njohje me librin-mes pasionit te gjuetise dhe konservimit habitatit

7/30/2019 Njohje me librin-Mes Pasionit te Gjuetise dhe Konservimit Habitatit

1/21

i

MES PASIONIT T GJUETIS

DHE

KONSERVIMIT T HABITATIT

PARIM ARANI, DR.

&

Qemal Miraka

GEER, 2013


2/21

ii

Titulli librit:

MES PASIONIT T GJUETIS DHEKONSERVIMIT T HABITATIT

Autort:

Parim arani, Dr.

&Qemal Miraka

Redaktoi:

Inxh. Ferdin Liaj

Punimet grafike ilustruese:

Parim arani

Kopertina dhe arti grafik:

Bujar Kapllani

Fotografit:

Ferdin Liaj, Parim arani, Admir Sei,

Shoqata Gjuetarve t Gramshit dhe Federata e Gjuetarve t

Shqipris

T gjitha t drejtat vetm t autorit

GEER, Tiran 2013


3/21

iii

Ja kushtoj kt libr familjes time, bashkshortes dhe fmijve t mi. Prjet i jam

mornjohs babait tim, gjuetarit t talentuar dhe t ndershm Fator arani, i cili m

kultivoi dashurin pr natyrn dhe gjuetin, si dhe nns time q m afroi dashurin e

pakufijshme deri n momentet e fundit t jets t saj.

Kujtoj me dashuri kolegt dhe miqt e mi me t cilt kemi ndar ditt e lumtura t puns e

jets n natyr, n pyje, kullota e gjueti: inxh.Servet Lako, inxh.Razim Rika, Dr.MahmudXhelili, inxh.Kudret Bashllari, inxh.Ahmet Mehmeti, inxh.Hysen Bega, inxh.Kujtim Sula,

Xhafer Baci, ish drejtor i Ndrmarrjes Pyjeve Gramsh, inxh.Ferdin Liaj, zoot.Hasan

Zikaj, inxh.Rakip Hoxha, vet.Ilia Mici, Ilo Rovari, Gzim Koroli, inxh.Beqir Tereziu,

inxh.Isuf Salla, inxh.Shkelqim Lila, Shefki Ymeri, Shaban Zani, Faik Hysa, Riza Shuli,

Hekuran Hima, Kadri Zogu, Ali Lazi e shum t tjer, puntort e pyjeve e veanrisht

bashkpuntorin e mikun tim, pylltarin e gjahtarin Qerim Ibro, me t cilin kemi ndar

ditt e vshtira por edhe t suksesshme n Stacionin e Dushkut Bularit, n Sojnik t

Gramshit. Falenderoj e kujtoj me respekt gjahtart e Gramshit dhe gjahtar t tjer me t

cilt kemi ndar knaqsin e ditve t bukura t udhtimeve n pyje e kullota, t gjuetise tregimeve t zjarrta e plot humor.

Parim arani

Kujtim familjes time dhe shokve t mi gjahtar.

Qemal Miraka


4/21

iv

PARATHNIEMbas shum vjetsh n nj kafe n ikago, u takova me mikun tim, shokun egjuetis, mjekun gjahtar, kryetarin e dikurshm t shoqats s gjahtarve tGramshit. Kishim kaluar shum vite s bashku n Gramsh; jan vite t paharruar

pr ne. Ai m pyeti pr librin e gjuetis q kisha filluar t shkruaja n Gramshqysh n vitin 1978. Iu prgjigja me pak humor por edhe me realizm:

-Ato shkrime i kam ruajtur n nj dosje t vjetr, u jan zverdhur faqet - ithash dhe pr t ndrruar tem vazhdova:

-Jam akoma i pa vendosur pr ta shkruar at libr.Pasoi nj hshtje, si ndodh natyrshm n kta raste. Papritmas Qemali drejtoifytyrn nga un dhe me at pamjen e tij krejt t iltr m tha:

-Edhe ne si shoqat gjuetarsh kemi aktivitet t zgjeruar t cilin duam tapasqyrojm n nj libr. Kemi edhe shum fotografi t aktiviteteve t kryera dheaspekte gjuetie nga nj ekspozit q organizuam.Pas ksaj biseda vijoi duke kujtuar zonat ku kishim punuar, ku kishim jetuar dhekishim dal pr gjueti. Sollm ndr mndje pyjet madhshtor t Bularit, ku lisate lart rriteshin s bashku me panjat duke formuar nj komunitet jetese tdndur e t pandrprer. Ishte nj bimsi mjaft e larmishme dhe e dndur e cilazhvillohej sipas kateve natyror; aty gjeje lloje t shumt barishtesh, myshqesh,nnshkurre e shkurre, dushqe t lart shparthi e bunge, grupe madhshtor tprbr nga lloji qarr dhe po ashtu przjerie drursh me gjethe shumngjyrshesi, vadhza e egr, frashri, molla e egr, cermdelli, lajthi etj..T gjith nivelet e jets n at komunitet ishin ndrthurur n mnyrn m tprsosur; ata funksiononin n harmoni me njeri tjetrin. Shtreszimi q fillontenga nntoka e ngjitej gjer n majat e kurorave t drurve u jepte jet llojeve tndryshm q zinin hapsirat e jets pa i rn n qaf njeri tjetrit. Ne shkelnim nlgushn e trash t formuar nga gjethet e reja aq t larmishme nga format dhengjyrat; posht saj, n shtreszimet e tjer, glonin me mijra organizma dhemikrorganizma t jets s gjall. Mbi kt shtres ngriheshin shtresat e tjera tbimsis: barishtet, nnshkurret, shkurret dhe drurt madhshtor shummoshar t lisave, panjave dhe pishave t zeza t cilt, hera hers, pa e ar koknpr ligjet e natyrs, zbrisnin gjer posht shpateve n lartsit 250-300m. mbinivelin e detit.

