nove mladenovski izme[ani svetovi - pollitecon.com · sednati ~etvorica samouvereni advokati koi go...

1

Nove Mladenovski IZME[ANI SVETOVI

2

MAKEDONIKA l i t e r a

E–mail: [email protected] © Site prava za ova izdanie se za{titeni so zakon. Zabraneto e kopirawe, umno`uvawe i objavuvawe na delovi ili na celoto izdanie vo pe~ateni i elektronski mediumi ili za drug vid javna upotreba ili izvedba bez soglasnost na izdava~ot ili na avtorot.

3

NNoovvee MMllaaddeennoovvsskkii

IIZZMMEE[[AANNII SSVVEETTOOVVII

MAKEDONIKA l i t e r a

Skopje, 2011

4

Namesto bele{ka za avtorot

Znam od koja sum. Mi ka`ala taa i od koga sum. Znam od kade sum. Znam i kade sum. Ne znam zo{to sum. Ne znam zo{to sme bile. Ne znam zo{to }e prodol`ime da bideme toa {to sme.

Avtorot, Melburn 2008

5

1. Prikazna za staromodnite humanoidi

Edna mala softverska kompanija locirana neka-

de vo Ju`na Aporve na planetata Ajmez pobarala dozvola da registrira dve imiwa (Trade Marks1) na roboti – humanoidi MnTM i MaTM. Nadle`nata plane-tarna institucija za registracii, otkako po detalna proverka niz globalnata kompjuterska baza na poda-toci, ne gi pronajde kratenkite Mn i Ma, ja odobri registracijata. Taka, Kompanijata stekna ekskluziv-no pravo na koristewe na ovie dva termina koi sta-naa Mn® i Ma® – registrirani.

Vrabotenite vo Kompanijata bea sre}ni so regis-triranite trgovski marki. „Ete, iako sme mala kompa-nija, sepak i nie imame ne{to da mu ponudime na sve-tot“ – si velea tie. Po dobivaweto na registracijata, nekolkumina iskusni in`eneri seriozno se zafatija so rabota. Imaa `elba da napravat najdobri humanoidi na planetata. So meseci sobiraa literatura, ~itaa, plani-raa, presmetuvaa, dizajniraa, crtaa... Laboratorijata ja napolnija so najsovremeni elektronski delovi i so najbrzi kompjuteri.

1 Trade mark is a useful tool in the world of marketing to distinguish your goods and services from those of others. It can indicate to the purchaser who the manufacturer is or the quality of the goods, for instance, Levi Strauss jeans.

6

Kako {to odminuva{e vremeto na menaxmentot s# pove}e mu stanuva{e jasno deka Kompanijata nema nitu razvojni kapaciteti nitu dovolno pari za takov ambi-ciozen proekt. Delovite bea skapi, rabota ima{e pre-mnogu, zada~ite bea sloèni, a vremeto kako da leta{e.

Poleka, poleka, molkum, proektot be{e staven vo miruvawe. I pokraj toa, vrabotenite ostanaa gordi na dvete registrirani imiwa, a inènerite preku nedovr-{eniot proekt mnogu nau~ija za robotite. Po podolgo analizirawe i planirawe, razvojnata strategija na Kompanijata kone~no be{e usoglasena. Kompanijata }e se specijalizira za razvoj na Neuro Control Software, a podocna, koga }e ima dovolno finansiski sredstva, }e prodolì so ravojot na dvata tipa registrirani roboti.

Po nekoe vreme, proektot be{e skoro zaboraven, koga na reginalniot pazar se slu~ija ekonomski nesta-bilnosti. Silnata ekonomska recesija predizvika pad na proizvodstvoto na celata planeta. Mnogu podzabo-raveni i zastareni proizvodi po~naa da isplivuvaat na globalniot pazar. Na pazarot, vo neposredna blizina na Kompanijata, odnekade se pojavija nekolku milioni zastareni roboti – humanoidi koi, na op{to iznenadu-vawe, go imaa istoto ime Mn i priznavaa robot Ma kako eden vid majka.

Site se iznenadija koga vo Kompanijata se ra{iri vesta za starite roboti. Se pra{uvaa kako moè nekoj da si dozvoli da gi upotrebuva terminite Ma i Mn koga samo Kompanijata go ima ekskluzivnoto pravo na toa. Inènerite bea posebno za~udeni. Tie dobro znaeja kolku e te{ko da se dizajnira robot duri i so najsovre-

7

mena tehnologija, a ete, se pokaà deka sli~ni roboti – humanoidi postoele u{te mnogu porano. Nivnoto izne-naduvawe be{e u{te pogolemo koga uspeaja da sretnat nekolku od niv i da gi analiziraat odblisku. Se pokaà deka starite modeli Mn roboti funkcioniraat dosta dobro. Duri i na neobjasniv na~in se samoodrùvaat vo ispravna sostojba. Vo izvr{nata memorija robotite imaa nevoobi~aeno stara (anti~ka) verzija na Neuro Control Software ~ij izvoren kompjuterski kod bil odamna izguben. [ifrata za vleguvawe vo servisen i Set Up kod nikoj ne ja znae{e. Robotite – humanoidi vo memorijata go imaa samo kodiraniot izvr{en (‘Mcdn.exe’) fajl. Ne postoe{e nikakva interferencija (cross talking) pomegu softverot na Mn humanoidite so najnovite softverski paketi, so koi bea opremeni modernite roboti. So drugi zborovi, tie bea bezopasni, prijatelski nastroeni humanoidi.

Pojavuvaweto na Mn robotite – humanoidi prediz-vika zbunetost na planetarniot pazar. Malata kompa-nija, kako nositel na registriranite termini Mn® i Ma®, voop{to ne pomisluva{e da se otkaè od eksklu-zivnosta vrz niv. Seriozno po~na da se razmisluva za prezemawe konkretni merki za za{tita na priznaenata ekskluzivnost. Vo igra bea dve opcii za dejstvuvawe – hardverska i softverska.

Hardverskata (radikalna) opcija predviduva{e uni{tuvawe na site stari humanoidi – roboti so imeto Mn ili pak nivno prisilno povlekuvawe od globalniot pazar i reciklirawe.

Softverskata opcija (ja smetaa za malku pohuma-na) dava{e pove}e mo`nosti. Na primer:

8

– Da bidat fateni site Mn humaniodi i da im se zameni memoriskiot ~ip so ~ip {to go sodr`i najno-viot kompaniski Neuro Softver, a potoa da bidat priznaeni (prepoznaeni) kako da se napraveni vo Kompanijata pod za{titenoto ime Mn®.

– Da se podmitat nekoi od niv so cel dobrovolno da si go smenat memoriskiot ~ip, za potoa tie da gi nagovorat ostanatite da go napravat istoto.

– Da se isprati javen povik do site Mn humanoi-di dobrovolno da go prifatat najnoviot softver {to im go nude{e Kompanijata.

Kompanijata nude{e Neuro Control Robotic Software, {to navistina be{e posleden zbor na poleto na progra-miraweto. Be{e pi{uvan za nanotehnolo{kata era koja nadoa|a{e, opremen so bez`i~en internet, Profi Bus protokol, specijalni funkcii za dale~inska kontrola, Vista operativen sistem i brojni drugi interesni funkcii. Vo Kompanijata posebno bea gordi na najno-vata prerabotena elektronska verzija od regionalnata istorija. Spored misleweto na softverskiot tim, takov integralen softverski paket bi trebalo da bide son za koj bilo robot – humanoid na planetata.

Zastarenite Mn humanoidi bea koncentrirani glavno vo bliskiot region na sedi{teto na Kompani-jata, a vo pomal broj bea rasprskani niz celata planeta. Be{e o~igledno deka opcijata za fa}awe na site Mn i nivno reciklirawe’ tehni~ki e neizvodlivo. Zatoa, Kompanijata se odlu~i za primena na poblagi merki.

Po~na so dobro osmislen javen povik plasiran preku Internet, preku site globalni vesnici, preku najpoznatite filmski ku}i, preku globalnite isto-

9

riski spisanija i preku globalnata televizija. Poraka-ta glase{e: „Se povikuvaat site neregistrirani Mn roboti – humanoidi da se prijavat vo Kompanijata za promena na sistemskiot ~ip ili pak da ja prijavat adre-sata na koja Kompanijata }e go isprati noviot ~ip. Zamenata na ~ipot e ednostavna po principot plug and play. Duri, vie Mn humanoidi moè samite eden na drug da si go smenite stariot ~ip. Beneficiite i nagradite {to vi sleduvaat detalno se opi{ani vo noviot ~ip.“

Roboti kako roboti, ne iskaàa nikakov interes kon ponudata od Kompanijata. Tie prodolùvaa da si funkcioniraat na stariot na~in.

Vo Kompanijata po~na da zavladuva golema zagri-ènost. Be{e jasno deka nema da bide lesno da se izleze na kraj so neposlu{nite humanoidi. Nabrgu be{e odlu~eno vo porakata da se dodade ponuda za besplatni novi rezervni delovi za sekoj robot {to }e se prijavi za registrirawe. Za novite delovi Kompanijata podgot-vi ubavi kratki bro{uri vo koi se naglasuva{e deka novite delovi se podobri od originalnite so koi bea opremeni robotite.

Globalnoto trgovsko telo (GTT) ovoj unikaten slu~aj go tretira{e kako lokalen trgovski problem. Vo Kompanijata zavladea nemo} i razo~aruvawe. Edinstve-niot izlez be{e da se pobara pomo{ od Globalnoto trgovsko telo, iako toa ne se zanimava{e so problemi od lokalnata trgovija. Vo oficijalnoto barawe Kompa-nijata gi obrazloì svoite motivi za zadolìtelno registrirawe na Mn robotite – humanoidi. Od GTT se bara{e prekinuvawe na snabduvaweto so gorivo i surovini za proizvodstvo na rezervni delovi na terito-

10

rijata niz koja bea rasprostraneti neregistriranite Mn. Vo upravniot odbor na Kompanijata se veruva{e deka, ako im se ote`ni reprodukcijata, humanoidite }e sfatat deka nemaat idnina i }e prifatat eden vid nadvore{no upravuvawe.

Vo me|uvreme, nezavisna programerska grupa od Kompanijata, vo ramkite na GTT, bi podgotvila progra-mi za avtomatsko dodeluvawe novo ime za sekoj robot poedine~no. Istoto telo bi vr{elo nadgleduvawe na zamenata na starite ~ipovi so novi proizvedeni vo Kompanijata so nasniman kompaniski Neuro Software.

Problemot so robotite samiot po sebe po~na da predizvikuva nestabilnost duri i na svetskiot pazar. Kompanijata s# pove}e insistira{e na pomo{ od GTT. Iako prili~no somnitelno gledaa na povodite na Kompanijata, lu|eto {to ja vodea svetskata trgovija, sepak, se soglasija za prezemawe radikalni merki – organizirano nasilno reprogramirawe. Isklu~uvajki gi specijaliziranite trgovski i pravni `urnali, glo-balnata javnost poka`a mnogu malo interesirawe za ovoj neobi~en spor. Obi~nite lu|e ne znaeja ni{to za zakonite za registrirawe na trgovski marki.

Vo Kompanijata zabrzano se pravea poslednite teh-ni~ki podgotovki i zavr{no testirawe na noviot soft-ver. Se ~ine{e deka sudbinata na Mn humanoidite e zape~atena.

Prikaznata za neposlu{nite Mn i nivnata Ma ovde i }e zavr{e{e ako Seop{tiot Tvorec nema{e svoi planovi. Su{testvata {to toj gi ima{e kreirano, nare-~eni lu|e, od generacija na generacija go gubea ~uvstvo-to za pravda, za realnost i za poredok. Si razmisluva{e

11

Toj na koj na~in da gi zapre tie retrogradni procesi – kako da gi natera tie samite da se svestat za pogre{-niot pat? I si re~e: „Ke gi napravam Mn robotite lu|e i }e ostavam vrz niv ostanatite da gi primenuvaat svoite nepravdini. Koga }e se istro{at nepravdite ~ove~nosta pak }e prevladee na planetata Ajmez.“

I taka napravi Toj. Gi stori site Mn roboti lu|e i im dodeli tatkovina koja ja nare~e MK.

Vo toj moment, nekoga{ bezna~ajnata softverska kompanija ve}e be{e izrasnata vo respektiran ‘igra~’ na globalniot pazar za informati~ka tehnologija. Paralelno so tradicionalno silniot softverski tim za Neuro Control Softvare, na golemo funkcionira{e u{te posilen tim za genetsko istra`uvawe. Nekoi od najdob-rite iksporve geneti~ari rabotea na perspektivni proekti od oblasta na genetskiot in`enering – progra-mirano neguvawe na ~ove~ki organi vo Kompanijata po dogovor za delo za golemi pari.

Vo oddelenieto za primeneta elektronika vidlivo rastea ambiciite za restartirawe na proektot za proizvodstvo na humanoidi pod registriranite imiwa. Nikoj vo Kompanijata ne be{e vo dilema. Globalnite zakoni za za{titeni imiwa na proizvodite vo ovoj slu~aj mora{e da se primenat i vrz Mn lu|eto. Nivnoto ime Mn i nivnata tatkovina Ma se vo kolizija so kompaniskite Mn® i Ma®.

I taka, prikaznata za zastarenite neposlu{ni roboti – humanoidi prerasna vo prikazana za lu|eto Mn od zemjata Ma. Predmetot (sporot) so Kompanijata od Globalnoto trgovsko telo be{e prefrlen vo Globalno-

12

to sobranie. Poradi svoeto ime, Mn lu|eto stanaa glo-balen politi~ki problem. Nekoga{ nezainteresira-nite roboti humanoidi sega stanaa svesni i ispla{eni za svojata ~ove~ka sudbina {to im ja odredi Tvorecot.

Vo narednite nekolku godini softverskata kompa-nija prodolì so zabrzano eskalirawe na problemot so Mn lu|eto. Ne àlej}i ni pari ni kapaciteti, poleka no sigurno ja turka{e svojata „vistina“ pred planetar-nata javnost. Globalnoto sobranie ne moè{e pove}e da go ignorira problemot. Taka dojde do

13

2. Golemata pretstava

Vo golemoto i moderno televizisko studio, so 140

izbrani pretstavnici od site dràvi na planetata Ajmez, s# be{e podgotveno za po~etok na najpopularna-ta TV-emisija „Posledna presuda“. Vo sredinata be{e postavena golema trkalezna masa. Pokraj masata bea sednati ~etvorica samouvereni advokati koi go pret-stavuvaa ™Nositelot. Nikoj od niv dosega nema{e izgu-beno nitu eden sudski proces. Pred sekogo ima{e po eden kup uredno naredeni dokumenti. Od sprotivnata strana na masata sede{e star, belokos Mn pretstavnik na zemjata Ma. Voditelkata na emisijata se obiduva{e da ja skrie svojata zagriènost zaradi prenosot vo ìvo. Vo studioto ne be{e istiot gospodin Mn so kogo se sretnaa pred eden mesec i gi dogovorija detalite za odvivaweto na emisijata, tuku nekoj nepoznat ~ovek.

Zbor dobija prvo advokatite {to ja zastapuvaa Kompanijata. Nekolku ~asa pred Globalnoto sobranie i pred TV-gleda~ite tie go prezentiraa stavot na Kompa-nijata vo vrska so sporot. Po zavr{uvaweto na samouve-renite izlagawa na advokatite, ima{e samo nekolku bledi, kusi diskusii od ~lenovite na Globalnoto sobra-nie. Na krajot zbor mu be{e daden na stariot gospodin Mn da kaè ne{to vo odbrana na imeto Ma.

Gospodinot Mn ima{e te{kotii so sledeweto na oficijalniot prevod na izlagaweto. Na samiot po~etok na pretstavata, koga gi stavi slu{alkite na glavata,

14

zabeleà deka prevodot e na eden od jazicite od sosed-nite dràvi. Toj jazik ne go razbira{e dovolno za eden vakov nastan. Simultaniot prevod od izlagaweto na advokatite, prepoln so stru~ni zborovi, mu be{e potpolno nerazbirliv.

Prisutnite vo studioto se pra{uvaa {to li }e kaè stariot gospodin Mn. Na site im be{e jasno deka toj se na{ol vo pogre{no vreme i na pogre{no mesto. Me|utoa, emisijata mora{e da odi. Gospodinot Mn i ne kaà mnogu. Vsu{nost prozbore samo nekolku zbora koi na prisutnite im bea prevedeni kako „bez komentar“.

Odgovornite vo TV-reìjata bea zagrièni za emi-sijata. ûvstvuvaa deka nema s# da se odviva spored planot i deka so toa }e opadne popularnosta na emisi-jata. S# be{e vo racete na belokosiot Mn koj ne poka-ùva{e znaci na voznemirenost.

Reìserot povtorno pu{ti edna od skapo plateni-te reklami za efikasna sovremena dieta.

Po reklamata kamerite vo studioto bea fokusira-ni vrz voditelkata. S# be{e podgotveno za objavuvawe na finalnata istoriska presuda za ovoj neobi~en spor. Taa poleka go otvori plikot {to go drè{e vo racete. Vo studioto vladee{e napnato is~ekuvawe. Na par~eto hartija be{e ispi{ana presudata za ovoj „seriozen svetski politi~ki problem“. Presudata be{e finalna, bez pravo na àlba.

Kone~no – voditelkata pro~ita: „Dobrovolno preimenuvawe na site Mn vo Mn® i na

Ma vo Ma® ili site Mn od ovoj moment stanuvaat bezi-meni, a nivnata dràva Ma se proglasuva za nepostojna“.

15

– ‘Gospodine Mn’ – mu se obrati voditelkata – ‘ova e golem moment za vas li~no i za site drugi Mn. Svetot ja is~ekuva va{ata odluka. Nie veruvame deka }e ja napu{tite ova sve~ena sala kako sre}en ~ovek. Svetot }e ve zapameti kako prv Mn {to stanal Mn® . Ve molime razmislete kratko i kaète ni ja va{ata odluka.

Crvenite ssvetilki na kamerite pak se isklu~ija. Namesto slika od studioto, televiziskite gleda~i vo toj moment imaa retka mo`nost da ja vidat vnatre{nos-ta na najekskluzivniot restoran na vrvot na Golemata zgrada, vo koj ve}e be{e perfektno postaven sve~eniot ru~ek za ~lenovite na Globalnoto sobranie. Tradicija e va`nite odluki {to se doneseni vo Sobranieto da se odbeleùvaat vo toj ekskluziven restoran.

TV-prilogot od restoranot trae{e kratko vreme. Slikata vo ìvo od studioto povtorno se pojavi na TV-ekranite. Prisutnite delegati strplivo ja ~ekaa odlu-kata na belokosiot gospodin Mn. Toj o~ekuva{e povik od voditelkata za da izleze na govornicata i da go pro-~ita odgovorot koj mu be{e daden u{te na aerodromot. Na dnoto od televiziskite ekrani be{e vmetnat tekst poraka za oblog od 1.000 $ na eden od dvata odgovorai: „dobrovolno preimenuvawe“ ili „obezimenuvawe“.

Po povikot od voditelkata, gospodinot Mn stana od stolot i po~na da prebaruva po xebovite. Go bara{e pismoto – odgovor za da go pro~ita. Po podolgo pretu-rawe, go izvadi od vnatre{niot xeb na paltoto. Site kameri vo studioto bea svrteni kon nego. Vo toj moment reìserot go drè{e prstot nad kop~eto „play 1“ za pu{tawe na ve}e podgotveniot simultan prevod vo

16

programata. Preveduva~ot zad debeloto staklo so o~i mu signalizira{e na reìserot deka e podgotven.

Gospodinot Mn poleka go odvitka pismoto. Names-to da pojde kon govornicata, so pogledot zakovan za listot hartija, mirno se spu{ti vo stolot. Go ostavi listot malku ponastrana, {irum otvoren. Ja spu{ti glavata me|u dlankite so laktite potpren na masata. Onaka, so podzatskrieno lice me|u dlankite, so pogled zarien dolu, vo povr{inata na sivo oboenata masa, izgleda{e kako tragi~en junak od teatarska pretstava. Vo studioto zavladea potpolno nepriroden molk na-bien so napnatost, a stariot sedi, kako da e sosema otsuten.

Scenata so stariot, prikaàn vo prv plan, na TV-ekranite na vpe~atliv na~in ja otslikuva{e serioz-nosta na momentot vo koj se najde toj.

Namesto zamrznatata slika, reìserot ja pu{ti vo eterot slikata od kamerata fokusirana vrz sodrìnata na pismoto. Kamermanot poleka go zumira{e nerazbir-liviot tekst, a potoa se prefrli na originalot. Jasno se gleda{e – so debeli bukvi napi{anoto ‘self relabing…

Stariot gi trgna dlankite i ja ispravi glavata. Reìserot vozdivna so dlaboko olesnuvawe samo so edno ‘oh, i vreme be{e…’ Stariot pak se pojavi vo prv plan na ekranite. Po nekolku miga se zagleda vo ra~-niot ~asovnik. Dodeka site o~ekuvaa da ja pruì rakata kon listot hartija, toj stana i poleka, mirno i dostoin-stveno se upati kon izlezot od ogromnata sala…

Reìserot toj den ama voop{to nema{e sre}a. Voditelkata vxa{eno go gleda{e kako izleguva. Vo

reìjata zavladea panika. O~igledno ne{to ne be{e vo

17

red so planiranoto scenario. Re`iserot nervozno go stisna kop~eto „reklami“ i na TV-ekranite povtorno se pojavi reklamata za slabeewe… Po zavr{uvaweto na reklamata, na ekranite {irum svetot slede{e porakata „Prenosot se prekinuva. …Kraj…“

Vozdr`uvaweto na gospodinot Mn da se izjasni vo vrska so postavenoto pra{awe, prisutnite ~lenovi na Globalnoto sobranie go protolkuvaa kako neprifa}a-we na ‘dobrovolnoto preimenuvawe’.

Na gleda~ite {irum planetata izborot na beloko-siot Mn im be{e pove}e od o~igleden – ni{to od dobrovolnoto preimenuvawe. Vo golemata sala ~leno-vite na Globalnoto sobranie nemaa izbor. Moraa da gi aktiviraat merkite za nametnato ‘obezimenuvawe’ – ne{to {to prvpat se voveduva na Planetata od vospos-tavuvaweto na Globalnoto sobranie pa navamu.

18

3. Sredbata na dedo Filip so vnukot Nekolku ~asovi podocna, deùrniot operator vo

Centarot na nabquduva~kiot sistem na najgolemiot svetski aerodrom se iznenadi koga na eden od ekranite go prepozna belokosiot Mn. Dedoto od TV-ekranite be{e sednat vo ~ekalnata za treta klasa i ne{to razgo-vara{e so edno mom~e na okolu 25-godi{na vozrast.

„ûden li starec!“ – si prozbore operatorot pove}e za sebe – „namesto da e sega na nezaboraven ru~ek so svetskata politi~ka elita, toj sedi vo ovaa valkana ~ekalna“. Dodeka si komentira{e samiot za sebe, na golemata elektronska tabla pred nego ja bara{e ~ekalnata. Otkako ja locira prostorijata, ja fiksira kamerata vo pravec na dedoto i go pritisna kop~eto „RECC2“. Se podnamesti vo udobniot stol i prodolì da si go pie kafeto.

Vo skromnata ~ekalna razgovorot me|u belokosiot Mn i mladoto mom~e se odviva{e spontano i nevrzano.

– Dedo, kako se snajde od aerodromot do golemata zgrada? Ti ne go znae{ ovde{niot jazik, neli?

– Ne go znam vnu~ko, a i od kade bi go znael? Imam samo ~etiri godini osnovno u~ili{te i toa zavr{eni na jazikot na poslednite vladeteli vo Ma. Podocna odvaj nau~iv po malku da go ~itam i pi{uvam na{iot Ma jazik. Koga sleta avionot, ne znaev kade da odam. Mi

2 RECCORDING – snimawe.

19

prijde eden doteran gospodin i po~na da mi zboruva ne{to na ovde{niot jazik, ama jas ne go razbrav. Nekol-ku pati spomna Ma. Mi dade znak da pojdam so nego. Nadvor ~eka{e ubava golema limuzina. Voza~ot be{e vo crn kostum, so o~ila. Pred i zad limuzinata ima{e policiski avtomobili so zapaleni sini svetla. Si pomisliv ’Filip, Filip, izgleda si zgre{il ne{to. ]e te progolta ovoj golem svet u{te nevlezen vo nego…’

Mi olesna koga slu{nav deka voza~ot zboruva po malku ’na{ki’. Mi re~e da ne se pla{am oti bilo s# vo red.

Iako ne be{e siguren deka vnukot dovolno go razbira, toj prodolì da kaùva, nebare si zboruva{e za sebe.

– Se iznenadile so mene. Tie go o~ekuvale Jovan, a ne nekoj si nepoznat starec. Po patot mi dadoa edno kuso pismence, gornata polovina napi{ana na ovde{-niot jazik, a dolnata na ‘na{ki’. Napi{anoto mi be{e prili~no nerazbirlivo; uspeav da razberam samo malku.

Podocna, ne dolgo po moeto vleguvawe vo golemata sala, àgorot prestana. Crvenite svetilki na kamerite po~naa da svetkaat. Naedna{ site stanaa seriozni. Taka po~na pretstavata… Ostanatoto sigurno go vide na televizija.

– Pa i ne vidov mnogu, dedo. U~ev ne{to, a televi-zorot mi rabote{e bez ton. Odvreme-navreme }e frlev pogled na ekranot, ama si mislev deka e nekoj film ili nekoj kviz. Mama malku zadocni od rabota. Vleze vo mojata soba za, po obi~aj, da me pra{a dali sum ve~eral. Odedna{, go zalepi pogledot za ekranot. „Kris, pa ovoj ~ovek e celiot tatko ti. Pu{ti ton, te molam...“. I go

20

dadov dale~inskoto bez da obratam vnimanie na licata na ekranot. Po nekolku minuti mama re~e: „Kris, pa ova e dedo ti od Ma! [to li bara toj na ovde{nata tele-vizija?“

Toa se slu~uva{e vo momentot koga voditelkata go otvora{e pismoto. Jas s# u{te bev ubeden deka majka mi ne e vo pravo i deka se raboti za nekoj kviz.

Podocna uspeavme, preku studioto i preku aero-dromskata informativna slu`ba, da doznaeme za tvojot let nazad vo Ma. Nema{e vreme za da go izvestime tato, a na mama & be{e nezgodno da dojde. Taa nikoga{ ne te sretnala. I taka, jas sednav vo avtomobilot i po nekol-ku ~asovi vozewe stasav ovde.

Navistina dedo, a zo{to tokmu tebe te ispratija – vaka iznemo{ten, star i o~igledno nedorasnat za taa rabota? Mama i tato nikoga{ ne spomnale deka si vo tamo{nata politika.

– Ama kakva politika, sinko! Ima edno u~eno mom-~e od na{eto selo koe dobro se snajde vo na{iot glaven grad. V selo velat deka e va`na i razumna li~nost (VIP3). Tatko ti sigurno go pomni. Toa e Jovan, sirakot {to nie go izrasnavme. Toj bil izbran da dopatuva ovde. Velat deka nekolku pati ve}e bil ovde na pregovori so nekoi lu|e od Globalnoto sobranie. Patot go otka`al vo posledniot moment. To~no pred dva dena, pratenikot od sosednoto selo dojde so dvajca policajci so xip vo seloto i mi re~e deka itno mora da zaminam. Patem, vo Icradavak mi kupija nov kostum. Ottamu me odnesoa pravo na avion. Mi rekoa deka sum izbran od vladata da

3 Very Important Person.

21

odam na pat, da ja branam tatkovinata, a ostanatoto }e mi bide objasneto koga ke stasam ovde.

Koga stasav ovde vo golemata limuzina i go vidov napi{anoto, mi stana jasno zo{to na{iot Jovan se otkaàl od patot. Znae{, sinko, kaj nas nema nekoj {to ne saka da ja vidi ovaa golema, bogata i silna zemja. Velat deka mnogu se zazela za nas vo sporot. Jas sum gord {to ti ja ima{ za svoja tatkovina. Na{iot Jovan se otkaàl od doa|aweto ovde samo od sram. Teìnata na du{ata {to bi ja nosel po siot ovoj cirkus, za nego bi bila pregolema, a negovata politi~ka kariera zavr{ena.

– Pa, dedo, zar tebe ne ti e te{ko sega? Od koj bilo racionalen ~ovek dobrovolnoto ‘preimenuvawe’ }e be{e izbrano kako pomalo od dvete ponudeni zla. Ti dedo izgleda ne razbira{ {to }e se slu~i so vas vo Stariot Kraj po ova. Niedna odluka od Globalnoto sobranie dosega ne ostanala nesprovedena. Zar e vredno imeto za tolku neseriozno da se odnesuvate kon sebesi? Pa toa ne e od Gospod dadeno?

– E, sinko, nikoj od nas vo Ma ne znae nitu od koga sme, nitu od kade sme. Tvojot pradedo vele{e deka sme tamu otsekoga{. Vo Knigata na Sevkupniot Tvorec imeto ni e spomnato mnogupati. Imeto ni e du{ata. Imeto ni e smislata na postoeweto. Pa duri i tvoeto ime. Nie znaeme deka si krsten kako Riste. Znae{ li od kade poteknuva toa?

– Ne dedo, ne znam, ama ovde na nikoj toa ne mu e va`no.

– Roden si na sedmi januari – na denot koga se rodil Sinot na Tvorecot. Tvorecot go ispratil svojot edin-stven Sin na planetata da im pomogne na lu|eto, da gi

22

vrazumi. Ama ~ekaj, ti spomna nekoe drugo ime pred malku, zar ne?

– Kris, dedo. Toa e istoto ime kaàno na ovde{-niot jazik.

– Ubavo, Kris, ama jas }e te vikam Riste. Polesno mi e da go izgovaram. A kako se majka ti i tatko ti? Zar ne sakaa da dojdat da me vidat?

– Dedo, mora da ti otkrijam edna ta`na vistina {to od tebe se krie poslednive nekolku godini. Tie se razvedeni.

– Kako, bre sinko! Vo na{eto po{iroko semejstvo ne se pameti deka nekoj se razvel. [to im stanalo?

– Dodeka nemavme pari, ìveevme skromno i s# be{e ubavo. Mama u{te u~e{e, a tato ima{e povremena rabota. Na mama po malku i be{e krivo {to rano se omaìla, ama nema{e nekoi posebni problemi so studiraweto. Vo tekot na nejzinoto studirawe najmnogu vreme pominuvav so tato. Taa nikoga{ nema{e dovolno vreme za mene. Podocna, koga mama dobi dobro platena rabota, se pojavija problemi me|u niv. Tato nikako ne moè{e da se pomiri da ìvee „vo nejzinata senka“ – kako {to vele{e toj. Taa ima{e rabota, go razbira{e na{iot svet ovde i mnogu mi pomaga{e, a tato so vreme stanuva{e s# pove}e i pove}e qubomoren. Po~na da pie. Edno utro si zamina od doma i pove}e ne se vrati. Sega go posetuvam ponekoga{. @al mi e za nego, za{to ìvee kako da ima kamen na du{ata.

– E Riste, tatko ti e mojot najmal sin. Kako mom~e be{e silen i gord, ama pusto, ne mu se u~e{e. Na prekar v selo go vikaa Silata. Samo skita{e po planinata, nebare bara{e ne{to. Eden den go snema. Bevme mnogu

23

ispla{eni. Mislevme deka me~kite go izele. Po nekol-ku meseci ni stasa pismo vo koe ni se pofali deka stasal vo Akirema i deka e dobar. Ottoga{ ni se javuva-{e odvreme-navreme. Podolgo vreme se pra{uvav kako li ja na{ol majka ti ovde. Podocna razbravme deka e na{inka i deka nejzinite roditeli poteknuvaat od sosednoto selo zad granicata, {to neodamna ni ja posta-vija. Tie ne se lo{a familija.

