notkun íslenskra leikskólabarna á öðru tungumáli en
TRANSCRIPT
Notkun íslenskra leikskólabarna
á öðru tungumáli en íslensku og
tengsl við íslenskan málþroska þeirra
Ingibjörg Jónsdóttir
Október 2018
Lokaverkefni til M.Ed.-prófs
Deild kennslu- og menntunarfræði
Notkun íslenskra leikskólabarna á öðru tungumáli en íslensku og tengsl við íslenskan málþroska þeirra
Ingibjörg Jónsdóttir
Lokaverkefni til M.Ed.-prófs í Mál og læsi
Leiðbeinandi: Sigríður Ólafsdóttir
Meðleiðbeinandi: Amalía Björnsdóttir
Deild kennslu- og menntunarfræði Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Október 2018
Notkuníslenskraleikskólabarnaáöðrutungumálieníslenskuogtengslviðíslenskanmálþroskaþeirra
Ritgerðþessier30einingalokaverkefnitilM.Ed.-prófs
íDeildkennslu-ogmenntunarfræði,MenntavísindasviðiHáskólaÍslands
©2018,IngibjörgJónsdóttir
Lokaverkefnimáekkiafritanédreifarafræntnemameðleyfihöfundar.
3
Formáli
Éghefveriðeinstaklegaheppinístarfimínusemleikskólakennariogfengiðaðkynnastótal
mörgum og skemmtilegum hliðum á þessum starfsvettvangi. Ég var svo lánsöm að fá að
sinnaíslenskukennslutvítyngdrabarnaumnokkurraáraskeiðsemégnauttilhinsítrastaþvíþarfékkégtækifæritilaðsameinaáhugaminnálestribókaogleiklistfyrirbörn.
ÍframhaldsnámimínuánámsleiðinniMáloglæsitilM.Ed.-gráðusáégalltaffyrirmérað
lokaverkefnimittmyndiaðeinhverjuleytifjallaumtvítyngdbörn,umeitthvaðsemégværi
búinaðöðlast reynsluaf í starfimínumeð tvítyngdumbörnumogmyndi jafnframtnýtast
méráfram.MeðþaðíhugasettistégniðurmeðSigríðiÓlafsdótturleiðbeinandamínumtil
að ræða hugsanlegt lokaverkefni. Í samtali okkar Sigríðar fórum við að ræða um íslensk
leikskólabörn sem, að okkarmati, heyrðu í dagmikið af öðrum tungumálumen eingöngumóðurmáli sínu og þá aðallega ensku í gegnum veraldarvefinn og einnig í sínu daglega
málumhverfi sem börnin alast upp við í dag. Við veltum því fyrir okkur hvort þetta gæti
mögulega verið byrjað að hafa áhrif á málþroska íslenskra leikskólabarna. Þarna kviknaðihugmyndinað lokaverkefnimínu, að skoðahvort aðnotkunannars tungumálsen íslensku
meðalíslenskraleikskólabarnagætihafteinhvertengslviðmálþroskaþeirra.
Égheftekiðeftirþvíístarfimínuaðþaðverðuræalgengaraaðheyrabörnnotaeinstaka
ensk orð í máli sínu. Það leynir sér ekki að börnin verða fyrir áhrifum af allri þeirrisnjalltækjabyltingu sem átt hefur sér stað undanfarin ár. Því er gaman að hafa fengiðtækifæritilaðskoðahugsanlegáhrifsemhinnnýiörtstækkanditæknilegiheimurgeturhaft
ádaglegtlífogíslenskanmálþroskaungrabarnaogíhverþróuningeturhugsanlegaorðiðá
næstuárum.
Leiðinað lokaáfangaþessaverkefnisvará tímabiliansibröttenþegará reynir sannast
hið fornkveðna,hversumikilvægtþaðeraðeigagóðaað.Éger innilegaþakklát fyrirallan
þannstuðningsembörninmín fjögur,DrífaÞöll,FriðrikSkúli,ÞórhildurAlda,Hinrik Jónog
eiginmaðurminn,ReynirÞór,veittumérmeðanáþessuverkefnistóð.Aðfinnaallanþannstuðning semþau veittumér gafmér styrk til aðhalda áframog klára verkið. Þaðer ekki
hægtaðlýsameðorðumhvaðþaðgefurmikinnkrafttilaðhaldaáframaðsetjastniðurvið
tölvunaárlamorgunsogfinnagulanmiðaátölvuskjánumþarsemástendur:Þúertaðkláraþetta, Meistari. Lokasprettur verkefnisins var unninn í sumarfríi í faðmi fjallanna áæskuslóðunum á Seyðisfirði og það má með sanni segja að gönguferðir á milli skrifa í
yndislegri náttúru með Nóa hundinum mínum hafi veitt mikinn innblástur. Mig langar
sérstaklegaaðþakkaÖnnuSofiuWahlström,semégersvoheppinaðeigasemvinkonu,fyrir
4
allanþannstuðningsemhúnhefurveittmérogfyriraðveraalltaftiltakstilaðræðafaglega
hliðmálsinsoggefagóðráð.Aðlokumvilégþakkaleiðbeinandamínum,SigríðiÓlafsdóttur
ogmeðleiðbeinanda,AmalíuBjörnsdóttur,fyrirgóðráðogstuðning.
Þetta lokaverkefni er samið af mér undirritaðri. Ég hef kynnt mér Vísindasiðareglur
Háskóla Íslands. Ég hef gætt viðmiða um siðferði í rannsóknum og ástundað ráðvendni í
öflun ogmiðlun upplýsinga og túlkun niðurstaðna. Ég vísa til alls efnis sem ég hef sótt til
annarraeðafyrrieiginverka,hvortsemumerræðaábendingar,myndir,efnieðaorðalag.Égþakkaöllumsemlagthafamérliðmeðeinumeðaöðrumhættienbersjálfábyrgðáþvísem
missagtkannaðvera.Þettastaðfestiégmeðundirskriftminni.
Reykjanesbær,3.september2018
5
Ágrip
Málumhverfiogbakgrunnurbarnaeruæriðmisjöfnogmörgbörnalastuppviðþaðaðheyra
fleiri en eitt tungumál. Þegar börn alast upp við tvö tungumál ámáltökuskeiði verða þau
tvítyngd.Þaðermargtííslenskusamfélagiídagsembendirtilþessaðstórhlutibarnaheyriognotifleirieneitttungumálámáltökuskeiðisínu.Tölvurogsnjallsímarauðveldasamskipti,
bjóðauppámargskonarafþreyinguoggeranotendumkleiftaðaflaupplýsingaóháðstaðog
stund.Munmeiraefnitilnámsogafþreyingarfyrirbörnertiláenskuenáíslensku.Lítiðerþó vitað um það hve stórum hluta tíma síns ung íslensk börn verja á öðru tungumáli en
íslenskuoghvort sá tímihefur jákvæðeðaneikvæðáhrif á íslenskufærniþeirra. Í verkefni
þessuvar leitastviðaðsjáhvortværutengslámillinotkunaráöðrutungumálieníslenskuhjáleikskólabörnumogíslensksmálþroskaþeirra.Spurningalistivarsendurtilforeldrabarnaá fjórða ári á Suðurnesjum til að kanna hve löngum tíma þau verja á öðru tungumáli en
íslensku við sjónvarpsáhorf, snjalltækjanotkun og þegar lesið er fyrir þau. Þá var aflaðupplýsinga um niðurstöður á EFI-2málþroskaprófi fyrir sömu börn. Niðurstöður sýndu aðrúmlega 80% þeirra barna sem tóku þátt í rannsókninni horfðu daglega á eitthvert
sjónvarpsefnimeðerlendu tali, aðminnsta kosti aðhluta til. Svipaðarniðurstöður fengusteinnigþegarspurtvarútínotkunásnjalltækjum.Flestirforeldrarnirlásueingönguáíslensku
fyrir börnin sín. Ljóst er að íslensk leikskólabörnheyra töluvert aföðrumáli enmóðurmálsínuámáltökuskeiðinu.Íverkefninukomframaðsátímisembörnvörðuáöðrutungumáli
eníslenskuviðsjónvarpsáhorftengdistekkiniðurstöðumþeirraímálþroskaskimuninniEFI-2.
Tengslámillinotkunarásnjalltækjumáöðrutungumálieníslenskuogmálskilningsþeirraog
tjáningarfænnivoruþómarktæktneikvæðenveik.
6
Abstract
ExposuretoanotherlanguagethanIcelandicbyIcelandicpre-schoolchildren,and
possiblerelationwiththeirIcelandiclanguageproficiency.
Thelanguageenvironmentofchildrenisquitevariedandmanyofthemareraisedlearningmore thanone language.Whenchildrengrowupwith two languagesduring the language
acquisitionstage,theybecomebilingual.TherehavebeenmajorrecentchangesinIcelandic
societythatleadustosuggestthatalargeportionofyoungchildrengrowuphearingmorethanonelanguage.Computersandsmartphonesmakecommunicationeasier,offerdiverse
entertainment,andmake itpossibletocollect informationandentertainmentwithoutany
regard given to time or place. There is far more digital material for children available inEnglish than there is in Icelandic. However, little is known about the extent to whichIcelandic children are exposed to another language than Icelandic, or if that time has a
positiveoranegativeeffectontheirIcelandicskills.Theaimofthisprojectwastodetectifthere was a correlation between an exposure to another language than Icelandic amongIcelandicpre-schoolchildrenand their Icelandic languageproficiency.Aquestionnairewas
senttoparentsofthree-year-oldchildren,livinginthesouthwestofIceland,inordertogaininformation about the extent to which they spend their time in a language other than
Icelandic,whileplayingwithsmartdevices,watchingtelevisionandbeingreadto.ThentheresultsfromanEFI-2 languagedevelopmentaltestfromsamechildrenwerecollected.Our
study showed that over 80% of the children who participated in the research consumed
televisionmaterial,onadailybasis,thathadatleastsomepartswithspokenEnglish.Similar
results were also gathered when questioned about the usage of smart devises were
addressed. It isclearthat Icelandicpre-schoolershearquiteabitofa languageotherthan
Icelandic, during their language acquisition stage. Usage of smart devices in another
language than Icelandic was negatively and significantly correlated with both Icelandic
understandingandproductiveskills,howeverweakly.Norelationsweredetectedwiththe
time children spent watching television in another language than Icelandic. Almost allparentsreadtotheirchildrenonlyinIcelandic.
7
Efnisyfirlit
Formáli..............................................................................................................................3
Ágrip..................................................................................................................................5
Abstract.............................................................................................................................6
Efnisyfirlit..........................................................................................................................7
Myndaskrá.........................................................................................................................9
Töfluskrá..........................................................................................................................10
1 Inngangur..................................................................................................................11
2 Málþróuníslenskraleikskólabarna............................................................................15
2.1 Þróunmálfræðinnar....................................................................................................18
2.2 Áhrifmálörvunarámáltökubarna..............................................................................19
2.3 Áhrifþessaðlesafyrirbörn........................................................................................21
2.4 Tvítyngdbörn..............................................................................................................23
2.4.1 Móðurmálogannaðmál......................................................................................23
2.4.2 Málþróuntvítyngdrabarna..................................................................................24
2.5 Áhrifmiðlaáíslenskatungu........................................................................................27
2.5.1 Snjalltækiogmáltaka...........................................................................................282.5.2 Aukinenskunotkunáveraldarvefnum.................................................................30
3 Aðferð.......................................................................................................................32
3.1 Þátttakendur...............................................................................................................32
3.2 Mælitæki.....................................................................................................................32
3.3 Framkvæmd................................................................................................................34
3.4 Tölfræðilegúrvinnslaoggreininggagna.....................................................................34
3.5 Siðferðilegálitamál......................................................................................................35
3.6 Styrkleikarogveikleikarrannsóknarinnar...................................................................35
4 Niðurstöður...............................................................................................................36
4.1 Aðhvemikluleytiverjaíslenskleikskólabörntímasínumáöðrutungumálieníslensku?......................................................................................................................36
4.2 Tengslnotkunaráöðrumáliogmálþroska.................................................................42
5 Umræður...................................................................................................................44
8
5.1 Sjónvarpsáhorf,viðveraísnjalltækjumoglesturáöðrumálieníslensku..................45
5.2 Tengslámillinotkunaráöðrumálieníslenskuogíslensksmálþroskaleikskólabarna 47
5.3 Hvaðgætihugsanlegahaftáhrifámálþroskaleikskólabarna.....................................48
6 Lokaorð.....................................................................................................................50
Heimildaskrá....................................................................................................................52
ViðaukiA–Spurningakönnun..........................................................................................57
ViðaukiÁ–Leyfisbréftilleikskólafulltrúa.........................................................................64
ViðaukiB–Leyfisbréftilleikskólastjóra...........................................................................66
ViðaukiD–Leyfisbréftilforeldra/forráðamanna.............................................................68
9
Myndaskrá
Mynd1.Matforeldraááhorfibarnaásjónvarpvirkadagaogumhelgar..............................37
Mynd2.Matforeldraáhversumargarmínúturþauteljaaðbörnsínhorfiá
sjónvarpáerlendumáli.............................................................................................38
Mynd3.Matforeldraáhversumörgummínútumþauteljaaðbörnsínverjiaf
tímasínumísnjalltæki...............................................................................................39
Mynd4.Matforeldraáhversumörgummínútumþauteljaaðbörnsínverjiaftímasínumísnjalltækjumáerlendumáli..................................................................40
Mynd5.Matforeldraáhversulengiþaulesafyrirbörnsínámóðurmálisínu.......................41
Mynd6.NiðurstöðurmælingaáEFI-2,skilningurogtjáning..................................................42
10
Töfluskrá
Tafla1.Fylgni(Spearman)milliniðurstaðnaáEFI-2ogsjónvarpsáhorfs,
snjalltækjanotkunaroglestrar...................................................................................43
11
1 Inngangur
Í skýrslu Menntamálastofnunar (2017) um niðurstöður úr PISA árið 2015 kemur fram að
ÍslanderneðstNorðurlandaílesskilningienvarummiðjanhópárið2000.Lesskilningihefur
hrakaðumsemnemurtæpuskólaárihérálandiáþessum15árumoghafafáþátttökulöndPISAlækkaðjafnmikiðáþessutímabiliogÍsland.Verðaþessarniðurstöðuraðteljastnokkurt
áhyggjuefni.
Rannsóknir benda til að orðaforði sé sá þáttur sem spái hvað best fyrir um færni í
lesskilningi(SigríðurÓlafsdóttir,FreyjaBirgisdóttir,HrafnhildurRagnarsdóttirogSigurgrímur
Skúlason, 2016). Freyja Birgisdóttir (2016) rannsakaði hvað hugsanlega gæti valdið slökugengi íslenskra nemenda í lesskilningshluta PISA árið 2012. Í rannsókninni var athyglinni
einkumbeintaðhlutverkiorðaforðaoglesfimiígenginemendaáprófinuaukþesssemáhrifsjálfstjórnar ínámi, lestrartíðni,ánægjuaf lestriognotkunaránámsaðferðumí lesskilningi
vorukönnuð.Þátttakendurírannsókninnivoru280nemendurí10.bekksemdreifðustjafnt
yfirallalandshluta.Niðurstöðursýnduaðorðaforðispáðibestfyrirumþaðhvortnemendurlentuyfireðaundirtveimurlægstuhæfniþrepumílesskilningi,jafnveleftiraðtekiðvartillit
tilannarraáhrifabreyta(FreyjaBirgisdóttir,2016).FreyjaBirgisdóttir(2016)bendiráaðótal
ástæður geti legið að baki slökum orðaforða og vitnarmeðal annars í greinMcKeown og
Curtis (2014) að það semoft sé nefnt sé lítill lestur bóka og texta sembjóði upp á ný oginnihaldsríkhugtöksemgjarnaneinkennanámsefniámið-ogunglingastigum.Þvífylgiaukin
hættaáaðnemendurlesiminnaogeigifyrirvikiðerfiðarameðaðskiljatextaþarsemþeirhefjalestrarnámsittmeðslakanorðaforðaogmálskilning(FreyjaBirgisdóttir,2016).
Samkvæmt skýrslu Menntamálastofnunar (2017) er töluverður munur á árangri milli
nemendaaferlendumupprunaoginnfæddraþegarskoðaðureráranguríslenskranemendaí
PISA-könnunum. Niðurstöður sýna aðmeðalstigafjöldi beggja hópanna lækkar stöðugt frá
árinu2000tilársins2015.Samtímiseykstbiliðámilliþeirraogárið2015ermunurinnávið
tvöoghálftskólaár(Menntamálastofnun,2017).Rannsóknirsýnaeinmittaðbörnsemalast
uppviðfleirieneitttungumál,tvítyngdbörn,eigaáhættuaðdragastafturúreintyngdumjafnöldrum sínumhvað varðar orðaforða og lesskilning. Veigamikil ástæða þess er að þau
verjaminnitímaáhvorumálienþauannarsgerðuáeinumáli.Orðaforðiþeirraskiptistþví
gjarnanámillitungumálannasemkannaðleiðatilþessaðþauþróiminniorðaforðaíhvorumáli en eintyngd börn, sem verja öllum sínum vökutíma á einu tungumáli. Lítill orðaforði
tvítyngdra barna veldur síðan lélegum lesskilningi. Íslenskar rannsóknir hafa leitt í ljós að
12
nemendurmeðannaðmóðurmál en íslenskuhafaminni íslenskanorðaforðaen jafnaldrar
meðíslenskuaðmóðurmálistraxí leikskóla.Biliðerviðvarandiogeykstjafnvelmeðhverju
ári upp allan grunnskólann (sjá rannsóknir Sigríðar Ólafsdóttur, 2010; 2015; Huldu P.
Haraldsdóttur,2013ogAnetuFiglarska,2015).Mikilleinstaklingsmunurerþóámálkunnáttu
og málnotkun tvítyngdra barna eftir því hvaða reynslu þau eiga að baki (Elín Þöll
Þórðardóttir, 2007). Móðurmálið er mjög dýrmætt. Það er undirstaða annars
tungumálanámsþóaðekkisébeintengingámillikunnáttuímóðurmáliogöðrutungumáli
hjá ungum börnum. Það er málörvun í hvoru máli sem skiptir mestu, hvort börnin fá
gæðamálörvun (Sigríður Ólafsdóttir, 2015) og hversumiklum tíma þau verja á hvorumáli
fyrirsig(ElínÞöllÞórðardóttir,2007;Pearson,FernandezogOller,1993).
Margtbendirtilþessaðstórhlutiíslenskrabarnaalistuppviðþaðaðheyrafleirieneitt
tungumál á máltökuskeiði sínu. Í skýrslu Menntamálastofnunar (2017) leita Sigríður
Ólafsdóttir og Baldur Sigurðsson skýringa á hrakandi frammistöðu íslenskra ungmenna álesskilningshluta PISA. Þau benda á breyttar aðstæður í samfélaginu og líta þá til þeirrar
byltingar semnotkun snjalltækja hefur valdið (Menntamálastofnun, 2017). Það er ljóst aðnotkunnetmiðlaogsnjalltækjahefuraukistjafntogþéttundanfarinár, íraunalltfráárinu2000þegarPISA-könnuninvar lögð fyrir í fyrstasinn. Ídagverjabörnogunglingarstórum
hluta tíma síns í tölvuleikjum, á netinu, á samfélagsmiðlum og við að horfa á ótextaðsjónvarpsefniogfleiraþessháttar.Einserþaðljóstaðefniánetinueraðmikluleytiáensku(sjá Eiríkur Rögnvaldsson, Kristín M. Jóhannsdóttir, Sigrún Helgadóttir og Steinþór
Steingrímsson,2012;Menntamálastofnun,2017).
Útbreiðslaenskusemheimstungumálshefurkomiðbakdyramegininnímörglönd,þará
meðal Norðurlöndin, og hefur enska tekið sér stöðu sem annað megintungumál (BirnaArnbjörnsdóttir og Hafdís Ingvarsdóttir, 2018). Íslenskar rannsóknir sýna að íslensk börn
horfa meira á sjónvarp í dag og nota veraldarvefinn í meira mæli en þau gerðu áður ogtöluvert á ensku (Birna Arnbjörnsdóttir, 2018). Mikil vitundarvakning hefur átt sér stað ííslensku þjóðfélagi og umræður skapast um áhrif enskunnar á íslenskt mál. Eiríkur
Rögnvaldsson (2018)bendirmeðalannarsáað Íslendingarhafi ekki lengur tilfinningu fyrir
þvíaðenskanséerlenttungumálenséuþessístaðfarniraðtakahennisemgefinni.Ísömu
greinnefnirEiríkurmikilvægiþessaðalmenninguröðlistskilningámikilvægiþessaðstanda
vörðumíslensktmál,þvíaðefnotkuníslenskunnarséekkihaldiðtilstreituleiðumstviðinná hættulega braut. Áður hafði Eiríkur nefnt að samfélagsbreytingar hefðu gerbreytt
lífsskilyrðum íslenskunnar á örfáum árum og framtíðarhorfurmálsins væru nú tvísýnni en
nokkrusinnifyrr.Meginbreytingunasegirhannverasnjalltækjavæðingunasemátthefursérstað á örfáum árum (Eiríkur Rögnvaldsson, 2015). Hugsanlega má því finna skýringar á
hrakandi frammistöðu íslenskra ungmenna í lesskilningshluta PISA í aukinni enskunotkun
13
þeirra, aðþau séualmennt tvítyngd. Einföld skilgreiningá tvítyngi erþegarbörnheyraog
jafnvel nota sjálf fleiri en eitt tungumál samtímis (Elín Þöll Þórðardóttir, 2007). Ef íslensk
ungmennierualmennttvítyngdþámáleiðalíkumaðþvíaðorðaforðiþeirraskiptistámilli
íslenskuogenskuogaðþaubætiþarafleiðandiíslenskumorðumhægarísafniðeníslensk
börngerðuáðurámeðanþaunotuðuaðeinsíslensktmál.