Fieri e myshqet rriteshin mjaft mir edhe nn hijen e kurorave t drurve t pyllitku kishte gjithashtu larmi lulesh t egra shumngjyrshe q nxirrnin kokat lartpas shkrirjes s dbors hert n pranver, kur gjethet e drurve ishin ende tpaelura. Vnde-vnde dushkajat ishin t rralla; ato prziheshin me pishn e zezduke marr trajta njollzimesh e grumbujsh t mdhej. Posht kurorave tpishave formoheshin shtresa t trasha me hala t pa dekompozuara t cilatprbnin rrezikun kryesor pr shfaqjen e zjarreve.


5/21

v

Por zjarret ishin shum t rrall dhe asnjher nuk arritn t merrnin formn etyre shkatrrimtare.

N kta pyje kishin gjetur qetsin dhe habitatin e tyre t preferuar nj larmishpendsh dhe kafshsh t egra. Tufat e pllumbave t egr dhe tufat e guakve,pasi bnin disa rrotullime spiraloide n hapsir, shkonin e uleshin n drurt elart, afr liqenit t Dushkut. Thllzat e malit zbrisnin gjer posht e pasi jathoshnin kngve gazmore, ngjiteshin prsri drejt Remathit dhe faqes sKomjanit, ku kishin habitatet e plqyer prej tyre. Lepuri egr gjndej kudondrsa sorkadhet pas kullotjes n dushkajat e reja, n cungishtet e Rrezhdanit et Targjinit, duke u ndrojtur e gjith sy e vesh, dilnin n lirishtet plot bar tnjom e hidhnin vshtrimet e tyre n drejtim t malit Tomorrit, sikur krkonin tmerrnin bekimin e prditshm prej tij. Derrat e egr, pasi ushqeheshin mir melndet e shumta t dushqeve, me fruta molle e kumbulla t egra, merrnin rrugne gjat drejt Taragjinit, Grabovs s Poshtme e Sogors. Ariu i murrm i lodhurnga jeta e mundishme dhe t lehurat e qnve t staneve t shumt n Moalet eGrabovs n Valamar, merrte rrugn e gjat pr t zbritur n pyjet e dndur mepish t zez t Komjanit. Bashk me nuharet e sorkadheve, pyjet e Komjanitishin br edhe shtpia e prhershme e strofkullave t Ariut t murm dheujqrve.

Prrejt e prroskat malore n t dy ant ishin t veshur me lajthi q dalloheshinnga kurorat e tyre plot me kokrra ngjyr bronxi q dshmonin pr nj bollk

ushqimor si pr shpendt e egra ashtu edhe pr gjitart, ndonse burimi kryesor iushqimit ishin lndet e lisit dhe gjethet e shumta e lastart e njom t shkurrevet shumllojta. Gjethet dhe frutat binin e kalbeshin n tok; i gjith ekosistemiriprtritej nprmjet proesit t riprodhimit dhe rikonsumimit. Sorkadhet,lepujt dhe shpendt e shumt ushqeheshin me bimsin e dndur; aty kishtebollk si pr mishngrnsit ashtu edhe pr kafsht q hanin do gj nga bota egjall; aty kishte edhe shum drur t mdhenj plot me zgavra, drur qpylltart i hiqnin duke i prer me motosharr. Po, po i them. Jan prer shumdrur me zgavra:

-Jo! - Ne mjekt nuk i heqim trupit t njeriut asnj organ apo gjymtyr. -Neprpiqemi tua bjm jetesn sa m t leht t smurve. - Ne u zgjasim atyrejetn.

-Ke t drejt! - i thash. - n kt rast drurt e vjetr me zgavra jan pjesintegrale e ekosistemit. - Ata nuk jan vetm streh pr shpendt dhe kafsht eegra, pr gjitart, amfibt dhe reptilt; n zgavrat e tyre dhe posht lvoreve ttyre gjen streh nj bot e tr organizmash q shrbejn si ushqim pr zogjtdhe reptilt. Degt e thata shrbejn si vndqndrim e vrojtimi pr shpendt qgjuajn pret e tyre.Sot gjendja sht krejt ndryshe. Shfrytzimet pa kriter, lakmia e nj grupi

njerzish pr fitime n nj koh sa m t shkurtr ka br q kta pyje t ngelenvetm n kujtesn e atyre q kan jetuar me ta. Shum vite m par nuk kishte


6/21

vi

shum personel teknik, por kishte shum drur. Sot ne kemi gjith kt shkencpyjore por nuk kemi drur (!).

