117

S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 7 •••• 2010

NOWE STANOWISKA LILIUM MARTAGON L.NA POMORZU ŚRODKOWYM

A NEW LOCALITIES OF LILIUM MARTAGON L.ON THE MIDDLE POMERANIA

Mariola Truchan, Zbigniew SobiszAkademia PomorskaZakład Botaniki i GenetykiInstytut Biologii i Ochrony Środowiskaul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsktruchan @ apsl.edu.pl

ABSTRACT

The occurrence of Lilium martagon in former manor parks and Protestant ceme-teries was studied. The new stand of L. martagon was found in 7 manor parks:Charbrowo, Czerwięcino, Czarna Dąbrówka, Janowice, Lubiechowo, SierakowoSławieńskie, Zieleniewo and in 9 Protestant cemeteries situated in villages: BukowoMorskie, Chocimino, Gołańcz Pomorska, Iwięcino, Łącko, Świeszyno, Zaleskie,Udorpie, Wieliń. The size of its populations varied from 12 to 143 individuals.

Słowa kluczowe: Lilium martagon, parki dworskie, cmentarze ewangelickie, Pomo-rze ŚrodkoweKey words: Lilium martagon, former manor parks, Protestant cemeteries, MiddlePomerania

WSTĘP

Lilium martagon L. jest gatunkiem europejsko-zachodniosyberyjskim o szerokimzasięgu występowania, który obejmuje prawie całą Europę (z wyjątkiem WielkiejBrytanii, Skandynawii, Holandii i północnej Rosji), a w Azji sięga jeziora Bajkał(Meusel i in. 1965).

W Polsce L. martagon notowana była licznie w Karpatach, na pogórzu i w Ma-łopolsce (Raciborski 1919). Obecnie występuje dość powszechnie, oprócz ziemi lu-buskiej i Pomorza, gdzie jej stanowiska spotykane są rzadko (Zając, Zając 2001). NaPomorzu Zachodnim L. martagon naleŜy do gatunków naraŜonych na wyginięcie(śukowski, Jackowiak 1995). Na Pomorzu Gdańskim zmniejszenie areału oraz spa-

118

dek liczebności populacji lokalnych lilii złotogłów powodują, Ŝe jest ona bliska za-groŜenia wyginięciem (Markowski, Buliński 2004).

Lilia złotogłów jest przedstawicielem rodziny liliowatych (Liliaceae). Dorastado 1,5-1,8 m wysokości, ma cebulę złoŜoną z licznych złocistych łusek, ustawio-nych dachówkowato. Liście są podłuŜnie jajowate, siedzące, z 7-11 równoległyminerwami, ustawione skrętolegle, a w środkowej części łodygi w okółkach. Kwiatyw liczbie 3-12 (rzadko więcej) o silnym zapachu, zwieszone na łukowato przygię-tych szypułkach, zebrane są w groniasty kwiatostan na szczycie łodygi. Działkiokwiatu mięsiste, brudnoróŜowopurpurowe z ciemniejszymi plamkami, długości3-4 cm, silnie odgięte ku górze. Pręcików sześć, z purpurowoczerwonymi lub Ŝół-tymi pylnikami. Torebka duŜa, pękająca trzema szparami. Nasiona płaskie, szerokooskrzydlone (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006).

Na siedliskach naturalnych lilia złotogłów występuje w mezo- i eutroficznych la-sach liściastych naleŜących do rzędu Fagetalia sylvaticae Pawł. in Pawł., Sokoł. etWall. 1928 (Matuszkiewicz 2001). Wchodzi takŜe w skład zbiorowisk zaroślowycho róŜnej przynaleŜności syntaksonomicznej. Rośnie w miejscach półcienistych, naglebach piaszczysto-gliniastych i gliniastych świeŜych, zasobnych w substancje mi-neralno-próchniczne (Zarzycki 1984), o zróŜnicowanym składzie granulometrycz-nym – od piasków luźnych, piasków gliniastych mocnych po glinę cięŜką (Piękoś--Mirkowa, Mirek 2006).