Í ljósi niðurstaðna í skýrslu Menntamálastofnunar (2017) og þeirrar umræðu í
samfélaginu um áhrif enskrar tungu á íslenskt mál vaknaði áhugi höfundar þessararrannsóknar á að skoða hversu rúmfrek erlend tungumál eru í umhverfi íslenskra
leikskólabarnaogaðreynaaðvarpaljósiáhversulöngumtímaíslenskleikskólabörnverjaá
öðru tungumáli en íslensku.Meginmarkmið rannsóknarinnar var að kanna hversu stórumhlutatímasíns íslensk leikskólabörnverjaáöðrutungumálien íslenskuviðsjónvarpsáhorf,
leik í snjalltækjumogaðhlustaá lesturmeð foreldrumsínum.Einnigvar leitast viðað sjá
hvort væru tengsl ámilli notkunar á öðru tungumáli en íslensku og íslenskummálþroskabarnanna. Til að ná þessum markmiðum var sendur út spurningalisti til foreldra barna
fæddra2013 semvoru í leikskólumá Suðurnesjum. Foreldrar voru spurðirumþaðhversulöngum tímabörnþeirra verðuvið sjónvarpsáhorfognotkuná snjalltækjumhverndagoghversumikiðafþeimtímafæri framáöðrutungumálien íslensku.Þávaraflaðupplýsinga
umniðurstöðuráíslenskumálþroskaprófiEFI-2semlagthefurveriðfyrirbörninogkönnuðtengsl á milli notkunar á öðru máli en íslensku og íslenska málþroskaprófsins. EFI-2 ermálþroskaskimun sem lögð er fyrir börn á fjórða aldursári í mörgum leikskólum landsins.
Markmiðþesseraðfinnaþaubörnsemvíkjamestfrámeðalfærnijafnaldraímáltjáninguogmálskilningi. Ekki er vitað um rannsóknir sem fjalla um miðlanotkun leikskólabarna og á
öðrummálumenmóðurmálumþeirra.Rannsóknþessigeturhugsanlegavarpaðljósiáþaðhversumiklumtímaungíslenskbörnverjaádagviðmiðlanotkunoghvortþaðhefuráhrifá
íslenskanmálþroskaþeirra.
Rannsóknarspurningarnarsemvoruhvatinnaðþessuverkefnivorueftirfarandi:
1. Aðhvemikluleytiverjaíslenskleikskólabörntímasínumáöðrutungumálien
íslensku?
2. Hver eru tengsl notkunar leikskólabarna á öðru tungumáli en íslensku við
íslenskanmálþroskaþeirra?
Í ritgerðinni eru sex kaflar. Eftir inngangsorð er kafli sem fjallar almennt ummálþróun
íslenskraleikskólabarna.Íkaflanumereinnigfjallaðumtvítyngdbörnogmálþróunþeirraog
í lok kaflans er fjallað um hugsanleg áhrif miðla á íslenska tungu. Í þriðja kafla er kynnthvernigstaðiðvaraðrannsókninni.Þarerfariðyfirþátttakendur,mælitæki,framkvæmdog
tölfræðilegaúrvinnslu.Ífjórðakaflaeruniðurstöðurkynntar.Kaflifimmerumræðukafliþar
14
semniðurstöðureruræddar,þærtengdarviðfræðinogályktanirdregnarafniðurstöðum.Í
sjöttakafla,semerulokaorð,erumeginniðurstöðurteknarsaman.
15
2 Málþróuníslenskraleikskólabarna
Öllu fólkiereðlislægtað tjásigogeigasamskiptiviðaðra.Tilþessaðeflagetubarna íað
skilja tungumálið og tjá sig er mikilvægt að góður grunnur sé lagður strax í frumbernsku
(Hrafnhildur Ragnarsdóttir, Jóhanna Einarsdóttir, Marta Gall Jörgensen og Þóra SæunnÚlfsdóttir, 2012). Óhætt er að segja að varla sé búið að klippa á naflastrenginn þegar
foreldrarbyrjaaðleggjasittafmörkumogtalaviðnýfættbarniðsitteinsogþaðskiljihvert
orð.Hæfileikibarnatilaðgefa frásérhljóðermeðfæddurog ísamskiptumþeirraviðsínanánustu uppgötva þau leyndarmál málsins, að það hefur merkingu (Hrafnhildur
Ragnarsdóttir,1993).Máltakaerflókiðferliogennídagerýmislegtáhulduumþaðhversu
fljótbörneruaðtileinkasértungumál.Þaðerumargirþættirsembörnþurfaaðnávaldiáþegarþaueruaðlæraaðtala.Þauþurfaaðgetamyndaðhljóð,kunnaorð,getabeygtþaurétt,settþauíréttaröðogíviðeigandisamhengi.
Fyrstu vikurnar í lífi barna einskorðast hljóðþeirra við suðog grát vegnaóþæginda en
straxáfyrstamánuðiheyrastánægjuhljóðsemnefnderuhjal.Þegarbörnhafanáðfimmtilsexmánaðaaldrifaraþauaðtengjasamansérhljóðogsamhljóð:ba-ba-ba,da-da-da-daogþá hefst hið svokallaða bablskeið (Hrafnhildur Ragnarsdóttir, 1993). Þau börn sem fá
viðbrögðfráforeldrumþegarþaubiðjaumeitthvaðeðabendaáhlutiogforeldrarsvarameð
nafniáhlutumerulíklegritilaðlæraheitiþeirra.Einsermeðþaubörnsemfásvipbrigðifráforeldrumþegarþaueruaðhjala,þaubörnsýnameirisvipbrigði(PanogSnow,1999).Eittaf
því fyrsta sembarnið áttar sig á viðnotkunmálsins er aðþaðmánotaþað til að komaáframfærióskumogskipunum,fáþannsemtalaðerviðtilaðgeraþaðsemmaðurvill,koma
tilfinningumsínumoghugdettumáframfæri.Börninlæraaðtalameðþvíaðhlustaáaðra,
hermaeftiröðrumenumframalltþegartalaðerviðþau(ErnaÁrnadóttir,2000).
Börn ná skilningi á málinu þegar þau eiga tjáskipti við sína nánustu (Erna Árnadóttir,
2000). Hlustunarskilningur ermeira en eingöngu að skilja það sem sagt er; frekar er það
færnibarnsins íaðskiljamerkinguþeirraorðasemþaðheyrirogtengjastþeimáeinhvern
hátt. Það sem er mikilvægt að hafa í huga varðandi hlustunarskilning er orðaforði,bakgrunnsþekking,minniogathygli(HrafnhildurRagnarsdóttir,2015).Þegarbörnheyrasögu
þáveitirgóðurhlustunarskilningurþeimfærniíaðskilja,munaogræðasögunaogjafnvelað
endurtaka hana með eigin orðum. Þessa hæfni er mikilvægt að efla hjá ungum börnum.Góðirhlustendurvaxaúrgrasiogverðaaðöllumlíkindumbetriíalmennumsamskiptumog
tjáningu.
16
Börnumallanheimbyrjavenjulegaársgömulaðeigaísamskiptummeðþvíaðnotaorð
(Penceog Justice, 2008).Orðaforði í tali eins árs barna innihelduroft einungis eitt til þrjú
orð,tildæmisdatt,mammaogbless.Orðaforðinnsembörnnotasjálfeyksthægtíbyrjun,
jafnvel ekkert í nokkramánuði en síðan smáeykst hann (Hrafnhildur Ragnarsdóttir, 1993).
Það er oft um 18 mánaða aldur sem börn byrja að tengja saman tvö orð til að mynda
setningar(sbr.mammafara,pabbibíll).
Orðaforða má skipta í tvo flokka, það er viðtökuorðaforði (e. receptive) og
tjáningarorðaforði (e.expressive) (Carreker, 2016). Viðtökuorðaforði er það safnorða sem
viðkomandiskilurþegarhannlesogheyrirþau.Tjáningarorðaforðieruafturámótiþauorð
semviðkomandigeturnýttsértiltjáningarítalieðaviðritun(Carreker,2016).Báðirþessirþættirorðaforðansþroskastíæskuogáframallaskólagöngunaséhúnmeðeðlilegumhætti.
Þessiþroskifylgirákveðnuferliþarsemviðtökuorðaforðiþróastáundantjáningarorðaforða
því einstaklingar skilja fleiri orð en þeir nota sjálfir. Börn eru til aðmynda fyrstumánuðiævinnareinungisaðmeðtakaþaðsemersagtviðþauogþaðgeristáðurenþauerufærum
að tjá sig (Maier,BohlmannogPalacios,2016).Þegarbörneruum16mánaðagömulbúaþauyfirþekkinguáum150orðumennotaeinungisum30orð.Áaldrinumeinsoghálfstiltveggja ára fleygir börnum fram bæði í tjáningar- og viðtökuorðaforða og við tveggja ára
aldur nota börn að meðaltali um 50 orð (Pence og Justice, 2008). Það eru tengsl á milliviðtökuorðaforða og tjáningarorðaforða að því leyti að flestir tjá sig í réttu hlutfalli viðskilningsemverðuraðteljasteðlilegt.Þaðeraðminnstakostierfittaðímyndasérdæmiþar
sembarnerfærtumaðtjásigmeðorðumsemþaðskilurekki(Carreker,2016).
Ætlamá að börn lærimerkingu orðameð því að þeirra nánustu bendi á hluti og segi
þeim hvað hlutirnir heita. Foreldrar benda til dæmis á heimilisköttinn og segja kisa(HrafnhildurRagnarsdóttir,1993).Áþessumaldrieigabörnþaðofttilaðalhæfaognotaeitt
orðyfireitteðafleirihugtökeðaathafnir.Orðiðkisageturþaraf leiðandiveriðhugtakyfirallafjórfætlingaeðaeinungiseinnákveðinnköttsembarniðþekkir(PenceogJustice,2008).Tilaðbörnáttisigámerkinguorðaþurfaþauaðfinnahvererusameiginlegeinkennimeð
annars mjög ólíkum fyrirbærum. Börnin verða sem dæmi að finna út hvort eitthvað er
sameiginlegtmeðbílnum,boltanum,peysunniogstólnumsemgerirþaðaðverkumaðvið
getumbentáallaþessahlutiogsagtrauður(HrafnhildurRagnarsdóttir,1993).Þaðliggurþví
munmeiraaðbakiréttrinotkunáorðienaðheyraþaðsagtogfávísbendingarumþaðsemorðið vísar til. Málnotkun byggist þannig einnig á vitrænni þróun, meðal annars slíkri
flokkunarhæfni (Hrafnhildur Ragnarsdóttir, 1993). Barn hefur lagt góðan grunn að þessari
flokkunsemmerkingorðagrundvallastááðurenþaðbyrjaraðtala.Meðþvíaðverastöðugtað skoða og rýna í hluti og fyrirbæri í umhverfi sínu hefur barnið komið sér upp víðtæku
flokkunarkerfi.Takamásemdæmiaðþaðeraugljóstaðbarnveitmargtumtildæmisbolta
17
ogaðrahnöttóttahluti áðurenþaðgeturyfirfærtþekkingu sína íorð.Áaldrinumeinsog
hálfs til tveggjaáraeruorðinsembörninnotaekkiendilegaþauorðsemþauheyraoftast
heldurorðinsemeigaviðumþáhlutisemtengjastþeirraeiginathöfnum.Börnnefnahluti
semþaubjástraviðaðklæðasigí:húfa,skór,sokkar.Þauþekkjaorðyfirhlutisemþaugeta
haftáhrifá:ljós,kveikja,slökkva.Þaukunnaorðumhlutisemhreyfast:flugvél,bílloghlutisemgefafrásérhljóð:útvarp,sjónvarp(HrafnhildurRagnarsdóttir,1993).
Orðaforðibarnaeykstgífurlegaáþriðjaáriogaðmeðaltalilærabörnáttatiltíuorðádag
næstuárin(SigurðurKonráðsson,2000).Framaðfimmáraaldrilærabörnfleiriþúsundorð
(Pence og Justice, 2008). Margar erlendar rannsóknir sýna að vöxtur orðaforða á
leikskólaárunum er göldrum líkastur (sjá sem dæmi MacArthur-Bates CommunicativeDevelopmentInventoryeðaCDI,Fensono.fl.,2007;HrafnhildurRagnarsdóttir,2015).
Þaðlíðurekkiálönguþartilbörnerufærumaðnotamáliðsemtækitilaðhugsameðog
tilaðorðaþarfiroglanganir.Meðhverjuárinueflistkunnáttaþeirraágrunnþáttummálsins.Meðþvíaðtalaviðbörn,kennaþeimorðoghugtökoglesafyrirþauerhægtaðhafamikiláhrif ámáltökubarnaogmálþekkingu. Eins eflir þaðhæfni þeirraog getu til að tjá sigog
skiljaaðra(HrafnhildurRagnarsdóttiro.fl.,2012).Þaðgefurþvíaugaleiðaðtilaðbörngetilærtmóðurmálsittverðaþauaðumgangastfólksemtalarþaðmál(PenceogJustice,2008).
Áþannhátt lærabörnbæði reglurmóðurmálsinsogorðaforðaþess.Mikilvægteraðbarn
búiyfirgóðumogfjölbreyttumorðaforða.Þaðveitirbarninumeðalannarstækifæritilaðtjá
tilfinningarsínar,hjálparþvíaðskiljaaðraogeinshjálparþaðbarninuaðfærarökfyrirmálisínu(Cain,2010).
Beck,McKeownogKucan(2002) flokkuðuorðeftir tíðniþeirra í tungumálinu.Orðsem
erualgengerumjögfáenerunotuðreglulegaídaglegumáliogtilheyragrunnorðaforðanum(e.tier1).Þaðeruorðeinsogstóll,hús,hlaupaogjólsemfallaundirgrunnorðaforðann.Orð
ímillilagiorðaforðans(e.tier2)birtastaðmestuleytiírituðumáli.Þaueruótalmörgeneru
sjaldan notuð hvert og eitt. Þar sem þau eru einkenni ritaðs máls er þekking á þeim
mikilvægur grunnur fyrir góðan lesskilning. Sem dæmi um orð í millilagi orðaforðans mánefna orð eins og kjökra, óttasleginn, piltur og skelkaður (Beck, o.fl., 2002). Sum þessara
orða eru samheiti algengra orða en önnur eru huglæg og því með flóknari merkingu. Að
lokumeruþaðorð sem tilheyraefsta lagi orðaforðans (e. tier 3) enþaueruhelst notuð ífræðilegriumræðueðaásérhæfðumsviðum.Innanmenntavísindaerutilaðmyndaorðeins
og viðtökuorðaforði og bernskulæsi og í fjármálageiranum eru dæmi um orð í þeim hópi
gengisþróunogdráttarvextir.Orðímillilagiogefstalagimyndastærstahóporðasemtileruítungumálinu.Þauerusjaldgæfogþvíermikilvægtaðþauséunotuðísamhengimeðöðrum
algengumorðumsemeinstaklingarþekkja,orðumíneðstalaginu(HiebertogKamil,2005).
18
Þekkingubarnaáorðummámælaáólíkanhátt.Viðgetumtilaðmyndalagtfjórarólíkar
myndir af dýrum fyrir framan barn og beðið það um að benda á dýr sem er loðið. Þessiþekkingvísartilfærnibarnsinsískilningiáviðtökuorðaforða,einsogtildæmisáPPVT-4prófi(Dunn ogDunn, 2007). Það væri einnig hægt að biðja barnið að búa til setningu þar sem
orðiðloðiðkæmifyrirogmeðþvímótiværumviðeinnigaðkannafærnibarnsinsítjáningu,
tjáningarorðaforða (Cain, 2010). Ung börn geta búið yfir ólíkri málfarsþekkingu ef málfar
þeirra er borið saman. Börn á sama aldri geta búið yfirmismiklum orðaforða, getu til að
mynda setningar, færni í að nota málið á fjölbreyttan hátt og hvernig þau nota málið í
samskiptumviðaðra.Ástæðurfyrirmismunandihæfnioggetueruafýmsumtogaenmestu
máliskiptirhversumiklamálörvunbarniðfærúrumhverfisínu(PenceogJustice,2008).
Það fer eftir málfyrirmyndum í æsku hversu góðirmálnotendur börn verða (Pence og
Justice,2008).Þvímeirasemlesiðerafinnihaldsríkuogfjölbreyttuefnifyrirbörn,þeimmun
beturverðaþaumálifarin.Þaubörnsemlesiðerfyrirhafaeinnigauðugriorðaforða,læraaðbeitamálinuáfjölbreyttariháttoghafabetritilfinningufyrirþví(ErnaÁrnadóttir,2000).Það
er vegna þess að barnið er ekki einungis á þessum aldri að læra orð heldur einnig þámálfræðisemþaðþarfaðkunnatilaðnotamáliðrétt,raðaorðunumréttísetningar,beygjaþauogberaréttfram(SigurðurKonráðsson,2000).
2.1 ÞróunmálfræðinnarSáhlutimálsins semvísar til reglnaog lögmálamálsins kallastmálfræði semer yfirhugtak
fyrirþaðsemsérhvermálnotandikannognotarnokkurnveginnumhugsunarlaust(Sigurður
Konráðsson, 2000). Hann veit hvað orðin merkja, hvernig þau beygjast og til að gera sigskiljanleganveitmálnotandinníhvaðaröðorðinþurfaaðvera(SigurðurKonráðsson,2000).
Mannlegt mál er slungið kerfi reglna og tákna og íslenskan er flókið beygingamál. Því tilstuðningsmánefnaaðbörnsemfæðastáÍslandiogkomaþvítilmeðaðlæraíslensktmáleiga ívændumaðtileinkasérminnstátjánogmestumfjörutíumismunandi formafsömu
sögn,eftirþvííhvaðapersónu,tölu,hætti,tíðogmyndsögniner,ámeðanhámarksfjöldinn
er sjö í öðrum Norðurlandamálum og fjögur form í ensku (Ásta Svavarsdóttir, 1993). Hjá
þeimsemfástviðmálkunnáttufræði(e.genarativegrammar)hefurkomiðframaðtaliðer
aðbörn fæðist ekki alvegóundirbúin fyrirmáltökunaheldurhafi þauákveðna ,,hugmynd“umhvernigmannlegtmálséuppbyggt(SigríðurSigurjónsdóttir,2005).
KenningNoamChomskyumalgildismálfræðina(e.UniversalGrammar,UG)gerirráðfyrir
aðbörnfæðistmeðákveðnamálfræðiþekkinguogaðþaumálfræðiatriðisemerumönnum
ásköpuðséusameiginlegöllumtungumálumheimsins.KenninguþessasettiChomskyframí
ritumásjöttaogsjöundaáratugsíðustualdar(Chomsky,2011).Aðmatiþeirrasemaðhyllast
19
málkunnáttufræðigetabörnekkilærtmóðurmálsittmeðþvíeinuaðþaðséfyrirþeimhaft.
Þaðverðieitthvaðfleiraaðkomatilogþaðverðiaðgeraráðfyrirþvíaðbörnséuundirbúin
fyrir máltöku þegar þau fæðast, ,,viti“ sitthvað um eðli og uppbyggingu tungumála.
Samkvæmt Chomsky og öðrum málkunnáttufræðingum vísar algildismálfræðin börnum
veginnþegarþaubyggjauppmálkerfisittstigafstigifráungaaldri.
Aðsjálfsögðugeramálkunnáttufræðingarsérgrein fyrirþvíaðmeðfæddirhæfileikar til
máltökunægjaekkitilaðlæratungumál.Samskiptiverðaaðeigasérstaðogbörnverðaþvíaðumgangastfólkogeigaímállegumtjáskiptumtilaðnávaldiámóðurmálisínu.Máltækið
því lærabörninmálið,aðþaðer fyrirþeimhaftáþessvegna fullanréttásér. Íþví ljósierathyglisvertaðskoðarannsóknHrafnhildarRagnarsdóttur(1998)semsýndiaðumframalltlæra börn tungumálið í samskiptum við aðra - þau læra það sem fyrir þeim er haft.
Rannsóknintóktilþesshvernigþremuraldurshópum,fjögurra,sexogáttaárabarna,gekkað
beygjaíþátíðvelvaldarveikarogsterkarsagnir.Niðurstöðurleidduíljóstöluverðanmunámillialdurshópa,sembendirtilmikillaframfaraáþessumaldri.Mikilvægniðurstaðavarað
tíðnisagnannaídaglegumálihafðimikiðaðsegjaumþaðhversuvelbörnunumgekkaðnotaréttar beygingarmyndir. Það hafði meira að segja heldur en að þátíðarmynd reglulegusagnannaværieitthvaðauðveldariviðureignarfyrirbörnin.Börningerðufærrivillursamfara
hærritíðnisagnarinnar(HrafnhildurRagnarsdóttir,1998).Þessarniðurstöðurrennastoðumundir það sem áður hefur verið nefnt að hlutverk uppalenda skiptirmiklumáli í máltökubarna. Samverustundir með innihaldsríkum umræðum og bóklestur veita börnum betri
skilning á máli og auðga og efla málfærni þeirra, bæði til skilnings og tjáningar (Tabors,2008).
2.2 ÁhrifmálörvunarámáltökubarnaBörnsemeruseinnitil ímáltökuen jafnaldrarþeirraeigaekkiendilegaviðeinhversértækvandkvæði að etja til að ná eðlilegummálþroska. Ímörgum tilfellum eru aðstæður þeirraþannigaðþaubúaviðlítthvetjandimálumhverfi.Þaðgeturstafaðaðþvíaðforeldrarþeirra
og aðrir aðstandendur lesi of lítið fyrir þau heima eða ræði við þau á fábreyttumáli sem
heftirþróunmálfærniþeirraogorðaforða (HoffogTian,2005). Jafnframtgæti slíkt tengst
málörvun í leikskóla, að börnin fái ekki næga málörvun eða að tungumálið þar sé
innihaldslítiðeða jafnveloferfittmiðaðviðgetusumrabarnaogþvígetiþauekkinýttsérþað semþar fer fram til aðbyggjauppmálkunnáttu sína.Af þeim sökumermikilvægt að
takatillittilogskoðabæðileikskóla-ogfjölskylduumhverfiþegarbörneigaviðmálerfiðleika
aðetja(HoffogTian,2005).
