiejś ankiety.

– Nie o to pytałem. – Poród nie był szczególnie długi. Urodziła się o

siódmej rano, a do szpitala Stawros zawiózł mnie przed północą.

– Czy ojciec Ildiko był przy porodzie? – Nie, w tamtych czasach nie wpuszczano mężczyzn na

porodówkę. – Co jeszcze pamiętasz z tamtej nocy? – Obok mnie rodziła inna kobieta, która najgorszymi

słowami wyklinała swojego męża. Ponieważ ja starałam się nie krzyczeć, lekarze prawie nie zwracali na mnie uwagi. Nie byli mili. Traktowali nas przedmiotowo, jakby to była fabryka, a nie porodówka.

– Co czułaś, kiedy urodziłaś? – Ogromną ulgę i straszny ból, gdy mnie zszywali, bo

pękłam. Ildiko była szersza w ramionach niż w główce. Jej ramionka miały czterdzieści dwa centymetry w obwodzie.

– Czy coś jeszcze pamiętasz z tamtego dnia? – Tak. Kiedy jechaliśmy do szpitala, bardzo zachciało

mi się chałwy. Mimo że miałam już skurcze, podjechaliśmy ze Stawrosem na dworzec, to było jedyne miejsce, gdzie były otwarte kioski, i on mi kupił chałwę i coca-colę.

– Miałaś wcześniej, kiedy już byłaś w ciąży, jakieś zachciewajki?

– Tak, zawsze była to chałwa. Jadłam ją kilogramami i popijałam colą.

– Jak zareagował Stawros, kiedy mu powiedziałaś, że jesteś w ciąży?

– Dziwnie... – Co to znaczy „dziwnie”? Nie cieszył się? – Raczej nie. Był przerażony. Na początku próbował

mnie namówić, żebym usunęła ciążę. – Nie chciał mieć dziecka?

110

– On był dopiero na trzecim roku, bał się, że nie będzie mógł skończyć studiów.

– Ty też studiowałaś. Czemu zdecydowałaś się urodzić? Usuniecie ciąży byłoby prostsze!

– Ja bardzo chciałam mieć dziecko... – Czy to znaczy, że zaplanowałaś tę ciążę wbrew jego

woli? – Nie, to był przypadek. – Co masz na myśli, mówiąc przypadek? – drążyłem. – Po prostu, zrządzenie losu. – Na czym polegało? – Nie chcę mówić. – Mamo... powiedz... proszę... – wyszeptała Ildiko. – Po co ci to wiedzieć? – Pomyliłaś się z liczeniem dni płodnych czy pękła

prezerwatywa? – To drugie – wyznała czerwona ze wstydu Ela. – Nigdy nie uwierzę w pękające prezerwatywy –

wtrąciłem się. – Powiedz im prawdę. – To była szalona, namiętna noc, za długo leżeliśmy

przytuleni do siebie i prezerwatywa się zsunęła... – Ela wyznała największą tajemnicę swojego życia…

– A więc znasz dzień i miejsce, gdzie zrobiliście Ildiko. – Tak. – Jak szybko się zorientowałaś, że jesteś w ciąży? – Już następnego dnia. Kiedy się obudziłam, poczułam,

że mam gorączkę, od razu się domyśliłam, co to znaczy. – Jak zareagowali twoi rodzice, gdy się dowiedzieli, że

jesteś w ciąży? – Matka się wściekła. Wyzwała mnie od szmat i

łajdaczek, płakała i rozpaczała, w kółko powtarzając: „Co ludzie powiedzą? Jak ja sąsiadom spojrzę w oczy? Córko, coś ty najlepszego zrobiła!” Ojciec spurpurowiał, zacisnął zęby. „Zamilcz, kobieto!”, powiedział do matki tonem, który mroził krew w żyłach. On czasami wydawał mi się nieobliczalny, karał

111

mnie za różne drobiazgi. Nie wiedziałam, jak się zachowa. Myślałam, że dostanie zawału albo że mnie zabije. Nie dostał zawału, nie zabił mnie, tylko wstał od stołu. Strasznie się bałam jego reakcji, spodziewałam się najgorszego. Myślałam, że podobnie jak matka zacznie mnie wyzywać i wyrzuci z domu jako wyrodną córkę. Albo że mnie uderzy w twarz, wyprostowałam się, żeby z dumą przyjąć cios. – Ela zamilkła, przeżywając jeszcze raz tamte chwile. – A on podszedł do mnie, przytulił mnie i powiedział: „Nie martw się, córeczko, wszystko będzie dobrze, urodzisz cudowne, mądre dziecko”. Wtedy naprawdę pokochałam ojca. Nigdy mu nie zapomnę ani tamtej chwili, ani tamtych słów. Tak bardzo chciałam te słowa usłyszeć od Stawrosa, którego do szaleństwa kochałam i wierzyłam mu, pomimo wszystkich znaków na niebie i ziemi, próbujących mnie ostrzec, a usłyszałam je od ojca, od człowieka, po którym spodziewałam się wtedy wszystkiego najgorszego. Ojciec był jednym z niewielu prawdziwych mężczyzn, jakich w życiu poznałam. Był straszliwym mrukiem, rzadko się odzywał, miał wiele wad, ale w trudnych chwilach zawsze można było na niego liczyć.

– Co było dalej? Błagam, opowiedz – prosiła Ola, przesiadając się na kanapę obok matki.

– Nie chcę, żebyś znienawidziła swojego ojca. Stawros był wtedy młodym chłopakiem, ta sytuacja go przerosła, nie wiedział, jak ma się zachować. – Ela próbowała bronić resztek honoru ojca Ildiko.

– Mamo – odezwała się Ildiko, wtulając się w matkę tak, jakby znów była małą dziewczynką. – My znamy naszego ojca od lat, mamy o nim własne zdanie. Gdybyś teraz mówiła o nim w samych superlatywach, to też nie spowodowałoby, że nagle byłybyśmy gotowe ufundować mu pomnik. Opowiedz, co było dalej.

– Następnego dnia przyprowadziłam Stawrosa do domu i przedstawiłam rodzicom. Nie chciał przyjść, chyba jeszcze bardziej niż ja wstydził się tego, co zrobiliśmy. Przekonał go

112

jeden argument: jeśli nie przyjdzie, to mój ojciec pojawi się na uczelni, żeby porozmawiać z nim w obecności rektora. Szedł jak na ścięcie, ale przyszedł. Ojciec przywitał go i zamknęli się w pokoju na męską rozmowę. Siedzieli tam ponad sześć godzin, a my z matką czekałyśmy w milczeniu w kuchni, drżąc z niepewności. W końcu otworzyły się drzwi gabinetu ojca. Obaj mężczyźni pojawili się w progu i uściskali się, jakby byli dobrymi przyjaciółmi. Stawros był blady jak trup. Podszedł do mnie i powiedział niepewnie: „Kocham cię, poczekaj, wrócę za godzinę”, i wyszedł. Wpadłam w panikę, bojąc się, że już nigdy nie zobaczę mojego ukochanego, ale tata znów mnie przytulił i rzekł: „Zaufaj mi, on teraz ma coś bardzo ważnego do załatwienia, to dobry chłopak, ale będziesz musiała dużo nad nim popracować, żeby stał się prawdziwym mężczyzną”. Wtedy nie rozumiałam, o co tacie chodziło, musiało minąć wiele lat, zanim dotarła do mnie ta prawda. Stawros wrócił po godzinie z ogromnym bukietem czerwonych róż, pierścionkiem z szafirowym oczkiem i butelką rosyjskiego szampana. Ukląkł przede mną i oświadczył mi się, a potem poprosił ojca o moją rękę. Cztery miesiące później wzięliśmy ślub w urzędzie stanu cywilnego. Na ślubie byli także rodzice Stawrosa, przylecieli z Grecji. Jego ojciec mówił nieźle po polsku, był uciekinierem politycznym w latach „rządów pułkowników”, kiedy w Grecji rządziła junta wojskowa, wtedy jakiś czas mieszkał w Warszawie. Matka była typową Greczynką, ani w ząb nie rozumiała polskiego, a na dodatek z charakteru była podobna do mojej matki. Pamiętacie jeszcze babcię i dziadka? – zwróciła się do córek.

– Bardzo dobrze – odpowiedziała Ildiko. – Dziadek często brał mnie na kolana i opowiadał bajki, a babcia piekła wspaniałe ciasteczka.

– Zawsze chodziła ubrana na czarno – dodała Ola. – A dziadka widzę jak przez mgłę.

113

– Niestety, umarł młodo, a babcia zwyczajowo aż do śmierci nosiła wdowi strój. Umarła, jak miałaś trzynaście lat – powiedziała do Oli.

– Jak twój tata spowodował tak nagłą zmianę w postawie Stawrosa? – Ola chciała poznać szczegóły, co podkreślały jej zaognione teraz krosty. – Co mu powiedział w ciągu tych sześciu godzin rozmowy?

– Nigdy się nie dowiedziałam, jak przebiegała ta rozmowa za zamkniętymi drzwiami. Stawros nigdy mi nie chciał powiedzieć, twierdził, że to była męska rozmowa. Przypuszczam, że tata użył mocnych argumentów. Stawros chyba nigdy nie pokochał mojego ojca, ale zawsze wyrażał się o nim z szacunkiem. Gdy chodziło o ważne decyzje, twój tata zawsze radził się swojego teścia. Jeszcze wiele razy zamykali się razem, aby rozmawiać we dwójkę, ale nigdy nie trwało to tak długo jak za pierwszym razem. Potem wyjechałyśmy do Grecji i wiele się zmieniło na gorsze. I co? Znienawidzisz mnie teraz, gdy już znasz prawdę?

– Mamo, kocham cię. – Łzy Ildiko kapały na bluzkę Elżbiety. – Wybacz, że napisałam tylko cyfrę „cztery”. Jesteś najlepszą matka na świecie, a nie tylko na sto kobiet.

– Ja też cię bardzo kocham, córeczko. – Ale się zrobiło ckliwie – zauważyłem lakonicznie. – Nie psuj tego nastroju, bo przez ciebie nigdy się nie

dowiem, w jakich okolicznościach mama zaszła w ciążę z Ildiko – dociekała Ola.

– Nie z Ildiko, tylko ze Stawrosem – poprawiłem. – Przecież już to wiesz. Zawiodły wyroby polskiego przemysłu gumowego marki Eros.

– Nie kpij sobie, ja chcę wiedzieć, gdzie i kiedy to się stało.

– O nie, tego nigdy nie zdradzę – zaprotestowała Ela. – Mnie też nigdy nie powiesz? – z rozżaleniem spytała

Ildiko.

114

– Nie... nie wiem. Może kiedyś ci powiem, jak przestanę się wstydzić.

– Dobrze, mamo, poczekam, ale nie wstydź się zbyt długo, bo ja też chcę wreszcie opowiedzieć ci coś o sobie... – wyszeptała Ildiko.

– Dziewczyny, czy wy wiecie, która jest godzina! – zawołała Ela, patrząc na zegarek.

– Mamusiu, ale ja też chcę się dowiedzieć wszystkiego o sobie – błagała Ola.

– Oleńko, czy chcesz się dowiedzieć skróconej wersji? Jutro też jest dzień, dajcie mamie oswoić się z tym, że stajecie się dorosłymi kobietami, z którymi może rozmawiać jak facet z facetem. – Wywołałem salwę śmiechu. – Dziękuję wam za ten niezwykły wieczór.

– My tobie też – odpowiedziały zgodnym chórkiem. – Śpij dobrze – dodała Ela. Po kolei przytuliły się do mnie na pożegnanie, jakbym

był ich bratem albo ojcem. Kobiety robią się miłe, kiedy facet zamyka za sobą drzwi.

115

Pierwszy krok jest początkiem podróży

Następnego dnia nie pojawiły się na śniadaniu. Z pewnością nie poszły od razu spać i dlatego zrezygnowały z porannej uczty.

Wykupiłem dwudniową wycieczkę na Santorini, upewniwszy się, że Arnold będzie naszym przewodnikiem. Postanowiłem nie proponować im nawet tego wyjazdu. Bardzo chciałem pobyć sam ze sobą, a poza tym uważałem, że powinny teraz dostać szansę na szczerość zamiast niedomówień, którymi się latami karmiły.

Zająłem całkiem niezłe miejsce w wodolocie i obłożywszy się książkami, przygotowałem się do długiej drogi. Miałem wrażenie, że tę wycieczkę wykupił zupełnie inny gatunek turystów niż klienci Złotego Sklepu, również dlatego, że wodolot był w jednej trzeciej pusty. Wyjątek wśród stonowanych pasażerów stanowiła Lala z neurotycznym Maćkiem, nieustannie chwalącym się swoimi tytułami naukowymi i opowieściami o tym, czego to on już nie zwiedził sam, a co zobaczył ze swoją Lalą, której wiek można było określić na „gdzieś pomiędzy trzydziestką a sześćdziesiątką”. Urody Lali natomiast nie dałoby się w żaden sposób nazwać, nawet korzystając z pomocy zdolnego weterynarza.

Arnold pomieszał mi moje plany czytelnicze. Nie dość, że ciekawie opowiadał o Malcie, to na dodatek wplatał do swoich dykteryjek różne zdania z aluzjami, które chyba były skierowane tylko do mnie, ale możliwe, że to samo myśleli także inni.

Santorini okazało się piękną bajką, przyprawiało o zawrót głowy ukształtowaniem krajobrazu i kolorami. To chyba jedyne miejsce w naturze wyglądające lepiej niż w folderach biur podróży.

Na miejscu czekał na nas luksusowy hotelik, doskonała kolacja oraz, być może, nudnawy wieczór.

116

Usiadłem z książką w kącie hotelowego baru, twarzą do drzwi wejściowych i starałem się zagłębić w lekturę. Nie musiałem długo czekać. Arnold pojawił się już po kilku stronach, jakbyśmy byli umówieni co do minuty. Wstałem na powitanie, aby nie miał wątpliwości, że go zapraszam do stolika. Zapytałem, czy czegoś się napije.

– Dziś z radością napiję się alkoholu, bo już nie będę przewodnikował – rzekł z przyjaznym uśmiechem.

– Skoro jesteśmy w Grecji, proponuję Retsinę, Metaxę lub Ouzo. Co wybierasz? – spytałem, wymieniając wszystkie znane mi trunki greckie.

– Pozwolisz, że ja zamówię? – spytał niepewnie, chyba nie chciał mnie urazić.

– O.K., ale ja zapraszam i płacę. – Jasne, dziś ty miej przyjemność. Powiedział to takim tonem, jakby płacenie rachunków

należało do największych radości życia albo najcenniejszych prezentów, jakie można ofiarować drugiemu człowiekowi. Skinął na kelnera i wytłumaczył mu, co chce, i w jakiej kolejności. Po chwili na naszym stole pojawiły się koktajlowe kieliszki z przeźroczystym płynem i oszronione szklanki z grubego szkła, przypominające nasze dawne poczciwe musztardówki, wypełnione gęstą białą cieczą.

– To jest specjalna mieszanka na rozwiązanie języków. – Uroczystym gestem uniósł kieliszek i patrząc mi prosto w oczy, wyszeptał tajemniczo: – Oby dobry Bóg pozwolił ci zapamiętać ten wieczór do końca twoich dni.

Duszkiem wychylił przezroczysty płyn i natychmiast, dużymi łykami popił go białym płynem. Zrobiłem to samo. Ale myślałem, że to jest wino i odważnie wlałem sobie do gardła przeźroczystą ciecz. Poczułem tylko, że mi płoną wnętrzności. To było Ouzo, i chyba dużo mocniejsze niż typowe pięćdziesięcioprocentowe. Oczy wyszły mi z orbit, jakbym grał główną rolę w filmie Maska. Chwyciłem szklankę z białą

117

mazią, popiłem… Na szczęście był to kefir, cudowny płyn gaszący pożar i przywracający uczucie równowagi smaków.

Bóg wysłuchał toastu Arnolda. Do dziś, kiedy biorę do ust Ouzo, wracam myślami do tamtego wieczoru i tamtej rozmowy, która stała się punktem zwrotnym w moim życiu. Takim, przy którym stawia się drogowskaz z napisem: „Dalsze życie”.

– Czemu wróciłeś na Maltę? – spytałem obcesowo, ale język miałem już rozwiązany i wyparzony.

– Bo tylko tam jestem szczęśliwy. – Jesteś z Anią? – Nie, ale czuję, że ona cały czas jest ze mną. – Nie rozumiem. – Ona mi otworzyła oczy. Była ze mną tylko kilka

miesięcy. Nie wiedziałem, dlaczego mnie wybrała. Bo to zawsze kobieta wybiera faceta, nigdy nie dzieje się odwrotnie – mówił nieskładnie, jakby Ouzo działało na jego język bardziej niż na mój. – Zakochałem się. Wybrała mnie, biednego obcokrajowca, który przyjechał do Niemiec, żeby zarobić na dom. Po trzech latach oszczędzania nie miałem nawet połowy potrzebnej kwoty, ale przez te trzy lata stałem się zgorzkniałym skąpcem żałującym kilku marek na pizzę i odżywiającym się obrzydliwymi parówkami albo chińskimi zupkami z Aldi. Każda zaoszczędzona marka, przybliżając mnie do wizji domu, oddalała mnie od radości życia. Któregoś dnia, jeszcze przed naszym wyjazdem w góry, Ania zapytała mnie, co bym zrobił, gdybym się dowiedział, że mam jeszcze tylko rok życia. Nie miałem pojęcia. Ja, który zaplanowałem sobie życie na kilkadziesiąt lat do przodu, do późnej starości, nie miałem pomysłu na najbliższy rok! Wykonywałem brudną robotę, której nie znosiłem z całego serca. Codziennie rano szedłem do pracy, nienawidząc swojego losu, a gdy nadchodził upragniony wieczór, czułem ulgę, jaką przeżywa skazaniec wypuszczony po kilkudziesięciu latach na wolność, ale i pustkę rozbitka z bezludnej wyspy na poddaszu.

118

– Pewnie wielu ludzi tak żyje – powiedziałem bez większego sensu.

– Dobrze wiesz, że to nie jest życie. Obaj wiemy, że życie może wyglądać inaczej.

– My może wiemy, ale bardzo dużo ludzi wciąż wegetuje w taki sposób. Czekają wakacji jak zbawienia, a kiedy minie połowa urlopu, chodzą smutni, bo trzeba iść do pracy. Nie potrafią się cieszyć pozostałymi dwoma wolnymi tygodniami, spędzają je przed telewizorem, zamartwiają się albo przeraźliwie się nudzą. Moja kuzynka, nauczycielka, traci chęć do życia już pierwszego sierpnia. Wtedy nagle stwierdza, że wakacje się skończyły, mimo że ma jeszcze cztery tygodnie wolnego od szkoły. Gdy ją zapytałem, co będzie robić na emeryturze, najpierw głęboko westchnęła, a potem z rozrzewnieniem odpowiedziała: „leżeć”. Dla wielu ludzi życie jest tylko ciężarem i niczym więcej.

– Jak ja to dobrze znam! Też tak żyłem i pewnie dalej bym tak żył, planując śmierć na starość.

– Zaplanowałeś datę swojej śmierci? – zdziwiłem się. – Nie zaplanowałem, bo to nie zależy ode mnie. – Kiedyś przecież musisz umrzeć. – Nie muszę – powiedział dobitnie. – Nic nie muszę!

Człowiek nic nie musi! I to jest największa prawda o życiu. – Wybacz, ale nie masz racji – próbowałem załagodzić

sprawę. – Nie chcę się z tobą spierać, ale nigdy mnie nie przekonasz, że żyjemy w idealnym społeczeństwie i nie musimy płacić podatków, służyć w wojsku, a na dodatek jeść, pić, sikać, oddychać, umierać. Może anioły w niebie nic nie muszą, ale my musimy robić wiele rzeczy.

– Jeżeli mnie przez chwilę uważnie posłuchasz… – powiedział i zamilkł.

– Chętnie... – Jeżeli mnie przez chwilę uważnie posłuchasz… –

powtórzył i znów zamilkł. – To co?

119

– Jeżeli mnie przez chwilę uważnie posłuchasz – powiedział jeszcze raz i zamilkł, jakby zakończył zdanie.

– Jeżeli cię uważnie posłucham, to co? – spytałem nieco już rozdrażniony.

– To zrozumiesz, że zdanie: „Jeżeli mnie przez chwilę uważnie posłuchasz” jest zdaniem warunkowym, a to znaczy, że aby miało jakikolwiek sens, musi się pojawić także druga część tego zdania. Sama część warunkowa nie jest pełnym zdaniem. Mówiąc: „jeżeli do dwóch dodam trzy” – tu zrobił dłuższą pauzę – przedstawiam tylko warunkową część zdania, która samoistnie nie ma logicznego sensu, bo występuje bez części wynikowej. Aby zdanie warunkowe miało sens logiczny, musi zawierać część wnioskującą, czyli: „jeżeli do dwóch dodam trzy, to otrzymam sześć”.

– Pięć! – poprawiłem natychmiast. – O, widzisz! Zdanie nabrało sensu, bo przestałeś pytać

„to co?”, ale było fałszywe i natychmiast zareagowałeś. Zdanie: „jeżeli do dwóch dodam trzy, to otrzymam pięć”, ma sens logiczny i jest prawdziwe. Podobnie będzie, jeśli powiem: „muszę do trzech dodać cztery”. Jest to zdanie niedokończone i nie ma wartości logicznej. Po prostu jest bez sensu. Nie można powiedzieć, czy jest prawdziwe, czy fałszywe. Dopiero zdanie „muszę do trzech dodać cztery, aby otrzymać sześć” ma wartość logiczną, ale jest fałszywe. Zdanie zbudowane logiczne to: „muszę do trzech dodać cztery, aby otrzymać siedem”. Zgadzasz się?

– Całkowicie! I na dodatek to zdanie jest prawdziwe – potwierdziłem, że rozumiem jego wywód.

– Jeżeli mnie wysłuchasz do końca, sam stwierdzisz, że mówię prawdę...

– Mówisz prawdę, to zdanie jest prawdziwe... – potwierdziłem z przekonaniem.

– „Trzeba mnie wysłuchać do końca, aby móc stwierdzić, czy mówię prawdę...” jest zdaniem warunkowym podobnym do poprzedniego. Każde zdanie, które zawiera

120

czasownik modalny „musieć”, można zamienić na podobne zdanie warunkowe, zaczynające się od słowa „jeżeli”. Na przykład zamiast zdania: „Muszę zapłacić podatki”, mogę powiedzieć „Jeżeli zapłacę podatki”. I wtedy od razu widzę, że zdanie ze słowem „jeżeli” nie ma żadnego sensu. Reasumując: zamiast zdania: „Muszę zapłacić podatki, aby nie pójść do wiezienia” mogę powiedzieć: „Jeżeli zapłacę podatki, to nie pójdę do więzienia”. I wtedy od razu inaczej czuję wymowę takiego zdania.

– No ale... przecież każdy człowiek musi umrzeć – upierałem się przy swoim.

– No to dokończ zdanie: „Jeżeli każdy człowiek umrze, to...”.

– To... – Nic sensownego nie przychodziło mi do głowy poza tym, że wtedy ludzkość wyginie, ale to było masło maślane, a ja chciałem być oryginalny. – To cmentarze będą pełne.

– Brawo! – ucieszył się. – Powtórz teraz na głos całe zdanie: „Każdy człowiek musi umrzeć, aby cmentarze były pełne”.

– Po co? – Bo cię o to proszę – rzekł głosem tak łagodnym, że nie

mogłem się sprzeciwić. – Każdy człowiek musi umrzeć, aby cmentarze były

pełne – spełniłem jego prośbę. – Czy to, co powiedziałeś, wywołuje w tobie jakieś

negatywne emocje? – Nie, to mnie śmieszy. – Oczywiście, ponieważ pozwala logicznie myśleć. – No, ale... przecież każdy człowiek musi umrzeć – nie

dawałem za wygraną. – A jaki stan wywołuje u ciebie zdanie, które właśnie

wypowiedziałeś?

121

– Smutek, bo ta myśl uświadamia mi nieuchronność przemijania i to, że kiedyś będę musiał umrzeć – powiedziałem i posmutniałem jeszcze bardziej.

– Nie, nie będziesz musiał – wyszeptał, jakby przekazywał mi niezwykłą tajemnicę nieśmiertelności. – Po prostu umrzesz, i to niezależnie od tego, czy będziesz chciał, czy nie.

– No właśnie. Nic na to nie poradzę. – „Każdy człowiek umrze” – wrócił do tonu profesora

lingwistyki, wykładającego w auli pełnej słuchaczy inteligentnych inaczej. – To jest zdanie oznajmujące i na dodatek prawdziwe. Słowo „musieć” odnosi się wyłącznie do czynności, na jaką mamy jakikolwiek wpływ. „Muszę zapłacić komorne, aby mnie nie wyeksmitowali”, czyli mam wpływ na to, czy zapłacę, czy nie. „Muszę zatankować, aby nie stanąć po drodze”, i znów – to ja mogę zdecydować, czy będę jechał, czy drałował z kanistrem na stację paliw. Na naszą śmierć w pewnym momencie nie będziemy mieli żadnego wpływu i nic nie pomoże to, czy będziemy chcieli, pragnęli, błagali. Ona nastąpi niezależnie od naszych działań. To będzie niezależne od nas. Ty nic nie będziesz musiał – po prostu umrzesz. Równie bezsensowne byłoby zdanie: „Muszę świecić słońcem” albo „Muszę poruszać chmurami”. Żyją na tym świecie ludzie przekonani o tym, że siłą woli, bez używania hamulców, są w stanie zatrzymać rozpędzony autobus. Ci ludzie, jeśli jeszcze żyją, zamieszkują pokoje bez klamek.

– No, ale dlaczego zdanie: „każdy człowiek musi umrzeć” wydaje mi się tak zgodne z rzeczywistością?

– Dlatego, że od najmłodszych lat żyjemy w stanie przymusu: musimy sprzątnąć zabawki, musimy zjeść wszystko z talerza, musimy chodzić do szkoły, musimy myć zęby… Ciągle słyszymy musisz, trzeba, należy, powinieneś. Kiedy byliśmy dziećmi, nie zastanawialiśmy się nad sensem tego, co do nas mówią i jak do nas mówią dorośli. My się od nich uczymy. Przejmujemy sposób rozumowania naszych rodziców.

122

Przejmujemy nie tylko religię, kulturę, tradycję, język, gramatykę, akcent, ale także poglądy i sposób myślenia. Dorastamy i mówimy do naszych dzieci nie tylko takim samym językiem, jakim zwracali się do nas nasi rodzice, ale nawet używając tych samych zwrotów. Tak się dzieje od wielu pokoleń. Już jako małe dzieci opanowujemy wyjątkową, w świecie istot żywych, zdolność posługiwania się językiem do komunikowania się z innymi przedstawicielami naszego gatunku.

– Zwierzęta też się komunikują – zauważyłem rezolutnie, przechylając kieliszek z ostatnia kroplą Ouzo. – I komputery…

– Oczywiście, to co nas różni od zwierząt, to wykorzystanie języka do myślenia werbalnego. – Nagle zmienił temat. – Smakowało ci Ouzo z mlekiem?

– Bardzo! – przyznałem szczerze, bo przecież widział, jak przed chwilą wylizywałem kieliszek. – Dawno nie piłem czegoś tak fantastycznego.

– No to koniecznie musisz wypić jeszcze jedno Ouzo. Kelner! – zawołał w stronę baru.

– Nie chciałbym ci sprawić przykrości, ale proszę, żebyś już dla mnie nie zamawiał alkoholu. – Nie wiedziałem, jak się wywinąć od dalszego picia. Zacząłem podejrzewać, że Arnold chce mnie upić, i postanowiłem asertywnie wykręcić się od dalszej libacji. – Jutro muszę wstać bardzo wcześnie i nie chcę mieć kaca.

– Co się stało? Dlaczego nie chcesz się ze mną napić? Straciłeś dobry nastrój? – zasypał mnie pytaniami.

– Nie, humor mi się nie zmienił – skłamałem. – Tylko już trzeba iść spać…

– Przecież masz urlop i musisz z niego korzystać – jowialnie poklepał mnie po ramieniu.

– Pozwól, że sam zdecyduję, w jaki sposób będę korzystał ze swojego urlopu – odrzekłem rozdrażniony.

123

Pojawił się kelner. Arnold zamówił coś po grecku. Kelner skinął uprzejmie głową i odszedł. Poczułem się wmanipulowany w niezrozumiałą dla mnie sytuację, tym bardziej że mój rozmówca patrzył mi prosto w oczy i uśmiechał się głupkowato.

– Pozwolisz, że się już pożegnam i podziękuję ci za miłą rozmowę – powiedziałem tak spokojnie, jak tylko potrafiłem, wstając od stolika i podając mu dłoń. Gotowało się we mnie, ale nie chciałem wybuchnąć.

– Nie pozwolę… – rzekł tonem tak łagodnym, jakby mówił do rozpłakanego dziecka, ujmując moją dłoń w swoje obie dłonie. – Nie pozwolę, żebyś teraz odszedł, bo źle byś się czuł, i to zupełnie bez powodu. Usiądź, proszę, jeszcze na trzy minuty, zdradzę ci wielką tajemnicę, która może zmienić życie każdego człowieka..

– Dobrze… – zgodziłem się. Wtedy nie wiedziałem, czy to dotyk jego dłoni, czy łagodny ton głosu spowodował, że połowa mojej irytacji po prostu się ulotniła.

– Posłuchaj mnie uważnie – mówił dalej tym swoim hipnotycznym głosem. – Każde wspomnienie wywołuję w nas pozytywne lub negatywne emocje. Dla mnie jednym z takich cudownych wspomnień na zawsze pozostaną wieczory u mojej babki. Kochałem ją i czułem, że ona też mnie bardzo kocha. Przed zaśnięciem opowiadała mi bajki na dobranoc. Jedną pamiętam do dziś. Jest bardzo krótka. Chciałbym ci ją teraz opowiedzieć, zanim się pożegnamy i pójdziesz spać. Zgodzisz się?

– Chętnie… – odpowiedziałem zaintrygowany, siadając na krześle obok niego.

– Dawno, dawno temu, opowiadała babka, dobry Bóg stworzył świat… – Arnold patrzył mi prosto w oczy. – Dobry Bóg stworzył też Ziemię będącą istnym rajem. Dobry Bóg stworzył też ludzi, którzy byli niezmiernie radośni, mieli uśmiechnięte twarze i ogromną chęć do życia, bo wiedzieli, że wszystko mogą osiągnąć dzięki swojej chęci do bycia ludźmi

124

szczęśliwymi i spełnionymi. Ale zły Lucyfer nie mógł ścierpieć nadmiaru radości, jaką ludzie przeżywali. Wiedział, że zrzucenie bomby wodorowej nie jest dobrym pomysłem, bo dobry Bóg natychmiast odbudowałby stworzony przez siebie Eden. Dlatego wysłał na Ziemię złośliwego diabełka o imieniu Atram. Diabełek miał za zadanie popsuć ludziom raj. Chodził po raju przez nikogo nierozpoznany, bo nie różnił się wyglądem od innych, nawet dla niepoznaki miał nieco kartoflany nos, a jego sztuczny uśmiech wyglądał zupełnie jak prawdziwy. Rozmawiał z ludźmi ich ubogim jeszcze językiem, bo ludzie dopiero wymyślali słowa, żeby nazywać przedmioty, czynności i uczucia. Atram znał więcej słów, i to z różnych języków. Wpadł więc na iście szatański pomysł, że najlepszym sposobem będzie po prostu nauczenie człowieka słów, których użycie spowoduje, iż wypowiadane zdania zawsze będą kłamstwem. Wymyślił kłamliwe słowa odbierające człowiekowi chęć, radość i fantazję. Kiedy ludzie się ich nauczyli, sami zamienili sobie raj w piekło na ziemi. Wystarczyło użyć któregoś z nich, a nie trzeba go nawet było wymawiać głośno, wystarczyło tylko pomyśleć, i dobry humor odlatywał jak piórko zdmuchnięte przez wiatr i nie dawał się już tak łatwo złapać…

Kelner postawił na stoliku dwie kawy i dwie lampki koniaku.

– A teraz jeśli chcesz – mówił Arnold – możesz się ze mną jeszcze napić kawy, możesz mnie także zapytać, co to za słowa, jeżeli się jeszcze nie domyśliłeś, możesz również pójść spać. Wybór należy do ciebie, bo dobry Bóg dał ci wolną wolę i prawo wyboru, z którego możesz dowolnie korzystać. Co wybierasz?

– Czy te słowa to śmierć, ból, choroba, cierpienie? – zainteresowałem się bajeczką.

