nàòm trong âåïi khê háûu gioï muìahueuni.edu.vn/portal/data/doc/tapchi/14_bai 7.doc ·...

T¹P CHÝ KHOA HäC, §¹i häc HuÕ, Sè 14, 2002

THêI TIÕT GIã MïA §¤NG B¾C Vµ NH÷NG T¸C H¹I CñA Nã §ÕNTHêI TIÕT GIã MïA §¤NG B¾C Vµ NH÷NG T¸C H¹I CñA Nã §ÕN NGµNH TRåNG TRäT TØNH THõA THI£N HUÕ NGµNH TRåNG TRäT TØNH THõA THI£N HUÕ

Lª V¨n ¢n Trêng §¹i häc S ph¹m, §¹i häc HuÕ

§ÆT VÊN §ÒN»m trong miÒn khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa §«ng Nam ¸, Thõa

Thiªn HuÕ còng nh çc tØnh phÝa B¾c ®Ìo H¶i V©n, mçi n¨m cã 2 mïa giã. Giã mïa ®«ng b¾c vµo mïa ®«ng vµ giã mïa t©y nam vµo mïa h¹. Trong thêi kú thÞnh hµnh giã mïa ®«ng b¾c, ë Thõa Thiªn HuÕ t¬ng øng sÏ cã nh÷ng lo¹i thêi tiÕt rÊt ®Æc trng. Çc thêi tiÕt ®Æc trng do giã mïa ®«ng b¾c mang l¹i cho Thõa Thiªn HuÕ cã ¶nh hëng rÊt lín vµ chñ yÕu ¶nh hëng xÊu ®Õn nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ ngµnh trång trät nãi riªng cña tØnh. HiÖn nay ë trong vµ ngoµi tØnh vÉn cha cã nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cã h¹i cña thêi tiÕt giã mïa ®«ng b¾c ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña tØnh. Nghiªn cøu giã mïa ®«ng b¾c vµ çc t¸c h¹i cña nã ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ ngµnh trång trät nãi riªng lµ mét viÖc lµm tèi cÇn thiÕt ®èi víi çc nhµ khoa häc còng nh çc nhµ chØ ®¹o s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë tØnh Thõa Thiªn HuÕ.

I. §Æc ®iÓm giã mïa ®«ng b¾c ë Thõa Thiªn HuÕ: VÒ mïa ®«ng, lôc ®Þa ¸ - ©u rÊt l¹nh vµ kh«, t¹i ®©y h×nh

thµnh mét cao ¸p m¹nh, trong khi ®ã çc ®¹i d¬ng l¹i nãng Èm t¹o nªn çc vïng ¸p thÊp, v× thÕ kh«ng khÝ l¹nh tõ phÝa b¾c ®· trµn xuèng phÝa ®«ng vµ phÝa nam.

Giã mïa mïa ®«ng ®Õn ViÖt Nam xuÊt ph¸t tõ cao ¸p Xibia (mét cao ¸p nhiÖt lùc m¹nh, trÞ sè ¸p trung b×nh 1040 mb, vµ cùc ®¹i cã thÓ lªn tíi 1060mb) thæi theo híng ®«ng b¾c, tõng ®ît çch qu·ng vµ

43

mang theo khèi khÝ NPC kh« l¹nh. MÆc dÇu khi vµo ViÖt Nam, ®Æc biÖt tõ NghÖ TÜnh trë vµo, tÝnh chÊt kh« l¹nh cña khèi kh«ng khÝ ®· biÕn ®æi rÊt nhiÒu do di chuyÓn qua biÓn nhng nã vÉn lµ khèi khÝ kh« l¹nh nhÊt trong tÊt c¶ çc khèi khÝ t¸c ®éng vµo ViÖt Nam còng nh khu vùc (ë Hµ Néi nhiÖt ®é trung b×nh cña kh«ng khÝ 16 - 180C, ®é Èm 12g/kg, ë Thõa Thiªn HuÕ, çc trÞ sè t¬ng øng lµ >200C vµ 14 - 15g/kg)

N»m ë çc vÜ ®é thÊp, ®ång thêi khuÊt xa sau ®Ìo Ngang (®Ìo cã ®é cao t¬ng ®èi lín vµ cã híng ¸ vÜ tuyÕn) nªn giã mïa ®«ng b¾c ë Thõa Thiªn HuÕ ®· cã sù gi¶m sót rÊt nhiÒu c¶ vÒ cêng ®é, thêi gian vµ sè lîng ®ît so víi çc tØnh phÝa b¾c ngay c¶ çc tØnh l©n cËn nh Qu¶ng B×nh. NÕu kh«ng xÐt cêng ®é m¹nh yÕu, s©u hay c¹n, çc ®ît giã kÌm theo Fron hay çc ®ît giã mïa bæ sung th× sè ®ît giã mïa ®«ng b¾c trung b×nh ®îc biÓu thÞ ë b¶ng sau:

B¶ng 1: Sè ®ît giã mïa ®«ng b¾c ë mét sè ®Þa ®iÓm

Âëa âiãøm

Thaïng Caí nàm

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Âäöng Håïi

2,0

2,0

2,0

1,6

1,0

0,4

0,0

0,0

0,0

0,6

1,8

2,6

14,0

Huãú 2,0

1,8

1,8

1,2

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,5

1,5

2,6

11,4

Nam Âäng

1,7

1,6

1,7

1,2

0,1

0,0

0,0

0,0

0,0

0,5

1,0

1,7 9,5

Nguån : §Æc ®iÓm khÝ hËu TT HuÕ - NguyÔn ViÖt Qua b¶ng 1 cho thÊy, sè lîng th¸ng, sè ®ît giã mïa ®«ng b¾c

trong tõng th¸ng vµ toµn n¨m ë Thõa Thiªn HuÕ ®Òu nhá h¬n so víi tØnh Qu¶ng B×nh. Trung b×nh, mçi n¨m Thõa Thiªn HuÕ cã kho¶ng 11,4 ®ît giã mïa ®«ng b¾c t¸c ®éng ®Õn tØnh vµ cã xu híng t¨ng vät tõ çc th¸ng ®Çu sang çc th¸ng gi÷a mïa ®«ng vµ sau ®ã gi¶m nhanh ë çc th¸ng cuèi mïa. Mçi ®ît giã mïa ®«ng b¾c ë Thõa Thiªn HuÕ thêng kÐo dµi 2-3 ngµy, tèi ®a cã thÓ lªn ®Õn 10-12 ngµy trong mét ®ît. Thêi gian kÐo dµi cña mçi ®ît giã mïa ®«ng b¾c phô thuéc s©u s¾c vµo cêng ®é giã cña ®ît. Thêng th× vµo gi÷a mïa ®«ng, c-êng ®é giã m¹nh h¬n nªn thêi gian t¸c ®éng cña mçi ®ît rÊt dµi. Ng-îc l¹i, vµo thêi kú ®Çu hoÆc cuèi mïa, cêng ®é giã suy yÕu nªn thêi

44

gian t¸c ®éng sÏ ng¾n l¹i. Hµng n¨m, tæng sè ngµy trung b×nh cã giã mïa ®«ng b¾c t¹i Thõa Thiªn HuÕ vµo kho¶ng 153 ngµy, chiÕm 37%. Víi tû lÖ thêi gian n¨m, hoµn lu giã mïa ®«ng b¾c lµ hoµn lu cã tû lÖ thêi gian t¸c ®éng ë tØnh Thõa Thiªn HuÕ thuéc lo¹i lín so víi çc hoµn lu kh¸c (giã mïa t©y nam mïa h¹ chØ 12%) vµ còng v× thÕ, ®©y lµ hoµn lu cã ¶nh hëng m¹nh mÏ ®Õn khÝ hËu vµ thêi tiÕt cña tØnh.

II. Çc thêi tiÕt ®Æc trng cña giã mïa ®«ng b¾c vµ t¸c h¹i cña nã ®èi víi ngµnh trång trät ë Thõa Thiªn HuÕ:

Hoµn lu giã mïa ®«ng b¾c khi t¸c ®éng ®Õn Thõa Thiªn HuÕ th-êng biÓu hiÖn b»ng nh÷ng thêi tiÕt ®Æc trng sau:

1. Ma rÊt lín: Thêi tiÕt ma lín do ¶nh hëng cña giã mïa ®«ng b¾c thêng x¶y ra vµo ®Çu mïa ®«ng (çc th¸ng thuéc cuèi thu, ®Çu ®«ng - th¸ng 9, 10, 11). Vµo thêi gian nµy, giã mïa ®«ng b¾c thêng trµn vÒ theo tõng ®ît kÌm theo Fron cùc, bÒ dµy giã mïa lín, di chuyÓn víi vËn tèc rÊt nhanh vµ lµm cho kh«ng khÝ bÞ nhiÔu lo¹n m¹nh g©y ma lín vµ cã thÓ óng lôt.

B¶ng 2: Lîng ma (mm) vµ sè ngµy ma trung b×nh th¸ngcña mét sè ®Þa ®iÓm ë Thõa Thiªn HuÕ.

Thaïng

Âëa âiãøm

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Caí nàm

Huãú

Læåüng

mæa

95

48

34

47 104

125

71 120

335

762 562

252

2555

Säú ngaìy mæa

15

11

11

10 12 10 8 11 16 21 21 19 165

Nam Âäng

Læåüng

mæa

97

97

52

93 210

250

171

204

392

1044

656

238

3454

Säú ngaìy mæa

15

12

11

12 17 16 15 16 18 22 23 20 197

A Læåïi

Læåüng

mæa

65

32

63

142

227

202

170

181

398

960 611

251

3242

Säú ngaìy mæa

15

13

14

17 20 16 15 17 21 24 24 22 218

Nguån: §Æc ®iÓm khÝ hËu Thõa Thiªn HuÕ - NguyÔn ViÖtTheo sè liÖu tÝnh to¸n cña Lª Kh¾c Phß [7], tû träng lîng ma

trung b×nh ®em l¹i bëi giã mïa ®«ng b¾c so víi lîng ma n¨m ë HuÕ 45

chiÕm 45% vµ tû träng sè ngµy ¶nh hëng giã mïa ®«ng b¾c ë HuÕ lµ 153 ngµy, t¬ng øng 37% toµn n¨m. T¸c gi¶ Lª Kh¾c Phß còng ®· so s¸nh sè ngµy ma ë HuÕ (n¬i cã giã mïa ®«ng b¾c trùc tiÕp) víi §µ N½ng (kh«ng chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp cña giã mïa ®«ng b¾c) lÊy ngÉu nhiªn 3 n¨m 1980 - 1983 ®· cho thÊy cã sù sai kh¸c rÊt nhiÒu.B¶ng 3: So s¸nh sè ngµy ma ë HuÕ vµ §µ N½ng trong mïa cã giã mïa ®«ng

b¾c Thaïng

Säú ngaìy12 1 2 3 4

Huãú 20 18 12 10 9Âaì Nàông 19 14 8 5 5

Nguån: KhÝ hËu ®ång b»ng khu vùc HuÕ - Lª Kh¾c Phß Nh vËy qua çc sè liÖu trªn cho thÊy râ rµng r»ng, giã mïa ®«ng