Þessu til stuðningsmá benda á vel þekkta langtímarannsókn Hart og Risley frá tíunda
áratug síðustu aldar (1995). Þau fylgdustmeð 42 fjölskyldum barna á aldrinum sjö til níu
20
mánaðaogþartilþauhöfðunáðþriggjaáraaldri.Aðdragandarannsóknarinnarmárekjatil
þessaðígegnumstörfsínhöfðuHartogRisleyorðiðvörviðmikinnmunáorðaforðabarna.
Þauhöfðugertsérgreinfyrirþvíaðtilþessaðskiljahvernigoghvenærerfiðleikaríferlinu
byrjahjábörnum,þáværimikilvægtað skoðahvaðætti sér stað inni áheimilumþeirraá
máltökuskeiðinu,á fyrstuárumævinnar.Rannsóknin fólst íþvíaðhaldinvarnákvæmskrá
yfirþaðsemframfór ímæltumáliámilli foreldraogbarnaþeirraáheimilinumeðþvíað
takauppsamskiptiþeirra íeinaklukkustund íhverjummánuði.Viðhlustunáupptökunum
mátti greinilega heyra að 86%–96% af orðaforða barnanna samanstóð af orðum sem
foreldrarþeirraheyrðustnotaíupptökunum(HartogRisley,2003).Írannsókninnikomfram
aðmikillmunurvaráhversumörgorðbörninheyrðuyfirrannsóknartímabilið.Börninsem
heyrðuflestorðheyrðusamtalsum45milljónorðámeðanþausemheyrðufæstorðheyrðuum13milljónorð.HartogRisleybendaáaðþessiorðaforðagjá (e.wordgap)hafi ekkert
meðþaðaðgerahversumikið foreldrarnirelskibörnin sín.Þaubendaáaðallir sem tókuþátt í rannsókninnihafihaftvelferðbarnasinna í forgangi.Hinsvegarnefnaþauaðsumirforeldrarhafiveriðmunmeðvitaðriumhvaðþyrftiaðsegjaoggeratilaðnáframþvíbesta.
Þeir foreldrar vissu til dæmis að börnin þurfa að heyra margs konar orð ítrekað íinnihaldsríkum setningumog spurningum til að öðlastmikinnog innihaldsríkanorðaforða.
ÁttaárumsíðarsýnduHartogRisleyframáaðumfangorðaforðaviðþriggjaáraaldurspáði
fyrirummálfærnibarnannaviðníutiltíuáraaldur(HartogRisley,2003).ÞaðsemHartog
Risleysegjasthafalærteraðmunuráfærnibarnaþegarþauhefjaskólagönguermunmeiriog afdrifaríkari enþauhöfðuhaldið– semer í raunóviðunandi. Rannsóknin sýndi aðþað
hversu víðfeðmum orðaforða börn búa yfir byggist að verulegu leyti á reynslu þeirra,
málörvunáheimilum,ogaðlitlaorðaforðaþekkingubarnaþyrftiþvíekkiendilegaaðrekjatilerfiðleikahjáþeimsjálfumviðaðlæra.ÞannigaðHartogRisley(2003)gerðusérgreinfyrir
þvíaðmarkvisstinngriphefðiþurftaðeigasérstaðsemallrafyrstílífibarnanna.
Í ljósiþessaraniðurstaðnaer fróðlegtaðskoðanýrri rannsóknþarsemniðurstöðureru
sambærilegar. Í langtímarannsókn Rowe, Raudenbush og Goldin-Meadow (2012) fylgdust
þaumeðþróunorðaforðabarnafráaldrinum14mánaðatil46mánaða.Markmiðþessarar
rannsóknarvarþríþætt.Ífyrstalagivarreyntaðaukaskilningáþvíhlutverkisemforeldrar,
fjölskyldur og börnin sjálf gegna við þróun orðaforða hjá ungum börnum. Í öðru lagi varmarkmiðiðaðkannahvorthægtværiaðnýtaþaugögnsemaflaðværiírannsókninnitilað
spáfyrirumþátungumálafærnisembörninbyggjuaðþegarþauhæfuskólagöngu. Íþriðja
lagivarmarkmiðiðaðniðurstöðurnýttustíöðrumrannsóknumtilaðspáfyrirumorðaforðaeldri barna (Rowe, o.fl., 2012). Þátttakendurnir í rannsókninni voru 62 eintyngd
enskumælandi börn og foreldrar þeirra. Samskipti barnanna og foreldra þeirra inni á
heimilumvoruskoðuðogvarmarkmiðiðaðfáframraunverulegamyndafdaglegutaliþeirra
21
á milli. Samskipti voru tekin upp og allar umræður og orð afrituð. Niðurstöður
rannsóknarinnarstyðjaniðurstöðurfyrri rannsóknaaðþví leytiaðbakgrunnurungrabarna
leikurverulegthlutverkíþróunorðaforðaþeirra.Írannsókninnikomframaðþeirforeldrar
semlásufyrirbörninsínnotuðufleiriorðoghöfðufjölbreyttariorðaforðaenþeirforeldrar
semlásuekkifyrirbörninsín(Roweo.fl.,2012).Báðarþessarrannsóknirsýnamikilvægiþess
aðbörnfáigóðamálörvunáfyrstuárumsínum.
2.3 ÁhrifþessaðlesafyrirbörnAð lesa fyrir börn eflir málþroska þeirra og er því mikilvæg undirstaða fyrir þróun læsis
(Jensen,2009).Ritaðmálbýraðjafnaðiyfirmunfjölbreyttarioginnihaldsríkariorðaforðaentalaðmál.Þaðermjögmikilvægtaðútskýraorðþegarlesiðerfyrirbörnþvísáárangursem
lestur getur veitt næst einungis ef barnið skilur orðin sem birtast í textanum (Sigríður
Ólafsdóttir, Freyja Birgisdóttir, Hrafnhildur Ragnarsdóttir og Steingrímur Skúlason, 2016).Sénéchal(1997)komstaðþvíírannsóknsinniaðbæðiviðtöku-ogtjáningarorðaforðibarnaá
aldrinumþriggjatilfjögurraáraeykstþegarlesiðerfyrirþauogbörninlærafleiriorðefsamabókerlesinfyrirþauþrisvarsinnumístaðinnfyrireinusinni.Einshjálparþaðþegarbörnfáaðveravirkirþátttakendurílestrinumogeruhvöttáframmeðspurningumeinsoghver...og
hvað ... (Jensen, 2009). Að lesa fyrir börn skapar einnig nánd og góða sameiginlegabókmenntalegaogfagurfræðilegaupplifun.Bækurauðgaímyndunaraflbarnaogleiki.Börnin
geta speglað sig í sögunum, þau læra um sig sjálf og þannheim semþau eru hluti af. Aðskoðasamanmyndiroglesaopnargáttirfyririnnihaldsríksamtölumlífiðogtilveruna.Þegarlesið er markvisst fyrir börn strax frá unga aldri skilar það sér í auknum og fjölbreyttum
orðaforðaogþaðkemureinnigtilmeðaðhafaáhrifáviðhorfþeirratillestrarþegarþauerusjálffarinaðlesa.SigríðurÓlafsdóttiro.fl.(2016)bendaáaðbörnmeðgóðanlesskilninghafi
meiri ánægju af lestri og því hafi þau tilhneigingu til að lesameira en þaubörn semhafa
slakan lesskilning.Börnsem lesameirabætaþví stöðugtviðorðaforðasinnvegnaþessaðfjölbreyttari orð verða sífellt á vegi þeirra. Tilhneiginginerþví sú aðmunurámilli barna í
orðaforðaoglesskilningiaukistmeðhverjuárisemskírskotartilþesssemStanovich(1986)
nefnir Mattheusar-áhrif (e. Matthew effects). Þar vísar Stanovich í dæmisögu um ríka
manninn í Mattheusar guðspjallinu þar sem fram kemur að þeir ríku verði ríkari og þeirfátækuverðifátækari.
Lestrarmenningáheimilumsnýreinnigaðþvíhversumikiðbörnupplifaogsjáþaðsem
tengist læsi á einhvern hátt, þeim viðhorfum sem ríkja á heimilum gagnvart læsi, aðgengi
barna að bókum, hversu mikið þau sjá aðra lesa og hversu mikið er lesið fyrir þau.Lestrarmenning heimilisins gegnir mikilvægu hlutverki hvað varðar lestraráhuga, læsi og
félagsleganogtilfinningaleganþroskabarnsins(Kassow,2006).
22
Í dag tengist lestrarmenning ekki eingöngu því að lesa ritað mál í bók. Með tilkomu
tækninnarhefurlestrarmenningbreyst.Börná21.öldinnihafanúþegarmiklatenginguvið
tækninaígegnumforeldasínaenrafrænarbækur(e.electronicbooks)erhægtaðnotasem
kennslutæki til að efla þroska hjá börnum (Bowcutt, 2013). Bowcutt (2013) fylgdist með
þremurungbörnumá fyrstaæviáriþeirraogtveimurkennurumþeirraþegarþeir lásu fyrir
börninuppúrhefðbundinnibókogeinsþegarkennararnir lásufyrirþauuppúrrafbókum.
Megintilgangurrannsóknarinnarvaraðberasamanviðbrögðbarnanna,einsogbendingarog
hljóð,ogviðhorfkennaraþegarlesiðvaruppúrólíkumgerðumafbókum(Bowcutt,2013).
Niðurstöðurgáfutilkynnaaðviðbrögðbarnannavorumjöglíkhvortsemlesiðvarfyrirþau
upp úr hefðbundinni bók eða rafbók. Auk þess sögðust kennararnir ekki upplifa neina
sérstakaviðbótviðaðlesauppúrrafrænnibókogþeirsögðustfrekarkjósaaðlesauppúrhefðbundinni bók en rafbók. Óvænt niðurstaða rannsóknarinnar sýndi þó að kennararnir
notuðuauðugaramáluminnihaldsögunnarþegarþeirlásufyrirbörninuppúrhefðbundinnibókenþegarþeirlásuuppúrrafbók(Bowcutt,2013).
Íupphafikaflanserþessgetiðaðímörgumtilfellumeruaðstæðurbarnaþannigaðþau
búa við lítt hvetjandi málumhverfi sem getur haft veruleg áhrif á málþroska þeirra ogmálþróun.Ínútímasamfélagierueinnigaðrirutanaðkomandiþættirsemgetaogerujafnvel
farnir að hafa áhrif á málörvun íslenskra leikskólabarna. Útbreiðsla ensku semheimstungumálshefurkomiðbakdyramegininnímörglönd,þarámeðalNorðurlöndinþarsem enskan hefur tekið sér stöðu sem annað megintungumál (Birna Arnbjörnsdóttir og
Hafdís Ingvarsdóttir, 2018). Þar að auki sýna íslenskar rannsóknir að börn horfa meira ásjónvarp og nota netið í meira mæli en þau gerðu áður (Birna Arnbjörnsdóttir, 2018). Í
langtímarannsókn Þorbjörns Broddasonar (2006) og samstarfsmanna hans kemur fram aðárið1997notuðu19%barnaáaldrinum10–15áraveraldarvefinnenárið2003hafðiþessi
notkunaukistupp í48%.ÞorbjörnBroddasonogmeðrannsakendurhafadregiðþáályktun
aðaukið sjónvarpsáhorfog tölvunotkunhafi stuðlaðaðdvínandi félagslegumsamskiptum,aðfjölskyldurræðiminnasamanogóbeinthafiþessibreytingleitttilminnitækifæratilað
eiga í samskiptumá íslensku (BirnaArnbjörnsdóttir,2018).Engar tölfræðilegarupplýsingar
erutilumþaðhversumargarkvikmyndiraðmeðaltalibörnhorfaámeðenskutalienallir
vinsælustutölvuleikirnirerueingönguaðgengilegiráenskusemþýðiraðbörnsemspilaþátölvuleikifáheilmikiðílag(e.input)afenskritungu.Dragamáþáályktunaðíslenskbörnhafi
aðgang að umtalsverðumagni efnismeð ensku tali í gegnum sjónvarpsáhorf, kvikmyndir,
tölvuleikiogígegnumnetið(BirnaArnbjörnsdóttir,2018).
Þegarbörnalastuppviðtvötungumálámáltökuskeiðiverðaþautvítyngd.Þaðermargtí
okkardaglegasamfélagi,einsogkemurhérframáundan,sembendirtilþessaðíslenskbörn
almenntalistuppviðþaðaðheyrafleirieneitttungumálámáltökuskeiðisínu.Íþvíljósier
23
áhugavertaðskoðahvaðeinkennirmálþróunhjáungumbörnumsemalastuppviðfleirien
eitttungumál.
2.4 TvítyngdbörnÍþessumkaflaverðurfjallaðumhugtakiðmóðurmálogmálþróuntvítyngdrabarna.Ídaglegu
talierofttalaðumtvítyngdbörnogerþávísaðtilbarnasemalastuppviðoglærafleirien
eitt tungumál. Að jafnaði er ekki gerður greinarmunur á því hvort báðir foreldrar eru aferlendumupprunaeðaaðeinsannaðforeldrið,hvortbörninhafifæðsthérálandieðaflutt
tillandsinsogsvoframvegis(ElínÞöllÞórðardóttir,2007).Jafnhliðatvítyngi(e.simultaneousbilingualism) er notað um það þegar börn læra tvö tungumál frá fæðingu eða unga aldri(ÞórdísGísladóttir,2004).Þettagætitilaðmyndaáttviðumbarnþarsemannaðforeldriðer
íslensktenhittaferlendumupprunaogbáðirforeldrarnirtalasittmóðurmálviðbarnið,þá
lærirþaðbæðimálin.Einnigtalagjarnanbörnsemeigabáðaforeldraaferlendumuppruna,móðurmálið sitt heima en tungumál samfélagsins í leikskólanum. Áunnið tvítyngi (e.
successive bilingualism) er aftur á móti notað um það þegar annað málið er lært seinna(ÞórdísGísladóttir,2004)eðaeftirfjögurraáraaldur(Grosjean,2010).Þessiskilgreiningátildæmisviðumbörnsemflytjatilannarralandaeftirfjögurraáraaldurþarsemekkiertalað
móðurmál þeirra. Þegar þessi börn hefja síðan skólagöngu byrja þau að læra sitt annaðtungumál(ÞórdísGísladóttir,2004).
2.4.1 Móðurmálogannaðmál
Þegartalaðerummóðurmáleryfirleittáttviðþaðmálsembarniðlærirfyrstafforeldrumsínumogtalarheimahjáséríæsku.Annaðmálerþaðmálsemlæristsíðar.Dæmiumþaðer
málsembörnbyrjaekkiaðlærafyrrenviðupphafskólagöngusinnar.
Móðurmálbarnaþarfekkiendilegaaðverahiðeiginlegamálmóðurogeinserþaðekkiendilegaþaðmál sembarnið á eftir að tileinka sérmest þegar fram líða stundir (Elín Þöll
Þórðardóttir, 2007). Börn sem alast upp við jafnhliða tvítyngi geta átt tvö móðurmál ef
foreldrareðauppalendureigaekkisamamóðurmál.Margirveltaþvífyrirsérhvortaðbörnsemalastuppviðfleirieneitttungumálgetiveriðjafnvígáþau.Börnsemalastuppviðfleiri
en eitt tungumál þurfa eins og aðrir að nota tungumálin við fjölbreyttar aðstæður og í
samskiptumviðólíkaeinstaklinga(Baker,2000).Orðaforðinnmótastafþeimaðstæðumsemtungumáliðernotaðvið.Þaðtungumálsemeinstaklingurnotartilaðmyndaískólanumer
auðugtafþeimorðaforðasemþarernotaðurenþaðtungumálsemnotaðerífrístundumer
ríktafþeimorðaforðasemtilþarfviðþæraðstæður.Einniggeturorðaforðiþriðjatungumáls
myndastheimafyriríennöðrumálisemþarertalað(Baker,2000).Hversuhrattbörnlæratungumál,hvortsemumeraðræðamóðurmálþeirraeðaannaðmálsemþaulæraseinnaá
24
lífsleiðinni, fer aðmiklu leyti eftir því hversumiklum tímabörnin verja innanum fólk sem
talarþaðmál(ElínÞöllÞórðardóttir,2007;Pearsono.fl.,1993).Einsogáðursegireruþaðþó
umframtalltgæðimálörvunaríhvorumálifyrirsigsemskiptamáli.
2.4.2 Málþróuntvítyngdrabarna
Að læra tungumál í samskiptum við umönnunaraðila veltur á getu barnsins til að greina
einstök málhljóð. Öll heimsins tungumál samanstanda af um það bil 800 málhljóðum (e.
phoneme).Hverttungumálnotarþóeingönguíkringum40málhljóðsemaðgreinirtungumál
hvertfráöðru.Viðfæðingubýrheilibarnsyfiróvenjulegrigáfu,hanngeturgreintámilliallraþessara800málhljóða.Þettaþýðiraðáþessutímabiligetabörnlærthvaðatungumálsem
er.Smámsamanáttabörninsigáþvíhvaðahljóðþauheyramest.Börnsemalastuppvið
eitt móðurmál verða á aldrinum sex til tólf mánaða gömul sérhæfð í þeim hljóðum semtilheyramóðurmáliþeirra.Þaðerjafnframtáfyrstaæviárinusembörnmissasmámsaman
þann hæfileika að heyra muninn á milli ólíkra hljóða sem tilheyra ekki móðurmáli þeirra
(Kuhl,2004).Mjögungjapönskbörngreinatildæmisámillihljóðannalogrenmissaþessa
hæfnimjögsnemma(BrooksogKempe,2012,bls.31).
Foreldrar tvítyngdra barna velta því oft fyrir sér hvað sé eðlilegt og hvað óeðlilegt við
máltökubarnaþeirraeðahvernigmáltakaþeirraséfrábrugðinmáltökueintyngdrabarna.Til
aðskiljahvernigheilibarnslærireitteðatvötungumálermikilvægtaðþekkjaþaðferlisemá
sérstaðviðaðlæramál.FerjanRamirez,Ramirez,Clarke,TauluogKuhl(2017)rannsökuðu
11mánaðagömuleintyngdbörnsembjugguáenskumælandiheimilumogtvítyngdbörnfrá
spænsku-ogenskumælandiheimilum. Í rannsókninnivarstuðstviðsvonefntMEG tæki (e.magnetoencephalography) sem er heilaskanni (segulómtæki). Mælingar tækisins sýndu
virkni heilans með millisekúndna millibili og hvar í heilanum virknin hófst. Með því að
styðjast viðþessa tækni varhægtað segja tilnákvæmlegahvenæroghvarvirkninbirtist íheila barnanna þegar þau hlustuðu á spænsk og ensk atkvæði (e. syllables). Í ljós kom
áberandimunurávirkniíheilahjábörnumsemólustuppeintyngdmiðaðviðþausemólust
uppviðtvötungumál.Við11mánaðaaldur,réttáðurenflestbörnbyrjaaðsegjasínfyrstuorð,leiddumælingaríljósað:
• Börnfráenskumælandiheimilumvorusérhæfðíaðvinnaúrhljóðumsemtilheyra
enskumálienekkihljóðumsemeruframandieinsogmálhljóðíspænsku.
• Börn frá spænsku-ogenskumælandiheimilumvorusérhæfð íaðvinnaúrbæði
enskumogspænskummálhljóðum.
Rannsókn þessi sýnir að heili barnsins getur lagað sig að hvaða tungumáli eða
tungumálum sem barnið heyrir. Heili eintyngds barns lagar sig að málhljóðum eins
tungumáls og heili tvítyngds barns lagar sig að málhljóðum tveggja tungumála. Við 11
25
mánaðaaldurendurspeglarvirkniheilabarnsinsþaðtungumáleðaþautungumálsemþað
verður fyrir áhrifum af. Í rannsókninni kom fram að heili tvítyngdra barna sýndi jafnmikil
viðbrögð við enskumhljóðumeins og heili eintyngdra barna. Þessar niðurstöður benda til
þess að tvítyngdbörn tileinki sérhljóðá samahraðaogeintyngdbörnenþrói næmi fyrir
fleirihljóðum,þaðereftungumálþeirrahafaólíkhljóð(FerjanRamirez,o.fl.,2017).