– Nie, śmierć, ból, choroba, cierpienie są faktycznymi stanami, jakie człowiek czasami przeżywa. Słowa, o których mówię, powodują, że każde ich użycie jest zakamuflowanym kłamstwem.

125

– To ja nie znam takich słów – odrzekłem z przekonaniem.

– Skoro nie znasz – Arnold uniósł palec wskazujący, zupełnie jakby licytował dzieło sztuki warte milion dolarów – to powiedz, proszę, chociaż jedno zdanie ze słowem „muszę”, które byłoby prawdziwe.

– Godzinę temu już mi to wytłumaczyłeś. Zdanie: „muszę do trzech dodać dwa, aby otrzymać pięć” jest prawdziwe. – Byłem zdezorientowany.

– Nie. To zdanie jest zbudowane logicznie, ale nie jest prawdziwe. Ponieważ wcale nie muszę do trzech dodawać dwóch, aby otrzymać pięć, mogę również do jednego dodać cztery, albo do czterech i siedemdziesięciu czterech setnych dodać dwadzieścia sześć setnych.

– No, ale przecież jeśli mam dwa, to muszę dodać trzy, żeby otrzymać pięć – zauważyłem logicznie.

– Mogę również do dwóch dodać dwa i dodać jeden i też otrzymam pięć – odpowiedział natychmiast, najwyraźniej już wcześniej poznał taką możliwość. – Mogę również do dwóch dodać pół i pomnożyć przez dwa, albo dodać trzy i odjąć jeden, albo dodać dwadzieścia trzy i wyciągnąć pierwiastek kwadratowy, albo znaleźć nieskończenie dużą liczbę innych sposobów, żeby otrzymać pięć.

– Masz rację! – Czułem że przeżywam iluminację. Jak wtedy, kiedy na pierwszym roku studiów odkryłem, że wzór wykładniczy opisuje funkcję trygonometryczną równie rzeczywiście jak geometria trójkąta. Dziś świat odkrył przede mną następny rąbek swojej tajemnicy. Nagle moją senność i zmęczenie zastąpiła fascynacja dokonanym odkryciem. Mój mózg doznał olśnienia i przez następne kilkanaście sekund wykonał więcej operacji niż przez cały dzień. Nie rozważałem tego werbalnie, ale w jakiś przedziwnie niezrozumiały dla mnie sposób, jakbym myślał przy użyciu emocji, obrazów, intuicji. Nagle dotarło do mnie, że przyjechałem na Santorini nie po to, żeby się rozkoszować pięknem widoków, lecz aby odkryć

126

nieporównywalnie piękniejszą prawdę zmieniającą moje życie. – Użycie słowa „muszę”, unieważnia wszelkie inne rozwiązania. Masz całkowitą rację. Właśnie zrozumiałem, że podobną funkcję pełni słowo „trzeba”. Powiedz mi, proszę, jakie jeszcze wyrazy działają podobnie.

– „Powinno się”, „należy” – odrzekł natychmiast, wyczuwając, że nie potrzebuję dodatkowego komentarza.

– Słowami ułatwiającymi dostrzeganie wielu rozwiązań są w takim razie „mogę” i „chcę”. Jakie znasz inne?

– „Potrafię”, „umiem” – odparł, patrząc na mnie tak przenikliwie, jakby czytał w moich myślach.

– Rozumiem, że „muszę” nie tylko kłamie i odbiera możliwość znajdywania innych rozwiązań, ale czyni jeszcze więcej zła, niż przypuszczałem. – Coś mi świtało, ale nie wiedziałem, jak mam to uchwycić. Jakby w ciemności latał przede mną robaczek świętojański i od czasu do czasu świecił. – Powiesz mi, nauczycielu, czy mam się sam domyślić?

– Domyśl się – roześmiał się szczerze. – Proszę cię chociaż o wskazówkę, bo szkoda, abym

teraz, kiedy przeżywam iluminację, tracił czas na szukanie zamiast wykorzystywać go na myślenie. – Chciałem maksymalnie wykorzystać niezwykły stan mojego umysłu, do jakiego miałem wtedy dostęp.

– Każde słowo ma jakieś zabarwienie emocjonalne… – Arnold podsunął mi początek.

– Chyba zaczynam rozumieć, ale proszę o jeszcze jedną wskazówkę. – Robaczek świętojański zamienił się w migającą żarówkę.

– Koniecznie musisz wypić jeszcze jedno Ouzo – rzekł, unosząc kieliszek z koniakiem.

Ta iluminacja była dużo silniejsza od pierwszej. Nagle robaczek stał się fajerwerkiem rozświetlającym całe niebo. Przecież to jasne! Każde „muszę” zabija „chcę”! Każde „muszę” niszczy najlepszy nastrój.

127

– Arnold! Nie masz pojęcia, jak ci dziękuję, za to co zrobiłeś! Twoje zdrowie! – Uniosłem kieliszek ze złocistym płynem i wychyliłem do dna. Tak jak się spodziewałem, była to Metaxa rozlewająca się słodyczą w przełyku. – Zauważyłeś, że mam chęć wypić jeszcze jedno cudowne Ouzo z zsiadłym mlekiem i ukatrupiłeś nie tylko moją chęć, ale i dobry humor jednym zwrotem: „koniecznie musisz”. Dzięki ci za to! Gdybym sam tego nie odczuł, byłabym jak niewierny Tomasz, nie uwierzyłbym, jak to silnie działa. Zrozumiałem, że każde „muszę”, odbierając nam chęci i motywacje do działania, wpycha nas do dołka wypełnionego negatywnymi emocjami jak gównem. Ale mam wrażenie, że to jeszcze nie wszystko, co chciałeś mi dziś przekazać. Czyżbym się mylił?

– Nie. – Uśmiechnął się szeroko. – Jest jeszcze jeden mały drobiazg.

– Gdy mówisz „drobiazg”, to oczekuję bomby atomowej. Dawaj, już nie będę ci przerywał. – Czułem się jak bibuła chłonąca atrament, którym można napisać najwspanialsze równanie wykładnicze.

– Budzę się rano i kilka godzin dziennie rozmawiam z innymi ludźmi. – Arnold zaczął mówić o sobie, jakby mnie to nie dotyczyło. – Budzę się rano i aż do chwili, kiedy zasnę, rozmawiam sam ze sobą. Cały czas prowadzę dialog wewnętrzny, nawet wtedy gdy słucham ciebie, nawet wtedy gdy mówię do turystów, to jednocześnie myślę o tym, co mówię, co powiedziałem, co mam powiedzieć. Skoro tak ważne jest dla mnie to, co usłyszę od innych ludzi, to jeszcze ważniejsze jest dla mojego umysłu to, co sam powiem i co sam pomyślę. Czy wiesz, co się dzieje z moją nieświadomością, kiedy używam nieprecyzyjnego języka? Ona nie rozumie!

– Tu muszę zaprotestować, bo wchodzisz na mój teren. – Ucieszyłem się, że wreszcie mogę przedstawić inny punkt widzenia. – Nieświadomość nie jest do rozumienia, lecz do wykonywania rozkazów. Ona za nas wykonuje to, co my chcemy. Gdy na przykład chcę przeczytać książkę, to biorę ją

128

po prostu do ręki, otwieram i czytam, bez zastanawiania się, jakie mięśnie mam poruszyć, żeby sięgnąć po książkę. Nieświadomość to bardzo sprawny i niezwykle szybki, ale bezmyślny robot wykonujący nasze polecenia. Możemy nauczyć ją wszystkiego, co nam jest potrzebne w życiu. Dzięki niej możemy czytać, pisać, liczyć, grać na skrzypcach, jeździć na rowerze, prowadzić samochód i wykonywać tysiące innych czynności, i to bez najmniejszego wysiłku.

– Widzę, że trafiłem na cudownego partnera do dyskusji – pochwalił mnie Arnold. – A czy potrafisz wyłączyć jakąkolwiek umiejętność?

– Jeśli jakaś umiejętność nie jest mi potrzebna i nie używam jej, to w końcu ją zapominam. Najlepszym przykładem jest znajomość języków obcych. Jeśli nie używam obcego języka przez wiele lat, to w końcu go zapomnę. Oczywiście gdy przeniosę się do kraju, w którym mówią tym językiem, to szybciej go sobie przypomnę, niż gdybym się musiał uczyć od początku zupełnie nowych słówek. To znaczy, że raz wyuczonych rzeczy nie da się całkowicie zapomnieć. Nie mamy kontroli nad zapominaniem. Możemy coś sobie przypomnieć, ale nie możemy czegoś zapomnieć, i to niezależnie od tego, jak bardzo byśmy chcieli zapomnieć. Im częściej myślimy o czymś, co chcemy zapomnieć, tym bardziej utrwalamy to sobie w pamięci, tworząc nowe połączenia neuronowe. W naszym mózgu nie ma klawisza DEL, w każdym razie nie jest on dostępny naszej świadomości.

– A czy potrafisz wyłączyć jakąkolwiek umiejętność? – powtórzył pytanie.

– Po co? Skoro coś umiem, to mogę tego potrzebować – odparłem zdziwiony.

– Zróbmy doświadczenie. – Wziął moją książkę i otworzył na stronie tytułowej. – Popatrz, proszę, na tytuł i zrób wszystko, co umiesz, żeby go nie przeczytać. Czy potrafisz?

– To niemożliwe, czytanie jest automatyczne – zaprotestowałem.

129

– No to mam inny pomysł. Postaraj się przez następną minutę nie myśleć o zsiadłym mleku ani o żadnym innym mleku lub przetworze mlecznym takim jak jogurt, kefir, maślanka, ser, śmietanka do kawy. Czy to jest możliwe? – spytał, jakby sam nie znał odpowiedzi.

– Oczywiście, że nie, bo automatycznie wywołuje w mojej głowie obrazy tych przedmiotów, o których mówisz, a więc nie mogę o nich nie myśleć, skoro mój mózg wywołuje te wizualizacje.

– No to spróbujmy innego zestawu słów nie wywołującego tak jednoznacznych obrazów. Posłuchaj: bieda, zimno, nieszczęście, porażka, wpadka, przegrana, smutek, lęk, błąd, zdrada, głód, pragnienie, pustka, samotność, niezrozumienie, rozstanie, porzucenie, choroba, ból, śmierć, ciemność, samobójstwo… – zamilkł, czekając, aż słowa dotrą do mojej świadomości, i dopiero po chwili wydał mi kolejne polecenie. – Przyjrzyj się swoim emocjom i powiedz, co się teraz stało z twoim nastrojem.

– Sflaczał jak przekłuta opona samochodowa – przyznałem otwarcie. – Masz rację, te słowa nie mogą wywołać konkretnego obrazu, ale wywołują negatywne emocje. Już sam ich dźwięk wpływa na nastrój człowieka.

– No to skoro mamy takie możliwości kierowania emocjami, spróbujmy odwrotnie. Posłuchaj: radość, zabawa, śmiech, zwycięstwo, zdrowie, przyjemność, wygrana, przyjaźń, zrozumienie, sytość, pokój, przestrzeń, odpoczynek, wolność, światło, ciepło, jasno, miłość. Co się teraz dzieje?

– Powrócił mi dobry nastrój. Wystarczyło, abyś wymienił te kilka słów, a czuję się o wiele lepiej niż przed chwilą. – Po raz kolejny dzisiejszego wieczoru odkryłem i zrozumiałem niezwykle cenną prawdę o naszej mowie. Dopiero teraz dotarło do mnie, dlaczego kobiety tak bardzo pragną słyszeć słodkie słowa i tak bardzo domagają się komplementów. Zapewne działa to na ich nastrój jeszcze silniej niż na nastrój mężczyzn.

130

– Słowa działają na nasze myśli, nasze myśli oddziaływają na nasze nastroje, a te na naszą fizjologię. Słowa, a raczej myśli, które one wywołują, mają ogromną moc przez wpływ na nasz układ immunologiczny. Nasze myśli potrafią leczyć nawet najgroźniejsze choroby, jednak mogą również doprowadzić do najstraszliwszych schorzeń, nawet zabić. Całkiem niedawno, niespełna czterdzieści lat temu, powstała psychoneuroimmunologia, w skrócie PNI, nauka zajmująca się wpływem tego, co myślimy i mówimy, na nasz układ odpornościowy. Mózg człowieka jest miliony razy bardziej skomplikowany niż największy komputer, i jak na razie naukowcy mają blade pojęcie o tym, jak działa ludzka podświadomość.

– Jakie studia kończyłeś? – Nie mam dyplomu żadnej uczelni – wyznał uczciwie. – Kiedy rozmawiam z tobą, wydaje mi się, że jesteś

mądrzejszy od niejednego profesora – powiedziałem. Miałem jednak do Arnolda dosyć ambiwalentny stosunek, bo z jednej strony gadał, jakby rzeczywiście miał wiedzę, ale z drugiej przecież nawet nie studiował, więc nie mógł mieć wiedzy.

– Co oprócz dyplomu dają studia? – Wiedzę – odparłem z przekonaniem. – Praktyczną czy teoretyczną? – dociekał. – Po prostu wiedzę. – Czułem, jak narasta we mnie

dziwna irytacja, jakby ten nieuk chciał podważyć coś dla mnie ważnego. – Wiedza jest jedna.

– Czy wiesz, jak wyglądają statystyki opanowania materiału przez studentów na uniwersytetach, na których działa „zasada trzech zet”, czyli zakuć, zdać, zapomnieć?

– Co chcesz mi udowodnić? – Arnold najwyraźniej chciał podminować moje przekonanie o sensie studiowania w takiej instytucji jak uczelnia.

– Nic ci nie chcę udowodnić. Po prostu niedawno czytałem pewien artykuł w prasie przedstawiający przerażającą statystykę. Wynikało z niej, że tylko niecałe sześć i siedem

131

dziesiątych procent studentów piątego roku potrafiło zdać egzamin z przedmiotów roku pierwszego. Oni wszystko „zakuli, zaliczyli i zapomnieli”, bo nigdy nie użyli swojej wiedzy w praktyce. Dla mnie jasno z tego wynika, że studiowanie jest w dziewięćdziesięciu czterech procentach jedynie stratą czasu i energii, bo zaledwie co piętnasta godzina, informacja, wykład, skrypt, książka jest zapamiętywana, a to znaczy, że nauka teoretyczna jest wielokrotnie mniej efektywna niż służba wojskowa, bo żołnierze zapamiętują ponad dwadzieścia pięć procent podawanych im wiadomości.

– No ale jaka jest jakość wiedzy przyswajanej w wojsku? – broniłem swojego podwórka jak karmiąca wilczyca, chociaż zdawałem sobie sprawę, że Arnold ma rację, bo na mojej uczelni wcale nie było lepiej. – Przecież tego nie można porównywać.

– W wojsku przynajmniej podają informacje niezbędne do przeżycia. – Zaatakował moje pozycje z niespodziewanej dla mnie strony. – A na jakim kierunku uczą, jak żyć, aby być szczęśliwym? Jak się nazywa taki fakultet? Filozofia? Nie, bo zajmuje się sensem i celem istnienia. Psychologia? Nie, bo zajmuje się funkcjonowaniem człowieka. Parapsychologia? Też nie? A może takie studia w ogóle nie istnieją?

– Skąd ty masz takie informacje, skoro nigdy nie studiowałeś? – spytałem, aby go pogrążyć.

– Dzięki Ani, ona patrzyła na rzeczywistość szeroko otwartymi oczami i nie bała się mówić prawdy… – dokończył szeptem.

– Kim ona właściwie była? – Teraz mogłem zdyskontować pojawienie się nieobecnego przeciwnika.

– Kiedy ją poznałem, pisała doktorat z psychologii – odparł z dumą. – Los zesłał mi Anię. Gdyby nie ona, dalej bym sortował śmieci i nienawidził swojego życia.

– Czy Ania teraz wykłada na jakiejś uczelni? – Wolałem myśleć, że w międzyczasie została wykładowcą.

132

– Nie wiem, czy tam gdzie teraz jest, są jakiekolwiek uczelnie...

– A wiesz, gdzie teraz jest? – Nie wiem. – Nie chciałbyś się dowiedzieć? – Może kiedyś się dowiem. – Nie szukasz jej. – Nie, bo ona nie żyje... – Ale los ci ją także zabrał – zauważyłem logicznie. – Nie całkiem. Zabrał mi tylko jej ciało. – Oczywiście, wspomnienia zostają. – To nie są tylko wspomnienia, Ania istnieje – twierdził

uparcie. – No to umarła czy nie? – nie dawałem za wygraną. – Umarło tylko jej ciało, ale ona jest ciągle obecna. Ona

nadal się mną opiekuje, a może to ciągle ja się o nią troszczę? – Rozmawiasz z nią? Słyszysz, co do ciebie mówi? –

Już chciałem mu polecić wizytę u psychiatry, który rozpozna u niego omamy słuchowe towarzyszące manii.

– Niestety nie odzywa się do mnie – rozwiał moje nadzieje na prostą diagnozę.

– Ale widzisz ją? – Nie widzę. Czasami tylko, kiedy sobie przypominam

razem spędzony czas, wtedy moje wspomnienia są tak żywe, że mam wrażenie, jakbym ją widział, jakbym patrzył w jej ogromne oczy i głaskał jej zniszczone dłonie.

– To czemu twierdzisz, że Ania nie umarła? – Nie powiedziałem, że nie umarła, tylko że nadal

istnieje, ponieważ człowiek składa się nie tylko z ciała i duszy, ale także z pamięci, jaką pozostawia po sobie w innych ludziach. Ania będzie istnieć przynajmniej tak długo, jak ja żyję. – Dobitnie akcentował słowa, jakby niektóre z nich wyznaczały wagę i niezwykłość chwili, w której wspominamy tych, co mają pomniki trwalsze niż ze spiżu. – Exegi

monumentum dotyczy nie tylko poetów. Największym dziełem

133

człowieka dające mu nieśmiertelność, jest dobro, jakie on może dać drugiemu, nie oczekując nic w zamian. Jeśli choć raz w życiu tak zrobił, to ma prawo powtórzyć za Horacym: Non

omnis moriar. Mam nadzieję, że ja też kiedyś będę mógł to powiedzieć…

Zapadła cisza. Nie wstydził się łez płynących mu po policzkach, nie wycierał ich, ani nie próbował ukryć.

– Wierzę, przyjacielu, że już teraz możesz to powiedzieć, bo dzisiejszej nocy zrobiłeś ze mnie Człowieka – wyznałem. – Byłeś przy niej, gdy umierała?

– Nie. Oszukała mnie. Pojechała do swojej mamy pod Monachium. Po miesiącu niewidzenia, kiedy kontaktowaliśmy się tylko e-mailowo, wyskoczyłem do Bawarii, żeby się z nią spotkać. Gdy byłem dwadzieścia kilometrów od jej domu, zadzwoniłem do niej z informacją, że jestem w jej okolicach przejazdem i wpadnę za pół godziny, niech poda mi dokładny adres. Odpowiedziała, że nie chce mnie dziś widzieć, bo jutro ma chemioterapię i chce odpocząć. Gdy nalegałem, że tylko na kawę, powiedziała, że ma remont w pokoju i nie chce się przebierać. Obiecała, że zadzwoni do mnie zaraz po wyjściu ze szpitala, ale dwa tygodnie będzie na sterylnym oddziale, gdzie nie wolno mieć nawet telefonów komórkowych i żebym nie dzwonił. Nie chciała mi podać swojego adresu. Znałem tylko nazwę miejscowości. Byłem na nią zły, że mnie tak spławiła z powodu jakiegoś remontu, i wróciłem do Berlina. Znów brałem nadgodziny, żeby odpracować to, co wydałem w czasie urlopu. Po trzech tygodniach złość mi przeszła. Wiele razy próbowałem się do niej dodzwonić, ale jej telefon milczał, na e-maile też nie odpowiadała. Po miesiącu dostałem e-mail od naszego wspólnego znajomego, z którego się dowiedziałem, że pogrzeb Ani odbył się wczoraj. Następnego dnia nie poszedłem do pracy. Pojechałem do Bawarii, do tej miejscowości, w której mieszkała jej matka. Poszedłem do zarządu cmentarza. Dowiedziałem się, że w tej miejscowości są jeszcze dwa inne miejsca pochówku. Na trzecim od razu się zorientowali, kogo

134

szukam. Była znana w okolicy i kochana przez wszystkich mieszkańców, nie tylko ja ją kochałem... Dopiero tam, przy grobie Ani, zrozumiałem to, co chciała mi przekazać... Tydzień później wróciłem na Maltę i już nigdy więcej nie sortowałem śmieci.

– Kupiłeś wymarzony dom? – zainteresowałem się. – Nie! – zaprotestował, jakbym nic nie zrozumiał. – A co zrobiłeś z zaoszczędzonymi pieniędzmi?

Zainwestowałeś je w coś? – Można tak powiedzieć. – Uśmiechnął się delikatnie. –

Dobre określenie: zainwestowałem. Pieniądze wydałem na coś o wiele cenniejszego niż budynek, na wspomnienia. Podróżowałem. Zwiedziłem wiele krajów i poznałem setki ludzi, dobrych i złych, uprzejmych i opryskliwych, mądrych i głupców, bogatych i biednych, podobnych do mnie i zupełnie innych. Nawiązałem przelotne znajomości i trwałe przyjaźnie, niektóre z nich trwają do dziś. Poznałem wiele kobiet, ale takiej jak Ania już nie spotkałem. Ona była najwspanialszym wykładowcą na uniwersytecie szczęśliwego życia. To ona nauczyła mnie, że każdego dnia można zebrać bodaj okruszek szczęścia.

– Codziennie? Dziś też? – spytałem zaskoczony. – Oczywiście, dziś nawet całkiem duży okruch –

odrzekł radośnie. – Jesteś szczęśliwy? Cały czas? Każdego dnia? – Tak. Każdego – powiedział z powagą. – Raz bardziej,

raz mniej. – Jak to robisz? – Fascynowała mnie ta filozofia

szczęścia. – Używam mózgu do właściwego myślenia – Ale to przecież niemożliwe, żeby wszyscy ludzie byli

szczęśliwi. Jak by wtedy wyglądał świat? – Mnie inny świat poza moim nie interesuje…

135

– Czy to znaczy, że stworzyłeś sobie własny świat i otaczająca rzeczywistość przestała cię interesować? – Jego teoria wydała mi się niespójna. – Żyjesz w świecie fantazji?

– Odwrotnie. Cały czas pilnuję, aby moja „mapa świata” była oparta na faktach i możliwie jak najdokładniej odwzorowywała rzeczywistość. W moim świecie nie ma miejsca na bajki. Każdy swój plan opieram na faktach. Moje marzenia, nadzieje i plany są oparte na mocnych podstawach po to, abym mógł osiągać swoje cele, zarówno te bliższe, jak i te długoterminowe.

– Życie bez fantazji musi być smutne. – Wprost przeciwnie. – Arnold roześmiał się głośno. –

Życie staje się smutne, kiedy fantazje są wyssane z palca i nie mają szansy się spełnić. Albo są niebezpieczne dla życia. Kiedy przeczą prawom fizyki, chemii, biologii czy psychologii.

– Uważasz, że bajki nie dają ludziom nadziei? – spytałem zaskoczony.

– Dokładnie tak jest. Życie ułudą prowadzi do powstawania konfliktów i wcale nie ułatwia rozwiązywania istniejących problemów. Zdrowy sposób myślenia pozwala mi czuć się właśnie tak, jak chcę się czuć w danym momencie, i to bez wspomagania się alkoholem czy narkotykami. Chroni moje życie, zdrowie i poczucie własnej wartości.

– Niemożliwe! – Patrzyłem na niego jak na prestigitatora pokazującego proste rozwiązanie fascynującej sztuczki z kartami.

– Możliwe, że to dziś jest niemożliwe dla ciebie, ponieważ twoje myślenie jest oparte na twoim systemie wartości. Dla mnie to jest naturalne. Mój świat kieruje się innymi zasadami niż twój. Czy znasz pierwszy e-mail świętego Pawła do Koryntian? – zażartował.

– Masz na myśli ten hymn o miłości? – Tak. Zaraz po afirmacji miłości święty Paweł zawarł

tam najważniejszą prawdę o rozwoju człowieka. Gdy byłem

dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem

136

jak dziecko. Kiedy zaś stałem się mężem, wyzbyłem się tego, co

dziecięce (1Kor 13,11). Żeby dorosnąć, trzeba porzucić system wartości przekazany przez rodziców i zbudować swój własny.

– Uważasz, że należy zerwać z tradycją i rodziną? – Nie pasowało mi to do poglądów człowieka, który po latach wrócił na skrawek ziemi, gdzie przyszedł na świat.

– Nic podobnego! Tradycja, rodzina, religia, ojczyzna, historia to są korzenie pozwalające czuć się dobrze wśród bliskich nam ludzi, w otoczeniu, które jest nam przyjazne, w kulturze, która nas kształtowała. – Arnold mówił to tak, jakby czytał czyjś wykład.

– To co według ciebie należy zmienić, żeby stać się spójnym?

– Aby móc żyć szczęśliwie, należy oddzielić to, co jest dla nas korzystne, od tego, co jest błędne, jak plewy od ziarna w przypowieści Chrystusa. Znasz ją?

– Tak, przypominam sobie. – Każdy świat opiera się na subiektywnych poglądach.

Życie poglądami rodziców, którzy żyli poglądami dziadków żyjących poglądami ich rodziców, może prowadzić do tragedii, ksenofobii, nienawiści, wojen, waśni lub po prostu do ułudy. Świat się zmienia.

– Ludzie też się zmieniają – potwierdziłem. – To czym według ciebie należy się kierować?

– To co było dobre kiedyś, nie musi być dobre dzisiaj, a to co jest dobre dla innych, nie musi być dobre dla ciebie. To jest podstawowa zasada pozwalająca szczęśliwie żyć.

– To co było dobre kiedyś, nie musi być dobre dzisiaj, a to co jest dobre dla innych, nie musi być dobre dla mnie – powtórzyłem. – Brzmi logicznie, ale jak to można sprawdzić, które poglądy są dla mnie dobre?

– Banalnie prosto. Wystarczy, że odpowiesz sobie na pięć pytań. Jeśli co najmniej trzy razy odpowiedź będzie „nie”, wtedy to przekonanie jest dla ciebie chore, czyli oddala cię od szczęścia. Jeśli co najmniej trzy razy odpowiedź będzie „tak”,

137

wtedy to przekonanie jest dla ciebie zdrowe, a więc przybliża cię do szczęścia.

– Co to za pytania. Zdradzisz mi je? – Przed chwilą ci je podałem – odpowiedział mi takim

tonem, jakby wszystko było jasne. – Ale chętnie je powtórzę. – Zamieniam się w słuch. – Pytanie pierwsze: „Czy mój pogląd oparty jest na

faktach?” Najważniejsze jest żyć zgodnie z rzeczywistością. Gdy jedziesz samochodem do Wiednia, to jedziesz zgodnie z drogowskazami, zgodnie z mapą, zgodnie z kierunkiem świata. Nic ci nie pomoże nawet najlepszy samochód, jeśli będziesz jechał po bezdrożach, przez góry, nie zwracając uwagi na drogowskazy i kierunki świata. Jeśli będziesz się kierował jedynie nadzieją, że to, co robisz, jest słuszne – to nigdy nie dotrzesz do celu.

– Logiczne – zgodziłem się. – Pytanie drugie: „Czy mój pogląd pozwala mi osiągać

moje bliższe lub dalsze cele?” Jeśli jesteś przekonany, że nie stać cię na bilet do Wiednia, to nigdy nie wyruszysz w podróż.

– Zgadzam się. – Pytanie trzecie: „Czy mój pogląd pozwala mi unikać

powstawania konfliktów lub je rozwiązywać?” Jeśli będziesz jechał niezgodnie z przepisami lub wyjaśniał policjantowi, który zatrzymał cię za przekroczenie dozwolonej prędkości, że jest durniem, to możesz wylądować w zupełnie innym miejscu niż w Wiedniu.

– Masz rację. – Pytanie czwarte: „Czy mój pogląd pozwala mi tak się

czuć, jakbym chciał się czuć, i to bez używania narkotyków lub alkoholu?” Jeśli jesteś przekonany, że jazda do Wiednia jest ponad twoje siły, że będziesz się źle czuł, a w ogóle to nie wiesz, czy chcesz chcieć, to twoje samopoczucie uniemożliwi ci taką podróż.

– Tu bym się z tobą nie zgodził – powiedziałem.

138

– Masz prawo, bo to, co jest dobre dla kogoś, nie musi być dobre dla ciebie – przypomniał mi wcześniejszą zasadę.

– A jakie jest piąte pytanie? – „Czy mój pogląd chroni moje życie, moje zdrowie lub

moje poczucie wartości?” – Podaj przykład. – Sam sobie wymyśl. – Hmm… – zamyśliłem się. – Jeśli w Wiedniu panuje

wojna, szaleje epidemia lub jestem tam niemile widziany, to nie powinienem tam jechać bez naprawdę ważnego powodu.

– Super! – A co z moim poczuciem wartości? Jeśli mam tak

bardzo wysokie mniemanie o sobie i uważam, że potrafię wszystko, to zajmę miejsce pilota i rozbiję się, zanim wystartuję – bardzo chciałem znaleźć jakąś nielogiczność, która by mogła powodować katastrofę.

– A umiesz latać? – spytał natychmiast. – No właśnie nie umiem, ale teoretycznie przyjmijmy,

że moje ogromne ego twierdzi, że wszystko potrafię. – Czy twoje ogromne ego potrafi także odpowiadać na

najtrudniejsze pytania? – Oczywiście! – Chciałem wykazać niebezpieczeństwo

przerostu własnej wartości. – W takim razie zapytaj swoje ego, czy jego

przekonanie jest oparte na faktach. – Arnold roześmiał się serdecznie.

– O.K., punkt dla ciebie. A więc uważasz, że poczucie własnej wartości nie może być nigdy za duże.

– Właśnie tak, ponieważ im jest ono większe, tym jest bliżej prawdy o własnej wartości, a im jest mniejsze, tym bardziej się rozmija z prawdą o naszej rzeczywistej wartości. To, co rzeczywiście może być za duże, to jedynie wybujałe mniemanie o samym sobie.

– Czy to znaczy, że ty żyjesz według głoszonych przez siebie zasad?

139

– Tak. To jedyna możliwość, aby być sobą i mieć poczucie spójności, a nie rozdarcia

– I na dodatek czujesz się szczęśliwy? – Tak. – Ale przecież to nie jest możliwe, żeby wszyscy ludzie

na świecie byli przewodnikami wycieczek i oprowadzali dla przyjemności zagranicznych turystów. – Nie mogłem tak łatwo odpuścić.

– A ty chciałbyś być przewodnikiem wycieczek? – Nie. Chcę być tym, kim jestem, i robić to, co robię. – A co robisz? – Jestem wykładowcą. – Czy ta praca cię cieszy? – Przez wiele lat dawała mi wiele radości – odparłem

wymijająco. – Pytałem, czy dziś cię cieszy. – Arnold zauważył moje

zmieszanie. – Dziś też by mnie cieszyła, gdybym mógł zmienić

jedną rzecz… – Możesz ją zmienić? – Przyparł mnie do muru. – Nie, ponieważ nie mam wpływu na kretyńskie

uprzedzenia mojej wicedyrektorki. – A więc czy ta praca cieszy cię dzisiaj? – nie dawał za

wygraną. – Dzisiaj nie, ale... – Zabrakło mi słowa i urwałem w pół

zdania, którego i tak nie mogłem dokończyć. – To, co było dobre kiedyś, nie musi być dobre dziś –

powtórzył swoją prawdę. – Ale ja nie mam innego wyjścia. Nie potrafię nic

innego robić. Nawet nie umiem wbić gwoździa. W żadnej fabryce nie znajdę pracy. Najwyżej jako zamiatacz ulic albo śmieciarz – próbowałem mu przedstawić swoje beznadziejne położenie.

– A na innym uniwersytecie? – Nikt mnie nie przyjmie.

140

– Skąd to wiesz? – Bo jest wielu lepszych ode mnie, ja nie jestem

geniuszem. Takich wykładowców jak ja są tysiące. – To co zamierzasz robić? – Nic. Czekam na cud, choć nie bardzo w niego wierzę. – Jaki cud? – Może wicedyrektorka wpadnie pod tramwaj albo

zadławi się kością królika. Dopóki będzie żyła, nie mam po co się pojawiać na uczelni.

– No to masz problem – w jego tonie zadźwięczała nutka ironii.

– Oczywiście, że mam, i to duży. – No to masz wiele problemów. – Arnold już otwarcie

kpił z mojego położenia. – Łatwo ci kpić z mojej sytuacji, ale ona naprawdę jest

bez wyjścia, przecież nie zamorduję tej durnej baby. – Poczułem, że już na samą myśl o Adrianie rośnie mi gula w gardle.