b¾c lµ mét trong nh÷ng nh©n tè rÊt quan träng t¹o nªn lîng ma còng nh sè ngµy ma rÊt lín ë Thõa Thiªn HuÕ. §Æc biÖt, nÕu giã mïa ®«ng b¾c trïng hîp t¸c ®éng víi héi tô, b·o vµ ¸p thÊp nhiÖt ®íi th× ma sÏ cµng lín vµ møc ®é ngËp lôt cµng nghiªm träng. Trong tµi liÖu {6} cña Tr¬ng ThÞ Xu©n M·ng ®· thèng kª ®îc çc ®ît ma lín do giã mïa ®«ng b¾c hoÆc kÕt hîp gi÷a giã mïa ®«ng b¾c víi çc nhiÔu ®éng kh¸c. VÝ dô ®ît ma do giã mïa ®«ng b¾c tõ ngµy 1 - 4/1/1984 lîng m-a lµ 763,9mm vµ ph©n bè çc ngµy: 1: 67,8mm; 2: 244,8mm; 3: 374mm; 4: 77mm. §ît ma tõ 28/10 ®Õn 1/11/1984 do giã mïa kÕt hîp víi ¸p thÊp lîng ma trong 5 ngµy lµ 774,6 mm vµ ph©n bæ theo çc ngµy: 28: 196mm; 29: 124,3mm; 30: 282,6mm; 31: 84,5mm; 1: 87,2mm. §ît ma tõ ngµy 7 - 9/11/1984 do giã mïa ®«ng b¾c kÕt hîp víi b·o trong 3 ngµy lîng ma ®¹t 630mm vµ ph©n bæ theo çc ngµy: 7: 110mm; 8: 328mm; 9: 200mm. §ît ma trong 2 ngµy 9 - 10/10/1981, trong 2 ngµy lîng ma lªn tíi 563,4mm ®îc ph©n bæ theo çc ngµy nh sau: 9: 81mm; 10: 582,4mm. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã ®Òu t¹o nªn nh÷ng lîng níc lín bÊt thêng, kÕt hîp víi lîng bèc h¬i gi¶m sót vµ sù ø thõa níc trong çc líp thæ nhìng vµ phong hãa t¹o nªn hiÖn tîng ngËp lôt lín víi thêi gian t¬ng ®èi dµi. Çc ®ît ngËp lôt, nhÊt lµ çc ®ît ngËp lôt vµo ®Çu mïa g©y thÊt thu lóa hÌ thu, s¾n, khoai vµo mïa thu ho¹ch vµ lµm thèi r÷a çc lo¹i rau qu¶ ®ang thêi kú c©y con. Sù d thõa níc trong mïa thu ®«ng ë Thõa Thiªn HuÕ cßn lµ mét m©u thuÉn lín víi nhu cÇu níc cña c©y trång (sù bÊt lîi cña ®iÒu kiÖn sinh th¸i).

2. NhiÖt ®é h¹ thÊp ®ét ngét vµ diÔn biÕn phøc t¹p:46

Giã mïa ®«ng b¾c thùc chÊt lµ sù trµn vÒ cña kh«ng khÝ l¹nh cùc ®íi trªn ®Þa bµn cña tØnh. MÆc dï ®· bÞ biÕn tÝnh so víi n¬i xuÊt ph¸t nhng nhiÖt ®é cña khèi kh«ng khÝ nµy vÉn rÊt thÊp vµ l¹nh nhÊt so víi çc khèi kh«ng khÝ t¸c ®éng ®Õn ViÖt Nam cña nh Thõa Thiªn HuÕ. V× vËy, giã mïa ®«ng b¾c chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm cho nÒn nhiÖt ®é h¹ thÊp mét thêi kú, ®ång thêi lµm cho nhiÖt ®é h¹ thÊp ®ét ngét khi mçi ®ît giã mïa ®«ng b¾c trµn vÒ. Th«ng th-êng, khi mçi ®ît giã mïa ®«ng b¾c trµn vÒ nhiÖt ®é kh«ng khÝ ë Thõa Thiªn HuÕ h¹ thÊp kho¶ng 4 - 5OC vµ tèi ®a cã thÓ h¹ thÊp 10OC. NÕu giã mïa ®«ng b¾c tiÕp tôc bæ sung t¨ng cêng, nhiÖt ®é sÏ tiÕp tôc gi¶m vµ nhiÒu khi ®¹t tíi çc trÞ sè cùc ®oan cña nhiÖt ®é. B¶ng 4: Sù thay ®æi nhiÖt ®é trong mét ®ît giã mïa ®«ng b¾c t¹i

HuÕ tõ ngµy 16 - 19/3/1986Ngµy NhiÖt ®é trung

b×nh 00CNhiÖt ®é cao

nhÊt 00CNhiÖt ®é thÊp

nhÊt 00C16 20,3 22,3 18,817 19,8 22 18,218 22,6 26,7 19,419 24,8 30,3 20,6

KhÝ hËu ®ång b»ng khu vùc HuÕ - Lª Kh¾c PhßSù h¹ thÊp nhiÖt ®é do giã mïa ®«ng b¾c, nhÊt lµ çc ®ét biÕn

nhiÖt ®é do mçi ®ît giã mïa ®«ng b¾c g©y nªn ®Òu cã ¶nh hëng xÊu ®Õn sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn b×nh thêng liªn tôc cña c©y trång nhiÖt ®íi. Theo ®¸nh gi¸ cña çc nhµ khoa häc, nÕu nhiÖt ®é kh«ng khÝ h¹ thÊp díi 18OC ®óng lóc lóa træ b«ng vµ ph¬i mau th× n¨ng suÊt gi¶m tõ 10 - 20%, thËm chÝ 50% (trêng hîp nµy thêng x¶y ra ®èi víi lóa ®«ng xu©n træ sím vµ çc ®ît l¹nh muén ë Thõa Thiªn HuÕ). NÕu nhiÖt ®é h¹ thÊp díi 13OC, c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy dÔ óa chÕt, m¹ díi ba l¸ hoÆc lóa míi cÊy sÏ bÞ chÕt, çc lo¹i h¹t gieo khã n¶y mÇm vµ tù hñy (trêng hîp nµy thêng x¶y ra vµo vô gieo cÊy lóa ®«ng xu©n gieo trØa l¹c, ®Ëu, b¾p vµ çc ®ît giã mïa l¹nh vµo gi÷a mïa ®«ng).

