nr problems thai edit3 · 2017-02-07 · 375-01-141...

375-01-141

เอกสารประกอบคาสอน

วชา ศ. 375 เศรษฐศาสตรทรพยากรและสงแวดลอมเบองตน

เรอง

ปญหาทรพยากรธรรมชาตในประเทศไทย

โดย รศ. ดร. นรมล สธรรมกจ

จดทาโดย

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

(มถนายน 2551)

(ปรบปรงคร งท 1 พฤศจกายน 2556)

ลขสทธคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (รศ. ดร. นรมล สธรรมกจ) (มถนายน 2551)(ปรบปรง พฤศจกายน 2556)

สารบญ หวขอ หนา

1 ทรพยากรปาไมและความหลากหลายทางชวภาพ………...…………….................................................. 1 1.1 ความสาคญของปาไมตอสงคมและเศรษฐกจ……………...…………….......................................... 2 1.2 ปญหาของทรพยากรปาไมของไทย.................................................................................................... 4 1.3 สาเหตของปญหาการลดลงของพนทปาไมและความหลากหลายทางชวภาพ.................................... 8 1.4 ผลกระทบของการเปลยนแปลงทรพยากรปาไมตอสงคมและเศรษฐกจ............................................. 14 1.5 การแกไขปญหาทรพยากรปาไมภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน.................................................... 17

2 ทรพยากรดนและทดน…...……………...……………...…………….................…................................ 29 2.1 ความสาคญของทรพยากรดนและทดนตอสงคมและเศรษฐกจ………………….............................. 30 2.2 ปญหาของทรพยากรดนและทดนของไทย………………….......................................................… 31 2.3 ปจจยสงคมและเศรษฐกจททาใหเกดการใชทรพยากรดน.................................................................. 33 2.4 ผลกระทบของการเปลยนแปลงทรพยากรดนตอสงคมและเศรษฐกจ…………………….…........... 35 2.5 การแกไขปญหาทรพยากรดนของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน…….…………………............ 36

3 ทรพยากรแรธาตและพลงงาน………...……………...……………...……………............….............… 38 3.1 ความสาคญของแรธาตและพลงงานตอสงคมและเศรษฐกจ……………...…………………............ 39 3.2 ปญหาของทรพยากรแรธาตและพลงงานของไทย…………….......………………………...........… 40 3.3 ปจจยสงคมและเศรษฐกจททาใหเกดการใชทรพยากรแรธาตและพลงงาน........................................ 43 3.4 ผลกระทบของการใชทรพยากรแรธาตและพลงงานตอสงคมและเศรษฐกจ…………………………. 44 3.5 การแกไขปญหาทรพยากรแรธาตและพลงงานของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน.......................... 46

4 ทรพยากรนา……………...……………...…………….............…………………………….............…… 52 4.1 ความสาคญของทรพยากรนาตอสงคมและเศรษฐกจ......................………………………............….. 53 4.2 ปญหาทรพยากรนาของไทย................................................................................................................. 56 4.3 สาเหตททาใหเกดปญหาทรพยากรนา……...……………...……………..............……….............….. 60 4.4 ผลกระทบของการเปลยนแปลงทรพยากรนาตอสงคมและเศรษฐกจ………...………..............……. 65 4.5 การแกไขปญหาทรพยากรนาของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน..................................................... 66

5 ทรพยากรประมง…………...……………...……………...……………...…………………………........ 79 5.1 ความสาคญและปญหาของทรพยากรประมง........................................................................................ 80 5.2 การแกไขปญหาทรพยากรประมงของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน............................................. 91

6 นโยบายรฐบาลกบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต……………..................…………................… 97 5.1 แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตกบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต……..…............... 98 5.2 นโยบายการสงเสรมและอนรกษคณภาพสงแวดลอมของไทย ……......................………….............. 104

7 สรป……………...……………...……………...……………...………………………….............……… 106 เอกสารอางอง............................................................................................................................................ 111


ลขสทธคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (รศ. ดร. นรมล สธรรมกจ) (มถนายน 2551) (ปรบปรง พฤศจกายน 2556)

1

บทนา ทรพยากรธรรมชาต (natural resource) หมายถง สงแวดลอมตางๆทธรรมชาตไดสรางไว ซง

มนษยสามารถนามาใชประโยชนในการดารงชวตได ไดแก ดน นาทา นาบาดาล นาทะเล ปาไม ทงหญา สตวปา แรธาต อากาศ สถานทนนทนาการ รวมถงมนษยชาต