– Riste, a tebe koj te nau~i da zboruva{ na{ki? – Malku tato, malku mama, a najmnogu dedo Sotir.

Za àl, toj po~ina pred nekolku godini. Iako mama e rodena ovde, starokrajski taa zboruva mnogu dobro. Jas ne sakav da tro{am mnogu vreme za da nau~am da pi{u-vam, ama so zboruvaweto ispa|am nekako na kraj.

– Dedo ti Sotir? Zatoa malku ti se pome{ani dijalektite. A {to u~ili{te u~i{? Vujko ti od na{iot glaven grad veli deka ste razmenile preku kompjuter pisma i deka si u~el ne{to va`no.

– Jas dedo zavr{iv JUNI. – A {to e toa JUNI ? – Pa, kako {to veli mama..., fakultet, dedo,

fakultet. – Pa zo{to ne po~ne{ da raboti{? Vreme ti e i da

se èni{. – Ne dedo, }e u~am u{te nekoe vreme, a za ènewe

ima vreme. – Kako, }e u~i{? Pa koj te pla}a ako ne raboti{?

Vo stariot kraj se zboruva deka ovde u~eweto e mnogu skapo…

– Imam, dedo, Fulbrajtova stipendija. – A koj e toj Fulbrajt? Na{inec li e?

24

– Ama, ne dedo. Kako da ti kaàm… Dràvata mi pla}a…

Na dedo Filip mu gode{e posledniot odgovor. Be{e gord na vnukot koj go pla}a najmo}nata dràva vo svetot ‘samo za da u~i‘.

– Toga{, mora de e ne{to mnogu va`no toa {to go u~i{?

– Vsu{nost, i ne u~am. Rabotam. Poto~no, pi{uvam doktorska disertacija.

– Bravo, bravo Riste! Ti }e bide{ prviot lekar od na{ata loza.

– Ne lekar, dedo, tuku doktor na nauki. – Sinko, jas ni{to ne te razbiram. – Pi{uvam disertacija za retkite kristali. Toa se

eden vid kamewa {to zemjata qubomorno gi krie na odredeni mesta. Sakam da znam s# za niv. Tato me zaspiva{e so prikazni od stariot kraj, {to ti i baba Evdokija ste mu gi raskaùvale koga bil mal. U{te ja pomnam prikaznata za crvenite kamen~iwa skrieni vo dlabo~inata na zemjata, koi, koga }e se iznesat na sonce, po~nuvaat da svetat kako mali sonca. Prikaznata za nevidlivite vojnici na golemiot voda~ i kral, koi pod malite sonca mar{irale kako roboti, isto taka ja pametam. êkaj, dedo! Tato mi kaùva{e deka si ~uval nekoj star, skoro raspadnat {tit, skrien na tavanot. U{te li go iznesuva{ pred crkvi~eto za Veligden? Tato vele{e deka selanite te smetale za malku ~uden.

– Jas sum odbran da bidam ~uden, vnu~ko. Ozboruva-weto ne mi pre~i ni najmalku. Za dva dena e Veligden. Jas imam sega skoro 80 godini. Otkako tvojot pradedo mi go podari toj star {tit, eve ve}e 60 godini ne sum

25

propu{til ni eden Veligden, a da ne go odnesam vo crkvi~eto. Lu|eto go po~ituvaat toa i sekoga{ mi ostavaat dve prazni stol~iwa vo prviot red pred Olta-rot. Edno za mene, edno za {titot. Ako zadutre ne bidam tamu, }e se ~udat. ]e mislat deka sum umrel. Koga pogled-nav vo ~asovnikot pred site tie lu|e vo golemata sala, se ispla{iv deka avionot }e zamine i deka nema da stasam nazad za vo crkvi~eto. Eh, koga i ti bi bil so mene, zadutre, da sedne{ od mojata desna strana i da go stavi{ {titot pred sebe. Toga{ i da umram nema da àlam. Toa bi bila najubavata smrt za mene. Imam i drugi vnuci, ama vo ovoj moment najmnogu sum gord so tebe.

Golema solza se strkala niz zbr~kanoto lice na dedo Filip, no Kris ne go zabeleà toa.

– Ajde, dedo i ovde starite lu|e ~esto zboruvaat za umirawe. Mene ne mi izgleda{ deka si tolku lo{ so zdravjeto. Tato pove}e me zagriùva. Vo posledno vreme se odnesuva po malku ~udno. Koga }e se napie, po~nuva da zboruva za nekoj skrien, prastar, napu{ten rudnik. Zboruva za nekoi tesni tuneli, ~ove~ki koski, za nekoi òlti kamewa. Ponekoga{ po~nuva da bega i da se tete-ravi, onaka pijan, celo vreme vika: „Babooo…, babooo, me otepaa!“. @al mi e {to ne moàm da mu pomognam. Kako da se povle~e vo nekoj svoj vnatre{en svet. Dokto-rite velat deka toa mu e od alkoholot. Znae{, dedo, mnogu bi sakal da go vidam rodniot kraj na tatko mi. Vo knigite pi{uva deka vo Ma karpite geolo{ki se mnogu stari. Tamu mora da ima mnogu va`ni prirodni elementi.

– Pa ajde, sedni so mene vo avion. Tamu }e ti pokaàm mnogu raboti {to gi nema vo knigite. Po pat i

26

}e mi pomogne{. Patuvaweto trae skoro dva dena. Nemam so kogo muabet da si pravam.

– Toa ne e ba{ taka ednostavno, dedo. Moram da ja zavr{am disertacijata. Podnesov molba za rabota vo edna va`na dràvna institucija, pa se nadevam deka }e ja dobijam. A, po ona {to go vidov na TV, ne veruvam deka voop{to }e bide mo`no da se patuva vo Ma. Najve-rojatno, Ma }e bide izbri{ana od site GPS karti. I kojznae {to u{te ne. No, vreme e za potvrduvawe na rezervacijata. Daj mi gi paso{ot i biletot da proveram dali e potvrden letot.

Slu`benikot go zede paso{ot, ja otvori prvata stranica i rutinski go pomina niz skenerot. Istiot moment od kompjuterot se slu{na diskretno: biip, biip, biip. Kris znae{e deka ne{to ne e vo red so paso{ot.

– Moè da go pogledam i biletot, ve molam. Potrebna e dopolnitelna proverka.

So podotvoreniot paso{ vo racete slu`beni~kata se upati kon edna zastaklena prostorija. Po nekolku minuti razgovor so gospodinot vo kancelarijata, se vrati nazad i na Kris mu go podade paso{ot so biletot.

– Izvinete {to malku po~ekavte. Preku bezbednos-niot kompjuterski sistem bea pobarani nekolku mali ispravki. Sega e s# vo red; moè da prodolìte kon terminalot 5.

Kris go zaintrigira komentarot na slu`benikot vo vrska so ‘malite promeni’. Koga go otvori paso{ot na dedo Filip se iznenadi. Imeto, prezimeto i dràva-ta bea pre~krtani so dupli debeli linii. Pod niv pi{uva{e. Ime: nepoznato, Prezime: nepoznato, Drà-

27

va Siva Zona 356’, 878”. Be{e iznenaden od brzinata so koja globalniot softver za rezervacii be{e dopolnet so najnovite informacii. Za nepolni ~etiri ~asa otka-ko dedo Filip ja napu{ti golemata zgrada, merkite {to gi najavi Globalnoto sobranie ve}e bea aktivirani. Imeto na negoviot dedo formalno pove}e ne postoi. Stana prviot oficijalno ‘obezimen’ Mn. Imeto na dr`avata e svedeno na kompjuterski kod. Vo du{ata ~uvstvuva{e gor~ina dodeka mu go podava{e paso{ot na dedo Filip. Me|utoa ni{to ne progovori.

Ova mu be{e prvpat da go vidi deda si. Koga go sretna pred eden ~as, nema{e ni pretstava ni nekoi posebni emocii kon nego. Sega se ~uvstvuva{e prazno, voznemireno, nata`eno.

28

4. Kris posakuva da patuva za Ma Po kratkotrajnata sredba so dedo si, Kris be{e

premnogu zafaten okolu zavr{uvaweto na doktorskata teza za da misli na toj slu~aj. Edinstveno {to znae{e so sigurnost be{e deka site telefonski vrski so stariot kraj se prekinati.

Duri tripati detalno go proveri sekoj napi{an zbor i sekoja formula pred da ja isprati kone~nata verzija na doktorskata teza do ~lenovite na Komisijata za pregled i verifikacija. Toga{ mu olesna na du{ata. Legna da spie i spie{e celi 14 ~asa bez prekin.

Po ispra}aweto na tezata, denovite mu minuvaa bavno i ednoli~no. Ne be{e naviknat da ìvee bez precizni obvrski. Znae{e deka proverkata na tezata e dolg proces. Edna ve~er, dodeka prebaruva{e ne{to na Internet, na ekranot na negoviot kompjuter se pojavi reklama za novi atraktivni turisti~ki destinacii nekade vo Aporve. „Pak sum zaka~il nekoj virus“, prokomentira, lutej}i se na sebesi. „Se pra{uvam samo zo{to tolku pametni programeri si go tro{at vremeto na sozdavawe virusi koi samo im go ote`nuvaat ìvo-tot na ostanatite korisnici na kompjuterite?“

Reklamata ne moè{e da se izbri{e od monitorot. Karta od Ju`na Aporve be{e prikaàna preku celiot ekran, a nekade na sredinata ima{e relativno mala, siva damka, preku koja so crveni bukvi be{e napi{ano „nedostapno“. Pove}eto od novite turisti~ki destina-

29

cii bea locirani okolu sivata zona na kartata. Turis-ti~kiot operator o~igledno smeta{e na atraktivnosta na ovoj edinstven slu~aj na programirana damka na elektronskata geografska karta.

Na Kris mu be{e jasno za {to se raboti. Ma ve}e be{e izbri{ana od svetskite geografski karti. Dràv-nite granici bea jasno ocrtani, a vnatre samo sivilo. Sosednite zemji bea prikaàni normalno.

Dodeka za~udeno gleda{e vo kartata, si pomisli: „Navistina, {to }e se slu~i ako se javam i, namesto vo prikaànite okolni destinacii, pobaram da patuvam vo sivata zona?“

Naredniot den Kris nekolkupati se obide da dobie informacii za atraktivnite turisti~ki destinacii vo toj region. Turisti~kiot agent od sprotivnata strana na ìcata duri glasno se nasmea koga Kris mu objasni deka saka da patuva vo sivata zona. Mu be{e kaàno da se javi po desetina minuti. Slu`benikot najverojatno saka{e da se konsultira so nekogo. Naredniot razgovor be{e pokus. Na Kris mu be{e ponuden bilet do najblis-kata destinacija do granicata na sivata zona, a ottamu bi moèl da proba preku nekoi lokalni turisti~ki agencii za da stigne do celta. Me|utoa, toa bi bilo na negova li~na odgovornost. „Se razbira, toa se pla}a posebno i }e ~ini, gospodine Pavlovski. Mo`no e da imate problemi i ovde, doma, po vra}aweto, ako se otkrie deka ste vlegle tamu.“

Kris ne saka{e da odi tamu ilegalno. Preku Internet ja proveri oficijalnata lista na opasni regioni i dràvi za patuvawe, izdadena od Minister-stvoto za nadvore{ni raboti. Ima{e dosta dràvi i

30

regioni vo koi ne se prepora~uva{e patuvawe, ama za sivata zona nema{e nitu zbor. Be{e o~igledno deka administracijata zaboravila da ja vnese sivata zona vo listata. Za Kris toa zna~e{e deka nema oficijalna zabrana za patuvawe vo sivata zona.

Vo narednite nekolku dena Kris telefonira{e na nekolku razli~ni mesta, no najmnogu vo Ministerstvo-to za nadvore{ni raboti. Site mu objasnuvaa deka tamu ne e mo`no da se patuva. Me|utoa, nikoj ne moè{e da mu potvrdi deka postoi oficijalna zabrana. Na krajot mu be{e kaàno deka }e mu bide ispraten specijalen formular na doma{na adresa, koj treba da go popolni i da go vrati vo Ministerstvoto.

Iako be{e siguren deka toa e samo na~in na admi-nistracijata da se oslobodi od nego, sepak, Kris ja popolni molbata i ja isprati po po{ta.

Dodeka slu`benikot vo Ministerstvoto go otvora-{e pismoto, se po{eguva so svojot kolega: „Interesna, egzoti~na molba. Tipot si go tro{i i svoeto i na{eto vreme, zar ne?“

Pomina re~isi eden mesec ottoga{. Kris ve}e ima-{e zaboraveno na molbata koga najde pismo vo sanda~e-to so oficijalen pe~at od vladata. Koga go otvori pismoto, iznenaduvaweto be{e u{te pogolemo. Vo pismoto bea napi{ani samo dve re~enici: „Va{ata molba broj 348/2010 e odobrena. Ve molime, javete se na gorenavedeniot telefonski broj za da zakaète sosta-nok so slu`benikot za idavawe vizi.“

Idniot ponedelnik, na samiot po~etok na rabotno-to vreme, Kris be{e posluèn so topol ~aj vo moderna udobna kancelarija – nekade na 80-tiot kat vo zgradata

31

na Ministerstvoto za nadvore{ni raboti. Ne be{e ni na polovina so ~ajot, koga eden gospodin, malku postar od nego, vleze so papka vo racete.

„Pa, gospodine Pavlovski, po podolgo analizirawe na okolnostite, odlu~eno e da vi se odobri patuvaweto vo rodnoto selo na va{iot tatko. Ima nekoi dopolni-telni uslovi poradi koi ve povikavme ovde. Oficijal-no patuvate do turisti~ka destinacija na samata grani-ca so sivata zona. Va{iot bilet vie si go obezbeduvate. Ottamu }e se javite na ovie dva telefonski broja vo centralata na humanitarnata misija, koja pod za{tita na sinite baretki e prisutna vo sivata zona. ]e se povikate na ovoj broj napi{an vo gorniot agol na odobrenieto. Vo sivata zona }e ve vnese vozilo na humanitarnata misija. Podocna }e ve prezemat sinite baretki i tie }e ve odvezat do va{ata destinacija. Celoto patuvawe, kontaktite i va{ite impresii smetajte gi kako apsolutno doverlivi. So drugi zboro-vi, nikoj drug ne smee oficijalno da znae za va{eto vleguvawe vo sivata zona. O~ekuvame mudro prezenti-rawe na na{ata zemja me|u tie lu|e. Vie ste prvoto gra|ansko lice koe dobilo dozvola da vleze tamu po sankciite. Vi po`eluvame dobar pat i do viduvawe vo istava kancelarija po va{eto vra}awe.“

I toa be{e s#. Kris ne mo`e{e da se izna~udi!…

32

5. Kris pristignuva vo sivata zona

Iznenaduvawata kaj Kris zapo~naa da se redat od samoto vleguvawe vo sivata zona. Na grani~niot pre-min, zad rampata, ima{e samo nekolku vojnici oble~eni vo sini uniformi. Carinskite i grani~nite objekti bea vidlivo zaklu~eni so golemi katanci odnadvor. Od brojnite znaci i natpisi, koi najverojatno ozna~uvale vo koja dràva se vleguva, bea ostanati samo golemi metalni ramki. Na {irokiot parking pred grani~nite objekti se nao|a{e samo eden oklopen transporter oboen so belo-sina boja. Ne postoe{e nikakva carinska, nitu policiska kontrola. [irokiot moderen avtopat izgleda{e ta`no bez avtomobili. Od patnici nema{e ni traga ni glas. Transporterot vo koj se nao|a{e Kris voop{to i ne zastana. Voza~ot samo malku ja namali brzinata, mu mavna so raka na vojnikot kraj rampata i pak pritisna na pedalot za gas.

Patot od granicata vode{e niz mala klisura pokraj edna reka. Kris be{e sednat do edno od malite neprobojni prozor~iwa na transporterot. Maliot viden agol ne mu ovozmoùva{e udobno razgleduvawe na pejzaòt niz koj minuvaa. Nabrgu izlegoa od klisurata i Kris moè{e da vidi mnogu pove}e. Od sprotivnata strana na avtopatot kolovoznite lenti bea prazni. Po patot ne vide nitu eden avtomobil. Vo poleto nema{e ìva du{a. Trevata se zelenee{e na site strani. Niz zapustenite nivi se {areneeja bezbroj bulki, nebare

33

nekoj rasposlal crven tepih. Zapu{tenite ovo{tarni-ci bea prekrieni so rascuteni ovo{ki.

Malku podocna Kris gi zabeleà prvite znaci na ìvot niz poleto. Po nekoja od nivite be{e izorana. Ovde-onde, lu|e vo grupi sadea ne{to. Kris moè{e prvpat vo ìvo da vidi orawe so yevgar volovi. Prozor-~eto pred nego mu izgleda{e kako LCD-ekran na koj se menuvaa inserti od nekoj srednovekoven film. Po sporednite pati{ta }e se pojave{e po nekoja zapre`na kola. Kako {to se pribliùvaa kon seloto, taka pokraj avtopatot stanuva{e s# poìvo. Se zabeleùvaa lu|e koi odea pe{ ili javaa na kowi i magariwa. Malu-brojnite napu{teni i vo treva zarasnati traktori, kombajni i drugi zemjodelski ma{ini niz nivite, mu gi odvratuva mislite od srednovekovnata idila kako gor~liva realnost na 21 vek. Taa be{e simboli~no nare~enata siva zona.

Koga pominuvaa pokraj prvoto selo, na sporedniot pat moè{e da se vidi duri i po nekoj avtomobil. O~igledno nekoi zaostanati zalihi od benzin s# u{te se dostapni vo sivata zona. Niz selskite dvorovi ovde-onde ima{e po nekoe vozilo pokrieno so cerada ili parkirano pod improvozirana natstre{nica.

Site semafori {to gi izminaa dol` avtopatot ne rabotea. „Ne se ni potrebni“ – si pomisli Kris.

Soobra}ajnata sostojba be{e sli~na i koga go zaobikoluvaa prviot grad. Bez soobra}aj, bez avtobusi, bez vozovi, so sosema malku lu|e – mrtov grad. So odda-le~uvaweto od gradot, slikite pred Kris po~naa da se povtoruvaat. Periferijata na gradot be{e zna~itelno poìva od samiot grad.

34

Neprekinatata bu~ava od motorite na transporte-rot {to se probiva{e vo kabinata, maloto debelo stak-lo kako i tesniot viden agol go pravea patuvaweto naporno.

Vojnikot sproti nego be{e potpolno nezaintere-siran za okolinata. Sede{e opu{ten na sedi{teto so zatvoreni o~i i so slu{alki na glavata. Odvreme-navreme se udira{e so dlankite po kolenicite i ja zatresuva{e glavata. Be{e vidlivo deka slu{a muzika. Kris po~na da go sovladuva umor. Postepeno gube{e interes za ona {to se slu~uva{e nadvor. Vojnikot mu gi ponudi slu{alkite.

– Poveli, ako saka{ malku muzika? Kris gi stavi slu{alkite na glava i se nasmea koga

go slu{na glasot na voditelkata od poznatata radio stanica vo Kroy Wen. Se obide da najde nekoja druga stanica na radioto. Na site frekvencii pronajde samo tri stanici. Koga vojnikot go zabeleà kako prebaruva po frekvenciite mu re~e: „Popusto se obiduva{, prija-telu. Na radioto se dostapni samo nekolku na{i, doma{ni, radiostanici preku specijalnite voeni sate-liti. Ne samo siva zona, tuku ovaa dràva moè da se nare~e i gluva zona. Niedna radiostanica ne e aktivna i ni eden televiziski kanal ne raboti. Se ~udam kako li ìveat mladive bez TV i bez radio?… Katanga, prijatelu…, Katanga.“

Kris ne odgovori ni{to. Ja namali malku muzika-ta, se podnamesti vo sedi{teto i gi zatvori o~ite….

Ne znae{e kolku vreme pomina koga eden od vojni-cite go zatrese po ramoto i mu re~e:

„Mala pauza, drugar…“

35

Trojcata izlegoa nadvor da gi protegnat nozete. Pokraj krivulestiot planinski pat, vedna{ do pro{i-ruvaweto, ima{e mala ~e{ma od koja te~e{e bistra studena voda. Iako be{e nekade okolu pladne, a denot son~ev, planinskata sveìna se ~uvstvuva{e nasekade okolu niv. îstiot planinski vozduh mu gi plakne{e gradite na Kris. Samoto otsustvo na kakov bilo soobra-}aj go potsetuva{e na nevoobi~aenosta na zapo~natoto pate{estvie.

Od ~e{mata, transporterot svrte nagore po tesen i kamenest pat. Pove}e od dva ~asa ~asa trae{e truskawe-to po neramniot nagoren pat izguben me|u drvjata. Odedna{, niz maloto prozor~e pred Kris se otvori pogledot. Na nekolku kilometri pred nego, na malata visoramnina se nayiraa ku}i. Od qubopitnost, ja zede voenata karta ostavena na sedi{teto do nego. Be{e iskusen planinar, a i topografijata ne mu be{e nepoz-nata. Vojnikot mu pokaà so prst na edna mala to~ka pod koja pi{uva{e ‘Nedòr’. Kris vnimatelno ja raz-gleda kartata. Nema{e mnogu sela niz, o~igledno, pla-ninskiot predel. Vnimanieto mu go svrtea broevite ispi{ani so alkoholen flomaster do sekoe naseleno mesto.

– A {to zna~at dopi{anive broevi? – go pra{a Kris vojnikot.

– Toa e brojot na ìtelite. Toj broj ni e potreben za planirawe na humanitarnata pomo{.

Vo toj moment, vo transporterot se slu{na dis-kretno „biip“, „biip…“, a so istiot ritam nekolku òlti svetilki se vklu~uvaa i se isklu~uvaa na eden od

36

elektronskite aparati. Vojnikot voop{to ne obra}a{e vnimanie na signalnite svetilki.

– Se ~ini deka sme napadnati – pove}e niz smea prokomentira Kris.

– Misli{ na òltive svetilki? – mu odgovori vojnikot. – Izgleda, prijatelu, kako mal premnogu si gledal voeni filmovi. Vo ova mesto, koe i Gospod go zaboravil, nema koj da n# napadne. @oltite svetilki signaliziraat deka, vo ovoj moment, komunikaciskiot satelit ja preletuva ovaa zona. Ako ima{ potreba, vo narednite dvaesetina minuti moè{ da se javi{ doma preku telefonot {to e postaven nad tvojata glava. Imaj ja na um vremenskata razlika od okolu 8 ~asa.

Kris malku se podzamisli. Negovite vo Akirema sigurno dlaboko spijat, a ne znae{e i {to bi im kaàl vo momentov. „Ne, blagodaram, nema potreba da se javam.“

Pak go vrati pogledot kon voenata karta. Vojnikot prodolì:

– Vo selovo pred nas, lu|eto se ~esni i prijatelski raspoloèni kon nas. Paketite so humanitarna pomo{ obi~no gi prezema nekoj od seloto vo u~ili{niot dvor. Sami si ja delat pomo{ta me|u sebe. Dosega ne sme imale kakvi bilo poplaki. Za àl, nikoj ne razbira silgne, pa osven razbirawe so znaci nemame druga komu-nikacija so niv.

Nekolu minuti podocna vojnikot re~e: – E pa, po~ituvan mlad prijatele, ova e tvojata

krajna destinacija. Se nadevame deka }e ima{ prijaten odmor vo ova idili~no selo. Dali navistina planira{ da ostane{ celi dve nedeli ovde?

37

– Da, sekako – bez dvoumewe odgovori Kris. – Toga{ so sre}a. Imaj prijaten odmor. Eve ti go

ovoj mal radiotransmiter da go ima{ so sebe – za sekoj slu~aj. Zaboravi na tvojot mobilen. Vo selovo nema telefon. Ako ti zatreba ne{to, vklu~i go radioto i javi se na operatorot vo kontrolnata stanica. Najvero-jatno si zabeleàl deka re~isi ne postoi soobra}aj vo sivata zona. Embargoto na benzin i struja se sproveduva vo potpolnost. So drugi zborovi, vo bazata dolu moè da stasa{ pe{ ili samo na magare. Se {eguvam. Ako ne se javi{ porano, to~no za dve nedeli, nekoj }e dojde po tebe da te vrati nazad vo kampot – zavr{i vojnikot i vleze vo transporterot.

Transporterot se dviè{e dvaesetina metri nana-zad, potoa svrte kru`no i se izgubi zad sviokot. Vo sveàta vla`na zemja {irokite trkala ostavija zad sebe pravilno iscrtan krug. Kris go digna maliot ranec na grbot, ja stavi {apkata na glava i se porazvrte naokolu. Ednoli~noto ùborewe na vodata od ~e{mata gi naru{uva{e ti{inata i spokojstvoto okolu nego. Be{e tivok i son~ev den. Naokolu s# mu izgleda{e male~ko i staro. Seloto be{e od zbien tip. Pove}eto od ku}ite bea na katat i so sli~ni ~ardaci. Na ~ardaci-te visea zaka~eni nizi so piperki, luk, kromid, razli~-ni ovo{ki. Sekoja ku}a ima{e dvor, prete`no zagraden so tarabi. Od bliskite dvorovi ne dopiraa nikakvi zvuci, nebare bea napu{teni. Kris sedna na niskiot yid od ~e{mata. O~ekuva{e nekoj da pomine. Da pra{a za ku}ata na dedo Filip.

To~no pred nego zavr{uvaa vidlivo iscrtanite tragi od gumite na transporterot. Desno od nego vo

38

prodolènie na selskata ulica, vodea tragi od kolski trkala. Tesnite linii kako da se izvlekuvaa od pod {irokite tragi od gumite na transporterot. Pokraj tragite od kolskite trkala bea rasposlani i tragi od kowski stapki, na mesta izme{ani so otisoci od ~ove~-ki stapki. Kris be{e sednat to~no na mestoto kade doprela poslednata to~ka od civilizacijata koja ja poznava{e. Se pra{uva{e samiot – {to li go o~ekuva desno, vo pravecot na tragite od kolskite trkala.

Ne pomina mnogu vreme, koga od eden od dvorovite izlegoa nekolku deca i mu se pridruìja. Decata bea iznenadeni koga go slu{naa negoviot po malku sme{en, maonski. Sepak, dobro go razbraa. Mu se pridruìja niz selskite uli~ki do dolnoto maalo, kade {to be{e ku}a-ta na Pavlovci. Zastanaa pred niskata porta zad koja se gleda{e golem dvor so dve ku}i. Odnekade od dvorot, golemo belo ku~e, luto laej}i, se str~a do portata. Decata se ispla{ija i pobegnaa. Ku~eto se zagleda vo Kris, za’rè malku i mirno sedna od sprotivnata stra-na na portata. Nekolku pati se zavrte so glavata kon pomalata ku}a i zalaja – kako da saka{e da javi nekomu.

Nabrgu, od zad ku}ata se pojavi dete na okolu osumgo-di{na vozrast. Dojde do portata i zastana pokraj ku~eto.

– A kogo go bara{ ti ~i~ko? – pra{a deteto. – Dedo Filip – odgovori Kris. Maliot se svrte i po~na glasno da dovikuva

„Dedooo! Dedooo!“ Po malku vreme, se pojavi starec na vratata na

trloto. – [to e Ace? [to si se razvikal? – Eden ~i~ko te bara.

39

Dedo Filip se upati kon portata. Na polovina pat kako da podzastana. [irum gi otvori o~ite, gi ra{iri racete i tolku se zatr~a {to }e go zgazne{e ku~eto. Taka, so ra{ireni race, preku porta, go gu{na Kris i dolgo vreme ne go pu{ta{e… Nekolku pati povtori „O Gospodi, ne moàm da veruvam! O Gospodi, kolku si milozliv kon mene!“ Solzi mu te~ea niz liceto.

Kone~no ja otvori portata. Deteto za~udeno gi gleda{e otstrana, a ku~eto mirno sede{e pokraj nego.

– Ace, pozdravi se! Ova e batko ti Riste od Akirema – re~e dedoto, bri{ejki gi solzite niz nabr~kanoto lice

– Jas se vikam Aleksandar – re~e maliot. Dodeka go drè{e maloto detsko ra~e, Kris se

zagleda od poblisku vo negovoto lice. Sega duri mu se pri~ini kako da se gleda sebesi na nekoja slika od detstvoto. Maliot tolku mnogu mu zali~e na nego, kako da bea od ista majka… Izvadi ~okolado od torbata i mu go podade. Aleksandar, presre}en, se str~a kon drugata ku}a i is~ezna zad nea.

I ete, Kris pristigna kaj dedo mu Filip. Ostatokot od denot go pomina vo nevrzan razgovor

so dedo Filip, skokaj}i od tema na tema. Mu be{e poka-àn dvorot, trloto, ku}ite, nu`nikot nadvor, ambarot, koko{arnikot i ko~inata. Na krajot na dvorot ima{e mala gradina so tuku{to rasaden zelen~uk. Dodeka dedo Filip mu go pokaùva{e dvorot na Kris, Bel~o ne se odvojuva{e od niv. Celo vreme be{e okolu nozete na Kris, ~as pred nego, ~as zad nego.

Podocna, otkako posedoa na ~ardakot, dedo Filip mu ja pokaà na Kris gostinskata soba. Mu prepora~a da se odmori malku od patot.

40

Veke be{e zajdisonce, koga Kris, po nekolku~asov-noto spiewe, zastana do otvoreniot prozorec, triej}i gi o~ite i gledaj}i vo dvorot. Kako dete gi saka{e kaubojskite filmovi i uìva{e vo mistikata i roman-tikata {to izvira{e od starite filmovi so koja bea prikaàni meksikanskite sela ili pak nekoi afri-kanski semejstva. Ova mu be{e prvpat vo ìvo da se nao|a vo domot na edno pogolemo semejstvo, opremen so site potrebni raboti. Site objekti vo dvorot bea grade-ni po principot na minimalna energija i materijal, a maksimalna funkcionalnost.

Koga gi zdogleda ovcite kako vleguvaat vo dvorot, izleze od sobata, se simna po skalite i mu se pridruì na dedo Filip. Dedo Filip mu gi pretstavuva{e ~leno-vite na semejstvoto po red, onaka kako {to se vra}aa od poleto i od planinata. Sekoj eden }e se pozdrave{e so nego, toplo }e go pregrne{e, }e razmene{e po nekolku re~enici i }e pojde{e da si ja dovr{i svojata rabota. Koga, na krajot, site bea pribrani, Kris izbroja ~etvo-rica ~i~kovci, so strinite, se rabira, pa edna tetka, {est bratu~edi i tri bratu~etki. Ima{e i edno bebe vo semejstvoto – eden od bratu~edite be{e oènet.

Na Kris mu izgleda{e celoto semejstvo kako dobro izve`ban tim. Pred da padne no}ta, site ìvotni: ovcite, koko{kite, sviwite i magareto bea zgrièni, nahraneti i zatvoreni. Kako {to gi zavr{uvaa rabo-tite. taka doma{nite se mieja, se presoblekuvaa i se sobiraa okolu golemata drvena masa na ~ardakot. Kris na momenti se ~uvstvuva{e zbunet, na momenti be{e iznenaden, a na momenti se srame{e od svoeto nepozna-vawe na nekoi obi~ni raboti. Me|utoa, nema{e ni

41

malku ~uvstvo deka e stranec. Nikoga{ ne bil vo dru{-tvo na tolku golemo semejstvo, koe, ete, e negoviot najblizok rod. Ima{e nekakva vol{ebna, vnatre{na toplina vo site tie lu|e koja go obzema{e i nego. Moèbi toa mu be{e i od ~a{kata mastika {to od pristojnost ne moè{e da ja odbie. Mu se vide mnogu pojaka od viskito vo Akirema {to, ponekoga{, }e go proba{e skri{um.