-Ju do t thoni se njerzit me shndet t mir kan m pak nevoj prmjekun se sa njerzit e smur? - m pyeti doktori n mnyr retorike dhevazhdoi pr ti vn kok dialogut t nisur pak m par:

-Por nuk jan mjekt ata q shkaktojn smundjet! - Nuk do t kishte mjekn se nuk do t kishte smundje. Pr ti rn shkurt, nuk do t kishte pylltari dheshkenc pyjore n se nuk do t kishim nevoj pr lnd drusore, pra n se kjopasuri nuk do t paksohej. E njjta gj ndodh edhe me pylltart. Nuk mund tfajsosh vetm ata se prse po shkatrrohen, dmtohen apo digjen pyjet, se prsepo zhduken kafsht dhe shpendt e egr. Nuk mund t thuash se shum koh mprpara kishim m tepr pyje e gjah, sepse kishim pak fare pak pylltar. Pra kjoaritmetik sht pa ndonj lidhje logjike.N se pyllin e lem t qet, dhe nuk ndrhyjm me prerje, toka do tprmirsohet n mnyr t vazhdueshme; kjo pranohet nga t gjith. N se ka

rregull n pyll do t kemi edhe nj balanc bio-ekologjike. Po ku jan pyjetmadhshtor t dikurshm? Ata jan paksuar n siprfaqe dhe n vllim; tokatpjellore jan kthyer n joproduktive. Dikur ktu rriteshin drurt e mdhej tdushkut, drurt e arrve e t panjave kuror-mdha. Sot, sado kujdes e art ttregojn specialistt e pyjeve, vshtir se do t arrihet t ri-ndrtohen t njjttgrumbuj pyjor. Tani ato pyje e njolla drursh madhshtor mund ti shikojmvetm n vndet e pambritshm, n ndonj rezervat natyror ose n ndonj parkkombtar apo vnd t mbrojtur. Mjeku i mir i l njerzit t vdesin vetm kuratyre tu vij ora; nj mjek i keq i vret ata vazhdoi t flas doktor Qemali. Edhe

pylltari i mir i l pyjet t paksohen vetm athere kur ai nuk mundet tindihmoj, pylltart e paformuar n mnyr t drejtprdrejt apo t trthort izhvatin e i zhveshin ata.Dikur banort jetonin n balanc me pyjet, por fshati kishte vetm disa shtpi.Sot numri i banesave sht shumfishuar, po ashtu edhe nevojat e tyre pr lnddrusore. Dikur shtpit kishin frngji (dritare t vogla), sot kan dritare tmdha. Dikur prdorej kali dhe qerrja pr transportin n pyje; tani ka traktor tfuqishm; dikur shushurinin sharrat e krahut, ndrsa sot kemi gatrat modern ekshtu me radh. Por fakti sht se do gjenerat q vjen mbrapa, shikon m pak

pyje se sa gjenerata e m parshme. Sot nevojat pr lnd drusore jan shtuarshum m tepr se m prpara.Vetm kur burimet drusore filluan t paksohen, athere lindi edhe silvikultura,shkenca q studjon kultivimin dhe mbrojtjen e pyjeve. Silvikultura e bazuar nparimet bio-ekologjike sht arma m e fuqishme n dor t specialistve tpyjeve. Ajo sht e bazuar n ligjet e natyrs dhe eksperimentimin, sa m shumne futemi n t aq m thell ajo shtrihet para nesh. Vetm nj njeri mediokrbeson se zotron artin e pylltarit, pa qen pylltar, ashtu si nj mjek sharlatanbeson se bn mjeksi, pa pasur dijeni pr shkencn e mirfillt farmakologjike. Poashtu edhe kasapi, nuk mund ti thot vehtes se sht gjahtar; gjuetia sht art,


7/21


8/21

viii

Nuk do t jet e largt dita kur t gjith shqiptart do t kuptojn nj her e mirse gjja m kryesore pr nj komunitet sht menaxhimi i ksaj pasurie t vyer sijan pyjet prodhues q jan pron e popullit, mbrojtja e rezervateve natyror, eparqeve kombtar, e rezervateve t gjuetis, e lagunave dhe liqenve malor, e

baseneve ujmbledhs t hidrocentraleve, e zona me llojet e rrezikuar przhdukje, e vndeve me vlera t veanta rikrijuese e shlodhse pr njerzit; tgjitha kto hapsira duhet t jen pron publike nn kujdesin e rrept t shtetit.Strategjia e re mbi pyjet nuk duhet t jet shfrytzimi, por mbrojtja e mjedisit;vetm kshtu do t rrisim funksionet polivalente t pyllit, do t ruhen habitatetdo t kemi m shum kafsh e shpend t egr, t cilt do ta ndiejn prsri vetenn shtpin e tyre. Njerzit duhet t kuptojn se gjahun nuk e zhdukin gjahtart;at e zhduk vetm shkatrrimi i habitatit ku ai strehohet e ushqehet. Ne duhet ttregojm kulturn ton si popull e si komb. Nj poet i shquar Anglo-Amerikan,

ka shkruar: Drurt q lartohen n shetitoren e qet/Shprehin shum rrethshpirtit t vendit t vet...../ Nj kultur nuk sht m e mir se pyjet vet.Konservimi sht nj tregues i shndetit tok-organizm, ndrsa shndeti tokssht shprehje e nj bashkpunimi t ndrsjellt t pjesve prbrse t toks,ujit, bimve, kafshve dhe vet njerzve. Mbrojtja nnkupton vetprtritjekolektive, vetshrbim kolektiv. Kur nj pjes jeton duke shkatrruar tjetrn,gjndja e shndosh ka marr fund, fillon degradimi, rrshqitja. Gjndje eshndosh mund t quhet vetm ather kur seicila pjes ka vendin dhe rolin esaj, kur i mshohet fort njrs ajo ndikon te t tjerat.