– No to masz ba-a-a-ardzo wielki problem – zakpił złośliwie, powtarzając swój refren.

– Przestań powtarzać w kółko, że mam problem, dobrze to wiem – powiedziałem z wściekłością. – Twoja teoria szczęścia też nic tu nie pomoże.

– Mnie pomogła, kiedy byłem w podobnej sytuacji. – Wzruszył ramionami.

– Tobie wszystko pomaga, bo ty nie masz zielonego pojęcia o... – Chciałem dodać: o życiu, ale to nie byłaby prawda, bo w gruncie rzeczy zazdrościłem mu i jednocześnie go podziwiałem za to bezproblemowe podejście do kłopotów.

– O czym? – zapytał, unosząc brwi. – O czym? – O tym, jak beznadziejne jest moje położenie –

wyjaśniłem jednoznacznie. Denerwował mnie jego stoicki spokój. Nic dziwnego, bo

przecież to była moja sprawa. Jego ani grzała, ani ziębiła.

141

Wiedziałem, że niezależnie od tego, co teraz powie, i tak będę wszystkiemu zaprzeczał.

– Masz rację – przytaknął i kiwnął głową. – Nic gorszego nie mogło cię w życiu spotkać.

– Oczywiście, że mogło! – zaprzeczyłem, tak jak planowałem. Podniosłem głos i nie kontrolując nawet tego, co mówię, wyrzuciłem z siebie całą serię nieszczęść, jakie mogłyby mnie spotkać. – Mogłem zostać napadnięty przez maltańskich wyrostków, którzy obcięliby mi jaja i wsadzili do gardła, mogłem wpaść pod tramwaj i stracić obydwie nogi, mogłem zostać oskarżony o molestowanie córki sąsiadów, mogłem zostać pożarty przez rekiny, gdyby się rozbił ten złomiasty samolot...

– No ale wtedy twoja sytuacja nie byłaby tak beznadziejna jak teraz – parsknął śmiechem.

– Z czego rżysz? – Nagle dotarł do mnie bezsens mojego zaprzeczania i też parsknąłem śmiechem. – Drań jesteś! Masz rację! Zapędziłeś mnie w kozi róg. Możesz się cieszyć. Zamówmy lepiej jeszcze po szklaneczce Ouzo, bo i tak mój problem jest nie do rozwiązania, a więc cieszmy się chociaż dobrym trunkiem. Zawołaj, proszę, kelnera, niech nam przyniesie coś dobrego do picia na zakończenie wieczoru.

– Kawę i Ouzo. Zrozumiałem, co zamówił. – Jeszcze jedną kawę? O tej porze? – zdziwiłem się. –

Nie masz zamiaru iść spać? – Oczywiście, że nie. A ty masz urlop i możesz odespać

dzisiejszą noc jutro. – A ty? – Popatrzyłem na niego jak na wolontariusza

siedzącego za darmo przy łóżku chorego. – A ja chcę jeszcze z tobą pogadać. – Miło mi, ale jeśli chcesz rozmawiać o moim

problemie, to szkoda twojego czasu. Nie po to uciekałem najpierw na Maltę, a teraz do Grecji, żeby mnie tutaj dręczył mój problem.

142

– Wcale nie chcę wałkować twojego problemu. Ty to już robiłeś setki razy i nie znalazłeś rozwiązania, mimo że jesteś sto razy mądrzejszy ode mnie. Mam jednak do ciebie malutką prośbę – powiedział to szeptem, jakby mnie prosił o drobne na telefon.

– Słucham. – Proszę, przesiądź się, bo zasłaniasz mi parkiet, a

obserwowanie dziewcząt przy barze sprawia mi wielką przyjemność. Gdy usiądziesz obok mnie, to i ty będziesz miał lepszy widok.

– Oczywiście – odparłem, przesiadając się na fotel obok niego, umożliwiający obserwację baru.

– Chciałbym poznać twoje zdanie na temat pewnej osoby – pochylił się do mnie i konfidencyjnym szeptem zapytał. – Potrafisz być szczery?

– Jasne. Chodzi ci o tę blondynę przy barze? – Nie o nią. – A o którą? – Chodzi mi o tego faceta, który przed chwilą siedział

naprzeciwko mnie. Czy ten mężczyzna myślał kiedykolwiek o popełnieniu samobójstwa?

– Ale przecież mieliśmy nie mówić o moim problemie. – Zupełnie nie rozumiałem, po co wraca do zakończonego tematu.

– Po pierwsze, nie mówimy o problemie, ale o człowieku, a po drugie, obiecałeś mi odpowiedzieć szczerze. Czekam na odpowiedź.

– Tak, myślałem o tym – wyznałem ze skruchą. – Nie mówimy o tobie, ale o nim. Czy on jest dobrym

wykładowcą? – Świetny jesteś! – Nareszcie dotarło do mnie, że

Arnold zrobił ze mną dokładnie to samo, co ja z Elżbietą dwadzieścia cztery godziny wcześniej. Nagle mój zły nastrój wyparował jak kropla deszczu padająca na rozgrzany blaszany dach. – Skąd znasz technikę dysocjacji?

143

– Od Ani – odpowiedział, jakbym zapytał o coś oczywistego. – Kiedy ją poznałem, robiła badania nad skutecznością metod NLP.

– Te pięć pytań, które mają prowadzić do szczęścia, to też NLP?

– Nie, to według Maultsby’ego. Ania nieco zmodyfikowała jego RBT – Rational Behavior Therapy.

– Coś o tym słyszałem, to jest chyba jedna z technik terapii poznawczo-behawioralnej. – Pragnąłem się wykazać swoją szczątkową wiedzą, żeby nie wyjść na głupka.

– Czyżbym się pomylił, że nie wykładają tego na uniwersytetach?

– Nie pomyliłeś się. Po prostu coś mi się obiło o uszy, ale nigdy dokładnie się tym nie interesowałem.

– Nie ty jeden – potwierdził ignorancję wykładowców. – Chyba próbowali to zastosować do pracy z

nieuleczalnie chorymi. – Szukałem usilnie w pamięci jakichś wiadomości na ten temat

– Nie tylko próbowali, ale stosują. Może słyszałeś o Simontonie?

– Nie. – Byłem razem z Anią na jego warsztatach w

Szwajcarii. – I co? To też nic nie pomogło? – Nie tylko długość życia jest najważniejsza, ale także

jego jakość. Możliwe, że właśnie dzięki tym warsztatom Ania nie wpadła w rozpacz i chociaż przez kilka miesięcy potrafiła naprawdę cieszyć się życiem, i to zapewne intensywniej niż ty od wielu lat.

– Ona nie miała już nic do stracenia – wyrwała mi się zupełnie bezsensowna uwaga. – Przepraszam cię.

– Nie przepraszaj. A ty co możesz stracić? Każdemu się wydaje, że jego problem jest najważniejszy. Możliwe, że Ani te warsztaty niewiele pomogły. Zmieniły natomiast moje życie.

144

Przyznaję, że nie od razu, bo dopiero po jej śmierci zacząłem stosować RBT.

– Może dla ciebie to jest dobre, ale nie oszukujmy się. Co komu może pomóc pięć pytań? A zresztą sam stwierdziłeś, że to, co dobre dla ciebie, nie może być dobre dla mnie.

– Przekręcasz moje słowa – żachnął się. – Powiedziałem, że n i e m us i być dobre, a nie że nie może. A poza tym to nie chodzi o pięć pytań, ale o pięć odpowiedzi.

– No niech ci będzie. Ale i tak w to nie wierzę. – A czy byłbyś gotów udowodnić mi, że to nie działa. – W jaki sposób? – Eksperymentalnie. – Widać było, jak pewny jest tego,

co mówi. – Czyli? – Zróbmy eksperyment na tobie – zaproponował

radośnie, jakby wpadł mu do głowy genialny pomysł na świetną zabawę. – Ty wykonasz wszystko, co ja ci powiem, a jeśli nie zadziała, będziesz miał dowód, że RBT jest nie dla ciebie. Sprawdźmy kilka twoich przekonań? Dobrze?

– O.K., tylko że ja nie wiem, jakie mam przekonania. – Ale ja wiem. Sprawdźmy tylko trzy z wielu, które

przed chwilą wymieniłeś. – Jakie ja wymieniłem? – Znów zaczęła mnie irytować

jego przebiegłość. – Zgadzasz się, czy nie? – Dobrze, zaraz ci to udowodnię. – Postanowiłem mu

wykazać, jak bardzo się myli, bo przecież moje przekonania były przemyślane od lat.

– No to zacznijmy od pierwszego: „Jest wielu wykładowców lepszych ode mnie”.

– Ależ ty masz pamięć, prawie jak magnetofon. – Zaskoczył mnie aż tak dosłownym przytoczeniem mojej wypowiedzi.

– Nie, po prostu uważnie cię słucham. – I co mam teraz zrobić? – Byłem zdezorientowany.

145

– Odpowiedz na moje pytania, używając tylko „tak” lub „nie”. Czy to przekonanie jest oparte na faktach?

– Nie mogę ci na to pytanie odpowiedzieć, bo nie robiłem obiektywnych badań nad jakością wykładowców –powiedziałem zgodnie z prawdą.

– Mnie nie interesują żadne obiektywne badania. Mnie interesuje, czy ty masz swoje subiektywne fakty, które potwierdzają tę tezę.

– Ale... – broniłem się. – Bez „ale”. Pytam cię jeszcze raz: czy masz

jakiekolwiek fakty dokumentujące to, że inni wykładowcy są od ciebie lepsi.

– Nie. – Drugie pytanie. Czy pogląd: „Jest wielu

wykładowców lepszych ode mnie” pozwala ci osiągać twoje bliższe lub dalsze cele?

– Nie. – Czy pozwala ci unikać powstawania konfliktów lub je

rozwiązywać? – Nie. – Czy umożliwia ci czuć się tak, jakbyś chciał się czuć? – Nie. – Czy chroni twoje zdrowie, życie lub poczucie własnej

wartości? – zadał piąte pytanie. – Nie. – Skoro pięć razy powiedziałeś „nie”, to znajdź teraz

taki pogląd, który jest oparty na faktach, na tobie znanych faktach – powtórzył z naciskiem.

– Jak mam to zrobić? – Zacznij od chwalenia się. – Uważam, że jestem najlepszym wykładowcą na moim

uniwersytecie, ponieważ studenci mnie uwielbiają – podążyłem za jego rozkazem.

– Super! Widzę, że coś chwytasz – pochwalił mnie szczerze.

146

– Ale przecież to jest megalomania! Nie można być takim nieskromnym. – Znów przeszedłem do obrony.

– Bo…? – Bo można wpaść w samouwielbienie. – Wierzysz w to, co teraz mówisz? Czy ty naprawdę

wierzysz, że mógłbyś wpaść w samouwielbienie? Czy masz na poparcie tej tezy jakieś fakty? – Trafił mnie tak celnie, że aż jęknąłem.

– Nie... – Drugie pytanie. Czy pogląd: „Gdybym nie był taki

skromny, to popadłbym w samouwielbienie” pozwala ci osiągać twoje bliższe lub dalsze cele?

– Nie. – Czy pozwala rozwiązywać konflikty lub unikać ich

powstawania? – Nie. – Czy umożliwia ci czuć się tak, jakbyś chciał się czuć? – Na pewno nie – przyznałem z uśmiechem. – Czy chroni twoje zdrowie, życie lub poczucie własnej

wartości? – zakończył serię pytań. – Też nie. – No to mamy już dwa ograniczające cię poglądy. – Sprawdźmy, czy ten pierwszy pozytywny pogląd jest

zdrowy. Czy: „Uważam, że jestem najlepszym wykładowcą na moim uniwersytecie, ponieważ studenci mnie uwielbiają” jest oparte na faktach?

– Tak. Uważam, że jestem jednym z najlepszych wykładowców na moim uniwersytecie nie tylko dlatego, że studenci mnie uwielbiają.

– Czy ta myśl pozwala ci osiągać twoje bliższe lub dalsze cele.

– Nie wiem, ale chyba tak. – Tak czy nie? – Mówię przecież, że nie wiem.

147

– O.K. W takim razie przyjmijmy, że odpowiedź jest nieokreślona, czyli ma wartość zero.

– Rozwiązywać konflikty? – Tak, nawet bardzo. – Czuć się tak, jakbyś chciał? – Tak. – Chroni twoje życie, zdrowie lub poczucie własnej

wartości? – zabrzmiało piąte pytanie. – Bardzo. – Super. Mamy cztery razy „tak” i jedno zero. A na co

byłbyś w stanie zamienić pogląd: „Gdybym nie był taki skromny, to popadłbym w samouwielbienie”.

– Ta zabawa nie ma sensu – broniłem ostatniej flanki mojego przekonania o nieskuteczności RBT.

– Sens jest dla mnie bez znaczenia. My się tylko bawimy, żeby sprawdzić, czy to działa, albo udowodnić, że nie działa – rzekł stanowczo i rozkazał mi: – Szukaj poglądu opartego na faktach na temat twojej skromności.

– Gdybym nie był taki skromny, to osiągnąłbym więcej. – Postaraj się tak to przeformułować, aby w zdaniu nie

znajdowało się słowo „nie” – polecił mi i czekał, aż coś wymyślę.

– Przesadna skromność jest przeszkodą w osiąganiu sukcesów – wykazałem natychmiastową umiejętność operowania słowami.

– Czy to jest oparte na faktach? – Tak. – Cele? – Tak. – Konflikty? – Tak – Samopoczucie? – Tak. Piąta odpowiedź też tak. – A więc mamy następny zdrowy pogląd. No to jeszcze

jeden, ostatni.

148

– Zapewne chcesz, abym zmienił pogląd: „jestem w sytuacji bez wyjścia” lub: „jestem w tragicznej sytuacji”, bo chyba coś takiego palnąłem – spróbowałem ułatwić sobie sytuację.

– Nie, ten pogląd sam sobie zmienisz, i to bez problemu, jeśli tylko zechcesz.

– No to jaki? Bardzo jestem ciekaw. – Ludzie z niższym wykształceniem niż moje nie mogą

być dla mnie autorytetem i nie mogą mnie niczego nauczyć. – Jak na to wpadłeś, że tak właśnie myślę? – Zaskoczył

mnie, bo dosłownie czytał w moich myślach. – Rzeczywiście nie chodzę nigdy na sympozja ani na wystąpienia prelegentów, którzy nie mają co najmniej tytułu profesora.

– To bez znaczenia, jak do tego doszedłem. Ciekaw jestem, czy ten pogląd jest oparty na faktach.

– Tak uważam. – Czy pozwala ci osiągać cele? – Nie zawsze. – Tak czy nie? – dopytywał się. – Nie. – Czy pozwala unikać konfliktów lub je rozwiązywać? – Nie. – Czy umożliwia ci czuć się tak, jak byś chciał się czuć. – Tak. Nie. To bez znaczenia. Nie mogę odpowiedzieć

ani tak, ani nie. – O.K., tak też możemy przyjąć. Znów nieokreślona

odpowiedź, czyli mamy zero. – A czy chroni twoje życie, zdrowie lub poczucie

własnej wartości? – Nie. – Odpowiedziałeś trzy razy „nie”, raz „tak” i raz „zero”.

A więc zgodnie z zasadami to jest dla ciebie chory pogląd. Czy potrafiłbyś znaleźć zdrowy?

– Spróbuję.

149

– Nauczycielka w szkole pyta Jasia: „czy zrobiłeś zadanie z matematyki?” Jaś odpowiada: „próbowałem”. A jak ty uważasz? Zrobił czy nie? Odpowiedz. Jak uważasz?

– Nie zrobił. – Nauczycielka pyta Jasia: „czy na jutro zrobisz

zadanie?” Jaś odpowiada: „spróbuję”. Jak myślisz, czy Jaś wierzy w to, że zrobi?

– Nie. Ja też w to nie wierzę. – Uśmiechnąłem się serdecznie.

– A czy zrobi? – Raczej nie – zaakceptowałem sposób myślenia

Arnolda. – No to nie p ró bu j znaleźć odpowiedzi, tylko jej

poszukaj – rozkazał mi Arnold. – OK., daj mi trochę czasu. – Ile tylko chcesz. To myśl, bo ja muszę iść do wc… – Aby? – Z radością przyłapałem go na użyciu „muszę”. – Aby się nie zsikać w spodnie, geniuszu lingwistyczny. Wyjąłem dyktafon. Jeszcze nagrywał, ale wskaźnik

baterii pokazywał tylko dziesięć procent mocy. Wymieniłem je na nowe, które miałem w kieszeni, i włączyłem, zanim Arnold zdążył wrócić z toalety.

– Masz odpowiedź? – spytał po powrocie. – Tak. „Mądrość nie jest zależna od wykształcenia i

tytułów naukowych”. Pięć razy tak. – Super – ucieszył się. – A teraz mi powiedz, jak

zmieniłoby się życie tego, który tu siedział naprzeciwko, gdyby zmienił swoje przekonania na takie, jakie dla niego znalazłeś?

– Myślę, że miałby bardzo udany jutrzejszy dzień. – A potem? Po jutrze? Za tydzień? – Arnold rzucał

pytaniami jak kamykami we wróble dziobiące jęczmień. – Potem powróciłby do starych przekonań, bo jest do

nich przyzwyczajony.

150

– Genialnie. Odkryłeś następną zasadę. Nie wystarcza zrobić coś jeden raz, żeby przeprogramować myślenie. Co on mógłby zrobić, żeby mieć nie tylko jeden udany dzień.

– Musiałby wiele dni myśleć w ten sposób, aby mu to weszło w krew – odpowiedziałem, wiedząc do czego Arnold teraz dąży. – Dobrze wiem, że mówisz o reedukacji.

– Czy on jest gotów zmienić swój sposób myślenia? – Dziś jeszcze nie, bo ma mętlik w głowie. Zmieniłeś

mu nie tylko jego przekonania, ale zburzyłeś jego tak misternie budowany system wartości – przyznałem uczciwie. – Mam jednak jeszcze jedno, chyba już ostatnie, pytanie. Ile czasu należy zdrowo myśleć, żeby stało się to przyzwyczajeniem?

– W każdej religii jest okres postu poprzedzający wielkie święto. Ideą postu jest przygotowanie zmian, jakie pragnie się w sobie wprowadzić w następnym roku. Post ma być okresem skupienia na sobie. Ograniczenie w tym czasie przyjemności cielesnych albo nawet głodowanie ma służyć nie umartwianiu się, lecz nawiązaniu kontaktu z podświadomością poprzez myślenie i czucie. Ponieważ nasza nieświadomość nie akceptuje, jak już sam zauważyłeś, jednorazowych zmian, dlatego największy post w roku, niezależnie od wyznania, trwa około sześciu tygodni.

– Czy ty wyznajesz jakąś religię? – przerwałem. – Jesteś katolikiem?

– Byłem, ale już nie jestem – odpowiedział. – Czemu przestałeś wierzyć w Boga? – spytałem. –

Dlatego, że zabrał ci Anię? – Nigdy nie przestałem wierzyć w Boga. Ja tylko

kazałem się skreślić z listy partyjnej Kościoła Katolickiego. – Skrzywił się w uśmiechu, jakby miał do kogoś żal.

– Jak to możliwe, przecież katolikiem jest się na zawsze? – zdziwiła mnie bzdura, którą usłyszałem.

– To tylko tak ci się wydaje. W Niemczech jeśli nie zapłacisz podatku kościelnego, idziesz siedzieć za oszustwo podatkowe. Ponieważ odmówiłem płacenia tego podatku,

151

wprowadzonego zresztą przez Hitlera, to musiałem podpisać rezygnację z przynależności do Kościoła katolickiego – roześmiał się Arnold. – Teraz jestem bezwyznaniowcem, który najmocniej ze wszystkich znanych mi ludzi wierzy w Boga.

– Czym dla ciebie jest Bóg? – Chciałem poznać jego światopogląd. – Modlisz się do Boga?

– Bóg, w którego wierzę, jest zgodny z opisem w Nowym Testamencie. Bóg jest Miłością. Bóg jest Życiem. Bóg jest też Duchem, czyli Myślą – wyznał Arnold. – Żarliwie modlę się do Miłości, Życia i Rozumu, gdy się obudzę i zanim położę się spać. Za każdym razem dziękuję Życiu, Miłości i Myśli, choćby jednym uśmiechem, gdy mnie spotka coś miłego, na przykład dobry koniak. Odmawiam modlitwy błagalne, gdy czuję jakąkolwiek negatywną emocję. Błagam wtedy Rozumną Miłość, która jest Życiem, aby pozwoliła mi pokonać napotykane trudności.

– Co w twoim widzeniu świata jest największym grzechem, o ile w twoim pojmowaniu Boga istnieje pojęcie grzechu? – badałem jego świat.

– Bezsensowne zabicie Miłości! – Arnold zacisnął zęby, jakby miał na myśli konkretną sytuację.

– Co przez to rozumiesz? – Nie wiedziałem, o co mu chodzi. – Możesz mi podać jakiś przykład?

– Mogę! – Twarz Arnolda wykrzywiła się z bólu. – Dziewczyna poznaje chłopaka, zakochuje się w nim i zachodzi w ciążę, ale bojąc się, że zostanie napiętnowana lub że straci tak zwane „dobre imię”, usuwa ciążę, aby zachować akceptację społeczeństwa lub rodziców. Ona wyrządza sobie straszną krzywdę, bo pozbawia dziecko życia, chłopaka miłości, a siebie prawa do decydowania o własnym życiu. Inny przykład, chłopak rezygnuje z miłości do biednej dziewczyny, aby wejść w związek z inną, majacą bogatych rodziców. Podać ci może jeszcze jeden przykład?

– Nie – odrzekłem krótko. – Wolę, żebyś mi wyjaśnił, dlaczego uważasz to za grzech.

152

– Bo czasami dla jakichś korzyści, znajdujących się dużo niżej na liście wartości, rezygnujemy z szansy bycia szczęśliwym, to znaczy wybieramy dom, pieniądze, „dobre imię”, zamiast dążyć do celu istnienia.

– A co jest naszym celem? – Szczęście. – Twarz Arnolda promieniała dziwnym

blaskiem, jakby był pod wpływem narkotyku. – Stan połączenia z Bogiem. Moment, kiedy przestajemy czuć, myśleć i kochać w pierwszej osobie. Nirwany nie da się osiągnąć w pojedynkę, do tego jest potrzebny drugi człowiek. Drugim przestępstwem jest „grzech zaniechania”. Jeśli mogę zrobić coś dobrego dla Miłości, Życia lub Rozumu, a tego nie robię, to czuję, że grzeszę.

– Komu się spowiadasz, kiedy czujesz, że zgrzeszyłeś? – zapytałem i od razu pomyślałem, że to było bardzo głupie pytanie, bo przecież jego wiara miała tylko jednego wyznawcę.

– Moja spowiedź polega na doszukaniu się poglądu powstrzymującego mnie od działaniem.

– I co robisz, kiedy go znajdziesz? Zabijasz go? – Nie zabijam – odpowiedział, jakby nie dostrzegł w

moim pytaniu ironii. – Zamieniam na zdrowy i przez sześć tygodni uczę moją nieświadomość nowego podejścia do świata, powtarzając to co najmniej cztery razy dziennie.

– Twoja wiara bardzo mi przypomina zasady głoszone przez Osho. Czy mam rację?

– Tak. W dużym stopniu tak – przyznał spokojnie. – Kiedyś wpadła mi w ręce książeczka pod tytułem Raj jest dla

grzeszników. Ona, a raczej sformułowane tam przez Osho (na prośbę przyjaciela) dziesięć przykazań zmieniło moje życie.

– Tak? Co to są za przykazania? – Zafascynował mnie temat.

– Chętnie ci je pokażę. Wyjął z portfela mocno zmiętoloną kserokopię strony

książeczki malutkiej jak notes lub modlitewnik i rozprostował ja na stole.

153

I . Jedynym Bogiem jest samo życie. II. Nie słuchaj żadnych rozkazów oprócz tych, które płyną z twojego wnętrza. III. Prawda jest wewnątrz, nie szukaj jej gdzie indziej. IV. Miłość jest modlitwą. V. Spokój stanowi drzwi do prawdy, jest środkiem i celem urzeczywistnienia. VI. Życie jest tutaj i teraz. VII. Żyj w pełnej świadomości. VIII. Nie płyń pod prąd, ale unoś się z nim. IX. Umieraj w każdej chwili, abyś odradzał się w następnej. X. Przestań szukać tego, czego nie ma. To co jest – jest tym. Zatrzymaj się i patrz. – To jest zupełnie inne podejście nie tylko do grzechu,

ale i do sensu życia – przyznałem zaskoczony. – Oczywiście. Istnieje wiele światopoglądów. –

Popatrzył mi w oczy, jakby chciał z nich wyczytać odpowiedź, zanim ja ją wyartykułuję. – A teraz ja mam do ciebie jedno pytanie. Jaki jest wynik naszego nocnego doświadczenia?

– Zupełnie nieoczekiwany jak dla mnie. Po prostu masz rację. – Nagle pojawiło się nowe pytanie. – Ale jedna rzecz jest dla mnie niejasna. Przecież bardzo łatwo jest znaleźć przekonanie, które dostanie cztery razy tak, chociaż nie jest oparte na faktach. Jeśli będę sobie wmawiał, że wszystko jest w porządku, to będzie to wierutna bzdura.

– Zdrowe przekonanie musi być oparte na faktach, aby było zdrowe, inaczej jest tylko podróżą w świat baśni powodującej całkowite zniekształcenie mapy świata i w rezultacie zagubienie się w nim. Czy masz jeszcze pytania z gatunku „to już ostatnie”? – zażartował.

154

– Tak, po tym jak podałeś tytuł książki Osho, jedno wciąż ciśnie mi się na usta: jak można stwierdzić, czy przekonanie jest oparte na faktach w wypadku, gdy ktoś na przykład wierzy, że tak nagrzeszył, iż pójdzie do piekła?

– Jeśli przekonanie dotyczy wiary, to nie zadaje się pytania dotyczącego zgodności z faktami, lecz tylko pozostałe cztery, bo wiara nie jest oparta na faktach.

– To rozsądne rozwiązanie – przyznałem. – Następnym rozsądnym rozwiązaniem jest położenie

się spać. – Ja jeszcze posiedzę, ponieważ to co dobre dla ciebie... – Dobranoc. Siedź, ile chcesz i potrzebujesz, ale ani

minuty dłużej – odrzekł, wstając od stolika. – Dobranoc. Dziękuję ci. Nawet nie wiesz, jak bardzo

poprawiłeś mi humor – potwierdziłem ten fakt uśmiechem i mocno uścisnąłem jego dużą dłoń.

– Podziękuj mi na kartce pocztowej, jeśli się okaże, że rzeczywiście jest za co dziękować – rzucił na odchodnym.

– Wyślę ci ją natychmiast po powrocie – obiecałem. Patrzyłem za odchodzącym człowiekiem, jakbym to ja

odchodził, a nie on. A może właśnie wtedy zrobiłem ten pierwszy krok będący początkiem podróży?

155

Najwspanialsze wycieczki kończą się powrotem Pół dnia przespałem. Zupełnie nie interesowało mnie, co

się dzieje na zewnątrz, ani jaka jest pogoda. W czasie obiadu wypisałem kilka kartek z

pozdrowieniami. Kiedy przeglądałem notes z adresami, zastanawiając się, komu by tu jeszcze wysłać, natrafiłem na adres Ewy i Pawła. Zaadresowałem do nich obojga i po standardowych pozdrowieniach z urlopu dopisałem: „PS. Mam nadzieję, że szkło już nie dzwoni, gdy mija was pociąg”. Nie wiem, czy obydwoje zrozumieją to samo, co ja miałem na myśli.

W drodze powrotnej, gdy turyści zmęczeni starożytnymi atrakcjami i współczesnymi widokami wtulili się w fotele i pogrążyli w kołyszącej drzemce, koło mnie usiadł Arnold.

Tym razem również udało mi się dyskretnie włączyć dyktafon. Nie spodziewałem się już żadnej dłuższej opowiastki, ale chciałem mu zadać kilka pytań i zapamiętać jego odpowiedzi.

– Na dziś im wystarczy – zagaił, mówiąc o turystach. – Czy wycieczka na Santorini spełniła twoje oczekiwania?

– Nie udawaj, że się nie domyślasz. Dostałem dużo więcej, niż chciałem. Czuję się jak człowiek, który wydobył spod ziemi ogromny diament i jest świadom jego piękna, widocznego dopiero po kilku miesiącach szlifowania – użyłem poetyckiej metafory dla tego, co znalazłem.

– Cieszę się. Może chciałbyś wstąpić do naszego tajnego stowarzyszenia, które ma na celu propagowanie prawdy o życiu? – zaszeptał mi do ucha. – Ktoś o twojej inteligencji, wykładowca uniwersytecki bardzo by się nam przydał do werbowania studentów, profesorów i innych pracowników naukowych.

„Aha, a więc to tak…” – Nagle dostałem obuchem w łeb. Mój cudowny nastrój znalazcy diamentu odpłynął jak złota

156

rybka przez nieuwagę wypuszczona na wolność, zanim spełniła bodaj jedno życzenie. – „Arnold jest tylko członkiem jakiejś organizacji werbującej turystów do własnych celów. Niby przekazuje zasady szczęśliwego życia, niby uczy, jak je stosować, a w gruncie rzeczy jest to sekta, taka sama jak tysiące innych Nowych Dróg prowadzących do nikąd. Jaki ja byłem naiwny, że nie pomyślałem o tym wcześniej! Przecież to jasne, nikt nie poświęci swojego czasu dla drugiego człowieka tylko po to, żeby mu wskazać drogę do szczęścia i nic nie żądać w zamian”. – Poczułem na karku zimny pot. – „Teraz ja miałbym nauczać, że »to co jest dobre dla mnie, nie musi być dobre dla ciebie, a więc żyj zgodnie ze swoimi zdrowymi poglądami«. Przecież gdyby którykolwiek student uwierzył w to, co głoszę, to nikogo bym nie zwerbował. Jeśli sekta głosi zasadę: »myśl sam i żyj tak, aby tobie było dobrze«, to nikt normalnie myślący się do niej nie zapisze. Zapisaliby się jedynie nawiedzeni, a nie studenci dysponujący zdrowymi mózgami. Chociaż, patrząc obiektywnie, abiturientów szukających wiedzy, a nie dyplomu jest mniej niż siedem procent”. – Znów odnalazłem swój diament, który na szczęście tylko na chwilę wypadł mi z ręki.

– Ja już do tego stowarzyszenia wstąpiłem – odpowiedziałem i natychmiast wrócił mi dobry humor.

– Bystrzak jesteś! – pochwalił mnie Arnold z nieukrywaną satysfakcją. – Nic dziwnego, że cię wywalili z uczelni. Najwyraźniej im zagrażałeś. Mogłeś wpuścić za dużo świeżego powietrza w zatęchłe mury, a to zagraża twardogłowym molom książkowym uczącym, jak stać się magistrem „trzech zet”.

– Nie jest tak źle jak w poprzednim stuleciu. Konkurencja między uczelniami sprawia, że na kilku prowadzi się naprawdę odkrywcze badania, a nie tylko drukuje dyplomy do wieszania na honorowym miejscu.

– Wracasz na uniwerek, żeby stać się neofitą? – Jeszcze nie wiem, co zrobię. Dziś mam urlop, więc

carpe diem…

157

– … quam minimum credula postero – dokończył słynną myśl Horacego.

– Znów mnie zaskakujesz – przyznałem szczerze, zafascynowany bezbłędnym cytatem mojego ukochanego mistrza Quintusa.

– Staram się jak mogę, żeby nie wyjść na nieuka – zaśmiał się Arnold.

– Powiedz mi, z czego się utrzymujesz? – Zaświtała mi w głowie pewna myśl... – Jakoś mi nie pasujesz do zawodu przewodnika wycieczek.

– A co masz mi do zarzucenia? – odpowiedział pytaniem. – Czyżbym źle was oprowadzał po ruinach?

– O to chodzi, że za dobrze. Żadnemu przewodnikowi nie zależy tak bardzo jak tobie, żeby turyści zrozumieli, jak doniosłą rolę odegrała filozofia. Normalni przewodnicy najczęściej opowiadają historyjki ku uciesze gawiedzi. Ty nie jesteś normalnym przewodnikiem.

– Bo jestem wariat – rzekł z przekonaniem. – Nie nabierzesz mnie tym razem – ucieszyłem się. –

Wiem, że znasz źródłosłów. Wariat pochodzi od varius, a to znaczy niezwykły. Ale nie odpowiedziałeś na moje pytanie.