Od 1946 roku lilia złotogłów znajduje się pod ścisłą ochroną gatunkową (Szafer1952, Rozporządzenie... 2004).

Na terenie objętym badaniami L. martagon jest spotykana w dawnych załoŜe-niach dworsko-parkowych oraz na cmentarzach protestanckich (Sobisz, Truchan2006, Truchan, Sobisz 2009). Występowanie tego gatunku na Pomorzu odnotowanezostało przez wielu autorów (Misiewicz i in. 1993, Filinger 1995, Piotrowska i in.1997, Głuchowska i in. 1998, Sobisz, Truchan 2006). Stanowiska miały charakterantropogeniczny.

Praca przedstawia nowe stanowiska Lilium martagon na obszarze PomorzaŚrodkowego, znajdujące się w dawnych parkach dworskich i na cmentarzach prote-stanckich.

MATERIAŁ I METODY

Badania terenowe przeprowadzono w latach 2008-2010 na terenie PomorzaŚrodkowego, którego granice wytyczają umownie rzeki Łeba na wschodzie i Parsętana zachodzie. Według Kondrackiego (2004) to wschodnia część Pomorza Zachod-niego. Poszukiwania prowadzono w wielu starych załoŜeniach dworsko-parkowychi na cmentarzach protestanckich. Przy kaŜdym odnotowanym stanowisku podanonumer kwadratu wg systemu ATPOL, zgodnie z załoŜeniami metodycznymi Atlasurozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce (Zając 1978), oraz nazwę gminy, naterenie której jest ono połoŜone. Lokalizację stanowisk L. martagon przedstawionona rycinie 1.

119

Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk Lilium martagon na Pomorzu ŚrodkowymFig. 1. Location of sites Lilium martagon on the Middle Pomerania

WYNIKI

Parki podworskie

Charbrowo CA53 – przy mauzoleum (kaplicyrodowej) rodziny von Somnitz. Pod okapemAcer pseudoplatanus i Ulmus minor rosło30 okazów

Czerwięcino BB12 – przy rządcówce pomiędzyMatteucia struthiopteris rosło 56 okazów

Czarna Dąbrówka CA83 – przy Ŝywopłociez Caragana arborescens i szpalerze Larixdecidua (9 drzew) – 25 okazów

Janowice CA54 – nieopodal Liriodendron tuli-pifera rosło 51 okazów

Lubiechowo BB12 – przy stawie parkowymzanotowano 44 okazy (ryc. 2)

Sierakowo Sławieńskie BA96 – wzdłuŜ aleiutworzonej z Carpinus betulus od zachod-niej strony dworu stwierdzono 30 okazów

Zieleniewo BB00 – między stawem a alejąskładającą się z Tilia cordata, prowadzącądo zabudowań folwarcznych rosło 129 oka-zów

Ryc. 2. Lilium martagon w parkudworskim w Lubiechowie (fot. Ma-riola Truchan)Fig. 2. Lilium martagon in the for-mer manor park in Lubiechowo

120

Cmentarze protestanckie

Bukowo Morskie BA85 – cmentarz przykościelny. Przy obelisku poświęconympoległym podczas I wojny światowej oraz wzdłuŜ kamiennego muru zanotowano143 okazy

Chocimino BB17 – cmentarz rodowy von der Osten-Fabeck. Pod okapem czterechQuercus robur (dwuprzewodnikowy – 520 cm i pojedyncze drzewa o obwodach445, 360 i 310 cm) i Fagus sylvatica o obwodzie 400 cm zanotowano 23 okazy

Gołańcz Pomorska AB19 – przy szpalerze Crataegus monogyna odnotowano 67okazów

Iwięcino BA95 – cmentarz przykościelny. Przy bramce cmentarnej dla wsi Wierci-szewo rośnie 20 okazów