Nabrzo i no}ta be{e tuka. Vo sobata mu donesoa malo kandilo od ~ij fitil srame`livo potskoknuva{e plamen~eto. Mu se izvinija za mirisot od kandiloto, ama nemaa drugo osvetluvawe. Strujata ja isklu~ile u{te dodeka dedo Filip se vra}al so avionot od Akirema.

Iako postelninata na drveniot krevet na Kris mu se vide ~ista i ispeglana, sepak ja posla svojata vre}a za spiewe vrz krevetot. Gi izvadi ali{tata od torbata i gi naredi vo golemiot {ifower. Se nasmea na sebesi koga go izvadi laptopot od torbata. Baterijata pokaù-va{e nivo za u{te najmnogu dvaesetina minuti rabota, a toa ne mu vr{e{e nikakva rabota, bidej}i Internetot be{e nedostapen vo sivata zona.

Nekoj ~ukna na vratata. Kris stana i ja otvori. Maliot Aleksandar stoe{e pred nego. „Bato, dojdov da te baknam za dobra no}. Nemoj utre so dedo da zaminete negde bez mene. Jas sakam da bidam so tebe i utre.“

42

6. Vtoriot den na Kris so familijata Utredenta Kris se razbudi okolu 10 ~asot. Koga

pogledna niz prozorecot, dvorot be{e ist kako prethod-niot den, koga dojde – prazen. Samo nekolku koko{ki {etaa niz nego. Doma{nite, kako po precizno razrabote-no scenario, bea zaminati sekoj po svojata rabota. Kris se simna po skalite. Dolu mirno ~eka{e Bel~o. Dostoin-stveno se ispravi i trgna po nego. Go slede{e do nu`ni-kot na krajot od dvorot. Go ~eka{e tamu, pa se vrati nazad i pak legna pod skalite. Be{e pokraj Kris i koga baba Evdokija mu potura{e voda so lejkata za da se izmie.

– Ej, sine Riste, vidi go Bel~o! Kako da si go najde stopanot. Dedo ti go najde u{te kako malo kutrence ostaveno dolu, pokraj rekata. Mu se soàli da ne go izedat me~kite i go donese doma. Sega go ~uva dvorot. Duri i koko{kite gi poznava dobro. Ako vleze nekoja nepoznata koko{ka vo dvorot – & nema spas. A za lisi-cite i zmiite da ne zboruvame. Gi sledi tvoite ~i~kov-ci koga odat po drva vo planinata. Ponekoga{ zaminuva i so ovcite. Utrovo ne zamina nitu vo planinata nitu so ovcite. Mirno leì pred vrata i ~eka da se pojavi{. Mnogu e agresiven kon tu|inci. Ne dava nikoj da se dobliì do portata, a kamo li da vleze. A tebe koga te vide, glas ne pu{ti. Ja podvitka opa{kata i se trgna nastrana. I toj, kako i Aleksandar, }e te sledi vo ~ekor dodeka si tuka…

Baba mu podzamol~e, pa prodolì.

43

– E, moj Riste, tatko ti, toa moe najmalo, mi e kako par~e od du{ata otkinato. Za site ostanati deca ne se imam sekirano kolku za nego. Ama ete, Gospod gledal. Namesto nego da go vidam, Gospod te prati tebe, da mi ja smiri du{ata.

Dodeka Kris se presoblekuva{e, na masata na ~ardakot ve}e be{e postaven pojadokot: prèni jajca, sirewe, zelena salata, mlad kromid i topol leb od furna. Dedo Filip, sede{e na drvenoto stol~e, a na masata ~ekaa dve polni ~a{ki mastika. Aleksandar ve}e jade{e od svojata ~inija.

– Riste, ajde po edna. Za da ni po~ne denot so sre}a. – Ne dedo, jas ne pijam. – Ajde de. Prvata e od Gospod dadena. Nie velime

‘kolku du{ata da si ja isplakne{’. Ako se zaredat po prvata edna po edna, gre{kata ne e Gospodova. Gre{kata e na{a. Ajde, na zdravje…

Kris otpivna malku od ~a{ata, se seti na ne{to i zamina vo sobata. Se vrati kaj masata so 300 ml termos od ~elik {to ne ‘r|osuva. Tatko mu mu go ima{e poda-reno u{te na prviot negov natprevar po topografska orientacija. Ottoga{ toa {i{e sekoga{ mu be{e vo ranecot, iako nikoga{ ne go napolni.

– Dedo ova e za tebe… Ne kaà deka {i{eto mu e podarok od tatko mu.

Znae{e deka ako go spomne tatka si, }e mu go rasipe denot na dedo Filip. Ve}e ima{e zabeleèno pri samo-to pristignuvawe deka kakov bilo razgovor za tatko mu gi rastaùva dedoto i baba i potoa stanuvaa zagrièni i mol~alivi.

44

– Blagodaram sinko, a {to e ova? – go zede dedo Filip podarokot.

Kris go otvori, go napolni so mastika i mu go podade. – O, sinko, jas ne pijam preku den, ama, ete, }e go

~uvam vo torbata. Po pojadokot ènite i decata od zad prozorcite na

selskite ku}i qubopitno ja gledaa druìnata, sosta-vena od dedo Filip, Kris, Aleksandar i Bel~o kako odat niz seloto od ~e{ma do ~e{ma. Na Kris posebno mu se dopadna vodata. Mu se ~ine{e kako da izleguva od friìder. Na nekolkute soselani {to gi sretnaa po patot, dedo Filip im go pretstavi vnukot od Akirema. Duri i ne treba{e da im go kaùva toa. Site ve}e znaeja deka e dojden sinot na Silata.

Ti, Riste, mi re~e deka si u~el za kamewa ili kristali, kako {to gi vika{ poinaku. Ovde kamewata i karpite nikoj ne gi zabeleùva. A i zo{to bi gi zabele-ùval. Tie samo ni go ote`nuvaat ìvotot. Kako {to gleda{, gi ima nasekade. Nam ni nema begawe od niv. Duri i malubrojnite plodni nivi {to gi gleda{ pod seloto leàt vrz kamewa i karpi. Tie nivi so pokole-nija, malku po malku, se otkradnuvani od kamewata i karpite. Prekrasnite zeleni {umi {to gi gleda{ oko-lu nas, leàt vrz karpi i kamewa. Ku}ite na{i se yida-ni od kamewa. Grobovite odvaj se vreùvaat vo kameni-tata po~va, a i nadgrobnite spomenici i crkvata ni se od kamewa. Kade i da kopne{ malku podlaboko vo zemja-va, samo kamewa }e najde{. Kako stareeme, na{ite lica stanuvaat izbrazdeni kako karpite {to gi gleda{ naokolu. Na karpite samo malite deca i jariwata im se raduvaat dodeka skokaat od edna na druga.

45

I taka, dedo Filip si ja kaùva{e svojata ìvotna filozofija, a druìnata go napu{ti seloto i poleka se iska~uva{e po golemiot rid. Kako {to odea nagore, taka vidikot nadolu kon rekata stanuva{e s# po{irok i s# poubav. Iako dedo Filip ima{e skoro osumdeset godini, ne pokaùva{e znaci na zamor. Ni na Kris iska~uvaweto ne mu pa|a{e mnogu te{ko. Ova mu izgle-da{e kako da be{e na natprevar po topografska orien-tacija, samo bez karta i bez kontrolni to~ki.

Vrvea po tesna kozja pateka. Napred, na dvaesetina metri pred drugite, ode{e Bel~o. Dedo Filip ima{e ubav izdelkan stap vo racete na koj po malku se potpi-ra{e. Zad nego be{e Kris so maliot ranec na grbot.

– Ovoj stap, Riste, go imam re~isi dvaeset godini. Ovde zmiite se kako doma{ni ìvotni. So Bel~o napred nemame gajle. Toj e kako detektor za niv. Pa sepak, dobro e da se ima vo racete nekoe stap~e. Za sekoj slu~aj bidi, vnimatelen.

Se iska~ija na edna viso~inka i sednaa. Dedo Filip ja izvadi tabakerata od xebot i svitka cigara. Go odvrza maloto torbule {to go nose{e so sebe. Od nego izvadi ne{to zavrzano vo {amiv~e. Kris znae{e deka dedo mu bara zapalka. Po~na da go otvora svojot ranec za da ja izvadi zapalkata. Dodeka ja bara{e zapalkata, Kris zabeleà deka maliot radioprimopredavatel mu bil vo ranecot. Go izvadi i go stavi vo gorniot xeb na ko{ulata.

Dedo Filip go odvitka vrzul~eto i go posla na svoite kolenici. Pred nego se nao|a{e najlon~e so par~e kafeav kamen – kremen, malku suv trad i ubavo oblikuvan ~akmak.

46

– Eve, dedo… – Kris mu ja podade svojata zapalka. – Ne sinko, ne tro{i gas za palewe cigara. Imam

jas zapalka na koja ne & treba polnewe. Pritisna so prstot malku trad na kremenot i udri

so ~akmakot nekolkupati po nego. Od iskrata tradot za~adi. Dodeka tradot pove}e ~ade{e otkolku {to gore{e, dedo Filip povle~e nekolkupati niz cigarata.

Kris qubopitno go razgleda kompletot. Kako izvidnik ima{e u~eno kako da zapali ogan, ama vakva lesnotija i efikasnost mu be{e za~uduva~ka za nego. Mu go podade kompletot na dedo Filip, koj{to vnima-telno gi vrati nazad rabotite vo najlon~eto. Go zavrza vo ko`noto maram~e i mu se obrati na Kris.

– Moè da ja vidam tvojata zapalka, Riste? – Da dedo, eve. Poveli… – A {to veli{ da se smenime? Se nasmea dedo

Filip dodeka mu go podava{e vrzul~eto… – Pove`baj malku i }e ti odi lesno, }e vidi{.

– Ama, dedo… – Zemi go Riste i ne sekiraj se. Ovde kremen i trad

ima kolku saka{, a i kova~ot {to gi pravi ~akmacite u{te e ìv.

Mol~ea nekoe vreme. Na Kris o~ite mu rabotea kako trodimenzionalen laserski skener. Nekolkupati go ra{eta pogledot od edniot do drugiot kraj na horizontot, obiduvaj}i se da go sporedi pejzaòt so nekoi od tipi~nite formacii {to gi ima{e u~eno na univerzitetot. Ovde s# mu izgleda{e atipi~no. Postoe-{e potpolna harmonija me|u formite na karpite i {umite rasposlani preku niv.

47

Stariot ne obra}a{e vnimanie na pejzaòt. Ja dopu{i cigarata pa go izvadi maloto {i{e so mastika. Go vrte{e vo racete, zagleduvajki go od site strani. O~igledno mnogu mu se dopadna. Na Kris mu se stori kako da go gleda liceto na maliot Aleksandar koga mu go podade ~okoladoto.

Dedo Filip go odvrte kapa~eto i goltna samo edna goltka.

– Riste, saka{ malku? – Ne dedo, blagodaram – odgovori Kris i pak im se

vrati na svoite misli. Od levata strana zdogleda edna ~udna kamena formacija. Kako golemo jajce napraveno od razli~ni kamewa i par~iwa karpi vrzani so nekoj kompoziten materijal. Ne na jajce, tuku mu zali~i na sne`na topka, frlena od vrvot na ridot, koja na patot gi sobrala i zasekoga{ gi zarobila kamewata. Stana i se upati kon nea. Dodeka & prio|a{e, se obiduva{e da odgatne od kade bi moèla da se strkala topkata. Planinskiot vrv be{e predaleku, a nema{e ni forma na zamrznat vulkan… Mala e verojatnosta deka topkata e isfrlena od drug vulkan, bidej}i na taa dale~ina ve}e isfrlenite rastopeni karpi se oladuvaat i ne moàt da se trkalaat tolku daleku.

Dedo Filip go zabeleà negovoto interesirawe. – Znae{ Riste, i nie ovde{nite koga prvpat }e ja

vidime ‘topkata’ }e & se pois~udime. I tolku. Taa si ostanuva tuka, a nie si doa|ame i si zaminuvame. Poko-lenie po pokolenie. I ne samo ovaa ovde. Sum slu{al deka vo atarot na sosednite sela, preku planinata, ima u{te dve.

48

Uspeaja nekako dvajcata da se iska~at na topkata, a Bel~o ostana dolu zalegnat vo senkata. Kris ne vide ni{to posebno na ~udnata karpa. Sednat na vrvot, pokraj dedo mu, nekoe vreme ostana dlaboko zamislen. Prebaruva{e niz informaciite vo svojata memorija za da najde nekoe logi~no objasnuvawe. Koga ne najde nied-no prifatlivo, se prekori sebesi kolku, vsu{nost, malku znae za geologijata. So mislite i so pogledot se vrati na ubavinite na prirodata {to se raspostila{e vo nedogled.

Vo podno`jeto na planinata, od sprotivnata strana na rekata, se gleda{e bazata na sinite baretki. Ima{e nekolku improvizirani magacini za hrana, nekolku vozila i pogolem broj {atori.

– Blagodarni sme im na onie dolu, Riste. Ni go olesnuvaat ìvotot. Ovde nema dovolno plodna po~va za ìto. I za ona malku ìto {to }e go najdeme, imame problem so meleweto. Vo celiov region ima samo edna elektri~na melnica. Nabrzo po moeto vra}awe od Akirema snema i benzin. Uspeavme, nekako, dolu kraj rekata, da osposobime edna stara vodenica. Zasega ni sluì dobro. Da ne ja popravevme vodenicata }e mora{e da pomineme na makotrpno ra~no melewe. Taka se pra-velo pred petstotini godini. Prodavnicata so meseci ne raboti. Gazija nema ni za kandilata. So meseci ne do{lo vozilo vo selovo. Nema oriz, nema {e}er, nema sol. Bez tie nekolku artikli bi bile vrateni nazad, nazad..., kako vo kameno vreme. Vaka barem zdravjeto na decata ne e zagrozeno.

– Dedo, a {to e so u~ili{teto? – zapra{a Kris.

49

– U~itelot s# u{te e tuka. Ne se vrati vo gradot. Ostana vo selovo da ja deli sudbinata so nas. Gi sobira sekoj den decata vo u~ili{teto. Ovde i nema mnogu u~enici. S# na s# okolu deset deca od prvo do ~etvrto oddelenie. Kolku gi u~i i {to gi u~i, samo toj znae. Nie sme mu blagodarni {to gi drì na oko decata preku den. Pod sankciite ìvotot ni stana mnogu poteòk. Zemjo-delskite raboti baraat mnogu race. Nikoj nema vreme za deca ~uvawe. A i bez mnogu {kolo ìvotot ovde e moèn. Najgolem del od postarite bea nepismeni, ama toa ne im pre~e{e da sozdadat dobri semejstva i da ìveat skromen ìvot.

– Pa, dedo, kako go merite vremeto, denovite, mesecite…

– E, sinko, nie si imame ve~en kalendar. Vremeto go smetame vo nedeli ili meseci od svetec do svetec, od praznik do praznik. Na primer, od \ur|ovden do Mitrovden ima {est meseci… Ili, pak, tri nedeli od Velikipetok… Na Sveti Trifun po~nuvame da gi kroi-me lozjata. Na ~ist ponedelnik imame detalno ~istewe na ku}ite i perewe na seta postelnina i ali{tata…. I taka, vo na{ite glavi s# e podredeno. Na ~asovi nikoj ne raboti. âsovnik nikomu ne mu ni treba. Peeweto na prvite petli e znak za ora~ite i drvarite da se podgot-vat. Ima dosta zemjodelski raboti koi treba da se zavr{at rano nautro, pred da zape~e sonceto. Na pri-mer, bereweto tutun, polevaweto bav~i. So vtorite petli se budat onie {to gi vr{at doma{nite raboti. Site doma}inki se na noze so vtorite petli. Na eden na~in, so prvite petli zapo~nuva prvata smena. Da re~eme, vtorata smena po~nuva na izgrej sonce. Preku

50

den, pak, ostenot go koristime kako edinica za merewe na vremeto, ‘eden osten od izgrejsonce’, ‘dva ostena pred zajdisonce’. ‘vedna{ po zajdisonce’, ‘na prviot mrak’, i da ne dolàm. Znam deka ne me razbira{, ama koga bi ostanal podolgo vreme me|u nas, bi videl deka s# e taka lesno i ednostavno.

Dedo Filip se podnamesti svrten kon sonceto. Toplinata o~igledno mu gode{e. Po kuso vreme pak prozbore.

– Velat, ima u{te eden mal kamp dolu, vnatre, vo postojniot. Velat, kopale ne{to vo stariot rudnik. Se ~udam, vnu~ko, {to li gi privlekuva lu|eto od beliot svet vo toj star, napu{ten, rudnik. Da ima{e zlato, odamna }e be{e iskopano. Vo moite osumdeset godini ìvot, ovde se smenija nekolku tu|inski vlasti. Sekoja nova vlast }e zatvore{e s# okolu rudnikot i }e gi prate{e svoite u~eni lu|e vnatre. Po podolgo pretura-we }e si zaminea. Za ovie sega{nive ne znaeme duri ni od kade doa|aat, ama i tie }e si zaminat kako i site porane{ni. Edinstvenoto bogatstvo od toj rudnik {to ni e ostaveno nam, na ovde{nite, se legendite. Decata zimno vreme gi zaspivame so prikaznata za golemiot kral i junak {to go osvoil svetot. A go osvoil so me~e-vi i {titovi pozlateni so zlatoto iskopano od ovoj rudnik. I ne samo zlato. Legendata zboruva i za crveni kamewa od dlabo~inata na rudnikot koi svetele koga }e gi iznesele na sonce. Koga, pak, decata ne se dobri, gi pla{ime so son~evite duhovi skrieni vo rudnikot. Ako ne se mirni, duhovite moè da izlezat nadvor i da gi zaslepat so silna svetlina. I taka, si vrvi legendata od pokolenie na pokolenie…

51

Kris go zede dvogledot i pak se vrati na razgledu-vawe na okolinata.

– Dedo, a {to e ona na srtot, kako da gledam vojnici?

– Ej, sinko, ista zemja, ist narod do kade {to ti gledaat o~ite – i mnogu, mnogu podaleku zad planinite, pa s# do moreto. Vo tekot na vekovite mnogupati ni stavale granici. Se menuvale i vojskite {to gi ~uvale granicite. Toa {to go gleda{ be{e obi~na granica do pred sankciite, skoro nova, postavena pred stotina godini… Po moeto vra}awe od golemiot grad, vojnici-te so sini {lemovi, so golemi ma{ini go pro{irija grani~niot pojas od sto na ~etiristotini metri. Onoj od sto metri be{e kako luzna na liceto na zemjava. Ovoj {to go gleda{, od ~etiristotini metri, e kako dlaboko zase~ena rana. Porano, ponekoga{ }e se slu{nevme so rodninite od sprotivnata strana na granicata so dovi-kuvawe, kolku da si kaème koj se rodil i koj umrel… Vojnicite ni gledaa niz prsti. Sega tamu ni pile ne smee da preleta. Sum doìveal, sinko, dve okupacii, ama ova e ne{to polo{o – kako da sme vo trlo zatvoreni.

So iljadnici godini razni kralevi se obiduvale da go pro{irat svoeto kralstvo, razni carevi se obiduva-le da go pro{irat svoeto carstvo dovde. I site, porano ili podocna, se otkaùvale. Nema vojna ovie krai{ta {to gi odminala. Kako }e naidele vojskite, taka gi sobirale lu|eto. Sme se borele vo isto vreme na razli~ni strani. Sme se ubivale me|u sebe, a ne sme znaele. I taka pak i pak istoto, so vekovi. Ni ostanu-vale samo luznite vo du{ite, kamewata i siroma{ti-jata. Vo ovoj kamen te{ko se pu{ta koren sinko, ama

52

koga }e se fati korenot, mnogu te{ko se otkornuva. Vo na{ite bajki se veli deka beliot svet ovde se rodil. Koga porasnal, posakal i ne{to drugo. Mu zdodealo od kamewata i si zaminal. A nie, Ma lu|eto, sme ostanale ovde isto{teni i zaboraveni. Samo verata i pesnata ostanaa na na{a strana. Ponekoga{ si pomisluvam deka i Gospod se otkaàl od nas. Drugpat, pak, si velam deka moèbi samo malku n# podzaboravil. Pa Toj duri i da se otkaàl od nas, nie ne se otkaùvame od Nego…“

Kris so vnimanie go slu{a{e kaùvaweto na dedo Filip. Se ~uvstvuva{e kako da be{e nurnat vo konden-zirana smesa od istorija i sega{nost, od realnost i fikcija, od verba i razo~aruvawa. Se ~uvstvuva{e kako da be{e vlezen vo ednostaven svet, so ednostavni ìvot-ni principi, sostaven od obi~ni lu|e, koi duri i ne obrnuvaat vnimanie na nadvore{niot svet. A, sprotiv-no na seto toa, pred nego se {ire{e eden ~uden spokoj, harmonija od boi i prijaten proleten miris.

– Nikoga{ ne sum bil tolku mnogu upla{en za na{iot opstanok ovde, kolku {to sum sega. Iako ovde ìvotot e teòk, niz vekovite sme naviknale da preì-vuvame pod tu|inski vlasti. Po moeto vra}awe od Akirema, stravot po~na da stanuva posilen od mudrosta – prodolì dedo Filip. – Sakav da umram so sre}na misla, a vaka izgleda deka }e umram, kako i onie pred mene, zagrièn i nataèn.

Na dedo Filip, o~igledno, mu be{e milo {to ima-{e na kogo da mu go kaè ova. Odedna{ zamol~e, nebare zadrema… Po nekoe vreme, mu se obrati na Kris.

– Ima u{te eden pomal napu{ten rudnik preku ridov gore. Ako saka{ da pro{etame do tamu.

53

– Zo{to da ne? Imam i bateriska svetilka so mene, pa mo`e i da yirneme vnatre – odgovori Kris.

Zastanat na karpata, Kris napravi pove}e fotogra-fii od pejza`ot pred niv. Pred da se simnat, toj otkor-na eden pomal kamen so interesna {arra i go stavi vo ranecot.

54

7. Vo poseta na maliot star rudnik Ne mnogu daleku, od sprotivnata strana, odej}i

nadolu po ridot, stasaa pred eden otvor koj pove}e li~e{e na vlez vo pe{tera, otkolku na okno od rudnik. Dedo Filip ja trgna improviziranata drvena ograda i vlegoa vnatre.

– Koga ima{e nevreme, doma{nite `ivotni }e se zasolnea vnatre i ~estopati imavme maka da gi najdeme po tesnite hodnici. Otkako go zatvorivme otvorot, nikoj ovde so godini nema vlezeno – objasni dedo Filip.

Kris brzo se ubedi deka, sepak, toa bil dreven rudnik, a ne pe{tera kako {to mu zali~i odnadvor. Ima{e pove}e tesni koridori, o~igledno kopani so ~ove~ka raka i so primitivni alatki. Na mnogu mesta po karpite se gledaa ponovi tragi od ~ekan i dleto. Iako na svetlinata na lambata karpite ostavaa vpe~a-tok deka se od srebro, sepak, nema{e traga ni od srebro ni od zlato. Na eden od yidovite Kris zdogleda edna ~udna gravura – malo srce probodeno so strela. Nad srceto malo sonce so {esnaeset kraci, a pod srceto nekakov nerazbirliv tekst.

– Dedo vidi go ova… Dedo mu se zagleda i se nasmvna. – Ej Riste, tatko ti ostavil tragi duri i ovde, na

kamewata. Na Kris ne mu be{e jasno {to zboruva dedo mu. – A {to pi{uva dedo?

55

– Silata ja saka Du{anka. – Tatko ti, kako mom~e, be{e zaquben vo edno ubavo

devoj~e {to ìvee{e dve ku}i podaleku od na{ata. Taa be{e }erka na u~itel. Toj gi u~e{e decata da go zboru-vaat jazikot na poslednite vladeteli. Na{iot jazik za taa dràva, kako i za mnogute dotoga{, ne be{e vaèn. Tatko ti nema{e {ansi da se oèni so nea. Tatko & ne saka{e da ~ue. Ja isprati daleku odovde.. I gleda{, tatko ti kade ja skril tajnata… Ponekoga{ mladite se juna~at ovde, niz tesnive hodnici, koga sakaat da go pobedat stravot. Znaevme deka i tatko ~esto ti se pika ovde, vo rudnikov. Ne se dele{e od ~ekanot i dletoto.

Kris napravi u{te nekolku fotografii. Baterija-ta mu pokaùva{e re~isi nula. Go vrati fotoaparatot vo torbata i si zaminaa.

Na vra}awe, nadolu niz ridot, pak sednaa malku da se odmorat. Celo vreme Bel~o be{e vo neposredna blizina na Kris. Ne mu zdodeva{e mnogu, ama ne go ni ispu{ta{e od oko.

– Ej Riste, vidi go Bel~o, nebare e tvoj angel ~uvar. Bi skoknal i na me~ka ako treba da te za{titi. Vernos-ta {to ti ja iskaùva e neograni~ena i bezuslovna. [teta e {to ne ostanuva{ podolgo so nas.

Go gleda{ ridon na desnana strana? Poslednite vladeteli, pred okolu ~etirieset godini, imaa isprate-no od nivniot glaven grad grupa eksperti civili i dvaesetina pripadnici na specijalnata tajna policija. Podignaa kamp skrien vo {umata. N# odbraa od seloto najsilnite i najiskusnite. Ni dadoa rabota. Zapo~navme dvegodi{no kopawe dupki vo dlabo~ina od deset metri. Rabotata be{e te{ka, ama ima{e dobro jadewe, a i

56

dobro bevme plateni. Od sekoj iskopan dlabo~inski metar polnea po eden mal sandak primeroci i vo najgo-lema tajnost go nosea daleku vo glavniot grad. Tolku mnogu n# prepla{ija so tajnosta na taa za nas glupava i te{ka kopa~ka rabota, {to narednite dvaeset godini ne smeevme zbor da izustime. Od neodamna se ras~u deka barale nekakva ruda za pravewe bombi. Ako imame vreme, vo tekot na narednite nekolku dena, }e pojdeme i tamu. Moèbi }e najde{ ne{to {to }e te interesira.

Koga popladneto vlegoa vo dvorot, baba Evdokija {totuku go kreva{e vr{nikot od podnicata. Prijaten miris na pe~en zelnik se {ire{e niz dvorot. Vo kotle-to nad àrot, blisku do podnicata, se kr~ka{e koko{ka.

Nabrgu, baba Evdokija go postavi ru~ekot na masata na ~ardakot. Dodeka Kris jade{e, baba mu mu obra}a{e premnogu vnimanie. Za nea toj be{e samo dete koe treba da se nahrani i da mu se pruì toplina. Osven ambien-tot i jadeweto, naglasenoto insistirawe na baba mu, go vra}a{e Kris so mislite doma. Majka mu se odnesuva{e kon nego potpolno isto. Edinstvenata razlika be{e {to Kris ne saka{e da & se inaeti na baba Evdokija.

Koga zavr{ija so jadeweto, dedo Filip se upati kon trloto od kade celo vreme se slu{a{e glasno bleewe na jagniwata.

– Naviknati se da gi pu{tam po malku nadvor preku den. Mi go slu{aat glasot i zatoa tolku uporno bleat – zboruva{e dedo Filip dodeka ja otvora{e od pra~ki improviziranata pletena vrata.

Samo {to ja podotvori vratata, edno preku drugo jagniwata jurnaa nadvor. Vo grupi od tri do ~etiri veselo tr~aa i potskoknuvaa niz dvorot. ]e istr~aa, so

57

seta brzina, nadolu, do krajot na dvorot i so ista energi~nost i brzina }e se vratea nazad do dedo Filip i baba Evdokija. ]e se po~e{kaa i }e se pogalea okolu nivnite noze i pak }e odjurea na sledna runda tr~awe. Vo niv ima{e tolku mnogu ìvot, energija i sre}a, {to ni Kris ne go ostavija ramnodu{en. Dedo mu mu podade malku zelena treva {to ja ima{e sobrano po patot. Kris klekna i im ja podade na jagniwata. Najstaroto jagne pretpazlivo mu se dobliùva{e so glavata ispru-èna kon rakata. Koga toa ja zagrabi trevata so ustata, ostanatite vedna{ se str~aa so cel i tie da grabnat po ne{to. Vo me{anicata go turnaa Kris na zemja. Dedo mu se smee{e glasno dodeka mu ja podava{e rakata da stane.

Ve~erta na Kris sonot te{ko mu doa|a{e. Premno-gu & se ima{e predadeno na hranata. Nekolku pati leg-nuva{e i po nekoe vreme stanuva{e od krevetot. Sonot ne mu doa|a{e. Stana u{te edna{. [irum go otvori prozorecot {to gleda{e nadolu kon rekata. Iako mese~inata sjae{e kako da be{e den, celoto selo be{e potonato vo dlabok son. Od sprotivnata strana, vo dale-~inata, odvaj se nayiraa nekolku elektri~ni svetilki. Svetlinata {to doa|a{e od niv be{e od kampot na sinite baretki. Tie svetilki bea edinstvenoto ne{to {to ja naru{uva{e harmonijata na zaspanata dolina. Po svetilkite Kris znae{e deka ova ne e son od nekoe drugo vreme, tuku deka e realnost. Stoe{e do prozore-cot i gleda{e nekade daleku, vo crnite silueti na drvjata i karpite vo dale~inata.

Vnimanieto mu go svrtea sporadi~ni, neupadlivi, ku~e{ki laeì, koi na no}ta & davaa blag ritam. Go zaintrigira rasporedot po koj ku~iwata se javuvaa. ]e

58

zalae{e ku~eto od dvorot od sprotivnata strana na ulicata – tivko i neupadlivo. Nekolku sekundi podoc-na, }e se jave{e ku~e nekolku ku}i podaleku, so istiot neupadliv lae`, me|utoa so razli~en ton. Po nego }e se jave{e ku~e od podaleku. I taka se javuvaa ku~iwata, edno po edno, do krajot na seloto. Nivnoto javuvawe Kris si go tolkuva{e kako „jas sum tuka“ ili „kaj mene s# e vo red!“ I koga se ~ine{e deka laeweto prestanalo, od dale~inata, preku sekoj tret dvor, po~nuva{e da se vra}a nazad. Poedine~nite laeì na Kris mu se vidoa eden vid test, signal niz nevralgi~na kompjuterska mreà. Toj si zamisluva{e kako sekoe poedine~no ku~e da reprezentira eden jazol od nevro mreàta. Vo prosek, sekoj tret ciklus odreden jazol (ku~e) e aktiven – lae. Dodeka edniot jazol e aktiven, sosednite se pasivni, slu{aat.

Kris po~na da si igra so brojki vo glavata. Si pretpostavi deka ima sto dvorovi vo seloto. Ako vo sekoj dvor ima ku~e, toa zna~i deka nevro mreàta ima sto u~esnici. Sekoj u~esnik ima fiksna pozicija. Odredeno ku~e e aktivno na sekoj tret bran na laewe. Toa zna~i deka samo trieset i tri jazli se aktivni vo eden ciklus na predavawe na porakata. Kris izbroi deka poedine~noto laewe trae prose~no {est sekundi, a potoa ~etiri sekundi ~ekawe potvrda – vkupno deset sekundi po ku~e. Ako samo edna tretina e aktivna vo eden bran, toa zna~i deka za 330 sekundi porakata e prenesena preku mreàta, koja pokriva povr{ina od okolu 6 km2 (povr{ina na koja se rasprostira seloto). Sekoj jazol e aktiven {est sekundi na sekoi 990 sekundi (15 minuti). Laeweto na Bel~o vo dvorot ja potvrduva-

59

{e negovata statistika. Se javuva{e na sekoi 15 minuti so diskreten lae`, koj ne trae{e podolgo od 6 sekundi. Ova Kris si go interpretira{e kao „sleeping mode“ na u~esnicite vo mreàta. Vo slu~aj na opasnost kade bilo vo seloto, laeòt i frekvencijata na javuvaweto se menuvaa. Informacijata od edno na drugo ku~e, za krat-ko vreme se {ire{e niz mreàta.