ทรพยากรธรรมชาตทมอยท งหมด สามารถจดเปนหมวดหมได 3 ประเภทดงน (1) ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดไป (exhausting natural resources) หมายถง ทรพยากร

ธรรมชาตทเมอนาไปใชแลวจะไมสามารถนามาดดแปลงหรอบรณะเพอนากลบมาใชไดอก เชน แรธาต และทวทศนทสวยงาม

(2) ทรพยากรทใชไมหมด (non-exhausting natural resources) หมายถง ทรพยากรธรรมชาตทมปรมาณมากเกนความตองการของมนษยจะนามาใชประโยชน แตหากนามาใชผดวธหรอขาดการบารง รกษาแลว คณภาพของทรพยากรธรรมชาตนนอาจจะเปลยนไป และทาใหมคณสมบตไมเหมาะสมทจะนามาใชอก ซงทรพยากรทใชไมหมดน ไดแก แสงแดด อากาศและน าในระบบนเวศ 1 แมวาน าจะมอยมาก แตกมไดกระจายอยในทกพนทของโลก ทาใหเกดปญหาการขาดแคลนน าในบางพนทได เนองจากปญหาฝนตกนอย หรอนาไมไดคณภาพ เปนตน

(3) ทรพยากรธรรมชาตทสามารถนามาใชใหมได (renewable natural resources) หมายถง ดน น าจดและน าทะเล ปาไม ทงหญา พชและสตวปา พชและสตวทะเล เปนตนทรพยากรประเภทนจะปรากฏอยบนผวโลกเปนแหงๆ การใชทรพยากรเหลานอยางไมเหมาะสมกอาจจะสญหายหรอสญพนธได ดวยเหตน การอนรกษทรพยากรเหลานอยางถกตองตามหลกอนรกษวทยา จะทาใหทรพยากร ธรรมชาตเหลานสามารถคงอย เพประโยชนของมนษยไดตลอดไป

เพอใหเขาใจความสาคญและความสมพนธระหวางทรพยากรธรรมชาตกบเศรษฐกจและสงคม ในเอกสารนจะพจารณาเฉพาะการเปลยนแปลงและปญหาทรพยากรธรรมชาตทเกดขนในประเทศไทย โดยจะแยกพจารณาเปน 4 เรอง คอ ทรพยากรปาไมและความหลากหลายทางชวภาพ (หวขอ 1) ทรพยากรดน (หวขอ 2) ทรพยากรแรธาตและพลงงาน (หวขอ 3) ทรพยากรน า (หวขอ 4) และ ทรพยากรประมง (หวจขอ 5) ซงเปนทรพยากรธรรมชาตทมบทบาทสาคญตอชวตความเปนอยและเศรษฐกจ โดยทรพยากรเหลานทาหนาทเปนทงแหลงวตถดบในการดารงชพและการผลต และเปนแหลงรองรบขยะกากของเสยอนเกดจากการบรโภคและการผลตของมนษยอกดวย การเปลยนแปลงปรมาณทรพยากรเหลานยอมสงผลกระทบตอสงคมและเศรษฐกจแนนอน สาหรบหวขอ 6 จะเปนการ

1

โดยอากาศเปนทรพยากรทครอบคลมพนททกสวนของโลก ในขณะททรพยากรนาจะสบเปลยนหมนเวยนสถานะอยตลอดเวลาในรปของนาผวดน (surface water) นาใตดน (ground water) ไอนาในอากาศ และนาในรปของนาแขง



2

นาเสนอแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตของภาครฐ โดยเฉพาะทระบไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต และหวขอ 7 จะเปนบทสรป

1. ทรพยากรปาไมและความหลากหลายทางชวภาพ ปาไมเปนทรพยากรธรรมชาตทมการกลาวถงอยเปนประจาและเกยวของกบทรพยากรประเภท