– To długa historia. Za długa, żeby ją opowiedzieć podczas tej krótkiej podróży.

– No to ją skróć. – Skoro nalegasz… – Tak nalegam – potwierdziłem gotowość do walki o

tajemnicę Arnolda. – Po trzech latach jeżdżenia po świecie zrozumiałem, że

jedynym krajem, w którym chcę spędzić resztę życia, jest Malta. Okazało się, że nadaję się na przewodnika wycieczek, no i zostałem przewodnikiem. Koniec mojej historii.

– Znów sobie ze mnie zakpiłeś – udałem obrażonego, wydymając wargi jak dziecko, któremu zabroniono zjeść kawałka czekolady przed obiadem.

– Przecież nalegałeś, żebym skrócił.

158

– Wycofuję się. Opowiadaj natychmiast! – Moje słowa zabrzmiały ostro jak rozkaz, więc dodałem życzliwie: – Proszę cię...

– Ostatnie słowo ma większą moc niż abrakadabra. Takie zaklęcie przyjaciela otwiera moje serce i gardło. – Roześmiał się, a ja wraz z nim.

– Jedną z moich pasji życiowych stało się chodzenie po górach. Powyżej pięciu tysięcy metrów nad poziomem morza organizm ludzki zupełnie inaczej reaguje na ekstremalny wysiłek. Po wielu godzinach w tak trudnych warunkach przechodzi się do innego poziomu świadomości. Wspinałeś się kiedykolwiek?

– Nigdy nie byłem wyżej niż na trzech tysiącach metrów, i to na dodatek w Alpach austriackich, kolejka linową – przyznałem ze skruchą spacerowicza po Praterze.

– Trudno to opisać komuś, kto się nie wspinał. To jakby stan narkotyczny, coś jak pomieszanie hipnozy z oddzieleniem się od ciała. Tam nad chmurami odczuwa się bezpośrednią łączność z inną świadomością. Pierwszy raz przeżyłem ten stan, wchodząc na Kilimandżaro. Wejście było bardzo łatwe, ale mozolne, jednak ostatnie dwieście metrów do szczytu wydawało się przekraczać moje możliwości. Czułem się tak, jakbym nie miał ciała i składał się jedynie z ducha. Nie mogłem złapać powietrza. Dusiłem się. Połowa z naszej grupy odpadła. Tam spotkałem Anię. Znów z nią rozmawiałem, mając świadomość, że ona od kilku lat nie żyje. W tamtym momencie to przeżycie było spójne, mimo że sprzeczne z rozumem, zupełnie jakby tam na górze istniał inny rodzaj logiki, jakby tam był inny świat, mistyczny, albo przynajmniej jego przedsionek.

– Powiedziałeś, że spotkałeś Anię. Czy coś ci powiedziała? – Nie udało mi się powstrzymać tego pytania.

– To nie była rozmowa w normalnym rozumieniu, raczej wymiana myśli bez używania słów. Dostałem odpowiedzi na kilka pytań, a na koniec jedną wskazówkę:

159

„Mont Blanc”. Zrozumiałem, że to dopiero początek długiej drogi...

– O co ją zapytałeś i jaką dostałeś odpowiedź? – nie dawałem za wygraną, czując, że Arnold zbyt pragnie skrócić swoją opowieść i świadomie pomija najważniejszą część tego spotkania.

Arnold długo wpatrywał się gdzieś ponad horyzont odcinający wyraźną linią niebo od ziemi. Może tam znajdowała się odpowiedź, czy ma dalej opowiadać o Ani?

– Staliśmy naprzeciwko siebie... – mówił z dużym wysiłkiem, cały czas patrząc w dal, jakby tamto zdarzyło się przed chwilą. – Padał śnieg. Czułem zimno. Ania miała zmęczoną twarz. To samo charakterystyczne uczesanie. Smutne oczy. Nieobecny, matowy wzrok, w którym nie było śladu miłości. Zapytałem: „czy jesteś szczęśliwa?” „Życiowo tak, długo chorowałam”, odpowiedziała, jakby chciała się wytłumaczyć, dlaczego tak źle wygląda. „Czy jeszcze kiedyś cię spotkam?” „Dopiero gdy będę na to gotowa”, odrzekła. „Dlaczego mi nie powiedziałaś, że nie chcesz?...”, spytałem. „Czy to nie jest dla ciebie jednoznaczne?”, odpowiedziała pytaniem, i dodała: „To nie było tak, jak myślisz, muszę już iść, zimno mi”. „Nie podasz mi ręki?” Błagałem. Nie zrobiła żadnego gestu. Pochyliłem się i ucałowałem jej lewą dłoń. Była lodowata i bardzo gładka. Zniknęła.

Arnold zamilkł. Długo siedział w bezruchu, wciąż wpatrując się w dal.

– Spieszyło mi się, żeby znów spotkać się z Anią i chociaż kilka sekund z nią pobyć. – Odwrócił się do mnie i mówił, patrząc mi teraz w oczy. – Minęło kilka tygodni od wejścia na Kilimandżaro, a już byłem w Alpach. Gdy się wspinaliśmy, załamała się pogoda, musieliśmy zawrócić. Byłem wściekły na przewodnika, że podjął decyzję odwrotu. Buntowałem się i kląłem, wiedząc zarazem, że postąpił słusznie, nie mógł przecież narażać życia alpinistów. Byłem zły. Wygrażałem niebu, że zesłało chmury gęste jak śmietana, z

160

których walił śnieg przesłaniający nam drogę powrotną. Gdy widoczność zmalała do dwóch metrów, przypomniałem sobie, że Ania powiedziała mi, kiedy ją spotkam. Tak bardzo pragnąłem ją zobaczyć, że albo zapomniałem, albo wyparłem tę informację z pamięci. To jeszcze nie był ten dzień. Musiałem czekać ponad pół roku. Za drugim razem wszystko poszło gładko. Przed samym szczytem przeżyłem mistyczną chwilę spotkania z Anią i rozmowę bez słów. Tym razem wyglądała dużo lepiej. Włosy jej odrosły. Oczy nie były już takie matowe, ale dalej nie było w nich ani radości, ani miłości. Na odchodnym Ania przytuliła się do mnie lekko, ulotnie, nie dotykając mnie dłońmi… Z całej rozmowy zapamiętałem tylko jedną nazwę: Aconcagua. Na szczycie spotkaliśmy inną grupę alpinistów. Wśród nich była drobniutka kobieta o niezwykłej urodzie, ubrana w czerwoną kurtkę. Gdy podszedłem do chorągiewki, ona wyciągnęła rękę na zachód, jakby wskazując inną górę, i powiedziała: Aconcagua. To była Marie. Zrozumiałem, że nie mogę jej stracić z oczu. Zrobiłem jej zdjęcie, a ona poprosiła o odbitkę, bo po drodze zgubiła swój aparat. Tak nawiązała się znajomość, która niemal w tej samej chwili przerodziła się w gorącą przyjaźń. Marie planowała zdobyć koronę świata, czyli wszystkie najwyższe szczyty na każdym z kontynentów. Kilka miesięcy później weszliśmy razem na Olimp, żeby sprawdzić, czy nadajemy się do wspólnego chodzenia po górach i zdobywania szczytów. Zdarza się, że nawet ludzie potrafiący razem szczytować, nie powinni razem zdobywać szczytów. My szczycimy się tym, że w szczytowych momentach potrafimy i jedno, i drugie – zażartował, tworząc wieloznaczną grę słów.

– Nie zaschło ci w gardle? – spytałem. – Ja mam ogromną chęć na Ouzo. Chodź, napijemy się, bo czuję, że dalsza część twojej historii będzie jeszcze bardziej emocjonująca.

W barze nie mieli zsiadłego mleka, ale Ouzo wlewane do wody mętniało jak mleko rozcieńczone wodą. Po

161

zaspokojeniu pragnienia sączyliśmy wolniutko zimy trunek, rozkoszując się jego smakiem i zerkaliśmy na linię horyzontu za oknem, za którą bardzo, bardzo daleko sterczała Aconcagua.

– W styczniu tego samego roku spotkaliśmy się w Mendozie – kontynuował Arnold. – Ze Stanów przyleciał syn Marie, Jarek – był tuż przed obroną pracy magisterskiej. Okazał się człowiekiem bardzo zamkniętym w sobie, mrukliwym, prawie się nie odzywał. W obozie przygotowawczym, gdzie musieliśmy spędzić pięć dni, Jarek czytał książkę, rozwiązywał sudoku albo chodził po wodę do strumienia. Spędzał z nami niewiele czasu. Nie żartował. Wydawał się dużo starszy, niż był w rzeczywistości, chyba z powodu swojej bujnej brody.

Przed nami wchodzili Holendrzy ubrani w kolorowe kombinezony, jak na olimpiadę, z ogromnymi napisami na plecach: Aconcagua 2007. Nie weszli. Potem próbowali zdobyć szczyt Amerykanie, zaopatrzeni w sprzęt i zapasy, jakich nie powstydziłaby się wyprawa na Księżyc, i też im się nie udało. Gdy przyszła nasza kolej, nikt nam nie wróżył sukcesu, wszyscy taksowali krytycznym wzrokiem nasze wyposażenie, ale obiecywali, że będą trzymać kciuki.

Pogoda była niepewna. Przez pierwsze cztery godziny padał deszcz. To było trasa ponad moje siły. Myślałem, że mi serce pęknie z wysiłku. Dwieście metrów przed szczytem zjawiła się Ania. Znów rozmawiała ze mą bez słów, ale tym razem wiedziałem, a raczej czułem, że nie przekazuje mi wszystkiego, że jedną rzecz musi przede mną zataić. Tym razem wpatrywała się we mnie błyszczącymi oczami pełnymi miłości i cały czas gładziła mnie po włosach. Dowiedziałem się, że niedługo dostanę zadanie do wykonania. Przekazała mi jeszcze, że to, co się stanie, jest najlepszym wyjściem, i nie wolno mi rozpaczać, bo nie na tym ma polegać moja rola. Na koniec przytuliła mnie mocno, tak jak tamtego dnia, kiedy ostatni raz widziałem ją żywą, a ja się nie domyśliłem, że to było pożegnanie… – Arnoldowi łzy ciekły po policzkach. Chyba już nigdy sobie nie wybaczy, że w tamtym momencie

162

nie odczytał znaczenia gestu Ani, biorąc go jedynie za przejaw miłości. – Odchodząc, powiedziała, że już nie spotka się ze mną w górach, ale dopiero tam, w górze, gdzie będzie na mnie cierpliwie czekać, mam się jednak nie spieszyć, bo na razie jestem potrzebny tutaj, na dole…

Nalałem Ouzo i wychyliliśmy je w milczeniu. Obaj myśleliśmy o Ani, ale jakoś nie wypadało mi powiedzieć tego głośno, bo chyba nie pije się zdrowia duchów.

– Ostatnie dziesięć metrów do szczytu pokonałem na czworakach, nie miałem siły się wyprostować – Arnold wrócił do przerwanej historii. – Gdy staliśmy zgarbieni, łapiąc powietrze jak karpie wyciągnięte z wanny na wigilię, zaświeciło słońce. Zupełnie jakby ktoś dla nas wyreżyserował to wejście. Wiedziałem, czyja to robota. Dookoła były tylko chmury. My staliśmy ponad światem. Uściskaliśmy się i bez słów gratulowaliśmy sobie zdobycie szczytu. Kilka pamiątkowych zdjęć i pospieszne zejście przed nadciągającą chmurą wyglądającą jak gigantyczna fala na oceanie. Przewodnik szedł pierwszy, ja za nim, za mną Marie i jej syn. Zaczęła się śnieżyca. Związaliśmy się liną. Ponad trzy godziny szliśmy prawie po omacku, ale nie mogliśmy zabłądzić, bo jedyną drogą było zejście w dół. Dotarliśmy na małą polankę. Przestało padać. Odwiązaliśmy się od liny, bo dalej już było łagodne zejście, o ile jakiekolwiek zejście w Andach może być łagodne. Wtedy znów rozszalała się śnieżyca. Zrobiło się potwornie zimno. Nikt, kto nie zamarzał w szalejącej burzy śnieżnej, nie zrozumie, co znaczy zimno, gdy największym marzeniem jest usiąść i nie ruszać się. Co chwila słyszałem, jak Marie nawołuje syna, aby się pospieszył. Jej głos przedzierał się przez wichurę, jakby pochodził zza lasu, mimo że szła tuż za mną, w odległości chyba trzech metrów. Nagle usłyszałem: „Stop! Jarka nie ma!” To samo chciałem powtórzyć, krzycząc do przewodnika, który bez przerwy sprawdzał, czy utrzymuję tempo. Ale z gardła wydobyło mi się tylko ciche „oooo”, powtarzane wielokrotnie. Zatrzymaliśmy się. Jarek nie

163

dochodził. Przewodnik kazał nam stać bez ruchu i poszedł go szukać. Po pół godzinie wrócił. Sam. Powiedział tylko: „idziemy”. Schodziliśmy bez Jarka. Po następnych trzech godzinach dotarliśmy do bazy, była noc. Marie nie miała siły mówić. Ani się rozebrać. Zdjąłem jej buty. Miała odmrożone trzy palce u nogi. Przewodnik wypił kubek kawy i nadludzkim wysiłkiem wyruszył na poszukiwanie Jarka. Nie było go całą noc. Nad ranem dotarł do obozu z rękawiczką Jarka. Przespał na siedząco dwie godziny. Przed południem pogoda się ustabilizowała i razem z ekipą ratunkową znów poszedł na poszukiwanie. Nie wiem, jak on to robił, że nie padł.

Marie przespała pół dnia. Gdy przygotowywałem jedzenie, przejrzałem książkę,

którą Jarek czytał przez wyjściem w góry. Były to wspomnienia człowieka uratowanego w ostatnim momencie przed zamarznięciem. Opisywał on swoje wrażenia i wizje, jakie miał tuż przed utratą świadomości. Na dole sto czterdziestej czwartej strony zobaczyłem podkreślone zdanie: Zamarznięcie w górach

jest najpiękniejszym sposobem przeniesienia się do lepszego

świata.

Zawartość dwóch puszek z angielskim gulaszem przełożyłem do menażki i podgrzałem na palniku gazowym. Usiedliśmy do stołu i jedliśmy gorące mięso w sosie własnym, zagryzając chlebem i popijając winem. Gdy po posiłku sprzątnąłem ze stołu, Marie się położyła. Nagle zbladła. „Tam na szczycie – powiedziała – kiedy gratulowałam Jarkowi, on przytulił się do mnie i szepnął mi do ucha: zapamiętaj na zawsze, mamo, że bardzo cię kocham. Właśnie w tej chwili mój syn odszedł”. Marie straciła przytomność, albo zasnęła.

Po zmroku ekipa ratunkowa wróciła do obozowiska. Nie znaleźli Jarka. Podgrzałem naszemu przewodnikowi trzecią puszkę z gulaszem, ale nie miał siły jeść. Zasypiał nad talerzem. Kilka razy go budziłem, żeby dokończył posiłek. Potem położyłem go i zdjąłem mu buty. Spał całą noc.

164

Rankiem zaświeciło słońce i z Mendozy wystartował helikopter ratunkowy. Na pokład zabrał Marie i przewodnika. Po dwóch godzinach wrócili z ciałem Jarka. Znaleźli go, zamarzniętego, kilkaset metrów przed innym obozem, po drugiej stronie Aconcagua. Ratownicy wynieśli go ze śmigłowca, położyli pod barakiem, przykryli plandeką i odlecieli. Po południu przyjechał prokurator wraz z komisją i furgonetka z zakładu pogrzebowego. Ciało Jarka przeniesiono na skrzynię ładunkową. Niestety, zamarzł w takiej pozycji, jakby biegł i nie mieścił się w małej furgonetce. Marie rozpłakała się, patrząc na odjeżdżający samochód, spod plandeki którego wystawała stopa jej syna. W skarpecie z owczej wełny wyglądała jak mała chorągiewka.

Prokurator przesłuchiwał po angielsku i bardzo dokładnie każdego z nas, wypytując wielokrotnie o najdrobniejsze szczegóły, jakby chodziło o morderstwo, a nie o nieszczęśliwy wypadek w górach.

Znajomi i koledzy namawiali Marie, aby pochowała syna na cmentarzu w Mendzie, obok innych alpinistów, którzy stracili życie na Aconcagua, ale ona uparła się, żeby pochować Jarka w miejscu jego urodzenia.

Formalności związane z wysyłką zwłok do Europy trwały kilka dni. Marie nie płakała. Wydawało się, że jest nieobecna, działała jak automat, ustalając szczegóły powrotu, przebukowywała bilety, zapamiętywała numery wszystkich telefonów, nie zapisując ich wcale.

Gdy rozstawaliśmy się we Frankfurcie, Marie poprosiła mnie, abym był na pogrzebie. Obiecałem, że przyjadę. Miała zawiadomić mnie telefonicznie o terminie. Zwłoki Jarka zostały jeszcze w Mendozie i miały wylecieć następnego dnia do miejsca jego urodzenia. Staliśmy przytuleni do siebie na środku lotniska, wśród turystów biegających z walizkami. Marie szlochała jak dziecko i nie chciała mnie wypuścić nawet wtedy, gdy zapowiedziano mój samolot.

165

Przewodnik czuł się winny tragedii. Mimo niezwykłej postawy, jaką wykazał po zaginięciu Jarka, wciąż obarczał się winą, jakby w ten sposób chciał odciążyć matkę od wielkiego żalu po stracie syna.

Dwa tygodnie później dowiedziałem się przez telefon, że ciało Jarka nie dotarło jeszcze na miejsce pochówku, bo w Argentynie był karnawał i w tym czasie nikt nie zajmował się tak smutnymi sprawami, jak czyjaś śmierć czy pogrzeb.

Tydzień później znów zadzwoniła Marie i podała mi numer lotu, na który wykupiła dla mnie bilet. Na lotnisku miałem tylko podać numer biletu. Samolot miał opóźnienie, ponieważ padał gęsty śnieg.

Marie odebrała mnie z lotniska i zawiozła do domu swoich rodziców. Całą noc przed pogrzebem oglądaliśmy zdjęcia Jarka spod Aconcagua, wspominając, przeżywając i komentując tamte wydarzenia.

Spytałem ją, co ma teraz zamiar robić. Powiedziała, że za trzy miesiące leci do Afryki, chce wejść na Kilimandżaro, aby spotkać się z Jarkiem. Wtedy opowiedziałem jej o moich trzech spotkaniach z Anią. Marie rozszlochała się znów tak strasznie jak na lotnisku we Frankfurcie. Obawiałem się, że może zemdleć na pogrzebie.

Uroczystości żałobne odbyły się pierwszego marca, w miejscowej katedrze. W świątyni było potwornie zimno. Nawet woda w pojemnikach przy wejściu zamarzła, a kapłan wydychał wraz z każdym słowem pożegnalnego kazania kłęby białego dymu, wyglądał prawie jak średniowieczny smok ziejący ogniem. Marii siedziała w pierwszej ławce i tuliła do siebie dwie zapłakane córki, co chwila pocieszając je lub głaszcząc po plecach. Podczas pogrzebu nie zapłakała ani raz. Zachowywała się jak przewodnik odpowiedzialny za grupę turystów, która przechodzi nad przepaścią. Opiekowała się wszystkimi i z godnością przyjmowała kondolencję, każdemu serdecznie dziękując za przybycie.

166

Marie przypuszczała, że przewodnik nie będzie chciał uczestniczyć w stypie i poprosiła mnie, abym go jakoś nakłonił, nawet siłą. Z trudem mi się to udało. Jarek był jedynym wypadkiem śmiertelnym w jego długiej karierze, dlatego przewodnik wciąż się zadręczał wyrzutami sumienia. Na domiar złego organizacja przewodników górskich zawiesiła go w prawie wykonywania zawodu do czasu, aż z Mendozy przyjdzie orzeczenie sądu. To znaczyło, że co najmniej pół roku będzie bez pracy, dzień w dzień przeżywając tamte wydarzenia i katując się myślami.

Po stypie, na której nie było kropli alkoholu, natomiast wyświetlano slajdy z życia Jarka, Marie przytuliła się do mnie i obiecała, że po powrocie z Afryki przyleci na Maltę, żeby ze mną porozmawiać.

Przyjechała miesiąc temu. Spędziliśmy ze sobą trzy dni, przepijając rozmowy litrami czerwonego wina i tańcząc na wiejskich dyskotekach, mimo że od śmierci jej syna nie minęło nawet pół roku.

Na szczycie Kilimandżaro Marie, tak jak się spodziewała, spotkała Jarka. Był uśmiechnięty i bardzo rzeczowy w tym, co jej przekazał. Dowiedziała się, że ma natychmiast przerwać żałobę, a należącą się Jarkowi część majątku rodzinnego przeznaczyć na pomoc dla kobiet maltretowanych albo takich, które do tego stopnia nie radzą sobie z kłopotami, że życie odczuwają jak jeden wielki ból i nie znajdując innego wyjścia, kończą je samobójstwem.

Właśnie przybijamy do nabrzeża. Koniec historii. Ciąg dalszy napisze życie, a ty mu w tym pomożesz. – Arnold zakończył swoją opowieść i uśmiechnął się. – Najwspanialsze i najgorsze wycieczki kończą się powrotem.

167

Życz pięknych i zdrowych myśli Zeszliśmy z wodolotu i powlekliśmy się do autokaru

czekającego na nas na nabrzeżu. – Dlaczego opowiedziałeś mi właśnie tę historię,

przecież w twoim życiu zdarzyły się również inne? – spytałem, siadając koło Arnolda.

– Bo zapytałeś mnie, z czego żyję. Nie pamiętasz? – Rzeczywiście, zapomniałem! – Ten wypadek z

Jarkiem spowodował wielki mętlik w mojej głowie. – Niestety miałem za mało czasu, żeby ci odpowiedzieć

na twoje pytanie. Poza tym uważam, że w życiu nie ma przypadków. Nieprzypadkowo mój przyjaciel, który jest przewodnikiem, złamał nogę i poprosił mnie o zastępstwo.

– Myślisz, że tam na górze ktoś zdecydował, że mam ciebie spotkać? – zdziwiłem się.

– Raczej zdecydował, że to ja mam spotkać ciebie, aby ci opowiedzieć o Marie i o Ani, która powiedziała do mnie na Kilimandżaro: „Otwórz oczy”. – Arnold mówił zagadkami.

– Dalej nie rozumiem. – Na liście turystów zapisanych na wycieczkę, było nie

tylko twoje nazwisko, ale także data i miejsce urodzenia. – Jaśniej proszę. – Jarek urodził się w Gdańsku i tam jest pochowany. A

to jest miasto, w którym i ty przyszedłeś na świat. Możliwe, że spotkałeś kiedyś tego chłopaka – powiedział, wstając, ponieważ kierowca zatrzymał się przed hotelem i zapalił światła w autokarze. Arnold chwycił mikrofon i dziękując wszystkim za udział w wycieczce, zaprosił do ponownego skorzystania z usług jego biura podróży. Rozległy się brawa i turyści opuścili, autokar, żegnając serdecznie przewodnika. Siedziałem jak porażony piorunem. Gdy już wszyscy wyszli, wstałem i ja. Przytuliłem Arnolda serdeczniej niż brata.

168

– Chcę cię przeprosić za wszystko, co myślałem o tobie – szepnąłem mu do ucha. – Dziękuję ci, przyjacielu.

– Mam dla ciebie jeszcze jeden drobiazg. Dziś rano przypadkowo ta kartka papieru wypadła z mojego przewodnika – rzekł, nieprzypadkowo kładąc nacisk na słowo „przypadkowo”. Wręczając mi kopertę, mocno uścisnął moją dłoń. – Wstań, przyjacielu mój, i idź przed siebie, nie oglądając się w przeszłość, niezależnie od tego, jak była ona dla ciebie, piękna czy tragiczna, bo życie jest tylko teraz i pora już, abyś wreszcie otworzył oczy. Życzę ci pięknych i zdrowych myśli.

169

Ojczyzną jest dziecko Poszedłem na górę, żeby się wykapać, przebrać i zdążyć

jeszcze na kolację. Zanim wziąłem prysznic, usiadłem na kiblu, aby wykonać czynność fizjologiczną, której nieuchronne nadejście przewidywałem już podczas jazdy autokarem. Nie było to proste do wykonania po wielogodzinnym bujaniu na falach. Kał, popularnie zwany gównem, zamienił się w twardą masę podobną do asfaltu i nie chciał wyjść przez mały otwór, by ujrzeć światło dzienne. Już zacząłem żałować, że nie jestem homoseksualistą, w przekonaniu, że pewnie kosztowałoby mnie to mniej wysiłku, a dawało większą przyjemność. Pomyślałem nawet o wykorzystaniu scyzoryka z korkociągiem, aby wydłubać z wnętrzności to, co nie chciało się stamtąd wydostać w sposób naturalny. Moje szare komórki z wysiłku zaczęły podśpiewywać poloneza Ogińskiego Pożegnanie ojczyzny. Nie słyszałem go od czasu, gdy, tęskniąc za krajem, biegałem co niedziela do kościoła na Rennweg, lecz zamiast ukojenia katowałem się myślami, że nigdy już nie zobaczę, miejsc gdzie dzięcielina pała miłością do bursztynowego świerzopu.

Mój wzrok padł nagle na niebieską kopertę leżącą na podłodze w łazience (z adresem Arnolda napisanym tak, jakby list adresowany był do niego).

Na pomiętej kartce w kratkę, niestarannie wyrwanej z jakiegoś zeszytu do matematyki, zdecydowane pismo łączyło marzenie i nadzieję z tęsknotą, o której istnieniu nikt nawet nie może pomyśleć, jeżeli nigdy nie przyszło mu żyć na wygnaniu, z dala od rodzinnego kraju, bez możliwości powrotu…

170

Moją ojczyzną jest dom, gdzie sypiam,

tam piję wino i kroję chleb;

jaskółka, bocian i miś coala,

kwitnąca łąka, żółknący step.

Moją ojczyzną jest moje dziecko,

które z pieluchą swych kilku lat,

gaworząc dumnie słowa najprostsze,

niepewnym krokiem poznaje świat.

Moją ojczyzną jest też wspomnienie

okna, na którym mruczący kot

zmrużonym okiem patrzy ciekawie

na przekrzywiony starością płot.

Moja ojczyzna jest w moim sercu,

w kolorze maków o barwie krwi

i w książkach, których już nie przeczytam,

i w trudzie pracą spoconych dni.

Moją ojczyzną jest także Józef

i Panna Maria, i Ojciec Bóg,

tam drogowskazem Stróż Anioł stoi

na skrzyżowaniu pustynnych dróg…

1980

171

W połowie wiersza nadciągnęła niepowstrzymana

nawałnica emocji. Przypominały one burzę piaskową, wciskającą się do oczu, przed którą nie ma schronienia. Dotarło do mnie, że ja nie mam domu, własnego domu…

Że nie mam przyjaciela, prawdziwego przyjaciela rozumiejącego mnie bez słów. Że nigdy go nie miałem…

Miałem kolegów, przełożonych, podwładnych, bliższą i dalszą rodzinę, ale nigdy PRZYJACIELA.

Że nigdy nie posadziłem drzewa… Że żadne dziecko nigdy już nie powie do mnie „tato”… Rozbeczałem się jak dziecko, szlochając spazmatycznie.

Wyłem z żalu, siedząc na kiblu, i nie mogłem się ani uspokoić, ani zesrać. Nie wiem, ile to trwało, ale dość długo, zanim przyszło jedno i drugie.

Zamiast pójść na kolację, wziąłem prysznic. Długo i starannie mydliłem ciało, jakby było ciałem

niemowlaka, któremu zmieniam pieluchę. Masowałem skórę, po raz pierwszy nie wstydząc się przed samym sobą, że sprawia mi to przyjemność, że pielęgnuję to ciało, że opiekuję się nim, że zachowuję się jak narcyz…

Wycierając się, przysunąłem twarz do lustra tak blisko, aż poczułem chłód szklanej tafli, za którą była moja twarz…

– Edwinie, nigdy nie uważałem ciebie za przyjaciela. Przepraszam cię za to – powiedziałem do swojego odbicia. – Teraz wreszcie otwieram oczy. Po raz pierwszy!

172

Deszczowy poranek ma swoje jasne strony Rankiem w restauracji, wśród podsmażonych na

świńsko-różowy brąz plażowiczów, panował kiepski nastrój. Niebo było zaklejone grubym plastrem chmur, z których lał deszcz, a oni nie mieli pojęcia, co można zrobić z dniem pełnym wody prosto z nieba. Kawiarenka hotelowa już była pełna rannych ptaszków z brzuszkami napchanymi bogactwem i obfitością szwedzkiego stołu.

Moje trzy nimfy właśnie rozpoczynały ucztę. One również miały nietęgie miny.

– Przez te dwa dni zdążyłyśmy się już za tobą stęsknić – przywitała mnie Ela. – Nawet Ola wspomniała cię wczoraj bez złośliwości, a kiedy się nie pojawiłeś na kolacji, poszła sprawdzić w recepcji, czy wróciłeś.

– Też się za wami zatęskniłem – odparłem szczerze i poszedłem po kopiastą porcję cudownej jajecznicy.

– Dziś ty opowiadasz – odezwała się Ildiko. – Mamy nadzieję, że nie każesz nam czekać do wieczora, ani nie uciekniesz przed nami na żadną wycieczkę.

– Chętnie ubawię was dalszą częścią historii, ale musimy poczekać, aż otworzą hotelowe sklepiki, muszę kupić ciasteczka i kwiaty.

– Nic nie kupuj. Mama wczoraj przytargała połowę sklepu w nadziei, że dziś dasz się ugościć całym workiem makaronowych ciasteczek z migdałami i sześcioma gatunkami win. Idę o zakład, że nawet taki łakomczuch jak ty nie da rady tego w siebie wepchnąć po tej porcji jajecznicy – przycięła Ruda, a jej trądzik najwyraźniej się ożywił.

– Uważaj, bo przyjmę zakład, jeszcze nie skończyłem jeść – ostrzegłem. – W takim razie nie biorę na deser dwunastu rogalików z konfiturami, tylko łyknę kawkę.

– Kawa też już czeka – zdradziła Ola. – Mama szykowała się na twoje przyjście od szóstej rano.

173

– No to chodźmy na górę – powiedziałem, wstając od stołu. – Rozumiem, że spowiedź powszechna ma się odbyć w celi trzysta czternaście.

– Poczekajcie na mnie, kupię tylko orzeszki… – poprosiła Ildiko.

– Po co komu orzeszki, jak jest tyle ciastek? – palnęła gafę Ela i spurpurowiała.

– Chodźmy wszyscy po orzeszki, jeżeli w recepcji mają parasole dla gości – zaproponowałem.

Mieli tylko dwa, ale za to duże i kolorowe. Ildiko z Olą szły przodem, cały czas trajkocząc, a ja z Elą z tyłu. Ela mocno trzymała się mojego ramienia, jakby się bała poślizgnąć na granitowym chodniku. A może się bała, że nagle jej ucieknę?

– Muszę ci podziękować za to, co zrobiłeś – szeptała mi do ucha. – Dzięki tobie moje córki zbliżyły się do siebie przez te dwa dni bardziej niż przez ostatnie szesnaście lat.

– Przecież mnie tu w ogóle nie było, ja byłem na Santorini! – odparowałem jak klient posądzony w sklepie o kradzież pralinek.

– Dobra, dobra, nie udawaj! Dobrze wiesz, za co ci dziękuję. – Z tej wielkiej wdzięczności zrobiła mi siniaka na ramieniu.

Maleńki sprzedawca promieniał ze szczęścia, kiedy czwórka turystów pod kolorowymi parasolami kupiła osiem różnych gatunków orzeszków i zapłaciła, dając mu sowity napiwek. Czasami nawet deszczowy poranek ma swoje jasne strony.

174

Prosząc o drobiazg, dajemy dowód przyjaźni Rzeczywiście w pokoju numer trzysta czternaście

wszystko było przygotowane do wielkiej uczty. Całe szczęście, że nie doszło do zakładu o zjedzenie makaroników, bo przegrałbym jak nic. Ta ilość słodyczy wystarczyłaby na całkiem niezły deser dla zgłodniałej ekipy maratończyków.

– Swoją historię skończyłeś na sprawie rozwodowej – przypomniała mi Ildiko. – Co było dalej?