Oftátíðumhafaforeldrartvítyngdrabarnaáhyggjurafþvíaðbörnþeirrakomitilmeðað
búa yfir minni orðaforða en þau börn sem alast upp við eitt tungumál. Niðurstöðurrannsóknasýnaaðþessaráhyggjureruaðjafnaðiárökumreistar.Tvítyngdungbörnskipta
tímasínumámillitveggjamálaþannigaðmeðaltaliheyraþaufærriorðíhvorumálifyrirsig
(FerjanRamirez,o.fl.,2017).Semdæmimánefna rannsóknHoffog félaga (2012)þarsemsettarvoru framtværtilgátur: (1)Börnsem læraeitt tungumál lærahraðarmáliðenbörn
sem eru samtímis að læra tvö tungumál og (2)hversu hratt tvítyngd börn læra hvortmálræðstafþvíhversumikiðílagásérstaðíhvorumálifyrirsig.Borinvarsamanmálþróunhjáeintyngdumog tvítyngdumbörnumá aldrinum1;10 – 2;6 ára og voru þátttakendurnir 47
spænsku- og enskumælandi börn og 56 enskumælandi börn. Öll voru þau fædd íBandaríkjunum.Niðurstöðurrannsóknarinnarsýndumarktækanmuníenskumorðaforðaámilliþessaratveggjahópa.Börninsemvorueintyngdbjugguyfirmeiriorðaforðaíenskuen
þausemvorutvítyngd.Báðirhóparnirvorusamtsemáðursambærilegirámælikvarðanumhvaðvarðarheildarorðaforða,þaðerþegarspænskiogenskiorðaforðinnvorulagðirsamanhjátvítyngdumbörnum.Hoffogfélagarleggjaáhersluáaðstærðorðaforðaíhvorumálifyrir
sigeríréttuhlutfalliviðþanntímaogþámálörvunsembarniðfæríþvítungumáli–þvímeiritímaogþvímeirigæðimálörvunaríöðrumálinu,þeimmunmeirierorðaforðiíþvímáli.Þess
vegna ermikill breytileiki ímálþroska hjá bæði eintyngdum og tvítyngdum. Flest tvítyngdbörnheyrameiraaföðrumálinusemþaulæraogþvíhafatvítyngdbörntilhneigingutilað
búa yfir meiri kunnáttu í öðru málinu og jafnvel sum innan eðlilegra marka miðað við
eintyngda(Hoff,o.fl,2012).Þóberaðhafaíhugaaðþráttfyriraðmunurséstundumlítilláorðaforðaungraein-og tvítyngdrabarnaþáer tilhneiginginsúaðhannaukistmeðhverju
ári.
Droop og Verhoeven (2003) rannsökuðu tengsl á milli mál- og lestrarfærni hjá
eintyngdumhollenskumbörnum í þriðja og fjórðabekkogbörnumá samaaldri semáttu
tyrknesku og marakósku sem móðurmál. Niðurstöður sýndu talsverðan mun á orðaforðahópannaogframkomaðtvítyngdbörnþróaaðjafnaðiminniorðaforðaíhvorumálifyrirsig.
ÍslenskarrannsóknirsýnaeinnigaðorðaforðitvítyngdrabarnasemalastuppáÍslandieneiga
annaðmóðurmál en íslensku ermunminni en orðaforði jafnaldra þeirrameð íslensku aðmóðurmáli (Aneta Figlarska, Rannveig Oddsdóttir, Samúel Lefever og Hrafnhildur
Ragnarsdóttir,2017).AnetaFiglarska (2015)rannsakaði íslenskanogpólskanorðaforðahjá
26
tvítyngdumbörnumáaldrinumfjögurratilsexára.Þátttakendurírannsókninnivorufjórtán
börnsemfæddustölláÍslandiogáttuforeldrasemöllhöfðupólskusemmóðurmál.Tilað
mæla íslenskan og pólskan orðaforða barnanna voru íslenska orðaforðaprófið PPTV-4 (e.Peabody Picture Vocabulary Test) og staðlað pólskt orðaforðapróf OTSR (e. Picture
VocabularyTest–Comprehension)lögðfyrirbörnin.Niðurstöðurrannsóknarinnarsýnduaðstærðpólsksviðtökuorðaforðaþátttakendavaríflestumtilfellumsásamioghjáeintyngdum
jafnöldrumíPóllandi.Afturámótisýnduniðurstöðuraðstærðíslensksorðaforðavarlakari
enhjáíslenskumjafnöldrumþeirrasemeigaíslenskusemmóðurmál(AnetaFiglarska,2015).
Í rannsókn Huldu Patriciu Haraldsdóttur (2013) var meginmarkmiðið að kanna stærð
viðtökuorðaforða íslenskra leikskólabarna. Bornir voru saman tveir hópar. Annar hópurinnsamanstóðaf 43börnumsem tilheyrðu tveimurelstu árgöngum leikskólaog áttu foreldra
sem höfðu annað móðurmál en íslensku. Hinn hópurinn samanstóð af 111 börnum með
íslenskuaðmóðurmálisemvoruásínusíðastaáriíleikskólanum.Tværmælingarvorulagðarfyrir, orðaforðaprófið PPTV-4 og stutt útgáfa af þátíðarprófi Hrafnhildar Ragnarsdóttur
(2009). Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að viðtökuorðaforði þátttakendameð íslenskusemannaðmálvar rúmlegahelmingiminnienhjá jafnöldrumþeirra semhafa íslenskuaðmóðurmáli. Niðurstöður á frammistöðu hópanna tveggja í þátíðarprófinu sýndu ennmeiri
munámillihópannaþarsemtvítyngdubörnunumgekkmunverrenþeimeintyngduaðsetjabæði veikar og sterkar sagnir í þátíð (Hulda Patriciu Haraldsdóttir, 2013). Nýleg rannsóknSigríðarÓlafsdótturogfélaga(2016)sýndiaðbörnífjórðabekksemáttuannaðmóðurmál
en íslensku höfðu minni orðaforða en samanburðarhópurinn sem í voru eintyngdiríslenskumælandi jafnaldrar þeirra og rannsóknin sýndi jafnframt að bilið á milli hópanna
breikkaðimeðhverjuáriuppíáttundabekk(SigríðurÓlafsdóttir,2015).
Börnsemalastuppviðtvöeðafleiri tungumáleruekkertfrábrugðinbörnumsemalast
uppviðeitttungumál.Bakgrunnurþeirraermisjafneinsoghjáöllumbörnum,þarmeðtaliðhversumiklamálörvun þau fá frá foreldrum sínum. Tvítyngd börn tilheyra hinum ýmsumþjóðernishópum og endurspegla ólíka menningu. Allir þessir þættir hafa áhrif á þróun
orðaforða jafnt hjá eintyngdum sem tvítyngdum börnum (Sigríður Ólafsdóttir o.fl., 2016).
Mjög algengt er að heyra í daglegri umræðu, að því yngri sem börn séu þeim mun
auðveldara eigi þaumeð að læra nýtt tungumál. Rannsókn Sigríðar Ólafsdóttur og félaga
(2016)sýndihinsvegaraðþvíeldrisemnemendurfluttutilÍslandsþeimmunhraðarbættuþauíslenskanorðaforðasinnoglesskilning(SigríðurÓlafsdóttiro.fl.,2016).Þaðstafarafþví
að sú færni sem eldri börn hafa náð í móðurmálinu og almenn bakgrunnsþekking þeirra
geturhaftjákvæðáhrifáaðtileinkasérannaðtungumál.
Einsogfjallaðhefurveriðumerulítiltengslámillifærniímóðurmálioggetutilaðlæra
annaðtungumálhjáungumbörnum.Þaubætaviðsigorðumíhlutfalliviðþanntímaogþá
27
málörvunsemþaufáíhvorumálifyrirsig.Hinsvegargeturaukinfærniímóðurmálihjáþeim
eldriverið trausturgrunnur til að læraannað tungumál (Cummins,1979;Roessingh,2008;
SigríðurÓlafsdóttir,2015).Semdæmimánefnaaðhafinemandilærthuglægteðatáknrænt
orðeðaorðsemtilheyramillilagieðaefstalagiorðaforðansímóðurmálisínuþáauðveldar
það honum að læra orð með sömu merkingu í nýju máli þrátt fyrir að orðin séu
hljóðkerfislega og ritháttarlega ólík (Sigríður Ólafsdóttir, 2015). Skilningur og þekking á
merkinguorðsinsflystauðveldlegaámillitungumála.Börnsemeldrierubúaaðjafnaðiyfir
meiritungumálalegumogþekkingarlegumbakgrunnioghafaöðlastþroskaðriundirliggjandi
vitsmunafærni (Cummins, 1979; Roessingh, 2008; Sigríður Ólafsdóttir, 2015). Roessingh
(2008)sýndiframáþaðaðbörnsemvoruíeldrikantinumþegarþaufluttutilKanadagátu
notaðorðaforðaþekkingufrámóðurmálisínusemmikilvægaundirstöðuþegarþautókustáviðenskunámið.Þauvorufærumaðyfirfæraskilningfráorðaforðaúrmóðurmáliyfiráhitt
málið. Samkvæmt íslenskum rannsóknum (Hulda Patricia Haraldsdóttir, 2013; SigríðurÓlafsdóttir,2015)þáaukaíslensktvítyngdbörnaðjafnaðiorðaforðaoglesskilningmjöglítiðámilliáraallangrunnskólann.Íljósiþessaraniðurstaðnahefurveriðbentámikilvægiþessað
börn sem læra annaðmál seinna á lífsleiðinni fái stuðning alla sína skólagöngu.Hið samagildir um þau yngri, þess þarf að gæta að þau efli orðaforða sinn til jafns við eintyngda
jafnaldrasvoþaueigisömumöguleikatilfarsællarnámsframvindu.
Einsognefnthefurveriðfyrrþáerýmislegtsembendirtilþessaðíslenskbörnséufarinað alast upp við að heyra fleiri en eitt tungumál á máltökuskeiði sínu. Engar íslenskar
rannsóknireruþótil semstaðfestaþaðeðasýnaaðhvemiklu leyti íslenskbörnséuorðintvítyngd.Þaðermargtímálumhverfiþeirrasembendirtilþessaðhugsanlegaþurfiaðfara
aðtakatillittilþess íölluskólasamfélaginuað íslenskbörnþurfameiritímaogstuðningtilþessaðnátökumábæðiíslenskuogensku.Aukinntímiáöðrumálieníslenskukannannars
aðleiðatilþessaðþaueflifærnisínaííslenskuhægtoghægareníslenskbörnáðurfyrr.
Í dag verja börn og unglingar miklum hluta tíma síns í tölvuleiki, á veraldarvefnum, ásamfélagsmiðlumogviðaðhorfaáótextaðsjónvarpsefni,svonokkuðsénefnt.Einserþað
ljóstaðefniáveraldarvefnumeraðmikluleytiáensku(sjáEiríkurRögnvaldssono.fl.,2012;
Menntamálastofnun,2017).Ínæstakaflaverðurfjallaðumáhrifmiðlaáíslenskatungu.
2.5 ÁhrifmiðlaáíslenskatunguÞærörubreytingarsemátthafasérstað í fjölmiðlunognetsamskiptumsíðastliðinárhafa
haft í förmeð sér nýjar áskoranir fyrir börn jafnt sem fullorðnaog samfélagið allt. Það ermargtsemhægteraðgeraájákvæðanháttsértilskemmtunarogfróðleiksánetinuenþar
ereinnigaðfinnaýmislegtefnisemekkigeturtalistæskilegt fyrirungbörn,semþauhafa
engarforsendurtilaðvega,metaoghafna(Umboðsmaðurbarna,2017).Margter jákvætt
28
semsnýraðsnjalltækjaþróunundanfarinnaára, svosemað tölvurogsnjallsímarauðvelda
samskipti,bjóðauppámargskonarafþreyinguoggeranotendumkleiftaðaflaupplýsinga
óháð stað og stund. Magn þess sem er aðgengilegt hefur aukist gríðarlega á fáum árum
(Sigríður Sigurjónsdóttir, 2016). Að mörgu leyti er því snjalltækjabyltingin jákvæð en hún
hefureinnighætturíförmeðsér(SigríðurSigurjónsdóttir,2016).Ígreinsembirtistívefritinu
Hugrás(2016)skrifarSigríðurSigurjónsdóttireftirfarandi:
Aukinnotkunsnjalltækjaeraðýmsuleytijákvæðenhúnhefureinnighætturíför
meðsérfyriríslenskuna.Annarsvegarerhættaáaðsnjalltækjavæðingindragiúr
mállegumsamskiptumbarnaogfullorðinnaoghinsvegaraðhúnleiðitilaukinnar
notkunarenskuímálumhverfibarnaámáltökuskeiði(SigríðurSigurjónsdóttir,
2016,bls.1).
Í næsta kafla verður fjallað um snjalltæki og máltöku og aukna enskunotkun á
veraldarvefnum.
2.5.1 Snjalltækiogmáltaka
Mikil breytinghefur átt sér stað í samskiptum fólksmeð tilkomu snjalltækjaog stafrænnamiðla. Í dag eiga allflestir Íslendingar snjalltæki sem margir handfjatla stöðugt og skilja
sjaldanviðsig(SigríðurSigurjónsdóttir,2016).ÁvegumHagstofuÍslandseruframkvæmdarárlegarannsókniránotkuneinstaklingaogfyrirtækjaátölvumogneti.Þónokkuðhefurveriðrannsakaðvarðandinetnotkunogsjónvarpsáhorfbarnaá Íslandienupplýsingarumyngsta
aldurshópinneruekki til fyrirutan fáeinarvísbendingar.Semdæmimánefnaað íSvíþjóð,eru reglulega gerðar rannsóknir ámiðlanotkun yngstu barnanna. Þar er nú hægt að berasamantölurumnotkunbarnafráfæðingutiláttaáraaldursáárunum2010til2016.Áþessu
tímabili hefur Sænska fjölmiðlanefndin gefið út fjórar skýrslur um viðhorf foreldra til
fjölmiðlanotkunarbarnasinna.Ínýjustuskýrslunnikemurframaðmeirihlutisænskrabarnahefur farið á netið um þriggja ára aldur (Sænska fjölmiðlanefndin, 2017). Í rannsókn
Steingerðar Ólafsdóttur (2017) kom fram að 48% íslenskra barna á aldrinum tveggja til
fjögurraáranotamiðlaáhverjumdegi.Íþvífelstaðhorfaámyndeðaþátt.
SamkvæmtkönnunSAFT(Samfélag,fjölskyldaogtækni)ánetnotkunbarnaogunglinga
fráárinu2013byrja62%íslenskrabarnaaðnotanetiðáaldrinumfimmtiláttaára,tæp12%
á aldrinumþriggja til fjögurra ára og 2% eru yngri en þriggja ára (Sigríður Sigurjónsdóttir,2016). Í morgunútvarpinu á Rás 2 á RÚV 3. mars 2017 benti Björn Rúnar Egilsson,
verkefnastjórihjáHeimiliogskólaogSAFT,einnigáað líklegahefðinetnotkunyngribarna
aukistsíðankönnunSAFTvargerðárið2013(SigríðurSigurjónsdóttir,2016).InniáYoutubehorfaíslenskbörntildæmisaðmestuleytiáalltefnimeðenskutali.
29
Þá kemur fram í Hagtíðindum (2015) að 96% Íslendinga á aldrinum 16 til 74 ára nota
netið„daglegaeðanæstumþvídaglega“oggagnaflutningur Íslendinga ígegnumsnjalltæki
þrefaldaðist ámilli áranna2013og2014.Bendirþetta til síaukinnarnotkunar Íslendingaá
snjalltækjum á allra síðustu árum (Hagstofa Íslands, 2015). Þessimikla notkun snjalltækja
hefurhaftáhrifásamverustundirfjölskyldna.Eflausterumargirsemkannastviðþásjónað
báðirforeldrareruuppteknirogmeðhugannviðspjaldtölvueðasnjallsímaámeðanbarnið
gerireitthvaðannað,erjafnvelaðhorfaásjónvarpið.Viðþannigaðstæðureigaenginmálleg
samskipti sér stað. Snjalltækjavæðing samtímans hefur þá hættu í förmeð sér að talsvert
dregur úr samskiptumbarnaog fullorðinnaen slíkar aðstæður getahindraðmálþroskaog
þróun hans. Til aðmóðurmál þróist ámáltökualdri barna þurfa þau að eiga samskipti við
foreldraogaðraínánastaumhverfi.Börnverðaaðskiptastáorðumviðaðraísamtölumogmyndafélagslegtengsltilaðþróamálsitt(SigríðurSigurjónsdóttir,2016).Einsogáðurhefur
komið fram þá er það óumdeilt að málörvun, það er tal sem börn heyra og vinna úr ámáltökuskeiðinu,ermikilvægfyrirmálþroskabarna.ÍnýlegrirannsóknLaw,King,Reilly,Rushog Westrupp (2018) þar sem þátttakendur voru bæði frá Englandi og Ástralíu sýndu
niðurstöður að ef börn á aldrinum þriggja ára og fimm ára horfðu í meira en þrjárklukkustundirádagásjónvarphafðiþaðneikvæðáhrifámálþroskaþeirravið11áraaldur.Í
sömurannsóknsýnduniðurstöðuraðlesturfyrirbörnáaldrinumþriggjaogfimmárahafði
jákvæðáhrifámálþroskaþeirravið11áraaldur.
Snjalltækjavæðingintruflarmáltökubarnaogmálþroskaefhúnhefurþauáhrifaðbörn
og fullorðnir tala svo lítið saman að börnin fái ekki nauðsynlega málörvun (SigríðurSigurjónsdóttir,2016).Aukinnotkunenskuí íslenskumálsamfélagihefureinnigáttsérstað
með samfélagsbreytingum og snjalltækjabyltingu síðustu ára. Eiríkur Rögnvaldsson (2015)vitnar í spá Rasmus Kristjáns Rask sem spáði því í bréfi 1813 „að íslenskan bráðummuni
deyja;reiknajeg,aðvarlamuninokkurskiljahanaíReykjavíkað100árumliðnum,envarla
nokkurílandinuaðöðrum200árumþaruppfrá,efalltfereinsoghingaðtilogekkiverðarammarskorðurviðreistar“(EiríkurRögnvaldsson,2015,bls.1).Eiríkurbendiráíframhaldi
af þessum orðum að síðan séu liðin 200 ár og enn sé íslenskan töluð, jafnvel í Reykjavík.
Hann spyr svo hvort það sé nokkur ástæða til aðætla annað en svo verði áfram (Eiríkur
Rögnvaldsson, 2015). En Eiríkur bendir jafnframt á að tvær samfélagsbreytingar hafigerbreytt lífsskilyrðum íslenskunnar á örfáum árum og framtíðarhorfur málsins séu nú
tvísýnni en nokkru sinni fyrr ef „ekki verða rammar skorður reistar“. Fyrri breytingin séalþjóðavæðinginsemhefurleitttilþessaðungtfólksérekkiframtíðsínaendilegaáÍslandi.Þaðhefurtrúlegaáhrifáviðhorfunglingatilíslenskunnarsemteljaaðíslenskakomiaðlitlu
gagni erlendis. Síðari breytingin er snjalltækjavæðingin sem átt hefur sér stað á örfáum
árum. Í dag eru unglingar sítengdir við netið gegnum síma og spjaldtölvur, frá morgni til
30
kvölds.Sámenningarheimursemþeirlifaoghrærastímeðþessumtækjumeraðmestuleyti
áensku(EiríkurRögnvaldsson,2015).
2.5.2 Aukinenskunotkunáveraldarvefnum
Margir velta því fyrir sér hvernig ýmsum tungumálummuni reiða af í hinum ört vaxanditækniheimi.META–NEThefurþaðhlutverkaðhlúaað tæknilegumundirstöðummargmála
evrópsksupplýsingasamfélags.Þaðsamanstenduraf60rannsóknarmiðstöðvumí34löndum.
HvítbókaröðMETA–NET(RehmogUszkoreit,2012)erætlaðaðgreinafrástöðuEvrópumála
í upplýsingasamfélagi. Þar skrifa Eiríkur Rögnvaldsson, Kristín M. Jóhannsdóttir, SigrúnHelgadóttirogSteinþórHelgason(2012)aðhlutverkogstaðatungumálsinsvaxiogdafniekki
lengureinungiseftirþvíhversumargirtalatungumálið,hversumargarbækureruskrifaðar
oghvernigmáliðbirtistíheimikvikmyndaogásjónvarpsstöðvum,heldureinnigafhlutverkimálsins íhinumstafrænaupplýsingaheimiog innanhugbúnaðargeirans.Áþvísviðistendur
íslenskanfrekarhöllumfæti.Upplýsingatækninhefurbreyttdaglegulífiokkar.Tölvurkoma
viðsögunánast íöllumokkardagleguathöfnum.Viðnotumþærtilaðskrifaogvinnameð
texta,hlustaátónlist,horfaákvikmyndirogsífelltfleirinotatölvurtilaðlesa.Viðgöngummeðspjaldtölvurogsnjallsímaáokkursemviðnotumtilaðhringja,aflaokkurupplýsinga,
senda tölvupóst og til að stytta okkur stundir. Hvaða áhrif hefur þessi fjölþætta stafrænabylting íhversdagslegumathöfnumá tungumálokkar?Kemurþað tilmeðaðbreytasteðajafnvelaðdeyjaút?Áíslenskaneinhverjamöguleikaáaðlifaaf?
Innan fárra áramun upplýsingatækni ráða svo vel viðmannlegtmál að fólkmun geta
notað sitt eigið tungumál til samskiptameð þessari tækni. Tækinmunu geta brugðist viðeinföldumraddskipunumogaflaðsjálfkrafamikilvægustufréttaogupplýsingaúrstafrænum
upplýsingabrunniheimsins.Meðþessumótimunbúnaðursembyggistámáltæknigetaþýtt
á sjálfvirkan hátt eða aðstoðað túlka; gert útdrátt úr skjölum og samtölum og eins nýstnotendumviðnám.Fólk semflyst tilannarra landagæti tildæmisnýtt slíkanbúnað tilað
læranýtttungumálogþannigættiþaðgóðamöguleikaáaðsamlagastbeturaðmenningu
landsins og samfélagi. Slíkt gæti nýst til íslenskunáms. En það er enginn sem veitnákvæmlegahvernigupplýsingasamfélagframtíðarinnarmunlítaút.Þaðerlíklegtaðbylting
í samskiptatæknimuni skapanýja tegund tengslamilli fólks semtalarólík tungumál.Þetta
munsetjaaukinnþrýstingáfólkaðlæranýtungumálenþómestáþásemhannaogbúatilnýjan tæknibúnað sem tryggir gagnkvæman skilning og aðgang að deilanlegri þekkingu.
