Samochód, zaparkowany w specjalnie urządzonym przez leśników miejscu postoju pojazdów, będzie spokojnie czekał na nasz powrót z leśnej wyprawy.

Trzeba przy tym pamiętać, że do takiego parkingu można dojechać wyłącznie drogą udostępnioną dla ruchu kołowego. Poruszanie się po lesie jakąkolwiek inną drogą jest zabronione, nawet wówczas, gdy nie ma na niej znaków zakazu lub nie zagradza jej szlaban.

Przed nami wędrówka w świat przyrody, w świat piękna!

A więc ruszamy!

No i jesteśmy w lesie!

Warstwy lasu Już na pierwszy rzut oka możemy zauważyć, że roślinność leśna charakteryzuje się układem warstwowym.

Kilkadziesiąt metrów nad ziemią rozpościera się

warstwa koron drzew, dominująca nad wszystkimi pozostałymi.

Warstwa podszytu to ta część lasu, w której najchętniej rosną krzewy i niewielkie, młode drzewka.

Tuż pod nimi rozciąga się warstwa runa, w której o każdej porze roku znajdziemy różnorakie roślinki. Oczywiście najbardziej zielono i kwieciście jest tutaj wiosną i latem.

Najniższą z warstw stanowi ściółka, czyli igliwie i liście wraz z przebogatym światem buszujących pomiędzy nimi owadów i wychylającymi się tu i tam kapeluszami grzybów.

Aby nie płoszyć zwierząt, powinniśmy zachowywać się na tyle cicho, by usłyszeć zarówno piękny śpiew ptaków, jak i... bicie naszego serca.

Każde z leśnych pięter zamieszkuje odpowiadająca mu grupa zwierząt, zarówno tych co pełzają, skaczą i biegają, jak i tych, które przemieszczają się dzięki skrzydłom.

Sójka

Czubatka

BogatkaModraszka

Drozd

Kruk

Kukułka

Łasica

Wiewiórka

Rudzik

Zięba

Dzika róża JałowiecCzeremcha

Leszczyna

Bez czarny

Jarząb pospolity

Lis

Malina kamionka

Zawilec gajowy

Borówka czarna

Mech torfowiec

Jeżyna popielica

Kuna

Borówka brusznica

Mysz polna Zając szarakBorsuk

Ropucha szara

Żmija zygzakowata

Borowik szlachetny

Widłak goździstyTęcznikMrówka

Zwiastunami wiosny są u nas niewątpliwie bociany przylatujące do Polski z Afryki!

Od niepamiętnych czasów bocian biały uważany był za zwiastuna szczęścia.

Wbrew potocznemu przekonaniu żaby zjada niechętnie,

poluje głównie na owady i myszy.

Warto zauważyć, że bocian stanowi niedościgniony wzór cnót. Już starożytni Rzymianie przestrzegali bowiem tzw. bocianiego prawa, czyli obowiązku opieki nad starymi i zniedołężniałymi rodzicami, wzorowanego na zachowaniu boćków.

W lesie nikogo nie zdziwi odgłos stukającego w drzewo dzięcioła. To znak, że naturalny lekarz sosen, brzóz i innych drzew pełni niekończący się ostry dyżur!

W pobliżu leśnego bagienka możemy natomiast napotkać dziką kaczkę. Ona też tu mieszka!

Charakterystyczne gruchanie w koronach drzew może oznaczać, że gdzieś wysoko ponad naszymi głowami uwiła sobie gniazdko para gołębi grzywaczy. To największe dzikie gołębie występujące w Polsce.

Sokół wędrowny należy do rekordzistów prędkości w świecie zwierząt. Spada na

swoją ofiarę z prędkością dochodzącą do 360 km/h! Nawet niezwykła zwrotność i szybkość

gołębi grzywaczy nie zawsze wystarczy by uciec

przed tym drapieżnikiem.

Ptaki

Jeleń występuje praktycznie we wszystkich dużych kompleksach leśnych. Samiec jelenia, nazywany bykiem, nosi na głowie poroże. Pod koniec zimy zrzuca je, by wiosną wykształcić nowe, pokryte zamszową skórką, zwaną scypułem. Wędrując jesienią po leśnych ostępach możemy usłyszeć ryczenie byków w okresie godowym.

To rykowisko.

Kuzynką jelenia, kilkakrotnie mniejszą od niego jest sarna. Występuje ona zarówno w zwartych kompleksach leśnych, jak i na pozbawionych zadrzewień polach. Jej rudo-brązowa sierść, zwana suknią, zimą płowieje i staje się szara.