อนๆ เพราะ “ปา” เปนหวใจของระบบนเวศทสาคญประเภทหนงทเกยวโยงกบทรพยากรน า ดน และ ภมอากาศ หากพนทปาหมดไปหรอลดลง ฝนจะไมตกตามฤดกาลและเกดความแหงแลง และเมอฝนตกหนกกอาจเกดน าทวมขงเพราะไมมพชพรรณในปาคอยดดซบ กกเกบ และชะลอการไหลของน าปา ทาใหน าฝนไหลลงสแมน าและทะเลโดยเปลาประโยชน เปนตน นอกจากน ปาไมยงเกยวของกบกจกรรมของภาคเกษตร ภาคอตสาหกรรม ตลอดจนภาคบรการ เชน การทองเทยวเชงอนรกษ ดงนน การเขาใจความสมพนธระหวาง “ปา” กบทรพยากรอนๆ และ ระหวาง “ปา” กบกจกรรมเศรษฐกจ ตลอดจนเกยวของกบวถชวตของชมชน จะชวยให “การจดการเรองปาไมอยางย งยน” เปนไปไดงายขน

1.1 ความสาคญของปาไมตอสงคมและเศรษฐกจ ปาไม มคณประโยชนมากมายตอชวตมนษย สตวและพชอนๆ เพราะ ปาไมเปนสวนทสาคญ

มากสวนหนงของวฏจกรน า-ออกซเจน-คารบอน-ไนโตรเจนในระบบนเวศ ทาใหเกดความสมดลดวยการหมนเวยนเปลยนแปลงแรธาตและสสารในระบบนเวศ และในบางพนทปาไมยงชวยลดปญหามลพษทางอากาศ2 ปาไมเปนแหลงตนน าลาธาร ปาไมชวยในการอนรกษดนและน า3 ปาไมชวยปรบสภาพบรรยากาศ เนองจากปาไมชวยเกบรกษาความชมชนในดนไว รมเงาของปาชวยปองกนไมใหความรอนจากดวงอาทตยตกกระทบผวดนโดยตรง ดงนน พนททมปาไมมาก เชน ดอยอนทนนท อทยานแหงชาตเขาใหญ อทยานแหงชาตภหลวง ฯลฯ มกมเมฆปกคลมอยบนภเขาและมฝนตกมากกวาบรเวณเชงเขา ปาไมเปนแหลงปจจยส กลาวคอ เปนแหลงทอยอาศยของสตวปา และเปนแหลงไมสาหรบกอสรางบานเรอน แหลงสมนไพรและยารกษาโรค แหลงเชอเพลง และแหลงอาหาร เชน เปลอกตนซงโคนา นามาสกดทายาควนนเพอรกษาโรคมาลาเรย ในบางกรณ ปาไมเปนแนวปองกนลมพายและ

2 เนองจากปาไมเปนตวชวยดดซบคารบอนไดออกไซด (CO2) เพอนาไปใชในการสงเคราะหอาหาร แลวปลดปลอยกาซออกซเจน (O2) มาใหกบสงมชวตอนๆ บนโลก สมดลระหวางคารบอนไดออกไซดและออกซเจนในอากาศจงเกดขน

3 เมอฝนตกนาฝนบางสวนจะถกตนไมในปาดดซบไว แลวคอยๆ ปลดปลอยใหไหลลงสผวดน อกสวนหนงจะซมลงสดนชนลาง สามารถลดการพงทลายของดนได ลดการกดเซาะหนาดนทอดมสมบรณ ปองกนการเกดนาทวมฉบพลนและสามารถลดความรนแรงของการเกดภาวะนาทวม



3

ภยธรรมชาตทางทะเล เชน ปาโกงกางทชวยกาบงพายและคลนยกษ และปาไมยงมคณประโยชนดานเปนแหลงพกผอนหยอนใจหรอแหลงทองเทยวนนเอง

ปาไม ยงมคณประโยชนในมตทางวฒนธรรมและวถชวตของชมชน ปาไมนอกจากจะเปนแหลงปจจยสของชมชนแลว ยงเปนแหลงรายไดของชาวบานทเกบเกยวผลไม เมลด ดอก ใบ ราก นายาง ลาตน รงและนาผง ฯลฯ ทเปนผลตภณฑของปา ปาไมเปนแหลงพานกอาศยของวญญาณบรรพบรษ ปาไมเปนทรพยสมบตของชมชนในฐานะแหลงรายไดและแหลงตนนาลาธารทชมชนใชประโยชน

ปาไม มคณคาทางเศรษฐกจระดบมหภาค เนองจาก (ก) ปาไมเปนแหลงไมสาหรบคาขายเชงพาณชย (ทงสาหรบตลาดภายในประเทศและสงออก) เชน ไมสก ไมยาง ไมมะคา ฯลฯ (ข) ปาไมเปนแหลงตนนาเพอการเกษตรและการอตสาหกรรมซงเปนตวจกรในการขบเคลอนการเตบโตทางเศรษฐกจ และ (ค) ปาไมเปนแหลงดดซบกาซเรอนกระจก (โดยเฉพาะคารบอนไดออกไซด) ซงเปนการชวยลดคาใชจายหรอประหยดเงนในการบรรเทาปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและปญหาโลกรอน

ปาไม ยงเปนประเดนทางการเมองภายในประเทศ ในการสรางผลประโยชนใหกบกลมบคคลแตละกลมแตกตางกน กลาวคอ ในประเทศไทย “ปาไม” เปนทรพยสมบตของแผนดน โดยในอดตนน กรมปาไม เปนผกากบดแล เชน การใหสมปทานตดไม (โดยผไดรบสมปทานจะตองปลกตนไมทดแทน) การปลกปาเพมเตม และ การอนรกษพนทปาสงวนแหงชาต-อทยานแหงชาต ตอมาภายหลงการเกดภยธรรมชาตอยางรนแรงเมอป พ.ศ. 2531 รฐบาลของพลเอกชาตชาย ชณหะวณ ไดประกาศยกเลกการใหสมปทานตดไมในปาบกทวประเทศไทย เมอป พ.ศ. 25324 ในชวงอดตนน การพจารณาใหสมปทานตดไมเปนแหลงรายไดของภาครฐ และกลมบคคลทไดรบสมปทาน (ซงมทงบรษทเอกชน และรฐวสาหกจ) โดยเฉพาะอยางยงเจาของธรกจทาไม (สมปทานตดไม หรอ เจาของโรงเลอยไม) ทบางรายไดพฒนาตนเองเปน “เจาพอทองถน” หรอ “นายทนทองถน” นอกจากน ภาครฐมกกอสรางเขอนและอางเกบน าเพอประโยชนทางเศรษฐกจและการพฒนา ดวยการเสยสละพนทปาไมบางสวน (ทงทมความสาคญทางระบบนเวศ และพนททมความเสอมโทรม) และตองอพยพประชาชนบางสวนออกจากพนทปานน สาหรบการสรางอางเกบนาขนาดใหญและขนาดกลาง ประชาชนสวนนบางกลมอาศยอยในพนทปานนเปนระยะเวลาหลายชวชวตคนหรอบางกรณกอาศยอยกอนมการประกาศพนทปานนเปนปาสงวนแหงชาต ดวยเหตน จงมการกลาวกนวา การสรางเขอนในบางกรณเปรยบเสมอนเปนการคานงถงผลประโยชนของบางกลม (เชน ประชาชนในเมอง หรอ เกษตรกรบางกลม) และละเลยทจะชดเชยความเสยหายใหแกราษฎรทไดรบความเดอดรอนในการสรางเขอนน

ปาไม กเปนประเดนทางการเมองและเศรษฐกจระหวางประเทศหลายดาน อาท (ก) เมอพนทปาไมมรอยตอตดกบประเทศอนๆหลายประเทศ การใชประโยชนปาไมรวมกนจงตองอาศยความสมพนธ

4 และตอมาในป พ.ศ. 2544-5 รฐบาลของ พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร ไดมการปรบโครงสรางหนวยงานราชการ