– Składając papiery o rozwód, jednocześnie zacząłem szukać pracy, aby nie zostać na lodzie – zacząłem bez zbędnych wstępów drugą część mojej spowiedzi powszechnej. Miałem ją ułożoną w głowie i teraz opowiadałem, jakbym odtwarzał po raz setny zdartą płytę. – Nie chciałem dłużej mieszkać w Wiedniu i niby przypadkowo spacerować pod oknami Darii, cały czas tęskniąc do niej i wypatrując, czy jej samochód nie stoi pod domem, bo to by oznaczało, że Daria jest w środku.

Dostałem pracę asystenta na uniwersytecie w Klagenfurcie. Bardzo szybko się przekonałem, że opinia o egocentryzmie Wiedeńczyków ma nie tylko betonowe podstawy, ale także korzenie grubsze niż baobab. W Karyntii poczułem się lepiej niż w domu, a jednak gorzko-cierpko tęskniłem za Wiedniem, przede wszystkim za eksżoną.

Co dwa, trzy miesiące musiałem wyskoczyć na kilka godzin do macierzystego instytutu w związku z prowadzonymi tam wcześniej badaniami. Oczywiście odwiedzałem wtedy Darię. Zawsze czekała na mnie z obiadem, a moja wizyta u niej przeciągała się do późna. Już nie musieliśmy przed sobą grać wyjątkowych ludzi. Mnie przestało zależeć na tym, żeby mnie podziwiała, ona nie oczekiwała, żebym ją kochał. Rozmawialiśmy o wszystkim. Rozwód rozwiązał nie tylko nasze problemy, ale i języki, pozwalając na szczerość, której wcześniej nie było między nami w nadmiarze.

175

Gdy wiosną siedziałem z Darią na balkonie, a nad naszymi głowami przelatywały samoloty startujące ze Schwechat, zostawiając na niebie białą krechę wskazującą kierunek do ciepłych krajów, zapytałem ją, dokąd wybiera się w tym roku na wakacje. Kiedy byliśmy małżeństwem, co roku odpoczywaliśmy na południu Hiszpanii, w Portugalii albo we Francji, zawsze w hotelach co najmniej czterogwiazdkowych, bo Daria była księżniczką, a przynajmniej ja ją tak traktowałem. Odpowiedziała, że teraz nie stać jej na wyjazd, bo sama musi utrzymać trzypokojowe mieszkanie, a ceny w Wiedniu znów poszły w górę. Zupełnie jakbym nie wiedział, jaka jest stopa inflacji. Może rzeczywiście nie wiedziałem, bo wynajmowałem kawalerkę, a większość zakupów robiłem u Hofera, czyli w najtańszym sklepie. Nie miałem wyszukanych potrzeb i nawet teatrów nie odwiedzałem częściej niż raz na kwartał. Dzięki temu udało mi się zaoszczędzić trochę gotówki.

Zapytałem, czy nie chciałaby pojechać ze mną na tygodniowe wakacje. Odpowiedziała, że chętnie, ale pod warunkiem, że będzie to pięciogwiazdkowy hotel.

Polecieliśmy na Cypr, do tureckiej części wyspy. Hotel rzeczywiście zasługiwał na pięć gwiazdek. Przez siedem dni leżeliśmy na plaży lub moczyliśmy się w cudownie ciepłej wodzie. Przez siedem nocy spaliśmy w tym samym pokoju... – zamilkłem i napiłem się kawy, zagryzając makaronikiem. Byłem ciekaw, która z kobiet odezwie się pierwsza.

– I co? – nie wytrzymała Ola. – I nic. – Przedłużyłem pauzę, popijając okruszki

cudownie aromatyczną kawą z kardamonem. – Mięliśmy wspólny pokój, ale dwa oddzielne łóżka i żadne z nas przez tydzień nie sprowokowało drugiego nie tylko do seksu, ale nawet do intymnych czułości.

– O Boże – westchnęła rozczarowana Ildiko. – Po powrocie do Austrii zauważyłem, że moja

nieodwzajemniona miłość do Darii wzrosła. Choć nic się nie zmieniło, tęskniłem do niej bardziej niż przed wakacjami.

176

Minął kolejny rok. Na wiosnę, pijąc kawę na balkonie u Darii i wpatrując się w drogowskazy pozostawione przez samoloty lecące na południe, powtórzyłem pytanie sprzed roku: dokąd jedzie na wakacje. Usłyszałem taką samą opowieść – o drożyźnie i wysokich opłatach za trzypokojowe mieszkanie. Zapytałem, czy ma chęć polecieć ze mną na tydzień na południe Europy. Postawiła ten sam warunek: pięciogwiazdkowy hotel. Tym razem miałem do dyspozycji dwukrotnie wyższą kwotę, bo oszczędzałem cały rok. Zaproponowałem pobyt na włoskiej Riwierze, ale też postawiłem warunek. Bałem się, że odmówi. W końcu wydukałem swoje marzenie. „Za każdym razem gdy najdzie mnie ochota na seks, nie odmówisz mi współżycia”. – Zrobiłem teatralną przerwę na ciasteczko i kilka łyków kawy z kardamonem. Bardziej rozkoszowałem się napięciem, z jakim mnie słuchały niż makaronikiem z migdałami o miodowym smaku.

– Mamo, zabierz mu te ciasteczka, bo mnie skręci z ciekawości, a jego rozerwie z przeżarcia – zawołała Ildiko.

– O dziwo, Daria zgodziła się bez mrugnięcia okiem. Polecieliśmy do luksusowego luksusu. Niestety po dwóch dniach dostałem uczulenia na słońce i resztę urlopu spędzałem na spacerach pod parasolem po rozgrzanym miasteczku, nad książką, w przytulnej kawiarence albo w klimatyzowanym pokoju hotelowym, odsypiając zarwane noce. Z rzadka tylko wychodziłem na plażę, by się wykapać w morzu. Daria całe dni czytała książki, których zabraliśmy z piętnaście kilogramów, pod parasolem nad brzegiem morza. Co kilka godzin podchodziłem do niej i pytałem, czy czegoś nie potrzebuje. Jeśli zażyczyła sobie kawę, po kilku minutach przynosiłem jej małą czarną na tacy przykrytej białą serwetką i ozdobionej czerwoną różyczką z hotelowej kwiaciarni. Inne kobiety zazdrościły Darii takiego partnera i ponuro zerkały na swoich mężów, którzy w ogóle nie troszczyli się o ich potrzeby emocjonalne, a piwo popijali prosto z puszki. Czasami zamiast zapytać, czy czegoś nie potrzebuje, nachylałem się do jej ucha i szeptem rzucałem

177

hasło: „mam chęć”. Daria natychmiast przerywała czytanie i biegła radośnie ze mną do pokoju, gdzie urządzaliśmy najdziksze harce. Drugiej nocy, chcąc sprawdzić, jak się zachowa, obudziłem ją w środku nocy. Natychmiast, jak zahipnotyzowana, zamieniła się w namiętną kotkę i pokazała mi, na co ją stać, a czego nigdy nie doświadczyłem przez siedem lat naszego cudownego małżeństwa. A było ją stać na bardzo dużo i bardzo namiętnie. Od tamtej pory regularnie budziłem ją chwilę po północy.

Po trzech dniach byliśmy znani w całym hotelu, także dlatego, że w nocy nie używaliśmy klimatyzacji, a otwarte okna pozwalały odgłosom towarzyszącym naszym namiętnym zabawom zagłuszać szum morza. Mimo że bardzo się starałem, nikt nie miał do nas pretensji o zakłócanie ciszy nocnej. Gdy szedłem na plażę z kawą dla Darii, nieznane kobiety kłaniały mi się pierwsze i posyłały uśmiechy.

Ostatniego dnia kupiłem jej na pamiątkę u jubilera bransoletkę z delfinami ze złota w różnych odcieniach. Nosi ją do dziś. Prezent wręczyłem dopiero w samolocie, gdy już byliśmy nad chmurami, a za nami pozostał nie tylko hotel, plaża, ale i coś więcej. – Znów zacząłem zachwalać ciasteczka, chrupiąc jedno po drugim.

– I co? – nie wytrzymała Ela, gwałtownie odsuwając ode mnie talerz z makaronikami.

– I nic – odparłem najspokojniej w świecie, przełykając ostatni kęs. – Odwiozłem Darię do domu i wróciłem do Klagenfurtu wolny jak ptak. Wreszcie przestałem odczuwać tę toksyczna tęsknotę odbierającą mi sens życia bez Darii. Odkochałem się. Już nigdy więcej nie pojechaliśmy na wspólny urlop. Nadal spotykamy się kilka razy do roku. Nadal dostaję kartki na imieniny, urodziny i święta, chociaż od naszego rozwodu minęło więcej lat, niż byliśmy ze sobą.

– To wszystko? – spytała rozczarowana Ola, drapiąc się po karku.

178

– Nie, jest jeszcze jest jeden mały drobiazg. Gdy dwa lata później siedzieliśmy na jej balkonie i popijając kawę patrzyliśmy na samoloty kreślące na niebie białe drogowskazy do szczęścia, Daria powiedziała do mnie: „Wiesz, od naszego rozwodu minęło cztery lata. Wtedy wydawało mi się, że bycie samą jest genialnym pomysłem na życie, ale teraz wiem, że to był największy błąd, którego zawsze będę żałować. Ale i tak jesteś i pozostaniesz najbliższym mi człowiekiem na świecie”.

– Niestety, Dariu, zrozumiałaś to o dwa lata za późno. Dwa długie lata czekałem na jedno twoje słowo. Wtedy wystarczyłoby mi jedno twoje „chcę”, bym padł na kolana i ryczał ze szczęścia – wyznałem, patrząc bez żalu na samolot lecący na południe. – Koniec.

– To już koniec? A gdzie happy end? – spytała Ela. – A mnie się podoba ta historia – stwierdziła Ola. –

Rozumiem, że Daria nie wyszła za mąż, ani nie mieszka na stałe z żadnym facetem.

– Przez następne lata miała kilka przelotnych związków, przeżyła wielką miłość, ale jest sama i zawsze będzie sama. Dotarło do niej, że takiego faceta jak ja już nie spotka na swojej drodze…

– Ty się po prostu zemściłeś na niej za to, że nie chciała być z tobą. I to bardzo okrutnie – skomentowała Czarna, patrząc na mnie wyzywająco.

– Nie, Ildiko – odpowiedziałem, wytrzymując jej wzrok. – Miałabyś rację, gdybym nie kochał Darii i świadomie zaplanował zemstę. Los się na nas zemścił. Leciałem na Riwierę w nadziei, że te wakacje nas połączą. Chciałem ratować nasze małżeństwo. Okazało się, że odzyskałem wolność i równowagę psychiczną dopiero wtedy, gdy zrobiłem i dałem wszystko co możliwe, by mężczyzna dał kobiecie. Ale jednocześnie domknąłem figurę, jak mówią napaleni gestaltowcy.

– Zmieniło się twoje nastawienie do kobiet? – Ela zadała nieco głębsze pytanie.

179

– Do kobiet nie, ale do psychiki ludzkiej tak, szczególnie do mojej własnej – zażartowałem. – Po tym, co przeżyłem na własnej skórze, nie zgadzam się już z Maslowem, tym od piramidy potrzeb, że miłość nie jest powiązana z seksem. Chyba, że on za seks uważa tylko ruchy frykcyjne.

– Miłość to nie seks, a seks to nie miłość – zaprotestowała Blondyna. – Nie podoba mi się twoja historia i zakończenie bez happy endu. Lepiej skończmy ten temat. Opowiedz nam, jak spędziłeś ostatnie dwa dni bez nas.

– Byłem na Santorini. – I co tam odkryłeś oprócz cmentarzyska po wulkanie?

– zakpiła Ola, drapiąc się w lewy pośladek. – Coś niezwykle cennego! – broniłem Santorini jak

przewodnik oprowadzający po gruzach starożytnej budowli, który pragnie, aby turyści wyobrazili sobie, jak wyglądało miasto za czasów swojej świetności.

– Niby co? – nalegała kpiąco pryszczata, wciąż drapiąc się po karku.

– To, że nic nie muszę! – Rozdrażniła mnie tym swoim tonem. – Nawet odpowiadać na twoje pytania.

– Jasne, że nie musisz, bo nie jesteś do końca uczciwy wobec nas – wystartowała do mnie. – Gdy przyszedłeś dziś na śniadanie, to zachowywałeś się tak, jakbyś zamiast tęsknoty za nami przyniósł ze sobą wielką dziurę. Ważniejsza dla ciebie była jajecznica niż rozmowa z nami. Musiało się coś ważnego wydarzyć w twoim życiu, skoro nie przyszedłeś wczoraj na kolację.

Blondyna, która do tej pory zawsze strofowała Olę za jej zachowanie w stosunku do mnie, tym razem nie odezwała się. Widać było, że u nich też zaszła jakaś zmiana podczas mojej nieobecności. Zapadła cisza. Wszystkie trzy, jak jeden mąż, czekały na moją reakcję.

– Na Santorini nauczyłem się, że nic nie muszę. Nic. Zupełnie nic. Nie muszę wam nic mówić… – odrzekłem, udając rozdrażnienie, bo wiedziałem już, jak dokończę to zdanie.

180

Zmieniłem ton na łagodny, jakbym wyłączył wentylator dmuchający zimnym powietrzem w twarz. – To że nic nie muszę, znaczy również, że nie muszę nic przed wami ukrywać, że wszystko mogę chcieć. Chcę wam to opowiedzieć. Wczoraj bardzo chciałem się z wami spotkać, ale gdy wróciłem do hotelu, ogarnął mnie straszliwy smutek, melancholia, której nie byłem w stanie pokonać. Wyłem z żalu i nie mogłem przestać. Cały czas chodzi mi po głowie jedna myśl, której nie umiem się pozbyć: „Zmarnowałem swoje życie”.

– Czemu czujesz, że zmarnowałeś swoje życie, przecież nie jedna kobieta chciałaby być z tobą? – odezwała się Ela po namyśle. – Jesteś bardzo przystojnym i inteligentnym mężczyzną, jeśli tylko zechcesz, bez problemu znajdziesz sobie żonę, która będzie cię kochać do końca życia.

– Elu, od dawna wiem, że nie należę do najbrzydszych facetów, wiem również, jak reagują na mnie kobiety. Nie mam problemu z nawiązywaniem znajomości. Nie tu leżą moje deficyty. Zauważyłyście chyba, że nie przyjechałem tu na podryw, choćby po tym, ile czasu spędzam z wami – powiedziałem, a raczej zasygnalizowałem swój problem.

– I to nas właśnie ujęło, bo na początku miałyśmy cię za playboya polującego na łatwą zdobycz, ale ty nawet nie zwróciłeś uwagi na to, jak łatwo mogłeś poderwać kilka, a nawet kilkanaście wczasowiczek robiących do ciebie słodkie oczy – odezwała się Ildiko.

– Masz na myśli tę Niemkę, która zaprosiła mnie do białego walca? – zainteresowałem się.

– Tę i ze dwadzieścia innych – potwierdziła Ildiko. – Jakie inne? – zdziwiłem się jak miss świata w chwili

ogłaszania wyników. – Jakie dwadzieścia? Żadnych innych nie zauważyłem.

– Mamo! – Tym razem Ildiko zdziwiła się jak klient banku, który nie zauważył świeżo umytych szklanych drzwi i walnął w nie głową. – Ty masz rację! To jednak prawda, co

181

nam opowiadałaś, że faceci rzeczywiście nie widzą, jak kobiety na nich reagują i jak ich podrywają.

– Faceci dużo nie widzą, to prawda, i jestem przekonana, że Edwin nie ma pojęcia, ile kobiet obserwuje go łakomym wzrokiem, kiedy nakłada sobie jajecznicę – potwierdziła Ela.

– Są takie? – dziwiłem się dalej. – Naprawdę? No to rzeczywiście jestem ślepy, bo żadnej nie zauważyłem.

– Nie dość, że wy, mężczyźni, nie zauważacie, naszych zachowań mających wam ułatwić nawiązanie znajomości, to jeszcze wam się wydaje, że my, kobiety, nie dostrzegamy waszych nastrojów, a one są dla nas bardziej widoczne niż garnitury, które nosicie – tłumaczyła mi Ela. – A teraz powiedz wreszcie, czego ci w życiu brakuje.

– Wczoraj uświadomiłem sobie, że nigdy nie będę miał tego szczęścia, żeby patrzeć, jak dorasta moje dziecko – wyznałem. – Nigdy już nie usłyszę słowa „tato”… – Łzy ciekły mi po policzkach. Nie potrafiłem ich powstrzymać, ale natychmiast otarłem je rękawem. – Tamtego wieczoru, gdy mówiłyście do Eli „mamusiu”, po raz pierwszy poczułem, że zmarnowałem życie i też się rozbeczałem, kiedy wy poszłyście do łazienki. Od czterech dni nie potrafię sobie z tym poradzić. To wciąż powraca…

– Przecież mógłbyś jeszcze założyć rodzinę i mieć dzieci z jakąś młodszą kobietą. – Ela próbowała mnie pocieszyć.

– Zastanawiałem się nad tym, ale ja tego nie chcę, bo potraktowałbym ją jak narzędzie do produkcji upragnionego dziecka. I jeszcze jedno… – dodałem to najważniejsze: – Takie dziecko nie byłoby owocem miłości, ale mojego wyrachowania, nie mógłbym mu dać uczucia powiązanego z całkowitą akceptacją, jakiego potrzebuje mały człowiek, żeby się rozwijać. Zresztą jestem za stary, żeby grać z nim w piłkę nadmuchanym balonem, rzucać śnieżkami, zjeżdżać na sankach.

182

– Dlaczego ty i Daria nie mieliście dzieci? – zapytała Ola i znów podrapała się po pośladku.

– Bo ona nie chciała… Gdybyśmy wtedy spłodzili dziecko, to dziś byłoby niewiele młodsze od Oli. Myślę, że dlatego tak do was przylgnąłem i tak się cudownie czułem przez te kilka dni z wami. Brak mi dziecka, taka jest prawda. Jakoś muszę… Cofam słowo muszę, bo nic nie muszę… Jakoś sobie poradzę z tym problemem.

– Chyba rzeczywiście niewiele możemy ci poradzić. – Ela dziwnie szybko zgodziła się z moim punktem widzenia i zmieniła temat, żeby mi poprawić humor. – Pewnie masz ze sobą jakieś książki. Czy może jest wśród nich jakaś napisana po polsku?

– Tak, mam kilka. A czemu pytasz? Chcesz pożyczyć? – zainteresowałem się.

– Bardzo chętnie, po południu poczytałabym trochę po polsku, opalając się nad basenem, o ile nie jest to jakieś naukowe dzieło o cybernetyce i o ile przestanie padać – odpowiedziała Ela.

– Nie, to nie jest rozprawa naukowa. Mam coś, co cię na pewno zainteresuje – odrzekłem radośnie, wstając z fotela. – Zaraz ci przyniosę.

– Super – zgodziła się, nie zatrzymując mnie. – Mamo, nie wyganiaj gościa, to nie wypada –

zaprotestowała Ildiko, dla której bon ton zawsze był najważniejszy.

– Nie wyganiam – zdecydowanie odpowiedziała Ela. – Będę za cztery minuty – obiecałem, zamykając drzwi.

Cieszyłem się, że mogę coś dla niej zrobić. Prosząc mnie o taki drobiazg, dała dowód swojej przyjaźni, pozwalała mi poczuć się lepiej, kiedy spełniałem ten dobry uczynek.

183

Prawdziwych przyjaciół nigdy za wiele Wróciłem po trzech minutach, niosąc Jorge Bucaya

Kochać z otwartymi oczami. W czasie mojej nieobecności dziewczyny umyły filiżanki i dołożyły makaroników. Gdy wszedłem, od razu dopadła do mnie Ola i wyrwała mi książkę.

– Czy książka ta - zainteresowała się Ruda i podrapała po karku - to ciekawa książka?

– Tak. Bucay opisuje, jak można stworzyć szczęśliwy związek. – Odrzekłem.

– A czy książka ta - zapytała Ildiko - to trudna jest do zrozumienia?

– Nie – odrzekłem wesoło. – Jest bardzo łatwa w czytaniu, ma dużo dialogów, jest to rozmowa dwóch terapeutów rodzinnych.

– Czy książka ta - znów spytała Ildiko - to romans? – Nie – roześmiałem się. Czułem, jak narasta we mnie

niewytłumaczalna radość. – Chociaż jest w niej wątek miłosny. – Czy książka ta - Ola najwyraźniej chciała się

dowiedzieć, jak kochać z otwartymi oczami - to jest dostępna w księgarniach?

– Chyba tak, dopiero co się ukazała w Polsce, dostałem ją od znajomego kilka dni przed odlotem. – Z każdym ich pytaniem mój humor się poprawiał, właściwie bez wyraźnego powodu.

– Czy książka ta to twoja ulubiona lektura? - zmartwiła się Ildiko. Najwyraźniej chciałaby ją mieć na własność.

– Chętnie ją wam podaruję na pamiątkę. – Czułem się szczęśliwy, mogąc im i jej dać coś, co sprawi im radość.

– Czy książka ta to mogłaby być jednocześnie prezentem dla mnie? - zapytała Ola.

– Oczywiście, dla was obu. – Promieniałem ze szczęścia, mój zły humor rozproszył się jak mgła ogrzana złocistymi promieniami słońca.

184

– Czy książka ta to mogłaby być z dedykacją dla nas obu? – spytały dziewczyny zgodnym choć niegramatycznym chórkiem. Ola podała mi książkę, a Ildiko długopis.

Kochanym dzieciom, Ildiko i Aleksandrze, tata

Edwin. Malta 2007 – napisałem na pierwszej stronie krótki tekst, jaki mi przyszedł do głowy. Czułem się tak szczęśliwy, jakbym wygrał milion dolarów.

– A teraz proponuję przerwę obiadową – rzuciłem wesoło.

– Jesteś głodny? – odezwała się Ela, która cały czas milczała.

– Nie, ja nie wykupiłem obiadów, ale wiem, że wy jadacie w południe.

– My nie musimy – odrzekła Elżbieta. – Jasne, że nic nie musicie. Żaden człowiek nic nie musi

– przyłapałem się na tym, że już chciałem zrobić wykład o znaczeniu kilku czasowników modalnych usłyszany poprzedniego dnia. – Ja jednak proszę was o przerwę, chcę się spakować i nie myśleć już o tym, rozmawiając z wami – podałem pierwszy lepszy pretekst, jaki mi przyszedł do głowy.

– Już jutro wyjeżdżasz? – jęknęła Ela. – Niestety tak. O czwartej rano mam być w recepcji

razem z bagażami. – Szkoda. Zanudzimy się tu bez ciebie – dodała Ildiko. – Może kiedyś, gdy będziesz w okolicach Pireusu,

wpadniesz nas odwiedzić? Chętnie pokażemy ci Meteora, a może nawet zrobilibyśmy wycieczkę na Olimp? – rozmarzyła się Elżbieta, i sięgnęła po książkę, żeby przeczytać moją dedykację.

– Jak to? – zdziwiłem się. – No co się dziwisz? – zacytowała Jasminum Ola. – Przecież ustaliliśmy przedwczoraj, że gotowe jesteście

na szczerość tylko pod warunkiem, że nigdy się nie spotkamy – przypomniałem.

185

– Co było, a nie jest, nie pisze się w rejestr – stwierdziła filozoficznie Ildiko.

– Wydawałoby się, stary chłop, a nie wie o podstawowej cesze kobiet: la donna e mobile – zakpiła ze mnie Ruda.

– To wy chcecie się ze mną kontaktować? – nie mogłem wyjść z podziwu. – Ty, Elu, też? Po co?

– Prawdziwych przyjaciół nigdy za wiele – odparła i roześmiała się tak serdecznie, jak jeszcze nigdy dotąd.

– Lecę się pakować i wracam do was za godzinę – powiedziałem, wychodząc z pyskiem uśmiechniętym jak równik na globusie.

– Tylko uważaj na druty – krzyknęła za mną Oleńka.

186

Rozmowa z dzieckiem jest fascynująca Zupełnie nie pojmowałem tego, co się stało. Nagle

dookoła mnie pojawili się życzliwi ludzie, i to zupełnie obcy. Nie interesowało ich moje wykształcenie, pozycja ani stan konta. Mijając sprzątaczkę, powiedziałem „dzień dobry” i uśmiechnąłem się, a ona pomachała mi ręką, jakby moje zachowanie było zupełnie naturalne.

Zbiegłem, pogwizdując, do hotelowego jubilera i kupiłem trzy delfinki, jeden większy i dwa malutkie. Wróciłem na górę, szybko spakowałem do walizki brudne rzeczy i nieprzeczytane książki, które przed chwilą rozrzuciłem na łóżku, szukając Bucaya. Na wierzchu została tylko pidżama i szczoteczka do zębów.

Zabrałem dyktafon. Pomyślałem, że to trochę nie wypada nagrywać bez uprzedzenia, ale szybko zagłuszyłem wyrzuty sumienia pięcioma odpowiedziami:

1. Tak chcę nagrać. 2. Tak, chcę mieć pamiątkę. 3. Nie, to może stworzyć konflikt. 4. Tak, czuję się z tym dobrze. 5. Nie, to nie chroni mojego poczucia wartości. Wypadło trzy razy „tak”, więc włożyłem do dyktafonu

nowe baterie. Na szczęście wypadło trzy razy „tak”. Żałowałem, że nie wziąłem go rano, bo chętnie bym się dowiedział, co mówiły w czasie mojej krótkiej nieobecności, kiedy poszedłem po książkę.

Tę rozmowę, trochę niewyraźną, bo mikrofon trzymałem w kieszeni, przesłuchiwałem potem kilkanaście, albo kilkadziesiąt razy.

I … I dopiero po paru dniach, domyśliłem się, co mówiły i

co zaplanowały, myjąc filiżanki, gdy ja szukałem książki

187

Bucaya w swoim pokoju… Zrozumiałem, czemu byłem taki szczęśliwy, wpisując dedykację!

One są genialne! Czasem się tak zdarza, że rozmowa z dzieckiem jest

bardziej fascynująca niż najciekawsze wykłady światowej sławy profesorów z Harvardu.

188

Przytulenie mówi więcej niż tysiąc obrazów Wychodząc z windy, włączyłem dyktafon i ukryłem go

w kieszeni. W pokoju była tylko pryszczata Ola. – Gdzie są dziewczyny? Kąpią się? – spytałem radośnie,

ustawiając na stole trzy słoniki z trąbami do góry. – Tak, poszły na basen – spokojnym głosem, jakby to

było zupełnie naturalne, odrzekła Ola, ale jej pryszcze mówiły coś innego. – Chcesz kawy?

– To może przyjdę później… – Poczułem się lekko olany i wystawiony do wiatru.

– Jeśli interesuje cię tylko Ela, to przyjdź później, ale możesz poczekać, aż wróci, a ja w tym czasie będę cię zabawiała rozmową… – uśmiechnęła się dziwnie.

– Czy coś insynuujesz? – Jej uśmieszek trochę mnie zirytował.

– Czyżby moja mama ci się nie podobała? – spytała, akcentując ostatnie słowo.

– Oczywiście, że jest piękną kobietą… – O tym właśnie mówię, widzisz w niej kobietę – rzekła

z wyraźnym żalem. – Ale nie w taki sposób, jak myślisz. – Moje

rozdrażnienie było już widoczne gołym okiem. – Teraz to ty próbujesz mi wmówić, co ja myślę, a ja nie

myślę, ja tylko obserwuję – powiedziała ze smutkiem. – Co obserwujesz? – No choćby te trzy słoniki. Jeden jest większy i na

pewno właśnie on jest dla Eli. – Zgadłaś. Nic dziwnego, Ela jest największa. – Mylisz się, jestem wyższa od mamy. Jeden ze słoni nie

bez powodu jest co najmniej dwa razy większy niż pozostałe. – Spostrzegawcza jesteś – przyznałem, zastanawiając

się, czy aby nie popełniam faux-pas.

189

– Trudno tego nie zauważyć. – Uśmieszek nie znikał z jej twarzy.

– A co jeszcze zauważyłaś? – przeszedłem do ataku. – To, jak na nią patrzysz. – Niby jak patrzę? – spróbowałem udać zdziwienie. – Pożerasz ja wzrokiem, kiedy ona tego nie widzi. – Przesadzasz, po prostu lubię patrzeć na piękne kobiety

– zacząłem się tłumaczyć, czując, jak palę cegłę. – Dokładnie to powiedziałam przed chwilą –

stwierdziła. – I co z tego wynika? – spytałem, zdając sobie sprawę,

że smarkula odkryła mój sekret i za chwilę bezczelnie mnie spyta, czy się zabujałem w Elżbiecie.

– Że mam piękną matkę, za którą oglądają się faceci. Też bym chciała za dwadzieścia pięć lat być taka piękna jak mama.

– Przecież jesteś piękną kobietą – odrzekłem z przekonaniem.

– To miło, że chcesz mnie pocieszyć, ale ja wiem, że to nie prawda. Mam oczy i widzę, jak wyglądam.

– Jak wyglądasz? – zdziwiłem się, ciągle nie rozumiejąc, o co chodzi.

– Okropnie, po prostu okropnie… – Jej oczy zaszły łzami. W tej chwili dotarło do mnie, że to nie jest sąd nad moim źle ukrywanym zainteresowaniem Elą.

– Przesadzasz – spróbowałem załagodzić sytuację. – Wcale nie przesadzam! Mam lustro! – To był żal, że

Bóg nie dał jej blond czuprynki, ale nie poskąpił za to trądziku, bezskutecznie maskowanego pudrem.

– Chodź! – Złapałem Rudzielca za nadgarstek i pociągnąłem do przedpokoju, gdzie stała szafa z ogromnym lustrem. – Co widzisz? – spytałem.

– Maszkarę – wyszeptała cichutko, odwracając wzrok ze wstrętem, jakby zobaczyła rozdeptaną ropuchę.

– Masz rację, a wiesz, czemu tak jest?

190

– Bo jestem potwornie brzydka! – Próbowała uciec, ale złapałem ją w pół i przyciągnąłem do lustra.

– Widzisz w lustrze potwora dlatego, że jesteś kobietą i patrzysz na siebie jak kobieta na kobietę. Gdybyś była narcyzem albo chociaż lesbijką, to miałabyś szansę, aby się sobie podobać, ale ty niestety jesteś normalna. Popatrz na siebie oczami mężczyzny, a zobaczysz całkiem kogoś innego.

– Niby kogo?– zdziwiła się. – Zobaczysz przepiękną dziewczynę, która staje się

kobietą – powiedziałem szczerze. – Kpisz sobie ze mnie? – Nie! – zaprzeczyłem tak zdecydowanie, jakby mnie

zapytano, czy chcę być kobietą. – Jak się mogą podobać takie pryszcze? – Krosty mi się nie podobają – przyznałem bez ogródek.

– Ty mi się podobasz! Masz pryszcze, i to niemało, ale one nie są tobą, a ty nie jesteś nimi.

– Ale ja je mam… – Ola była bliska płaczu. – Wiesz, jak wyglądałaby najpiękniejsza kobieta świata

ubrana w worek po kartoflach? – No jak? – spytała zdezorientowana. – Wyglądałaby,

jak najpiękniejsza kobieta świata ubrana w worek po kartoflach. Ona nie stałaby się workiem, ani worek nie stałby się nią. Dalej byłaby najpiękniejszą kobietą świata. Tak samo jest z tobą. Co prawda masz oczy i widzisz, ale nic nie dostrzegasz. Antoine de Saint-Exupéry napisał w Małym księciu: „Patrz sercem, bo najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”.

– Wiem, czytałam, ale co z tego, skoro jestem potwornie brzydka? – upierała się.

– Odziedziczyłaś po swojej mamie to, co w niej najpiękniejsze, a na dodatek dostałaś od losu rysy swojego taty. Wyszła z tego tak zachwycająca mieszanka, że prawdziwemu mężczyźnie aż zapiera dech w płucach. Jesteś niezwykle piękną kobietą! – powiedziałem z zachwytem.

191

– Ślicznie kłamiesz, chciałabym, żeby to była prawda, ale nie jestem w stanie uwierzyć.

– W to co mówię nie uwierzysz tak długo, dopóki nie popatrzysz na siebie oczami faceta.

– Czyli nigdy, bo nikt nie jest w stanie nawet rozmawiać ze mną bez wstrętu. – Łzy ciekły jej po pryszczach.

– No, ale kiedyś ten trądzik się skończy – próbowałem ją pocieszyć, najlepiej jak umiałem.

– On się nigdy nie skończy! – powiedziała z rozpaczą w głosie.

– Możliwe, że nigdy, ale jest też możliwe, że któregoś pochmurnego dnia dostrzeżesz w młodych męskich oczach zachwyt podobny do mojego i kiedy go zaakceptujesz, staniesz się rasową kobietą. – Użyłem dwuznaczności, aby wyobraziła sobie faceta, który ją zaakceptuje.