„E, koga ova bi go slu{nal mojot prijatel progra-mer, sigurno bi smislil matemati~ki model. Za nego ova bi bil vistinski predizvik“ – razmisluva{e toj.

Podolgo vreme Kris stoe{e nepodvi`no, potpren so laktite na rabot na prozorecot, naslu{nuvaj}i go zabavenoto pulsirawe na ìvotot dlaboko vo no}ta. Da znae{e prozorecot da zboruva, sigurno }e mu raskaè-{e na Kris za no}ite {to tatko mu kako dete gi ima{e prestoeno na istoto mesto na koe sega be{e zastanat toj. ]e mu kaè{e prozorecot na Kris i deka, za razli-ka od nego, tatko mu ne gleda{e vo tainstvenite silueti koi na mese~inata i toga{ se oslikuvaa niz prostorot, nitu ja slu{a{e tivkata simfonija na budnite ìvo-tinski zaednici, tuku vo temninata toj si sozdava{e zamisleni sliki za beliot svet vo koj mnogu saka{e da otpatuva. Na negovite godini tatko mu me~tae{e da pobegne od dosadniot i ednoli~en ìvot vo seloto, vo koj negovata sila i mladost nemaa kogo da impresioni-raat. Me~tae{e da zamine nekade daleku, daleku zad planinite. I ete, Kris nesvesno se najde na izvorot na kopneòt na negoviot tatko. Ako na kopneìte moè da im se pripi{e nekoja vrednost, toga{ za Kris moè da se kaè deka e materijalizacija na kopneòt na negoviot tatko…

60

Nevrzano so ku~e{kite lae`i, u{te eden zvuk, vo ednoli~n ritam, eden vid pesna od nekoja no}na ptica, vo branovi, se razlev{e niz seloto: ‘}uuuk…, }uuuk..., }uuuk…“ Naslu{nuvaj}i go glasot na tainstvenata ptica, kone~no zaspa.

Vo mugrite Kris pak be{e razbuden. Ovojpat bea vinovni petlite, koi kako da se natpejuvaa niz dvorovi-te. Sli~no kako i kaj ku~iwata, samo {to zvucite bea razli~ni i nema{e dolga pauza me|u javuvawata. Peewe-to na petlite ne potraja dolgo. Koga zavr{i nivnoto ritualno peewe, niz sosednite dvorovi po~na da se slu{a ~kripeweto na kolski zapregi. Kris se potseti na zborovite na dedo mu. Prvata rabotna smena o~igled-no po~nuva{e.

61

8. Kris odi vo kampot na sinite baretki Tretiot den utroto, okolu devet ~asot, patrolno

vozilo na sinite baretki, bavno dvièjki se, zastana pred portata od dvorot na dedo Filip. Kris se iznenadi koga go vide voziloto. Spored odobrenieto {to go ima{e, moè da ostane dve sedmici.

– Hm, {to bi moèl da bide problemot...? Izleze pred portata. Dedo mu Filip zagrièno

gleda{e od {talata. – Kris Pavlovski? – Da, povelete. – Komandantot na kampot pra{uva dali moète da

go posetite. Saka da se napie ~aj so vas i da pomuabeti. Ne griète se, ni{to lo{o ne se slu~uva.

– Vo red, doa|am. Kolku bi moèlo da potrae toa? – Ne znaeme, ama poznavaj}i go nego, so nikogo ne se

zadrùva pove}e od polovina ~as… Na patrolnoto vozilo mu treba{e mnogu pomalku

vreme nadolu, otkolku nagore. Kris be{e sednat, ovoj-pat do voza~ot i ima{e mnogu podobar pogled pred nego. Po polovina ~as spu{tawe i ~kripewe so ko~nicite, se simnaa vo kotlinata pokraj rekata. Nabrgu bea pred improvizirnata rampa, koja go ozna~uva{e vlezot vo kampot.

Na stotina metri od rampata se nao|aa improvizi-rani objekti vo koi bea smesteni sinite baretki. Me|u objektite dominira{e pogolemo skladi{te napraveno

62

od bel lim, koe o~igledno pripa|a{e na humanitarnata misija. Voziloto prodolì da se dviì niz ne taka golemiot kamp, niz koj bea vidlivo izme{ani privre-meni objekti so sina i bela boja. Na okolu eden kilo-metar od glavnata vlezna rampa, Kris zdogleda druga rampa, zatskriena me|u visokite drvja. Be{e navistina iznenaden koga na uniformata {to ja nosea vojnicite zad rampata go prepozna amblemot na Nacionalnata garda. Amblemot mu be{e dobro poznat. Blizu grat~eto vo koe ìvee{e dodeka be{e pomal, postoe{e baza na Nacionalnata garda. Sekoj petok vojnicite go prepla-vuvaa centarot na grat~eto i gi okupiraa kafuliwata.

Prestana da misli na vojnicite, koga nedaleku zad niv ja zdogleda visokata, kako so no` prese~ena, verti-kalna karpa. Neobeleàniot pat direktno vode{e do polukru`niot otvor vo podno`jeto na karpata. Na Kris mu be{e jasno deka toa e otvor od rudnik. Na ~istinata pred karpata ima{e pove}e karavan prikol-ki so razli~ni golemini, nekolku {atori i nekolku improvizirani drveni ku}i~ki. Od pod bliskite drvja se nayiraa mini bageri, rovokopa~i i topovski cevki od tenkovite. Da, toa be{e kamp na Nacionalnata garda, skrien vnatre vo kampot na sinite baretki.

Nekolku minuti podocna, oficerot {to go pridru-ùva{e za~uka na vratata na edna od drvenite ku}i~ki.

– Gospodine profesore, gostinot e ovde. – Neka vleze – se slu{na od vnatre. Kaj Kris iznenaduvawata se nièa edno po edno.

Namesto voen personal, vnatre, zad pogolema trkalezna masa, prepolna so dokumenti i papki, bea sednati nekolkumina civili vo beli mantili. Najstariot od

63

niv mu prijde prv. Pruàjki raka, mu se obrati: „Dobre-do{ol Kris! Jas sum prof. MekKrolik. Ostanative se g. Majkl, rudarski inèner i Mark, hemiski inèner, najmladiot me|u nas.“ Site zaedno naviknati na nekol-kumese~nata izolacija vo ovoj mal prostor.

– Zdravo Kris, jas sum Mark. Navistina bev naj-mlad, ama samo do ovoj moment.

– Poveli sedni. Ne se somnevame deka potpolno si za~uden {to n# gleda{ nas i u{te pove}e {to si poka-net ovde – re~e prof MekKrolik.

Dodeka sednuva{e, Kris ve}e se seti na imeto na profesorot. Toj e svetski poznatiot nau~nik – istra-ùva~ na poleto na kristalnata optika. Nekoi od nego-vite formuli Kris duri gi ima koristeno vo svojata disertacija. Iako Kris ima{e doma nekolku negovi knigi, s# do ovoj moment nema{e mo`nost da se sretne so nego.

Profesorot otvori edna od knigite so debeli korici i ja stavi pred Kris. Zaglavieto na Kris mu be{e mnogu prepoznatlivo. Nesomneno, toa be{e kopija od negovata doktorska teza.

– Tuka leì odgovorot na pra{aweto zo{to te pokanivme ovde – re~e professorot.

Prof. MekKrolik mu objasni na Kris deka kopija-ta od doktorska teza ja dobil od negoviot mentor – porane{en negov student. Mentorot nemal hrabrost da go poddrì zaklu~okot na tezata, iako matemati~kiot model pokaùval potpolna to~nost.

Ona {to Kris go ima{e napi{ano kako zaklu~ok vo tezata ne be{e nikakvo pogoduvawe. Toj, ednostavno, go kaà ona {to proizleze od modelot „Verojatnosta za

64

postoewe na modeliraniot crven kristal vo prirodna forma e preku 90%.“

Profesorot ja zede kopijata od pred Kris i po~na, to~ka po to~ka, pove}e da se prepra{uva samiot sebesi otkolku {to go pra{uva{e Kris. Drugite vnimatelno slu{aa. Toa be{e kako eden vid analiza na napi{anoto. Nekade pri krajot na knigata, profesorot stasa do zaglavieto „Kompjutersko modelirawe na kameni teks-turi“. Toj zede nekolku par~iwa od izdrobena crvenkas-ta karpa od sosednata masa, o~igledno izvadena od rudnikot. Gi slede{e crtanite teksturi na kompjuter-ski modeliraniot kristal i gi sporeduva{e so tekstu-rite od par~iwata vo negovite race.

– Imame potpolna sli~nost so teksturata broj trieset. Vo soglasnost so matemati~kiot model, ne sme daleku od celosno oformen kristal. Cela edna luta karpa vo rudnikot, blagodarenie na cvrstite mom~iwa od inènerskata brigada, ja iskr{ivme na sitni par~i-wa – ne pogolemi od jajce. Za àl, ne uspeavme da najde-me celosno oformen kristal. Jas sum ubeden vo postoe-weto na oformeni crveni kristali vo ovie rudimenti-rani karpi. V~era obeleàv u{te edna karpa za kr{e-we. Celata raspolo`liva tehnika {to ja imame ovde e angaìrana vo operacijata. ]e pojdeme podocna vo rud-nikot i }e ti pokaàm. Siguren sum deka ti moè{ da „pro~ita{“ ne{to pove}e od ovie par~iwa i tvoite crteì. Jas ve}e gi istro{iv moite idei. Pogledni gi malku dijagramive za da se priseti{, a jas }e odam da ti obezbedam za{titna oprema za vleguvawe vo rudnikot. Nemoj da zaboravi{ da gi razgleda{ i formularive. Veruvam deka }e ti se dopadne ponudata.

65

Profesorot ja zatvori vratata zad sebe. Kris go zainteresiraa nekolkute formulari {to mu gi podade profesorot. Nabrgu otkri deka vo racete drì ponuda za vrabotuvawe, prva vo negoviot ìvot.

Prvin go razgleda dogovorot za vrabotuvawe. Mu be{e ponudena pozicijata na ‘pomlad rudarski istraù-va~ i nau~nik vo Dràvniot institut za minerologija’ – pozicija za koja sekoj mlad inèner moè{e samo da sonuva. Ne moè{e da veruva deka ve}e ja ima, bez intervju i bez formalna molba. Dodeka go potpi{uva-{e dogovorot, ~uvstvo na gordost mu ja polne{e du{ata.

Malku podocna, profesorot, eden od inènerite i Kris, odea dol` pravliviot, mra~en i tesen koridor od prastariot rudnik.

– Znae{, kolega Kris, me|u lu|eto od ovoj kraj, od ovaa prili~no nesre}na zemja, postoi legenda za ovoj rudnik kako izvor na zlato za edna golema stara impe-rija – mu se obrati prof. MekKrolik.

– Moite sogleduvawa, pak, se sosema sprotivni. Ovde nema ni traga od zlato. Legendata bi bila to~na samo ako, za vreme na imperijata, zlatoto bilo uspe{no iskopano do poslednata tro{ka. Ili, pak, se kopalo ne{to drugo. Moè samo da pogoduvame. Seedno e dali postoelo ili ne postoelo, vo ovoj moment nas zlato ne n# interesira.

Paralelno so razmisluvaweto za sostavot na karpite, Kris razmisluva{e i za ne{to drugo

– Mora da e nemerliva ~ove~kata energija koja e upotrebena za so primitivna tehnologija (glavno goli race) da se iskopaat site podzemni lavirinti niz

66

tvrdite karpi. Kolku li samo ~ove~ki ìvoti se zgasna-ti ovde?

ûvstvuva{e i blag strav dodeka se provlekuvaa niz tesnite koridori. Toj kako student ima vlezeno vo pove}e sovremeni rudnici. Ovoj ovde ne nalikuva ni na rudnik. Vnatre s# izgleda atipi~no.

Kolku pove}e navleguvaa vo vnatre{nosta, tolku pove}e se zgolemuva{e bu~avata od kompresorite i drugite ma{ini. Improviziranoto elektri~no osvet-luvawe im najavuva{e deka se blisku do rabotnata grupa. Vo edno od pro{iruvawata – nalik na pogolema soba – kopaweto be{e vo poln ek. Ona {to na prv pogled pa|a{e v o~i, be{e slabata i nesoodvetna kopa~-ka oprema i ma{ini za ovoj tip karpi. Sprotivno od toa, muskulestata gradba na odbranite vojnici, koi navistina maksimalno se zalagaa, be{e impresivna. Koga gi vidoa posetitelite, vojnicite prestanaa so dup~eweto. Od improviziran ladilnik gi po~estija gostite so akok alok. Trojcata kolegi gi razgledaa monolitnite karpesti yidovi. Kris be{e mnogu iznena-den so sli~nosta na teksturite na karpite so onie od negovite kompjuterski modelirani vo disertacijata. Pred pove}e od edna godina, dodeka go pi{uva{e programot vrz baza na nekoi svoi, laboratoriski istra-ùvawa, ne ni pomisluva{e deka presmetkite i formu-lite so olkava to~nost }e ja otslikaat realnata mine-rologija. Pogolem broj od crteìte gi nema{e prilo-èno vo tezata, bidej}i toa bi ja napravilo preobemna. Vnimatelno gi gleda{e karpestite yidovi i gi slede{e navidum haoti~nite linii {to se pruàa na site stra-ni niz niv. Srceto silno mu ~uka{e. Vo potsvesta ve}e

67

gi gleda{e crvenite kristali raseani vnatre, niz karpite. Bez odnadvor vidlivo vozbuduvawe, im prepo-ra~a na kolegite rascepuvaweto na ednata od karpite da odi dol` crvenata linija. Profesorot gi prifati negovite sugestii, im dade instrukcii na vojnicite za pravecot i na~inot na kr{eweto na karpite i tie zaminaa. Vojnicite, pak, se zafatija so rabota.

68

9. Pronao|aweto na „crvenata ubavica“ Po nekolku dena – edno popladne, dodeka Kris

potajo o~ekuva{e vesti od rabotnata edinica vo rudnikot, se obiduva{e da go reorganizira prostorot vo kamp-prikolkata {to mu be{e dodelena. Prostorot vo prikolkata be{e duri i pregolem za malkute raboti {to gi ima{e poneseno so sebe. Najva`no mu be{e {to ima{e obezbedeno neprekinat priklu~ok na Internet preku specijalniot armiski komunikaciski sistem. Nedostapnosta na negovite knigi ja kompenzira{e so informaciite dostapni na Internet, a moè{e i da im se javi na svoeto semejstvo i na prijatelite. Samo {to sedna na rabotnata masa, nadvor nekoj po~na glasno i vozbudeno da vika. „Ja imame! Ja imame! Ja imame crvenata ubavica!“ Stana i se pribliì do podotvore-niot prozorec. Od pravecot na rudnikot, so brzi ~ekori doa|a{e prof. MekKrolik. Nadvor ve}e bea izlezeni negovite kolegi i komandantot na kampot. Profesorot ne ode{e tuku potskoknuva{e od sre}a. ûvstvo na radost i zadovolstvo se {ire{e niz kampot. Kris izleze nadvor i se upati kon ostanatite. Profe-sor MekKrolik ve}e be{e blisku pred nasobranite. Koga go vide Kris, trgna pravo kon nego. „Ja pronaj-dovme, Kris. Ja pronajdovme ubavicata.“ Go gu{ka{e i zboruva{e: „Kris, ti si na{iot heroj!“

Otkako profesorot dobro go izgu{ka Kris, gi izgu{ka i ostanatite, eden po eden. Prijde i koman-

69

dantot. Otkako im ~estita na site po red, re~e: „Ajde so mene vo sobata za sostanoci – da proslavime“. Be{e vidno zadovolen i sre}en. Kako {to bea i drugite. Otkako sednaa okolu golemata masa, komandantot po~na da zboruva.

– U{te edna{ ~estitki do inènerskiot tim i do komandirot na inènerskata rabotna grupa. Posebno ~estitki i blagodarnost do najnoviot ~len na inèner-skiot tim, Kris Pavlovski, ~ija doktorska teza n# dove-de do ova otkritie. Jas samo {to gi de{ifrirav in-strukciite od glavnata armiska komanda vo Nogatnep, pi{uvani specijalno za ovaa situacija. Otkrieniot kristal, koj ima kodirano ime „Red Beauty“, }e se zape-~ati vo specijalen neproboen ognootporen kontejner. Jas ve}e im izdadov naredba na vojnicite dolu, da go storat toa vnimatelno i brzo. Specijalna vooruèna komandosna grupa ve}e ja nadgleduva operacijata. Nema ni vleguvawe ni izleguvawe s# dodeka maliot kontejner so kristalot ne bide bezbedno iznesen na povr{inata. Zabraneto e kakvo bilo napu{tawe na kampot. Lokal-nata kompjuterska mreà i Internetot se isklu~eni. Satelitskiot kanal {to se koristi za va{ite mobilni telefoni e isto taka isklu~en. Ovie specijalni bezbed-nosni merki se privremeni i }e bidat na sila s# dodeka „crvenata ubavica“ ne zamine ottuka.

Naskoro, eden „i~apa“ helikopter, ispraten od regionalnata komanda, }e sleta ovde. Pridruùvana od nekolku specijalci, ‘crvenata ubavica’ }e zamine so helikopterot. Od regionalniot komanden centar, so avion lovec 51F, }e bide prenesena do na{ata najbliska voena baza. Nekolku od na{ite najsovremeni voeni

70

avioni od tipot „nevidlivi“, vo momentov se na pat kon najbliskata voena baza vo regionot. Tie }e ja prezemat ‘ubavicata’ i }e ja sprovedat direktno doma. ¥ posakuva-me na „ubavicata“ prijatno patuvawe. Ja ~eka dolg let...

Gi podignaa ~a{ite so iksiv i nazdravija. Prisutnite bea zate~eni od zavedenite strogi voe-

ni merki „s# zaradi eden kristal“. – Ve molam za razbirawe za ovie strogi vojni~ki

merki. Treba da gi razberete va`nosta na ovaa misija i o~ekuvawata na na{ata vlada. Mo`ebi mislevte deka sme zaboraveni me|u ovie planini. Me|utoa, realnosta e sosema sprotivna. Narednite 24 ~asa operacijata „crvena ubavica“ }e bide od najvisok prioritet vo na{iot globalen armiski satelitski komunikaciski sistem. Na{ata najva`na zada~a vo ovoj moment e ‘crve-nata ubavica’ bezbedno da se sprovede do doma.

Po negovoto objasnuvawe prostorijata se ispolni so xagor. Otkrivaweto na noviot redok mineral be{e golema satisfakcija za podolgoto otsustvo od doma, za lo{oto improvizirano smestuvawe i za vojni~kata hrana, na koja pove}eto od prisutnite ne bea naviknati. Povtorno se javi komandantot.

– Ve molam za vnimanie! Ne{to zaboraviv da vi ka`am. Prof. MekKrolik utre zaminuva doma. Iako ve}e go zamoliv komandantot na sinite baretki da go obezbedi najudobniot xip {to go ima, patuvaweto niz sivata zona s# u{te e eden vid golema avantura. Mu se izvinuvam na po~ituvaniot profesor {to za „crvenata ubavica“ e obezbedena prva klasa voen bilet, a za nego economy class, ama nemavme mnogu izbor – se obide da se po{eguva komandantot. – A, imam i dobri vesti za

71

profesorot. Prostoriite za novata laboratorija za kristalna optika vo Nacionalniot institut se zavr{e-ni. Skapata laboratoriska oprema, {to podolgo vreme ja posakuva{e, e instalirana. Negovite kolegi nau~ni-ci nestrplivo go o~ekuvaat.

Po zaminuvaweto na „crvenata ubavica“ nie }e prodol`ime so rabota s# do potpolno markirawe na karpite dolu vo rudnikot. Ako pronajdeme u{te nekoja crvena ubavica, taa nema da ima specijalen tretman i vnimanie – kako {to gi ima prvava. Internetot }e bide vospostaven najverojatno vo narednite nekolku dena. Ne zaboravajte deka ve~erva }e imame specijalna, sve~ena ve~era.

*****

Po ve~erata, o~igledno site zadovolni, prodol`ija

da muabetat. Kris uspea porano da se iskrade i da si zamine vo karavan prikolkata..

Podocna prof. MekKroj za~uka na vratata na prikolkata.

– Zdravo Kris. U{te ne si legnat? Pa skoro e polno}. Kako {to slu{na, jas zaminuvam utre nautro. Nemam nekoi posebni upatstva za ponatamo{nite aktivnosti. Koga }e gi ukinat specijalnite merki, slezi dolu i proveri vo koja faza se rabotite. Vnima-telno pogledni ja strukturata na karpata od koja e izva-den kristalot i mestoto od koe e otkornata karpata. Dobri fotografii }e pomognat vo podocne`nata ana-liza. ]e ~ekam so netrpenie na tvojot izve{taj. Jas sum ubeden deka toj tip na kristal mora da e ramnomerno

72

rasporeden niz rudimentnite karpi. U{te edna rabota, na koja za malku }e zaboravev. Nov bex za tebe.

– Pa ve}e imam eden so mene, profesore. – Znam Kris, ama ovoj pove}e }e ti odgovara.

Pogledni go dobro. Na Kris ne mu se veruva{e. Na bexot pi{uva{e: D-r

Kris Pavlovski. – Ama, profesore, da ne e gre{ka? Jas s# u{te ne

sum imal odbrana na doktorskata teza? – Ne, Kris, ne e gre{ka. Jas sum imenuvan za pretse-

datel na komisijata za odbrana na tvojot doktorat. Vo poslednive nekolku nedeli bev vo postojan kontakt so ostanatite ~lenovi na komisijata. Vo ovaa „dupka“ imav dovolno vreme da ja proveram sekoja formula i sekoj zbor {to si go napi{al. Moè da ti kaàm deka niedna teza dosega ne sum pregledal tolku detalno. Tvoite presmetki se pove}e od to~ni. Interpretacijata na rezultatite e odr`liva. Otkrivaweto na noviot mine-ral ja pravi sekoja akademska diskusija nepotrebna. @al mi e {to, poradi strogite vojni~ki bezbednosni merki, nema{e mo`nost da go vidi{ pronajdeniot kristal, ama siguren sum deka }e najdete u{te nekoj. Sepak, doma }e organizirame mala, neformalna odbra-na. Toa }e bide zad zatvoreni vrati. Seto ova e klasi-ficirano kako vrvna dràvna tajna. Dobra no} i do viduvawe vo Uw Kroj, doktore Pavlovski – re~e profe-sorot i ja zatvori varatata.

Po nekolku sekundi pak ja otvori. – Izvini, moj mlad kolega, starost – zaboravnost.

Na naredniot nau~en svetski kongres za minerologija }e predloàm noviot mineral da se vika Kristandit

73

(Christandyte4). Veruvam deka nema da ima{ ni{to protiv – ja zatvori pak vratata, ne davaj}i mu na Kris mo`nost da kaè {to bilo.

Nekolku dena podocna, Kris be{e iznenaden od brzinata so koja celokupniot softver na Internet be{e sreden. Sivata damka vo elektronskite (GPS) geo-grafski karti ja nema{e pove}e. Precizna elektronska karta od krajot vo koj be{e postavena bazata ve}e be{e dostapna vo site softverski paketi. Kris be{e prili~-no relaksiran. Sega barem to~no znae{e kade se nao|a. Ve~erta sede{e pred svojot laptop kompjuter i preba-ruva{e ne{to na Internet. Na dnoto na kompjuter-skiot monitor, pod elektronskata karta na Ma mu padna v o~i dopi{anoto – „kreirano od Majkl M.“.

‘Ej ~ekaj, pa ova bi moèl da bide mojot drugar kompjuterxija od sosedstvoto’ – si re~e Kris.

Kris znae{e deka Majkl raboti za poznata soft-verska kompanija na proekti za Obedinetite Svetovi. Me|utoa, nikoga{ posebno li~no ne se interesira{e za kakvi bilo detali. Taa ve~er mu isprati kusa poraka na svojot prijatel Majkl.

„Zdravo Majkl, [to se slu~uva so globalnata elektronska karta za

GPS? Iznenaden sum od brzinata so koja be{e smeneta. Izgleda deka site glavni prebaruva~ki ma{ini na Internet ve}e ja imaat novata karta za ovoj kraj. Site toponimi se prikaàni so originalnite imiwa. Sivata zona pove}e ne postoi niz GPS mapite. Nikoga{ ne si mi kaàl za tvojata rabota na softverot za ovoj del na

4 Sporedi so ‘Lorandyte’

74

svetot? Najmnogu me interesira {to se slu~uva vo tvojata oblast?

Vo elektronskoto po{tensko sanda~e utredenta Kris pronajde podolga poraka.

„Zdravo Kris! Ako ne e nekoja gre{ka, mojot kompjuter pokaùva

deka tvojata poraka doa|a od sivata zona. Zar e mo`no da si tamu? [to, vsu{nost, raboti{ tamu? Od kade ima{ internet priklu~ok?

Eve, }e ti kaàm malku pove}e za mojata angaì-ranost vo nekoi prili~no ~uvstvitelni proekti.

Do pred nekolku meseci softverskiot tim za razvoj i istraùvawe, ~ij ~len sum i jas, rabote{e na nekolku proekti nara~ani od Globalnoto sobranie. Dva od niv imaa malku ~udni, da ne kaàm sme{ni imiwa: ‘FINAL RELABELING5’ i ‘GPS BLACK HOLE6, a bea klasifi-cirani kako vrvna tajna. Znae{, Kris, od Obedinetiot Svet i porano ima{e barawa za nekoi ‘egzoti~ni’ soft-verski funkcii. Rabotata na prviot softverski paket ‘RELABELING’ be{e glavno rutinska. S# se sveduva{e na kreirawe specijalna baza na podatoci so relativno mal broj poliwa. Klu~evite za prebaruvawe baraa mal-ku „~ekorewe vo temnica“, ama nema{e nekoj predizvik.

Za razlika od prviot, rabotata na vtoriot proekt – ‘elektronska crna dupka’, be{e vistinski predizvik za mene. Prili~no ‘tvrd orev’. Pi{uvav softver za maski-rawe na koe bilo podra~je vo globalnata elektronska GPS karta.

5 Kone~no preimenuvawe 6 GPS crna dupka

75

Softverskiot paket {to proizleze od ovoj proekt mu ovozmoùva{e na nara~atelot, po èlba, da go napravi nevidliv koj bilo del od elektronskata naviga-ciska karta. Otprvin se bara{e maskiranata povr{ina da bide crna. Vo tekot na testiraweto na softverot se pokaà deka crnata damka }e gi zbunuva korisnicite na GPS – }e mislat deka ne{to ne e vo red so ekranot. Predloìvme, sepak, ‘damkata’ da bide vo siva boja, so naznaka ‘nedostapno’, {to be{e i usvoeno.

Na krajot, se bara{e od nas da vovedeme softverski prekinuva~ ‘siva zona ON/OFF’, so koj na korisnikot mu se ovozmoùva{e selektiranata siva zona da se vklu~u-va i isklu~uva po potreba. Ovaa funkcija be{e kontro-lirana od skoro neprobojna {ifra.

Go sakav toj proekt. Rabotata na nego mi pruà{e golemo zadovolstvo. Preku nego nau~iv mnogu novi raboti i trikovi vo programiraweto. Celo vreme bev ubeden deka softverot e namenet za Globalnite mirov-ni sili za ve`bawe elektronska vojna. Podocna, koga na mojot mobilen telefon, opremen so GPS, slu~ajno zdogledav mala damka, nekade vo Ju`na Aporve, navisti-na se za~udiv. S# do toj moment ne veruvav deka softver-skiot paket }e bide upotreben vo realnosta. Ne se razbiram ni malku vo politika i voop{to ne mi be{e jasno zo{to funkcijata „siva zona“ be{e testirana tokmu vo toj region. Ti poèluvam prijaten prestoj tamu. V~era na TV-dnevnikot be{e spomenato ukinuva-we na nekakvi sankcii vo toj del od svetot. Se nadevam deka ima dovolno predizvici za tebe tamu.

Pozdrav. Majkl.“

76

***** Edna nedela po ispra}aweto na ‘crvenata ubavica’

vo Akirema, rabotata vo rudnikot be{e restartirana. Nema{e pove}e neizvesnosti, nitu napnato is~ekuvawe, kako porano. Mom~iwata dolu vo rudnikot go privr{u-vaa drobeweto na posledniot obeleèn kamen blok. Vo me|uvreme, bea iskopani u{te dva pomali kristala, ~ie ispra}awe ne be{e pompezno kako {to be{e slu~ajot so prviot. Kris ve}e ja podgotvuva{e geolo{kata karta na rudnikot i presmetkite za rasprostranetosta i frek-vencijata na povtoruvawe na kristalot vo karpite.

Vo ~etvrtokot Kris se iznenadi koga komandantot povtorno naredi zapirawe na rabotite i povtorno izolirawe na rudnikot. Voop{to ne go povikaa dolu. O~igledno ne se rabote{e za nekoj nov kristal, me|utoa Kris ne saka{e mnogu da se raspra{uva.

Po nekolku dena od ovoj nastan, za vreme na poplad-nevanata pauza, Kris pie{e ~aj so svojot postar kolega inèner.

– Kris, veruvam deka se pra{uva{ {to be{e pri~i-nata za povtornoto voveduvawe specijalni bezbednosni merki pred nekolku dena. Komandantot na operacijata mi napomna, niz nevrzan muabet, deka bil pronajden za’r|an metalen kov~eg poln so pergamenti pi{uvani so nekoe ~udno pismo. U{te vo oknoto kov~egot bil staven vo specijalen hermetiziran kontejner i ekspresno, pod najgolemo obezbeduvawe, ispraten doma, do Nacional-niot institut za konzervacija i anti~ki jazici.

Vo Institutot imam prijatel – ekspert za anti~ki jazici. Toj bil vo timot za priem i za{tita na sodrì-

77

nata na za’r|aniot kov~eg. V~era od nego dobiv e-mail. Pi{uva deka e fasciniran, a vo isto vreme potpolno zbunet od otkritieto. Duri mu e jasno i za koj jazik se raboti, iako istorijata do den-denes go negira negovoto postoewe. Veli deka interpretacijata vo sovremenata istorija na nekoi civilizaciski dvièwa i nastani vo mnogu elementi se ~ini pogre{na. Ako sodrìnata na pergamentite bide javno prezentirana, golem del od anti~kata istorija najverojatno }e mora da se revidira.

– Kris, ti mora da si gord na sevo ova? Tvoite poteknuvaat od ovie krai{ta. Me|u ovie zaboraveni lu|e i krai{ta izgleda ima nataloèno vistini so koi dene{nata civilizacija koga-toga{ }e mora da se soo~i.

78

10. Kris go posetuva semejstvoto vtorpat

Vo tekot na vikendot, Kris nema{e nekoi posebni obvrski, pa odlu~i da pojde gore vo seloto. Na semej-stvoto mu se nema{e javeno od doa|aweto vo bazata. Vpe-~atocite od prvata poseta mu bea s# u{te silni vo glavata.

Nema{e problemi od strana na komandatot za koristewe na eden od voenite xipovi. Patot ne mo`e{e da go zgre{i. Ima{e samo eden, a i voziloto e opremeno so GPS so precizna karta od reonot.

– O, mil na baba, pak ni dojde – go pre~eka baba Evdokija na portata. – Bevme zagri`eni za tebe od momentot koga zamina so vojnicite. Se pla{evme da ne ti se slu~ilo ne{to dolu kaj tu|incite.