Theo quy luËt, diÔn biÕn nhiÖt ®é trong vô ®«ng xu©n thêng cã liªn quan chÆt chÏ víi sù x©m nhËp vµ ho¹t ®éng cña khèi kh«ng khÝ l¹nh vµo khu vùc. Sù x©m nhËp vµ ho¹t ®éng cña khèi kh«ng khÝ l¹nh (giã mïa ®«ng b¾c) vµo ViÖt Nam còng nh Thõa Thiªn HuÕ th-êng cã tÝnh tõng ®ît, çch qu·ng kh«ng ®Òu ®Æn vµ biÕn ®éng rÊt lín. ChÝnh ®Æc trng b¶n chÊt cña giã mïa ®«ng b¾c (tõng ®ît çch

47

qu·ng vµ biÕn ®éng) nµy ®· lµm cho diÔn biÕn nhiÖt ®é ë Thõa Thiªn HuÕ rÊt phøc t¹p vµ thÊt thêng (trong mçi mïa ®«ng vµ gi÷a çc mïa ®«ng) vµ ®îc biÓu hiÖn nh: sù ®¶o nghÞch nhiÖt ®é cã tÝnh thêi ®o¹n, sù m©u thuÉn gi÷a biÕn thiªn nhiÖt víi thêi gian cña mïa, sù lªn xuèng liªn tôc vµ kh«ng ®Òu ®Æn cña cña nhiÖt ®é trong suèt mïa ®«ng. TÊt c¶ nh÷ng tÝnh chÊt nµy cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ ë Thõa Thiªn HuÕ ®Òu lµm cho c©y trång kh«ng thÓ thÝch øng kÞp vµ sÏ ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt, s¶n lîng vµ chÊt lîng n«ng phÈm. MÆt kh¸c, tÝnh chÊt nµy cña nhiÖt ®é cßn g©y khã kh¨n lín trong viÖc x¸c ®Þnh lÞch thêi vô ®èi víi c©y ng¾n ngµy còng nh øng dông çc biÖn ph¸p phßng chèng chñ ®éng, h÷u hiÖu çc t¸c ®éng bÊt lîi cña nhiÖt ®é ®èi víi c©y trång.

3. Hanh heo:Thêi tiÕt hanh heo trong mïa ®«ng ë Thõa Thiªn HuÕ Ýt h¬n rÊt

nhiÒu so víi çc tØnh phÝa B¾c vµ t¹o thµnh do nhiÒu nguyªn nh©n nh: giã tÝn phong ®æi híng vµ sù lón xuèng cña kh«ng khÝ (7), sù kÕt hîp gi÷a giã mïa ®«ng b¾c vµ tÝn phong vµ còng cã thÓ hanh heo ®¬n thuÇn do giã mïa ®«ng b¾c. Hanh heo do giã mïa ®«ng b¾c ®îc h×nh thµnh do khèi kh«ng khÝ l¹nh di chuyÓn nhanh tíi khu vùc vµ cha ®îc c¶i thiÖn mÊy vÒ nhiÖt ®é. Trong trêng hîp nµy, líp kh«ng khÝ díi thÊp bÞ hãa l¹nh t¹o nªn hiÖn tîng nghÞch nhiÖt (nghÞch nhiÖt b×nh lu) h¹n chÕ th¨ng lùc vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn g©y ma. Thêi tiÕt hanh heo thêng ®îc biÓu hiÖn: ban ngµy trêi n¾ng, nhiÖt ®é h¹ thÊp; ban ®ªm trêi quang, m©y rÊt gi¸ l¹nh, ®é Èm rÊt nhá. NÕu thêi gian hanh heo kÐo dµi sÏ g©y h¹n nghiÖm träng vµ hiÖn tîng s¬ng muèi dÔ x¶y ra.

4. Ma phïn Èm ít:Vµo thêi kú ®Çu mïa ®«ng, nh÷ng ®ît giã mïa ®«ng b¾c trµn

vÒ, çc tØnh phÝa B¾c ma Ýt hoÆc kh«ng ma th× Thõa Thiªn HuÕ l¹i ma rÊt lín. Vµo çc th¸ng chÝnh §«ng, khi d¶i héi tô nhiÖt ®íi lïi xuèng nam b¸n cÇu, Thõa Thiªn HuÕ n»m trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña lìi h¸i cao ¸p lôc ®Þa nªn lîng ma gi¶m dÇn vµ chñ yÕu thêi gian nµy giã mïa ®«ng b¾c trµn vÒ chñ yÕu g©y ma phïn.