Samiec sarny, kozioł, podobnie jak jeleń ma poroże, które jest jednak znacznie mniejsze i nazywane jest parostkami.

Jeśli w czasie wędrówki zobaczysz na leśnej polanie leżącą wśród traw małą sarenkę, nie dotykaj jej! Czeka ona na swoją mamę, którą twój zapach mógłby odstraszyć.

Ssaki

Sójka jest chyba jednym z najbardziej rozpoznawalnych i najładniejszych ptaków

naszych lasów.

Wędrując po lesie możemy zauważyć tu i tam rosnące pod sosnami małe dęby, choć w pobliżu nie widać owocujących drzew tego gatunku. Często jest to zasługa sójek, które jesienią zbierają i chowają w ziemi tysiące

żołędzi. Odnajdują tylko niewielką ich część, stając się mimo woli sprzymierzeńcami leśników

w odnawianiu lasu!

Bielik jest największym ptakiem drapieżnym w Polsce o rozpiętości skrzydeł dochodzącej do 2,5 m!

Występuje najczęściej w starych lasach w pobliżu dużych zbiorników wodnych,

w których poluje na ryby i ptactwo wodne. Jego bogaty jadłospis

uzupełniają ssaki, czasem nawet wielkości sarny! Pomimo wielu zagrożeń, liczebność populacji bielika, głównie dzięki ochronie miejsc lęgowych,

wciąż wzrasta. To właśnie ten ptak jest w godle Polski!

Lis to również doskonale wam znany mieszkaniec polskich lasów i pól. Zdrowy, ma lśniącą, puszystą sierść o charakterystycznej rudej barwie. Gdy staje się brunatno-szara i rzadka, a wspaniały ogon gubi włosy, najprawdopodobniej lis choruje na wściekliznę.

Zając to znany wszystkim mieszkaniec nie tylko lasów i pól, ale też terenów miejskich. Prowadzi

zwykle nocny tryb życia, za dnia śpi w swoim legowisku, zwanym kotliną. Odżywia się głównie trawami, ziołami i drobnymi krzewinkami.

Największymi wrogami zająca są: lis, jastrząb, wilk i ryś.

Dzik należy do najbardziej pospolitych zwierząt naszych lasów, zwłaszcza tych obfitujących w bagna i mokradła. Zazwyczaj żyje w gromadach, zwanych watahami. Wyjątkiem są odyńce, które żyją samotnie, dołączając do watah w okresie godów.

Dziki żywią się głównie żołędziami i buczyną. Buchtując w ściółce nie tylko

wyjadają z niej larwy szkodliwych dla lasu owadów, ale też powodują tak bardzo potrzebne, jej spulchnienie i napowietrzenie.

Charakterystyczne tropy dzika można również napotkać podczas leśnej wędrówki,

choć z nim samym lepiej się nie spotykać.

Będąc w lesie często możemy spotkać tropy różnych zwierząt. A może przy najbliższej okazji spróbujecie je rozpoznać?

Wszystkie zwierzęta leśne czują naturalny lęk przed człowiekiem.

Jeśli więc lis, borsuk czy sarna na twój widok nie uciekają, a wręcz zbliżają się do ciebie, nie dotykaj ich! Tak szybko jak jest to możliwe oddal się od nich!

!

modrzewie zrzucające na zimę swoje igliwie

i ugałęzione od stóp do głów świerki!

Wszystkie mają szyszki, choć każde z nich inne!

kwiat

os

tan męski kwiatostan ż eński ga

łązka z szyszką

dojrzała szyszka

nasiona

kwiat

os

tan męski kwiatostan ż eński

gałązka

dojrzała szyszka

nasiona

Spójrzmy teraz w górę!

Wśród drzew, które mają igły zobaczyć możemy najbardziej pospolite w naszych lasach sosny,

Szumiące korony drzew!

Nad naszymi głowami widzimy?

kwiat

os

tan męski kwiatostan ż eński

ga

łązka z szyszką

dojrzała szyszka

nasiona

Jednak o mrówkach i ich życiu warto wiedzieć coś więcej!

◆ Na świecie żyje ponad 12 tysięcy gatunków mrówek i to we wszystkich środowiskach od gór po pustynie.