– Babo, tie ne se tu|inci. Tie se na{i. – Kako na{i koga ni jazikot na{ ne go razbiraat? – Izvini babo, vsu{nost, tie se moi – doa|aat od

mojata zemja. – E ubavo sinko, toga{ idniot pat da gi pokani{

vnatre – na ~a{ka rakija so dedo ti Filip. – Babo, a kade e toj? Ne go gledam niz dvorot. – Vo planina, Riste. Edno od govedata ni e izgubeno

ve}e dva dena, pa zaminaa so ~i~ko ti da go baraat. Kris se pro{eta niz dvorot. Od nekade dotr~a

Bel~o i mu se vturna vo nozete, veselo kvi~ej}i i mav-taj}i so opa{kata. Baba Evdokija mu donese trino`no stol~e i, podavaj}i mu go, re~e:

79

– Sedni, sine. Vedna{ se vra}am. Samo da go stavam lebot vo furnata. Ako se izladi furnata, }e nema ve~era.

Kris sedna nesigurno na maloto stol~e pod ~arda-kot i nekoe vreme ja gleda{e baba si kako so starite, od reuma podiskriveni race, ve{to go redi lebot so drve-nata lopata vo è{kata furna.

– Babo, ti treba li pomo{? – Ne sinko, ova e rabota za dve race. Baba Evdokija ja zatvori furnata so metalnata

vrata, gi odnese {ticite vo vizbata i mu se pridruì. Pred malku, vozej}i se kon seloto, Kris tolku mnogu saka{e da mu se pofali na nekoj blizok za rabotata i za titulata. Be{e o~igledno deka baba Evdokija nema da go razbere. Go zadrà izlivot na radost vo sebe.

– Riste, da ne si gladen? Da donesam rakija da se napie{ malku?

– Ne, babo. ]e odam so Bel~o da pro{etam nad seloto, kon planinata.

Kris izvadi studena voda od bunarot i se napi direktno od drvenoto vedro.

– Sine, da se vrati{ pred da padne mrak. Moè neko-ja me~ka da te iznenadi! – mu dovikna baba Evdokija, dodeka Kris so Bel~o zad nego izleguva{e niz portata.

Po patot Kris se pra{uva{e koja e smislata na nejzinata starost. Dali vo svoite 80 taa se raduva na ne{to? Dali taguva po ne{to? Dali sre}ata kako poim postoi za ova, ve}e istro{eno i ostareno su{testvo?

Ovie pra{awa na pomladite od semejstvoto Fili-povci nikoga{ ne im padnale na pamet. Vo semejstvoto nikoj posebeno ne obra}a{e vnimanie na baba Evdokija. Taa ednostavno se podrazbira{e.

80

Mnogu raboti Kris nema da doznae za nea. Nejzina-ta starost krie{e ubavini, koi samo taa gi razbira{e. Lo{otijata, ako nekoga{ i ja imalo vo nea, odamna is~eznala. Lo{ite zborovi, isto taka odamna gi ima{e zaboraveno. Vo ovoj period od nejziniot ìvot so nea gospodare{e dobrinata. Iako i{arano so mnogu br~ki, liceto & oddava{e smirenost i spokojstvo. O~ite i zra~ea milost. Koga maliot Aleksandar }e go iskaraa tatko mu ili majka mu, toj bega{e kaj baba mu. Baba be{e mirotvorecot i negoviot angel ~uvar. ]e & se pikne{e vo skutot, }e lipa{e nekoe vreme i potoa }e se smire{e. ]e gi najde{e baba Evdokija vistinskite zborovi za da go ohrabri i da go posovetuva da ne go pravi ona {to gi luti tato ili mama. Koga na Alek-sandar ne mu se spie{e, baba Evdokija }e go {eta{e niz ~udesniot svet na bajkite i skaznite.

Nozete, malku izvitkani pod teìnata na godinite, s# u{te dobro ja drèa. Ode{e poleka i dostoinstveno. Nikade ne brza{e, a s# u{te stignuva{e tamu kade {to }e ja povikaa. Korisna im be{e na lu|eto od seloto na razni na~ini.

Koga nekoj }e po~ine{e vo seloto, prvo nea ja povi-kuvaa. Za baba Evdokija umiraweto be{e Gospodova rabota. Taa samo se griè{e smrtta da pomine na tivok i dostoinstven na~in. Pomaga{e pri kapeweto i oble-kuvaweto na pokojnikot. Pokojnikot, spored starin-skite obi~aii, go oblekuvaat vo ~isti, istiot den isprani, ali{ta. Teloto treba da mu se vrati na Gospod ~isto – onakvo kakvo {to Toj go pratil na ovoj svet – a du{ata sama si go nao|a{e patot… Koga be{e prisutna

81

baba Evdokija i bolkata kaj bliskite na pokojnikot stanuva{e nekako meka, ~ove~ka.

I ne samo za smrt. Baba Evdokija ja povikuvaa i tamu kaj {to po~nuva{e nov `ivot. Qubovta i ra|awe-to za nea bea raboti {to im gi ostavil Gospod na mladi-te. Taa samo pomaga{e ra|aweto da pomine vo najdobar red. Redot go odredila prirodata – za carski rez nikoj i ne slu{nal vo seloto. Baba Evdokija najdobro ja razbi-ra{e i rodilnata bolka i radosta, koja po ra|aweto, ja potisnuva{e i najsilnata bolka. Ve}e po prviot pla~ raspoznava{e dali se rodil „junak“ ili „stra{livec“, dali }e bide vreden ili mrzliv, dali }e bide rabotna moma ili pla~ka. Im se raduva{e na novoroden~iwata dodeka gi kape{e. I mirisaa na karanfil po utrinska rosa.

Koga baba Evdokija malku podocna }e izleze{e od sobata, nasobranite pred vratata od nejzinata nasmevka i od nejzinite br~ki na ~eloto ‘~itaa’ za zdravjeto na novoroden~eto. Ako izleze{e so {iroka nasmevka, nikoj pove}e ni{to ne ja pra{uva{e. [i{eto so rakija po~nuva{e da {eta od raka na raka… Ako be{e malku podzamislena, }e pojde tatkoto po nea i }e po~ne da ja raspra{uva... Ako, pak, izleze{e so ‘studeno’ lice i bez zbor, na site ve}e im be{e jasno deka „bebeto ne go bidna!“.

I ne samo kaj bebiwata... Baba Evdokija be{e pri-sutna i kaj teliwata i kaj jagniwat... Na ovcite, poneko-ga{ koga se ma~ea so jagneweto, im zboruva{e isto kako i na majkite rodilki. Za{to od o~ite im izvira{e istata bolka.

82

Baba Evdokija ja ima{e celata grià i za koko{-kite. Taa gi selektira{e jajcata i kva~kite, go nadgle-duva{e leèweto i prva im se raduva{e na piliwata. Retko & se slu~uva{e od nekoe jajce da ne izleze pile.

I taka, nejzinata starost ~as drugaruva{e so smrt-ta, ~as drugaruva{e so radosta i ra|aweto. Vo me|uvre-me se griè{e za lebot vo semejstvoto. Poradi reumata vo racete, retko mese{e leb. Me|utoa be{e vistinski majstor za negovoto pe~ewe vo furnata.

Dali baba Evdokija & se raduva{e na starosta? Moèbi da. Vo toj izoliran mikro svet nikoj za toa ne razmisluva{e.

A dali & e te{ka starosta na baba Evdokija? Sigur-no da – ama toa go znaat samo postarite. Zimno vreme, koga reumata }e ja pritisne{e, }e se svitka{e pokraj }umbeto i }e si ofka{e. Si ofka{e, onaka tivko, pove}e za sebe. îni{, & se inaeti na bolkata. Pomla-dite od semejstvoto ne gledaa ni{to nevoobi~aeno vo toa. Zasednati na masata ili po krevetite, si pieja topla rakija, igraa karti ili si pravea muabet. Samo maliot Aleksandar ponekoga{ }e klekne{e do nea i niz smea go imitira{e glasot na dedo Filip: „Ajde babo, ne ofkaj, }e pomine i ovaa zima“.

Baba Evdokija be{e nepismena. Ni dedo Filip ne be{e mnogu po ~itaweto. [to be{e napi{ano vo Knigata za Storitelot, koja ja drèa vo {ifowerot vo sobata i za dvajcata }e ostane nesoznaeno. Toa duri i ne e va`no. Porakite od Slovoto u{te mnogu odamna bea vgradeni vo sekojdnevniot ìvot na Ma lu|eto. Istite adeti se prenesuvaa od usta na usta – od pokolenie na pokolenie… Pred spiewe baba Evdokija }e zastane{e

83

pred ikonata na Storitelot i }e go mole{e da gi drì bolkite podaleku od nea za da moè da spie. Nautro, pak, na razdenuvawe, }e se prekrste{e pred ikonata i }e mu se zablagodare{e Nemu za denot {to & go dade.

Pred okolu edna godina, koga maliot Aleksandar prvpat ja najde baba si pred ikonata, ja zapra{a:

– Babo, a {to mu kaùva{ na toj ~i~ko od slikata? – Go molam, babino, da ti dade miren son – za da

raste{ – junak da stane{. Ottoga{, toj ~esto & se pridruùva{e pred ikona-

ta na ve~ernata molitva. Dodeka baba Evdokija se mole-{e za zdravjeto svoe i za zdravjeto na celoto semejstvo, maliot Aleksandar na „~i~koto“ od ikonata tivko mu gi kaùva{e svoite detski èlbi: ‘Re~i mu na tato da mi kupi… Sakam da imam… Sakam da bidam…’. Koga }e zavr{e{e, baba Evdokija }e go nagrade{e so pregratka i so bakne`. Toj }e si zamine{e vo svojata soba i }e se pikne{e v krevet me|u majka mu i tatko mu. êstopati nautro se ~ude{e kako preku no} se na{ol vo svoeto krevet~e…

Takva be{e sega{nosta na baba Evdokija od koja Kris moè da sogleda samo edna tro{ka. Smislata na starosta vo ovoj zaboraven Ma svet za nego }e ostane nespoznaena, a smislata na starosta vo negoviot svet eden den samiot }e ja bara. Da veruvame deka i toj }e ja najde kako {to ja na{la baba Evdokija vo svojot svet.

Dodeka Kris razmisluva{e za baba Evdokija, ve}e be{e na polovina pat od istata pateka po koja odea prviot pat so dedo Filip. Po re~isi eden ~as ka~uvawe po blagata ugornina, ja zdogleda ~udnata karpa. Iako karpata i ovojpat mu se vide tainstvena, ne pojde tamu.

84

Se upati kon sosedniot rid. Na um mu padna prikaznata na dedo Filip za dupkite kopani vo potraga po „ruda za bombi“.

Na samiot vrv, na ridot zdogleda ledina prekriena so retka treva i grmu{ki od kapini, rascvetani so bez-broj beli cvetovi. Kris pro{eta po ledinata. Izbroi deset dupki so otvor vo pravoagolna forma ~etiri na ~etiri metri. Nekoi od niv bea zarasnati me|u grmu{kite, nekoi bea skoro zatrupani, a vrz nekolku s# u{te stoeja ve}e raspadnati za’r|ani re{etki. Nema{e hrabrost da se obide da podigne nekoja od re{etkite. Toa i ne mu be{e potrebno. Kupovite òltenikavi par~iwa od kr{eni karpi {to bea rasfrleni niz ledinata, bea dovolni da go prepoznae tipot na geolo{-kite sedimenti. „Da, uranium ima, samo e pra{awe vo koj procent?“ – si re~e vo sebe.

Izmoren od pe{a~eweto, izgubi interes za kakvo bilo seriozno ragleduvawe na po~vata i kamewata. Se upati kon krajot od ledinata kade {to po~nuva{e boro-va {uma. Sedna na eden odamna padnat bor. Posede malku, dovolno da se opu{ti od pe{a~eweto, potoa stana, go izvadi noòt od ranecot i po~na da vreùva ne{to na suviot trup. Iako dosta bavno, bukva po bukva, re~enicata se ispi{uva{e pod noòt. Na krajot na re~enicata Kris vdlabi to~ka i se oddale~i malku. Na trupot jasno se raspoznava{e malo 16-krako sonce i malo srce probodeno so strela. Vedna{ do srceto vo prodolènie pi{uva{e: „Chris loves Anna7“.

7 Kris ja saka Ana.

85

Go vrati noòt vo koricata. Izmorenosta poleka po~na da go sovladuva. Se namesti udobno me|u suvite stebla. Kolku {to moè{e pove}e, se potpre so grbot na edno od niv i se svrte nadolu kon dolinata. Seloto ne se gleda{e – be{e skrieno zad ridot. Denot be{e pri kraj. Popladneto be{e tivko i prijatno. Vcrvenetoto sonce ve}e zabrzano se spu{ta{e niz zamislenata para-bola so po~etna to~ka na istok. So vrvot visoko na neboto i so krajot zarien nekade zad vrvot na planinata na zapad. Kotlinata, nadvisnata so planini od tri strani, mu go golta{e pogledot. Pred dve nedeli, iska-~en so dedo Filip na tainstvenata karpa, go gleda{e istiot pejza`. Umot toga{ mu be{e fokusiran na geologijata, na karpestite formi i strukturi. Ovojpat, ~uvstvo na mentalna opu{tenost mu se me{a{e so ~uvstvo na praznina i nezainteresiranost za pejzaòt. So podzatvoreni trepki uìva{e vo razigraniot spek-tar od interferenciskite boi na son~evite zraci {to se probivaa me|u trepkite i mu se zarivaa vo zenicite. Prostorot pred nego, gledan niz podotvorenite trepki, na momenti se ispolnuva{e so bezbroj sitni, bleskavi, ~esti~ki vo haoti~no poigruvawe. Duri mu se pri~inu-va{e deka gi gleda poedine~nite svetlosni fotoni. Taka igraj}i si so trepkite i so ve}e crvenite son~evi zraci, zadrema.

Dali Kris samo dreme{e ili dlaboko spie{e vo prili~no neudobnata polo`ba, na Bel~o voop{to ne mu be{e va`no. Legnat dolu do trupot, so malku podignata glava, vnimatelno i neumorno ja nadgleduva{e oko-linata.

86

Vo toj moment na Kris vo mozokot mu se odviva{e zabrzano povtoruvawe na nastanite od poslednite nekolku meseci. Do pred nekolku nedeli, mislite mu bea svrteni glavno kon doktorskata teza. Iako mento-rot mu najavi deka ~lenovite na komisijata prelimi-narno pozitivno se izrazile za tezata, sepak, ne se ~uvstvuva{e potpolno spokoen. Nekoi od negovite najbliski kolegi mu zabeleàa deka opisot na istraù-vaweto mu e premnogu klasi~en, jazikot premnogu teh-ni~ki, a zaklu~okot premnogu o~igleden. So drugi zborovi, neatraktivno i po malku dosadno za ~itawe. Vo ova moderno vreme ~istata nauka te{ko pominuva ako ne se ‘za~ini’ so malku mistika i atraktivnost.

Kris ne be{e tolku zagrièn za odbranata. Prezen-tiraniot matemati~ki model vo tezata be{e korekten i nikoj ne moè{e da go „sobori“. Pove}e be{e zagrièn za toa {to treba da bide posle odbranata?

Po dvaeset godini potro{eni na kontinuirano studirawe }e mora da vleze vo realnosta, da najde rabo-ta i da go zarabotuva lebot. I neo~ekuvano, pred edna nedela, s# se smeni… Vo eden den dobi rabotno mesto od soni{tata i be{e proglasen za doktor na nauki bez nikakvi formalnosti. Seto toa mu se slu~i vo mesto od Gospod zaboraveno... Se ~uvstvuva{e malku duri neudob-no poradi golemiot respekt i po~ituvawe od timot na profesorot MekKrolik.

Kako {to go sovladuva{e sonot taka mislite mu stanuvaa s# ponejasni i poneodredeni… Niz mozokot mu se me{aa stotici nevrzani fragmenti od slu~uvawata vo poslednite nekolku nedeli. Haosot od fragmenti se zgolemuva{e so bu~avata od ma{inite vo rudnikot {to

87

s# u{te mu odyvonuva{e dlaboko vo potsvesta. Tuka be{e i glasot na prof. MekKrolik: „Ja imame! Kris, ja imame crventa ubavica! Ti si heroj Kris.“

Odedna{, Bel~o s’r`a i molskavi~no mu se pu{ti na edno zaja~e na ~istinata koe nevnimatelno vleglo vo negoviot vidokrug. Kris se razbudi od sonot i sripa ispla{eno od drvoto…

– Ne, Bel~o! Doa|aj vamu. Zaja~eto ni{to ne ti storilo! – mu svika na Bel~o

Bel~o zastana vo mesto. Za~udeno se svrte kon Kris. Toa be{e dovolno za zaja~eto da is~ezne vo grmu{kite.

Kris vo toj moment po~uvstvuva bolka od suvite granki na koi podolgo vreme se potpira{e. Stana i, onaka stoejki na trupot, se svrte kon planinata. Dlabo-kata ti{ina vo kve~erinata rasposlana okolu nego kako da go ispla{i. Odedna{ po~na da vika na siot glas:

– Eeeeej planino… Jas sum herooooj. – ...herooooooj –mu se vra}a{e ehoto nazad. Plani-

nata kako da mu potvrduva{e… – Eeeej planino, jas sum herojot Kriiiiiis. – Kriiiiiis – povtoruva{e planinata. Po sekoj izvik na Kris, Bel~o }e zalae{e na cel

glas kon planinata. Verojatno misle{e deka Kris videl ne{to… Kris se nadvikuva{e nekoe vreme so planina-ta, pa se svrte nadolu kon zatskrienoto selo…

– Eheeej, vie zaboraveni Ma. Jas sum Kriiiiis. Sinot na Silataaaa!

Ka~en na debeliot trup, so ednata raka se dr`e{e za grankata, a so drugata se udira{e po gradite. Na kogo bilo od negoviot svet bi mu izgledal kako King Kong od najnoviot film, sednat na vrvot od svoeto carstvo.

88

Bel~o ne znae{e ni{to za King Kong. Vikaweto na Kris samo go nadopolnuva{e so svojot lae`, kako da saka{e da mu kaè deka ne gleda nikakva opasnost…

– Eeeeheeej vie za’r|ani nau~nici. Jas sum doktor Krissss. Doktorot so dosadnata disertacija, neliiii?

Vikaweto prodolùva{e so nesmalen intenzitet. – Ti orospijo, Du{anke. Silata ja saka{e maaaa-

maaaa. Ne tebe… Ako vika posilno mu se ~ine{e deka glasot }e se

slu{ne i vo seloto, preku granicata, kade {to e roden negoviot dedo, po majka mu. Dodeka vika{e, pogledot slu~ajno mu se zadrà na kupovite òltenikavi kamewa izvadeni od dupkite. Go obzede nekoe ~uvstvo na sila. Mornici mu lazaea niz teloto. Si zamisluva{e deka nuklearnata energija od uraniumovite atomi mu se ka~uva niz nozete, nagore kon glavata…

I vika{e… U{te posilno i posilno vika{e… Planinata i ti{inata kako da si poigruvaa so

negoviot um. Urbaniot, vozdràn i racionalen mlad um, sega planinata go oblikuva{e po svoja merka – go polne{e so tainstvena, ne`no kontrolirana sila. Kolku silno i da vikne{e, negoviot glas vo mig se razleva{e niz eterot. Moèbi ova {to mu se slu~uva{e na Kris be{e eden vid molskavi~no praznewe na so godini nasobraniot strav, griìte i pritisokot od studiraweto.

I s# prestana koga Kris, re~isi bez zdiv, se slizna od trupot i se spu{ti na zemjata. Posede nekoe vreme do Bel~o, doa|aj}i do zdiv.

89

Koga negoviot prijatel Majkl, softver inènerot, bi go videl nadvikuvaweto na Kris so planinata, sigur-no bi prokomentiral:

„It was imprinting (downloading) the Chris’ Voice Pattern into the Ma_onian's ether, as a specific form of a dispersed voice storage medium’.

Kojznae. Moèbi planinata ve}e go ima{e snimeno i memorirano odrazot na likot na Kris. Negovite stapalki ve}e se raseani

( treba da se najde soodveten prevod na ovie nekolku re~enici???? )

niz okolinata. Otpe~atoci od negovite prsti ve}e se nao|aat na mnogu karpi i kamewa. Ovie nekolku procesi bi moèle da se interpretiraat kako prepoz-navawe na biometri~kite parametri na Kris od strana na Ma prostorot.

Bel~o be{e slu~ajno prisuten na ovoj, nevoobi~ae-no bu~en verifikaciski proces. Toj si ima svoj metod za zabeleùvawe na biometriskite podatoci, neupadliv i diskreten. Crtite na liceto na Kris, o~ite i {arata na negovite zenici Bel~o gi ima{e memorirano u{te vo momentot koga prvpat go vide od zad portata. Podoc-na Bel~o vo nekolku navrati kri{um mu gi izlià racete. Za Bel~o toa be{e dovolno da gi zapameti nego-vite otisoci na prstite. Na toj na~in Bel~o be{e obez-beden so osnovni podatoci za prepoznavaweto na Kris po glasot, ~ekorite, liceto… Do krajot na svojot ku~e{-ki ìvot nepogre{no i za mig sekoga{ }e go prepoznava Kris. Kade bilo i vo koe bilo vreme, bez somnenie.

Koga malku se pribra, Kris mu se obrati na Bel~o:

90

– Bel~o, ama se iznavikavme, neli? ]e n# zapameti planinata nas! ]e zapameti taa koj vo ovoj kraj e Sila-ta. Silata sme jas i ti, zar ne?

Kris stana i se upati kon suvite korewa na drvoto. Se izmokri vrz niv. Malku podaleku od nego i Bel~o go napravi istoto.

– E, pa Bel~o, si gi provetrivme gradite, si ja obeleàvme teritorijata i vreme ni e da si odime, sekoj vo svojot svet. Sigurno nekoja ku~ka te ~eka dolu. Sre}-no li ku~e si ti, Bel~o. Se pra{uvam {to li pravi Ana sega – si re~e pove}e za sebe.

Samo {to se dobliì do rabot na ledinata Kris zabeleà dve silueti koi so o~igleden napor brzaat nagore po stranata kon nego. Koga zaitanite mu se dobliìja, go prepozna strikoto napred i dedo mu Filip, zad nego, na okolu pedesetina metri. Bel~o veselo zalaja i se str~a kon niv. Koga go vidoa Kris na horizontot pred niv, i dvajcata zastanaa.

– Riste, {to se slu~ilo? Tvojot glas kako da odek-nuva{e naokolu. A i Bel~o mnogu silno lae{e. Se pre-stra{ivme deka ne{to te napadnalo? Dobro si, neli?

– Striko s# e vo red. So Bel~o si gi plaknevme gradite…

Dedo Filip, vcrvenet vo liceto od tr~aweto po nagorninata, go gu{na.

– A bre, vnu~ko, nozete mi se odzedoa od strav. Malku podolu ja sobraa kravata i zaminaa. Plani-

nata ostana zad niv vo svojot spokoj i svojata ve~nost. Im vleala taa sila i um i na mnogu pogolemi junaci od Kris. Iznedrila taa i carevi, i kralevi, i ajduci, i

91

vojvodi. Duri i carot, Najgolemiot od Ma, koga bil mal, nejze & se juna~el i podocna & se doveruval.

Trojcata, so Bel~o napred, a dedo Filip posleden so kravata, prodol`ija vnimatelno da se spu{taat niz padinata. Mrakot {to go prekriva{e prostorot okolu niv go najavuva{e brzoto nadoa|awe na no}ta. Gledaj}i gi siluetite na ku}ite, Kris se seti na ednoli~noto ‘}uuuk... }uuuk... }uuuk’ od prvata poseta. Namesto kra-tok odgovor na negovoto pra{awe „kakva ptica e taa?“ dedo Filip mu raska`a edna damne{na slu~ka, {to go potrese.

92

11. Tajnata za luznata na liceto na tatko mu na Kris

Ej, sinko, poradi taa tainstvena ptica tatko ti u{te mal za malku }e go izgube{e ìvotot.

Vo tekot na poslednata vojna, silna, nebroena vojska, ja ima{e zaposednato visoramninata nad seloto. Mnogute {atori, gusto raseani niz visoramninata mi izgledaa kako jato sivi orli. Po patot nadolu, kon dolinata, ne moè{e da se pomine od zapregi i kowi. Kutrite ìvotni, kolku gi izma~ija dodeka gi vle~ea nagore te{kite topovi i koli natovareni so municija... U{te prviot den n# sobraa nas mladite od selovo. Ni dadoa stari uniformi. Bevme prinudeni da rabotime kako pomo{na rabotna sila. Jas imav sre}a, mi dadoa da gi hranam i da gi nadgleduvam kowite.

Komandantot so svoite prvi oficeri ja zaposedna najgolemata ku}a na gorniot kraj na seloto. Nekolkute èni {to gi koristea kako sluginki, kaùvaa deka bil nekoj siten i zol general.

Generalot ostanuval do docna vo no}ite. Se podgot-vuval za napad preku planinata. Nedaleku od taa ku}a ima{e edno golemo i {iroko razgraneto drvo na koe se gnezdea mnogu ptici.

Pticata za koja pra{uva{, taa i toga{ si go drè-la istiot ritam i istata melodija. Generalot, dali od izmorenost ili od strav, te{ko zaspival. Ednoli~noto ‘}uuuk... }uuuk... }uuuk…’, {to doa|alo od drvoto, mnogu

93

go voznemiruvalo, pa im naredil na vojnicite da odat da go ubijat }ukot. Bidejki vojnicite ne mo`ele da ja vidat pticata vo no}ta, zapukale so pu{kite niz grankite na drvoto. Pticite kako, obezglaveni se razbegale. Po nekoe vreme, tamam da zaspie generalot, pak se javil }ukot od drvoto. Generalot ne se predaval. Utredenta pu{til aber niz seloto, me|u decata, deka koj }e mu donese ubien }uk, }e go nagradi.

Tatko ti u{te kako mal be{e neranimajko. Kuso vreme otkako ja slu{nal primamlivata vest, se pojavil so ptica vo racete vo dvorot kaj generalot. Ottamu se vratil so polni race crveni {e}er~iwa i so novi vojni~ki ~izmi na nozete.

Koga no}ta niz seloto pak se razlealo ‘}uuuk... }uuuk... }uuuk…’, a generalot u{te pove}e se nalutil. Naredil da mu se dovede najstariot ~ovek vo seloto, so kogo taa no} podolgo vreme razgovaral kako da se otara-si od tie prokleti ptici. Niz razgovorot mu ja poka`al na dedoto pticata {to ja donesol tatko ti. Dedoto, ne znaejki za {to se raboti, mu rekol na generalot deka toa e ~u~uliga, a ne }uk. So drugi zborovi, tatko ti na generalot mu podmetnal pogre{na ptica. Toa go razbes-nilo generalot.

Dvajca vojnici predvodeni od eden oficer izutri-nata se vturnale vo na{iot dvor. Tvojata prababa Fro-sina, mojata majka, gi molzela ovcite, a tatko ti mu sta-val jadewe na praseto. Vojnicitie, onaka zabrzani, vedna{ po~nale da mavaat so kundacite po tatko ti.

– Ti pameten. Ti }e si go magar~el na{iot general.’ – zboruvale dodeka bezmilosno go udirale.

94

Koga majka mi Frosina go slu{nala silnoto vres-kawe i zapomagawe, istr~ala od trloto. Nerazmisluvaj-}i za posledicite, se frlila preku tatko ti, da go za{titi. Vojnicite luto prodolìle da mavaat i po nea. Ja isturkale so pu{kite od tatko ti. Taa nemo}no padnala na grb. Vojnikot zamavnal so kundakot kon nejzinoto lice. Vo momentot se zagledal vo nemo}noto od strav zgr~eno lice. Ne ja udril. Ja podignal pu{kata, pri{ol kon oficerot koj stoel nedaleku so pi{tolot v raka, i mu {epnal ne{to.

Oficerot ja zgrap~il za gradite i ja podignal luto velejki: ‘Ovoj pezevenk }e se majtapel so carski gene-ral? Idniot pat jas li~no }e go zastrelam. Kade go krie{ sireweto? Kazvaj!…

Mama Frosina, tresejki se od strav i bolka im pokaàla kon vizbata. Ottamu vojnicite iznesle polno ka~e sirewe.

Na zaminuvawe, so otko~eniot pi{tol vo racete, oficerot nani{anil vo pravec na tako ti, koj s# u{te kle~el na zemjata so krvavo lice, i puknal.

Tvojata prababa istiot mig se onesvestila… Koga po nekoe vreme se povratila, go videla tatko ti nad nea. ¥ go kvasel liceto so voda: „Vnu~ko, pa ti si ìv! Oh, imalo Gospod!“

„Praseto babo. Praseto go zastrelaa, ne mene…“ – odvaj izustil niz raskrvavenite usni.

Vo silni bolki i so skr{ena raka prababa ti se dovlekla do trloto. Sednala na zemjata so grbot potpre-na na pleteniot yid. Ostanala nekoe vreme da pla~e i da go gu{ka tatko ti.

95

Koga ve~erta se vrativ od kampot na visoramnina-ta, vo dvorot s# u{te se raspoznavaa dve golemi damki krv. Na ednata najdov nekolku par~iwa od zabite na tatko ti, a na drugata kup vlakna od praseto {to go zastrelale.

Podocna majka mi Frosina mi raskaà deka na vojnicite {to straàrele blisku do grobi{tata nekol-kupati im podavala sirewe so topol leb. Vojnikot {to mu {epnal ne{to na oficerot najverojatno bil eden od niv?

Za sre}a, vo taa vojna kurban od kaj nas zaminaa samo praseto i ka~eto sirewe.

Nastapi molk. Be{e o~igledno deka dedo Filip go zavr{i kaùvaweto, a i taka ve}e bea na vlezot na seloto. Dedo Filip so lesnotija ja raskaà te{kata prikazna, bidejki be{e so sre}en kraj, ama na Kris raskaànoto mu ostana dlaboko vreàno vo pametot. Se seti na luznata na liceto na tatko mu. Vo toj moment ~uvstvuva{e grià na sovesta {to nikoga{ ne go pra{al tatka si za taa luzna.

Poleka po~na da mu stanuva jasno deka nasilstvoto ne gi odminalo ni ovie idili~ni krai{ta. Borbata za opstanok na ovie lu|e kako da im e sudbinski predod-redena.

96

12. Tajnata na stariot {tit

Be{e ~etvrtok, ~etvrtata rabotna nedela na Kris vo rudnikot Ra{la. Od samoto utro rabote{e na mapi-raweto na karpestite sloevi. Gi vnesuva{e zabele{-kite vo kompjuterot koga mu prijde vojnikot zadolèn za improviziranata telefonska linija i mu kaà deka komandantot go ~eka ‘gore’. Namesto komandantot, go do~eka negoviot sekretar i mu kaà deka ima posetitel kaj nadvore{nata porta. Kris go soble~e kombinezonot. Nadvor go ~eka{e voziloto na sinite baretki.

– Jas sum Jovan, prijatel na dedo ti Filip. Kris se seti na imeto. Toa be{e politi~arot

koj{to nemal hrabrost da se pojavi na Globalnoto sobranie, pa go predloìl dedo Filip.

– Utroto dopatuvav od Ejpoks – prodolì Jovan. –Za àl imam lo{i vesti. Dedo Filip po~ina. Baba Evdokija i ostanatite od semejstvoto se nadevaat deka }e te vidat na pogrebot.

Naredniot den popladne po{irokoto semejstvo na dedo Filip be{e sobrano na ~ardakot. Baba Evdokija prva go pre~eka Kris vo dvorot. Go gu{na i po~na da lipa. Ostana taka nekoe vreme i niz solzi prozbore:

– Sine Riste, toj si zamina. – Babo, a kako umre? Mi izgleda{e dosta vitalen. – Starost, sinko, starost… Jas bev vo kujnata, kise-

lev mleko..., koga go slu{nav Ace nadvor kako spoulave-no vika na siot glas „Babooo, babooo!.“ Istr~av nadvor

97

i, {to }e vidam, sinko. Dedo ti sedi svitkan na sred dvor, a jagniwata se turkaat okolu nego. Ja stavil edna-ta raka na srce, a drugata mu be{e ispruèna pravo kon Aleksandar. Trevata {to ja imal vo racete, mu se istu-rila na nozete i jagniwata ja dojaduvaa. Niz ustata i niz nosot mu te~e{e krv. Koga mu prijdov, me zgrap~i cvrsto za raka. Solzi mi naviraa vo o~ite. Znaev deka s# e gotovo. ‘ûvaj mi gi Ace i Riste!’ – be{e posled-noto {to go izgovori.