Kshtu me mikun tim t vjetr, mjekun gjahtar i hym puns pr t dhnndihmesn ton nprmjet ktij libri. Ndrsa un prgatita analizn e gjuetis sisport dhe konservimin e habitatit, analizn e pronsis n pyje, menaxhimin egjahut, ekologjin etj, duke sjell ngjarje e tregime t jetuara e treguara, ngjarjeme gjuetart e Kardhiqit e Gramshit, humorin e spikatur t gjuetarve, doktorisolli prvojn e tij shumvjeare, jetn shoqrore t kaluar midis gjuetarve tGramshit, punn e br me shoqatn e gjuetarve; ai pruri humorin e veant tgjahtarve, emrat e tyre, ngjarjet e papritura, tregimet interesante t gjuetis nrrethin e Gramshit. N kt ast m vjen n mndje nj shprehje mjaft e spikatur

e shqiptares s ndritshme, t madhes Nn Tereza e cila thot diku se: Ne edim fare mir se ajo q bjm, nuk sht gj tjetr vese nj pik uji n oqean.

Por n se ajo pik uji nuk do t ishte atje, oqeanit dika do ti mungonte.

Falenderojm prof. dr. Vezir Muharremaj per materialet ndihmse dhesugjerimet pr librin, Federatn e Gjahtarve t Shqipris pr vnien nedispozicion t materialeve t 60-vjetorit Gjuetis si dhe specilistt e pyjeve inxh.Ferdin Liaj dhe inxh. Admir Sei pr materialin fotografik profesional t drguarme shum dashamirsi. Gjithashtu falenderojm Shoqatn e Gjuetarve tGramshit pr fotografit dhe materialet rreth aktivitetit gjuetis n Gramsh.

Dr. Parim arani


9/21

ix

Kontribut me vler i Dr. Parim arani

Pas nj pune t lavdrueshme profesionale e shkencore n sektorin e

pyjeve, kullotave dhe inxhinieris civile, Dr. Parim arani tashm

paraqet para lexuesit librin Mes pasionit t gjuetis dhe konservimit thabitatit. Libri vjen si nj prvoj e gjat teorike e praktike e autorit dhe

prcjell tek lexuesi pasionin e veant e mbreslns t sportit t gjuetis,

traditat dhe ndodhit shpesh t pabesueshme t gjahtarve, por edhe

momentet e magjishme t kafshve e shpendve t egra kur i sodit n

habitatin e tyre natyror, n mes t pyllit, kullots, shkmbinjve, ujrave

dhe n atmosfern e pastr t maleve. Pr m tepr, n libr pasqyrohet

mjaft qart aspekti i theksuar shoqror e miqsor i gjuajtjes, prvoja ekolektivitetit dhe humori i mirnjohur i gjahtarve, shpesh objekt qesndie

nga ata q nuk e njohin kt sport, por q Dr. Parimi ua sjell t gjall

nprmjet skenave t prshkruara aq bukur n libr.

Nuk mund t ishte kaq trheqs ky libr nse autori nuk do t kishte

njohuri t thella dhe prvoj t gjer pr pyjet, drurt dhe shkurret, pr

llojet e ndryshme t kafshve dhe shpendve t egra, pr karakterin e

njerzve, me prparsit dhe mangsit e tyre, q jan n natyrn


10/21

x

njerzore. Prve q Parimi ka mbaruar me rezultate shum t mira

studimet universitare (dhe un e njoh mjaft mir qysh kur ishte student i

lavdruar), ai ka punuar pr shum vite si inxhinier pyjesh n zona pyjore

me vlera t larta biodiversiteti dhe vlera ekonomike, me lloje gjahu mjaft

t pasura e t larmishme, ka ndrmarr studime e krkime shkencore mjaft

t ndryshme. Po ashtu, ai ka shfrytzuar nj literatur t gjer shkencore,

profesionale e letrare, e sidomos pr gjuetin, ka mbledhur prvoja,

rastisje e ndodhira nga gjahtart, nga personeli pyjor dhe njerzit e

zakonshm, ata q jan n kontakt t prditshm me pyllin, gjahun dhe

natyrn.

Mbi t gjitha, autori ka shpirtin vrojtues, komunikues, miqsor dhe mjaft indjeshm ndaj shoqris, gjahut, natyrs, t cilat i ka mshiruar n libr.

Veanrisht, duhet theksuar pasioni i tij i fort pr gjuetin, i nxitur nga

kolektivi aq i pasionuar i gjahtarve e sidomos nga i ati, Fatori, nj gjahtar

i urt, i msuar e i shtruar, q shpesh u krkonte gjahtarve vetm ta

soditnin e jo ta vrisnin gjahun. Parimi shprehte edhe kt parim: jepi

kafshs s egr shansin pr t shptuar dhe knaqu q e le t largohej n

jetn dhe habitatin e vet.