◆ W mrówczej kolonii żyje co najmniej jedna królowa, zaś najliczniejszą grupę stanowią robotnice-żołnierze, które dbają zarówno o pokarmowe, jak i budowlane potrzeby kolonii, opiekują się złożonymi jajami, a następnie poczwarkami i wreszcie młodymi mrówkami.

◆ Aż trudno to sobie wyobrazić, że mrówki mogą penetrować teren nawet w odległości 1 km od mrowiska!

◆ Śmiało można powiedzieć, że jak na tak małe owady, mrówki żyją dość długo. Robotnice dożywają bowiem 6 lat, zaś królowa osiąga wiek nawet 20 lat!

◆ W celu uzyskania pokarmu węglowodanowego w postaci spadzi, mrówki potrafią „hodować” mszyce, broniąc ich przed różnego rodzaju drapieżnikami. Pospolitą mrówką hodującą mszyce jest hurtnica czarna.

◆ W ciągu sezonu kolonia mrówek może zjeść nawet 4 miliony owadów zagrażających kondycji zdrowotnej lasu.

◆ Mrówki chętnie zjadają bogate w białka i tłuszcze nasiona wielu roślin, np. przebiśniegów, przetaczników, fiołków i przylaszczek. Nie wszyscy wiedzą, że w ten sposób je rozsiewają. Ta czynność nosi nazwę myrmekochorii.

W iglastym lesie częściej niż w liściastym możemy spotkać mrowiska, pieczołowicie otoczone przez człowieka drewnianym ogrodzeniem. Chroni ono kopiec przed odwiedzinami nieporządanych gości.

Mrówka, choć taka mała, jest jednym z największych sprzymierzeńców leśników w zachowaniu czystości w lesie.

Im więcej mrówek, tym zdrowszy las!

robotnica samiec królowa

Bardzo ważną częścią mrowiska jest kopiec, który pełni funkcję swoistego „klimatyzatora” do przewietrzania gniazda, ochrony przed deszczem i nadmiernymi zmianami temperatury.

Wszyscy wiemy, że mrówki żyją w dobrze zorganizowanych „państwach”. Ich funkcjonowanie niejednokrotnie mogłoby stanowić wzór do naśladowania!

kwiat

os

tan męski kwiatostan ż eński

liś

ć

nasiona

dojrzałe owoce

kwiat

os

tan męski kwiatostan ż eński

liś

ć

nasiona

Dąb ze wszystkich naszych drzew jest najdostojniejszy i na pewno dożywa najsędziwszego wieku.

Zielone wiosną buki, jesienią przyjmują złoto-pomarańczowo-czerwone barwy, nadając naszym lasom niezapomniany wprost koloryt.

kwiat

os

tan męski kwiatostan ż eń

liś

ć

nasiona

dojrzały owocostan

w naszych lasach jest tak wielka, że można by na ten temat wydać osobny przewodnik. W tym miejscu wspomnimy zaledwie o trzech gatunkach najczęściej spotykanych.

Wędrując po lesie liściastym możemy spotkać przedzierającego się przez ściółkę żuka gnojarza. Chrząszcz ten odgrywa bardzo ważną rolę w obiegu materii w ekosystemie leśnym. Jest gatunkiem kaprofagicznym, czyli odżywia się odchodami zwierząt. To dzięki niemu w środowisku naturalnym odchody ulegają rozkładowi i likwidacji. A skoro tak jest, omijajmy go stąpając po leśnej ścieżce, gdyż on tu mieszka, a my jesteśmy jego gośćmi!

Brzoza, jako jedna z pierwszych zieleni się wiosenną porą.

Różnorodność drzew liściastych

Białą jak śnieg korę ma tylko brzoza.

W czasie wędrówki po lesie bardzo ważną sprawą jest właściwa orientacja w terenie.

Co jednak zrobić, kiedy okaże się, że zabłądziliśmy? Jak odnaleźć sosnę, przy której zostawiliśmy rower?

Jak odszukać drogę, która doprowadzi do leśnego parkingu, na którym stoi nasz samochód?

Co więc robić?Otóż musimy wiedzieć, że las podzielony jest na oddziały, mające z reguły kształt prostokątów, których dłuższe boki

biegną z północnego-zachodu na południowy-wschód, krótsze zaś z północnego-wschodu na południowy-zachód. Ich numeracja rośnie

właśnie wzdłuż krótszych boków. Słupki oddziałowe

umieszczane są zawsze w południowo-zachodnim

narożniku oddziału.