B¶ng 2 : Sè ngµy ma phïn ë HuÕ (trung b×nh tõ 1974-1993)Th¸ng 11 12 1 2 3 4 Toµn

n¨mSè ngµy 6,2 13 12,4 11,5 7,8 2,4 53,8

48

Nguån: khÝ hËu ®ång b»ng khu vùc HuÕ - Lª Kh¾c PhßQua b¶ng trªn cho ta thÊy r»ng sè ngµy ma phïn ë Thõa Thiªn

HuÕ rÊt nhiÒu vµ cùc ®¹i vµo çc th¸ng gi÷a ®«ng (th¸ng12, 1, 2). Thêi tiÕt ma phïn ®îc biÓu hiÖn: ma nhá nh bôi t¹o thµnh 1 mµn dµy, m©y dµy ®Æc, trÇn m©y thÊp ¸m kÝn bÇu trêi ng¨n chÆn çc tia s¸ng mÆt trêi; ®é Èm kh«ng khÝ c¶ t¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi ®Òu cao. Ma phïn cã thÓ kÐo dµi nhiÒu ngµy liªn tôc (cã thÓ 10 ngµy/®ît) nhng lîng ma kh«ng ®¸ng kÓ. Nh÷ng th¸ng cã sè ngµy ma phïn nhiÒu nhÊt l¹i lµ nh÷ng th¸ng cã lîng Ýt nhÊt trong mét n¨m vµ Ýt h¬n c¶ çc th¸ng ®îc coi lµ kh« r¸o ë Thõa Thiªn HuÕ (th¸ng 5, 6, 7). MÆc dï lîng ma phïn rÊt Ýt nhng do thêi gian ma dµi liªn tôc trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thÊp, ®é Èm kh«ng khÝ lín, m©y ©m u, qu¸ tr×nh bèc h¬i vËt lý vµ to¸t h¬i níc thùc vËt kh«ng ®¸ng kÓ nªn ®Êt thõa Èm vµ dÔ lµm c©y cèi thèi rÔ. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn thêi tiÕt ©m u, thiÕu ¸nh s¸ng, qu¸ tr×nh quang hîp ë c©y cèi diÔn ra rÊt chËm, ®ång thêi còng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nÊm vµ s©u bÖnh ph¸t triÓn, nhÊt lµ bÖnh ®¹o «n ë lóa. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nµy do thêi tiÕt m-a phïn mang l¹i ®Òu lµ t¸c nh©n lµm gi¶m n¨ng suÊt s¶n lîng c©y trång cña tØnh.

KÕT LUËNN»m trong bèi c¶nh khi hËu nhiÖt ®íi giã mïa cña ®Êt níc, nhng

do n»m ë vÜ ®é thÊp vµ khuÊt xa sau ®Ìo H¶i V©n nªn cêng ®é vµ thêi gian t¸c ®éng cña giã mïa ®«ng b¾c ®· cã sù gi¶m sót h¬n rÊt nhiÒu so víi çc tØnh phÝa b¾c. MÆc dï cã sù gi¶m sót so víi çc tØnh phÝa b¾c nhng møc ®é, thêi gian, vµ çc thêi tiÕt mµ giã ®«ng b¾c mang l¹i thùc tÕ ë tØnh Thõa Thiªn HuÕ ®Òu cã nh÷ng t¸c h¹i rÊt kh«ng Ýt ®èi víi ngµnh trång trät cña tØnh. Çc t¸c ®éng bÊt lîi nµy trong ®iÒu kiÖn khoa häc kü thuËt cha ph¸t triÓn nh hiÖn nay cña tØnh sÏ lµ mét trong çc nguyªn nh©n quan träng t¹o nªn tÝnh bÊp bªnh cao trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh ngµnh trång trät.

TµI LIÖU THAM KH¶OTµI LIÖU THAM KH¶O1. Lª V¨n ¢n. §¸nh gi¸ yÕu tè khÝ hËu ®èi víi c©y c«ng nghiÖp dµi

ngµy ë hai huyÖn miÒn nói Thõa Thiªn HuÕ. §Ò tµi NCKH cÊp khoa (1985)

49

2. Lª V¨n ¢n. TÝnh tr¸i mïa vµ biÕn ®éng cña ma Thõa Thiªn HuÕ, t¸c h¹i cña nã ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Th«ng b¸o KH sè 1/2002 Trêng §HSP, §¹i häc HuÕ.

3. Ch¬ng tr×nh 42A. TËp sè liÖu khÝ tîng thñy v¨n ViÖt Nam (1989)4. §µi khÝ tîng thñy v¨n B×nh TrÞ Thiªn. §Æc ®iÓm khÝ hËu B×nh TrÞ

Thiªn (1985)5. S¬n Hång §øc. ViÖt Nam h×nh thÓ çc ®ång ®¼ng. Tr¨m hoa

miÒn T©y (1975)6. Tr¬ng ThÞ Xu©n M·ng. T¬ng quan ma lò ë HuÕ. Khãa luËn tèt

nghiÖp §HSP HuÕ, 1987.7. Lª Kh¾c Phß. KhÝ hËu ®ång b»ng khu vùc HuÕ. Së VH-TT ThÓ

thao Thõa Thiªn HuÕ, 19938. P. Pe®¬labooc. Giã mïa (Ph¹m Quang H¹nh dÞch), NXB KHKT Hµ Néi

(1981)9. Ph¹m ThÞ DiÖu ThiÖn. Thèng kª lîng ma HuÕ trong 10 n¨m (1976 -

1986) . KLTN §HSP HuÕ (1987)10.Tæng côc c©y trång. Sæ tay kü thuËt trång c©y c«ng nghiÖp, NXB