Łącko BA67 – cmentarz przykościelny. Przy kamiennym murze z Polypodium vul-gare stwierdzono 12 okazów, wszystkie z pąkami kwiatowymi

Świeszyno BB04 – na terenie dawnego cmentarza protestanckiego, będącego obec-nie częścią cmentarza komunalnego, zanotowano 30 okazów

Zaleskie BA68 – cmentarz rodowy von Belov. Pod okapem Taxus baccata (formadrzewiasta dwuprzewodnikowa) rośnie 16 okazów

Udorpie CB03 – cmentarz przy granicy administracyjnej Bytowa. Stwierdzono 60okazów

Wieliń BB08 – cmentarz rodowy von Clavé-Bouhauben. Obok płatu Reynoutria sa-chalinensis rośnie 37 okazów.

Ogółem znaleziono 16 nowych stanowisk Lilium martagon, z czego 7 znajdujesię w parkach dworskich, a 9 na cmentarzach protestanckich. Wszystkie odnotowanestanowiska z lilią złotogłów mają charakter antropogeniczny.

LITERATURA

Filinger D. 1995. Rośliny i grzyby chronione w Słowińskim Parku Narodowym – występo-wanie, zasoby i zagroŜenia. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 14(2): 3-57.

Głuchowska B., Izydorek I., Sobisz Z. 1998. Interesujące i rzadsze gatunki synantropijne weflorze naczyniowej Parku Krajobrazowego „Dolina Słupi” na Pomorzu Zachodnim. W:Materiały II Przeglądu Działalności Kół Naukowych Przyrodników. Z. Sobisz, E. Wołk(red.). Słupsk: 71-75.

Kondracki J. 2004. Geografia Polski: mezoregiony fizyczno-geograficzne. PWN, Warszawa.Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe Pomorza Gdań-

skiego. UG, Gdańsk, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN,

Warszawa.Meusel H., Jäger E., Weinert E. 1965. Vergleichende Chorologie der zentraleuropäischen

Flora. 1. Karten. Gustav Fischer Verlag, Jena.Misiewicz J., Grodzka I., Mrozowska J. 1993. Chronione rośliny na terenie Słupska. Słupskie

Prace Mat.-Przyr., 9b: 3-14.Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2006. Flora Polski. Rośliny chronione. Multico Oficyna Wy-

dawnicza, Warszawa.

121

Piotrowska H., śukowski W., Jackowiak B. 1997. Rośliny naczyniowe Słowińskiego ParkuNarodowego. Prace Zakładu Taksonomii Roślin w Poznaniu, 6. Bogucki WydawnictwoNaukowe, Poznań.

Raciborski M. 1919. Lilium martagon L. W: Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziemościennych. M. Raciborski, W. Szafer (red.). Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1:106-129.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wy-stępujących roślin objętych ochroną. DzU nr 168, poz. 1764.

Sobisz Z., Truchan M. 2006. Lilium martagon L. in the ex-manor parks and Protestantcemeteries in the central part of Polish Pomerania. Biodiversity: Research and Conversa-tion 3-4: 308-310.

Szafer W. 1952. Ochrona gatunkowa roślin w Polsce. Zakład Ochrony Przyrody, Kraków.Truchan M., Sobisz Z. 2009. Characteristics of Lilium martagon L. population in Łasin

Koszaliński (Western Pomerania). Rocz. AR Pozn., 388, Bot.-Stec., 13: 85-95.Zając A. 1978. ZałoŜenia metodyczne Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce.

Wiad. Bot., 22, 3.Zając A., Zając M. 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Pracownia

Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.Zarzycki K. 1984. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin naczyniowych Polski. Inst. Bot.

PAN, Kraków: 5-84.śukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagroŜonych na Po-

morzu Zachodnim i w Wielkopolsce. W: Ginące i zagroŜone rośliny naczyniowe PomorzaZachodniego i Wielkopolski. W. śukowski, B. Jackowiak (red.). Bogucki WydawnictwoNaukowe, Poznań: 9-92.

122