Prvoja e gjer e Dr. Parimit nuk kufizohet vetm tek gjuetia por prfshin

fusha t gjera t sektorit t pyjeve, kullotave, gjahut, prodhimet e dyta e

bimt mjeksore etj., duke dhn kontribute mjaft t vlefshme. Vlen t

prmendim studimet dhe projektet pr burimet biogjenetike e

prmirsimin gjenetik t drurve pyjor, pr bimt mjeksore dhe

shelgjishtet e vendit, pr zonat e gjuetis dhe inventarizimin e gjahut;

hartimin e projekteve t pyllzimeve dhe mbrojtjes nga erozioni tbaseneve malor e t tokave bujqsore; studimin e kullotave malore n

zona t ndryshme t vendit, masat komplekse pr rritjen e prodhimit t

tyre dhe hartimin e projekteve prkatse; hartimin e udhzuesve pr

trajtimin e dafins, t shelgut dhe arrs. Mjaft shtje t sektorit, Parimi i

ka trajtuar n artikuj shkencor si pr kullotjen racionale, gjenetikn

pyjore, zgjedhjen e farave t drurve pyjore, seleksionimin dhe kultivimin

e shelgut, trajtimin e pyjeve t lisit, monografin pr kultivimin dhe


11/21

xi

shfrytzimin pr thupr t shelgjeve, udhzuesin pr frutat dhe farat pyjore

etj.

Krahas ksaj prvoje t vendit, njohja e tri gjuhve t huaja (anglisht,

frngjisht dhe italisht) dhe disa kualifikime jasht shtetit, si dhepjesmarrja n mjaft aktivitete ndrkombtare, kan br t mundur

formimin e gjer profesional e kulturor t Parimit. Mund t prmendim,

ndr t tjera: kurse disamujore dhe prvoja jasht shtetit pr

agropylltarin, ekologjin pyjore, mbrojtjen nga zjarret n pyje, shelgun,

gshtenjn, gjenetikn pyjore; referimet jasht shtetit pr mbrojtjen e

pyjeve nga zjarret, pr kulturn e lajthis, si dhe botimin: Shqipria, pyjet

dhe prodhimet pyjore (botim i OKB); pjesmarrje n simpoziume ekongrese ndrkombtare pr probleme t sektorit t pyjeve.

N fakt, Parimi ka dhe meritn e botimit koh m par t librit arant e

Fushbardhs, Strnipr t Gjikajve t Qeparoit dhe t elo Picarit, me

ann e t cils ka prjetsuar disa momente t spikatura t jets, vlerave

dhe kontributit t ktij fisi t dgjuar n trevat e jugut.

Libri i Dr. Parim aranit Mes pasionit t gjuetis dhe konservimit t

habitatit, prve q mund t lexohet me ndje, ai mund t shrbej edhe

si manual pr ata q interesohen pr jetn e kafshve dhe shpendve t

egra dhe habitatin natyror t tyre, pr sportin tejet trheqs t gjuetis dhe

pr dashurin q duhet t tregojm pr natyrn e bukur dhe gjallesat e saj.

Lexuesit i urojm lexim t kndshm t librit ndrsa autorit i shprehim

falnderimin e ngroht pr kt libr t dashur, si dhe suksese t

mtejshme.

Prof. Dr. Vezir Muharremaj


12/21

xii

NJE KULTURE S ESHTE ME E MIRE SE PYJET E SAJNga: Wystan Hugh Auden

Silvani e mendonte pyllin si n zanafill

Piero di Kosimo ashtu e pikturonte

Ku nudo arinj, luan, derra kllir

Shumohen e vrasin e han njeri tjetrin sonte.

As q mendohet shkurrisht e larme tzbus

Po papritur ikn si flake n gmush.

Paksohet si njoll nga grupi gjahtar

I fshatit me furra dhe blegtori

Frgllojn ende prej t pamshirshmit zjarr

Kurora dhe Mitra paralajmrojn turmn gri

T pranoj ritmin e ngadalt n kullot

Pr lejen e korijes tu vij ndot.

Synimi fajtor ende duket rehat

Q nuk do hollsi dhe asnj dorzim

Pyll sht ai q si me magji do nat

Dhe gjysm i pafajshm prish pa pushim.

I ka mallkuar bilbilat prqark ksaj rropulli

Q n lakmi t lumtur knduan me mblsi.

Kta zogj natyrisht s bn gj, aspak,

E pr natyrn e pyjet nse bni,Si nj blic n piknik, o sa shkurt pa hak,

Prsri n rrmuj kjo Band do t shoh

Kt mori jetsh q kurr s fituan tjetr

S jane trembur prej zotit, shpirtit t shenjt dhe njerks.

Piktur nga: Piero di Cosimo

Midis qivureve t lamtumirs, pror,

Publiku mundet (nuk e llogarit)Frenon syrin e tij-gjahtar-n zgrip
http://1.bp.blogspot.com/_RnoICdmSZT8/S7nSa5pelNI/AAAAAAAAAsA/CiElNeNwIUA/s1600/forest-fire-piero-di-cosimo.jpg


13/21

xiii

Dhe ku duhet nj fililog i perkor

Shtendos n nj bot plot hije e tr

Prej t cils dheu i saj sht br.

Ndaj zrave t vjetr nj vesh s rri bosh

Sesi ati i gjelbr i Panit befas ja kputNj shprthim t padeshifrueshmit Mors

Dhe qyqeve t rreme n Welsh, dhe do pllumb

N anglishten fshatarake si bn me nder

T ngrejn familjen moderne menjher.