Evrópsk tungumál eru misvel búin undir þessa framtíð. Þrátt fyrir yfirburði enskunnar í
máltækniogtölvumálvísindumer íslenskanekki íbráðrihættu.Afturámótigetursústaðabreystáörskammristunduþegarnýkynslóðtækninnarferfyriralvöruaðráðaviðmannlegt
máláskilvirkanhátt(EiríkurRögnvaldssono.fl.,2012).
31
Segjamá að þessar niðurstöður séu áhyggjuefni fyrir íslenskuna og framtíð hennar því
aukið enskuáreiti ámáltökuskeiði barna er líklegt til að valda breytingum bæði á gerð og
stöðu íslenskunnar (Sigríður Sigurjónsdóttir, 2016). Hætt er við að aukin enskunotkun í
málumhverfibarnahafiáhrifáorðaforðaogbeygingar í íslenskumálisemogframburðog
setningamyndun og geti valdið verulegum breytingum á tungumálinu. Hætta er á að
íslenskanmissinotkunarsvið sitt yfir til enskunnar.Börnog sér í lagiunglingarkjósaþáað
grípatilenskunnartildæmisþegarspilaðirerutölvuleikireðarættumkvikmyndir(Sigríður
Sigurjónsdóttir,2016).
Aukinenskunotkunííslenskumálsamfélagierlíklegtilaðhafamestáhrifámálnotkunog
málkunnáttu yngstu málnotendanna því þeir eru móttækilegastir fyrir tungumáli (SigríðurSigurjónsdóttir, 2016). Linda Björk Markúsardóttir (2015), sem er talmeinafræðingur að
mennt,segistupplifaísívaxandimæliístarfisínuaðfátilsínalíslenskbörnsemkunnaekki
íslensku nema að litlu og yfirborðskenndu leyti. Hún nefnir að það sé nokkuð algengt aðþegarhúnbiðurbörninumaðsegjasérhvaðeinhverhluturámyndheitiþásegistbörnin
vitahvaðþettaséengetiekkisagtþaðá íslenskuenþauvitihvaðhluturinnheitiáensku.Linda Björk segist telja að þessa þróunmegi rekja til notkunar tölva og tækninnar (LindaBjörkMarkúsardóttir,2015).Aukinenskunotkunísamfélaginugetureinnig leitttiltvítyngis
þjóðarinnar almennt. Þegar börn alast upp við tvö tungumál á máltökuskeiði verða þautvítyngd. Þótt tvítyngi sé á ýmsan hátt jákvætt fyrir einstaklinginn og samfélagið ogþjóðartungunni stafi yfirleitt engin hætta af tvítyngi þá getur það verið neikvætt fyrir lítil
málsamfélögmeð fáamálhafa eins og það íslenska. Tvítyngi getur nefnilega við ákveðnarmálfélagslegar aðstæður verið fyrsti vísir að tungumáladauða (Sigríður Sigurjónsdóttir,
2016).
Meginmarkmið rannsóknarinnar var að kanna hve stórum hluta tíma síns íslensk
leikskólabörn verja við sjónvarpsáhorf, í snjalltækjumogaðhlusta á lesturmeð foreldrumsínumáöðrutungumálieníslensku.Leitastvarviðaðsjáhvorttengslværuámillinotkunaráöðrutungumálieníslenskuogíslenskummálþroskaþeirra.Rannsókninnivarætlaðaðvarpa
ljósiáhversufjölbreyttmálumhverfileikskólabörnalastuppviðíokkarnútímasamfélagiog
mikilvægiþessaðaðstandendurogaðriruppalendurséumeðvitaðirumað leggjaræktvið
málörvunbarnasinna.
Rannsóknarspurningarnarsemvoruhvatinnaðþessuverkefnivorueftirfarandi:
1. Aðhvemikluleytiverjaíslenskleikskólabörntímasínumáöðrutungumálien
íslensku?
2. Hver eru tengsl notkunar leikskólabarna á öðru tungumáli en íslensku við
íslenskanmálþroskaþeirra?
32
3 Aðferð
Gagna fyrir rannsóknina var aflaðmeð því að senda út spurningalisti til foreldra íslenskra
barnaá fjórðaári (fædd2013) tilaðkannaaðhve löngumtíma íslensk leikskólabörnverja
tímasínumáöðrutungumálien íslensku(sjáfylgiskjalA).Skilyrði fyrirþátttökuvarað lagthefðiveriðmálþroskamatEFI-2fyrirbarnið(sjáumfjölluníkafla3.2).
Hér á eftir verður kynnt hvernig staðið var að rannsókninni, hverjir voruþátttakendur,
hvaðamælitækjumvarbeittoghvernighúnvarframkvæmdogunniðúrhennitölfræðilega.
Þá verður farið yfir siðferðileg álitamál auk þess sem styrkleikum og veikleikum
rannsóknarinnarverðurlýstogaðferðirrökstuddareftirbestugetu.
3.1 ÞátttakendurÞátttakendurrannsóknarinnarvorubörnáfjórðaári í leikskólumSuðurnesjasemfædderu
árið2013ogforeldrarþeirra.ÁSuðurnesjumerustarfræktir fimmtán leikskólar,þaraferutíuíReykjanesbæ.Leyfifékksthjáöllumleikskólunumtilaðfalasteftirþátttökuforeldrannaog birta niðurstöður. Þátttakendur rannsóknarinnar komu því úr öllum fimmtán
leikskólunum. Alls voru þátttakendur rannsóknarinnar 98 börn og annað foreldri sérhversþeirra. Allir þátttakendur eiga foreldra sem báðir hafa íslensku semmóðurmál, fyrir utan
fjögurbörn.Tvöþeirraeigaannaðforeldrisemhefurenskusemmóðurmál,þriðjabarniðáannaðforeldrimeðmóðurmál fráAfríkuríkiogþaðfjórðaá foreldrisemhefurportúgölsku
semmóðurmál,enöllfjögureigahittforeldriðmeðíslenskuaðmóðurmáli.Ákveðiðvarað
halda þessum fjórum þátttakendum inni í rannsókninni þar sem svör þeirra höfðu ekki
teljandiáhrifániðurstöðurkönnunarinnar.Íöllumtilfellumvoruþaðforeldrarmeðíslensku
semmóðurmálsemsvöruðuspurningakönnuninni.
Eins og komið hefur fram þá var skilyrði fyrir þátttöku að lagt hefði verið EFI-2 fyrir
þátttakendur.Þókomíljósaðtveiraf98þátttakendumhöfðuekkitekiðEFI-2enákveðiðvar
aðhaldaþeimsamtinniíkönnuninniognýtasvörfráforeldrumþeirra.
3.2 MælitækiForeldrar fengu senda í netpósti rafrænakönnun (sjá fylgiskjalA)og var spurningumskipt
uppífjórahluta.Ífyrstahlutavarbeðiðumalmennarupplýsingarumbarnið,kennitöluognafn leikskóla þess. Svör við þessum spurningumþurftu að liggja fyrir til að hægt væri að
tengjasvörviðniðurstöðurúrEFI-2.Einnigvarspurtummóðurmálforeldra. Íöðrumhluta
33
voruforeldrarspurðirumhversumargarmínúturaðjafnaðibörnþeirrahorfaásjónvarpá
virkumdögumogumhelgar. Eins var spurt umhversumargarmínútur af þeim tíma sem
börn verja við sjónvarpsáhorf foreldrar teldu að væru á erlendu tungumáli og þá á hvaða
tungumáli. Í þriðja hluta voru sömu spurningar og í öðrum hluta nema að spurt var um
hversumörgummínútumað jafnaðibörnverðuaf tímasínum í snjalltækjumogáerlendu
tungumáli. Að lokum, í fjórða hluta voru foreldrar spurðir um hversumargar mínútur að
jafnaði á dag, á virkumdögumogumhelgar, þau læsu fyrir börnin sín. Eins var spurt um
hvortforeldrarlæsufyrirbörninsínáöðrutungumálienmóðurmálisínu.
MálþroskibarnannavarmetinnmeðEFI-2enhöfundarþessmatseruElmarÞórðarson,
FriðrikRúnarGuðmundssonog IngibjörgSímonardóttir. ÍupphafinefndistþessiskimunEFIog er skammstöfun á upphafsstöfum höfunda. EFI var fyrst notað á heilsugæslustöðvum
landsins tilað finnahugsanlegmálþroskafrávikhjáþriggjaoghálfsársgömlumbörnumog
hófstfyrstaskimunmeðEFIárið1999.EFIvarnotaðáheilsugæslustöðvumlandsinsíáratug.ÁðurenbyrjaðvaraðnotaEFIvarþaðprófaðá270börnumíúrtakshópisemvalinnvaraf
handahófiaföllulandinu,áaldursbilinu40;16–43;15mánaðagömul.Færniþessarabarnavar notuð sem viðmið þegar börnin voru metin á heilsugæslustöðvunum. Þegar börnin íþessumúrtakshópivoruorðinníuáragömuloghöfðutekiðsamræmdpróf í íslenskuvoru
niðurstöður þeirra prófa bornar saman við niðurstöður þeirra í EFI málþroskaskimun viðþriggja og hálfs árs aldur. Í ljós kommarktæk fylgni r = 0,41 á milli þessara niðurstaðna(ElmarÞórðarson,FriðrikRúnarGuðmundssonogIngibjörgSímonardóttir,2012).
EFI-2 er byggt á sömu hugmyndafræði og EFI með smávægilegum breytingum á vægi
þriggja atriða. EFI-2 er málþroskaskimun sem ætluð er leikskólakennurum eða öðru
sérmenntuðustarfsfólki leikskóla.TilgangurinnmeðskimunEFI-2eraðfinnaþaubörnsemvíkjamestfrámeðalfærnijafnaldraímáltjáninguogmálskilningi.EFI-2skimarmáltjáninguog
málskilning hjá breiðari aldurshópi en EFI málþroskaskimunin gerði, það er hjá börnum áaldrinum37;1–46;15mánaða(ElmarÞórðarsono.fl,2012).Þegarprófiðvarendurmetiðvargertviðmiðunarmatogprófið lagt fyrir245börnsemvalinvoruafhandahófi.Niðurstöður
vorunánastþærsömuog fyrirEFIáður.Einsogkomiðhefur framþáerbæðiskimaðfyrir
málskilningiogmáltjáninguíEFI-2.Ímálskilningsþættiermeðalannarsskoðaðurskilningurá
litaheitum, orðskilningi, stærðum og fjöldahugtökum. Einnig er kannaður skilningur á
neitunarsetningum og setningum sem tengjast tímaröð auk þess sem vinnsluminni erkannað. Með máltjáningarþætti er meðal annars kannaður almennur virkur orðaforði,
setninga-ogbeygingarmyndun(nt.,þt.,et.ogft.),réttnotkuntalnaoglitaheitaogrökvísiog
samhengi í tjáskiptum. Allir þættir EFI-2 reyna einnig á einbeitingu og félagslega færni ísamskiptumenþessirþættirgetahaftáhrifániðurstöður(ElmarÞórðarsono.fl.,2012).Eins
ogkomiðhefurframþáerEFI-2einungisskimunogerþvíekkinákvæmgreiningámálþroska
34
barnaá fjórðaaldursári.Niðurstöðurnarraðasteftirhversuháttbörninskora ímálskilningi
ogmáltjáningu (ElmarÞórðarsono.fl., 2012).Niðurstöður eru flokkaðar eftir getuflokkum:
mjög slök færni, slök færni,meðalfærni og góð færni. Í rannsókn þessari fengust einungis
niðurstöður í hvaða getuflokki viðkomandi lenti. Samkvæmt viðmiðunarmati þá eru 64%
barnameðgóðaeðameðalfærnibæðiískilningiogtjáninguogekkiertalinástæðatilþess
aðhafaáhyggjurafmálþroskaþeirra.HöfundarEFI-2bendaáaðskoðaþurfihvertogeitt
tilfelli fyrir sig þegar börnmælast undirmeðalfærni í skilningi eða tjáningu. Þau nefna að
meðþvíaðskoðaniðurstöðurhjábarninuáeinstökumatriðummegioftfávísbendingarum
hvað búi að baki slakri tjáningu eða slökum skilningi. Eins eigi að nýta allar þær
bakgrunnsupplýsingarsemtileruumbarnið(ElmarÞórðarsono.fl.,2012).
3.3 FramkvæmdVið upphaf rannsóknarinnar var haft samband við SkólaskrifstofuReykjanesbæjar þar semfræðslustjóraogleikskólafulltrúavarkynntfyrirhuguðkönnuntilforeldrabarnaíleikskólum
Reykjanesbæjarogóskaðeftirformleguleyfihjáleikskólafulltrúatilaðleggjakönnuninafyrirí leikskólum sveitarfélagsins (sjá viðauka D). Að því loknu var haft samband við allaleikskólastjóraáSuðurnesjumogþeimgefnarupplýsingarummarkmiðrannsóknarinnarog
óskaðeftirþvíaðfáaðsendaleyfisbréftilþeirra(sjáviðaukaÁ).Einsvaróskaðeftirþvíaðfáað senda formleg leyfisbréf til foreldra íslenskra barna fæddra árið 2013 og óskað eftir
aðstoð leikskólastjóra við að afhenda foreldrum leyfisbréfin og við að fá gögn sem sýnduniðurstöðurúrEFI-2hjáþátttakendum(sjáviðaukaB).
Sendurvarút til foreldrarafrænnspurningalistiúr forritinuGoogle forms.Réttáðuren
spurningalistinnvarsendurúthafði rannsakandisambandviðalla foreldrasímleiðisogvarþaðgerttilaðtryggjaaðspurningalistinnværisenduráréttnetföngogeinstilaðleitastvið
aðfágóðaþátttöku.
3.4 TölfræðilegúrvinnslaoggreininggagnaÍ rannsókninni var beitt megindlegum rannsóknaraðferðum. Þegar svör lágu fyrir frá
foreldrumþátttakendavoruniðurstöðurþeirraunnaríforritinuExcel.Margarafbreytunumí
gagnasafninuvorubilskiptartalnabreytur.Könnuðvartíðnihverssvarbilsíþeimtilfellumoggert súlurit til að sýna dreifinguna. Þegar ákvarða skal meðaltal og staðalfrávik bilskiptra
talnabreytna,þarfaðbeitanálgunþvíeinungiserhægtaðvita íhvaðabilisérhvermæling
lendirenekkinákvæmtgildihennar.Því var farin sú leiðað finnamiðgildihvers flokksogsérhvermæling sem lenti í tilteknum flokki fékk gildið sem samsvararmiðgildi hans.Með
þessumóti var hægt að fá þokkaleganálgunámeðaltali og staðalfrávíki líkt ogumóskipt
talnasafnværiaðræða.TilþessaðauðveldatalninguvorunotaðirsvokallaðarPivot-töflur.
35
Nafnabreyturvorufyrstgreindarmeðtalninguogreiknuðvoruhlutföllhverssvarmöguleika.
Pivot-töflurnarreyndustmjöggagnlegar,sérstaklegaþegarbreyturnartjáningogskilningurvorutengdarsaman,enmeðþvímótivarhægtaðbúatiltengslatöflu(e.contingencytable).Svarmöguleikifyrirhverjaspurninguþarsemforeldraráttuaðmetatímasembörninhorfðu
ásjónvarp,væruísnjalltækjumeðalesiðværifyrirþauvarskiptuppmeð15mínútnabili í
svarmöguleika;0–15mínútur.....106–120mínúturogsíðastisvarmöguleikinnbauðuppá
svariðmeiraentværklukkustundir.Reiknaðvarútmiðgildihverssvarmöguleika.Þanniggaf
svarmöguleikinn0–15mínúturtöluna7,5ogsvoframvegistilaðnotasemviðmiðviðaðra
útreikninga.
3.5 SiðferðilegálitamálRannsóknin var tilkynnt til Persónuverndar og fylgt var eftir fyrirmælumog leiðbeiningum
þeirra í hvívetna. Áður en spurningakönnunin var send út til foreldra var hún kynnt fyrirfræðslustjóra og leikskólafulltrúa Reykjanesbæjar sem og stjórnendum þeirra fimmtán
leikskóla sem óskað var eftir þátttöku hjá og þeim gefið færi á að óska eftir frekariupplýsingum.Íleyfisbréfumtilleikskólastjórnendaogforeldrakomeinnigframaðhægtværiaðóskaeftirnánariupplýsingumumkönnuninaefsúþörfvaknaði.Íleyfisbréfumsemsend
voru til leikskólastjórnendaog foreldra kom framað einungis rannsakandi og leiðbeinandihanshefðuaðgangaðgögnumogaðrannsóknlokinniyrðiöllumgögnumeytt.Þagmælsku
ogtrúnaðivarheitiðogbentáaðekkiværihægtaðrekjaeinstöksvörtilþátttakenda.
3.6 StyrkleikarogveikleikarrannsóknarinnarStyrkleikar rannsóknarinnar eru að þátttaka var góð og þátttakendur komu úr öllumleikskólumSuðurnesja.Rannsókningefurþvínokkuðákveðnasýnásjónvarpsáhorf,notkun
snjalltækjaoghversumikiðer lesið fyrirbörná fjórðaári, sér í lagiáSuðurnesjum.Þaraðauki er EFI-2 lagt fyrir af fagfólki.Veikleikar rannsóknarinnareruþóað tvöbarnanna tókuekkiEFI-2.EkkieraðvitaðhversvegnaþautókuekkiEFI-2enákveðiðvaraðhafaþaumeð
eftirsemáðurvegnaþessaðannarshefðusvörforeldraþeirra íkönnuninniekkikomiðað
notum. Upphaflega var ætlunin jafnframt að einungis börn með íslensku sem móðurmál
væruþátttakendurensamtsemáður tókuþátt fjögurbörnmeðannað foreldriaferlendu
bergibrotnu.Þessirfjórireinstaklingarerulágthlutfallafúrtakinuogþvívarákveðiðaðnýtasvörþeirraþóekkinemaværitilaðforðastaðframlagþeirrafæritilspillis.
36
4 Niðurstöður
Þærrannsóknarspurningarsemvoruhvatinnaðþessuverkefnivorueftirfarandi:
1. Að hve miklu leyti verja íslensk leikskólabörn tíma sínum á öðru tungumáli en
íslensku?
2. Hvereru tengslnotkunar leikskólabarnaáöðru tungumáli en íslenskuvið íslenskan
málþroskaþeirra?
Í þessum kafla verða kynntar niðurstöður spurninganna sem lagðar voru fyrir foreldrabarnanna og þeim lýst í máli, myndum og töflum og þannig leitað svara við fyrri
rannsóknarspurningu. Þá verða kynntar niðurstöður úr EFI-2 og reiknuð tengsl á milli
niðurstaðnaáEFI-2ogsjónvarpsáhorfs,snjalltækjanotkunaroglestrar,tilþessaðleitasvaraviðsíðarirannsóknarspurningunni.
4.1 Aðhvemikluleytiverjaíslenskleikskólabörntímasínumáöðrutungumálieníslensku?
Til að svara fyrri rannsóknarspurningunni verður nú dregin upp mynd af sjónvarpsáhorfi,snjalltækjanotkunogþvíhversumikiðerlesiðfyrirbörnin.Sérstaklegaverðurskoðaðhversu
stórumhlutaþesstímaervariðáöðrutungumálieníslensku.
Mynd1sýnirhversumörgummínútumádagaðjafnaðibörnverjaíaðhorfaásjónvarp.
Þaðvartalsverðurmunurááhorfibarnaásjónvarpávirkumdögumogumhelgarenbörninhorfðumeira á sjónvarp um helgar en á virkum dögum.Öll börnin horfðu á sjónvarp um
helgar og 57% horfðu á bilinu 46 – 90mínútur og 20% horfðu í 45mínútur eðaminna á
sjónvarp.Mynd1sýnirjafnframtaðáttabörnverjameiraentveimurklukkustundumádagumhelgaríaðhorfaásjónvarp.Tilsamanburðarþáhorfa38%barnannaásjónvarpí46–90
mínúturávirkumdögumog60%horfaí45mínútureðaskemur.Áætlamáaðbörninhorfiá
sjónvarpaðmeðaltalií71mínútu(sf=29,57)ádagumhelgarogí39mínútur(sf=38,65)ávirkumdögum.
37
Mynd1.Matforeldraááhorfibarnaásjónvarpvirkadagaogumhelgar.
Ámynd2másjáhversumargarmínúturforeldrartölduaðbörnsínhorfðuásjónvarpá
erlendutungumálidegihverjum,ávirkumdögumogumhelgar.Þarmásjáaðalls16börn(16%)horfaásjónvarpáöðrumálieníslenskuíhálftímaeðalengurávirkumdögumog31barn (32%) um helgar. Þar af horfa 15 börn (15%) í klukkustund eða lengur um helgar á
sjónvarpsefni semerekkiá íslensku.Þómásjáámynd2aðstórhlutibarnanna,eða67%horfir nánast ekki á sjónvarpsefni á öðrumáli en íslensku, eða alla vega í 15mínútur eðaskemurádag,en51%barnannaumhelgar.Áætlamágróflegaaðbörninhorfiaðmeðaltalií
29mínútur(sf=27,8)ásjónvarpádagumhelgaráerlendumálien17mínútur(sf=17,9)ávirkum dögum. Því má áætla að börnin horfi á efni með íslensku tali í 42 mínútur að
meðaltaliumhelgarog22mínúturávirkumdögum.
13
25
21
26
74
1 1 00
6
14
19 19 18
4
0
8
0
5
10
15
20
25
30
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 76-90 91-105 106-120 Meiraentværklst.
Fjöldibarna
Virkirdagar Helgar
38
Mynd2.Matforeldraáhversumargarmínúturþauteljaaðbörnsínhorfiásjónvarpáerlendumáli.