Na ~ardakot, gore bea sednati site od semejstvoto Filipovci i – mol~ea. Otkako se pozdravi so sekoj poedine~no, Kris sedna me|u niv. Odnekade se pojavi i maliot Aleksandar. Toj si donese malo trino`no stol-~e i se namesti pokraj Kris. Na masata be{e postaveno {i{e so mastika i nekolku ~a{ki okolu nego.

– Ajde, Gospod da go prosti – re~e najstariot ~i~ko podigaj}i ja ~a{kata.

– Neka go prosti – gi krenaa ~a{kite i ostanatite. Kris otpi malku od ~a{kata, no ne ja spu{ti na

masata, tuku se upati vo sobata vo koja be{e kov~egot. Vratata be{e {irum otvorena. Vleze vo sobata i ja ostavi ~a{kata na rabot na kov~egot, blisku do glavata na dedo Filip. Prisutnite so molk go gledaa. Edinstve-no baba Evdokija tivko lipa{e.

Docna ve~erta, vo pridru`ba na celoto semejstvo, sinovite go odnesoa kov~egot so pokojniot dedo Filip vo crkvi~eto. Go stavija blisku do samiot oltar i se vratija doma. Jovan politi~arot celo vreme be{e pokraj Kris. Muabetot prodolì i vo gostinskata soba, koja be{e namestena za Kris. Malku na edniot, malku na drugiot jazik, muabetot potraja re~isi eden ~as. Kris

98

dozna deka vladata i celokupniot dràven sistem od „nepostojnata Ma“, blagodarenie na pomo{ta i poddr{-kata od Akirema, prodolìla da funkcionira i vo tekot na totalnata izolacija. Edinstveniot kontakt so nadvore{niot svet bil preku specijalniot taen kanal na AIC.

– Vo ovoj moment s# u{te e neoficijalno, no bloka-data e podignata. Telekomunikaciite se vospostaveni. Diplomatskite kanali se ‘pregreani“ od kontakti i telefonski razgovori. Po podolgo vreme pak se ~uvst-vuvame kako del od svetot. Vo tek se intenzivni podgo-tovki za novi parlamentarni i pretsedatelski izbori – objasni Jovan.

Po razgovorot, Jovan si zamina vo svojata soba. Kris s# u{te ja nema{e zatvoreno vratata, koga baba mu Evdokija se pojavi na skalite, nosej}i ne{to golemo vo racete.

Se str~a da & pomogne. – Riste, eve, ova e od dedo ti Filip. Amanet mi

ostavi li~no da ti go predadam i nikoj da ne vidi… Kris & se zablagodari na baba Evdokija, vleze vo

sobata i ja zatvori vratata. Poleka go odvitka platno-to. Be{e pove}e od iznenaden. Na masata leè{e so vekovi star vojni~ki {tit so iskovano sonce so {esnae-set kraci na prednata strana. Kris go podigna {titot. Pod nego leè{e u{te edno iznenaduvawe – kniga napravena od tenki zlatni listovi. Na koricata ima{e gravura ne{to {to li~i na starite bogovi. Vnatre, vo knigata, so kompjuterska preciznost, majstorski izgra-viran tekst i simboli koi Kris ne gi razbira{e. Nekolkupati vnimatelno gi izvrte tenkite zlatni lis-

99

tovi, namesta fateni so patina, me|utoa ni{to ne razbra. Edinstveno po likovite pretpostavuva{e deka knigata zboruva za bogovite.

Ja ostavi knigata, a go krena {titot. Iako dobro ~uvan, zabot na vremeto se poka`uva{e na mnogu mesta. Edniot agol re~isi ne postoe{e. Rabovite bea vo raspa-|awe. Nerazbirliviot tekst nad sonceto be{e dosta o{teten.

Dodeka vnimatelno go pregleduva{e {titot, toj razmisluva{e {to da pravi so nego. Ne be{e mnogu zainteresiran za stari raboti i sigurno bi imal problemi na carina za da go vnese vo ASU (DAS???). Mu be{e `al da im go ostavi na ovde{nite rodnini. Nikoj od niv nema da se interesira za’r|an {tit. A na dedo Filip tolku mnogu mu zna~el. Na krajot se odlu~i.

Napravi nekolku fotografii so svojot mobilen telefon. Niz prozorecot ja zdogleda baba si kako s# u{te se tutka okolu gaseweto na ogni{teto vo dvorot. Izleze i ja zamoli da pojde so nego vo crkvi~eto. So Bel~o vo pridru`ba, Kris nema{e ni malku strav na polno} da pomine niz grobi{tata. Koga vlegoa vo crkvi~eto, sve}ite okolu kov~egot u{te dogoruvaa. Baba mu prvo zapali novi sve}i, potoa mu pomogna na Kris da go simnat kapakot od kov~egot. Kris nekolku pati neuspe{no se obide da go stavi {titot vo kov~e-got. So knigata nema{e problemi. Ja stavi direktno pod glavata na dedo Filip, no {titot be{e po{irok od kov~egot.

Kris go stavi {titot preku dva kamena, a so tret udri nekolku pati po sredinata. Ne treba{e mnogu napor za {titot da raspuka po sredinata. Namesto dve

100

polovini, Kris ima{e pred sebe ~etiri polovini. [titot be{e iskovan od dva sloja. Vo ednoto par~e, odletano malku nastrana, crveniot plamen od sve}ite se ogleduva{e kako vo ogledalo. Kris vnimatelno go podigna par~eto. Edniot, vnatre{en, sloj, o~igledno, be{e pozlaten. Gi sostavi dvata dela i gi osvetli odblisku so malata bateriska lamba. Pred nego se pojavi eden vid grafi~ki dijagram, koj simboli~no pretstavuva{e ne{to.

Vo prviot red: tol~ewe par~e karpa (simbol) siten prav vo metalno kan~e (simbol) ~istewe riba so strelka {to pokaùva na razletanite krlu{ki krlu{ki vo ~inija vrz koi se istura nekoja te~nost od grne dlaboka ~inija napolneta do polovina so gusta èlatinska masa.

Vo vtoriot red: turawe na tol~eniot prav od kar-pata vo ~inijata i me{awe prema~kuvawe na predna-ta strana na {titot.

Na dolniot del od {titot be{e prikaàna gravu-ra: son~ev zrak {to pa|a pod odreden agol na {tit so izgravirano sonce. Se odbiva od nego i direktno odi vo o~ite na vojnik od sprotivnata strana. Malku podolu, istiot {tit prikaàn kako emituva svetlina na site strani. Kako da e malo sonce. Napred naredena protiv-ni~ka armija zaslepena od svetlinata od {titot. Pod sekoja slika ispi{ani broevi i nerazbirlivi simboli.

Na Kris ne mu treba{e mnogu vreme za da ja prevede grafi~kata simbolika na jazikot na naukata. Za ref-leksnata sposobnot na „crvenata ubavica“ ve}e dovolno znae{e. O~igledno prikaàniot prav be{e istol~en kristal. Krlu{kite od riba ne mu bea logi~ni. Dodeka

101

razmisluva{e, slu~ajno se svrte kon baba Evdokija. Taa ve}e dreme{e vo stolot blisku do oltarot. Nad oltarot vise{e gerdan od krupni monistra. Kris si re~e: „Eure-ka“. Se seti na biserniot gerdan {to majka mu poneko-ga{ go nose{e vo sve~eni prigodi. Toj & e podarok od nejzinata baba. Gerdanot i ne be{e tolku ubav, re~isi be{e poòlten od stoewe. Interesna be{e prikaznata za toj gerdan – za biserite napraveni od krlu{kite na endemska riba od edno ezero vo Stariot Kraj. Tatko mu mu ima kaùvano deka i den-denes tajnata za izrabot-kata na biserite ja znaat samo dve semejstva vo Ma.

Crvenite kristalni ~esti~ki, izme{ani so proyir-noto èle od krlu{kite na ribata, pravea posebna opti~ka smesa. Takvata smesa, nanesena vo tenok sloj preku {titot, bez somnenie, formira{e eden vid cvrst opti~ki rezonator koj dejstvuva{e kako aktiven svet-losen zasiluva~. Koga tenok svetlosen snop }e padne vrz takov rezonator, po pove}ekratno zasiluvawe vo rezo-natorot, toj se emituva nazad vo prostorot, no mnogu, mnogu posjaen. Povr{inata na {titot stanuva aktiven sekundaren svetlosen izvor. Koga takviot {tit }e se svrti direktno kon sonceto, toj stanuva eden vid malo sonce. Edinstveniot nedostatok na ovoj tip svetlosen zasiluva~ e negoviot kratok ìvot. Temperaturata koja pritoa se razviva vo aktivniot sloj, po kuso vreme predizvikuva puknatini niz stvrdnatata smesa.

Kris nekolkupati se obide da go fotografira dija-gramot so svojot mobilen telefon. Poradi silnata crvena refleksija slikite bea matni, so lo{ kvalitet. U{te be{e vo golema dilema {to da pravi so {titot. Ako go zeme so sebe vo kampot, {titot }e bide tretiran

102

so ista va`nost kako i prvata „crvena ubavica“. Najve-rojatno nikoga{ pove}e nema da go vidi. Ne mu se dopad-na ni idejata da go skrie nekade. Kade bilo da go skrie, {tom izleze na videlina, tajnata nema da ostane tajna za dolgo. Vo ovoj kraj s# u{te se aktivni tajnite slu`bi na site dràvi od regionot. Pritoa se seti na kaùvaweto na dedo Filip za dupkite nad seloto, tajno kopani od porane{nite vladeteli. „Najverojatno mnogumina imaat slu{nato za legendata“ – razmisluva{e Kris

Niz glavata mu pomina obespokojuva~ka misla. [to ako na gornata smesa & se dodade odredena koli~ina na uraniumovi atomi? – se pra{a samiot. – Nema da ima razlika s# dodeka smesata se ~uva vo mrak. Koga }e se izloì na sonce – eksplozija. Silna i zastra{uva~ka. Takva smesa bi moèlo lesno da se oblikuva vo koja bilo forma. Vo zavisnost od procentot na dodadenite uraniumovi atomi vo smesata, silata na eksplozijata moè da se kontrolira mnogu lesno. Toa bi bila atom-ska bomba ednostavna za proizvodstvo, ednostavna za upotreba, a so {irok raspon na udarna sila. Moè da bide i minijaturna, kako monistra ili na primer kako biserite naniàni vo gerdanot {to vise{e nad oltarot.

Znae{e deka ne postoi otkritie koe vo civiliza-cijata vo koja ìvee{e ne be{e upotrebeno za voeni celi. Pomislata na toa go voznemiruva{e. Dodeka toj sede{e i gleda{e zamisleno vo fragmentiranite gravu-ri, baba Evdokija od nekade ima{e pronajdeno par~e krpa i go bri{e{e oltarot.

Po podolgo razmisluvawe, Kris odlu~i. Zede par~e kremen so ostar rab. Grebe{e po gravurata s# dodeka taa potpolno ne is~ezna pod liniite {to gi ostava{e

103

ostriot kamen. Gi namesti par~iwata od {titot pokraj pokojniot dedo Filip, gi pokri ubavo so beliot ~ar{af, go zatvorija sandakot i si zaminaa. Tajnata od {titot, koja na Kris mu se vide zastra{uva~ka, vo najgolem del se preseli vo negovata glava. Tajnite od zlatnata kniga mu ostanaa dovereni na dedo Filip – da gi ~uva, pokrivaj}i gi so svoeto telo, pod debeliot graniten monolit.

104

13. Zakopot na dedo Filip Rano utredenta, site vozrasni od seloto bea sobra-

ni vo crkvi~eto. Semejstvoto Filipovi be{e sednato vo prviot red. Prvoto stol~e od desnata strana be{e prazno. Toa mesto celi {eeset godini mu pripa|a{e na dedo Filip i na {titot. Kris be{e sednat vedna{ do praznoto stol~e, a levo od nego bea ostanatite ~lenovi na semejstvoto.

Se ~uvstvuva{e malku neprijatno. ^as gleda{e vo sve{tenikot, ~ija propoved odvaj ja razbira{e, ~as }e pogledne{e vo prekrasniot pejza` na dolinata {to se nayira{e niz otvorenata vrata nadolu. Sosema malku go razbra i blagoslovot na najstariot ~ovek vo seloto. Isklu~uvaj}i go najbliskoto semejstvo, site ostanati mu bea nepoznati. Miris na temjan se {ire{e nasekade niz crkvi~eto. Starite izbledeni freski odvaj se pre-poznavaa po yidovite. Na tavanot, po`olten od ~adot na sve}ite, ima{e mala puknatina niz koja se provira{e tenok son~ev zrak i se gube{e me|u prisutnite. Crkvi-~eto be{e prepolno so izbrazdeni i od planinskoto sonce ispe~eni lica. Najgolemiot broj od niv bea so bela kosa, oble~eni vo sivo ili crno.

Sve{tenikot ja pee{e molitvata tivko, uedna~eno i so samodoverba. Iako molitvata ja znae{e napamet, pove}e vreme gleda{e vo knigata otkolku vo nasobra-nite lu|e pred nego. Skoro site prisutni od porano ja znaeja porakata na molitvata i ne obra}aa vnimanie na

105

zborovite. Sprotivno na realnosta, belokosite, so {irum otvoreni o~i, svrteni kon oltarot, ostavaa vpe~atok kako da go vpivaat sekoj zbor izre~en od sve{tenikot. Nivnite o~i, vsu{nost, ne gledaa nikade, gledaa 'navnatre'. Najverojatno nikoj od niv i ne misle-{e na pokojniot dedo Filip. Toj proìvea miren ìvot, ispolnet so po~it i od familijata i od sosela-nite. Zad sebe ostavi dobro organizirana, stabilna familija, brojni sinovi, vnu~iwa i edno pravnu~e. Site se zdravi i normalni. Site se vredni. Preku niv prodolùvaweto na lozata na dedo Filip e zagaranti-rano. Toa e bogatstvoto {to dedo Filip go ostavi zad sebe. Toa e nagradata {to Storitelot ja dava za ìvot i delo, a koja se spoznava vo momentot na smrtta. Belite kosi vo crkvi~eto razmisluvaa sekoj za sebe, za svojot red: moèbi utre, moèbi po edna nedela, moèbi po edna godina ili pove}e. Seedno koga, zaminuvaweto e o~ekuvano i neizbe`no. I ne razmisluvaa tie za zaminu-vaweto tolku mnogu kolku {to razmisluvaa za stekna-toto li~no bogatstvo, so koe sekoj poedine~no }e mu se pofali na Storitelot vo momentot na zaminuvaweto.

Dodeka belokosite glavi si zboruvaa so sebesi, molitvenite zborovi se turkaa me|u niv, popusto nudej-}i se da bidat sfateni. Molitvata mora da se ~uvstvuva-{e stra{no osamena i ignorirana.

Crkvi~eto vo toj moment be{e ispolneto so ìvot koj ne brza{e nikade. Vsu{nost, be{e scena od ìvotot zamrznata vo crkvi~eto. Ovaa gletka na budistite bi im izgledala kako dlaboko transcedentalna meditacija – mantra. Od strana na hipnotizerite gletkata bi bila videna kako uspe{na kolektivna hipnoza. Edinstveno

106

Storitelot ne e vo dilema – toa e na~inot na iskaùva-we po~it kon redot i poredokot {to Toj go vospostavil u{te na samiot po~etok.

Sprotivno na atmosferata vo crkvi~eto, nadvor, zad vratata, nedaleku od grobi{tata, na livadata, nekolku de~iwa si igraa so malo `drebe. Kobilata mirno pase{e pokraj niv. Vo dale~inata zeleniloto od planinata se me{a{e so crvenite karpi. Dvata sveta, ovoj vnatre i onoj nadvor, gi dele{e samo otvorenata vrata na crkvi~eto. Vsu{nost, vratata ne gi dele{e – taa gi spojuva{e to~no po linijata na ramkata. Nadvor – ubavina, smea, igra, radost, den… Vnatre – mol~alivo soo~uvawe so minlivosta na ona {to e nadvor. Kris kako da gleda{e vo dlaboko zakopanite koreni na svoe-to postoewe. Pritoa se misle{e dali negovite koreni se del od ona {to se slu~uva od vnatre{nata strana na ramkata od vratata ili od nadvore{nata. A moèbi bea rasposlani nasekade naokolu, ignoriraj}i gi i otvore-nata vrata i ramkata.

Odnekade se pojavi maliot Aleksandar. Slu~ajno go potturna Kris dodeka se ka~uva{e na praznoto stol~e do nego. Kris se trgna od razmisluvaweto i go pogali po glavata.

Podocna, Kris i u{te trojca ~i~kovci go iznesoa kov~egot od crkvi~eto. Pred niv ode{e sve{tenikot. Vedna{ zad kov~egot be{e celoto semejstvo, pa sledea ostanatite koi u{te izleguvaa od crkvi~eto. Povorka-ta se upati kon sredinata na grobi{tata, kade {to se gleda{e kup od iskr{eni par~iwa od karpa pome{ani so malku sveà zemja. Kris se ~uvstvuva{e prili~no neudobno vo ulogata {to ja ima{e. Ova mu be{e prvpat

107

da prisustvuva na nekoj pogreb i toa mu se slu~i tokmu me|u ovie, za nego vo najgolem broj nepoznati lu|e. Be{e taèn zaradi dedo Filip. Koga se dobliìja do grobot, tagata i radosta za moment mu se izme{aa. Nego-vite kolegi od rudnikot, site do eden bea naredeni pokraj grobot. Prv be{e komandantot na sinite baret-ki, oble~en vo sve~ena sina uniforma. Pred nego se nao|a{e golem venec ispleten od sini i beli cvetovi. Do nego bea naredeni koordinatorot na humanitarnata misija, potoa komandantot na kampot Ra{la, vo civilna obleka i do nego kolegite na Kris.

Koga go spu{tija kov~egot so pokojniot dedo Filip do otvoreniot grob, sve{tenikot pak po~na da ~ita od knigata. Kris se trgna nastrana i, bez dvoumewe, zasta-na kraj svoite kolegi. Do nego prijde i Jovan politi~a-rot. Ostanatite od povorkata ostanaa na sprotivnata strana od grobot. Im be{e po malku sram od tu|incite, pa sepak, se ~uvstvuvaa gordi bidej}i, ete, na poslednoto zbogum na dedo Filip mu do{le i lu|e od daleku.

Sve{tenikot zavr{i so peeweto i dade znak kov~e-got da se spu{ti. Trojcata ~i~kovci i Kris vnimatelno go spu{tija kov~egot vo tesniot, sveò iskopan grob. „Dedo Filip si zamina vo ve~en pokoj“ – be{e re~eni-cata {to Kris pove}epati ja slu{na. Potpolno go razbira{e zna~eweto na tie zborovi. Edinstveno ne be{e siguren vo sebe dali dedo Filip si zamina ili se vrati tamu kade {to pripa|a{e?

Baba Evdokija otturna malku zemja so lopatata vrz sandakot. Be{e premnogu slaba za da zagrabi pove}e. Ostanatite simboli~no frlaa po edna raka zemja vo grobot. Dodeka go frla{e grstot kamen~iwa vrz kov~e-

108

got, Kris vo sebe mu se obrati na dedo Filip: „Ej, dedo, da po~eka{e malku, namesto so ta`no srce kako mnogu-mina pred tebe, }e si zamine{e so radost vo du{ata. ‘Beliot svet’, za koj mi zboruva{e i ne be{e tolku daleku odovde, a Storitelot nikoga{ nema da se otkaè od svoite Mn lu|e.

Sinovite na dedo Filip za kratko vreme go zatru-paa sandakot. Ovojpat mirisot na temjanot se me{a{e so mirisot na sveà zemja, koj se izgubi koga vrz sveìot grob bea ostaveni buketi {areni, mirizlivi cve}iwa nabrani od gradinite niz seloto. Postavuva-weto na drveniot krst be{e poslednata rabota okolu pogrebot. Do krstot be{e potpren venecot so sini i beli cve}iwa. Venecot be{e edinstveniot detaq, po koj pogrebot na dedo Filip se razlikuva{e od ostanatite pogrebi {to se odvivale na ovie grobi{ta od pamtivek.

Kon krajot na pogrebot, vremeto po~na da se naob-la~uva. Pod golemata strea na crkvi~eto se nao|aa stari drveni masi na koi se servira{e jadeweto za du{a na pokojnikot. Prisutnite po pogrebot sednuvaa na klupite i ja razmenuvaa hranata {to ja imaa doneseno. Be{e o~igledno deka starata strea pred raspa|awe nema{e da go zadrì do`dot. Koga }e zavrne vo tekot na pogreb, obi~no se odi vo ku}ata na pokojnikot i tamu se dovr{uvaat adetite. Site si pomislija deka lo{oto vreme }e go ‘rasipe’ i pogrebot na dedo Filip. Nabrgu po~na da rosi.

Na zaminuvawe, na Kris mu padna vo o~i tekstot na lentata od siniot venec. „Thribut to dedo Philip“, pri {to duri malku se nasmea vo sebe. Zborot ‘dedo’ be{e napi-{an na jazikot Ma. Izvadi od xebot alkoholen flomas-

109

ter i dodade: „The last shield carrier from the Sun’s Army”. (Posledniot od falangata na son~evata armija.)

Ostanatite ve}e se dobliùvaa kon crkvi~eto. Pred samoto crkvi~e Kris podzastana malku za~uden. Od zadnata strana na crkvi~eto humanitarcite ve}e go zavr{uvaa postavuvaweto na eden golem {ator. Do`dot moè slobodno da vrne. Adetite nema da bidat prekina-ti. Vo {atorot brzo bea postaveni novi masi i stol~iwa.

Baba Evdokija ne pojde vo {atorot so ostanatite. Gi zamoli dvete nevesti koi ja pridruùvaa da ja osta-vat nadvor, pred crkvata. Sedna na krajot na drvenata klupa postavena zad dolgata, od stoewe potemneta, izdelkana drvena masa. Pred nea se pruà{e otvoren pogled udolu kon grobi{tata. Sitniot do`d re~isi bes{umno pa|a{e vrz pokrivot na crkvata. Kapki od do`dot {to uspevaa da se provle~at niz puknatinite na streata, vo ednoli~en ritam pa|aa na nekolku mesta po masata. Kako {to pa|aa, taka se rasprskuvaa na site strani. Na dofat na racete, od nejzinata desna strana se nao|a{e zaboravena ~inija polna so salata od zelka. Vedna{ do ~inijata ima{e i dve ~a{i polni so rakija. Edna od puknatinite na tremot be{e to~no nad ~inija-ta. Odozgora kapkite se slevaa kako niz sinxir i se rasprskuvaa na samiot rab na ~inijata. Vodata od rasprsnatite kapki delumno zavr{uva{e na masata, a delumno vo ~inijata. Niz salatata ima{e pove}e voda otkolku zejtin, a do ~inijata se formira{e vir~e voda.

Baba Evdokija ima{e golema po~it kon hranata. Vo koj bilo drug slu~aj sigurno bi ja pribrala salatata. Ovojpat taa voop{to i ne ja zabeleùva{e ~inijata. Nemo, skoro so skamenet pogled, gleda{e vo pravec na

110

grobi{tata. Udolu, pred nea, rasprskanite kameni krstovi dominiraa niz prostorot ograden so niska drvena ograda. Najgolem broj od niv bea stari, prekrie-ni so li{ai i na mesta so mov. Ima{e i po nekoj drven krst, so mali buketi zasu{eni cve}iwa vrz ne taka odamna napravenite grobovi. Sveì cve}iwa, ne smetaj-}i gi ovde-onde izniknatite ka~unki, skoro i da nema-{e. Edinstven venec na grobi{tata be{e venecot na grobot na dedo Filip. Do`dot gi osveì cve}iwata – sinite stanaa veselo sini, a belite veselo beli. Se osveìja i {arenite cve}iwa vo buketite nastavani vrz ve}e vla`nata òltenikava zemja. Nisko iskosena-ta treva, razveselenite cve}iwa i sitniot do`d im davaa eden vid ìvost – ~ove~nost na grobi{tata. Spro-tivno na cve}iwata, solidnite kameni grobovi otsli-kuvaa ve~nost. Pokrivaa nebroeni kaàni i nekaàni prikazni i sudbini. So svojata teìna cvrsto go obez-beduvaa ve~niot mir na onie {to ve}e go izodile patot. I najnovata, 80-godi{na prikazna nare~ena „dedo Filip“ si go najde mestoto tamu.

Dodeka baba Evdokija nemo gleda{e vo krstot, fragmenti od 60-godi{niot so dedo Filip spodelen ìvot & se vrtea niz glavata. Edinstvenata vrska {to & ostana so dedo Filip be{e 60-godi{nata nedovr{ena prikazna i krstot.

– Ti blagodaram, Storitelu, {to barem krstot go imame – prozbore vo sebe.

Vo {atorot, za razlika od nadvor, morbidnosta poleka popu{ta{e. Po nekolku ~a{ki rakija i dobroto meze, prisutnite stanaa opu{teni i razgovorlivi. Kris ne be{e mnogu gladen. Proba malku od zelnikot i od

111

grav~eto, dodeka so o~igledno zadovolstvo im gi nude-{e na kolegite. Vo toj moment vo mislite mu se vrati baba Evdokija. Se porazvrte naokolu. Nea ja nema{e. Stana od stol~eto i izleze nadvor. Koga ja zdogleda, sednata osamena pod tremot, se upati kon nea. ¥ prijde otstrana, ne saka{e da & go kr{i pogledot. Sedna molkum do nea na klupata. Ne trgaj}i go pogledot od grobi{tata, taa go pregrna so ednata raka. „Eh, vnu~e moe!“ – izusti, dlaboko vozdivnuvaj}i.

Poleka go povle~e Kris kon sebe i ja spu{ti nego-vata glava vo nejziniot skut. Toj, iako potpolno zbunet, ne pokaà protivewe na nejzinata namera. Gi potkrena nozete na klupata i se najde legnat na klupata so glava-ta vo skutot na baba Evdokija – nebare be{e bebe. Nejziniot fustan mu mirisa{e na sve` sapun.

Kako niz son se priseti na ranoto detstvo, koga odvreme-navreme }e se najde{e vo skutot na majka mu vo sli~na pozicija. Ova be{e ne{to razli~no. ûvstvuva-{e ~uden spokoj ispolnet so emocionalna toplina dode-ka baba Evdokija, so podiskrivenite prsti, go miluva{e po kosata.

Po nekoe vreme baba Evdokija prozbore: – Ostanavme bez nego, Riste, a u{te mu be{e potre-

ben na Ace. A i ti mu se zalepi za srce. Vo posledno vreme od usta ne te vade{e.

Po kratka pauza pak prozbore – ovojpat pove}e za sebe:

– Kako li }e ìveam bez nego? Izgleda }e treba i jas da si se podgotvam…

112

Kris ne ja razbira{e sosema ubavo, ama ne saka{e da ja zapra{uva za doobjasnuvawe. Dovolno mu be{e {to ja ~uvstvuva{e tagata vo nejzinite zborovi.

Po malku vreme taa stana. Ja zede ~a{kata rakija isprskana od vodata {to kape{e i ja ispi naedna{, nebare ja isturi vo grloto, kako da saka{e da ja isplak-ne gor~inata od du{ata.

– Neka mu e ve~en mirot, sinko! Od nekade se pojavi tatko mu na Aleksandar. Ja zede

pod raka i zaedno se upatija kon {atorot. Aleksandar so ispruèni race se str~a kon Kris.

– Bate Riste, ajde so mene vo {atorot, ladno mi e nadvor.

Kris go fati za podadenata raka. Bez zbor se upati-ja kon {atorot. Po pat zastanaa na agolot od crkvi~eto, od kade {to se pruà{e otvoren pogled kon grobot na dedo Filip. Do`dot zasiluva{e. Zaslepuva~ki svetlos-ni sinxiri, pridruèni so zastra{uva~ki tatneì, eden po eden se izvija vo dale~inata. Aleksandar, so racete fateni okolu kolenicite na Kris, se obiduva{e da ja skrie svojata glava me|u negovite kolenici. Kris go fati za dvete race, klekna pred nego, gledajki go direktno v o~i. Krupni kapki se slevaa niz nivnite kosi i liceto.

– Ace, nemoj ni malku da se pla{i{! So molwite {to gi gleda{ vo dale~inata i so grmotevicite {to gi slu{a{, bogovite mu prireduvaat dobredojde na dedo Filip tamu kaj svetlinata. Go gleda{ grobot dolu? Dedo Filip ne stignal da ti ja raskaè najubavata prikazna {to ja znael. Eden den, koga }e bide{ star kolku {to be{e star toj, prikaznata }e ja najde{ napi-

113

{ana vo metalna kniga pod negovata glava. Zatoa, zaed-no so Bel~o, ~uvajte go grobot i nikomu ni zbor. Ako ja otkrie{ ovaa tajna bogovite }e mu se nalutat na dedo Filip. Duri moè i da go kam{ikuvaat so vàrenite sinxiri. Ni zbor. Vetuva{, neli?

– Da, bato, vetuvam… – E, toga{, ajde daj si raka. Aleksandar ja ispruì rakata. Iako taa po malku

mu se trese{e, sobra sila da ja stisne rakata na Kris, koja mu izgleda{e silna i golema. Vo toj mig nov zaglu-{uva~ki tatne` od grmotevica se razlea niz kotlinata. Kris go zede Aleksandar vo racete i se str~a pravo pod {atorot.

Koga Filipovci vo {atorot go zdogledaa Aleksan-dar vo racete na Kris, onaka, so vla`ni kosi, mornici im pominaa niz teloto. Samo {to ne bea sripale od mestata, koga toj, smeej}i se, se istrgna od negovite race.

– Ace, pa kade bevte so batko ti? Poglednete se. Vodeni ste do koà – za~udeno i zagrièno pra{a naj-stariot ~i~ko.

– Si igravme nadvor so bate Riste. Jas, ~i~o, pove}e ne se pla{am od grmotevici.

– Nekoja ~udna igra na ova nevreme. Jas si mislev deka batko ti porasnal – so lutina prokomentira tatko mu na Aleksandar.

Baba Evdokija ve}e be{e sednata me|u nekolkute starici – nejzini drugarki. Tagata kako da be{e podis-~eznata od nejzinoto lice. O~igledno se ~uvstvuva{e podobro me|u svojata generacija. Drugarkite po~naa duri i da ja zadevaat. Nekolku od niv ve}e imaa pomina-to niz ova {to sega baba Evdokija go minuva{e.

114

Kris se vrati me|u kolegite. Na sosednata masa be{e sednat politi~arot Jovan vo dru{tvo na dvajcata komandanti i koordinatorot na humanitarnata misija. Ragovorot me|u niv pove}e li~e{e na neformalen ministerski sostanok otkolku na voobi~aenoto potse-tuvawe na pokojniot.

115

14. Kris se vra}a doma vo Uw Kroj Nekolku nedeli podocna, po ednodnevno pate{est-

vie niz nekolku aerodromi i vo nekolku razli~ni avioni, Kris sleta na golemiot me|unaroden aerordrom Uw Kroj. Negovata devojka Ana, po pove}e~asovnoto ~ekawe, be{e presre}na koga go zdogleda na izlezot. Potr~aa eden kon drug. Ostanaa nekoe vreme taka pregrnati, bez zbor. Qubovta {to se nataloìla vo tekot na nekolku meseci razdelenost kako da se tope{e vo pregratkata.

Nekolku minuti podocna, Kris zabeleà deka ja nema{e majka mu.