Tani ktu, atje, disa t humbur element

Nj frut n gjallri, nj gjethe duke vdekur

Shprndajn fjal si trashgimi

Njeriun von duke dgjuar mes brengs i prekur,

Jehonat pran ose larg t tlashtave gzimeQ vine n rrjedh bashk si tujit shushurim.

Nj pyll i mirmbajtur i lutet Shn Mris,

Dikush nuk revoltohet dhe n kt trthore

Duke ju gzuar me tmadhe hijeshis

V bast mbi racn ton njerzore.

Drurt q lartohen n shetitoren e qet

Shprehin shum rreth shpirtit t vendit t vet.

Nj korije e vogl u shndrrua n hiNj lis zemrkalbur mos e pafshim motit

Po shkon n shkatrrim kjo e shkret shoqri

Sa shum na kushton njeri tjetrit dhe zotit.

S kemi koh ta ndjejm kur na bije ky faj

Nj kulture ssht m mire se pyjet e saj.

Shqiproi nga origjinali Anglisht,

Ahmet Mehmeti


14/21

1

Gjuetia, sport apo prfitim.7Ndjenja t prziera ............................................................................................... 26

Shoqata e gjahtarve ............................................................................................ 29

Gjueti apo vrasje ................................................................................................... 37

Pr ruajtjen e burimeve natyrore............................................................................41

Le ta bjm fshate ............................................................................................... 65

far pronsie synojm pr pyjet ........................................................................ 69

A gzohen gjahtart. far ka ndodh me gjahun?...............................................90

Shqisat e kafshve t gjahut ............................................................................... 102

Leksion biologjie ......................................................................................... 103

Gnjeshtra i ka kmbt e shkurtra ............................................................. 104

Por ndodh q sekreti mbahet edhe tridhjet vjet ......................................... 105

Solidaritet gjahtarsh .................................................................................. 106

Gjuetia ime e par. Tregimi i nj gjahtari ......................................................... 109Si u bra gjahtar .............................................................................................. 111

Gjuetia, pjes prbrse e jetess ....................................................................... 115

N shtpin e Hakiut....................................................................................... 119

Rrfimi i nj gjahtareje .................................................................................. 120

Gjuetia e ndaluar me karrem. .................................................................... 122

HABITATI GJUETIS.122

Disa nga habitatet e kafshve t egra ................................................................ 128

Vendet ku maskohen kafsht dhe shpendt e egr ...................................... 138

Streha .............................................................................................................. 138

Pushimi ........................................................................................................... 138

Mbrojtja nga temperaturat ekstreme ............................................................ 138

Folezimi .......................................................................................................... 139

Ku e sigurojne kafsht e egra ushqimin dhe ujin ............................................. 139


15/21

2

Por si sigurohet ushqimi pr gjahun ................................................................. 140

Menaxhimi i pronsis privateme qllim shtimin e gjahut .......................... 141

Prfitimet estetike dhe rekreative ................................................................. 142

Perfitime ekologjike ....................................................................................... 142Prfitimet ekonomike ......................................................................................... 143

Bashk me gardhet e gjall dhe ledhet u zhdukn edhe kafsht e gjahut ....... 144

far duhet br ................................................................................................ 144

Van zogjt, van! ............................................................................................... 146

Burimet ushqimore ............................................................................................ 147

Krijimi i eltirave dhe mbjelljet pr gjahun ...................................................... 148

Ngastrat ushqimore ....................................................................................... 148

Mbjellje drursh frutor dhe arror .............................................................. 149

Zjarret e drejtuar ............................................................................................ 149

Rrallimet ......................................................................................................... 150

Ruani dhe nxitni larmin e llojeve ................................................................. 151

Vlera e dushqeve pr gjahun .......................................................................... 151

Prmirsimi i habitatit n pyjet me dushk ....................................................... 152Drurt e that e me zgavra ............................................................................. 153

Pr t gjuajtur duhet t kesh br strvitje dhe t kesh nj arme gjahu 155

Pak humor mbi armt e ................................................................................. 156

gjahut .............................................................................................................. 156

Pozicioni qitjes n gjueti .................................................................................... 158

Llojet e armve t gjahut:..160

iftet dhe teket ................................................................................................... 160

Pesha: .............................................................................................................. 160

Tyta e arms ................................................................................................... 160

Kalibri .............................................................................................................. 161

Gjatesia e tyts ................................................................................................. 161

oku ................................................................................................................ 162

Sistemi i shkrepjes ......................................................................................... 162Pesha ............................................................................................................... 163


16/21

3

Le t flasim pak pr gzhojat e ifteve .............................................................. 163

Zakonet e ustait .............................................................................................. 165

Novruz Lila dhe derri egr. Mbushe mir fishekun ..................................... 166

Teknikat m t sukses-shme pr qitjen me arm gjahu.....................................167Parapritia ........................................................................................................ 167

Shoqrimi i targetit ........................................................................................ 167

Masat e siguris gjat gjuetis ........................................................................... 168

Mbushja e arms gjahut ................................................................................. 170

Prvoja. Mbushe armn ................................................................................. 170

Gjarpri dhe ndihma e shpejt ....................................................................... 171