N«ng nghiÖp (1978)11.§µo ThÕ TuÊn . C¬ së khoa häc x¸c ®Þnh c¬ cÊu c©y trång, NXB N«ng

nghiÖp (1977)12.NguyÔn ViÖt. §Æc ®iÓm khÝ tîng Thõa Thiªn HuÕ . §Ò tµi cÊp tØnh

(1998)TãM T¾T

Giã mïa ®«ng b¾c ë Thõa Thiªn HuÕ cã sù gi¶m sót rÊt nhiÒu so víi çc tØnh phÝa b¾c cña ®Êt níc. MÆt dÇu vËy nhng nh÷ng thêi tiÕt do giã mïa ®«ng b¾c mang l¹i cho tØnh Thõa Thiªn HuÕ nh: ma lín kÐo dµi, thêi tiÕt hanh heo, nhiÖt ®é h¹ thÊp ®ét ngét, ma phïn Èm ít ©m u ®Òu g©y nh÷ng t¸c h¹i rÊt lín ®èi víi ngµnh trång trät cña tØnh. Nhng t¸c ®éng bÊt lîi nµy cña thêi tiÕt giã mïa ®«ng b¾c mang l¹i lµ mét trong çc nguyªn nh©n t¹o nªn tÝnh bÊp bªnh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ ngµnh trång trät nãi riªng cña Thõa Thiªn HuÕ. HiÓu râ b¶n chÊt cña giã mïa ®«ng b¾c vµ çc thêi tiÕt ®Æc trng cña nã sÏ gióp chóng ta cã çc biÖn ph¸p phßng chèng kÞp thêi, chñ ®éng vµ cã hiÖu qu¶ çc t¸c h¹i do giã mïa ®«ng b¾c mang l¹i cho nÒn n«ng nghiÖp, nhÊt lµ ngµnh trång trät cña tØnh.

NORTH - EAST MONSOON AND ITS DAMAGE OF PLANT GROWING IN Thua Thien HUE

50

Le Van An College of Pedagogy, Hue University

SUMMARYIn Thua Thien Hue the north-east monsoon happens less frequently

than in the northern provinces of Vietnam. Yet, the north-east monsoon has created Thua Thien Hue such a weather as heavily long lasting rain, dry and hot weather, sudden down-going of temperature, wet drizzle which makes large damges of the plant-growing in the province. This harmful effect of the north - east monsoon weather is one of the factors, making a unsettled feature in agriculture generally and in plant - growing in Thua Thien Hue particularly .

Good understanding of the nature of the north-east monsoon and its typical weather will help us have and timely, effectively and actively defensive measures against the damages of the north - east monsoon in agriculture, especially in plant- growing of the province.

51

T¹P CHÝ KHOA HäC, §¹i häc HuÕ, Sè 14, 2002

x¸c ®Þnh çc ®iÓm d©n c trung t©m x· ë huyÖn a líi däc theo ®êng hå chÝ minh

NguyÔn TëngTrêng §¹i häc S ph¹m, §¹i häc HuÕ

I. Môc ®Ých x¸c ®Þnh çc ®iÓm d©n c trung t©m x·:§êng Hå ChÝ Minh thuéc nh¸nh 2 ®i ngang phÝa t©y tØnh Thõa

Thiªn HuÕ kho¶ng 101 km däc theo chiÒu dµi cña huyÖn A Líi vµ mét phÇn cña huyÖn Nam §«ng, ch¹y qua 19 x· vµ thÞ trÊn cña huyÖn A L-íi. ViÖc x©y dùng ®êng Hå ChÝ Minh sÏ t¹o nªn søc hót lín, tËp trung çc ®iÓm d©n c çc x· xung quanh n»m hai bªn tuyÕn ®êng ch¹y qua. Trong hÖ thèng quÇn c nãi chung vµ quÇn c miÒn nói nãi riªng, ®iÓm d©n c trung t©m x· n»m gi÷a ®iÓm d©n c c¬ së vµ ®iÓm d©n c thÞ trÊn, thÞ x· theo s¬ ®å sau:

S¬ ®å 1: Mèi quan hÖ cña ®iÓm d©n c trung t©m x· víi çc ®iÓm d©n c kh¸c

ViÖc x¸c ®Þnh çc ®iÓm d©n c trung t©m x· däc theo ®êng Hå ChÝ Minh v× vËy hÕt søc cÇn thiÕt nh»m:

- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc khai th¸c, sö dông hîp lý çc c«ng tr×nh c«ng céng trong x· vµ côm x·.

- §¶m b¶o mèi liªn hÖ bªn trong, bªn ngoµi th«ng qua m¹ng líi giao th«ng vµ yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña x·.

- Lµm c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh trung t©m côm x·, thÞ trÊn, thÞ x·.II. X©y dùng chØ tiªu x¸c ®Þnh çc ®iÓm d©n c trung

t©m x· ë huyÖn A Líi däc theo ®êng Hå ChÝ Minh:1. Lùa chän chØ tiªu vµ ph©n cÊp

52

§iÓm d©n c c¬ së

(th«n, b¶n)

§iÓm d©n c trung t©m x·

(x·)

§iÓm d©n c thÞ trÊn, thÞ x· (huyÖn)

C¨n cø vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi vµ ®Æc ®iÓm ph©n bè d©n c cña huyÖn miÒn nói A Líi, cã thÓ lùa chän 2 nhãm chØ tiªu sau:

- Nhãm chØ tiªu nÒn: Cã quy m« d©n sè vµ diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp.

- Nhãm chØ tiªu ®éng lùc: Cã giao th«ng, nguån níc vµ c¬ së dÞch vô, th¬ng m¹i.