Jak można zorientować się w naszym położeniu na podstawie tych informacji? Skorzystajmy z

poniższych wskazówek:

• Każdy z czterech boków słupka oznaczo-

ny jest numerem oddziału na który dany bok słupka „patrzy”. Dzięki temu bez trudu możemy określić geograficzną pół-noc i to w jakim kierunku idziemy!

Orientacja w terenie • Musimy stanąć przy słupku oddziałowym tak, by numer widoczny z prawej strony był o 1 mniejszy od tego z lewej. • Następnie musimy niejako „objąć słupek ramionami”. Chodzi o to, by mając go przed sobą, lewą rękę wyciągnąć wzdłuż jednej ściany lasu, drugą zaś wzdłuż dru-giej. Nasze wyciągnięte ramiona tworzą kąt prosty a my... patrzymy na północ!

Udając się do lasu warto też znać numer telefonu do nadleśnictwa lub leśnictwa, po którego terenie będziemy się poruszać. Wtedy będziemy mogli, korzystając z telefonu komórkowego, zadzwonić do leśniczego i podać mu widoczną na słupku numerację. Dzięki temu, zlokalizowanie miejsca na mapie i odnalezienie nas będzie bardzo proste!

Pamiętajmy przy tym, że grzyby powinniśmy zbierać do koszyków lub wiaderek. Foliowe worki do tego celu zupełnie się nie nadają, gdyż w nich grzyby ulegają zaparzeniu!

Zamiast wyrywać grzyby na siłę, wykręcamy je ostrożnie ze ściółki starając się jej nie rozgrzebywać.

Maślak sitarz

Pieprznik jadalny

Czubajka kania

Maślak zwyczajny

Gąska zielona

Wędrówki po lesie nieodzownie wiążą się z grzybobraniem

Trudno znaleźć kogoś, kogo nie zachwycałyby kryjące się wśród wrzosów koźlaki, czy też wychylające się spod mchu borowiki.

Aby jednak nasza radość była pełna, zbierając grzyby musimy pamiętać o kilku podstawowych zasadach.

Najważniejsza z nich mówi, że zbieramy tylko te grzyby, co do których nie mamy żadnych wątpliwości, że są jadalne.

Borowik szlachetny

Koźlarz czerwony

Koźlarz babka

Podgrzybek brunatny

Muchomor czerwony

Mleczaj wełnianka

Borowik szatański

Muchomor sromotnikowy

Krowiak podwinięty

Warto przypomnieć, że najgroźniejszym ze wszystkich grzybów trujących jest

muchomor sromotnikowy.

którego nawet niewielki kapelusz może stanowić dla człowieka

śmiertelną dawkę!

Gdyby, pomimo naszej ostrożności, doszło do zatrucia grzybami, należy natychmiast zgłosić się do lekarza.

Grzyby pomagają we wzroście drzew tworząc z nimi mikoryzę. Grzybnia przerasta korzenie drzew co wielokrotnie

zwiększa ich możliwości poboru wody. Jest to szczególnie ważne w okresie suszy.

Piestrzenica kasztanowata

Strzępiak ceglasty

Gołąbek wymiotny

Muchomor wiosenny

Muchomor czerwonawy

Musimy wiedzieć, że natura wyznaczyła wszystkim grzybom jakąś ważną funkcję do

spełnienia. Dlatego też nie wolno ich niszczyć, również tych

niejadalnych i trujących, są one bowiem potrzebne innym organizmom leśnym.

Pożar

Może zdarzyć się, że podczas leśnej wędrówki zauważymy pożar lasu.

Jak wówczas należy się zachować?

◆ O ile nie jest to wielki ogień i jesteśmy w stanie go ugasić tłumiąc gałęzią lub zasypując ziemią,

powinniśmy to zrobić.

◆ Jeśli jednak ogień jest zbyt duży i szybko się rozprzestrzenia, musimy jak najprędzej opuścić zagrożony obszar.

◆ Jeśli możemy skorzystać z telefonu komórkowego, starajmy się jak najszybciej

powiadomić Straż Pożarną, dzwoniąc pod numer

112

◆ Informację dotyczącą pożaru należy

przekazać także leśnikom lub innym napotkanym osobom.

◆ Trzeba pamiętać, że informując o pożarze musimy

podać swoje imię i nazwisko oraz numer telefonu a także określić miejsce i rodzaj pożaru,

na przykład:

„Pali się przy szosie Szczecinek – Biały Bór! Palą się wierzchołki drzew!”