Njohja paraprake e terrenit gjuetis...................................................................172

Metodat e gjuetis ...............................................................................................173

Gjuetia n lvizje .............................................................................................173

Gjuetia n prit (pa zagar) ..............................................................................173

Buze rrkes-Humor pr sigurin n gjueti.................................................. 174

Gjuetia me ndjekje ............................................................................................. 174

Gruaja e gjahtarit dhe policia pyjore .............................................................. 175Prokurori dhe gjuetija e peshkut .................................................................... 175

Gjuetia me zagar gjahu ................................................................................. 176

Pylli ka vesh. Grat dhe gjahtari ................................................................... 177

Gjuetia e kafshve t mdha t gjahut............................................................... 179

Fmijt e gjahtarit .......................................................................................... 180

A ka frik ujku? 180

Ujku dhe qent e stanit..186

Ujku dhe zagari, kujdes ...................................................................................... 188

Vajtimi ariut! ...................................................................................................... 189

Kur Ariu rrezikon ................................................................................................ 191

Gjuetia e dhelprs ............................................................................................... 194

Kur dhelpra del n vnd t derrit ...................................................................... 196

Dhelpra nuk besohet .......................................................................................... 197Kur kunadhja kafshon! ...................................................................................... 198


17/21

4

Si u zhvesha n maj t lisit ............................................................................... 199

Gjuetia e lepurit t egr ...................................................................................... 201

Me lepurin e egr ................................................................................................ 203

Gjurmt e lepurit .......................................................................................... 204Gjuetia e Fazanit ................................................................................................. 205

Gjuetia e pllumbave t egr .............................................................................. 207

Guakt ................................................................................................................ 208

Ngjarje n ushejzn e Lilit ................................................................................. 210

Gjuetia e shpendve n Gramsh ........................................................................ 212

Gjahtari avokat dhe bariu i dhne ..................................................................... 213

Me Lili Spiron pr guak...................................................................................... 214

Gjuetia e shapks .................................................................................................217

Gjuetia e shpendve t ujit ................................................................................. 218

Gjuetia e rosave zhytse ..................................................................................... 221

Si t arrijm sukses n gjuetin e rosave ...................................................... 221

t egra t pellgjve ........................................................................................ 221

Gjahtart tregojn .............................................................................................. 222N greminat e Skotinis, dhit e egra .......................................................... 222

Dimr n Poletan ................................................................................................ 228

Gjuetia e derrit t egr ....................................................................................... 235

Pak kujdes ........................................................................................................... 235

Frika nga derri egr(!) ........................................................................................ 236

Prdor sama t prshtatshme ........................................................................ 237

Ku ti krkojm derrat e egr? ............................................................................ 237

Rjepja e ndarja n pjes e derrit ........................................................................ 238

Shoku nga qyteti dhe thllza ............................................................................ 239

Si ripet gjahu? ..................................................................................................... 240

far nevojitet .................................................................................................... 241

Metodat e gjuetis derrit t egr242

Pasuria e Gramshit me derr t egr ................................................................... 242Derri im i par .................................................................................................... 243


18/21

5

Derri n ukn e Pashos .................................................................................... 244

Zimja n gjuetin e derrit t egr ...................................................................... 245

Derri budalla ............................................................................................... 245

Shtrngoje fort se t shpton!........................................................................ 246Rreziku nga derri egr. Prita dhe pozicjoni ...................................................... 247

Larushi dhe Kazili ........................................................................................ 248

Me Zalon dhe Haxhiun ...................................................................................... 248

Zagari e zbukuron gjuetin ................................................................................ 249

Fisheku dhe ujku ................................................................................................ 251

Zagari dhe veshi derrit ................................................................................... 266

Buka e djegur e Lilit ....................................................................................... 267

Harresa ............................................................................................................... 268

Si t sigurojm nj leje pr gjueti n pronsit private .................................... 268

Hapi i par: Bhuni mik i pronarit ................................................................ 269

Hapi i dyt: Tregohuni gjithnj mirnjohs ................................................. 270

LEJE PER GJUETI NE PRONESI PRIVATE ................................................... 272

Literatura e konsultuar ...................................................................................... 273


19/21

6


20/21

7

GJUETIA, SPORT APO PRFITIMGjahtart jan njerzit m t dashuruar pas bukurive t natyrs; ata ndihen tprivilegjuar por njkohsisht edhe avokat t prhershm t mbrojtjes s vleravet habitateve natyror, t pyjeve madhshtor, t maleve me kullota t begata e

me bim mjeksore t panumrta, t prrenjve me uj t kthjellt ku trofta krcenfluturimthi duke u dhn jet e bukuri ujvarave magjepsse dhe burimevemalor t pashtershm q derdhen me uturim n shtretrit e lumenjveshkumbzues. Gjuetia sht nj bot e veant e cila nuk mund t njihetkurrsesi pa hyr n t, pa u br pjes e saj. Njerzit, n mijvjear e n shekuje kan ushtruar gjuetin si nj nga fushat kryesore t veprimtaris s tyre jetike;nga gjahu ata siguronin mishin, si ushqimin baz pr familjet dhe lkurt t cilati prdornin pr veshjen trupore, veanrisht gjat stinve t ftohta t vitit.