– To niemożliwe, żeby ktoś się zachwycił krostami, wystarczy, jeżeli się nie odwróci na mój widok. – Zauważyłem, że jej trądzik, w miarę jak ją próbowałem pocieszać, tracił jednak swoją żywą barwę.

– Może szukasz chłopaka wśród niewłaściwych facetów? – Przyszedł mi do głowy szatański pomysł. – Przecież na świecie pełno jest również zboczeńców, których podniecają obrzydliwie wyglądające dziewczyny. Jeśli chcesz znaleźć odpowiedniego partnera, to zamiast tuszować krosty pomaluj je tuszem, bo są za mało widoczne.

– Co masz na myśli? – Myślę, że mogłabyś je ponumerować i urządzać

konkursy na najokropniejszą krostę. Mogłabyś na przykład każdą z nich pomalować na czarno, albo jeszcze lepiej, dookoła każdej narysować kółko z ogonkiem, żeby wyglądały jak czarne plemniki. Wtedy już z daleka budziłyby obrzydzenie i każdy normalny facet mógłby puścić pawia na twój widok. A ten, który by się nie zrzygał, chyba byłby zboczony, czyli stałby się dla ciebie odpowiednim kandydatem.

192

– Masz jeszcze jakiś pomysł? – spytała zdezorientowana tym wygłupem.

– Mogłabyś też pojechać do Birmy i pracować wśród trędowatych, tam uznaliby cię za najpiękniejszą trędowatą…

– Myślałam już o tym… – przyznała, gryząc się w język.

– Masz rację, to nie jest dobry pomysł, tam nie wyróżniałabyś się taką wstrętną facjatą jak tu. A te krosty to ty masz na całym ciele?

– Nie, tylko na twarzy – odpowiedziała potulnie. – No to mogę cię pocieszyć. Przecież twarz możesz

sobie przykryć gazetą, bo dla faceta i tak jest ważniejsze to, co masz miedzy nogami. – Czułem, że albo zaraz utonę w tym bagnie, które robię, albo złapię w końcu grunt pod nogami.

– Kpisz sobie ze mnie, i to w żywe oczy! – Jej wściekłość doszła do zenitu.

– Raczej w żywe krosty, bo powinnaś pójść na kolanach do kościoła i zapalić największą gromnicę z wdzięczności, że masz krosty. Dzięki nim nie widać tych twoich ohydnych piegów. Bez krost byłabyś ostatnią piegowatą maszkarą.

– Ja wcale nie jestem taka brzydka! – krzyknęła, jakby miała skoczyć na bangle z mostu w Alpach.

– No to stań przed lustrem i popatrz na siebie. – Ucieszyło mnie, że wreszcie moja stopa namacała grunt, a ona zaczęła bronić swojej urody. – Czy jest na świecie jakiś facet, który nie jest niewidomy, a byłby gotów cię zabrać na spacer?

– Oczywiście, że tak! – broniła się dalej – I uważasz, że by go nie zemdliło na twój widok?

Otwórz oczy i popatrz tak, jak facet patrzy na ciebie. – No, wcale nie jestem taka zła. Mam całkiem zgrabną

sylwetkę. – Po raz trzeci stanęła we własnej obronie. – Ale za małe cycki. – Wcale nie takie małe! – No to za krótkie nogi – piętrzyłem zarzuty. – Nieprawda, są całkiem ładne i długie.

193

– Ale te piegi są ohydne! – Obrałem ryzykowną, lecz najkrótszą drogę.

– Większość Irlandczyków ma piegi i im to nie przeszkadza – zaczęła szukać faktów, a nie tylko zaprzeczać.

– No bo może są inteligentni, a ty nie. – A właśnie, że jestem inteligentna! W teście miałam

ponad 140 IQ. – I co z tego, skoro masz krosty wielkie jak srebrne

dolarówki – zbagatelizowałem jej inteligencję. – Żaden normalny facet nie może na nie patrzyć, żeby się nie porzygać.

– Sam jesteś nienormalny! Te pryszcze wcale nie są takie straszne. Wielu jest mądrych chłopaków, którzy są gotowi nie tylko patrzeć, ale nawet mnie pocałować. – Ta jej odpowiedź była już moim siódmym zwycięstwem.

– Oszukujesz! Nie ma takiego na świecie! – A właśnie, że jest! – Kłamiesz! – Jeszcze jeden gwóźdź i skrzynia ze

skarbem się otworzy. – Nie kłamię! – No to kto niby? – Choćby ten Grek z pirackiej wycieczki. On mi

powiedział, że jestem piękna. – Grecy nie znają się na kobietach, zresztą on miał tak

grube okulary jak denka od butelki i pewnie nic nie widział. – Udawałem, że nie wiem, o kogo chodzi.

– On wcale nie miał okularów. – Aha, wiem, mówisz o tym kurduplu w obwisłych

bokserkach… – przypominałem sobie chłopaków, których widziałem na statku pirackim.

– Nie, mówię o tym wysokim czarnym, co wygrał konkurs nurkowania. – Jej oczy błyszczały.

– Ten półgłówek, co nie skończył żadnej szkoły? – On teraz robi maturę i będzie studiował fizykę. On nie

jest żadnym półgłówkiem, to ty jesteś głupi i ślepy. On potrafił we mnie dostrzec piękną kobietę – powtórzyła moje słowa.

194

– Może zlitował się nad tobą i skłamał, żeby Bóg zaliczył mu dobry uczynek. – Nie dawałem za wygraną, bo cały czas wyglądała jak napompowany balonik.

– Jemu wierzę, a nie tobie! – zawołała, pewna, że to ja ją oskarżam o brak urody, a nie ona siebie.

– Gdyby to była prawda, to normalny facet nie odpuściłby ładnej dziewczynie i przynajmniej próbowałby ją pocałować, a nie kłamał pięknymi słówkami w żywe oczy.

– A właśnie, że on mnie pocałował… wtedy na statku… – przyznała się.

– No i co z tego, skoro już dawno zapomniał o tobie. – A właśnie że nie, codziennie przysyła mi esemesy i

chce się ze mną spotkać, kiedy wrócimy do Aten. Nawet zaprosił mnie na studniówkę.

– Masz nadzieję, że mama pozwoli ci pojechać? – spytałem zaciekawiony, czy wie, co mówi.

– O Boże! – krzyknęła. Raptem uszło z niej powietrze jak z przedziurawionej opony. – Błagam, nie mów mamie.

– O czym? – Strugałem z siebie durnia. – Myślisz, że mama tego nie widzi?

– A co, myślisz, że zauważyła? – Była przerażona. – Oczywiście, że zauważyła, bo tego nie da się nie

zauważyć. Masz to wypisane w gwiazdozbiorach krost, można z nich czytać jak z gwiazd i wcale nie trzeba być astrologiem.

– Co można czytać? – Jej przerażenie, że Jeszcze Większa Tajemnica wyjdzie na jaw, sięgnęło zenitu.

– To, że jesteś po uszy zakochana – wyjawiłem sedno sprawy. – To, że przeżywasz swoją pierwszą miłość!

– A jak to można wyczytać z moich krost? – Gdy jej sekret przestał być Wielką Tajemnicą, obudziła się w niej ciekawość.

– Po wyglądzie. Wcześniej rozdrapywałaś wszystkie, a teraz rozdrapujesz tylko cztery, jedną nad prawym łukiem brwiowym, drugą pod lewą wargą

– A trzecią i czwartą gdzie?

195

– Trzecią na karku… – Widziałem przed południem, jak drapie się po karku.

– A czwartą? – zapytała przekornie, przekonana, że na pewno tego nie wiem.

– W miejscu zazwyczaj niewidocznym, czyli na lewym pośladku… – mściłem się za jej przedpołudniową kpinę z tego, że nie dostrzegam rozanielonych oczu kobiet wpatrzonych we mnie nakładającego jajecznicę na talerz.

– Skąd ty to wszystko wiesz? – Patrzyła na mnie jak na jasnowidza.

– Bo też bywałem zakochany… – Zrobiłem niewinną minę kota z filmu Shrek 2.

– Ale ty jesteś facetem, a faceci nic nie widzą! – Przede wszystkim jestem człowiekiem zdolnym do

kochania. – Faceci kochają inaczej? – W gruncie rzeczy, w środku, tam w głębi, w samym

jądrze osobowości mężczyzna wcale nie różni się od kobiety – wyznałem moje podejście do uczuć. – Nasza dusza nie ma płci. Zupełnie inaczej jest z naszymi rolami społecznymi i potrzebami. Często się zdarza, że mylimy jedno z drugim, a to powoduje wiele nieporozumień. Kochając, dajemy to, co sami chcielibyśmy otrzymać, a nie to, co drugiej osobie jest potrzebne do bycia szczęśliwą i do osiągnięcia pełni życia. My, faceci, różnimy się od kobiet nie tylko budową fizyczną, ale przede wszystkim sposobem funkcjonowania. Ale nie różnimy się od was emocjami, potrafimy tak samo przeżywać miłość, radość, smutek i inne uczucia. Niestety w większości przypadków jesteśmy skażeni bzdurnymi poglądami i bajkami, jakimi karmiono nas w dzieciństwie. Rodzice, nauczyciele, księża zamiast rozbudzać naszą ciekawość umożliwiającą poznanie, jak funkcjonuje druga osoba, przekazują nam jedynie bzdury, których nauczyli się od swoich rodziców, nauczycieli i księży. Tak jest od pokoleń, a nawet jeszcze gorzej, bo

196

przekonania budowane na bzdurach tworzą nowe, jeszcze bardziej bzdurne poglądy, a one są przekazywane dalej…

– Ale przecież zdarzają się szczęśliwe związki? – Broniła prawa człowieka do szczęścia i miłości.

– Genialnie to zauważyłaś. To co mogłoby być regułą, stało się w naszej cywilizacji wyjątkiem. Większość kobiet nawet nie ma zielonego pojęcia, co facetowi jest najbardziej potrzebne do szczęścia.

– Ja wiem – stwierdziła z przekonaniem, z jakim zdolny uczeń odpowiada na banalnie proste pytanie nauczyciela.

– No to powiedz. – Byłem pewien, że tak jak większość kobiet wymieni seks.

– Podziw i sukcesy! – Skąd to wiesz? – spytałem ze zdziwieniem, jakim

nauczyciel obdarza ucznia znającego nieprzerabiany jeszcze temat lekcji.

– Od babci – odrzekła z dumą ucznia cytującego noblistę.

– Mamy Elżbiety? – Nie, od drugiej babci, mamy mojego taty. – Babcia uczyła cię, jak postępować z mężczyznami? –

Nie mogłem uwierzyć, że są jeszcze na świecie tak mądre kobiety, które przekazują swoim wnuczkom podstawowe prawdy o życiu.

– Nie, babcia uważała mnie za smarkulę, ale któregoś dnia, tuż przed śmiercią, uczyła moją mamę, a w każdym razie próbowała ją uczyć – zakończyła ze smutkiem.

– A ty podsłuchiwałaś pod drzwiami? – Nie, ja byłam tłumaczem tej rozmowy. – Jak to było? – zainteresowałem się jak geolog

znajdujący ślady bogatego złoża złota. – Opowiedz. – Po prostu, któregoś dnia babcia powiedziała mi, że

chce porozmawiać z moją mamą, a ponieważ znała tylko grecki, ja miałam tłumaczyć na polski – odparła, jakby to była rzecz naturalna w każdej rodzinie.

197

– Czemu babcia nie skorzystała z pomocy swojego syna, Stawrosa?

– Powiedziała, że to jest rozmowa między kobietami. – A po chwili zastanowienia dodała: – Ale myślę, że powód był zupełnie inny. Babcia była bardzo bezpośrednia w swoich wypowiedziach. Nie liczyła się ze zdaniem innych ludzi, co często doprowadzało do kłótni. Już wcześniej zauważyłam, że tata nie zawsze tłumaczył mamie dokładnie to, co mówiła babcia, a czasami nawet przekręcał jej słowa, jakby chciał załagodzić sytuację.

– To babcia była złośliwą staruchą? – Zafascynowała mnie ta historia.

– O nie! Nigdy nie wydawała mi się złośliwa. Była szczera i otwarta. Mówiła to, co myśli. Chyba nawet nie była taka stara, za jaką wtedy ją uważałam. Miała sześćdziesiąt cztery lata, kiedy umarła.

– Po prostu była prostą kobietą bez wykształcenia – podsumowałem krótko.

– Tak, masz rację – potwierdziła, wstydząc się babci i jednocześnie broniąc jej honoru. – Nie miała wykształcenia, bo poświęciła życie na wychowanie pięciu synów. Ale dziś wiem, że była niezwykle mądrą kobietą.

– Coś pamiętasz z tej niezwykłej rozmowy? – Niewiele i zarazem bardzo dużo... – Powiesz wreszcie, co powiedziała twoja babcia, czy

jak Agata Christe chcesz budować napięcie? – Zaczynała mnie zżerać coraz większa ciekawość.

– A ciekawi cię to? – Jasne, jak słońce nad pustynią Gobi! – potwierdziłem. – Wolisz skróconą wersję czy całą historię. – Wolę całą, ale bez słowa wstępnego, prologu, uwag

tłumacza i noty redakcyjnej, bo te już znam – próbowałem nakierować ją na sedno sprawy. – Wprawdzie wątpię, czy będziesz umiała przedstawić mi taką opowieść...

– Spróbuję.

198

– Nie próbuj nawet, bo ci nie wyjdzie. – Skąd wiesz? – Pani w szkole pyta Jasia: „Odrobiłeś pracę domową?”

Chłopczyk odpowiada: „Próbowałem”. Jak typujesz: zrobił czy nie? – powtórzyłem historię zasłyszaną od Arnolda

– No, wynika z tego, że raczej nie – przyznała logicznie. – Nauczycielka zadaje mu następne pytanie: „A zrobisz

na jutro?” Jasio odpowiada: „Spróbuję”. Jak duża jest szansa, że zrobi? Jak uważasz?

– Niewielka – przyznała. – Dokładnie tak samo oceniam swoją szansę, że

wysłucham opowieści o rozmowie z babcią z pominięciem didaskaliów – parsknąłem śmiechem.

– Świnia! – Roześmiała się jeszcze głośniej ode mnie. – Świnia to właśnie jest twój pierwszy komentarz. – Dobra, i tak z tobą nie wygram – Słuszna uwaga, czyli drugi komentarz, a za chwilę

będzie trzeci. – Przewidywałem jak jasnowidz czytający przyszłość z brudnych kart.

– Dobra, już zaczynam tę opowieść. – Zmarszczyła czoło, bo chyba dotarło do niej, że to zdanie też jest komentarzem. – Babcia zażądała ode mnie, żebym tłumaczyła słowo w słowo to, co będzie mówić mamie, niezależnie jak nieprzyjemna albo zaskakująca będzie ta rozmowa. Kazała mi przyrzec, że będę dosłownie przekładać na grecki odpowiedzi mamy, nie łagodzić ich, bo, jak stwierdziła, wygładzanie tylko powoduje nieporozumienia.

– A czemu nie poprosiła o to Ildiko? – Chciała, żebym to ja była tłumaczem, po pierwsze

dlatego, że byłam znana z niewyparzonej buzi. O drugim powodzie powiem za chwilę.

– Dobrze, poczekam – rzekłem, sadowiąc się wygodnie w fotelu. – Wracaj do tematu. Siedzicie we trójkę przy stole w kuchni u babci...

199

– Na piecu smażyły się pomidory, przygotowywane na święto, pachniało skórką pomarańczową… – rozpoczęła wreszcie. – Najpierw babcia zapytała, czy moja mama zgodzi się, żebym to ja była tłumaczem, bo chce z nią porozmawiać jak kobieta z kobietą. Mama się zgodziła, przekonana, że rozmowa będzie dla niej miła.

– Rozumiem, że nie była… – przerwałem i zatknąłem sobie dłonią usta na znak, że już będę milczał.

– Babcia zaczęła tak: „Jestem starą kobietą i wiem, że niedługo nadejdzie mój czas, ale zanim odejdę w spokoju, chcę ci powiedzieć kilka ważnych rzeczy”. Oczywiście moja mama natychmiast kurtuazyjnie zaprotestowała, uśmiechając się do teściowej i nawijając, że teściowa jest jeszcze młoda. Babcia, nie czekając na moje tłumaczenie, przerwała jej w pół słowa stanowczym: „SŁUCHAJ MNIE!” Mama zamilkła, a babcia natychmiast po moim tłumaczeniu następne zdanie wypowiedziała tym samym tonem: „TY NIE JESTEŚ DOBRĄ ŻONĄ DLA MOJEGO SYNA” i poczekała, aż przetłumaczę. Mama zaczerwieniła się i prawie natychmiast weszła w stan świętego oburzenia: „Jak to nie? Robię, co tylko mogę, żeby mu stworzyć dom i rodzinę. Piorę, prasuję, sprzątam, gotuję, spełniam wszystkie obowiązki małżeńskie”. Przetłumaczyłam, a matka ciągnęła dalej: „Poświeciłam mu najpiękniejsze lata swojego życia, mieszkam gdzieś z dala od cywilizacji, na jakiejś wsi zabitej dechami, bez dostępu do kultury. Gdyby nie Internet, już dawno bym zwariowała”. Przetłumaczyłam, ale babcia milczała.

– Twój wspaniały syn – mówiła mama – wcale nie jest taki wspaniały, jak ci się wydaje. Żadna kobieta nie byłaby z nim szczęśliwa. Ja go kochałam ponad wszystko i wszystko mu poświęciłam, a nic nie dostałam w zamian. On w ogóle mnie nie szanuje i nie kocha. Cały czas czuję się samotna jak palec. Na początku obiecywał złote góry, opowiadał, jak tu w Grecji jest pięknie, jaka będę szczęśliwa, bogata, jakie będę miała cudowne życie, i nic się nie spełniło. Nie mam nic i żadnych

200

perspektyw, że kiedykolwiek coś się zmieni. Zestarzałam się, zbrzydłam, ręce mam zniszczone od ciągłego prania, jak wieśniaczka, i w ogóle nie czuje się kochana. Twój syn traktuje mnie, jakbym była jego własnością, wołem roboczym. Widzi, że nie jestem szczęśliwa, i nic nie robi, żeby było lepiej. A przecież tysiące razy mu powtarzałam, że nie możemy tak dalej żyć. Setki razy mu mówiłam, że jestem nieszczęśliwa, a on nic nie zrobił, żeby było lepiej. Palcem w bucie nie kiwnął, aby coś się zmieniło na lepsze. Nawet przestał mi mówić, że mnie kocha. Ciągle tylko ucieka do swojej tawerny, siedzi tam z kumplami przy winie i wraca nad ranem pijany. Nic z niego nie mam. My już nawet ze sobą nie sypiamy.

– Czy mój syn cię bije? Czy kiedykolwiek cię uderzył? – spytała babka z wyraźną troską w głosie.

– Nie. Nigdy! – oburzyła się mama. – Niechby tylko spróbował, to bym go chyba zabiła!

– To dobrze, bo tylko tego się obawiałam, że on cię nie szanuje – zamruczała pod nosem. – A za co ty podziwiasz Stawrosa?

– A niby za co mam go podziwiać. Za to, że nic nie robi, żeby było lepiej? Od lat nawet palcem nie kiwnął, żeby cokolwiek naprawić miedzy nami.

– A kiedy braliście ślub, to go podziwiałaś? – zainteresowała się babka.

– Tak – potwierdziła mama. – Wtedy miałam powody. Wtedy dbał o mnie, troszczył się, miał fantazję, starał się, mówił, że mnie kocha, zgadywał każde moje życzenie, wprost czytał w moich myślach. Nie raz gdy wstawałam po sweter, on już mi go niósł. Kiedy chciałam zrobić herbatę, okazywało się, że on już wstawił wodę. Ciągle mi obiecywał, że stworzymy wspaniałą rodziną, że będę szczęśliwa, a ja głupia mu uwierzyłam, że tak będzie zawsze.

– A więc to on się zmienił? – spytała babka. – Diametralnie! Teraz jest zupełnie innym człowiekiem!

Ja nie z takim brałam ślub.

201

– A ty się nie zmieniłaś przez te lata? Naprawdę nie? – dociekała babka.

– Nie, ja się nie zmieniłam – mówiła mama. – Oczywiście, zestarzałam się, zbrzydłam i mam dość tego bezsensownego życia. Na nic się zdały lata tłumaczenia mu, że źle postępuje.

– Skoro uważasz, że się nie zmieniłaś, to powiedz mi, czy tak samo często się uśmiechasz jak kiedyś, czy często śpiewasz? – nie odpuszczała babka.

– Gdybym miała powody, to na pewno nie tylko bym śpiewała, ale i tańczyła ze szczęścia. Od lat nie mam najmniejszego powodu, żeby choć przez chwilę czuć się szczęśliwą – odparła mama.

– Ale jeszcze nie tak dawno na ślubie naszego kuzyna wyglądałaś całkiem pięknie – zauważyła babka.

– To tylko pozory. Mówiłam Stawrosowi, setki razy mu tłumaczyłam, żeby nie pożyczał pieniędzy na ten ślub, bo nigdy już ich nie zobaczy. Dobrze wiedziałam, że nasze wieloletnie oszczędności przepadną. Ale on był mądrzejszy. I co? W zamian za kupę kasy dostał w podzięce miejsce przy stole obok pary młodej i jeden toast na cześć kochanego wujka. Nigdy nie odzyskamy tej forsy. On zupełnie o mnie nie dba. Jego wcale nie obchodzi, czy mamy co jeść. On tylko przychodzi na gotowe i dziwi się, że już pieniądze wydane. On bardziej kocha dalekiego krewnego niż mnie i swoje córki.

– Czy jesteś tak często szczęśliwa jak kiedyś? – spróbowała babka z innej beczki.

– Szczęśliwa? – zdziwiła się mama. – Ja miałam być szczęśliwa! Wierzyłam jego słowom, i co mam z tego? Nic! Jestem na skraju załamania nerwowego. Głupia byłam, bo dałam wiarę jego zapewnieniom o wielkiej i dozgonnej miłości. A on nawet ze mną nie chce porozmawiać. Tysiące razy go prosiłam: chodź, usiądźmy, porozmawiajmy. A on od razu mówi, że nie chce słuchać wymówek i narzekań, a ja tylko chcę mu wytłumaczyć, co mi nie odpowiada. Nic do niego nie

202

dociera. Mówić do niego to jak groch o ścianę. Udaje głuchego albo się głupio pyta, o co mi chodzi, jakby naprawdę nie wiedział, że źle postępuje, że ja nie czuję się kochana, że życie przecieka nam przez palce, że wegetujemy z dnia na dzień. On mnie w ogóle nie szanuje, a przecież ja życie dla niego poświeciłam, i co teraz z tego mam? A ty, mamo, jeszcze mi zarzucasz, że jestem złą żoną! Albo ty też jesteś podła, albo nie masz zielonego pojęcia, jakie ja mam ciężkie życie, a przecież twój ukochany syneczek obiecywał mi drogę usłaną różami. A ja piorę, sprzątam, prasuję, gotuję, zmywam, żyły sobie wypruwam, godzinami sterczę przy garach, żeby miał zawsze gorący obiad na stole, no i nic w zamian nie mam. Nawet słowa dziękuję, nawet zwiędłego kwiatka, nawet tego, co każdy mąż powinien dawać żonie. Dobrze wiesz, o czym mówię. On ciągle jest zmęczony, ciągle śpiący, ale mecze to potrafi oglądać do późna w nocy, ale do tawerny to biega trzy razy w tygodniu, żeby pić wino z koleżkami. Wraca o świcie, śmierdzący, nawet umyć mu się nie chce. Jak można kochać takiego człowieka?

– Kochasz go jeszcze? – zapytała babka. – Chcesz usłyszeć prawdę? – zdziwiła się mama, jakby

to nie było oczywiste. – Tak, chcę usłyszeć! – potwierdziła babka. – Nie mogę przy Oli, to jeszcze dziecko. – Mama

próbowała wykręcić się od odpowiedzi. – Nieprawda, ona już od roku jest kobietą –

zaprotestowała babcia. Pewnie miesiączkująca dziewczyna była dla niej kobietą. – Najwyższy czas, żeby odłożyła książki z bajkami i zaczęła poznawać prawdę o życiu!

– Niech się dowie! Niech zna prawdę! Może to jej pomoże, żeby nie popełniła w życiu takiego głupstwa jak ja. Może chociaż ona trafi na porządnego człowieka. Od dawna nie kocham Stawrosa, okazał się niegodny mojej miłości! A za co miałabym go kochać? Za jego lenistwo, za to, że nic mu się nie chce, że zasypia odwrócony do mnie tyłem, że śmierdzi? Gdyby nie ja, to już dawno zarósłby brudem!

203

– Tak przypuszczałam… – pokiwała głową babka. – A jak go poznałaś, to też był leniem i śmierdział?

– Nie, wtedy się starał – potwierdziła mama.– Wtedy ja byłam piękna i młoda, a on robił wszystko, żebym na niego zwróciła uwagę. Ale po naszym przyjeździe do Grecji stał się śmierdzącym leniem. Głupia byłam! A zresztą, skąd mogłam wiedzieć, że wszyscy Grecy są tacy. Zamiast się postarać o lepszą pracę albo zająć rodziną, chleją wińsko do białego rana, wyśpiewują sprośne piosenki, rechoczą się jak idioci.

– Co jeszcze masz do zarzucenia Stawrosowi? – spytała babka. – Odebrał ci paszport?

– Wszystko! Oszukał mnie, omamił obietnicami, ściągnął mnie tu, a teraz to nawet nie mam dokąd wracać! Co z tego, że mi nie odebrał paszportu, skoro nawet nie mogę pojechać do Polski, bo po pierwsze to nie mam za co, a po drugie to po co miałabym tam jechać? Nie chcę, żeby moi rodzice widzieli, jaka jestem nieszczęśliwa. Mało to nocy przeryczałam w poduszkę, a jego nawet nie interesuje, że płaczę, o nic nie zapyta, wychodzi z sypialni i ostentacyjnie kładzie się spać na kanapie w salonie, a chrapie tak, że aż się ściany trzęsą. Co chcesz jeszcze usłyszeć? Prawda jest taka, że to ty tak wychowałaś swojego syna. Nigdy nie dorósł, cały czas zachowuje się jak smarkacz, bawi się, zamiast się zająć rodziną jak dorosły mężczyzna…

– Wystarczy mi już tych twoich narzekań – przerwała ostro babka. – Teraz milcz i słuchaj. Jeśli się odezwiesz, zanim cię dopuszczę do głosu, to zdzielę cię ścierką. Zrozumiałaś? Pytam się, czy zrozumiałaś!

– Tak – wyjąkała przerażona mama, bo takiego wzroku babki jeszcze nigdy nie widziała.

– A więc słuchaj. – Nagle babka przeszła na spokojny ton. – Niedługo umrę. Nie zaprzeczaj, bo niewiele o mnie wiesz. Mam raka, lekarze nie dają mi już żadnej nadziei. Przeżyłam wiele dobrych i złych chwil. Wychowałam i wykształciłam pięciu synów. Zawsze chciałam mieć córkę, ale

204

Bóg mi tego poskąpił. Teraz już wiem, dlaczego. Teraz mam pięć synowych i kocham je jak własne córki. Ciebie też z początku kochałam, bo widziałam, jak szczęśliwy był Stawros, kiedy przyjechałaś do Grecji. Zawsze chciałam, żeby moi synowie byli szczęśliwi. I czterech jest. Stawros był najmłodszy, był moim oczkiem w głowie, nie tylko dlatego, że był cudownym dzieckiem i uczył się najlepiej. Był najinteligentniejszy, najmądrzejszy, najładniejszy, najweselszy. Miałam nadzieję, że będzie najszczęśliwszy, bo miał w sobie więcej ciepła niż reszta jego braci. Dziewczyny za nim szalały, sikały po nogach, kiedy z nimi tańczył. Ale on ubzdurał sobie, że będzie studiować w Polsce, o której niestworzone rzeczy opowiadał mój mąż. Stawros, cokolwiek sobie zaplanował, to osiągał. Myślałam, że mi serce pęknie, kiedy się dowiedziałam, że ożenił się z katoliczką, ale skoro taka była wola Stawrosa, to zacisnęłam zęby i pogratulowałam mu serdecznie jego wyboru. Nie raz rozmawiałam z nim przez telefon. Cały czas mówił tylko o tobie, jaka jesteś piękna, jaka inteligentna, jaka wykształcona i jak bardzo go kochasz. Cieszyłam się, że znalazł swoją muzę, ale serce mi krwawiło... Rozumiałam, że dla twoich rodziców to też musiał być cios. Twoja matka nie miała możliwości płakać w cerkwi na ślubie swojej córki, a twój ojciec nie miał tej możliwości, żeby oddać jedynaczkę w ręce innego mężczyzny w obliczu Boga… Byłam na waszym ślubie, który odbył się w jakimś urzędzie, gdzie po korytarzach kręcili się petenci zamiast gości weselnych. Nie doznałam w twoim zimnym kraju ciepła i serdeczności. Gdy cię zobaczyłam pierwszy raz, od razu zaakceptowałam cię jak córkę! Ale każdy dzień twojego pobytu w Grecji przynosił coraz większe rozczarowania. Minął rok, a ty nie nauczyłaś się nawet dziesięciu słów po grecku. Mój najstarszy syn ożenił się z Francuzką, bardzo piękną kobietą i równie jak ty wykształconą. Z początku jej nie znosiłam. Ale ona już po roku mówiła całkiem dobrze po naszemu. Po dwóch latach zdobyła moje serce, gdy odwiedzała mnie w szpitalu i czytała mi gazety. Ty

205

po siedmiu latach pobytu tutaj nie znasz nawet siedemdziesięciu słów po grecku, wliczając w to przekleństwa. Ciebie nie interesuje nasza tradycja, kultura, zwyczaje, rodzina. Przywiozłaś z dalekiego kraju inne poglądy na życie i je tu zasiewasz, ale wyrastają z nich tylko chwasty. Nie znam twojego kraju, ale może tam, w waszym zimnym klimacie, tak się traktuje mężczyzn, aby czuli się szczęśliwi. Chociaż nie wierzę w to, żeby istniał na świecie chociaż jeden mężczyzna, który mógłby osiągnąć szczęście, będąc tak traktowany jak Stawros. Możliwe, że w twojej religii szczęście i miłość nie mają wartości i wy tam żyjecie tylko po to, żeby się umartwiać i cierpieć. Mój syn cierpi, ty cierpisz i wasze dzieci cierpią, żyjąc bez miłości, jaką powinni promieniować rodzice, a mnie rozpacz ściska serce, kiedy na to wszystko patrzę. Stawros jest pośmiewiskiem całego miasteczka. Najinteligentniejszy z moich synów, z doktoratem, zarabia mniej niż kierowca autobusu. Ma najpiękniejszą kobietę, za którą oglądają się wszyscy mężczyźni. Ale ona zachowuje się jak sprzątaczka z Rumunii, taszcząca z bazaru siaty wyładowane kartoflami. Mój ukochany syn, który miał być merem miasta, człowiekiem podziwianym przez wszystkich, zamienił się po czternastu latach małżeństwa z tobą w troki od kalesonów. Wiesz czemu? Pytam się, czy wiesz czemu? Odpowiedz!

– Bo taki jest. Cóż ja mogę na to poradzić. On po prostu nie potrafi dorosnąć – przedstawiła swój punkt widzenia moja matka.

– Żaden mężczyzna nie potrafi sam dorosnąć – spokojnie mówiła babka. – To my, kobiety, dorastamy nagle, wydając na świat nowe życie. Mężczyźni niestety nie rodzą dzieci. Faceci nie dorastają przy matkach. Żeby chłopiec mógł się przemienić w dojrzałego mężczyznę, potrzebuje kobiety, prawdziwej kobiety. Żaden chłopak biorący ślub ze swoją ukochaną, nie jest dojrzały. Patrzę na swoich synów i widzę czterech dorosłych facetów i jednego chłopca, który miał pecha

206

i ożenił się z piękną, wykształconą Polką. A ty co widzisz, kiedy patrzysz na swoich szwagrów?