Íúrtakinuvoru98börnogforeldrar78þeirrasvöruðuspurningunniumþaðáhvaðaöðru
tungumáli en íslenskubörnþeirrahorfðuá sjónvarpá virkumdögum.Þá kom í ljós aðöllbörninhorfðuásjónvarpmeðenskutali.Svörtveggjaforeldrahöfðusérstöðu,annaðþeirra
sagðibarnsitthorfaásjónvarpmeðsænskutalioghittforeldriðsagðiaðbarnsitthorfðiásjónvarpmeðpólskutali.
Foreldrarvoruspurðirumhversumörgummínútumaðjafnaðibörnþeirraverjaádagí
snjalltækjum.Ámynd3másjáaðréttrúmurhelmingurforeldraeða51%sagðibörnsínverja
ábilinu0–15mínútumvirkadagaísnjalltækjumen35%sögðubörninverja0–15mínútum
í snjalltækjumádagumhelgar.Töluvert færrinotuðusnjalltæki í46mínútureða lengurá
dag(sjámynd3).Þaðvoru17%barnannasemnotuðusnjalltæki í46mínútureðalengurá
virkumdögumog35%semnotuðusnjalltækiádagumhelgarí46mínútureðalengur.Áætlamáaðbörn verji aðmeðaltali 23mínútum (sf=23,00) í snjalltæki á virkumdögumog35
mínútum(sf=30,49)ísnjalltækjumádagumhelgar.Börninhorfameiraásjónvarpheldur
enþaunotasnjalltæki,tilaðmyndavörðuþau16mínútumskemuraftímasínumaðjafnaði
ádagísnjalltækjumenísjónvarpsáhorfávirkumdögumog36mínútumskemurumhelgar.
66
16
3
10
3
50
15
106 5 4
2 2 2
0
10
20
30
40
50
60
70
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 75-90 91-105 106-120 Meiraentværklst.
Fjöldibarna
áhorfáerlendutungumáli:virkirdagar áhorfáerlendutungumáli:helgar
39
Mynd3.Matforeldraáhversumörgummínútumþauteljaaðbörnsínverjiaftímasínumísnjalltæki.
Ámynd 4má sjá hversumörgummínútum foreldrar töldu að börn sín verðu af tíma
sínumísnjalltækjumávirkumdögumogádagumhelgaráerlendutungumáli.Allsvoruþað23börn (23%) semdvölduhálftímaeða lengur í snjalltæki áöðru tungumáli en íslenskuá
virkumdögumog 34 börn (35%) umhelgar. Þar af vörðu 15 börn (15%) klukkustund eðalengur í þess konar iðju. Þó kom í ljós að helmingur barnanna er ekki eða að litlu leyti ísnjalltækjumáöðrumálieníslensku,eða50börn(51%)ávirkumdögumenaðeins34börn
(35%)umhelgar.Þvíerljóstaðmeirihlutibarnannaverumtalsverðumtímaísnjalltækjumáerlendutungumáliumhelgar.
Þegarforeldrarvoruspurðirhvaðatungumálværiumaðræðasögðu76af80foreldrum
aðbörninhlustuðuáensku.Svörfjögurraforeldrahöfðusérstöðuenþausögðuaðbörnsín
verðu tíma sínum einnig á öðrum tungumálum en ensku í snjalltækjum, þ.e. pólsku,rússneskuogspænsku.
50
21
10 11
41 1
34
21
9
14
7 8
13
10
10
20
30
40
50
60
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 76-90 91-105 106-120 Meiraentværklst.
Fjöldibarna
Virkirdagar Helgar
40
Mynd4.Matforeldraáhversumörgummínútumþauteljaaðbörnsínverjiaftímasínumísnjalltækjumáerlendumáli.
Írannsókninnivoruforeldrarbeðnirumaðsvarahversumargarmínúturaðjafnaðiádag
þeir lesi fyrirbörninámóðurmálisínu(íöllumtilfellumíslensku) (sjámynd5).Flestireða í
kringum 54% sögðust lesa fyrir börnin á bilinu 16 – 30 mínútur á virkum dögum og umhelgar.Enginnsagðistlesaábilinu61–105mínútureneittforeldrisagðistlesaí106–120
mínúturogannaðforeldrisagðistlesaímeiraentværklukkustundirádag.Þaðvoru19,4%
foreldrasemsögðustlesaímeiraen30mínúturávirkumdögumfyrirbörninsínogíviðfleiri
umhelgareða25%sögðustlesaímeiraen30mínútur.Einungis5%foreldrasögðustlesaí
meiraen45mínúturávirkumdögumogeinuprósentustigifleiriumhelgar.Áhinnbóginner
athyglisvert að 26% foreldra lesa í aðeins 15mínútur eðaminna á virkumdögumog 22%foreldraumhelgar lesasvolítiðfyrirbörninsín.Áætlamáaðforeldrar lesiaðmeðaltali23
mínútur(sf=38,76)fyrirbörninsínámóðurmálivirkadagaog26mínútur(sf=15,90)ádag
umhelgar.
56
20
810
2 1 1 1
44
20
9 9
4 52 2 2
0
10
20
30
40
50
60
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 76-90 91-105 106-120 Meiraentværklst.
Fjöldibarna
Notkunáerlendutungumáliávirkumdögum Notkunáerlendutungumáliádagumhelgar
41
Mynd5.Matforeldraáhversulengiþaulesafyrirbörnsínámóðurmálisínu.
Í rannsókninni kom fram að 10% foreldranna sögðust einnig lesa fyrir börnin á öðru
tungumáli enmóðurmáli sínu á virkum dögum og 11% sögðust lesa á öðru tungumáli en
móðurmáliumhelgar.Ekkertafþessumforeldrumkvaðstþóverjameiritímaílesturáöðru
máli en íslensku en fimmtánmínútum á dag. Af þeim foreldrum sem svöruðu og sögðusteinnig lesa á öðru tungumáli en móðurmáli sínu sögðust nánast allir lesa á ensku. Svör
tveggjaforeldrahöfðusérstöðuenannaðþeirrasagðist lesaánorskuoghittsagðist lesaá
spænsku.
Af niðurstöðum þessum má ráða að 16% barnanna horfir á sjónvarp á öðru máli en
íslensku í hálftíma eða lengur á virkum dögum og 32% um helgar, þar af horfir 15% í
klukkustund eða lengur um helgar á sjónvarpsefni sem er ekki á íslensku. Stór hlutibarnanna, eða67%horfir þónánast ekki á sjónvarpsefni áöðrumáli en íslensku, eðaalla
vega 15 mínútur eða skemur á dag, en 51% barnanna um helgar. Notkun á erlendu
tungumáliermeiriþegarbörninleikasérísnjalltækjum,23%barnannadveljaviðslíktefniíhálftímaávirkumdögumog35%umhelgar,en15%eruklukkustundeðalengur.Þákomí
ljós að helmingur barnanna dvelur ekki eða að litlu leyti í snjalltækjum á öðru máli en
íslensku,eða50börn(51%)ávirkumdögumenaðeins34börn(35%)umhelgar.Þvíerljóstað meirihluti barnanna ver umtalsverðum tíma í snjalltækjum á erlendu tungumáli um
helgar.Afþessumáráðaaðnotkunáöðrumálieníslenskuermeiriumhelgarenávirkum
26
53
14
41
22
52
18
51
0
10
20
30
40
50
60
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 76-90 91-105 106-120 Meiraentværklst.
Fjöldibarna
Virkirdagar Helgar
42
dögum og ímeiramæli í snjalltækjum en við sjónvarpsáhorf. Lestur á öðru tungumáli en
íslenskueróverulegur,aðeinshjá10–11%foreldraogallir lesa í15mínútureðaskemurá
dag.
4.2 TengslnotkunaráöðrumáliogmálþroskaSíðarirannsóknarspurningsneriaðþvíhverværutengslámillinotkunaráöðrutungumálien
íslenskuhjáleikskólabörnumogmálþroskaþeirraííslensku.Tilaðmetamálþroskaþeirravarnotast við niðurstöður úr EFI-2. Af þeim 98 börnum sem tóku þátt í spurningakönnuninni
voru96semtókuEFI-2.ÍEFI-2fásttværniðurstöður,önnurfyrirskilningoghinfyrirtjáningu.
Afbörnunumvar21%undirmeðalgetu í skilningiog17% í tjáninguenumþriðjungur féll íhópinnsemtalinnvarmeðgóðagetu(sjánánarmynd6).Þaðvarsterkjákvæðfylgniámilli
niðurstöðumælingaráskilningiogtjáningu,r(96)=0,6,p<0,001semsegirokkuraðþaðeru
tengsl ámilli þessara þátta. Þeir sem hafa góðanmálskilning hafa tilhneigingu til að veragóðirítjáninguogöfugt.
Mynd6.NiðurstöðurmælingaáEFI-2,skilningurogtjáning.
Í töflu 1 sést fylgni ámilli árangurs á EFI-2 og sjónvarpsáhorfs, snjalltækjanotkunar og
þesshversumikiðerlesiðfyrirbörnin,ogáöðrumálieníslensku.Aðeinsvarmarktækfylgni
ámilliárangursíEFI-2ogsnjalltækjanotkunaráerlendutungumáliávirkumdögum,enhún
var neikvæð og veik, bæði ímálskilningi og í tjáningu. Af þessum niðurstöðummá sjá að
fylgni milli niðurstaðna á EFI-2 og sjónvarpsáhorfs, snjalltækjanotkunar og lestrar á öðru
tungumáli en íslensku voru mjög lítil eða engin. Tengsl notkunar á öðru tungumáli en
31
45
13
7
33
47
8 8
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Góðgeta Meðalgeta Slökgeta Mjögslökgeta
Fjöldibarna
Skilningur Tjáning
43
íslenskuvirðistþvíekkihafaáhrifámálþroskaíslenskraleikskólabarnaáþessumaldrieinsog
hannermetinníþessarirannsókn.
Tafla1.Fylgni(Spearman)milliniðurstaðnaáEFI-2ogsjónvarpsáhorfs,snjalltækjanotkunaroglestrar.
Tímií…
EFI-2
skilningur
EFI-2
tjáning
sjónvarpsáhorfvirkadaga -0,07 -0,04
sjónvarpsáhorfvirkadagaerlendtungumál -0,06 -0,10
sjónvarpsáhorfádagumhelgar 0,07 0,05
sjónvarpsáhorfádagumhelgarerlendtungumál -0,07 -0,11
snjalltækivirkadaga -0,25* -0,20*
snjalltækivirkadagaerlendtungumál -0,23* -0,18*
snjalltækiádagumhelgar -0,13 -0,11
snjalltækiádagumhelgarerlendtungumál -0,14 -0,13
lesturvirkadagaámóðurmáli -0,12 -0,01
lesturvirkadagaerlendtungumál -0,14 -0,04
lesturádagumhelgarámóðurmáli -0,09 -0,03
lesturádagumhelgarerlendtungumál
*marktæktp<0,05
Írannsókninnikomþvíframaðsátímisembörnvörðuáöðrutungumálieníslenskuvið
sjónvarpsáhorftengdistekkiniðurstöðumþeirra ímálþroskaskimuninniEFI-2.Tengslámilli
skimunarinnar og notkunar á snjalltækjum á öðru tungumáli en íslensku á virkum dögumvoruþómarktæktneikvæðenveik.
44
5 Umræður
SamkvæmtniðurstöðumPISA,hafurlesskilningihrakaðumsemnemurtæpuskólaárihérá
landi frá árinu 2000 – 2015. Sigríður Ólafsdóttir og Baldur Sigurðsson (2007) túlka þessarniðurstöðuríljósibreyttraaðstæðnaísamfélaginuogvísaþátilþeirrabyltingarsemnotkun
netmiðla og snjalltækja hefur haft jafnt og þétt undanfarin ár. Nú á tímum verja börn og
unglingar stórum hluta tíma síns í tölvuleikjum, á netinu, á samfélagsmiðlum og horfa áótextað sjónvarpsefni ogmargt af því efni er aðmiklu leyti á ensku (Eiríkur Rögnvaldsson
o.fl., 2012;Menntamálastofnun, 2017).Meginmarkmið rannsóknarinnar var að kanna hve
miklumtímaíslenskleikskólabörnverjaviðsjónvarpsáhorf,snjalltækjanotkunogaðhlustaálestur, með foreldrum sínum, á öðru tungumáli en íslensku. Könnuð voru tengsl á milli
notkunar á öðru tungumáli en íslensku og íslensksmálþroska barnanna. Rannsókninni var
ætlað að varpa ljósi á hversu fjölbreytt málumhverfi íslensk leikskólabörn alast upp við ínútímasamfélagi.
Rannsóknarspurningarnarsemvoruhvatinnaðþessuverkefnivorueftirfarandi:
1. Að hve miklu leyti verja íslensk leikskólabörn tíma sínum á öðru tungumáli eníslensku?
2. Hvereru tengslnotkunar leikskólabarnaáöðru tungumáli en íslenskuvið íslenskan
málþroskaþeirra?
BarnaefniásjónvarpsstöðvunumRÚVogStöð2eraðstærstumhlutatalsettá íslensku
eðaum80%samkvæmtniðurstöðumfráárinu2012(ÞórdísÞórisdóttir,2012).Núsexárum
síðarhafamörgbörneinnigaðgangaðöðrumsjónvarpsstöðvumenþeimíslenskuþarsem
barnaefni er ekki talsett. Þá er orðið sífellt algengara að börn sæki í barnaefni áveraldarvefnumsemekkiertalsett(BirnaArnbjörnsdóttir,2018).Ekkiervitaðumrannsóknir
semkannaþauáhrifsemensktmálígegnumfjölmiðlahefuráíslenskanmálþroskabarnaog
þvíerþettaefnisemmikilvægteraðkanna.
Niðurstöðurþessararrannsóknarleidduíljósað16%barnannahorfðuásjónvarpáöðru
málieníslenskuíhálftímaeðalengurávirkumdögumog32%umhelgar.Þarafhorfðu15%í
klukkustundeða lengurá sjónvarpsefni semvarekkiá íslenskuumhelgar.Umtveirþriðju(67%)horfðunánastekkertásjónvarpsefniáöðrumálieníslenskuávirkumdögumogum
helmingur(51%)umhelgar.Ekkierljósthvortþettaersvipaðogáðurþvírannsakandifann
engarsamanburðarhæfarrannsóknirásjónvarpsáhorfiþessaaldurshópshérá landiþannig
aðengarályktanirumþróunverðadregnarafþessumniðurstöðum.
45
Notkunáerlendutungumálivarmeiriþegarbörninnotuðusnjalltækien23%barnanna
dvölduviðslíktefnihálftímaeðalengurávirkumdögumog35%umhelgar.Íljóskomaðum
helmingurbarnannavarðióverulegumtímaísnjalltækjumáöðrumálieníslenskuávirkum
dögumþóaðhlutfalliðséhærraumhelgar,eða35%.Afþessumásjáaðnotkunáöðrumáli
en íslensku ermeiri um helgar en á virkum dögum og heldurmeiri í snjalltækjum en við
sjónvarpsáhorf.Lesturáöðrutungumálien íslenskuvaróverulegurenþaðvoruaðeinsum
10%foreldrasemlásufyrirbörninsínáöðrumálieníslenskuogþáí15mínútureðaskemur
eðaskemurádag.
Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að engin merkjanleg tengsl voru á milli
sjónvarpsáhorfsáöðrutungumálien íslenskuog íslensksmálþroskabarnanna.Fylgninmillisnjalltækjanotkunaráöðrumálien íslenskuviðmálþroskavarhinsvegarneikvæðog telst
marktækþóaðfylgninséveik.
Héráeftirverðurfjallaðumniðurstöðurþeirratveggjarannsóknarspurningasemlagtvar
afstaðmeðogþærtengdarfræðilegumgrunniverkefnisinsogályktanirdregnar.
5.1 Sjónvarpsáhorf,viðveraísnjalltækjumoglesturáöðrumálieníslenskuNiðurstöður rannsóknarinnar leiddu í ljós að notkun á öðrumáli en íslensku ermeiri um
helgarenávirkumdögumogímeiramæli ísnjalltækjumenviðsjónvarpsáhorf.Framkomeinnigaðaðeinslítillhlutiforeldrasagðistlesaáöðrutungumálieníslenskufyrirbörninsíná
virkumdögumogumhelgar.
Ekkierhægtaðsegjatilumútfráþessumniðurstöðumhvorttengingbarnannaviðerlent
mál sé mikil eða lítil eða setji mark á málþroska þeirra, þar sem ekki fundust neinar
rannsóknarniðurstöðursemsettuviðmiðhvaðþaðvarðar.Aðrarrannsóknirhafasamtsýntaðbörnsemverjatímasínumáfleirieneinumálieigiáhættuaðþróaminnifærniíhvoru
máli fyrir sig heldur en börn sem aðeins nota eitt tungumál allan sinn vökutíma (HuldaPatricia Haraldsdóttir, 2013; SigríðurÓlafsdóttir, 2015). Hálftími á dag eða allt upp í tværklukkustundireruekkihátthlutfallafvökutímabarnaogþvímáleiðalíkumaðþvíaðmeiru
skiptihvernighinumklukkustundunumsembörndveljameðforeldrumsínumogíleikskóla
sé varið. Þar skiptir máli að börnin fái ríkulegamálörvun, innihaldsrík samskipti og að sú
málörvunmiðistviðgetuþeirra,þaðeraðhúnséhvorkiofinnihaldsrýrnéoferfiðtilaðþau
náiaðbyggjauppmálkunnáttusína(HoffogTian,2005).
ÍrannsóknLawogfélaga(2018)sýnduniðurstöðuraðefbörnáaldrinumþriggjatilfimm
árahorfðuímeiraenþrjárklukkustundirádagásjónvarptengistþaðslakrimálþroskavið11áraaldur.Írannsókninnisemhérergreintfrásýnduniðurstöðureinsogframhefurkomið,
aðeinungisáttabörnaf98horfðumeiraentværklukkustundirásjónvarpádagumhelgar.
46
Þaðer ekki hátt hlutfall og tæpast ástæða til aðhafa áhyggjur af því þar semþettamikla
áhorfásérekkistaðáhverjumdegi.Afturámótigætiþaðveriðáhyggjuefniefásamatíma
ættisérekkistaðhjáþessumsömubörnumnægilegmálörvuníformimannlegrasamskipta
(HartogRisley,1995).
Eins og fram hefur komið þá verja börnin í þessari rannsókn tíma sínum frekar við
sjónvarpsáhorf en í snjalltækjum.Margt er þó sem bendir til þess að snjalltæki, svo sem
spjaldtölvur,eigiinnanfárraáraeftiraðverðaaðgengilegrioggrípafyrrathyglibarnannaensjónvarpið vegna eiginleika sinna og þar er líklegt að hærra hlutfall efnis verði á erlendu
tungumálienáíslenskusjónvarpsstöðvunum.ÍrannsóknSteingerðarÓlafsdóttur(2017)kom
framaðþegarbörnhafanáðfimmáraaldriþáaukastlíkurnaráþvíaðþaueigisíneigintækitilmiðlanotkunarogþáeinkumspjaldtölvurmeðanaðbörnundirfimmáraaldrideilduoft
snjalltækjummeðöðrumfjölskyldumeðlimum.Þarsemþessirannsóknvargerðábörnumá
fjórðaaldursárimágeraráðfyrirþvíaðfáþeirranotieigiðsnjalltæki,enséufrekaraðnotasnjalltækiforeldrasinnaeðasystkina.Huganlegahefuraðgengiþeirraaðsnjalltækiþvíverið
minna en að sjónvarpi sem mögulega getur skýrt hvers vegna þau vörðu lengri tíma viðsjónvarpsáhorf.
Að lesa fyrir börn eflir málþroska þeirra og er mikilvæg undirstaða fyrir þróun læsis
(Jensen,2009),ekkisístþarsemritaðmálermuninnihaldsríkaraentalaðmálogíþvíbirtast
sjaldgæfariorðsemerumikilvægfyrir lesskilningognámsgengi(SigríðurÓlafsdóttir,2016).
Flestirforeldraríþessarirannsóknsvöruðuþvítilaðþeirlæsufyrirbörninsínábilinu16–30mínúturádagogeittforeldrisagðistlesafyrirbarniðsittímeiraentværklukkustundirádag.
Hvortsátímisénæganlegur lesturfyrirbörnineðaekkiverðurekkisvaraðhér.Benthefur
veriðáírannsóknum,semtíundaðareruframaríritgerðinniaðþaðséeftilvillekkitíminnsemskiptiröllumáliþegarlesiðerfyrirbörnheldurséþaðhvernigerlesið,hversuoftsama
bókinerlesinoghvortinnihaldsríkarsamræðureigasérstaðumlesefnið(Jensen,2009).
Börninlæraþaðsemfyrirþeimerhaftogstundumgeraforeldrarogaðriruppalendursér
ekkigrein fyrirþvíhversumikiðbörninendurspeglaþeirraeiginhegðun (Chaudron,2015).Jákvæðlestrarmenningáheimilumtelstmeðalannarsveraaðhafabækursýnilegar,aðbörn
sjáiaðra lesaog lesiðséreglulegafyrirbörnin(Kassow,2006).Þaðermargtsembendirtil
þessaðbækurogblöðséuekkieinsalgengáheimilumogáðurvarogaðöllumlíkindumásútæknilegaveröldsemviðbúumvið ídagsinnþátt íþví (Bowcutt,2013).Núerhægterað
nálgastallarupplýsingarogannaðafþreyingarefni gegnummiðlanútímans.Þvíerallt eins
líklegtaðbörnídagsjáiekkieinsmikiðogáðurtilforeldrasinnaeðaannarranákominnaviðað lesa íbók (Kassow,2006).Afturámótier líklegtaðbörninhorfi á foreldra sínavinna í
fartölvumeðalesaafskjásnjalltækja.Veltamáfyrirsérhvortþaðhafisömuáhrifogjákvæð
lestrarmenningertalinhafaábörninogþauverðiáhugasamariumskjámenninguna.