Zhvillimi ekonomik dhe ai kulturor, t paraprir vazhdimisht nga zhvillimi i

tekniks dhe i shkencs, e nxorri njerzimin nga prapambetja e gjat dhe isiguroi atij rritjen e mirqnies s vazhdueshme e bashk me t ndryshiminrrnjsor n mnyrn e jetess. Zhvillimi i sektorve m jetik t njeriut si janbujqsia dhe blegtoria, grumbullimi i prvojave pozitive dhe transmetimi i tyrenga njri brez n tjetrin, bn q t rritet prodhimi, t prmirsohet cilsia e tijndrkoh q vet njerzit nga ana e tyre u specializuan e u grupuan n zeje tndryshm t cilt prbnin pemn e aktivitetit njerzor.

Krahas zhvillimit ekonomik e kulturor nga njra etap n tjetrn, gjuetia po ilargohej gjithnj e m tepr objektivit s t qnurit jetike si veprimtarinjerzore. Pas shpikjes s armve t zjarrit, gjuetia ndryshoi jo vetm formn

por edhe prmbajtjen e saj. Shtresat e aristokracis n vndet e zhvilluar filluanta ushtrojn gjuetin si sport; n kt kontekst u hartuan edhe ligjet e par t

Lerza e Bularit e mali Tomorrit (Foto. Ferdin Liaj)


21/21

8

cilt e orjentonin gjuetin si nj veprimtari t mirfillt sportive dhe ndaloninlvizjet apo qarkullimet e gjahtarve n hapsirat q zotroheshin prej tyre.

Po n Shqipri, kur ka filluar gjuetia? N far raportesh kan qn banort etruallit t arbrit me pasurin faunistike t vndit t tyre e cila, duhet theksuar

se, ka qn mjaft e pasur dhe e larmishme ndr shekuj?Asnj dokument i mirfillt nuk gjndet n kt drejtim. Kjo i kushtohetpushtimit t gjat pes shekullor t vendit ton nga perandoria osmane; kjo kaqn periudha e shanseve t humbur pr kombin ton n t gjith drejtimet ejets, pra edhe n organizimin e nj shteti t pavarur i cili do t ishterregullatori, kontrollori, udhzuesi dhe dokumentuesi i t gjitha veprimtarive tkomunitetit shqiptar, n t gjitha trevat e tij.

sht nj prkim i bukur kur mendon se shkrimin e par pr gjuetin nShqipri e ka br hartuesi i abetares s par shqipe, nj nga figurat endritshme t Rilindjes son Kombtare, Konstandin Kristoforidhi. Ky korif ipashuar i kombit ton ka ln nj testament letrar pr ushtrimin e gjuetissportive n gjysmn e dyt t shekullit 19-t n Shqipri. N librin Gjahu iMalsorve shkruar prej tij n vitin 1884, ai tregon pr njerzit e apasionuar pasaktivitetit t gjuetis, vazhduesve t traditave t bukura t ktij sporti pr tcilin rrfehen e prcillen ndr breza shum histori e ndodhi q kan shrbyermjaft mir edhe pr edukimin shpirtror e mmdhe-dashs t shqiptarve.

Mjeshtrit t riparimit t armve t gjahut n Gramsh, gjahtarit t talentuarShyqyri Tafa, nuk i hiqet kurr nga mendja nj tregim i nj djaloshi nga

Peshkopia n vitin 1975. Pasi i prfundova s treguari tregimin-prrall, tdgjuar nga gjyshrit e mi pr ariun, djaloshi nga Dibra q ishte shtruar nspitalin e Elbasanit dhe gjendej n t njjtn dhom me mua, m tha: - Pr ariundo tju tregoj dhe un nj ngjarje, por kjo sht ngjarje e vrtet.

-Nuk e kam par vet me syt e mi por ma ka treguar nj kushriri im, GaniMehta nga fshati Kovashic, komuna e Shupenzs n Dibr; kishte ardhurnjher me pushime gjat vers, pasi ndiqte studimet n akademin ushtaraken Itali, vazhdoi ai.

Kisha dal n ann e nj livadhi q lidhej me masivin pyjor dhe qndroja ishtrir n barin e blert, kur dgjoj q nga thellsia e pyllit po m vinte njzhurm, shoqruar me disa grhima t lehta, lloj i till grhime a zhurme q nuke kisha dgjuar ndonjher n jet. Kthej kokn nga vinte zhurma, nuk vonoishum kur rrz pyllit pash nj arush me dy klysh q i vinin nga prapa. Ufriksova shum, por nuk lviza dhe as q bra zhurm, por fillova t shikoja senga do t shkonte arusha. Ajo e njihte mir terrenin dhe dinte do gj. Aty nan t atij pylli ishte nj moll e egr (q ne e quajm dodhjak). Sapo arrijnn afrsi t molls s egr, ajo mori dy klysht dhe i vendosi pak larg pems, meqllim q kur ajo t qllonte me gur pemn e molls s egr t mos i rrezikonteklysht. Sapo arusha filloj t qlloj me gur, disa kokrra ran pr tok. Njeri

nga klysht sapo pa q ran mollt pr tok vrapoi pr ti ngrn. Arusha si e paklyshin posht pems nxitoi dhe e mori at dhe e vendosi tek vendi ku e la n

njohje me librin-mes pasionit te gjuetise dhe konservimit habitatit

Documents