– Przecież oni harują ponad siły – matka broniła swoich poglądów – aby zapewnić swoim żonom samochody, futra, biżuterię, wycieczki zagraniczne, a te ich żony chodzą tylko po fryzjerach, kosmetyczkach, gabinetach masażu i nawet nie gotują im obiadów, ani nie zajmują się dziećmi. Całe przedpołudnia plotkują w kawiarniach, przechwalając się, która ma w życiu łatwiej, a po południu czekają, aż mężowie wrócą z pracy, aby po obiedzie przygotowanym przez służącą wyegzekwować od nich obowiązki małżeńskie. Mamo, czy ty naprawdę nie widzisz, jak oni są wykorzystywani przez te swoje żony? One manipulują twoimi synami, żeby nic nie robić, tylko cieszyć się życiem i opalać na leżaku przy basenie. One nie mają żadnych ambicji poza nowym ciuchem i przechwalaniem się, gdzie która była za granicą. Ja nie potrafiłabym tak żyć. One pasożytują na twoich synach! A gdzie równouprawnienie? A gdzie partnerstwo? Przecież żyjemy w XXI wieku!

– Tak jest, jak mówisz – zgodziła się babka. One nic nie robią, żeby ich mężowie mogli robić wszystko. A jednak mam rację. W twoim kraju równouprawnienie i partnerstwo więcej jest warte od miłości i szczęścia. Czy zauważyłaś, że bracia twojego męża są szczęśliwsi niż on? Czy widzisz, że są dojrzalsi i pewniejsi siebie? A czy ty czujesz się kochana?

– Nie… Żaden z twoich synów, mamo, nigdy nie był tak kochany, jak ja kochałam Stawrosa!

– Uważasz, że twoje bratowe nie czują się kochane? _ zdziwiła się babka. – A ty czułabyś się kochana, gdyby Stawros zachowywał się wobec ciebie tak, jak oni zachowują się wobec swoich żon?

– Na pewno czują się kochane, i to nawet bardzo, ale same nie okazują im miłości! One nie zasługują na taką miłość, jaką dostają. To niesprawiedliwe, że one nic nie robią, a dostają

207

wszystko, a ja robię wszystko, a nie dostaję nic – zakończyła matka ze smutkiem.

– Mylisz się – zaprotestowała babka. – One robią wszystko, żeby ich mężowie dostawali to, co jest dla faceta najważniejsze. One im dają to, czego facet najbardziej potrzebuje do szczęścia. Jesteś tu już osiem lat i jeszcze nie zauważyłaś, jak one się zachowują przy swoich mężach?

– Zauważyłam. Jak idiotki. Śmieją się z ich głupich dowcipów. Obmacują ich przy ludziach, zachwycając się ich bicepsami. Stroją głupie miny. Patrzą na nich tak, jakby to byli najwspanialsi mężczyźni, a oni są, bez urazy, przeciętnymi facetami. Czego potrzebuje mężczyzna w życiu? Idiotki u swojego boku, żeby się w niego wpatrywała jak sroka w gnat?

– A może mężczyzna właśnie tego potrzebuje, żeby się poczuć szczęśliwym. Nigdy się nad tym nie zastanawiałaś? – babka udała, że rozumie synową. – Nie? Facet potrzebuje podziwu. Tak jak kobieta potrzebuje czuć się kochaną i piękną, bo bez tego nie może być szczęśliwa, tak samo mężczyzna nie rozwija się, jeśli nie dostaje podziwu.

– O, nieprawda! – zaprzeczyła matka. – Na początku podziwiałam Stawrosa za wszystko, za to kim jest, za to, co umie, nawet za to, jaki jest przystojny. I co z tego?

– Ty popełniłaś inny błąd – wyjaśniła babka. – Ty nic od niego nie wymagałaś.

– Jak to nie? – zdziwiła się matka. – Setki razy mu mówiłam, że za mało dba o mnie. Tłumaczyłam, co ma zrobić: zadbać o nas.

– To nie jest stawianie wymagań – znów wyjaśniła babka. – Dla mężczyzny to jest krytyka, a nie wskazywanie celów. Ty nie powiedziałaś mu nigdy, co ma ci zrobić, ani jak ma to zrobić.

– Przecież on jest dorosły i sam się powinien domyślić – oburzyła się matka. – To ja muszę jeszcze uczyć swojego męża, co ma robić?

208

– Stawros jest dorosły, ale nie jest dojrzały – mówiła babka. – On nie miał za sobą trzech rozwodów. On potrzebuje kobiety, która go tego nauczy. Ty nic nie musisz, ale nie oczekuj, że chłopak sam dorośnie, że mężczyzna nagle zacznie myśleć i czuć jak niewiasta, bo gdyby tak się stało, to kobiety przestałyby go interesować, a zaczęliby go rajcować faceci. Przyjrzyj się, jak postępują inne kobiety. One mówią wprost, co chcą mieć, i w jakim sklepie jest to do kupienia, jakie lubią kwiaty, jak chcą być pieszczone i kochane. Facet to sam z siebie potrafi tylko zrobić dzieciaka, o czym się zresztą sama przekonałaś.

– Nie prawda – zaprzeczyła matka. – Kiedyś potrafił się domyślić, czego potrzebuję i co mi sprawia przyjemność.

– Na tym polega zakochanie – zgodziła się babka. – I na pewno tak było! Stawros był cudowny do chwili, kiedy się pierwszy raz nie pomylił, a ty nie zaczęłaś narzekać, że cię nie rozumie. W tamtym momencie zabiłaś jego kiełkującą intuicję. Kiedy pierwszy raz zwątpiłaś w to, że on cię naprawdę kocha. I to tylko dlatego, że wyskoczył z jakimś pomysłem jak Filip z konopi, niszcząc cały romantyzm, jaki roztaczał się dookoła was, a ty jeszcze tygodniami drwiłaś z niego.

– Skąd wiesz, że tak było? – zdziwiła się matka. –Opowiadał ci o tym? A to świnia!

– Nie, nigdy mi nie opowiadał. Przypomniałam sobie, jak ja zabiłam fantazję mojego męża, kpiąc z jego poronionego, i jak mi się wtedy wydawało, najgłupszego pomysłu na świecie. Nigdy już nie udało mi się tego naprawić. W tamtym momencie Zorba zamienił się w zwykłego mężczyznę, któremu trzeba mówić wprost i bez owijania w bawełnę, czego się od niego oczekuje.

– Mam go traktować jak osła? Tylko kij i marchewka? Przecież to człowiek – zbulwersowała się matka. – Ja tak nie potrafię. Ja chcę, żeby Stawros mnie kochał tak jak kiedyś, i rozumiał bez zbędnych słów.

– No to cofnij czas i zacznij jeszcze raz – kpiła babka.

209

– Przecież to niemożliwe. – No to rób życiu to, co możliwe. Dawaj Stawrosowi to,

co jest mu potrzebne do szczęścia. Jeśli chcesz czuć się kochana, to dawaj dużo marchewki i używaj mało kija. Masz mu pokazywać, jaka jesteś szczęśliwa, śmiać się przy nim, śpiewać z radości, tańczyć ze szczęścia, mówić mu, jaki jest wspaniały. Od czasu do czasu można postawić wymaganie, które on będzie umiał spełnić, aby się wysilił bardziej niż do tej pory. Wtedy mężczyzna będzie się rozwijał i jego poczucie wartości będzie rosło.

– A co ze mną? – Tu odezwał się egoizm mojej mamy. – Kto zadba o moje potrzeby? Znów wszystko ma być na mojej głowie? Ja tak nie chcę. Mam traktować twojego syna jak kretyna?

– Zrobisz, jak będziesz uważała za słuszne – babka posmutniała. –Jeśli jesteś mądra, to skorzystasz z moich rad, a jeśli jesteś tylko inteligentna, to za kilka lat się rozwiedziecie i staniesz się starą zgorzkniała kobietą uważającą facetów za idiotów. Wybór należy do ciebie. Ja przed śmiercią przekazuję ci najważniejszą prawdę o mężczyznach, bo najcenniejsze w życiu jest szczęście i miłość. A ty rób, jak ci rozum dyktuje, jeśli jeszcze masz jego resztkę pod tymi blond lokami.

– Wcale mi się nie podoba to, jak do mnie mówisz – zirytowała się matka

– Ja nie jestem zielony dolar, żebym ci się musiała podobać! A teraz już idźcie, bo ta rozmowa bardzo mnie zmęczyła, chciałabym się położyć. Niedługo umrę i tam z góry będę obserwowała, jak dalej ułożysz swoje i Stawrosa życie. Zdaję sobie sprawę, że jest za późno, abyś cokolwiek chciała zmienić, że jesteś za głupia, aby skorzystać z rad starej kobiety i moje ględzenie w gruncie rzeczy na nic się nie zda. Jeśli przez osiem lat niczego się nie nauczyłaś, to prawdopodobnie i te trzy godziny też niczego nie zmienią. Człowiek zawsze powinien w życiu robić to, co uważa za słuszne, i walczyć do końca o

210

szczęście. Nie tylko swoje, ale i tych, których kocha nad życie –babcia zakończyła rozmowę złotą myślą.

– Po co mi to wszystko mówisz, jeśli z góry wiesz, że ja się nie zastosuję do twoich rad? – wściekała się matka.

– Czy do ciebie jeszcze nie dotarło, że moje rady wcale nie były kierowane do ciebie? – Babka udała zdziwioną. – Mówiłam do Aleksandry, żeby ona też otworzyła oczy i popatrzyła na facetów jak na dzieło Boga, a nie brakujące ogniwo w łańcuchu rozwoju między małpą a kobietą.

– Kpisz sobie ze mnie czy co? – Matka kipiała złością. – Nie z ciebie, ale z twoich przekonań – potwierdziła

babka. – Kpię z nich w żywe oczy. Moja babka mawiała: „Mąż jest głową rodziny, a żona szyją, i to ona kręci głową”, i miała rację. Nie wzięła jednak pod uwagę, że czasem ta szyja jest chora albo sztywna jak matka-Polka.

– Do widzenia! – Matka zerwała się i niemal wybiegła z mieszkania.

– Wtedy pierwszy raz pocałowałam babcię w rękę, a ona mnie serdecznie przytuliła, stałyśmy tak dłuższą chwilę. – Ola kontynuowała swoją opowieść. – To było nasze pożegnanie. Pamiętam, jakby to było wczoraj. Potem zobaczyłam ją już w trumnie, na pogrzebie. Zmarła dwa miesiące później, ale przez te dwa miesiące jakoś nie było okazji... W każdym razie mama robiła wszystko, żeby nie było okazji do spotkania, nawet kiedy babcia już była w szpitalu.

– Nieprawdopodobna historia – rzekłem z zachwytem. – Czemu uważasz, że to jest nieprawdopodobne? – Chciałem raczej powiedzieć fascynująca, użyłem

złego słowa. Chociaż masz rację – dodałem po krótkim zastanowieniu. – Jakoś nie bardzo mogę uwierzyć, że przez tyle lat tak dokładnie udało ci się zapamiętać tę rozmowę.

– Masz rację. Niewiele pamiętałam z tego, co mówiła babka, byłam za mała, aby rozumieć sens tej rozmowy. W tym roku, na swoje szesnaste urodziny, dostałam pamiętniki babki. Wtedy dopiero zrozumiałam, jak ważną prawdę o życiu

211

przekazywała mojej mamie, a właściwie mnie. To ja, pełniąc rolę tłumacza, miałam być odbiorcą tego przekazu.

– Masz jeszcze ten pamiętnik? – zainteresowałem się źródłem, z którego czerpała swoją wiedzę.

– Tak. To nie jest jeden zeszyt. Komplet składa się z trzydziestu dwóch tomików opisujących wszystkie lata jej małżeństwa. To są najmądrzejsze książki, jakie kiedykolwiek czytałam. Zawierają całą historią życia babci, złote myśli, listy od dziadka z czasów ich młodości, komentarze, przepisy, rady, wycinki z gazet i dużo pięknych wierszy jej autorstwa. Dopiero niedawno zrozumiałam, dlaczego właśnie mnie ofiarowała swoje pamiętniki.

– Dlaczego właśnie tobie? – spytałem, by wyrwać ją z zamyślenia.

– Babcia bardzo chciała mieć córkę, ale los obdarzył ją pięcioma synami. Szósta była wprawdzie córka, ale zmarła, kiedy miała trzy lata – odpowiedziała, jakby to wszystko wyjaśniało.

– Ale dlaczego tobie, a nie Ildiko przekazała te pamiętniki?

– Zmarła ciotka miała na imię Aleksandra, a poza tym ja mam niewyparzony język i podobnie jak babcia mówię zawsze to, co myślę. Ildiko jest ukochaną córeczką tatusia i pupilką całej rodziny, a mnie wszyscy, z wyjątkiem babci, zawsze traktowali jak czarną owcę.

– I dowiedziałaś się z tych pamiętników, jak należy postępować z mężczyznami? – zapytałem, aby podtrzymać rozmowę.

– Tak. Chociaż już dużo wcześniej zrozumiałam, że to, co robi moja mama, wcale nie czyni mojego tatę szczęśliwym, a i on nie daje mamie tego, co jej jest potrzebne do życia. Pamiętam, jakiego miałam cudownego ojca, kiedy byłam mała, jak on się z nami bawił, jak żartował, jakie robiliśmy kawały wszystkim znajomym, jak tańczył i ciągle się śmiał, jaki był szczęśliwy.

212

– Teraz jest inny? Może się tylko zestarzał? – Mój cudowny ojciec zamienił się w zgorzkniałego

stróża prawa i zasad moralnych, ględzącego jak stary pop. Straszy bojaźnią Bożą i ostrzega przed wszechobecnym złem rozsiewanym przez diabła czyhającego na niewinne ludzkie dusze. Jego nie tylko nie da się teraz słuchać, ale nawet nie można ścierpieć jego wzroku pełnego wyrzutów. W nim nie ma już najmniejszej iskierki radości. Stał się namolnym, dokuczliwym starcem, jak wrzód na dupie. Czy ja się kiedyś też taka stanę i będę innym uprzykrzać każdą minutę, niszczyć najdrobniejszą oznakę radości? Z jednej strony żal mi go, a z drugiej nie wyobrażam sobie przebywania z nim dłużej niż kilka minut. Nawet wspólne posiłki stały się dla mnie katorgą, bo nawet podczas jedzenia wygłasza te swoje kazania o świętości, oszczędności, powinności, posłannictwie i prawach Bożych. Nadal go kocham jak ojca, a jednocześnie nie cierpię jak parszywego psa. Nikt z nim nie może wytrzymać. Jest gorszy nawet od ciągle narzekającej mamy.

– No, ale przecież są ze sobą – zauważyłem. – Bo nie widzą innego wyjścia – ze smutkiem

skomentowała Ola. – Nienawidzą się jak pies z kotem, ale na zewnątrz udają cudowną, kochającą się rodzinkę wychowującą dzieci. Kiedy Ildiko i ja dorośniemy i odejdziemy z domu, oni się zatrują wzajemnymi żalami do siebie. Zrozumiałam, że łaską losu jest dla nich taka czarna owca jak ja, na której mogą skupić całą swoją energię i metody pseudowychowawcze, bo inaczej dawno by się pozagryzali. Dlatego cały czas, nawet tu na wakacjach, gram tę rolę, chociaż zupełnie mi ona nie leży.

– Czy wiesz, co stałoby się z twoimi pryszczami, gdybyś przestała grać? – spytałem odważnie.

– Wiem – odpowiedziała, patrząc mi prosto w oczy, jakby była moją rówieśnicą – ale nie mogę przestać, bo by się zagryźli.

213

– Powiedziałaś, że twój ojciec się zmienił, a co się stało z matką? Czy jest taka jak przed laty? Czy ona w ogóle się nie zmieniła?

– I to jak! – odrzekła Ruda, mrużąc ze złości oczy. – Upodobniła się do swojej matki, która co roku wita nas na lotnisku w Warszawie zatroskaną miną i tekstem: „Dziecko, jak ty źle wyglądasz, jak ja się o ciebie martwiłam przez ten rok, ile ja przez ciebie łez wylałam i nocy nie przespałam”. A przecież zna o wiele więcej skutecznych sposobów, żeby na dzień dobry popsuć nam wakacje w Polsce. Mama, tak samo jak babka, nieustannie karmi się lękiem o wszystko. O dziwo, odpuściła nieco w czasie tego pobytu, ale jestem przekonana, że to tylko dzięki tobie. Po raz pierwszy od wielu lat widziałam ją roześmianą na statku pirackim, gdy wciągnąłeś nas do zabawy. Pewnie gdyby nie poczucie świętości, głęboko zakorzenione w jej sztucznej przyzwoitości, i skrępowanie w obecności córek, które są małymi nic nie rozumiejącymi dziewczynkami, to chętnie, spędziłaby ten tydzień w twoim łóżku i wychodziła z niego tylko po to, żeby się obżerać kremówkami.

– Bez przesady – spróbowałem zignorować tę uwagę. – Bez przesady to miałbyś tygrysicę w łóżku i z

niewyspania oczy jak szparki do wrzucania drobniaków w glinianej skarbonce, taka jest na ciebie napalona. Ale pseudokatolicka moralność nie pozwala jej na nic więcej oprócz marzenia o seksie i mizdrzenia się godzinami przed lustrem. Wylewa na siebie flakon perfum, zanim wyjdziemy na kolację, podczas której wodzi za tobą tęsknym wzrokiem, zamiast cię schrupać na deser.

– Bez przesady… – zupełnie nie wiedziałam, co mógłbym odpowiedzieć, i oczywiście odezwałem się najdurniej jak tylko było można.

– A co? Może zaprzeczysz, mówiąc, że nie dałbyś się skonsumować zamiast ciastek pochłanianych w tempie, którego pozazdrościłby jej nie jeden odkurzacz firmy Elektrolux? Czy

214

wy faceci nie widzicie, jak reagują na was wygłodniałe, napalone baby?

– Niby jak? – Ciekaw byłem, co zauważyła. – Patrzą na was jak wół w namalowane wrota, jak sroka

w gnat albo jak pies na kiełbasę! Po tańcu z tobą mama miała tak rozanielony wzrok i pustkę w mózgu, że trzydzieści siedem razy powtórzyła na przydechu: „Jak on wspaniale tańczy”. Może jeszcze nie zdajesz sobie z tego sprawy, że dla kobiety taniec jest cenniejszy od orgazmu.

– Przecież twoja mama ma męża – wtrąciłem głupio. – I co z tego? – obruszyła się. – Żaden mąż nie chroni

przed marzeniami. A tak w ogóle to kiedyś miała. Teraz ma miękkie troki od kalesonów, i to też od kilku lat nieużywane, a nie faceta. Sama do tego doprowadziła, bo kiedy kobieta przestaje kochać, to automatycznie przestaje podziwiać swojego męża i oczekiwać zmian na lepsze, no a wtedy zaczyna nim pogardzać i już nigdy nie ma ochoty z nim sypiać.

– Czy ta złota myśl, którą mi teraz zaserwowałaś, to też z pamiętnika babci? – spytałem wreszcie sensownie.

– Zgadłeś, ale to chyba nie było trudne. – Roześmiała się serdecznie.

– Bardzo chciałbym znać grecki, żeby móc przeczytać te fascynujące pamiętniki… – wypowiedziałem życzenie, które raczej powinno być skierowane do złotej rybki, a nie do Oli.

– Może kiedyś przetłumaczę je na angielski albo na polski i umieszczę w Internecie, żeby kobiety mogły się dowiedzieć, jak postępować z facetami, i potrafiły uratować swoje małżeństwa, dopóki nie jest za późno.

– Zrób to koniecznie. Wiele kobiet będzie ci wdzięcznych, ale jeszcze więcej cię przeklnie – dostrzegłem i drugą stronę medalu. – Rozumiem, że twoja mama nie próbowała nawet naprawiać swojego związku?

– Wtedy gdy się dowiedziała o tym, jak postępować z mężczyznami, było już za późno, aby sama chciała się zmienić.

– Czemu tak uważasz? – zdziwiłem się.

215

– Na ostatnich stronach pamiętnika babcia podsumowała rozmowę z moją mamą i przewidziała, jak się dalej to będzie u nas rozwijać. Miała żal do siebie, że tak długo zwlekała z tą rozmową, aż było za późno na naprawę małżeństwa moich rodziców. Wszystko się spełniło co do joty, zupełnie jakby była jasnowidzem.

– Czy może być za późno na miłość? – zaprotestowałem jak małe dziecko, które nie godzi się na to, aby Czerwony Kapturek został pożarty przez złego wilka. – Przecież miłość nie zależy od wieku!

– Gdy kobieta przekroczy próg pogardy do swojego męża, to przestaje jej na nim zależeć, wtedy już nie ma odwrotu ani możliwości, żeby go drugi raz pokochała. Babcia zrozumiała, że mama już zaczęła pogardzać jej synem i obydwoje staną się kiedyś starymi zgorzkniałymi ludźmi nie potrafiącymi cieszyć się życiem.

– Ela jeszcze nie wygląda na taką zimną… – To są wakacje, to nie jest życie. Ten urlop to bajka, ale

już od jutra zacznie się real. – Dla mnie już od dziś, bo za kilka godzin mój samolot

odleci do rzeczywistości. Wypada się pożegnać – zakończyłem rozmowę, jednocześnie mając wrażenie, że nieprzyzwoicie długo byliśmy sami. Odezwał się we mnie małomiasteczkowy głos mojej matki, sączący zaskorupiałe prawdy moralne oparte na osi „wypada – nie wypada”.

– Masz rację. Pora odebrać je z basenu, bo od nadmiaru wody księżniczki przemieniają się w żaby – podsumowała Ola, podnosząc się z fotela.

Podeszła i przytuliła się do mnie jak córka. Mocno. Z całej siły objęła mnie rączkami i pryszczatą mordką wtuliła mi się w koszulę. Skoro obraz mówi więcej niż sto słów, to przytulenie może wyrazić więcej niż tysiąc obrazów.

216

Tylko katastrofa uratuje przed katastrofą Mimo poobiedniej sjesty przed hotelowym basenem

kłębił się tłum podchmielonych urlopowiczów podrygujących w rytm muzyki techno. Znów przypomniał mi się sen z samolotu. Mój urlop się skończył. Myślami już byłem wśród problemów czekających na mnie jak klawisze na więźnia wychodzącego na przepustkę.

Na nasz widok Ildiko i Ela podbiegły i zaciągnęły nas do stolika pod cyprysem, zastawionego wysokimi szklankami przyozdobionymi kolorowymi parasolkami po przeróżnych trunkach. Chyba następnym razem będę zamawiał koktajle choćby po to, żeby kolekcjonować papierowe parasolki.

Zamówiłem kawę. W milczeniu słuchałem tego, co mówią, patrząc im w

oczy i kiwając głową. Po raz pierwszy słyszałem dokładnie to, co kobieta chce

przekazać, mówiąc o codziennych drobiazgach, powszednich radościach, małoznaczących zdarzeniach, kolorach ubrań, pieczeniu ciasta, zbieraniu przepisów, barwie dźwięków, cieple słów, szkolnych przyjaźniach, głębokich uczuciach, smaku smutku, znaczeniu łez…

Po raz pierwszy poczułem, jak myślą kobiety, zamiast (jak do tej pory) myśleć, co czują. Rozkoszowałem się czasem upływającym w ich obecności, spojrzeniami w oczy, mimiką, gestami, uśmiechami, minami, intonacją i mową ciała.

W poszukiwaniu bezsensownego czasu trafiłem na Maltę, a znalazłem odzyskane godziny o posmaku szczęścia, jakie można przeżyć tylko w najintymniejszej rozmowie z Kobietą.

Patrzyłem jak zahipnotyzowany na trzy trajkoczące ze sobą niewiasty, które odnalazły na wyspie coś, czego mi nie było dane do tej pory nawet skosztować.

217

Wraz z szybko zapadającym zmrokiem moja wewnętrzna radość topniała jak śnieżka położona na gorącym piecu mojej babki, nad którym suszyły się skórzane buty narciarskie. Myśl, że za chwilę będę musiał wrócić do zbyt dobrze znanej mi rzeczywistości, nie była przyjemna.

Powiedziałem, że muszę się jeszcze spakować, jakbym chciał je przeprosić za upływający czas. Moja walizka czekała tylko na szczoteczkę do zębów i kapcie. Za chwilę zamknę ją gestem, jakim zamyka się przeczytaną książkę, zanim się ją odstawi na półkę.

Gdy wrócę do domu, tygodniami będę się bał ją otworzyć, aby wspomnienia nie wysypały się razem z piaskiem przywiezionym w kieszeniach spodni, bo na pewno przywołają nieznośny ból, którego nie zdołam zadusić nawet łkaniem. Rozpacz, że nie dane mi było i już nigdy nie będzie dane przeżyć szczęścia, o którego istnieniu dowiedziałem się w ciągu tych kilku dni…

Wstałem. Pierwsza na szyję rzuciła się mi Ildiko. Przytuliła się do

mnie całą sobą. Ubrana była w jednoczęściowy kostium kąpielowy i kusą spódniczkę. Skóra jej nagich łopatek była gładka i jedwabista, jak gorące bułki gotowane na parze przez moją babcię, których zapachu nie zapomina się do końca życia…

Ela zachowała dystans i pożegnała mnie standardowym niedźwiedziem, klepiąc po plecach, jakby mówiła „swój chłop”.

Aleksandra przylgnęła do mnie jak do kochanka i całowała mnie po policzkach. Rozmazując swoje łzy na moich uszach, szeptała: „Nie znikaj na zawsze, odezwij się, odwiedź nas, napisz”, zupełnie jakbyśmy te trzy godziny spędzili nie tylko rozmawiając ze sobą, lecz tworząc coś, co na trwałe łączy dwoje ludzi.

– Jeśli będziesz chciała do mnie napisać, to mój adres znajdziesz w Internecie, wystarczy, że wpiszesz do przeglądarki moje nazwisko. Ja pierwszy się nie odezwę. A zresztą, po co ja

218

ci to mówię, przecież i tak już byłaś na mojej stronie. – Machnąłem ręką, jakbym odpędzał się nie od emocji, ale od muchy i odszedłem, machając im dłonią. Nie odwróciłem się, żeby nie zobaczyły moich oczu i nie poznały wszystkich moich myśli, których wstydziłem się nawet sam przed sobą.

Nie pamiętam drogi na lotnisko ani oczekiwania na odlot. Nie pamiętam nawet, co stewardessa podała do jedzenia. Pamiętam tylko, jak po wejściu na pokład samolotu wyłączyłem komórkę, która jak zepsuty zegar od czterech dni pokazywała tylko jeden napis: „brak nowych wiadomości”.

Drewniany smak whisky pociąganej z piersiówki do odbicia widocznej w oknie opuchniętej twarzy, tylko potęgował moje poczucie alienacji.

Czas się zatrzymał jak samolot zawieszony w bezksiężycowej czerni nieba udającej piekło.

Marzyłem, abyśmy się rozbili o szczyt jakiejś góry, lecąc nad Alpami, ale byliśmy o kilka tysięcy metrów za daleko od twardej rzeczywistości.

*** Samolot zbliżał się nieuchronnie do pasa startowego

niczym mucha do lepu. Gdy po wylądowaniu rozległy się gromkie brawa zachwyconych pasażerów, zrozumiałem, że już nic mnie nie uratuje przed katastrofą.

219

Pocztówka należy się przyjacielowi jak psu zupa

Pierwsze, co zrobiłem po powrocie do mieszkania, to sprawdziłem, czy telefon jest wyłączony. Był wyłączony. Nie chciałem się dłużej łudzić myślą, że ktokolwiek jeszcze do mnie zadzwoni.

Przez dwa dni tylko raz wyszedłem po papierosy i mleko do kawy, resztę czasu spędziłem w łóżku.

Trzeciego dnia włączyłem telefon. Ściągnął chyba z pięć zaległych esemesów, zanim wyświetlił napis: „pamięć pełna”. Nie chciało mi się czytać reklam o tańszych połączeniach i najróżniejszych akcjach sieci komórkowych. Godzinę później zadzwoniła Dorota. Nie odebrałem. Uparcie wydzwaniała co piętnaście minut. Odebrałem dopiero ósmy jej telefon. Chciałem jej wykrzyczeć w słuchawkę, żeby dała mi święty spokój, ale jej radosny głosik niepopsuty siedmioma nieodebranymi połączeniami zablokował mi gardło.

– No, wreszcie odbierasz! Co się z tobą dzieje? Kiedy przyjdziesz na uczelnię? – szczebiotała.

– A co, stos dla czarownic już przygotowaliście i gawiedź się niecierpliwi? – spróbowałem odgonić ją jadowicie.

– Twoi studenci czekają, a ciebie nie ma. – Na co czekają? Na powrót skazańca? Przecież miałem

być spalony, a nie powieszony! Czyżby moją karę zamieniono na ukamienowanie albo publiczną chłostę?

– Przestań się wygłupiać. Mówisz tak, jakbyś był za granicą i o niczym nie wiedział.

– A niby o czym mam wiedzieć? Że w piątek, trzynastego, kiedy się kapałem w Morzu Egejskim, awansowali mnie na głównego Lucyfera?

– To ty naprawdę nic nie wiesz?! – krzyknęła do słuchawki. – Gdzie jesteś?

220

– W domu. Właśnie przed chwilą wróciłem z Malty – powiedziałem bezsensownie prawdę, bo dla mnie „przed chwilą” trwało trzy dni.

– A to bomba! Więc będę tą pierwszą, od której się dowiesz? – zapiszczała z radości jak kobieta mogąca przekazać najnowsza plotkę.

– Czego niby? – spytałem na odczepnego. – Wiadomości, czyli tego wszystkiego, co się wydarzyło

w ubiegłym tygodniu – piała z zachwytu jakby odbierała z rąk prezydenta komitetu olimpijskiego medal za sto metrów przez płotki.

– A co? Czyżby otworzyli nową linię metra? – Żadne wiadomości mnie nie interesowały.

– Poczekaj, poczekaj, i lepiej usiądź – mówiła rozemocjonowana Dorota.

– Leżę w łóżku. Możesz mówić, bo i tak nic mnie nie powali, skoro leżę.

– Już mówię, albo nie… Sam zgadnij. – Adriana wpadła pod tramwaj, ucięło jej język i moja

egzekucja została odłożona o tydzień? – Ciepło, ciepło… zgaduj dalej – rozkoszowała się

przekazywaniem plotki, jakby sączyła Ouzo po kropelce. – O dwa tygodnie? – Nie chodzi o termin, ale o to, co się stało z dyrektorką. – Dość tego! Albo mówisz, albo odkładam słuchawkę! –

wkurzyłem się trochę. – Dobra, już mówię. A więc… Od czego by tu zacząć.

Na początek wolisz dobrą wiadomość czy bardzo dobrą? Wybieraj!

– Mówisz czy nie, bo tracę zainteresowanie! – krzyknąłem tracąc nerwy.

– A wiec wyobraź sobie, że Adriana… Doprawdy nikt by nie przypuszczał, że właśnie ona. Wszyscy uważaliśmy ja za najświętszą kobietę, gdzie tam kobietę, raczej anioła zemsty, który nigdy nie skalałby się tak haniebnym…

221

Nacisnąłem klawisz z czerwonym symbolem słuchawki. Odłożyłem telefon. Trzęsło mną już na dobre.

Poszedłem się wysikać do łazienki. Telefon dzwonił, a ja spokojnie myłem ręce, jednak ciekawość obudzona słowem „haniebnym”, zaczęła mnie zżerać jak robak jabłko. Postanowiłem włączyć komputer, żeby ze strony uczelni, z której mnie wyrzucili, dowiedzieć się czegokolwiek. Windows nie chciał się uruchomić bez sprawdzenia sektorów na dysku, tłumacząc mi, że nie należy wyłączać komputera, zanim on nie zakończy pracy. Rzeczywiście, przed wyjazdem zamiast się wylogować wyrwałem wtyczkę z gniazdka.

Znów zadzwonił telefon. Odebrałem dopiero po ośmiu dzwonkach.

– Już się dowiedziałeś z Internetu? – w głosie mojej asystentki Doroty słychać było teraz smutek przemieszany z rozpaczą, jakby jej odebrali ten medal za bieg przez płotki.

– Właśnie czytam… – skłamałem, patrząc, jak Windows wciąż sprawdza dyski.

– Błagam, nie odbieraj mi tej radości i nie czytaj dalej, tylko mnie wysłuchaj – rzekła głosem benevolatki żebrzącej o kromkę chleba ze smalcem dla głodnych dzieci w Afganistanie.

– Dobra, ale daję ci tylko dziesięć sekund – zgodziłem się.

– Dzięki. – Wyżebrała kromkę ze smalcem i miała szansę na kiszony ogórek do kompletu. – No więc wyobraź sobie...

– Pięć sekund. – Odebrałem ogórek benevolatce. – Dobra, nie wyobrażaj sobie. Jej córka jest chora na

nerki i miała mieć transplantację. Ojciec, to znaczy mąż, chciał dać swoją nerkę…

– Szlachetny człowiek! Czy to wszystko? – przerwałem, bo właśnie uruchomił się Windows i sygnałem powitalnym zeskrobał smalec z chlebka.