– Ana, {to se slu~i so mama? Bev siguren deka }e dojde na aerordrom.

– Ni{to posebno. Be{e mnogu zafatena za da dojde ovde, me|utoa n# o~ekuva.

Dodeka Ana go voze{e kon doma, Kris ne gi krie{e vozbuduvaweto i radosta {to, ete, po golemoto i na momenti naporno pate{estvie, povtorno e doma.

Nekade na polovina pat, zabeleà deka Ana izleze od avtopatot na sosema drug izlez, koj vode{e vo sprotivna nasoka od krajot vo koj ìvee{e majka mu.

– Ana, zar ne ti se ~ini deka izlegovme na pogre-{en izlez? Vozi{ vo sprotiven pravec od doma.

– Ne, Kris, ne zgre{iv. Majka ti n# o~ekuva… – Ama, Ana, zar ne n# ~eka doma? Ti krie{ ne{to

od mene, zar ne?

116

– Da, Kris, porano ili podocna nekoj treba da ti kaè. Tatko ti…

– [to tatko mi? [to se slu~ilo so nego? – Po~ina pred dve nedeli, Kris. Kris prestana da zboruva. Pred malku, dodeka be{e

vo pregratkata na Ana, pomisli deka e gotovo so nepri-jatnite i nesekojdnevnite slu~uvawa. Sega se ~uvstvuva-{e izmoren i prazen kako nikoga{ porano. Negovite o~i prestanaa da im se raduvaat na mestata i ulicite od negovoto detstvo.

– Dobro Ana, zo{to celi dve nedeli krievte od mene? Poslednite dve nedeli imav sekoj den e-mail poraki od tebe i od mama, vo koi ni{to ne spomnuvavte.

– Kris, nemoj da ni se luti{. Znaevme deka e nevoz-mo`no ottamu da dojde{ navreme za pogrebot. A, i va`-nosta na tvojata rabota? Ednostavno, nemavme hrabrost da ti kaème… Toa nema{e da napravi nikakva razlika vo tekot na nastanite. Negovoto odnesuvawe posledniot mesec be{e sosema iracionalno. Po obdukcijata doz-navme deka gi piel lekovite za smiruvawe so rakija. Crniot drob ne izdràl. Ednostavno, prestanal da raboti… Doktorot veli deka ne se ma~el mnogu na umi-rawe. Edinstveno mu bilo ~udno {to tatko ti celo vreme zboruval na nekoj nerazbirliv jazik i ja pokri-val luznata na ~eloto so racete.

– Toa e tolku ta`no, Ana. Se pra{uvam zo{to ìvotot kon nekoi lu|e znae da bide tolku surov… Nema sin na svetot {to bi bil gord koga }e slu{ne deka tatko mu po~inal od alkohol, a tatkoto si ostanuva tatko, makar da bil i najlo{iot vo svetot. Jas znaev deka eden den alkoholot }e go dovr{i. Po pat za doma si

117

planirav da sednam so nego i da si napravime muabet kako dvajca maì. Mnogu raboti vo poslednive dva mese-ca mi stanaa jasni… Mislev deka, koga }e se vratam, }e mu bidam od pomo{. Emotivno bevme premnogu oddale-~eni.

– Majka ti go poseti no}ta pred da umre, ama ve}e be{e vo nesvest. Vo zgr~enata dlanka mu go na{la ova – re~e Ana, podavaj}i mu par~e gruba hartija, o~igledno iskinata od nekoe kni`no kese.

„Riste, koga }e ima{ svoi deca, }e sfati{ kolku si bil sakan. Nemoj da me prekoruva{. Mojot svet be{e mnogu poinakov od ovoj, tvojot. Jas bev zaroben od staro-to vreme. Zbogum, moj edinstven sin.“

Malku podocna, ja najde majka si na grobi{tata, zastanata pred eden od grobovite, zatrupan so sveì cve}iwa. Sre}ata i tagata se me{aa zaedno i kaj majka mu i kaj nego samiot. Majka mu go ima{e preàleno tako mu kako ma` u{te odamna. Nema{e pogolemi nesoglasuvawa me|u niv, me|utoa zaedni~kiot ìvot stana prakti~no nevozmoèn. Vo momentov & be{e pove}e àl za Kris {to, sepak, mlad ostanuva bez tatko. Dodeka go drè{e vo pregratkata & se ~ine{e kako da porasnal, kako da stanal posilen. ¥ izgleda{e poina-kov od onoj Kris koj, so maliot ranec, pred nekolku meseci go isprati na aerodrom vo stariot kraj.

Pred improviziraniot krst be{e postavena pogo-lema slika od tatko mu.

– Mamo, Ana, ostavete me malku nasamo ve molam… Sakam da mu kaàm zbogum na mojot tatko…

Ana i majka mu go poslu{aa. Go ostavija sam. Kris postoja nekoe vreme, nemo gledaj}i go tatko si na slika-

118

ta. Slikata datira{e od porano. Na nea be{e mlado, strogo i gordo lice… Kris ne li~e{e mnogu na nego. So maka se vozdrùva{e da ne zapla~e na cel glas. Naedna{ se seti ne{to. Ja otvori patnata torba. Go izvadi par~eto kamen {to go sobra od ~udnata karpa nad seloto Nedòr. Dobro go izbri{a so {amiv~eto i go stavi na grobot.

– Tatko, izvini {to ponekoga{ se ~uvstvuvav zasra-men od tvoeto, toga{ za mene nerazumno odnesuvawe. So godini ne moèv da go razberam tvojot vnatre{en svet. Poslednite nekolku nedeli vratite kon tvojot um kako da mi se otvoraa edna po edna. Tamu daleku, vo svetot na tvoeto detstvo, gordosta {to sum ti sin, mi se vrati. Koga samo bi znael kolku bev gord na tebe dodeka, talkav niz planinite na tvoeto detstvo… Mnogu sum taèn {to ne me do~eka da ti raskaàm za ona {to vidov tamu. Eve par~e grutka od tvojata Ma {to }e ostane kraj tebe vo ve~nosta… Maloto crveno sonce, skrieno vo kamenot neka go osvetluva tvojot duh i neka te topli. Ti si herojot, tatko, a ne jas… Gospod neka ja blagoslovi tvojata du{a.

Poslednata re~enica ja izgovori na starokrajski. Ja nau~i od sve{tenikot za vreme na pogrebot na dedo Filip. Tatko mu sigurno }e razbere {to mu posaka.

Kris prestana so {epoteweto. Poleka sedna na grobot sproti slikata. Na neodamne{niot pogreb na dedo Filip ne be{e mnogu emotivno ispraznet, me|utoa ova be{e premnogu za nego. Po~na tivko da pla~e. Koga mu prijde majka mu, toj gi bri{e{e solzite, obiduvaj}i se da gi skrie od nea.

– Ajde sine, neka mu e lesna zemjata. Ne moème da go vratime.

119

– Da mamo. Neka mu e ve~en pokojot na du{ata. – Ajde da si odime doma, imam napraveno starokraj-

ska pita za tebe. Preku vikendot pak }e go posetime… Podocna, na patot kon doma, po podolgo mol~ewe,

majka mu go pra{a: – [to se slu~i so tebe, sinko? Nikoga{ porano ne

sum te videla taka emotiven. êsto si mislev deka ne{to ne e vo red so tebe. Nikoga{ ne si pokaùval ~uvstva. Ti celiot be{e vo knigite.

– Majko, ima nekoi raboti {to se samo pome|u tatko i sin – raboti koi ne moàt da se delat so ostanatite.

Majka mu pove}e ne go pra{uva{e ni{to. Po nekoe vreme, koga nabliìja do ku}ata na majka mu, & podade liv~e hartija.

– Mamo, ovde e adresata od dedo Filip, kogo za àl pove}e go nema. Te molam isprati gi navedenite raboti. Humanitarcite se s# u{te tamu. Tie }e go odnesat paketot do seloto.

– Daj mi da vidam: 100 sve}i, 100 zapalki za cigari, golemo ~okolado i golem robot igra~ka. Ova e s#, neli? Siguren si deka na tie lu|e, vo ovoj moment, ovie raboti im se najpotrebni?

– Da, mamo, siguren sum. Isprati i ne{to pari kako donacija za selskata crkva. ]e ti gi prefrlam na tvoja-ta smetka od mojata idna plata.

– Dobro Kris, }e bide napraveno vo narednite nekolku dena. Pari ne mora{ da prefrla{, jas imam ne{to za{tedeno i }e dodadam od mojata plata. Tie lu|e tamu zasluùvaat i mnogu pove}e. Duri i nie gi imavme zaboraveno…

120

15. Kako po~nala prikaznata za ‘crvenata ubavica’

Nekolku nedeli po vra}aweto doma, eden petok

popladne, Kris pie{e ~aj so prof. MekKrolik, vodej}i nevrzan razgovor.

– Najverojatno u{te se pra{uva{ kako zapo~na prikaznata za ‘crvenata ubavica’ – re~e profesorot.

– Pa, profesore, mora da priznam deka s# u{te sum zbunet od nekoi nastani.

Imam vnuk koj rabote{e za Globalnite sili na odrùvawe na mirot. Ima{e obi~aj da sobira sitni spomeni od zemjite i mestata vo koi se nao|a{e na dol`nost. Pred okolu osum meseci me poseti, ovde, vo Nacionalniot institut za minerologija. Be{e voodu-{even od zbirkata primeroci od minerali izloèna vo foajeto. Na zaminuvawe mi re~e: ‘Ti, vujko, izgleda seriozno si zaquben vo kamewata… Slu~ajno imam ne{to za tebe od poslednoto patuvawe vo edna mala zemja, na koja duri ni imeto ne & go pomnam’. Izvadi od patnata torba par~e crvenkast mineral i go spu{ti na mojata masa. Ostana par~eto kremen zatureno me|u knigite na rabotnata masa.

Pri prvoto razgleduvawe, tvojata doktorska teza mi se vide premnogu klasi~na, {kolska, so mnogu for-muli, a malku kaàno. Programot za simulacija na kristalnite teksturi be{e korekten, ama ne najdov

121

ni{to revolucionerno vo toa. Zaklu~okot deka kompju-terski modeliraniot kristal mora da postoi nekade vo prirodata mi se vide premnogu futuristi~ki. Dodeka gi razgleduvav priloènite kompjuterski generirani teksturi, od nekade me|u knigite ispadna par~eto kristal {to mi go ostavi vnukot. Padna na podot i se skr{i na dve polovini. Koga gi krenav par~iwata, se iznenadiv. Teksturata od vnatre{nosta na par~iwata mi se vide mnogu sli~na na onaa od tvojot dijagram. Se vrativ na po~etokot od tvojata teza i po~nav da ja sporeduvam teksturata od kamenot so priloènite teksturi, edna po edna. Kako {to napreduvav, taka moe-to vozbuduvawe raste{e. Pronajdov skoro identi~na tekstura. Toj den ostanav docna vo laboratorijata. Gi proveriv site tvoi formuli i presmetki. Go aktivirav tvojot program na mojot kompjuter i po~nav s# od po~e-tok. Ne najdov nikakva gre{ka. Vo toj moment znaev deka imame ne{to novo vo naukata za minerologija. ‘Gospod mora mnogu da go saka ova mom~e’ – si pomisliv vo sebe-si… Vo toj moment ti za mene ve}e be{e doktor Kris.

Nekolku dena go brkav vnukot niz svetot da mi kaè od kade to~no poteknuva toa par~e karpa. Odvaj moè{e da se seti… Potoa pominav eden period vo ubeduvawe so Ministerstvoto za nauka i istraùvawe i so Ministerstvoto za energetski resursi za da se orga-nizira ekspedicija. Ne be{e lesno da se ubedi vladata da vospostavi taen voen kamp, tamu nekade vo od Gospod zaboravena zemja poradi kompliciraniot politi~ki balans. Go rizikuvav mojot avtoritet pred nau~nicite i pred Ministerstvoto koga gi ubeduvav deka }e otkrieme

122

nov redok mineral, koj moè da ima silno vlijanie vo tragaweto po novi alternativni energetski izvori.

Od samiot po~etok operacijata be{e klasificira-na kako vrvna dràvna tajna. Uspeavme, nekako, opera-cijata da ja skrieme zad aktivnosta na humanitarcite i sinite baretki. Rezolucijata na Globalnoto sobranie dozvoluva{e samo humanitarno angaìrawe vo ‘sivata zona’. Jas sum ubeden deka eksperimentot ‘siva zona’ ima{e drugi skrieni celi, ama toa e ve}e bespredmetno da se {pekulira… Ostanatoto ti e ve}e dobro poznato.

@al mi e za dedo ti Filip i za tatko ti. Ako me pokani{ bi moèl da go posetam grobot na tatko ti preku vikendot. A bi sakal, ako nekoga{ mi se pruì mo`nost, da go posetam i grobot na dedo ti.

Ve}e pro~itav nekoi doverlivi dosieja za tvoeto podale~no semejstvo vo Ma. Ja gledav i snimkata od televiziskata emisija so dedo ti vo Globalnoto sobra-nie. Mu se voshituvam na hrabroto i mudro ignorirawe na politi~kite igri, {to se igraat podolgo vreme so toj region, a koi verojatno ne gi razbira{e. So eden zbor – narod so istorija za po~it.

– Blagodaram, profesore, ako e toa va{eto mislewe. – No, kako e tvojata svr{eni~ka Ana? Dali e

blisku do krajot so studiite. Taa studira medicina, kolku {to se se}avam.

– Da, profesore, medicina. Malku e pod stres. Vo ~etvrtok & e posledniot ispit…

– Odli~no. Ve pokanuvam kaj mene, doma, naredniot vikend. Mojata èna mnogu saka da ve zapoznae.

– Ne sum siguren za Ana i za ispitot. – Kris, jas sum siguren deka }e go poloì.

123

16. Sinite baretki zaminuvaat od Ma Dodeka Kris razgovara{e so prof MekKrolik,

daleku, na sprotivniot kraj na planetata, blisku do seloto Nedòr, vo kampot na sinite baretki mnogu raboti zabrzano se odvivaa. Podgotovkite na sinite baretki za napu{tawe na kampot bea ve}e zapo~nati. Humanitarcite, isto taka, se pakuvaa. Magacinite so hrana ve}e bea isprazneti i razmontirani. Trajnite prehranbeni artikli, higienskite artikli, pokrivkite i nekoi pomali kujnski aparati bea predadeni na Dràvnata agencija za stokovni rezervi na Ma. Vo me|uvreme, niz okolnite sela, na op{to zadovolstvo na ìtelite, be{e distribuirano golemo koli~estvo preharanbeni i drugi artikli. Semejstvata spokojno moèa da go pominat preodniot period do vospostavu-vawe na komunikaciite i snabduvaweto od oddale~e-niot regionalen centar.

Humanitarcite zav~era za posleden pat go imaa poseteno seloto Nedòr. Pri~ina za posetata be{e golemiot, {totuku pristignat paket od majka mu na Kris, adresiran do baba Evdokija.

Ve~erta, koga semejstvoto Filipovci se sobra na ~ardakot, go otvorija paketot. Od nego izvadija lesen bastum i siva boja ènski kostim nazna~en za baba Evdokija. Ima{e i dve pisma – edno za baba Evdokija, a drugoto za crkvata. Pismoto do crkvata ne go otvorija; go ostavija nastrana. Utre }e mu bide predadeno na

124

sve{tenikot. Od pismoto za baba Evdokija izvadija desetina fotografii. Koga qubopitno se zagledaa vo rasposlanite sliki na masata pred niv, xagorot na ~ardakot zamre, a smeata i is~ekuvawata is~eznaa od licata. Site mol~elivo gledaa vo slikite. Na nekolku-te od niv bea slikani zaedno Kris, majka mu i tatko mu. Fotografiite bea od vremeto pred da se razvedat, dodeka Kris be{e tinejxer. Ostanatite bea od pogrebot na tatko mu na Kris. Ima{e slika i od tuku{to napra-veniot golem, mermeren spomenik. Aleksandar ja poda-de rakata tokmu kon taa slika.

– Ej, videte, {to ubav spomenik! Na na{ite gro-bi{ta nikoj nema takov spomenik – glasno, so voodu{e-vuvawe izgovori maliot Aleksandar.

– Ostavi gi slikite, Ace. Ne ~epkaj! – go prekori tatko mu Filip.

Nastapi molk… Iako ve}e znaeja za smrtta na tatko mu na Kris, slikite kaj site ja zasilija tagata. Se ~ine{e deka postarite duri prestanaa da di{at. Baba Evdokija ne izdr`a. O~ite ve}e & bea napolneti so solzi. Gi sobra slikite i te{ko ~ekorej}i se upati kon svojata soba. Dedo Filip mnogu & nedostasuva{e, ama nekako go podnesuva{e toa. Ova so sinot napolno & go skr{i srceto.

– Babo, babo, ostani u{te malku so nas. Bate Riste sigurno pratil ne{to i za mene – re~e Aleksandar, o~igledno ne razbirajki {to se slu~uva vo toj moment vo svetot na vozrasnite {to go opkru`uvaa.

Baba Evdokija ni{to ne mu odgovori. Vleze vo sobata i ja zatvori vratata zad sebe. Osven Aleksandar, site drugi znaeja deka baba Evdokija ve~erta }e ja

125

pomine vo solzi pred ikonata. Nikoj od postarite ne se obide da pojde po nea za da ja ute{i. Uteha od taa bolka nema!

– Ej, {to vi stana? Ajde da gi izvadime i ostanatite podaroci od paketot – pak prozbori maliot Aleksadar.

Dlaboko vozdivnuvaj}i, ~i~ko mu posegna po nared-nata kutija… Od paketot bea izvadeni sve}ite nazna~e-ni za crkvata. Na malata kutija, so naslikana zapalka odnadvor, so raka be{e napi{ano: „Ace da im podeli po edna na site dedovci od seloto“. Od najdolniot red od paketot izvadija u{te edno pismo. Pismoto be{e polno so fotografii koi Kris gi napravi vo tekot na nekolkute poseti. Na slikite bea Aleksandar, Bel~o, baba Evdokija, dedo Filip, celoto selo, crkvata, rudni-kot, {umite, planinata, kotlinata…

– Ej, vidi go Bel~o kakva ~est ima. Od site nas, najmnogu go ima na slikite – prokomentira eden od ~i~kovcite…

Liceto na Aleksandar ve}e po~na da se rasta`uva. Se pla{e{e vo sebe deka negoviot bato Riste go zabora-vil i ni{to ne mu ispratil.

– Eve, Ace, i za tebe ne{to od batko ti Riste – mu se obrati ~i~ko mu, dodeka od dnoto vade{e golema proyir-na kutija polna so poedine~no zavitkani mali ~okoladi. Vrz kutijata be{e napi{ano: „Ace da podeli…“.

Ace ja zede kutijata i po~na da gi broi ~okoladite vnatre. De po~ni od edniot agol, de po~ni od drugiot agol na kutijata. Od koj kraj i da po~ne{e, sekoga{ izbrojuva{e razli~no…

– Ej, mamo, vidi kolku mnogu ~okoladi.

126

– Ajde Ace, otvori ja kutijata i poslu`i gi site – mu re~e tatko mu.

– Ace, dojdi vamu, ovde ima u{te ne{to za tebe – izvika ~i~ko mu, vadej}i pogolema dolgnavesta kutija od dnoto na paketot. Vnimatelno ja odvitkaa svetlika-vata hartija. Od kutijata ~i~ko mu izvadi okolu pedeset santimetri visok robot, replika od eden poznat film za me|uplanetarni vojni.

– Ace, neka ti e so sre}a, izgleda ima{ privelegii kaj batko ti. Si go dobil najgolemiot podarok – re~e ~i~ko mu, podavaj}i mu go robotot…

Na maliot Aleksandar, ~ini{, racete mu se tresea od sre}a. Zenicite {irum mu se otvorija, nebare saka-{e naedna{ da go vpie sekoj detaq na ubavo izrabotena-ta igra~ka.

– Tato, tato, vidi {to e ubava igra~kava! Na nikogo od decata v selo nema da mu davam da si igra so nea. Taa e samo moja.

Stiskaj}i go na gradite, slu~ajno go ima{e pritis-nato kop~eto ‘on’. Robotot po~na da zboruva ne{to nerazbirlivo i da mu mrda vo racete. Raznobojnite svetilki se palea i se gasea vo ritamot na zborovite {to nikoj ne gi razbira{e. Aleksandar se podispla{i i go pu{ti na podot… Robotot po~na poleka i nesigur-no da ~ekori. Site voodu{eveno go gledaa. Aleksandar be{e presre}en.

– Ace, tr~aj po nego. ]e ti pobegne podarokot – mu se nasmea nekoj od postarite.

Robotot ve}e be{e blisku do sprotivniot yid. Ace se str~a po nego. Go podigna od podot vo posledniot moment. So ednata noga robotot ve}e udri vo yidot.

127

U{te nekoe vreme robotot zboruva{e i mrda{e so nozete vo racete na maliot Aleksandar, kako da go mole{e da go pu{ti. Malku podocna toj se smiri, a svetilkite se isklu~ija.

Majka mu mu ja podade rakata. – Ajde, Ace, vreme e za v krevet. Aleksandar ne ja poslu{a. So robotot vo racete, se

str~a kon vratata od sobata na baba Evdokija. Koga vide deka kandiloto be{e u{te zapaleno, onaka od vrata & vikna na baba Evdokija: „Babo! Babo! Vidi {to mi pratil bate Riste od Akirema!“ Baba mu, sednata na drvenoto stol~e, svrtena kon ikonata, tivko lipa{e. Voop{to ne mu obra}a{e vnimanie. Toj & prijde i gi ispru`i racete, vturnuvajki go robotot pred nejzinite o~i. Koga vide deka baba mu ne reagira, si izleze.

– Ajde, Ace, ostavi ja baba da spie – podvikna majka mu od ~ardakot.

– Ne spie mamo, pak zboruva so ~i~koto na yidot… No}ta Aleksandar spie{e vo dru{tvo so robotot.

Utroto stana, se izmi, nabrzina potkasna ne{to pod kontrola na majka mu i istr~a nadvor od dvorot. Se vrati po nekoe vreme so nekolku drugar~iwa od sosed-nite ku}i. Gi pokani da se ka~at gore na ~ardakot. Go iznese robotot od sobata. Go spu{ti pred vratata i go pritisna crvenoto kop~e. Robotot kako dete {to prooduva, za~ekori kon negovite drugar~iwa. Site do eden ostanaa so {irum otvoreni o~i i usti. Aleksandar gordo ~ekore{e zad robotot…

Malku podocna im objasnuva{e. – Znaete, bate Riste vo Akirema ima polna soba so

roboti, mnogu pogolemi od ovoj. Toj mo`e da gi koman-

128

duva. Go slu{aat s# {to }e im zapoveda, kako da se vojnici.

– Vistina, Ace? – za~udeno zapra{a edno od drugar-~iwata.

– Da, be, vistina e! Dedo Filip gi videl koga be{e tamu – odgovori potvrdno, kako i sam da veruva{e vo sopstvenata fantazija.

Vo me|uvreme pismoto so parite za crkvata i kuti-jata so sve}i, tatko mu gi ima{e odneseno kaj sve{te-nikot. Koga sve{tenikot go otvori pismoto i gi vide parite srceto mu se ispolni so radost, se po~uvstvuva beskrajno gord na svojata profesija. Mu be{e milo za iskaànata po~it kon negovata mala crkva, i toa od na{inec roden vo beliot svet. Vo posledno vreme sve{tenikot kako da se srame{e pred Storitelot {to negoviot hram pokaùva{e vidni znaci na propa|awe. Iako selanite ~esto mu pomagaa, sepak, najgolemiot del od rabotite na odrùvawe na crkvi~eto gi rabote{e sam. Drèj}i gi parite vo racete, ve}e go gleda{e crkvi~eto so golemi prozorci, obnoveno, varosano, doterano… Se prekrsti svrten kon golemata ikona nad oltarot: „O Storitelu, ti blagodaram. Dari go toa na{e mom~e so sre}a i zdravje kade i da e“.

Mu se zablagodari na tatko mu na Ace i mu podade nekolku od pogolemite sve}i od kutijata.

– Eve, da imate da zapalite na grobot na dedo Filip. Edna moè da trae cela no}.

129

17. Kris vo poseta na prof. MekKrolik Po nekoe vreme, eden vikend vo Uw Kroj Kris so

svr{eni~kata Ana, tuku{to zavr{enata doktorka, otidoa vo poseta na prof. MekKrolik.

Kris i prof. MekKrolik bea okolu skarata, a ènite si muabetea pod verandata. Prof. MekKrolik ni vo ovaa prigoda ne propu{ti da zboruva za minero-logijata. Nekoj bi rekol profesionalna deformacija ili posvetenost.

– Znae{, Kris, na{iot predproekt za konstruira-we analizator na son~evite neutrina se ~ini naskoro }e bide prifaten od nau~niot kolegium. Otsekot za opto-elektronika zaedno so otsekot za programirawe izrazija silna poddr{ka i stroga doverba vo proektot. [to misli{, koj bi moèl od kolegite vo institutot najdobro da se pozanimava so neutronskata statistika i da gi definira mernite parametri za predloèniot neutrino analizator? Na primer, {to misli{ koj od kolegite najmnogu odgovara za direktor na proektot?

– Ne znam, profesore. Jas sum najmlad vo istraù-va~kiot tim i s# u{te ne gi poznavam dobro kolegite.

– Toa e to~no, Kris, zatoa pak jas gi poznavam. Jas ve}e imam nekogo predvid.

– Bez somnenie, najprirodni uslovi za testirawe na analizatorot ima vo rudnikot Ra{la. Vo dlabo~inata na rudnikot, niz kompaktnite karpi, osven neutrinata, nema {ansi da se probie nikakov svetlosen ili drug

130

elektri~en signal. Tokmu poradi {umot propadnaa mnogu obidi da se dojde do nekoja pozna~ajna detekcija na neutrinata. A i uslovite za podolgo ostanuvawe tamu mnogu se podobri. Patuvaweto do tamu ne e pove}e avantura. Tamo{nata vlada ve}e ni odobri ekskluzivno pravo za koristewe na rudnikot.

Kris mol~e{e... – Kris, pogledni me v o~i. Dali si priznava{ ili

ne, iako si roden ovde, na nekoj na~in im pripa|a{ i na tie lu|e tamu. Pripa|a{ i na taa zemja, kako {to pripa-|a{ i na ovaa ovde, tvojata, na{ata Akirema.

Profesorot zabeleà deka Kris stanuva s# poza-mislen i otsuten. Namerno ja smeni temata.

– A najmnogu & pripa|a{ na Ana. Kako {to gledam, nabrzo }e bide{ i tatko… Ajde na zdravje. ]e ni se stopli pivoto v race...

Po ru~ekot, koga izlegoa vo gradinata, profesorot pak se vrati na negovite temi:

– Proektot za noviot neutrino analizator, koj }e go koristi novootkrieniot kristal, dozvoli da go nare~am kristandit, e od najvisoka va`nost za na{ata vlada. Vo vladata nikoj ne go krie zadovolstvoto od uspe{nosta na operacijata ‘crvena ubavica’.

– Pa, toa i ne e lo{o. Polesno }e obezbedime pari za ponatamo{noto istraùvawe, neli profesore?

– Toa e to~no Kris. Mnogu to~no. Za àl, jas stanu-vam s# pove}e i pove}e frustriran. Imam s# pomalku vreme za nau~noistraùva~ka rabota. Menaxerskata rabota, vodeweto na Institutot mi go odzemaat seto vreme. Izgleda namesto kako nau~nik, }e ja zavr{am karierata kako birokrat.

131

Po pro{etkata, ~etvoricata vlegoa vo staklenata soba pod verandata. Kris o~ekuva{e deka so kafeto {to gi ~eka{e vnatre zavr{uva druèweto, ama ne ispadna taka. Ve}e mu be{e jasno od poodamna deka lu|eto {to pove}e stareat, s# pove}e zboruvaat. Po~na s# po~esto da mu se slu~uva da bide vo uloga na slu{atel. I prijatelot na profesorot vo svoite 60-ti ne se razlikuva{e mnogu od profesorot. Toj, isto taka, go izbombardira so eden kup stari i novi informacii.

– Zdravo Kris, po~esten sum vo vistinska smisla na zborot da te zapoznam tebe i tvojata verenica Ana.

Gostinot ja iskoristi mo`nosta na neoficijalen na~in da mu stavi na znaewe na Kris kolku e va`na negovata rabota od aspekt na dràvnata bezbednost.

– Znam deka vo posledno vreme tvoeto sekojdnevie e ispolneto so mnogu nastani, mnogu informacii, koi nemaat ni{to zaedni~ko so tvojata rabota kako mlad doktor, istraùva~. Za àl, od toa nema begawe. Koga se raboti za institucija tolku va`na za na{ata zemja, mnogu informacii, se razbira, se osetlivi, a pogolem del od dokumentite se klasificirani. Mojot prijatel MekKrolik mudro se nosi so toj tovar.

– Moèbi }e te interesira kako ja dobi na{ata doverba, Kris? – go pra{a gostinot. Pritoa ne mu dade ni {ansa da odgovori. Ednostavno, prodolì da zboru-va. – Za prvpat tvojata slika i slikata od dedo ti Filip ja vidov vo papkata so snimkata od va{ata konverzacija na aerodromot. Toa be{e nekolku ~asa po poletuvaweto na dedo ti nazad. Imavme dosta problemi da go preve-deme arhai~niot ma na dedo ti. Tvojot be{e, isto taka, te{ko razbirliv za na{iot preveduva~. Angaìravme

132

nekolku preveduva~i dodeka ne dojdovme do logi~en i razbirliv prevod. îtaj}i go tekstot, mi se javija sim-patii kon ednostavnata ìvotna filozofija na dedo ti, koi podocna niz celovo ova vreme, samo se prodla-bo~ija.

Vedna{ po javnata sednica na Globalnoto sobra-nie, na koe, nadvor od site o~ekuvawa, tvojot dedo diplomatski go odbi politi~kiot kompromis {to go imaa postignato glavnite igra~i na politi~kata scena, me|u ~lenovite na sobranieto zavladea zbunetost. O~e-kuvanata opcija za dobrovolno otkaùvawe od imeto be{e lesna za Globalnata zaednica. Duri i alternativ-noto ime be{e dogovoreno. Za vtorata opcija, odnosno eden vid nasilno preimenuvawe, ne postoeja jasni planovi. Po kratkata debata zad zatvoreni vrati, be{e odlu~eno da se primeni vospitnata merka (kako {to gi narekuvaa nekoi ~lenovi od sobranieto) celosna bloka-da. Vedna{ potoa be{e otvoren proekt pod ime „potpolna hermetizacija“ i be{e formirana posebna nau~na grupa koja treba{e da gi sledi posledicite za psihata na lu|eto i sevkupniot ìvot vo zonata. Tvoeto prisustvo tamu, spored nekoi na{i slu`bi, treba{e da dade najkorektni sogleduvawa.

Znae{, Kris, na{ata vlada posebno e zagrièna za neminovnoto iscrpuvawe na naftenite izvori na pla-netava. Iako sme priznaeni kako vode~ka politi~ka i voena sila na planetava, }e bideme nemo}ni ako utre ednostavno presu{i naftata. Totalnata blokada na Ma nekoi slu`bi sakaa da ja iskoristat da vidat kako bi izgledal ìvotot bez struja, bez benzin, bez komu-nikacii.

133

Po otkrivaweto na „crvenata ubavica“, a posebno na starite pergamenti, pove}e ne moè{e da se igno-rira mileniumskata istorija na postoewe na toj narod tamu. Vo me|uvreme, politi~kiot balans se smeni vo korist na Ma. [to se odnesuva do mene li~no, sega znam malku pove}e za toj narod, a mojot respekt i poddr{ka se bezuslovni.