1.1. Quy m« d©n sè: D©n sè cña ®iÓm d©n c lµ sù biÓu hiÖn vÒ truyÒn thèng ph¸t triÓn, lùc lîng lao ®éng, nhu cÇu tiªu thô vµ vai trß cña nã trong çc ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi thuéc ph¹m vi x·. Quy m« d©n sè çc ®iÓm d©n c thêng kh¸c nhau, ë miÒn nói kh«ng lín nh ë ®ång b»ng. Gi¸ trÞ quy m« ®îc x¸c ®Þnh cã tÝnh chÊt t¬ng ®èi trong mèi t¬ng quan so s¸nh víi quy m« d©n sè trung b×nh cña çc ®iÓm d©n c trong cïng x· vµ ®îc ph©n thµnh 2 cÊp:

- Lín: Khi sè d©n nhiÒu h¬n sè d©n trung b×nh, gi¸ trÞ = 2. - Nhá: Khi sè d©n Ýt h¬n sè d©n trung b×nh, gi¸ trÞ = 1.1.2. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp: ®©y lµ chØ tiªu cã ý nghÜa

quan träng bëi v× çc x· miÒn nói tuy diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lín nhng chñ yÕu lµ ®Êt trèng ®åi träc hoÆc rõng. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp kh«ng chØ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt trång trät, ch¨n nu«i mµ cßn lµ c¬ së ®Ó më réng ®iÓm d©n c vµ x©y dùng çc c«ng tr×nh kü thuËt h¹ tÇng, phóc lîi x· héi cho toµn x· vµ côm x·. Gi¸ trÞ chØ tiªu nµy còng dùa vµo sù so s¸nh t¬ng ®èi víi diÖn tÝch b×nh qu©n cña çc ®iÓm d©n c trong cïng x· vµ ®îc ph©n thµnh 2 cÊp:

- NhiÒu: Khi diÖn tÝch lín h¬n diÖn tÝch b×nh qu©n, gi¸ trÞ = 2.- Ýt: Khi diÖn tÝch nhá h¬n diÖn tÝch b×nh qu©n, gi¸ trÞ = 1.1.3. Giao th«ng: VÞ trÝ cña ®iÓm d©n c trong m¹ng líi giao

th«ng sÏ ¶nh hëng ®Õn viÖc b¶o ®¶m yªu cÇu cña mèi liªn hÖ, trao ®æi. ChÝnh v× thÕ nªn chØ tiªu nµy cã vai trß to lín trong viÖc ph¸t triÓn n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa theo híng hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®« thÞ ho¸. Trong ph¹m vi 1 x· do l·nh thæ kh«ng lín nªn chØ tiªu nµy quan t©m ®Õn mèi liªn hÖ bªn ngoµi vµ ph©n thµnh 3 cÊp:

- RÊt thuËn lîi: Khi n»m trªn quèc lé, tØnh lé, ®iÓm giao nhau cña çc tuyÕn liªn x· vµ huyÖn, gi¸ trÞ = 2.

- ThuËn lîi: Khi n»m trªn ®êng giao th«ng liªn x· vµ huyÖn, « t« vµo ®îc, gi¸ trÞ = 1.

53

- Kh«ng thuËn lîi: Khi kh«ng cã ®êng « t« vµo, gi¸ trÞ = 0.1.4. Nguån níc: Qu¸ tr×nh ®Þnh c miÒn nói kh«ng thÓ kh«ng

quan t©m ®Õn nguån níc, vµ ®©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®èi víi çc ®iÓm d©n c miÒn nói trong t×nh h×nh viÖc cÊp níc kh«ng dÔ dµng nh ë ®ång b»ng. Nguån níc cã thÓ lµ s«ng, suèi, hå hoÆc níc ngÇm, sö dông trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp qua hÖ thèng m¬ng, m¸ng, kªnh, ®Ëp, èng, b¬m... ChØ tiªu nguån níc ®îc ph©n thµnh 3 cÊp:

- RÊt thuËn lîi: Khi cã lîng níc dåi dµo, ®¸p øng ®Çy ®ñ cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng quanh n¨m, gi¸ trÞ = 2.

- ThuËn lîi: Khi cã lîng níc dåi dµo, nhng cã thêi gian ng¾n trong n¨m khan hiÕm, gi¸ trÞ = 1.

- Kh«ng thuËn lîi: Khi cã lîng níc Ýt, cã thêi gian ng¾n trong n¨m khan hiÕm, gi¸ trÞ = 0.

1.5. C¬ së dÞch vô th¬ng m¹i: Chî quª h×nh thµnh, tån t¹i vµ æn ®Þnh ph¶n ¸nh sù vËn ®éng tÊt yÕu cña quan hÖ cung cÇu trong n«ng th«n. Sù xuÊt hiÖn chî quª thêng t¹o ®iÒu kiÖn mét ®iÓm d©n c cã ho¹t ®éng kinh tÕ ®a d¹ng h¬n çc ®iÓm d©n c kh¸c nh nghÒ thñ c«ng vµ dÞch vô, bëi v× çc cöa hµng, çc ®¹i lý b¸n vËt t, hµng ho¸ phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng còng ®îc x©y dùng theo. ChØ tiªu nµy ®îc ph©n thµnh 3 cÊp:

- §Çy ®ñ: Khi võa cã chî võa cã cöa hµng ®¹i lý, gi¸ trÞ = 2.- Trung b×nh: Khi chØ cã chî hoÆc chØ cã cöa hµng ®¹i lý, gi¸

trÞ = 1.- ThiÕu: Khi võa kh«ng cã chî võa kh«ng cã cöa hµng ®¹i lý, gi¸

trÞ = 0.2. X¸c ®Þnh träng sè çc chØ tiªuN¨m chØ tiªu ®îc lùa chän trªn tuy rÊt quan träng nhng møc ®é

kh«ng nh nhau, trong ®ã næi bËt lªn vµ cã ý nghÜa lín lµ chØ tiªu diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, giao th«ng vµ nguån níc. Do vËy, ®Ó thÊy ®îc vai trß gi÷a çc chØ tiªu cÇn ph¶i x¸c ®Þnh träng sè cho tõng chØ tiªu. ChØ tiªu nµo quan träng h¬n sÏ cã träng sè = 2, nghÜa lµ gi¸ trÞ cña çc cÊp chØ tiªu ®îc nh©n ®«i lªn, chØ tiªu nµo Ýt quan träng h¬n sÏ cã träng sè = 1, nghÜa lµ gi¸ trÞ cña çc cÊp chØ tiªu sÏ gi÷ nguyªn, ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1:

B¶ng 1: Träng sè çc chØ tiªu vµ gi¸ trÞ ph©n cÊp cña çc chØ tiªu

54

Çc chØ tiªu

Gi¸ trÞ

Träng sè

Quy m« d©n sè

DiÖn tÝch ®Êt

n«ng nghiÖp

Giao th«ng Nguån níc C¬ së dÞch vôth¬ng m¹i

Lín Nhá NhiÒu Ýt

RÊt thuËn

lîi

ThuËn Lîi

Kh«ng

thuËn lîi

RÊt thuËn lîi

ThuËn Lîi

Kh«ng thuËn

lîi

§Çy ®ñ

Trung

b×nh

ThiÕu

1 2 1 2 1 0

2 4 2 4 2 0 4 2 0

III. KÕt qu¶ x¸c ®Þnh:B»ng viÖc thu thËp th«ng tin, thèng kª çc ®iÓm d©n c cña 19

x· vµ thÞ trÊn n»m trªn ®êng Hå ChÝ Minh cña huyÖn A Líi cho thÊy toµn bé cã 92 ®iÓm d©n c tËp trung.

ViÖc x¸c ®Þnh çc ®iÓm d©n c trung t©m x· ®îc tu©n theo çc nguyªn t¾c vµ yªu cÇu:

- Trong ph¹m vi l·nh thæ 1 x· chØ chän 1 ®iÓm d©n c.- §iÓm d©n c ®îc chän lµ ®iÓm cã tæng gi¸ trÞ lín nhÊt cña çc

chØ tiªu víi träng sè.- Trong trêng hîp 1 x· cã 2 ®iÓm d©n c trë lªn cã tæng gi¸ trÞ lín

nhÊt nh nhau sÏ dùa trªn kÕt qu¶ so s¸nh gi¸ trÞ tuyÖt ®èi mét sè yÕu tè cña çc ®iÓm d©n c ®ã nh diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp, quy m« d©n sè...

KÕt qu¶ x¸c ®Þnh ®îc 19 ®iÓm d©n c trung t©m x·, ®îc thÓ hiÖn ë b¶ng 2:

B¶ng 2: Çc ®iÓm d©n c trung t©m x· ë huyÖn A Líi däc theo ®êng Hå ChÝ Minh

Sèthøtù Tªn Th«n, b¶n (x·)

Gi¸ trÞ çc chØ tiªu

Tæng gi¸ trÞ

Quy m«

d©n sè

DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp

Giao th«n

gNguån níc

C¬ së dÞch vô th¬ng

m¹i

1 Tµ Vai (Hång Thuû) 2 4 4 2 1 132 A N¨m (Hång V©n) 2 4 4 4 1 15

55

3 Tµ ¢ (Hång Trung) 2 4 4 0 1 114 Th«n 2 (B¾c S¬n) 2 4 4 0 1 115 Th«n 1 (Hång Kim) 2 4 4 4 0 146 A Sãc (Hång B¾c) 2 4 2 0 0 87 Hång Nam (ThÞ trÊn) 2 4 4 4 2 168 Th«n 2 (Hång Qu¶ng) 2 4 2 2 0 109 Hîp thµnh (A Ngo) 2 4 4 0 0 1010 Th«n 1 (Nh©m) 2 4 2 2 0 1011 Qu¶ng Thä (S¬n Thuû) 2 4 4 2 1 1312 A Vinh (Hång Th¸i) 2 4 2 0 0 813 ConS©m(HångThîng) 2 4 4 2 0 1214 Phó Th¹nh (Phó Vinh) 2 4 4 2 1 1315 H¬ngThÞnh(H¬ng

Phong)2 4 4 2 1 13

16 Th«n Loa (§«ng S¬n) 2 4 4 2 1 1317 Liªn HiÖp (H¬ng L©m) 2 4 4 2 1 1318 Chi L¸ch (A §ít) 2 4 4 2 0 1219 Liªn HiÖp (A Roµng) 2 4 4 2 1 13

S¬ ®å 2: Ph©n bè c¸c ®iÓm d©n c trung t©m x· ë huyÖn A Líi däc theo ®êng Hå ChÝ Minh

Tµi liÖu tham kh¶o

56

1. Ph¹m ViÕt Hång. Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ph©n bè d©n c vµ x¸c ®Þnh m¹ng líi ®iÓm d©n c trung t©m ë n«ng th«n tØnh Thõa Thiªn HuÕ, LuËn ¸n TiÕn sÜ, Hµ Néi (1999).

2. §Æng §øc Quang. ThÞ tø lµng x·, NXB X©y dùng, Hµ Néi (2000)3. §ç §øc Viªm. Quy ho¹ch x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®iÓm d©n c n«ng

th«n, NXB X©y dùng, Hµ Néi (1997)

Defining the Central Inhabitant Distributions of Communes along Ho Chi Minh Street in A Luoi Province

Nguyen Tuong College of Pedagogy, Hue

University

summaryFrom the necessity of defining the central inhabitant distributions of

communes along Ho Chi Minh street in A Luoi Province, the paper has presented five methods for definition throungh the choice, the grading of the norm and the multiplying each norm. As a result of this, the author has defined 19 central communal inhabitant distributions.

57

nàòm trong âåïi khê háûu gioï muìahueuni.edu.vn/portal/data/doc/tapchi/14_bai 7.doc ·...

Documents