โดยจดตงกรมอทยานแหงชาตฯ ขนมาเพอดแลเฉพาะพนท สวนกรมปาไมจงมหนาทเพยงเรองการปาไมเทานน



4

ทางการเมอง และความเชอมโยงทางเศรษฐกจระหวางประเทศเพอนบาน (ข) อตราการลดลงของพนทปาไม (deforestation rate) กลายเปนดชนเปรยบเทยบระหวางประเทศทตวบงบอกระดบการพฒนาทไมเหมาะสม เพราะมความเชอวา พนทปาไมทลดลง เปนเพราะความจาเปนทางเศรษฐกจของประชาชนทตองใชพนทเพอการเกษตร แตการลดลงของพนทปาไมเไมอาจทาใหเกดการพฒนาอยางย งยนภายใน ประเทศนนได (ค) ประเทศกาลงพฒนาหลายประเทศไดรบเงนชวยเหลอจากประเทศพฒนาแลวและองคกรระหวางประเทศ เพอสนบสนนโครงการปลกปา และในอนาคตอนใกล การปลกปาและการฟนฟปา (afforestation & reforestation) จะกลายเปนเครองมอในการแกไขปญหาโลกรอน (global warming) ซงเปนปญหาระดบโลกททกประเทศกาลงใหความสนใจเปนอยางมากในขณะน และ (ง) เนองดวยปาไมของประเทศไทย และประเทศในภมภาคเอเซยตะวนออกเฉยยงใต เปนแหลงความหลากหลายทางชวภาพ (biodiversity) แหงหนงในโลก ซงกลายเปนประเดนทางการคาและการเจรจาระดบนานาชาต เนองจากมนกธรกจจากประเทศพฒนาแลวหลายประเทศประสงคจะเขาถงแหลงทรพยากรพนธกรรมดานสมนไพร เพอนาไปศกษาวจยและพฒนาเปนผลตภณฑทางเภสชกรรมและอาหารเสรมตางๆ (ซงยอมมการจดทะเบยนสทธบตร) และหากรฐบาลไทยไมมระบบกฎหมายและมาตรการตางๆรองรบการเขาถงแหลงทรพยากรดงกลาว จะทาใหประเทศไทยสญเสยรายไดและอาจทาลายองคความรดงเดมหรอภมปญญาทองถนของไทยได โดยผทไดรบประโยชนกลบกลายเปนบรษทของชาวตางชาตทเปนผซอหรอเลยนแบบภมปญญาไทย

1.2 ปญหาปาไมและความหลากหลายทางชวภาพของไทย

ประเทศไทยกอนเรมมการใชแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ปญหาเรองปาไมยงไมปรากฏ เนองจากพนทปาไมของไทยมประมาณรอยละ 50-60 ของพนทประเทศทงหมด ตอมาเมอการพฒนาประเทศทงทางเศรษฐกจและสงคมตามแผนพฒนาฯ ฉบบตางๆ สงผลใหมการปรบเปลยนพนทปามาใชเพอการเกษตรและพนทอยอาศยมากขน จนสงผลใหพนทปาไมลดลงอยางเหนไดชด ในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 1-2 (พ.ศ. 2504 – 2514) พนทปาไมลดลงเหลอเพยงรอยละ 30 และในป พ.ศ. 2541 พนทปาลดลงเหลอเพยงรอยละ 16 ของพนทประเทศ หรอเหลอเพยง 80 ลานไร (ภาพท 1) อนง การทพนปาไมเพมขนในป พ.ศ. 2543 เปนตนมานน เนองจากมการคานวณพนทปาไมใหม และมการรณรงคปลกปาทดแทนในพนทปาเสอมโทรม

หากพจารณาเปนรายภาค ดงแสดงในตารางท 1 พบวาในป พ.ศ. 2516 พนทปาไมในภาคเหนอมถงรอยละ 66 ของพนททงภาคเหนอ ในขณะทภาคอนๆ พนทปาไมมเพยงรอยละ 26 – 40 เทานน โดยสดสวนพนทปาไมทงประเทศมรอยละ 43 แตเมอเวลาผานไป สดสวนพนทปาในภาคเหนอและภาคใตลดลงไมมากนก (ยงคงมสดสวนรอยละ 56 และ 27 ของพนททงภาคตามลาดบ) ในขณะทสดสวนพนทปาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนออก ลดลงอยางมาก (เหลอเพยงรอยละ 16 และ 21



5

ตามลาดบ) สวนพนทปาในภาคกลางลดลงจากรอยละ 36 เปนรอยละ 29 ในป พ.ศ. 2550 และในภาพรวม สดสวนพนทปาทงประเทศมเพยงรอยละ 33 เทานน

ภาพท 1 พนทปาไมในประเทศไทย

ทมา: กรมปาไม

-20406080

100120140160180

2503-13 2514-23 2524-33 2534-38 2541 2543

พนท (ลานไร)

0

50

100

150

200

250

2516

2519

2521

2525

2528

2531

2532

2534

2536

2538

2541

2543

2547

2548

2549

2551

พนท ปาไมในปร

ะเทศไทย

(พน ตร

. กม.