◆Jeśli mamy możliwość, poczekajmy w bezpiecznym miejscu na przyjazd wozów gaśniczych, aby wskazać miejsce pożaru.

Wędrując po lesie zawsze musimy liczyć się z obecnością komarów, kleszczy a także gzów, os i... szerszeni.

O ile prawdopodobieństwo ukąszeń przez komary możemy zmniejszyć, stosując odstraszające je płyny i aerozole, o tyle gzy, osy i szerszenie zazwyczaj pojawiają się zupełnie nieoczekiwanie, a skutki ich ukąszeń mogą wywołać dotkliwy ból, obrzęk i zaczerwienienie okolicy użądlenia.

W tym przypadku ulgę mogą przynieść maści przeciwobrzękowe i łagodzące ból, które warto zabrać ze sobą na wyprawę.

Należy przy tym pamiętać, że szczególnie niebezpieczne mogą być użądlenia szerszeni powodujące tzw.

UkąszeniaSpotkania z pełzającymi mieszkańcami naszych lasów wcale nie muszą być niebezpieczne. Zaskroniec czy też padalec nie są w stanie

w jakikolwiek sposób nam zagrozić, to im zdecydowanie bardziej zagraża człowiek!

Przy ukąszeniu w kończynę konieczne jest jej natychmiastowe unieruchomienie oraz utrzymanie w czystości miejsca ukąszenia,

którego pod żadnym pozorem nie wolno wysysać

czy rozcinać!

Gdy po ukąszeniu pojawi się silny obrzęk, zaburzenia oddychania

lub wymioty, należy jak najszybciej

dotrzeć do lekarza albo

wezwać pogotowie!

Inaczej jest w przypadku żmii zygzakowatej, będącej jedynym jadowitym wężem w Polsce.

Ukąszenie zawsze jest efektem przypadkowego potrącenia lub nadepnięcia. Dla większości ludzi

ukąszenie zwykle kończy się bólem, obrzękiem i zaczerwienieniem miejsca ugryzienia oraz nudnościami i pobudzeniem. Nie można jednak wykluczyć poważniejszych konsekwencji, np. wymiotów, biegunki i niewydolności oddechowej.

szerszeń osakleszcz

zaskroniec zwyczajny

żmija zygzakowata

komar giez

wstrząs anafilaktyczny mogący zakończyć się zaburzeniami oddechowymi.

WOLNA ROZKŁADÓWKA

Zaskoczeni przez burzę w lesie musimy pamiętać o natychmiastowym

wyłączeniu telefonu komórkowego!

W miarę możliwości trzymajmy się z daleka od wysokich drzew.

W żadnym wypadku nie wolno kłaść się na ziemi!

Jeśli mimo wszystko poczujemy, że „włosy stają nam dęba”,

będzie to oznaczać obecność ładunków elektrycznych w powietrzu. Należy wówczas jak najszybciej przykucnąć,

usiąść na plecaku, zwracając uwagę, by nie siadać na jego

stelażu, gdyż w przeciwnym wypadku może nam grozić

porażenie prądem!

Burza

Najlepiej schronić się wówczas w samochodzie, gdyż w przypadku uderzenia pioruna prąd spłynie po karoserii, nie penetrując wnętrza.

Od tego jak będziemy się wówczas zachowywać zależy nasze bezpieczeństwo.

Podczas wędrówki po lesie może zaskoczyć nas ulewny deszcz lub burza.

Przede wszystkim, jak zawsze w sytuacji zagrożenia, pomimo grzmotów i błyskawic należy zachować spokój.

◆ Co czwarty bocian na świecie to... Polak, a najwięcej ich żyje na Warmii i Mazurach!

◆ Bór niekoniecznie musi być ciemny i ponury! Borem nazywamy bowiem najuboższe z leśnych

siedlisk, w którym doskonale czują się najliczniej występujące w naszych lasach sosny!

◆ To co zazwyczaj nazywamy jagodami, to... owoce borówki czarnej, zaś jagoda jest rodzajem owocu, który po przekrojeniu ma więcej pestek niż miąższu!

◆ Porosty, to nie rośliny! Tworzą je bowiem strzępki grzyba połączone z komórkami glonów! Aż trudno uwierzyć, że niektóre porosty powiększają

swoje rozmiary zaledwie o ułamek milimetra rocznie! Pomyślmy o tym, zanim dotknie je zbrojona w but nasza stopa!