47
Niðurstöðurrannsóknarinnarsýnduaðbörninvörðutöluverðumtímaviðsjónvarpsáhorf
ogísnjalltækjumoghlutaþesstímaáöðrumálieníslensku.Nokkurbreytileikikomframhjá
börnunumhvaðþettavarðaðiogþvívarvirkilegaáhugavertaðskoðahvorttengslséuámilli
þesstímasemvariðvaráöðrumálieníslenskuogíslensksmálþroskabarnanna.
5.2 Tengslámillinotkunaráöðrumálieníslenskuogíslensksmálþroskaleikskólabarna
Hver eru tengsl notkunar á öðru tungumáli en íslensku hjá leikskólabörnumogmálþroska
þeirra í íslensku var önnur þeirra spurninga sem lagt var af stað með við gerð þessa
lokaverkefnis. Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu neikvæða fylgni á milli þess tíma sembörninvörðuísnjalltækjumáöðrumálien íslenskuávirkumdögumog íslensksmálþroska
þeirraeinsoghannmældistáEFI-2málþroskaprófinu.Þessifylgnivarmarktækentengslin
voruþóveikogekkikomframfylgniviðþanntímasembörninvörðuviðslíkaiðjuumhelgarné við sjónvarpsáhorf. Það má því draga þá ályktun að sá tími sem börnin verja á öðru
tungumálieníslenskutengistnánastekkertniðurstöðumþeirraíEFI-2.
ÞegarskoðaðarvoruniðurstöðurbarnannaíEFI-2komíljósaðum79,2%barnannavoru
meðmeðalfærnieðagóðagetuískilningiogum81,3%vorumeðmeðalfærnieðagóðagetuítjáningu. Samkvæmt viðmiðunarmati EFI-2 þá eru 64% barna með góða eða meðalfærni
bæðiískilningiogtjáningu.
Höfundar EFI-2 benda á að skoða þurfi hvert tilfelli fyrir sig þegar börn lenda undir
meðalfærni í skilningi eða tjáningu (Elmar Þórðarson o.fl., 2012). Þetta er í samræmi við
ábendingarHoffogTian(2005)ummikilvægiþessaðskoðavelbakgrunnhversbarnssemáviðslakanmálþroskaaðetja.Aðstæðurbarnagetaveriðmisjafnarogímörgumtilfellumbúa
börnviðlítthvetjandimálumhverfi.HoffogTiannefnaaðjafnvelsémálörvunískólumekkinægjanleg(HoffogTian,2005).
Þessarirannsóknvarekkiætlaðaðleggjamatáþáleikskólasembörnindveljaáenþómá
bendaáaðeinungisfagfólksemhefurtilþessréttindi leggurfyrirEFI-2.Hátthlutfallbarna
meðgóðaeðameðalfærniáEFI-2prófinugeturáttræturaðrekjatilöflugsmálumhverfiá
leikskólanum.Enþaðgetureinnigverið rakið til ríkrarmálörvunarheima fyrir.AllaveganaættisúvitundaðfagfólkleggurEFI-2fyriraðveitavisstöryggiumaðréttséstaðiðaðmálum
ogaðþaubörnfáiþáviðeigandiaðstoðsemmælastundirmeðalfærni íEFI-2.Hvaðveldur
því að 20% barnanna lenda undir meðalfærni í skilningi og rétt rúm 16% lenda undir
meðalfærniítjáningueróljóstenþaðhlutfallkemurekkiáóvartþvíeðlilegteraðeinhverjir
lendiundirmeðalfærnisamkvæmtviðmiðunarmatiEFI-2enmikilvægteraðreynaaðkoma
tilmótsviðöllbörnogeflamálþroskaþeirra.
48
Enhversvegnakomaekkiframskýrtengslámillinotkunaráöðrutungumálieníslensku
og íslenskummálþroska barnanna í þessari rannsókn? Ef litið er til þess hvernig orðaforði
tvítyngdrabarnahefurtilhneigingutilaðþróastþásýnarannsókniraðorðaforðitvítyngdra
barnaeraðjafnaðiminnienorðaforðieintyngdrabarna(Hoffofl.,2012;SigríðurÓlafsdóttir,
2015). Orðaforði barna er í hlutfalli við þann tíma og þámálörvun sem þau fá. Þvímeiri
málörvunsemtvítyngtbarnfæríöðrumálinu,þeimmunmeiriorðaforðabýrþaðyfir íþví
máli(Hoff,o.fl.,2012).
Börninsemþessi rannsóknnáði tilvorumjögung,aðeinsá fjórðaaldursári. Í rannsókn
SteingerðarÓlafsdóttur(2017)kemurframaðallrayngstubörnin,áaldrinumfráfæðingutil
eins árs nota netið ekkimikið. Í hennar rannsókn notuðu samt 4% barnanna á þeim aldrinetiðdaglegaenum80%þeirranotuðunetiðaldrei.RannsóknSteingerðarsýndi jafnframt
að foreldrar takameiri þátt ímiðlanotkunbarna sinnaáþessumaldri enþegarþauverða
eldri, þá fækkar þeim samverustundum.Miðað við þær niðurstöður þá er afar ólíklegt aðbörniníþessarirannsókn,hafivariðlöngumtímaáfyrstaárisínuánetinuogþarafleiðandi
mögulegaekkivariðneinumtímaáöðrumálieníslensku.Aðlíkindumskiptirmestumáliaðþauhafifengiðnægilegamiklamálörvuní íslensku, í formifjölbreytts lestursogsamræðnaheimafyrirogíleikskólum.Íljósifyrrirannsóknamáveltafyrirsérhvortneikvæðveikfylgni
á milli notkunar snjalltækja á öðru máli en íslensku á virkum dögum við málskilning ogtjáningarfærnibarnannaííslenskukunniaðaukastogstyrkjastmeðhækkandialdri.
5.3 HvaðgætihugsanlegahaftáhrifámálþroskaleikskólabarnaNiðurstöðurnargefaokkurekkiástæðutilaðfullyrðaumþaðhvortnotkunsnjalltækjaogá
erlendumáli tengistniðurstöðumíEFI-2.Notkunsnjalltækjahjáungumbörnumerþóvertað skoða nánar þar sem rannsóknir sýna að vinsælustu miðlatæki á meðal barna eru
spjaldtölvurþarsemstærðskjásinsoghelstueiginleikartækisinshentaeinkarvel fyrir litlafingur(Chaudron,2015).Einsogkomiðhefurframþávörðubörniníþessarirannsókntímasínumfrekarviðsjónvarpsáhorfenviðnotkunásnjalltæki.Margterþósembendirtilþess
að snjalltæki, svo sem spjaldtölvur, eigi fljótlega eftir að verða aðgengilegri og grípi fyrr
athyglibarnannaensjónvarpiðvegnaeiginleikasinna.SigríðurSigurjónsdóttir(2016)bendir
áaðmargtséjákvættsemsnýraðsnjalltækjaþróunundanfarinnaára,svosemaðtölvurog
snjallsímarauðveldasamskipti,bjóðauppámargskonarafþreyinguoggeranotendumkleiftaðaflaupplýsingaóháðstaðogstund.SigríðurSigurjónsdóttir(2016)bendirþóeinnigáað
þrátt fyrir að snjalltækjabyltingin sé jákvæð hafi hún ákveðnar hættur í för með sér fyrir
íslenskatungu(SigríðurSigurjónsdóttir,2016).Þaðgætiþegarframlíðastundirhaftáhrifámálþroskaleikskólabarnaefaðaðgengiaðíslenskuefniánetinufyrirbörnverðuráframjafn
lítiðograunbervitnitilsamanburðarviðensktefni.
49
Máltækni(e.languagetechnology)ertiltöluleganýttorðííslensku.Þaðorðernotaðum
hvers kyns samvinnu tungumáls og tölvutækni er hefur einhvern hagnýtan tilgang sem
beinistaðþvíaðhannaeðaútbúaeinhvernhugbúnaðeðatækisemnýtistmönnumístarfi
eða leik (EiríkurRögnvaldsson, 2012). ÍHvítbókaröðMETA-NET skrifa EiríkurRögnvaldsson
o.fl.(2012)aðþjóðartungumálsemekkihafafullnægjandimáltæknibúnaðiséuímikillihættu
ogþaðájafnvelviðumþjóðtungursemmargirtala.Efíslenskaáaðveralífvænlegþjóðtunga
í þróuðumheimi þá verður hún að geta staðið undir kröfumupplýsingatækninnar (Eiríkur
Rögnvaldsson o.fl., 2012). Þarna gæti einnig leynst hætta fyrir málþroska íslenskra
leikskólabarna.Efstaðreyndinverðursúaðsífelltfleiriíslenskbörnáungaaldrifariíauknum
mæliaðverjatímasínummeiraísnjalltækjumþáerhugsanlegtaðþaufariaðheyrameiraaf
öðru tungumáli en íslensku. Hættan er á að tækninni fleygi svo hratt fram að ekki munigefasttíminéfjármagntilaðþýðaallanþannhugbúnaðsembörninsækjasértilgagnsog
gamansísnjalltækin.Boðuðraddstýringallratækjaánæstuárummuneinnighafasínáhrifefaðbörningetaekkitalaðíslenskuviðtækinogþurfaaðtalaenskutilaðstjórnaþeim.
Írannsóknþessarivoruþátttakenduríslenskleikskólabörnenmikilvægteraðvarpaljósi
áþaðhvortnotkuneldribarnaáöðrumálieníslenskutengistíslenskummálþroskaþeirraogaðfylgjaþróunyfirnokkurár.Slíkarupplýsingarværiverðugtaðaflameð15áraunglingum
ogtengjatildæmisviðniðurstöðurþeirraáPISAprófum.
50
6 Lokaorð
Samkvæmtrannsókninnihorfðuum16%barnanna,semvoruáfjórðaaldursári,ásjónvarpá
öðrumálieníslenskuíhálftímaeðalengurávirkumdögumog32%barnaumhelgar.Þaraf
horfðu 15% þeirra í klukkustund eða lengur um helgar á sjónvarpsefni sem var ekki áíslensku.Aðmeðaltalihorfðubörniní29mínúturásjónvarpádagumhelgaráerlendumáli
en 17 mínútur á virkum dögum. Það er ekki hátt hlutfall af vökutíma þeirra en samt
umtalsverðurtími.
Niðurstöðurrannsóknarinnarsýnduað44%barnannavörðumeiraen15mínútumádagí
snjalltækjum á erlendu máli á virkum dögum og 54% um helgar. Niðurstöðurrannsóknarinnar sýndu hins vegarmarktækt en veik neikvæð tengslmilli árangurs á EFI-2
prófinuognotkunarásnjalltækjumáöðrutungumálieníslenskuávirkumdögum.Ekkikomá óvart að það erlenda tungumál sem börnin horfðu og hlustuðu á í sjónvarpi eða
snjalltækjum var fyrst og fremst enska enda er það efni sem finna má fyrir börn á
snjalltækjum eða erlendum sjónvarpsstöðvum mestmegnis með ensku tali. Íslenskarsjónvarpsstöðvartalsetjanánastalltsittbarnaefni,enídaghafaíslenskbörngreiðanaðgang
aðöðrumsjónvarpsmiðlum,svosemYoutubeogNetflix,þarsembarnaefniernæreingöngu
áensku.
Samkvæmtrannsókninnilásu10%foreldrannafyrirbörnináöðrutungumálieníslenskuá
virkumdögumog11%umhelgar.Ekkertafþeimforeldrumsemsvöruðuíkönnuninnikvaðst
þóverjalengritímaílesturáöðrumálieníslenskuenfimmtánmínútumádag.
Þráttfyriraðlítiltengslhafikomiðframírannsókninniámillinotkunaráöðrutungumáli
en íslensku og málþroska barnanna er mikilvægt að vera á varðbergi. Börnin í þessari
rannsóknerennmjögung,aðeinsá fjórðaaldursári,ogþaðer líklegtaðþaueigieinungiseftiraðbætaviðþanntímasemþauverjaáöðrutungumálieníslenskuánæstuárum.Aðrar
rannsóknir sýna tilhneigingin er sú að ung börn sem verja tíma sínum á fleiri en einu
tungumáliþróiminniorðaforðaíhvorumálifyrirsigenþausemaðeinsnotaeitttungumál.Það væri því athyglisvert að fylgja þessari rannsókn eftir og kanna eftir nokkur ár hvort
tengslin hafi vaxið á milli íslenskufærni þessara barna og aukinnar notkun þeirra á
samskiptamiðlum,snjalltækjumogveraldarvefnumáöðrumálieníslensku.
Framkemurí fræðilegahlutaritgerðarinnarhversumikilvægmannlegsamskiptiskipta í
formi innihaldsríkra samræðna og bóklesturs er fyrir málörvun barna strax frá fæðingu. Í
rannsókninnikomframaðþaðvoru74%foreldrannasemsögðustlesafyrirbörninímeiraen
51
15mínúturádagávirkumdögumog78%sögðust lesaþettamikiðádagumhelgar.Gera
verðurráðfyrirþvíaðeinnigsélesiðfyrirbörninaðjafnaðií15mínúturádagíleikskólanum.
Þrátt fyrirþaðkomuekki fram jákvæðmarktæktengslvið lestur í rannsókninnienkannski
vegnaþessaðlesiðerfyrirlangflestbarnanna.Þettakallareinnigáfrekarirannsóknir.Getur
þaðeinnigveriðaðsátímisembörnverjaviðsjónvarpsáhorfeðaísnjalltækjumáöðrumáli
en íslensku sé ekki líklegur til að hafa neikvæðustu áhrifin á málþroska barnanna? Til að
kanna það væri gaman að sjá hversu mikla málörvun börnin eru að fá heima fyrir og í
leikskólanum?Er tildæmismunurámálörvunþeirraheima fyrirog í leikskólanum?Einnig
værifróðlegtaðberasamaneintyngdogtvítyngdbörn.
Ídagdveljanánastöllbörnsemtilþesshafaalduríleikskólaogíflestumtilfellumþáerubörninmeðfullavistunþar.Þaðeruáttatímarádagogísumumtilfellumjafnvelmeiraen
það. Leikskólinn er fyrsta stig skólagöngunnar og á leikskólaaldri er lagður grunnur að
máltökubarnsins.Börnáleikskólaaldriaukaorðaforðasinnummörgþúsundorðfráþvíþaubyrjaíleikskólaogþartilþauhefjanámígrunnskóla.Þvíermjögmikilvægtaðvandaðsétil
verksogaðáleikskólumstarfifagfólkmeðdjúpanskilningogeinbeittanviljatilaðstyðjaviðmálþroskabarnanna.
Rannsókniroggreinarsemhérhefurverið fjallaðumoghorft tilgefaástæðutilaðvið
séumávarðbergi.Nýjutækinsemleikaíhöndumbarnannaokkargetahaftneikvæðáhrifá
máltökuskeiðið,ekkisístefforeldrartýnaséríþeimlíkaogmálörvunáheimilumminnkar.Þá
geturtvítyngisamhliðavaxandihlutfallsenskuítalioghlustunleitttilþverrandiskilningsoggetuíslenskrabarnatilaðtjásigáíslensku.Erþvíréttaðhafahugfasthiðfornkveðna–Því
lærabörninmálið,aðþaðerfyrirþeimhaft.
52
Heimildaskrá
AnetaFiglarska.(2015).Pólskurogíslenskurorðaforðileikskólabarnasemeigapólskuaðmóðurmáli:einkennimálumhverfistvítyngdrabarnaheimaogíleikskóla(óútgefinmeistararitgerð).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/23213
AnetaFiglarska,RannveigOddsdóttir,SamúelLefeverogHrafnhildurRagnarsdóttir.(2017).Pólskurogíslenskurorðaforðitvítyngdraleikskólabarna:Málumhverfiheimaogíleikskóla.Netla–Veftímaritumuppeldiogmenntun.Sóttafhttp://netla.hi.is/serrit/2017/menntakvika_2017/007.pdf
ÁstaSvavarsdóttir.(1993).Beygingarkerfinafnorðaínútímaíslensku.Reykjavík:MálvísindastofnunHáskólaÍslands.
Baker,C.(2000).Aparentsandteachersquidetobilingualism(2.útgáfa).Philadelphia:MultilingualMatters.
Beck,I.L.,McKeown,M.ogKucan,L.(2002).Bringingwordstolife:Robustvocabularyinstruction.NewYork:TheGuilfordPress.
BirnaArnbjörnsdóttir.(2018).Englishexposure,proficiencyanduseinIceland.ÍBirnaArnbjörnsdóttirogHafdísIngvardóttir(ritstjórar),Languagedevelopmentacrossthelifespan:TheimpactofEnglishonenducationandworkinIceland(bls.35–78).Switzerland:SpringerNature.
BirnaArnbjörnsdóttirogHafdísIngvarsdóttir(2018).Languagedevelopmentacrossthelifespan.EnglishinIceland:FromInputtoOutput.ÍBirnaArnbjörnsdóttirogHafdísIngvarsdóttir(ritstjórar),Languagedevelopmentacrossthelifespan:TheimpactofEnglishoneducationandworkinIceland(bls.1–18).Switzerland:SpringerNature.
Bowcutt,A.A.(2013).DiscoveringtheE-relationshipbetweenbabiesandearlyE-literacy:Acasestudyontheresponsesofbabiesaged0-12monthstotraditionaltextsandelectronicreaders(doktorsritgerð,TheOhioStateUniversity).Sóttafhttps://etd.ohiolink.edu/!etd.send_file?accession=osu1375178446&disposition=inline
Brooks,P.ogKempe,V.(2012).Languagedevelopment.Chichester,WestSussex:Wiley–Blackwell.
Cain,M.J.(2010).Linguistics,psychologyandscientificstudyoflanguage.Dialectica,64,385-404.Sóttafhttps://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/j.1746-8361.2010.01238.x
Carreker,S.(2016).Howlisteningcomprehensioninformsinstruction.PerspectivesonLanguageandLiteracy,42(3),17–22.
53
Chaudron,S.(2015).Youngchildren(0-8)anddigitaltechnology.Aqualitativeexploratorystudyacrosssevencountries.Luxembourg:EuropeanCommission,JointResearchCentre.
Chomsky,N.(2011).Málogmannshugur.HalldórHalldórssonþýddi.Reykjavík:Hiðíslenskabókmenntafélag.
Cummins,J.(1979).Linguisticinterdependenceandtheeducationaldevelopmentofbilingualchildren.ReviewofEducationalResearch,49(2),222–251.
Dunn,L.M.ogDunn,D.M.(2007).PeabodyPictureVocabulary(4.útgáfa).Minneapolis,MN:Pearson.
Droop,M.ogVerhoeven,L.(2003).Languageproficiencyandreadingabilityinfirst-andsecond–languagelearners.ReadingResearchQuarterly,38(1),78–103.Sóttafhttps://ila.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1598/RRQ.38.1.4
EiríkurRögnvaldsson.(2012).Hvaðermáltæknioghvaðamáliskiptirhúnfyriríslensku?Vísindavefurinn.Sóttafhttps://www.visindavefur.is/svar.php?id=66671
EiríkurRögnvaldsson.(2015).ErhrakspáRasksaðrætast?Hugrás/VefritHugvísindasviðsHáskólaÍslands.Sóttafhttp://hugras.is/2015/11/er-hrakspa-rasks-ad-raetast/
EiríkurRögnvaldsson.(2018,2.júli).Enskanerhættaðveragestur.Morgunblaðið,106(153),bls.?
EiríkurRögnvaldsson,KristínM.Jóhannsdóttir,SigrúnHelgadóttirogSteinþórSteingrímsson.(2012).Íslensktungaástafrænniöld.HvítbókaröðMeta-Net.Sóttafhttp://www.malfong.is/Malthing/icelandic_lwp.pdf
ElínÞöllÞórðardóttir.(2007).Móðurmálogtvítyngi.ÍHannaRagnarsdóttir,ElsaSigríðurJónsdóttirogMagnúsÞorkellBernharðsson(ritstjórar),FjölmenningáÍslandi(bls.101–128).Reykjavík,RannsóknarstofaífjölmenningarfræðumKHÍogHáskólaútgáfan2007.
ElmarÞórðarson,FriðrikRúnarGuðmundssonogIngibjörgSímonardóttir.(2012).EFI-2:Málþroskaskimunfyrirbörnáfjórðaári.Sóttafhttps://www.greining.is/static/files/vorradsstefna-2012/11mai_B_Ingibjorg-Sim.pdf
ErnaÁrnadóttir.(2000).Skiptirþaðmáli?ÍHeimirPálsson(ritstjóri),Lestrarbókinokkar,greinasafnumlesturoglæsi(bls.57–66).Reykjavík:Íslenskalestrarfélagið.
Fenson,L.,Dale,P.S.,Reznick,J.S.,Thal,D.,Bates,E.,Hartung,J.P.,Pethick,S.ogReilly,J.S.(1993).TheMacArthurcommunicativedevelopmentinventories:User´sguideandtechnicalmanual.SanDiego:SingularPublishing
Fenson,L.M.,Marchman,V.,Thal,D.,Dale,P.S.,Resnick,J.S.ogBates,E.(2007).MacArthurBatescommunicativedevelopmentinventories.Usersquideandtechnicalmanual(2.útgáfa).Baltimore:PaulH.Brookes.
54
Ferjan,R.N.,Ramirez,R.R.,Clarke,M.,Taulu.S.ogKuhl,P.K.(2017).Speechdiscriminationin11–month-oldbilingualandmonolingualinfants:amagnetoencephalographystudy.DevelopmntalScience,20.Doi:10.1111/desc.12427
FreyjaBirgisdóttir.(2016).Orðaforðioglestrarfærni.TengslviðgenginemendaílesskilningshlutaPISA.Netla–Veftímaritumuppeldiogmenntun.Sóttafhttp://netla.hi.is/serrit/2016/um_laesi/04_16_laesi.pdf
Grosjean,F.(2010).Bilingual:lifeandreality.Cambridge,MA:HarvardUniversityPress.