– Poczekaj! – krzyknęła do słuchawki. – Okazało się, że on nie jest jej biologicznym ojcem!

222

– Cooooo?! To nie może być prawda!– ryknąłem ze zdziwienia, jak mój dziadek, kiedy pierwszy raz ujrzał żyrafę w zoo.

– To nie koniec! – W jej głosie słychać, było jak benevolatka odzyskała nie tylko smalec i ogórek, ale jeszcze dostała talerz treściwej zupy dla głodujących dzieci. – Prawdziwa bomba wybuchła dopiero w momencie, kiedy jej mąż dowiedział się, kto jest ojcem dziewczyny, którą przez dwadzieścia lat uważał za swoją córkę. Nie zgadniesz!

– Nawet nie mam zamiaru. Mów wreszcie! – rozkazałem zniecierpliwiony.

– To był jej student, chodził na jej wykłady z etyki. No czy to nie bomba? – Dorota zapiała wdzięczniej od koguta, a głodujące dziecko w Afganistanie dostało trzydaniowy obiad.

– I to na dodatek atomowa. – Ujrzałem w wyobraźni, jak jakiś studencik posuwa panią docent na katedrze i zauroczony swoją fantazją dodałem bezsensownie: – Nie mogę w to uwierzyć. To nieprawdopodobne! Wszystkiego bym się spodziewał, ale nie tego.

– Nikt się tego nie spodziewał, bo tym studentem jest twój przyjaciel, ksiądz Jarl, któremu dałeś do przeczytania swój rękopis… ten, który stał się powodem całej afery…

– Stop! – przerwałem Dorocie w pół słowa. – Muszę zapalić. Zadzwonię do ciebie za kilka minut, czekaj przy telefonie.

Gdybym stał, to padłbym z wrażenia! Na szczęście siedziałem przed komputerem. Oblał mnie zimny pot śmiertelnego strachu. W skroniach czułem młoty pneumatyczne przebijające mi mózg. Wiedziałem, że jeśli natychmiast nic nie zrobię, zaraz dostanę zawału serca.

Pobiegłem do łazienki. Odkręciłem zimną wodę i wszedłem pod prysznic w pidżamie. Czułem, jak płonę żywcem na stosie. Ten stos był przygotowany przez XJS, przyjaciela, spowiednika, księdza.

223

Nikt nie jest w stanie zadać drugiemu człowiekowi tak dotkliwego bólu jak przyjaciel znający wszystkie nasze tajemnice i słabości. Nikt nie ma lepszego źródła informacji niż spowiednik, który zna zakamarki duszy ludzkiej, wywlekane na klęczkach przed konfesjonałem… Nikt tak skutecznie nie potrafi zgnoić człowieka jak ksiądz mający gębę pełną jadowitych słów karmionych tłustą z zawiści moralnością…

Nie wiem, jak długo stałem pod prysznicem, ale przez te parę minut postarzałem się o kilka lat…

Wreszcie poczułem błogosławiony chłód wody. Zdjąłem pidżamę i delikatnie namydliłem ciało, jakby to było ciało niemowlaka, który dopiero co przyszedł na świat.

Nagle zaświtało mi konkretne pytanie. Koniecznie chciałem się dowiedzieć, czy mam rację. Skoro wystarcza łyżka dziegciu, żeby zepsuć beczkę miodu, to może wystarczy jeden fałszywy ksiądz, żeby zepsuć atmosferę na uczelni i wzajemne zaufanie pracowników do siebie, że nie są zausznikami Adriany. Szybko się wytarłem i wybrałem numer Doroty. Odebrała natychmiast. Czekała na mój telefon.

– Dorotko, kochanie, powiedz mi, proszę, ale bez wstępów, w jaki sposób ta sprawa wyszła na jaw?

– Gdy Karol – od razu przeszła do tematu, bo widocznie czarodziejskie słowa „proszę” i „kochanie” uczyniły cud równy fatimskiemu – mąż dyrektorki, dowiedział się w szpitalu, że nie jest biologicznym ojcem swojej córki, wziął taksówkę i pojechał na uczelnię. Ponieważ na mieście był straszny korek, to kierowca podwiózł go do bocznego wejścia. Karol wszedł od strony ogrodu i zobaczył, jak w kotłowni przy palmiarni coś się rusza. Myśląc, że to znienawidzone przez niego koty, zakradł się, by walnąć je szpadlem, i o mały włos nie zatłukł własnej żony, która się tam pieprzyła z księdzem Jarlem. Gdy kochanek zobaczył go z łopatą, wpadł w takie przerażenie, że wszystko wyśpiewał, jakby to Karol był spowiednikiem, a nie Jarl.

– A co tam jeszcze było do śpiewania, skoro nakrył ich in flagranti?

224

– Księżulek wyśpiewał to, co stało się powodem wyrzucenia Adriany na zbity pysk.

– Jak to? To ona nie wyleciała za prowadzenie niemoralnego trybu życia? – Tak dziadek w zoo dziwił się na widok ptaków we frakach.

– Nie. Za coś zupełnie innego, ale tego nie znajdziesz w Internecie.

– Za co? – No to jak? Będziesz dla mnie miły i zaprosisz na

kawę? – spytała triumfująco, a głodującemu dziecku podano lody na deser.

– Nawet na szampana! – I dodałem: – O ile mi starczy kasy.

– Nie udawaj takiego biedaka, drogi wicedyrektorze. – Że co-o? – Zdziwiony dziadek podszedł do klatki ze

słoniami. – No właśnie! Chyba naprawdę jeszcze nie wiesz, że

wybrali cię na miejsce Adriany. – Głodujące dziecko miało zapewnioną kolację, i to do końca roku.

– Kpisz sobie czy co… – nie mogłem uwierzyć. – Nie, ja tylko przekazuję fakty. Ale nie powiedziałam

jeszcze, za co wyleciała z hukiem. – Powiesz?– spytałem łagodnie. – Proszę cię… – Już mówię, a ty słuchaj! Karol wpadł w taki szał, że

chyba by zarąbał księdza. XJS padł na kolana i błagając go o litość, wyznał, że od dwudziestu lat jest szantażowany przez Adrianę. Tłumaczył się, że musiał robić wszystko, co ona mu kazała. W młodości popełnił jakieś drobne przestępstwo i groziło mu więzienie. Znalazł schronienie w zakonie, gdzie pod przybranym nazwiskiem dostał śluby kapłańskie, a potem wysłano go na uczelnię katolicką. Adriana to przypadkowo odkryła i przez dwadzieścia lat wykorzystywała go fizycznie i intelektualnie.

225

– Fizycznie to rozumiem. Widać było po Karolu, że ona mu nie daje i chłop ciągle jest na głodzie. Ale co do cholery znaczy intelektualnie? – zaciekawiłem się.

– Tu dopiero mamy clou całej afery – ucieszyła się jak bociek lecący nad Kilimandżaro. – To XJS pisał jej wszystkie rozprawki, artykuły naukowe, prace doktorskie i habilitacyjne… To on przygotowywał dla niej skrypty i wykłady…

– O q…wa! – To słowo-zaklęcie przywróciło mi dobry humor. Nagle brakujące puzzle ułożyły się na właściwe miejsca, pokazując pełny obraz widoczku z Gomorą.

– Kocham ciebie i twój podziw! – Już nie było głodujących dzieci w Afganistanie. – Oczywiście odebrali jej wszystkie tytuły naukowe i medale zasługi. Niewiele brakowało, a doszłoby do skandalu międzynarodowego, praca sygnowana jej nazwiskiem była nominowana do nagrody papieskiej.

– Ale numer! – W Watykanie zatuszowali sprawę, oni mają tam już

powyżej uszu spraw ze swoją… – zignorowała problem. – A co z Jarlem? Siedzi w pierdlu? – Poproś, to opowiem… – Wyczuła, że teraz może już

prosić o wszystko i wszystko dostanie. – Błagam na dwóch łapkach jak piesek o plasterek

szyneczki i na dodatek merdam ogonkiem, stojąc nago przed telefonem – poprosiłem wesoło.

– Uwielbiam cię, gdy masz dobry humor. – Ciepło dachu nad głową rozlało się po całym ośrodku pomocy dla dzieci afgańskich. – Gdy jesteś w takim nastroju, to można cię kochać.

– Wyznania zostaw na później, mów! – XJS płakał jak dziecko i klął jak szewc, kiedy się

okazało, że jego sprawa uległa przedawnieniu już dziesięć lat temu. Adriana wiedziała o tym od dawna, ale wykorzystywała go jako przydupasa i twórcę swojej kariery naukowej.

226

– Ale numer! – Dziś o osiemnastej masz być w ministerstwie na

uroczystym wręczeniu nominacji. Jak się pospieszysz, to jeszcze zdążysz.

– Ale przecież nie mogą mnie nominować w połowie roku, to niezgodne ze statusem uczelni – zauważyłem logicznie.

– Mogą, znaleźli kruczek prawny. Wczoraj zwolnili cię w trybie natychmiastowym po to, żebyś od dziś był wicedyrektorem i zachował ciągłość pracy.

– A niech się pieprzą we własnym sosie! Nie idę – zbuntowałem się. – Podpiszę jutro albo nigdy. Tylko nic nie mów, że się do mnie dodzwoniłaś!

– Jasne! Wszystko jest przygotowane, pojutrze o jedenastej masz w auli wykład inauguracyjny. Raczej nie dopcham się do ciebie, bo wszyscy będą cię klepać po plecach, gratulować ci, wychwalać twoją powieść i zapewniać, że zawsze byli z tobą całym sercem, a więc już teraz, drogi dyrektorze, przyjmij moje gratulacje.

– Przyjmuję i zapraszam cię na szampana. Za godzinę masz być u mnie pod domem.

– Jasne, panie dyrektorze! Rozkaz to rozkaz. Co prawda liczyłam, że to ty przyjedziesz po mnie, ale najwidoczniej panu dyrektorowi…

– Lepiej nie kończ, bo cię zwolnię z pracy. Dobra, należy ci się. Wezmę taksówkę i będę za dziewięćdziesiąt minut.

– Czemu tak długo? Musisz się wykąpać po podróży jeszcze z kilka razy? – Bawiła się mną jak najedzone dziecko obeschniętą skórką chleba. Babska intuicja najwidoczniej podpowiedziała jej, że przed chwilą byłem pod prysznicem.

– Chcę po drodze wpaść na pocztę, żeby wysłać kartkę do Arnolda. Spadaj! – Warknąłem radośnie i odłożyłem słuchawkę.

– Ta pocztówka należy się przyjacielowi jak psu zupa – powiedziałem głośno do wyłączonego telefonu.

227

Najpiękniejszy tydzień w życiu to ten ostatni Wróciłem o piątej rano po niesamowicie nieprzespanej

nocy spędzonej z Dorotą, i natychmiast zasnąłem. Wstałem po południu i wyszedłem po papierosy. Pod

blokiem, obok zaparkowanego volvo 850, stał sąsiad i naklejał na nim karteczkę: „na sprzedaż”. Pogawędziliśmy chwilkę i sąsiad nie nakleił ogłoszenia. Szwedzkie kombi było tak duże, że można w nim było spać lub zapakować do niego wszystkie moje książki.

Wróciłem na górę, z radości wbiegając po dwa stopnie, co w moim wieku jest nie lada wyczynem.

Komputer cały czas był uruchomiony i ściągał pocztę. Zajrzałem do skrzynki. Wśród ponad dwóch setek listów z gratulacjami od przyjaciół neofitów znalazłem jeden – ze zdjęciami z pirackiej wyprawy od dziewczyn poznanych na Malcie, na który natychmiast odpisałem.

Kocham Was! Nie zapomnę Was! A Tobie, Olu … chcę

Ci po…

Nie dokończyłem, bo program antywirusowy

zablokował na kilka sekund klawiaturę. Spojrzałem na ekran, żeby przeczytać ostatnie zdanie i zamiast się uśmiechnąć z połączenia dwóch ostatnich sylab, poczułem, jak strzelił we mnie piorun iluminacji! One aż siedem razy powiedziały do mnie „tato”!

Zrozumiałem, dlaczego dziewczyny znakomicie mówiące po polsku siedem razy powtarzały niegramatycznie zbudowane pytania, dotyczące książki Bucaya Kochać z

otwartymi oczami. Zrozumiałem, dlaczego taki szczęśliwy się wtedy

poczułem, dlaczego napisałem taką dedykację, i co ustaliły między sobą, gdy ja poszedłem po książkę.

Zrozumiałem, co to jest miłość!

228

Kochane Dzieci! Nie zapomnę Was nigdy! Dziękuję za

ostatni, najpiękniejszy tydzień w życiu.

Do zobaczenia!

Wasz „tato” :D Wysłałem e-mail i spakowałem ukochane książki.

229

Nie… chcę żyć! Z wzniosłą niecierpliwością i nadzieją oczekiwano na

jego mowę mającą zainaugurować nowy okres w życiu uczelni. Edwin bardzo wolno wszedł na podium i stanął obok

przygotowanej po prawej stronie mównicy. Nie wziął do ręki mikrofonu, uśmiechając się, objął wzrokiem wypełnioną po brzegi aulę. Długo patrzył w kamery telewizyjne, jakby pragnął, żeby wszyscy go zauważyli i zapamiętali tę historyczną chwilę zakończenia rządów dyktatora sadysty.

Słuchacze, przekonani, że mówca w ten sposób buduje napięcie, z podziwem obserwowali jego opanowanie. Jedynie osoby siedzące w pierwszych rzędach mogły dostrzec niewielki skurcz pojawiający się od czasu do czasu w jego błyszczących oczach.

– Chciałbym z całego serca podziękować losowi, zsyłającemu mi po latach bolesnych doświadczeń nagrodę, o jakiej nie śmiałem nawet marzyć – zaczął spokojnie, ale w jego głosie dało się wyczuć coś więcej niż powagę chwili. – Dziś dostępne mi są emocje, jakich nigdy jeszcze nie zaznałem. Nie jest to jednak dzień triumfu sprawiedliwości nad obłudą. To jest dzień zmian. Zakończył się pewien fascynujący etap w moim życiu i rozpoczyna się inny, nieznany. Na pewno nie będzie łatwy, będzie wymagał ode mnie dużo trzeźwiejszego spojrzenia na rzeczywistość niż do tej pory. Aby zachować równowagę, będę musiał zrezygnować z dziecięcej radości, którą nosiłem w sobie, i zacząć twardo stąpać po ziemi. – Tu zrobił kilka niepewnych kroków ku środkowi podium, jakby ilustrując to, co mówi. – Dziś zostałem uznany za godnego, aby ze mną rozmawiać, uśmiechać się do mnie bez lęku, że ktoś mógłby to zauważyć, podać mi rękę na powitanie. Przez ostatni tydzień ani razu nie zadzwonił mój telefon, nie dostałem ani jednego esemesa. Również moje próby kontaktu z jedynym dla mnie ważnym światem wyglądały tak, jakbym dzwonił w

230

Kosmos. Nikt nie odbierał moich telefonów. Siedem dni żyłem w piekle wątpliwości o los moich najbliższych. – Znów zrobił kilka kroków, jakby się kierował ku drugiej stronie podium.

– Nasi przodkowie, żyjący na Ziemi jeszcze przed narodzeniem Chrystusa, za najgorsze przestępstwo uważali znęcanie się nad słabszym: dzieckiem i kobietą. Jedynie w takich przypadkach można było zastosować najcięższą karę „odtrącenie”, polegające na traktowaniu skazanego jak powietrze i nieodzywaniu się do niego. Wykluczony z kontaktów, nie będąc informowany o planach, działaniach i sprawach dotyczących najbliższych mu osób, miał tylko jedno wyjście: popełnić samobójstwo. – Zdecydowanym krokiem przeszedł na koniec podium. Nad jego głową świecił się napis Exit wyglądający jak zielona aureola. – Edwin za udzielenie pomocy potrzebującemu został skazany na nieludzką karę nieistnienia, wszyscy odwrócili się do niego plecami.

Wciąż brzmią mi w uszach słowa, jakie wypowiedział w górach, siedząc przy wspólnym ognisku: „Błagam, nigdy nie zabijaj, odwracając się plecami! Powiedz najgorszą prawdę, nawet każ odejść, ale nie milcz, błagam na Boga!! Nie milcz!!!”

Edwin nie może przyjąć tego, na co zasłużył swoim życiem, swoim zaangażowaniem, bezkompromisowością i swoją pasją w walce o słabszych. Nie może przyjąć, bo go nie ma, jeśli nie fizycznie, to emocjonalnie. Jego miłość do tego, co kochał nad życie, została bezpowrotnie zamknięta w skarbcu, do którego on nie ma klucza. Edwin został skazany za swoją gotowość do oddania życia, choćby za jeden uśmiech, na popełnienie samobójstwa.

Wyrok został wykonany… Zostałem tylko ja. A ja teraz mówię: nie… – odwracając

się, wypowiedział dobitnie ostatnie słowa do osłupiałych z wrażenia twarzy i zniknął na zawsze w wyjściu bezpieczeństwa. – …chcę żyć!

Sucha Góra, lipiec 2007 – styczeń 2008, Wielkanoc 2008

231

Drogi Czytelniku, Nie ma przypadków! Nieprzypadkowo napisałem i wydałem tę książkę. Zupełnie świadomie umieściłem w niej takie, a nie

inne słowa, obrazy, myśli, wspomnienia i sytuacje … Drogi Czytelniku, nieprzypadkowo trafiłeś na nią,

wziąłeś do ręki, przeczytałeś aż do tego miejsca i jeśli wywołała u Ciebie jakiekolwiek emocje, to proszę Cię serdecznie:

Teraz TY usiądź do klawiatury i na gorąco

napisz do mnie, choć kilka słów o tym, co teraz

myślisz i czujesz, a Twój list będzie dla mnie

najwspanialszym potwierdzeniem, że warto pisać ☺☺☺☺

Dziękuję Ci serdecznie!

Andrzej Setman

[email protected]

Warszawa, 10 października 2008

232

Najcenniejsze chwile rodzą się w lęku................................... 5 Życie zacznie się następnego dnia ....................................... 10 Sikanie niesie wiele informacji ............................................ 11 Kelnerzy są panami losu?..................................................... 15 Śmietniki pękałyby w szwach .............................................. 17 Nie da się zapomnieć, ani nie chce się powtórzyć ............... 22 Osłupienie zbliża kobiety do mężczyzn ............................... 37 Trzeba stać się dzieckiem, aby wejść ................................... 46 Przyjemnie jest patrzeć na kiełkującą dumę ........................ 50 Czasami czas przynosi nieoczekiwane czekanie.................. 54 Własne myśli są ważniejsze od książek ............................... 59 Chcę móc wspominać to, czego już nie pamiętam .............. 79 Kobiety są niepoprawnymi materialistkami ........................ 83 Kobiety robią się miłe, kiedy facet zamyka drzwi ............... 96 Pierwszy krok jest początkiem podróży ............................. 115 Najwspanialsze wycieczki kończą się powrotem .............. 155 Życz pięknych i zdrowych myśli ....................................... 167 Ojczyzną jest dziecko ......................................................... 169 Deszczowy poranek ma swoje jasne strony ....................... 172 Prosząc o drobiazg, dajemy dowód przyjaźni .................... 174 Prawdziwych przyjaciół nigdy za wiele ............................. 183 Rozmowa z dzieckiem jest fascynująca ............................. 186 Przytulenie mówi więcej niż tysiąc obrazów ..................... 188 Tylko katastrofa uratuje przed katastrofą ........................... 216 Pocztówka należy się przyjacielowi jak psu zupa.............. 219 Najpiękniejszy tydzień w życiu to ten ostatni .................... 227 Nie… chcę żyć……………………………………………229

233

TESTYMONIALE

Jako że z pierwszą książką Andrzeja zetknąłem się ok. pół roku temu od tamtej chwili uważam każdą pozycję, która wyszła spod jego pióra za lekturę obowiązkową dla każdego, kto myśli czuje. „Nie… chce żyć" została mi zarekomendowana, jako najlepsza do tej pory książka Setmana, co wtedy potraktowałem z chłodnym niedowierzaniem. Dlaczego? Ponieważ po lekturze „Bella", którą wchłonąłem bez wstawania z kanapy uznałem, że nie może być lepiej. Okazało się, że jest to możliwe – pozycja jest fantastyczna. Z pewnego poziomu to proste historie zwykłych ludzi, którzy w efekcie okazują się być zupełnie niezwykli w tym, co przeżyli. W niemalże magiczny sposób potrafią zadziwić mądrością życiową dokładnie wtedy, gdy wydawało się, że to wiemy od nich więcej mając doświadczenie, tytuły czy certyfikaty. Oni mają często uniwersytet życia, który uczy ich dużo więcej. Dla mnie „Nie … chcę żyć" jest swoistym majstersztykiem także w sposobie przekazywania rzeczy niezmiernie ważnych w pozornie błahy sposób i dopiero później odkryłem, że w trakcie lektury nauczyłem się więcej się z pozoru spodziewałem. Okazuje się, że w łatwy sposób możesz usunąć wszelkie marne przyzwyczajenia i nieużyteczne przekonań bez odbywania dziesiątek sesji u dyplomowanych terapeutów. Zupełnie wyjątkowym przeżyciem jest niemalże osobista wędrówka z bohaterami w mistyczną podróż na szczyty świata gdzie wychodzisz poza ramy zwykłej rzeczywistości. Jestem wdzięczny za to, że mogłem jako jeden z pierwszych przeczytać tak ujmującą rzecz, co, do której mam pewność zmieni życie wielu ludziom, pokazując im, co tak naprawdę znaczy „musi" czy „trzeba" i jak zmienia się świat z pozycji obserwatora do uczestnika danego wydarzenia. Książka daje też wyjątkową wiedzę kobietom, co tak naprawdę istotnego mogą dać mężczyźnie w związku by był prawdziwie udany, a mężczyznom wiedzę jak go tworzyć jeszcze lepiej. Serdeczne dzięki za wszystko Andrzeju. Niecierpliwie czekam na kolejne książki. Robert Sz.

234

„Wstań przyjacielu mój i idź przed siebie, nie oglądając się w przeszłość, niezależnie od tego, jak była ona dla ciebie piękna lub tragiczna, bo życie jest tylko teraz i pora już, abyś wreszcie otworzył oczy.” - Dziękuję za to, co mi dałeś - Uczyć się chcę otwierania oczu i liczę na to, że mi w tym pomożesz… - Chcę zobaczyć swój plecak, choć obawiam się tego, co mogę z niego wyjąć – dobrze, że habit Matki Teresy ma w sobie biel czystości i błękit nadziei… Tej nadziei, która mówi: ‘nie… ja chcę żyć’ - Czekałam 115 strony na jedną z najpiękniejszych historii, jakie znam (opowiadałeś mi ją przecież kilka razy). Nie wiem, czy każdy jest tak cierpliwy :P A jednak warto przebrnąć w trudzie przez te 115 strony, by na następnych 118 znaleźć prawdy, dzięki którym życie staje się … Dziękuję Aneta Niedawno przeczytałam książkę. Czytając opowieści w opowieściach – przypominające matrioszki (z większej wyciąga się mniejszą, z mniejszej jeszcze mniejszą)- mogłam przyjrzeć się rozmaitym rozwiązaniom, na które zdecydowali się bohaterowie i pomyśleć, jakie byłoby dobre dla mnie. Książka znajdując się w rękach czytelnika pełni rolę terapeuty. Terapeuta zleca swe zadanie książce, książka zleca swe zadanie czytającemu, który może uczynić własne życie szczęśliwym. Niczego nie musi. Wyrażając szczery podziw drugiej osobie daje jej informację, że jest kochana, wartościowa, a co za tym idzie daje siłę do podejmowania różnych zadań w życiu i wypracowania własnych przekonań, opartych na faktach, pomagających osiągać bliższe i dalsze cele, unikać konfliktów i ich powstawania, budować dobre samopoczucie, a także chronić zdrowie i poczucie własnej wartości. Książka ta, to „Nie ... chcę żyć”. (- ; Jej głos podąży za Tobą. Yelle

235

....kiedy przed trzecią rano skończyłam czytać, to pomyślałam sobie, co Ci powiedzieć? ....że się śmiałam, płakałam i zamyślałam podczas czytania, tak, ale to nie wszystko.... ...chcę Ci powiedzieć coś bardzo osobistego....im bliżej końca książki byłam, tym więcej byłam przekonana, że jest to książka nie tyko o mnie samej ale i dla mnie napisana....to dlatego wielokrotnie zatrzymywałam się podczas czytania i studiowałam niektóre fragmenty powoli z namysłem, i zadawałam sobie pytania, które powinnam sobie zadać już dawno temu...i znów coś sciska mnie za gardło, jakiś niewytłumaczony żal, że nie miałam nigdy odwagi, żeby się sobie przyjrzeć, że nie miałam nigdy odwagi, żeby sobie pozwolić na miłość, wolność i na bezwarunkową radość, że nie potrafiłam pokochać siebie samej... ....tak, mazgaję się i teraz, kiedy to piszę...ale...zaraz sobie wezmę jeszcze raz Twoją książkę, butelkę wody mineralnej, paczkę chusteczek, i idę do łóżka uczyć się tego, czego bohater książki uczył się od przewodnika, i czego uczyła wnuczkę babcia greczynka... ...chcę:) ..buziaczki Setmanku EwA Podoba mi się motto przewodnie książki. Bardzo podoba mi się to motto. W zasadzie podczas czytania książki non stop pojawiało mi się w głowie pytanie – na ile Edwin jest Andrzejem? Gdy skończyłam książkę stwierdziłam, że to jednak nie ma znaczenia. To jedna z tych książek, którą się pochłania aby jak najszybciej ją skończyć a gdy dojdzie się do ostatniej strony, żałuje się, że już się skończyła. Postać Darii trochę mnie przygnębia, nie dość że piękna to jeszcze tak inteligentna. Też bym chciała być taka eteryczna, ale niestety, nie wyszło rodzicom :P A pomysł z mówieniem dzieciom o swoim pierwszym razie - Egzotyczny.

236

Tylko widzę pewną niejasność, na str. 107 Edwin mówi, że powiedział o swoim pierwszym razie swojej córce. A pod koniec jest smutny, bo żadne dziecko nie powie do niego „tato”. To on miał dziecko czy nie? Czy moja kulawa spostrzegawczość coś przeoczyła? Zaintrygowała mnie rozmowa Edwina z przewodnikiem. „Każde muszę zabija chcę. Każde muszę niszczy najlepszy nastrój”. To cytat z serii „No właśnie! Zawsze tak myślałam ale nigdy nie potrafiłam tego wyartykułować”. Uwielbiam takie! 5 pytań również mi się podoba. Najbardziej pierwsze – uderza w moje słabości. „No to nie próbuj znaleźć odpowiedzi tylko jej poszukaj” „nie wystarczy zrobić coś jeden raz, żeby przeprogramować myślenie. […] Zmieniłeś mu nie tylko jego przekonania, ale zburzyłeś jego tak misternie budowany system wartości” W tym momencie poczułam, że grunt pod moimi nogami jeszcze bardziej się trzęsie. A rady od Babki Oli? No po prostu boskie! Ciekawa jestem ilu facetów jest szczęśliwych przy typowych matkach – polkach. „kobiety robią się miłe, kiedy facet zamyka drzwi” – jakie to prawdziwe! Czasami zalatywało mi w książce Coelhem, ale dzięki Bogu, fragment z kupą sprawił, że się oddaliłeś od tej mielizny :D Zdecydowanie „mocnym” fragmentem książki była dla mnie historia tego małżeństwa, które mieszkało przy stacji. I ten biedny Edwin w majtkach. I bardzo ale to bardzo podobało mi się to, że na ostatniej stronie jest ta notka do czytelnika. Jest tak bardzo osobista, no bajecznie po prostu. Każdy czytelnik może poczuć się wyjątkowo. A na koniec ulubione: „To co było dobre kiedyś, nie musi być dobre dzisiaj, a to co jest dobre dla innych, nie musi być dobre dla ciebie” Moja perełka. Natalia

237

Witaj Andrzeju, to ja, Agnieszka, ta co zdezerterowała twoich wykładów w poprzednią sobotę :) Koleżanka z ławki przekartkowała Twoją ostatnią książkę i podała mi ją. Mnie ta książka otworzyła się na str. 198-199 i uwaga moja powędrowała w pierwszej kolejności do wyróżniających się z tekstu drukowanych wielkich liter i ich treść mnie poraziła! Myślę sobie, jak to? Nie jestem dobrą żoną? Przeczytałam dalszą treść, w wielu momentach zapominając o oddychaniu. Potem przeczytałam jeszcze raz ten rozdział. Nie miałam myśli, tylko ciśnienie mi podskoczyło, czułam, że się duszę i zaraz pęknę, jeśli natychmiast nie wsiądę do samochodu. Chciałam wyjechać (zanim włączy mi się MOJE myślenie), by jak najszybciej znaleźć się na naszym świeżo nabytym kawałku nadbrzeża. Tam pojechał dzień wcześniej mój mąż. Naszej historii Ci tu nie opiszę. Była inna niż Eli i Stawrosa, ale niektóre frazy (wiele fraz!) stara greczynka kierowała wprost do mnie!!! Mówiła to co instynktownie przeczuwałam, ale z czym nie chciałam się zgodzić. Byłam Matką Polką dla trójki naszych dzieci i męża, przez wiele lat. Od jakiegoś czasu, wiem, czuję, że już nie muszę- nie czuję potrzeby-nie chcę, nią być. Na różne sposoby próbuje –staram się – robię wszystko, żeby mu uzmysłowić, że bycie razem ma wartość, kiedy się ma świadomość, że możliwe jest rozstanie, że jeśli dwie strony nie pielęgnują związku to nawet największa determinacja jednej nic nie da, itp. Przekartkował, lub przeczytał kilka moich książek, m.in. Bucaya, ale wszystko bez najmniejszego komentarza :( Ja już naprawdę czuję się słaba, jak Yorg, choć cały czas wysyłam inne sygnały światu. Myślę, pewna jestem, że ta babka jest dla mnie pierwszą osobą, która tak mi to pozbierała do kupy i podała jak przepis na ciasto. Wiem, że to potrwa, ale możliwe jest, że mąż będzie jak bracia Stawrosa, a ja będę czuła się kochana. Absolutnie nie jest na to za późno. Buzia uśmiecha mi się jak równik na globusie, bo wiem co, a raczej jak mam robić żeby uwolnić ręce, żeby mieć je wolne dla szczęścia. Twoje najlepsze (wg. mnie) zdania nie mają płci, są do zakochania i napisałeś ich w tej książce wiele :) Dziękuję Ci bardzo za książkę i za to, że wtedy pojechałam… Agnieszka

238

P.S. Byłam pewna, że Ela poszła za radą babci, którą dostała 8 lat po ślubie, że Ola opowiadając Edwinowi, mając 16 lat, powie mu, że Eli się udało, niestety wynika, że ich stosunki się nie zmieniły, szkoda. Dlaczego Edwin mówi, że ma córkę - najlepszego przyjaciela i powiernika, skoro w innym miejscu żałuje, że dla nikogo nie jest tatą? Piszę o tym, bo nie wierzę, że ta książka skończy się limitowanym nakładem dla instytutu NLP. Zrób co trzeba by była w każdej dobrej księgarni, nie przez wzgląd na autora, ale na te wszystkie matki polki w każdym wieku. Ja zrobię wszystko, żeby być szczęśliwa, za pomoc dziękuję jeszcze raz! Agnieszka

Dosłownie przed 2 minutami, zamknąłem książkę, słuchając przy tym charakterystycznego dźwięku. "Nie... chcę żyć!". Dopiero teraz ją przeczytałem, a co najśmieszniejsze zakupiłem ją w maju. Tyle miesięcy przeleżała w szafce na półce, czekając na swoją kolej. Leżała i czekała, a ja ciągle myśląc, że nie mam czasu, że mam inne zajęcia, inne książki czekałem na moment, kiedy ją wezmę do ręki. Wierzę, że to był ten idealny czas, na tą lekturę. W moim życiu dzieje się teraz bardzo dużo, być może nawet za. Teraz tak w ogóle zastanawiam się o czym jest ta książka, bo szczerze nie wiem, wiem tylko, że sprawiła ona dla mnie dużo dobrego. Podobnie jak "Bella". Skłoniła mnie ona do wielu refleksji, sprawiła, że poczułem się wyjątkowo, że poznałem całą gamę emocji. Jak widać nie do końca jeszcze potrafię opisywać to co czuję, tak jak chcę. Lecz ciągle nad tym pracuję… Bardzo dziękuję Ci za to, że jesteś i że pokazujesz sobą, że życie jest piękne i otacza nas miłość. Wojtek

nie - chcę żyć andrzej setman

Documents