◆ Porosty są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza, ich ilość świadczy o tym czy nasz las jest zdrowy.

Pamiętaj! Pozostaw las w takim stanie w jakim chciałbyś go zastać podczas kolejnych odwiedzin!

Leśne mity i ciekawostki

Przez lata wokół lasu i mieszkających w nim zwierząt

narosło wiele mitów i różnego rodzaju nieścisłości.

Postaramy się wyjaśnić choć kilka z nich:

◆ W lesie nie ma choinek! Choinka to ustrojone drzewko świerka, jodły lub sosny będące nieodłączną ozdobą naszych domów w czasie Świąt Bożego Narodzenia!

◆ Sarna to odrębny gatunek zwierzęcia, a nie samica. Głowy jelenia nie zdonią rogi, tylko poroże!

Rogacz to nie jeleń, tylko samiec sarny, który też nie ma rogów, tylko parostki!

◆ Nie wszystko co pełza w lesie jest żmiją, za to na pewno każda żmija jest jadowita!

◆ Kornik sześciozębny nie ma zębów w szczęce, ale w odwłoku, a więc w tylnej części tułowia!

Leśne abecadło

Anafilaktyczny wstrząs – reakcja osób uczulonych na różnorodne ukąszenia, powodujące głębokie zaburzenia: niewydolności krążenia i oddychania, mogące prowadzić do śmierci.

Buchtowanie – rozorywanie przez dzika miejsc, w których poszukuje ukrytego w glebie pożywienia.

Borelioza – wielonarządowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie, przenoszone na człowieka i niektóre zwierzęta przez kleszcze.Byk – określenie samca jelenia.

Gatunek – zbiór osobników posiadających podobne cechy fizyczne.

Kolonia – grupa organizmów tego samego gatunku wzajemnie współdziałająca

Kompleks leśny – powierzchnia kilku lub kilkudziesięciu tys. ha porośnięta lasem i ograniczona obszarami bezleśnymi,

np. wodami, bagnami, łąkami i polami, powiązana w całość administracyjną, gospodarczą lub przyrodniczą.

Kotlina – inaczej legowisko zająca.Kwiatostan - skupienie kwiatów na pędzie.

Łania – samica jelenia i daniela.

Miejsce lęgowe – stanowisko, w którym dany gatunek (na ogół ptaka) zakłada gniazdo i składa w nim jaja.Mikoryza – zjawisko, polegające na współżyciu korzeni roślin z grzybami. Tego typu zależność daje obu gatunkom wzajemne korzyści, polegające na obustronnej wymianie substancji odżywczych.

Odnawianie lasu – proces powstawania w sposób naturalny lub sztuczny młodego pokolenia drzew.Odyniec – dorosły samiec dzika.Owocostan – owoce powstające z przeobrażenia całych

kwiatostanów.

Parostki – poroże samca sarny.Poczwarka - stadium rozwojowe pewnej grupy owadów, poprzedzające postać dorosłą.Populacja biologiczna — zespół organizmów jednego gatunku żyjących równocześnie w określonym środowisku i wzajemnie na siebie wpływających, zdolnych do wydawania płodnego potomstwa.Poroże – wyrostki kostne na kości czołowej samców (lub w przypadku reniferów samic) jeleniowatych corocznie zrzucane i odbudowywane.

Rogacz – kozioł – samiec sarny.Rogi – twardy wyrostek występujący na głowie niek-tórych ssaków, w większości przypadków jest to wytwór skóry właściwej.Rykowisko – okres godowy jeleni.

Scypuł – obumierająca, delikatna warstwa skórna pokrywająca poroże jeleniowatych w okresie ich corocznego odbudowywania się i odpadająca z nich po czasie wzrostu.Siedlisko – miejsce życia organizmu.Spadź – słodka ciecz występującą głównie latem na liściach, igłach, zielonych pędach i gałązkach, a będąca odchodami mszyc, czerwców lub miodówek i innych owadów ssących żywiących się sokami roślinnymi.Suknia – kolor sierści sarny (rozróżniamy suknię letnią oraz zimową).

Środowisko – całokształt ożywionych i nieożywionych składników przyrody ściśle ze sobą powiązanych otaczających organizmy żywe.

Trop – odcisk kończyny zwierzęcia pozostawiony na podłożu (ziemia, śnieg).

Wataha – grupa wilków lub dzików ściśle współdziałająca.Wścieklizna – odzwierzęca choroba zakaźna o ostrym przebiegu; często śmiertelna.