HagstofaÍslands.(2015).Tölvu-ognetnotkunáÍslandiogíöðrumEvrópulöndum2014.Hagtíðindi.Sóttafhttps://hagstofa.is/media/43822/hag_150123.pdf
Hart,B.ogRisley,T.R.(2003).Theearlycatastrophe:The30millionwordgapbyage3.AmericanEducator,27(1),11–17.
Hiebert,E.H.ogKamil,M.L.(2005).Teachingandlearningvocabulary:Bringingresearchtopractice.Mahwah,NJ:LawrenceErlbaumAssociates.
Hoff,E.ogTian,C.(2005).Socioeconomicstatusandculturalinfluencesonlanguage.JournalofCommunicationDisorders,38(4),271–278.
Hoff,E.,Core,C.,Place,S.,Rumiche,R.,Senor,M.ogParra,M.(2012).Duallanguageexposureandearlybilingualdevelopment.JournalofChildLanguage,39(1),1–27.http://doi.org/10.1017/S0305000910000759
HrafnhildurRagnarsdóttir.(1993).Málogfrásagnir.ÍHörðurÞorgilssonogJakobSmári(ritstjórar),Sálfræðibókin(bls.58–61).Reykjavík:Málogmenning.
HrafnhildurRagnarsdóttir.(1998).Aðlæraþátíðsagna.ÍBaldurSigurðsson,SigurðarKonráðssonogÖrnólfurThorsson(ritstjórar),Greinarafsamameiði.HelgaðarIndriðaGíslasynisjötugum(bls.255-276).Reykjavík:RannsóknarstofnunKennaraháskólaÍslands.
HrafnhildurRagnarsdóttir.(2009).Þátíðarpróf-leiðbeiningar.
HrafnhildurRagnarsdóttir.(2015).Málþroskileikskólabarna,þróunorðaforða,málfræðioghlustunarskilningsmillifjögurraogfimmáraaldurs.Netla–Veftímaritumuppeldiogmenntun.Sóttafhttp://netla.hi.is/greinar/2015/ryn/007.pdf
HrafnhildurRagnarsdóttir,JóhannaEinarsdóttir,MartaGallJörgensenogÞóraSæunnÚlfsdóttir.(2012).Skýrslaumstöðubarnaogungmennameðtal-ogmálþroskaröskun.Reykjavík:Mennta-ogmenningarmálaráðuneytið.
HuldaPatriciaHaraldsdóttir.(2013).Þátíðarmyndunogstærðíslensksorðaforðatvítyngdraleikskólabarnaóútgefinmeistararitgerð).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/16050
Jensen,M.N.(2009).Atlæsemedborn:DialogiskoplæsningíDagtilbud.Aarhus:Klim.
Kassow,D.(2006).Parent-childsharedbookreading:Qualityversusquantityofreadinginteractionsbetweenparentsandyoungchildren.TalarisResearchInstitute,1(1),1-9Sóttafhttp://www.talaris.org/wp-content/uploads/sharedbook1.pdf
55
Kuhl,P.K.(2004).Earlylanguageacquistion:Crackingthespeechcode.NatureReviewsNeuroscience,5(11),831–843.
Law,J.,King,T.,Reilly,S.,Rush,R.ogWestrupp,E.(2018).Earlyhomeactivitiesandorallanguageskillinmiddlechildhood:Aquantileanalysis.ChildDevelopment,89(1),295–309.Sóttafhttps://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/cdev.12727
LindaBjörkMarkúsdóttir.(2015).Égkannþettaekkertáíslensku.Vísir.is.Sóttafhttp://www.visir.is/g/2015704149993/„eg-kann-thetta-ekkert-a-islensku“
Maier,M.F.,Bohlmann,N.L.ogPalacios,N.A.(2017).Cross-Languageassociationsinthedevelopmentofpreschoolers´receptiveandexpressivevocabulary.EarlyChildResearchQuarterly,36,49–63https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2015.11.006
McKeown,M.G.ogCurtis,M.E.(2014).Thenatureofvocabularyacquisition.PsychologyPress:NewYork.
Menntamálastofnun.(2017).HelstuniðurstöðurPISA2015(skýrsla).Sóttafhttps://mms.is/sites/mms.is/files/pisa_2015_island.pdf
Pan,B.A.ogSnow,C.E.(1999).Thedevelopmentofconversarsationalanddiscourseskills.ÍM.Barett(ritstjóri),Thedevelopmentoflanguage(bls.229–249).Hove:Psychology.
Pearson,B.,Fernandez,S.ogOller,K.(1993).Lexicaldevelopmentinbilingualinfantsandtoddlers:Comparisontomonolingualnorms.LangugeLearning,43,93–120.
Pence,K.L.ogJustice,L.M.(2008).Languagedevelopmentfromtheorytopractice.NewJersay:Pearson.
Rehm,G.ogUszkoreit,H.(ritstjórar).(2012).WhitePaperSeries.Sóttafhttp://www.malfong.is/Malthing/icelandic_lwp.pdf
Roessingh,H.(2008).VariabilityinESLoutcomes:Theinfluenceofageonarrivalandlengthofresidenceonachievementinhighschool.TESLCanadaJournal/ReveueTESLduCanada,26(1),87-107.
Roessingh,H.,ogKover,P.(2002).Workingwithyounger-arrivingESLlearnersinhighschoolEnglish:Nevertolatetoreclaimpotential.TESLCanandaJournal,19(2),1–19.Sóttafhttps://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ645361.pdf
Rowe,M.L.,Raudenbush,S.W.ogGoldin-Meadow,S.(2012).Thepaceofvocabularygrowthhelpspredictlatervocabularyskill.ChildDevelopment,83,508–525.doi/abs/10.1111/j.1467-8624.2011.01710.x
Sénéchal,M.(1997).Thedifferentialeffectofstorybookreadingonpreschoolers´acquisitionofexpressiveandrexeptivevocabulary.JournalofChildLanguage,24,123–138.
SigríðurSigurjónsdóttir.(2005).Máltakaogsetningafræði.ÍHöskuldurÞráinsson(ritstjóri),ÍslensktungaIII:Setningar(bls.636–655).Reykjvavík:Almennabókafélagið.
56
SigríðurSigurjónsdóttir.(2016).Snjalltækjavæðinginogmáltakaíslenskrabarna.Hugrás/VefritHugvísindasviðsHáskólaÍslands.Sóttafhttp://hugras.is/2016/08/snjalltaekjavaedingin-og-maltaka-islenskra-barna/
SigríðurÓlafsdóttir.(2010).Íslenskurorðaforðiíslenskragrunnskólanemasemeigaannaðmóðurmáleníslensku(óbirtmeistararitgerð).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/4612
SigríðurÓlafsdóttir.(2015).ThedevelopmentofvocabularyandreadingcomprehensionamongIcelandicsecondlanguagelearners(doktorsritgerð).Sóttafhttp://hdl.handle.net/1946/23061
SigríðurÓlafsdóttirogBaldurSigurðsson.(2017).Lesskilningur:SkýringarálesskilningiíslenskranemendaíPISA.HelstuniðurstöðurPISA2015(bls.82–89)[Skýrsla].Sóttafhttps://mms.is/sites/mms.is/files/pisa_2015_island.pdf
SigríðurÓlafsdóttir,FreyjaBirgisdóttir,HrafnhildurRagnarsdóttirogSigurgrímurSkúlason.(2016).Íslenskurorðaforðioglesskilningurhjábörnummeðíslenskusemannaðmál:ÁhrifaldurviðkomunatilÍslands.Netla–Veftímaritumuppeldiogmenntun:Sérrit2016–umlæsi.Sóttafhttp://netla.hi.is/serrit/2016/um_laesi/03_16_laesi.pdf
SigurðurKonráðsson.(2000).Orðaforði.ÍHeimirPálsson(ritstjóri),Lestrarbókinokkar,greinasafnumlesturoglæsi(bls.151–170).Reykjavík:Íslenskalestrarfélagið.
Stanovich,K.E.(1986).Mattheweffectsinreading:Someconsequencesofindividualdifferencesintheacquisitionofliteracy.ReadingResearchQuarterly,21,360–406.
SteingerðurÓlafsdóttir.(2017).Smábörnmeðsnjalltækin:Aðgangurbarnannaogviðhorfforeldra.Netla–Veftímaritumuppeldiogmenntun.Sóttafhttp://netla.hi.is/serrit/2017/menntakvika_2017/001.pdf
Sænskafjölmiðlanefndin[Statensmedierad].(2017).Smaungarogmedier2017.Stokkhólmur:Statensmedierad.Sóttafhttps://statensmedierad.se/download/18.30c25b3115c152ee8f82fe95/1495204277588/Småungar%20och%20medier%202017%20tillgänglighetsanpassad.pdf
Tabors,P.O.(2008).Onechildtwolanguages:AguideforearlychildhoodeducatorsofchildrenlearningEnglishasasecondlanguage.Baltimore,MD:PaulH.Brookes.
Umboðsmaðurbarna.(2017).Netnotkun:Upplýsingarumbörnánetinu.Sóttafhttps://barn.is/malaflokkar/netnotkun/
ÞorbjörnBroddason.(2006).Youthandnewmediainthenewmillenium.NordicomReview,27(2),105–118.Sóttafhttps://content.sciendo.com/view/journals/nor/27/2/article-p105.xml
ÞórdísGísladóttir.(2004).Hvaðertvítyngi?Ritið,4(1),143–157.
ÞórdísH.Þórisdóttir.(2012).EnglishencounteredbyIcelandicchildren.IsEnglishbecomingthesecondlanguageofIceland´syouth?ÍBirnaArnbjörnsdóttirogHafdísIngvarsdóttir(ritstjórar),Languagedevelopmentacrossthelifespan.TheimpactofEnglishoneducationandworkinIceland(bls.35–55).Switzerland:SpringerNature.
57
ViðaukiA–Spurningakönnun
Spurningakönnun*Áskilið
1.Hvererkennitalabarnsinsþíns?*
Svarið þitt
2.Hvaðheitirleikskólibarnsinsþíns?*
Svarið þitt
3.Hvertermóðurmálþitt?
Svarið þitt
4.Hvertermóðurmálhinsforeldrisbarnsins(efannaðforeldri)?
Svarið þitt
5.Hversumörgummínútumádagað jafnaðiverbarniðþitt íaðhorfaá
sjónvarpávirkumdögum?
0-15mínútur
16-30mínútur
58
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
6.Hversumargarmínúturafþvítelurþúveraáerlendutungumáli?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
7.Áhvaðatungumáli/tungumálum?
Svarið þitt
8.Hversumörgummínútumað jafnaðiádagverbarniðþitt íaðhorfaá
sjónvarpumhelgar?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
59
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
9.Hversumargarmínúturafþvítelurþúveraáerlendutungumáli?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
10.Áhvaðatungumáli/tungumálum?
Svarið þitt
11.Hversumörgummínútumaðjafnaðiádagverbarniðþitttímasínumí
snjalltækiávirkumdögum?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
60
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundirádag
12.Hversumargarmínúturafþvítelurþúveraáerlendutungumáli?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
13.Áhvaðatungumáli/tungumálum?
Svarið þitt
14.Hversumörgummínútumaðjafnaðiádagverbarniðþitttímasínumí
snjalltækiumhelgar?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
15.Hversumargarmínúturafþvítelurþúveraáerlendutungumáli?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
16.Áhvaðatungumáli/tungumálum?
Svarið þitt
17.Hversumargarmínúturaðjafnaðiádagávirkumdögumlestþúfyrir
barniðþittámóðurmáliþínu?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
62
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
18.Hversumargarmínúturaðjafnaðiádagumhelgarlestþúfyrirbarnið
þittámóðurmáliþínu?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
19.Hversumargarmínúturaðjafnaðiádagávirkumdögumlestþúfyrir
barniðþittáöðrutungumálienmóðurmáliþínu?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
63
Meiraentværklukkustundir
20.Áhvaðatungumáli/tungumálumeflesiðer?
Svarið þitt
21.Hversumargarmínúturaðjafnaðiádagumhelgarlestþúfyrirbarnið
þittáöðrutungumálienmóðurmáliþínu?
0-15mínútur
16-30mínútur
31-45mínútur
46-60mínútur
61-75mínútur
76-90mínútur
91-105mínútur
106-120mínútur
Meiraentværklukkustundir
22.Áhvaðatungumáli/tungumálumeflesiðer?
Svarið þitt
Kærar þakkir
64
ViðaukiÁ–Leyfisbréftilleikskólafulltrúa
Reykjanesbær,27.maí2017
Ágætileikskólafulltrúi
Undirrituð ermeistaranemi áMenntavísindasviði Háskóla Íslands og er að hefja rannsókn
semætlað er að leita svara við spurningunum ,,Að hvaðamiklu leyti verja íslensk börn áfjórðaáritímasínumáöðrutungumálieníslensku?Hvernigtengistþaðíslenskummálþroska
þeirra?”LeiðbeinandiminnerSigríðurÓlafsdóttir,nýdoktorviðHáskólaÍslands.Rannsóknin
mínereigindleg.Þátttakendureruforeldrarbarnasemfædderuárið2013oghafatekiðEFI-2málþroskaskimunarpróf.Meðalannarssemrannsókninnierætlaðaðgefavísbendingarum
er hversu margar mínútur á dag íslensk börn fædd 2013 dvelja við áhorf og hlustun á
sjónvarpogísnjalltækjumáöðrutungumálieníslensku.Þámunégóskaeftirleyfiforeldratilað nálgast niðurstöður barnanna á málþroskaskimunarmatinu EFI-2. Síðan mun ég kanna
hvort tengsl séu ámilli svara í spurningakönnun ogmálþroskaprófsins. Ég vonast eftir að
nægilegamargirtakiþáttsvodragamegimarktækarályktanirfrárannsókninni.
ÉgleitatilþínumleyfitilaðvinnarannsókninaíleikskólumReykjanesbæjar;aðéggetisentforeldrumleyfisbréfogspurningakönnun,en jafnframtaðnálgastniðurstöðurbarnaþeirra
úrEFI-2.Gagnasöfnuneráætluðíjúní2017.
ÉgheftilkynntrannsókninatilPersónuverndarundirnúmerinuS8316/2017.Gætterfyllsta
trúnaðar við úrvinnslu gagna og uppfylltar verða kröfur um meðferð og vörslupersónuupplýsinga samkvæmt lögum. Enginn annar en ég, sem rannsakandi, mun hafa
aðgangaðgögnunum.Ekkiverðurhægtaðrekjaupplýsingartileinstakraleikskóla,foreldra
eðabarna.Frumgögnumogpersónuupplýsingumverðureyttaðrannsóknlokinni.
Égvonaaðverkefniðþykiáhugavertogvelverðitekiðíþessamálaleitan.
Meðfyrirframþökkfyrirstuðninginn,
65
__________________________________
IngibjörgJónsdóttir
M.Ed.nemiínáms-ogkennslufræðum,Hí.
Sími:8625862Netfang:[email protected]
Ég samþykki hér með að leikskólar ________________________________taki þátt í
ofangreindrirannsóknIngibjargarJónsdóttur,meistaranemahjáHáskólaÍslands.
NafnogundirskriftleikskólafulltrúaReykjanesbæjar
_______________________________________________
66
ViðaukiB–Leyfisbréftilleikskólastjóra
Reykjanesbær,27.maí2017
Ágætileikskólastjóri
Undirrituð ermeistaranemi áMenntavísindasviði Háskóla Íslands og er að hefja rannsókn
semætlað er að leita svara við spurningunum ,,Að hvaðamiklu leyti verja íslensk börn áfjórðaáritímasínumáöðrutungumálieníslensku?Hvernigtengistþaðíslenskummálþroska
þeirra?”LeiðbeinandiminnerSigríðurÓlafsdóttir,nýdoktorviðHáskólaÍslands.Rannsóknin
mínereigindleg.Þátttakendureruforeldrarbarnasemfædderuárið2013oghafatekiðEFI-2málþroskaskimunarpróf.Meðalannarssemrannsókninnierætlaðaðgefavísbendingarum
er hversu margar mínútur á dag íslensk börn fædd 2013 dvelja við áhorf og hlustun ásjónvarpogísnjalltækjumáöðrutungumálieníslensku.Þámunégóskaeftirleyfiforeldratil
að nálgast niðurstöður barnanna á málþroskaskimunarmatinu EFI-2. Síðan mun ég kanna
hvort tengsl séu ámilli svara í spurningakönnun ogmálþroskaprófsins. Ég vonast eftir aðnægilegamargirtakiþáttsvodragamegimarktækarályktanirfrárannsókninni.
Ég leita til þín um leyfi til að vinna rannsóknina í leikskólanum þínum; að ég geti sent
foreldrumleyfisbréfogspurningakönnun,en jafnframtaðnálgastniðurstöðurbarnaþeirraúrEFI-2.Gagnasöfnuneráætluðíjúní2017.
ÉgheftilkynntrannsókninatilPersónuverndarundirnúmerinuS8316/2017.Gætterfyllsta
trúnaðar við úrvinnslu gagna og uppfylltar verða kröfur um meðferð og vörslu
persónuupplýsinga samkvæmt lögum. Enginn annar en ég, sem rannsakandi, mun hafaaðgangaðgögnunum.Ekkiverðurhægtaðrekjaupplýsingartileinstakraleikskóla,foreldra
eðabarna.Frumgögnumogpersónuupplýsingumverðureyttaðrannsóknlokinni.
Égvonaaðverkefniðþykiáhugavertogvelverðitekiðíþessamálaleitan.
Íviðhengimáfinnaleyfisbréfogspurningakönnunsemsendverðatilmæðraleikskólabarna.
Efþúhefureinhverjarfrekarispruningar,ekkihikaviðaðhafasamband.
67
Meðfyrirframþökkfyrirstuðninginn,
__________________________________
IngibjörgJónsdóttir
M.Ed.nemiínáms-ogkennslufræðum,Hí.
Sími:8625862Netfang:[email protected]
Ég samþykki hér með að leikskólinn ________________________________taki þátt íofangreindrirannsóknIngibjargarJónsdóttur,meistaranemahjáHáskólaÍslands.
Nafnogundirskriftleikskólastjórans_____________________________________
68
ViðaukiD–Leyfisbréftilforeldra/forráðamanna
Reykjanesbær,27.maí2017
Kæraforeldri/forráðamaður,
Undirrituð ermeistaranemi áMenntavísindasviði Háskóla Íslands og er að hefja rannsókn
semætlaðeraðleitasvaraviðspurningunum:,,Aðhvemikluleytiverjaíslenskbörnáfjórða
ári tíma sínum á öðru tungumáli en íslensku? Hvernig tengist það íslenskum málþroskaþeirra?” Leiðbeinandi minn er Sigríður Ólafsdóttir, nýdoktor við Háskóla Íslands. Þær öru
tæknilegubreytingarsemátthafasérstaðánetmiðlunsíðastliðinárhafahaftíförmeðsér
nýjar áskoranir fyrir börn, fullorðna og samfélagið allt. Tölvur og snjallsímar auðveldasamskipti,bjóðauppámargskonarafþreyinguoggeranotendumkleiftaðaflaupplýsingaóháðstaðog stund.Þóer ljóstaðmunmeiraefnier til áenskuená íslenskusem íslensk
börnnjótagjarnangóðsaf.Þvígeturveriðaðþauöðlistsmámsamanfærniíþvítungumáli.Lítið er þó vitað um hvort tími sem íslensk börn verja á ensku, eða öðru tungumáli, hafijákvæðeðaneikvæðáhrifáíslenskufærniþeirra.
Ég bið þig kæra foreldri/forráðamaður, að taka þátt í stuttri spurningakönnun sem verður
send rafrænt til þín. Einnig óska ég eftir aðgengi að niðurstöðum barnsins þíns á EFI-2málþroskaskimunarprófi. Mikilvægt er að góð þátttaka náist svo draga megi marktækar
ályktanirafrannsókninni.
ÉgheftilkynntrannsókninatilPersónuverndarundirnúmerinuS8316/2017.Gætterfyllsta
trúnaðar við úrvinnslu gagna og uppfylltar verða kröfur um meðferð og vörslu
persónuupplýsinga samkvæmt lögum. Enginn annar en ég, sem rannsakandi, mun hafa
aðgangaðgögnunum.Ekkiverðurhægtaðrekjaupplýsingartileinstakraleikskóla,foreldra
eðabarna.Frumgögnumogpersónuupplýsingumverðureyttað rannsókn lokinni.Égvona
aðverkefniðþykiáhugavertogvelverðitekiðíþessamálaleitan.Endilegahafiðsambandefspurningarvakna.
69
Ef þið samþykkið þátttöku vinsamlegast skilið leyfisbréfi þessu undirrituðu aftur til
leikskólastjórainnan2daga.
Meðfyrirframþökkfyrirstuðningin,
___________________________________
IngibjörgJónsdóttir
M.Ed.nemiínáms-ogkennslufræðum,Hí.
Sími:8625862Netfang:[email protected]
Samþykkifyrirþátttökuírannsókn
Éghefkynntmérupplýsingarumofangreindarannsóknoggerimérgreinfyrirþvíaðéggethaftsambandvið
rannsakandannefspurningarvakna.
Ég samþykki hér með að ég og barnið mitt tökum þátt í ofangreindri rannsókn Ingibjargar Jónsdóttur
meistaranemahjáHáskólaÍslands.
ÉgveitieinnigrannsakandanumleyfitilaðnálgastniðurstöðurbarnsinsmínsáEFI-2
Nafnbarns:___________________________________________________
Nafnogundirskriftforeldris/forráðamanns:_____________________________________________
Símanúmerognetfang:______________________________________________________________