– Zar navistina sovremenata istorija nemala soznanija za kontinuitetot na postoeweto na Ma lu|e-to? Kako e mo`no eden narod tukutaka da se pojavi na zemjata? – se zame{a prof. MekKrolik koj celo vreme vnimatelno go slu{a{e prijatelot.

– Jas ne sum istori~ar i, iskreno kaàno, malku sum ~ital od anti~kata istorija. Vo na{iot Nacionalen institut za istorija od poodamna se poso~uvaat nekoi nelogi~nosti i nedoslednosti vo interpretacijata na istorijata na nekoi svetski regioni, posebno regionot i narodite od i okolu sivata zona. Me|utoa, nema{e cvrsti dokazi za da se smeni toa. Sega koga ima dokazi, istori~arite se u{te pove}e zbuneti. Velat deka vo pove}eto pergamenti se spomenuva nekakva zlatna kniga na op{tata mudrost – kako kniga na vistinata ili kako kniga za univerzalnite boèstva. Minatoto kako da saka, so nedootkrienite tajni, da si za~uva distanca od sega{nosta.

Kris celo vreme vnimatelno slu{a{e. Nikoga{ ni{to nema{e pro~itano za anti~kata istorija. Isto-rijata kako nauka sama za sebe, ne go interesira{e. Koga gostinot ja spomena zlatnata kniga, sveìte spomeni od nastanite vo Ma so molskavi~na brzina mu preletaa niz umot. Na moment se po~uvstvuva kako pak

134

da e zaronet vo samiot izvor na istorijata za koja zboruva{e gostinot. Posaka da kaè deka ne postojat apsolutni tajni. Posaka da kaè deka tajnata od knigata za bogovite moèbi i ne e nameneta za ovaa civi-lizacija.

„Ona {to go sodrì knigatata e nameneto isklu~i-vo samo za Mn lu|eto. Koga }e bide vreme, tajnite od knigata sami }e se otkrijat, kako {to tebe ti se otkri tajnata od {titot!“ – kako da slu{a{e Kris ne~ija poraka vo svojata potsvest.

Ja zatrese glavata. Izgubeniot pogled mu se vrati vrz {i{eto koe podolgo vreme go ima{e vo racete. Otpi malku od ve}e zatoplenoto pivo. Ne kaà ni{to. Mentalnoto edinstvo na Kris so Ma ostana zaklu~eno vo negovata potsvest.

A gostinot i natamu zboruva{e… – Gledano od moj li~en aspekt, celata ovaa prikaz-

na moè da se svede na slednovo: ‘Na svet doa|a novoro-den~e – momi~e ubavo, ne`no i krevko. Da re~eme ja krstile Ajicazilivic. Kako momi~eto rastelo, taka go u~elo i raspoznavalo svetot. So umot i mudrosta {to Kreatorot & go daril, koga potporasnala po~nala da go reorganizira i prestrojuva svetot. Blagodarenie na nejzinata mudrost i istrajnost, ìvotot na celava planeta stanal polesen i posre}en. Stanal moderen, civiliziran i demokratski. Site & se blagodarni na Ajicazilivic i na nejzinite roditeli. Nekoga{ krev-koto momi~e stanuva silna i po malku arogantna moma. Kako raste, s# pove}e po~nuva da se razlikuva od svoite roditeli. Ne li~i ni na edniot ni na drugiot. Po~nu-vaat ozboruvawa deka roditelite ne & se vistinskite

135

roditeli. E, sega se pra{uvam dali nekoj ima hrabrost i sila na taa moma da & {epne deka, sepak, nejzinoto poteklo ne e sosema jasno? Znaete, eventualno objavuva-we na zapisite od pergamentite, otkrieni vo rudnikot kaj momata Ajicazilivic, bi predizvikale golem {ok i nepredvidliva reakcija. Mo`ni se i svetski politi~ki potresi. Na{a odgovornost, kako najgolema sila na svetot, e da go spre~ime {okot i postepeno da objavuva-me informacii koi eden den }e predizvikaat somne` kaj momata. Treba da ja ostavime sama da si gi najde korenite, a so toa i nestabilnosta na planetava }e bide minimalna. Vo me|uvreme, }e najdeme na~in zaboravena-ta Ma da ja vgnezdime vo svetskoto semejstvo. Ti si mlad Kris. Ja respektirame tvojata inteligencija i o~ekuva-me trpenie i razbirawe za ona {to se slu~uva nadvor od nau~noistra`uva~kata rabota. Naukata e del od op{te-stvoto i taa treba da mu slu`i na istoto.

I taka, negovata prva familijarna poseta na prof. MekKrolik potraja mnogu podolgo otkolku {to Kris o~ekuva{e.

136

18. Sonot na Kris i igrata na Aleksandar Docna ve~erta, pred spiewe, Kris na Ana & izgle-

da{e prili~no izmoren. Vo kratok vremenski period ima{e premnogu slu~uvawa okolu nego i so nego. Reka od informacii se slea vo negovata svest poslednite nekolku meseci. Seto toa po~na da go odvra}a od nego-vata qubov – hemijata i matematikata. Po vra}aweto od Ma se ~uvstvuva{e kako da ima fateno stokholmski sindrom8. Slu~ajno se sretna so dedo mu. Malku od inaet kon administracijata, malku od qubopitnost zamina vo sivata zona. Seto {to go vide i do`ivea od momentot na zaminuvaweto vo Ma, go prepolni negoviot um. Nego-viot um nesvesno be{e „kidnapiran“ od strana na semej-stvoto vo Ma. Baba mu Evdokija, maliot Aleksandar, ku~eto Bel~o, planinata, rudnikot – site tie bea glav-nite kidnaperi.

– Ne, ne se raboti za stokholmski sindrom, tuku za Ma genetski sindrom. Kako i da e, jas mora da si go vratam umot nazad. Sega i ovde – si razmisluva{e Kris taa ve~er, dodeka se mie{e vo bawata i se podgotvuva{e za spiewe.

8 Stockholm syndrome is a psychological response sometimes seen in

an abducted hostage, in which the hostage shows sign of loyality to the hostage –ta}er, regardless of the danger (or at least risk) in which the hostage has been placed. – From Wikipedia, the free encyclopedia (prevod!)

137

Dodeka studira{e, koga }e po~uvstvuva{e psihi~ki pritisok od strana na realniot svet, ima{e obi~aj da se zatvori vo studentskata soba i da ostane po nekolku dena dodeka ne padne{e izcrpen od u~ewe.

I ve~erva, namesto da & se pridruì na Ana vo spalnata, toj vleze vo svojata rabotna soba i gi zari o~ite vo prvata kniga {to mu se najde pod racete. Site knigi okolu nego bea del od negoviot svet – svetot na matematikata i hemijata. Svet vo koj se ~uvstvuva{e poudobno, poprijatno i poopu{teno otkolku vo real-niot svet, ispolnet so frustracii, politika, nedokaà-ni istorii, qubov, omraza, vojni… Site ovie sostavni elementi od realnosta toj gi gleda{e kako odraz na nesovr{enosta na ~ove~kiot mozok. Nekolkute piva {to gi ispi so profesorot, za~ineti so kaùvawata na gostinot, u{te pove}e mu gi branuvaa mislite. Be{e o~igledno deka mozokot ne mu registrira ni{to od ona napi{anoto vo knigata. Nabrgu i o~ite mu otkaàa poslu{nost, zaspa…

Nekade po polno}, negovata verenica Ana go najde vo piàmi, zaspan vo foteljata so ~eloto vrz otvorena-ta kniga. Na masata, pred nego se nao|a{e vramena slika so maliot Aleksandar i ku~eto Bel~o. Na Ana & be{e àl da go razbudi. Dodeka stoe{e na vratata, za moment se zagleda vo slikata. Se pra{uva{e kolku li mu zna~at toa dete i toa ku~e na Kris? Toj ne & raskaà mnogu za patot vo Ma, a slikata be{e edinstveniot vidliv spomen od toj pat. Dodeka Ana, zagledana vo slikata, se prekoruva{e sebesi {to mora da go razbudi, duhot na Kris be{e nekade visoko na sinoto nebo. Lebdej}i pred maliot blindiran prozorec od nau~noistraùva~kiot

138

modul od interplanetarnata vselenska stanica, uìva-{e vo neobi~nata gletka {to se protega{e pred nego. Golem broj roboti bea rasporedeni vo formacija vo vid na kowska potkovica svrtena kon sonceto. Robovite kako da kle~ea na neboto so {titovi pred sebe. Dolgite anteni za dale~insko upravuvawe, vpereni pod kos agol nagore, se ~inea kako kopja. Ne mnogu daleku, napred, vo pravec na centarot na potkovicata, se nao|a{e ogromno konkavno ogledalo. Son~evata svetlina silno se ref-lektira{e od {titovite {to svetea kako mali sonca i pa|a{e pod precizen agol vrz ogromnoto ogledalo. Od centarot na ogledaloto izleguva{e tenok, sjaen svetlo-sen snop, koj, poleka {irej}i se, se zariva{e dolu, vo ve}e zagadenata i zgusnata atmosfera okolu planetata Ajmez. Na Kris mu se ~ine{e kako da oìveala falan-gata od prikaznata na dedo mu. Namesto po zemja, falan-gata, sovr{eno postroena pred svojot voda~ – ogledalo-to lebde{e gore na neboto – nebare mar{ira{e kon sonceto…

‘Pogledot e voshituva~ki, zar ne, Kris?’ – proko-mentira zad nego eden od ~lenovite na ekipaòt. „Treba da si gord so rezultatite {to gi postignavme so noviot mineral kristandit. Smesata od kristalot i proyirnoto èle, zbogateni so tragi od uranium, a vo soglasnost so tvoite presmetki, generira posilna svet-lina od koj bilo kristal {to go isprobavme prethodno. No, imam ne{to za tebe, moj kolega – prodolì ~lenot na ekipaòt. Ovaa po{tenska razglednica tuku{to e donesena vo stanicava so snabduva~kiot brod.

Na razglednicata be{e prikaàno malo detsko igra-li{te pred edna gradinka ispolneto so razigrani deca.

139

„Tato, ti blagodarime za svetlinata {to ja ispra-}a{ dolu. Te sakaat tvojata }erka Evdokija i mama Ana. Te o~ekuvame dolu naskoro.“ – so flomaster be{e napi-{ano preku razglednicata.

S# u{te gledaj}i vo karti~kata, Kris vleze vo svojata mala kabina, locirana do samata kristalno-opti~ka laboratorija. Mal detaq od razglednicata mu padna vo o~ite. Edno od decata ja podalo glavata nadvor od gorniot prozorec na modelot na vselenskiot brod. Se gleda{e deka modelot be{e malku ‘r|osan, ama znameto na Akirema na desnoto krilo s# u{te be{e jasno prepoznatlivo.

„Gospod da ja blagoslovi Akirema“ – si re~e Kris. Vo toj moment Ana ne`no go po~ukna po ramoto.

Sonot prestana. – Kris, te molam, dojdi legni si v krevet. Ne

mislam deka foteljata e dobra zamena za krevetot. – re~e Ana, gledaj}i vo crveniloto na negovoto ~elo od dolgoto le`ewe vrz knigata. – A, i ovaa mala gospo|ica vo stomakot nikako da zaspie. Me kloca so seta sila…

Kris, polurazbuden, trgna po Ana vo spalnata soba i udobno se istegna vo topliot krevet…

…vo toa vreme, na sprotivnata strana od planetata Ajmez, visoko iska~enoto sonce na horizontot ozna~u-va{e pladne. Jana, majka mu na Aleksandar, pere{e ali{ta vo kamenoto korito kraj bunarot. Pereweto na race e naporna i te{ka rabota. Za Jana toa ne pretsta-vuva{e nekoj problem.

Iako niska po rast, be{e cvrsta i silna `ena. Godinite bea na nejzina strana – be{e vo triesettite. A i ubavinata, so koja Stvoritelot ja obdaril, s# u{te

140

be{e vpe~atliva. Kako {to go kreva{e vedroto od dlabokiot bunar, taka nejzinoto rumeno lice s# pojasno se ocrtuva{e vo bistrata bunarska voda. Koga }e go zafate{e vedroto so raka od jaèto i }e go prinese{e kon koritoto, moè{e da se ogleda vo vodata. Crtite na nejzinoto skladno telo se nayiraa preku zategnatiot elek. Biserniot gerdan okolu vratot svete{e na sonce-to. Dolgoto, ra~no vezeno zdolni{te slobodno se lizga-{e od nejzinata s# u{te tenka polovina nadolu. Gume-nite opinci & bea ostaveni malku ponastrana. Taa be{e potka~ena so bosite noze na izmaznetata kamena plo~a pred koritoto. Plo~ata se zagreva{e od sonceto, pa Jana odvreme-navreme }e si polee{e ladna voda po nozete. Dodeka vodata se sleva{e, nozete bleskaa od belina. Na Jana, vo toj moment ni malku ne & be{e va`no kako be{e oble~ena. Vo vedroto so voda duri i ne poglednuva{e. Nejzinoto vnimanie be{e okupirano so izvalkanite ali{ta od nejziniot soprug. Vo tek be{e sezonata na rano esensko orawe i toj ~esto se vra}a{e od niva so kal do kolenici.

Dodeka Jana gi pere{e ali{tata, Aleksandar si igra{e so ma~eto pod ~ardakot. Koga ku~eto Bel~o e doma, taa e spokojna. S# do pogrebot na dedo Filip, Bel~o obi~no ne se odvojuva{e od Aleksandar. Od pogrebot navamu Bel~o po~esto go snemuva{e od dvo-rot. Za nea toa predizvikuva{e skriena zagriènost. Celo vreme se obiduva{e male~kiot da go drì na oko. Zanesena vo pereweto, na moment go ispu{ti od vid. Koga pogledna, ma~kata mirno dreme{e pod ~ardakot, a Aleksandar go nema{e.

– Aceee… – podvikna malku.

141

Odgovor ne dobi. Go prekina pereweto. Se str~a do nu`nikot na krajot na dvorot. Aleksandar ne be{e tamu. Napravi krug okolu ambarot, podzastana i se zamisli. ‘O Storitelu, kade bi mo`el da se izgubi?’

Portata be{e zatvorena. Ako izleze{e niz porta, sigurno }e go slu{ne{e krckaweto. Sproti bunarot, na krajot od dvorot se nao|a{e trloto, a zad nego niska drvena ograda. Nedaleku od ogradata po~nuvaa grobi{-tata. Aleksandar ima{e obi~aj ponekoga{ da se iskrade do trloto, ama nikoga{ ne pominal preku ogradata.

Jana se upati kon trloto. Ja preskokna niskata ograda i so brzi ~ekori prese~e pravo niz grobi{tata, dovikuvaj}i go.

– Aceee… Aceee… Nema{e odgovor. Stravot vo nea po~na da raste. Ne

go zdogleda niz grobi{tata. Ti{inata okolu nea u{te pove}e ja voznemiruva{e. Dodeka go dovikuva{e, ne ni zabele`a deka ve}e be{e stasana pred crkvi~eto. Vratata na crkvi~eto be{e podotvorena. Se vturna vnatre bez dvoumewe.

– Of, ama me ispla{i, bre sin~e! Zo{to ne se javi{? Aleksandar be{e sednat vo prviot red, na vtoroto

stol~e oddesno, so godini rezerviranoto mesto za pokoj-niot dedo Filip. Na sosednoto stol~e be{e ostaven robotot vo sede~ka polo`ba. Aleksandar, vsu{nost, i ne sede{e. Toj be{e skoro legnat vo golemiot stol i qubopitno gi gleda{e ikonite. Voop{to ne obrati vnimanie na vcrvenetoto lice od majka si, nitu na nejzinite zborovi.

142

– Mamo, jas sakam da bidam kako bate Riste od Akirema. Znae{ mamo, kako onoj batko {to sede{e na ova stol~e koga dedo Filip leè{e zaspan vo kov~egot.

Jana go fati male~kiot za raka i trgna kon izlezot. Za moment se zagleda vo ikonata so Storitelot nad oltarot. Se po~uvstvuva malku zasramena. Ja odbradi {amijata, se prekrsti i tivko, pove}e za sebe, prozbore: „O, Storitelu, ti blagodaram {to mi go ~uva{…“

Taa ne ni zabeleà deka stolovite bea novi, yidovite varosani i deka puknatinata na pokrivot ve}e ja nema{e. So ednata raka cvrsto go drè{e Aleksan-dar, a so drugata ja zatvori vratata. Ve}e & be{e olesnato na du{ata. Be{e smirena i ~ekore{e poleka. Namesto preku grobovite, trgna po tesnata, krivulesta pateka niz grobi{tata.

Koga pominuvaa pokraj grobot na dedo Filip, Jana malku se iznenadi. So potkrenata glava Bel~o spokojno leè{e pred samiot krst. Vo senkata na zasu{eniot venec {to go ostavija sinite baretki. „Ace, vidi go Bel~o. Sega znam kade se gubel odvreme-navreme“. Alek-sandar se str~a do nego. Go pogali malku, povikuvajki go da pojde so nego doma. Bel~o kako da ne go slu{a{e. Mrdna nekolku pati so opa{kata i kratko zalaja.

– Ajde, Ace, ostavi go. Koga }e ogladni, sam }e se pribere.

Malku potoa, Aleksandar so seriozen glas ja zapra-{a majka si, dodeka go stega{e robotot pod mi{kata:

– Mamo, a {to treba da pravam za koga }e porasnam da stanam kako bate Riste od Akirema?

– Da ja slu{a{ mama i da veruva{ vo ~i~koto od ikonata na baba ti – bez dvoumewe odgovori Jana.

143

– Koga }e porasnam mamo, sakam da go nau~am ovoj robot da go zboruva na{iot jazik.

Majka mu pove}e ne mu obra}a{e vnimanie. Povtor-no se zafati so pereweto.

Aleksandar go podigna ma~eto {to mu se vrtka{e okolu nozete. Robotot be{e ostaven sednat na zemjata, so grbot potpren na yidot. Aleksandar go miluva{e ma~eto, obiduvajki se da go namesti i nego vo sede~ka polo`ba do robotot. Na ma~eto ne mu se dopadna mnogu sedeweto. Po nekolku sekundi se ispravi na nozete i pobegna. Aleksandar glasno se smee{e. Na~eka moment koga majka mu be{e svrtena so grbot. Izvadi od xebot na skinatite pantaloni par~e od ikona na koe be{e pretstaveno lice na Storitelot i se zagleda vo nego.

– Dedo Gospod, }e mi pomogne{ li da bidam kako bate Riste od Akirema koga }e porasnam? Iskreno ti vetuvam, }e ja slu{am mama. Taa veli imalo stra{ni yverovi zad planinite. Koga }e bidam golem kako bate Riste sakam da postrojam iljadnici roboti dolu vo kotlinata i da trgnam so niv preku planinite, pa da vidat yverovite koj e Aleksandar.

144

PREPROÎTUVAJ]I GI „IZME[ANI(TE) SVETOVI“

NA NOVE MLADENOVSKI Prepro~ituvaj}i go sega vo s# u{te rakopisna

forma vozbuduva~ki neobi~niot prozen tekst na mojot star, a sega na drugiot kraj na planetava vkotven prija-tel Nove Mladenovski i nastojuvaj}i da se spravam so moite poinakvi o~ekuvawa (od nego), se pra{uvam: ne e li pred svoeto obznanuvawe moèbi ako ne najneobi~-niot, toga{ sekako najneo~ekuvaniot roman vo ve}e ne taka skromnata i, se nadevam, ne samo vo kvantitativna smisla, makedonska nacionalna romaneskna produkcija. Ottuka i te{kotijata – so {to poskoro da se spravuvam vo i me|u ovie nekolku pridru`ni redovi, nafrleni kako skromna prvi~na recepciono-analiti~ka reakcija kon nego. Do tolku pove}e {to tie ve}e utre bi moèle da bidat i so posredni~ka uloga na romanov i negovite idni ~itateli. Treba li voop{to i da ja soop{tuvam iznenadata {to, po tolku vremiwa, mi se javuva stariot prijatel? Namesto o~ekuvanite(?) poetski tvorbi, kako nekoga{, pak, eve ti go nego so eden ne taka skromen prozen gabarit, tematiziran vrz sosema aktuelnata i izvonredno sloèna sostojba, predodredena za politi-kolo{ki istraùvawa, a ne za raskaùva~ka ili za romaneskna proza. Osven toa, i navistina, barem za mene, a verojatno i za starata dobra literatura, po na{e, vo pra{awe e u{te i edna premnogu(?) moderna i sloèna, da ne re~am moèbi i ponaglaseno tehnicizi-

145

rana terminologija. Nad ili po seto toa, pak, }e ostane li nekoj red za da se posveti i na samite dejstva vo ovaa, bezdrugo, i na svoj na~in, vo/so seta nejzina kvalita-tivna nedore~enost, dinami~na romaneskna proza, a zaedno so toa i na dejstvenicite {to se nivni nositeli? Za seto toa, a nebare za romanesknata kompozicija i za sigurno ne maloto mno{tvo preostanati i natamo{ni specifi~nosti i vrednosti, vo vrska so koi na ovie nekolku strani~ki se obiduvame da porazgovarame i so samiot avtor, odnosno so negovite kreativni intencii {to se vkomponirani vo ovaa negova proza.

Obiduvaj}i se malku i da se sozememe po prvopro-~itot na samo taka leèrno „izme{anite“ i (ne)spoivo spoenite svetovi od romanot na Nove Mladenovski, ne moè a vedna{ da ne konstatirame deka negovata proza zapo~nuva duri i kako eden ultrafuturisti~ki i za na{iov kulturen prostor s# u{te ne mnogu voobi~aen roman. No zaedno so, ako ne u{te i pred taa konstata-cija, na eventualniot ~itatel na ovie redovi ne moè a u{te edna{ da ne mu predo~am deka od avtorot predlo-èniot naslov na ovaa proza, vo dejstvena smisla e primenliv i ~itliv pove}ekratno. Kako na, vo tehnika-ta, a osobeno vo informatikata upaten ~ovek, nemu, pred s# kako da ne mu nedostasuva idejata za nepostoe-weto, t.e. za nepromenlivosta na dvièweto na vremeto, odnosno deka svetot {to nastojuva da ni go otkrie me|u koricite na ovaa negova kniga, istovremeno e svet na nekoe uslovno idno vreme, a paralelno e i svet na inaku pro~itanoto, odnosno svet na vo nekoe neobi~no ogleda-lo videnoto na{e vreme. Toa vedna{ zna~i deka, ako ne kako primarni analiti~ari na, toga{ i sekako kako (uslovno) primarni sogovornici so ovoj roman, sme pred ili ve}e sosema so otkrivaweto na kreativnata ideja za

146

nekakvo vremensko slevawe na na{iov svet so nekoja negova nevozmo`no mo`na perspektiva od/vo idninata.

Treba li sega voop{to i da povtoruvam ili da potsetuvam deka avtorot na knigata so koja vodime eden pomalku neobi~en razgovor e odamna na od nas najodda-le~eniot kontinent i deka negovive „izme{ani sveto-vi“ se odraz na negovata kreativna percepcija za idni-nata na svetot voop{to, a posebno percepcija za idni-nata na na{ava tatkovina. Najtrevo`noto e vo toa {to takvata idnina mo{ne brzo i mo{ne lesno za nas bi moèla da bide ve}e i sega{nost. Se razbira, seto toa vo ovaa kniga e kreativno realizirano na eden primar-no fantazen pro~it pred s# na na{ava nezavidna nacio-nalna sega{nost. Vistinskiot rezultat od seto toa nema ni da go vidime vistinski ako nemame predvid deka se vo pra{awe tehnolo{ko-tehni~kite mo`nosti na avtorot, spoeni so negovite kreativni idei i so patriotskite intencii, èlbi i soni{ta. Toa si e, s# u{te, zna~i, na{iot Nove Mladenovski, koj dozvoli ako ne da go zaboravime, toga{ skoro da go `rtvuvame kako poet, za da moè da ni se vrati, sega, po dolgi godini, kako romansier, i toa da ni se vrati so roman, koj, so site svoi neobi~nosti, so site svoi sopstveni (na samiot tekst) kompoziciski, stilski i idejni neizedna-~enosti, ne }e moè a soodvetno da ne se pozicionira na bezdrugo prostranata mapa na makedonskata aktuelna romaneskna produkcija. No, }e se pozicionira pred s# na pozicijata na prv i zasega edinstven roman sozdaden vo krugot na ne malata grupa participienti vo make-donskata literaturna kolonija vo Avstralija. Naspro-ti negovata tvore~ka osamenost, {to so sigurnost ja pretpostavuvame, Nove verojatno duri otsega }e treba

147

da se priklu~i kon redovite i kon akciite na makedon-skite literaturni dejstvenici vo Avstralija.

* Interesno pred s#, poprili~no provokativno, a ne

malku i rizi~no, rizi~no vo tvore~ka smisla e {to Nove Mladenovski se vpu{ta da go literarizira na{iot aktuelen nacionalen i dràven problem vo vrska so od strana na na{ite ju`ni sosedi osporuvanoto ime na na{ava dràva. Viden vo mo`no pretpostavena bliskoidninska perspektiva. Za sre}a, sozdava ili pre-sozdava poprili~no ìvi i individualizirani perso-nalni posebnosti. I osobeno e toa taka bidej}i go pravi na krupen, na globalen plan, en bloc. Pa sepak, zapo~nuva, kako {to ve}e rekovme, vo stilot na eden prepoznatlivo futuristi~ki roman, so promeneti ili izvrteni, a ne retko i na elektronski jazik {ifrirani imiwa. Me|utoa, ponatamu, bez da gi „otkriva“ podetal-no procesite na planiranata nasilna promena, dava stravi~no-katastrofi~na slika na obezli~ena i umrt-vena zemja ili siva zona, kako {to se narekuva kaj nego. Vo seto toa ufrluva i li~nosti (likovi) na uslovno obi~ni lu|e, me|u koi pred s# Makedonci kako od samata zemja, taka i od redot na na{ite iselenici vo SAD. Bidej}i prvata glava, naslovena kako „Prikazna za staromodnite humanoidi“, funkcionira samo kako uvertira vo romanot, toa go zapo~nuva ve}e vo vtorata glava i toa so javnoto, televizisko prikaùvawe na rasprava(ta) vo Globalnoto (~itaj Generalnoto) sobra-nie za dobrovolno preimenuvawe ili za natamo{no obezimenuvawe na na{ata zemja. Na raspravata, za ~ita-telot nemotivirano i neo~ekuvano, se ufrluva eden sosema obi~en pretstavnik na zemjata. Toa e stariot Filip od nekoe selo na planinata Koùf – verojatno

148

Ro`den. Za nas, barem, stariot e nejasna ili nedovolno, ako ne i voop{to nemotivirana zamena za nekoj mlad, u~en i vo politi~kite krugovi na zemjata infiltriran ~ovek od istoto selo. Stariot Filip preku televizija-ta e otkrien od negoviot vnuk vo SAD, Kris, odnosno Riste, a potoa se ostvaruva i nivna sredba na aerodro-mot pred vra}aweto na stariot vo zemjata.

Seto ova, se razbira, e ne{to pro{irena uvertira vo avtorovata poèluvano planirana razre{nica na problemot {to go beletrizira vo ovaa negova proza. Glavniot protagonist na romanot, a toa e spomnatiot Kris (Riste), kako mlad nau~en kadar, minerolog, so neposredno pred ova dovr{en i ve}e predaden doktor-ski trud vo vrska so retkite minerali, po sredbata so negoviot dedo pokaùva interes da prestojuva vo zemja-ta na negovite roditeli. Patuva vo regionot od koj{to poteknuva negoviot tatko, i toa najprvo vo poseta na nivnata familija. Potoa avtorot go doveduva vo vrska so ~lenovite na humanitarnata misija, koja vo sivata zona, odnosno vo obezli~enata zemja dejstvuva pod za{tita na sinite baretki. Vsu{nost, go doveduva vo vrska so ~lenovite na nau~noistraùva~kata edinica, zamaskirana vo spomnatata misija, koja gi istraùva na planetarno ramni{te retkite minerali na ovaa plani-na. Toa se sovpa|a, pak, so istraùva~kiot proekt na Riste vo Amerika, t.e. so problemot na negoviot dok-torski trud. I sega tuka, na terenot, otkako }e go vklu~at i nego vo istraùva~kata ekipa, toj }e go pronajde baraniot mineral, odnosno mineralot do koj prethodno dojde po teoriski pat, vo negoviot kako doktorska teza realiziran proekt vo Amerika.

Vo pra{awe e sostavuvaweto na mozaikot i sre}na-ta zavr{nica na na{iot golem dràven i nacionalen

149

problem spored vizijata na romansierot. Glavniot fabularen tek na romanov, me|utoa, e „garniran“, t.e. umetni~ki dopolnet i oblagoroden so mno{tvo avten-ti~ni, ìvi egzistencijalni detali kako od ìvotot na pomalku ili pove}e aktiviranite pretstavnici na romaneskniot persona` od redot na Makedoncite vo Amerika, u{te pove}e od ìvotot vo samata Makedo-nija, no obezli~ena i vratena vekovi nanazad. Videni preku iskustvoto na Riste pri negovoto doa|awe vo Makedonija, koja }e ja vidi, odnosno }e ja najde vo edna najnezavidna sostojba na onesre}ena, na prisilno kazne-ta, a energetski i egzistencijalno osiroma{ena zemja. Nasproti so~uvanata ìvotna i ~ove~ka toplina kaj tie lu|e. Pokraj takvite idili~ni detali i epizodi, posebno se vpe~atlivi sega ve}e vistinskite, vo najtes-na smisla avtorski epizodi vo koi na Riste mu se otkri-vaat anti~kite relikvii {to se ~uvale vo nivniot dom, ~ij posleden ~uvar i za{titnik bil negoviot dedo Filip. Ne prezemaj}i obvrska da ja prodolì taa zavet-na tradicija, Risto gi pogrebuva i niv zaedno so nego-viot mrtov dedo. Zavr{nite sekvenci na romanot dejst-veno se realiziraat vo Amerika i tie funkcioniraat kako edno ne za sekoj ~itatel potrebno dorekuvawe.

I, za kraj, ne moème da ne go potencirame smeliot zafat na patriotski nastroeniot avtor so edna navisti-na èstoko aktuelna, no za umetni~ka transformacija ne mnogu pogodna tema. Nasproti toa, ne bi moèle da se vpu{time vo davawe prognozi za recepcijata na ovaa proza. Voop{to ne bi sakale, pa i ne bi moèle da pretpostavuvame vo koi i kakvi s# krugovi na nejzini ~itateli }e moè najdobro da se doostvari i dore~e.

Naume Radi~eski

150

SODR@INA

Namesto bele{ka za avtorot....................................................... 1. Prikazna za staromodnite humanoidi..................................... 2. Golemata pretstava....................................................................... 3. Sredbata na dedo Filip so vnukot Chris.............................. 4. Kris posakuva da patuva vo Ma................................................. 5. Kris pristignuva vo sivata zona............................................ 6. Vtoriot den na Kris so familijata...................................... 7. Vo poseta na maliot star rudnik........................................... 8. Kris odi vo kampot na sinite baretki.................................. 9. Pronao|aweto na „crvenata ubavica“................................... 10. Kris go posetuva semejstvoto po vtor pat........................... 11. Tajnata za luznata na liceto na tatko mu na Kris........... 12. Tajnata na stariot {tit........................................................... 13. Zakopot na dedo Filip............................................................. 14. Kris se vra}a doma vo Uw Kroj............................................... 15. Kako po~nala prikaznata za „crvenata ubavica“............. 16. Sinite baretki zaminuvaat od Ma...................................... 17. Kris vo poseta na prof. MekKroj...…................................. 18. Sonot na Kris i igrata na Aleksandar.............................. Prepro~ituvaj}i gi „izme{ani(te) svetovi“ na Nove Mladenovski..........................................................................................

nove mladenovski izme[ani svetovi - pollitecon.com · sednati ~etvorica samouvereni advokati koi go...

Documents