)



6

ตารางท 1 พนทปาของประเทศไทย ป พ.ศ. 2516 – 2551 จาแนกรายภาค ป พ.ศ. ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก ภาคกลาง ภาคใต รวม

ตร.กม % ตร.กม % ตร.กม % ตร.กม % ตร.กม % ตร.กม % 2516 113,595.00 66.96 50,671.00 30.01 15,036.00 41.19 23,970.00 35.56 18,435.00 26.07 221,707.00 43.21 2519 102,327.00 60.32 41,494.00 24.57 12,631.00 34.60 21,826.00 32.38 20,139.00 28.48 198,417.00 38.67 2521 94,937.00 55.96 31,221.00 18.49 11,037.00 30.24 20,426.00 30.31 17,603.00 24.89 175,224.00 34.15 2525 87,756.00 51.73 25,886.00 15.33 8,000.00 21.92 18,516.00 27.47 16,442.00 23.25 156,600.00 30.52 2528 84,126.00 49.59 25,580.00 15.15 7,990.00 21.89 17,685.00 26.24 15,485.00 21.90 150,866.00 29.40 2531 80,402.00 47.39 23,693.00 14.03 7,834.00 21.46 17,244.00 25.59 14,630.00 20.69 143,803.00 28.03 2532 80,222.00 47.29 23,586.00 13.97 7,786.00 21.33 17,223.00 25.55 14,600.00 20.65 143,417.00 27.95 2534 77,143.00 45.47 21,799.00 12.91 7,691.00 21.07 16,616.00 24.65 13,449.00 19.02 136,698.00 26.64 2536 75,231.00 44.35 21,473.00 12.72 7,634.00 20.29 16,408.00 24.34 12,808.00 18.11 133,554.00 26.03 2538 73,886.00 43.55 21,265.00 12.59 7,591.00 20.80 16,288.00 24.17 12,455.00 17.61 131,485.00 25.62 2541 73,057.00 43.06 20,984.00 12.43 7,507.00 20.57 16,049.00 23.81 12,125.00 17.15 129,722.00 25.28 2543 96,270.28 56.75 26,526.94 15.71 8,438.28 23.12 21,461.85 31.84 17,413.43 24.62 170,110.78 33.15 2547 92,068.42 54.27 28,095.69 16.64 8,240.33 22.57 21,243.24 31.52 17,943.29 25.37 167,590.98 32.66 2548 89,380.99 47.31 25,334.60 15.00 7,935.82 21.74 20,678.58 31.68 17,671.31 24.99 161,001.30 31.38 2549 88,368.11 52.09 24,549.88 14.54 7,883.62 21.60 20,555.07 30.50 17,295.91 24.46 158,652.59 30.92 2551 95,074.74 56.04 27,555.54 16.32 8,033.40 21.01 22,227.57 29.81 18,694.39 27.03 171,585.65 33.44

พนทรวม 169,644.29 168,854.34 36,502.50 67,398.70 70,715.19 513,155.02

ทมา : สานกจดการทดนปาไม กรมปาไม



7

เมอรฐบาลและประชาชนตระหนกถงปญหาการลดลงของพนทปาไม จงไดใชเงนงบประมาณแผนดนในการปลกปาเสรมในพนททเคยเปนปามากอนหรอทเปนปาเสอมโทรม (reforestation) และในการปลกปาในพนททไมเคยเปนปามาเลย (afforestation) ทงทเปนปาบกและปาชายเลน ดงจะเหนไดวา พนทปาในป พ.ศ. 2543 เพมขนเปนรอยละ 20 ของพนททงหมด (หรอประมาณ 100 ลานไร) ตอมาในแผนพฒนาฯ ฉบบท 7-9 ภาครฐไดกาหนดเปาหมายในการเพมพนทปาใหเปนรอยละ 40 ของพนททงประเทศ (ซงจะมพนทปาไมเทากบเมอป พ.ศ. 2518) โดยจะแบงเปนปาไมเพอการอนรกษรอยละ 15 และปาเพอการเศรษฐกจรอยละ 25 อกทงตงเปาหมายในการเพมพนทปาชายเลนปละ 1 ลานไร อนง พนทปาไมเพอการอนรกษ ดงแสดงในตารางท 2 นน ภาครฐพยายามอนรกษพนทเหลานดวยมาตรการตางๆทเนนการมสวนรวมจากภาคชมชนทองถน โดยเฉพาะอทยานแหงชาต เนองจากมพนทขนาดใหญกวาพนทอนรกษประเภทอนๆ

ตารางท 2 พนทเพอการอนรกษธรรมชาต

ประเภทของพนท 2540 2542 2544 2548

แหง ตร กม แหง ตร กม แหง ตร กม แหง ตร กม อทยานแหงชาต 82 42,332 96 48,928 102 52,264 103 52,782 วนอทยาน 66 861 66 851 67 870 84 958 เขตรกษาพนธสตวปา 44 32,012 48 33,434 55 34,898 55 35,749 เขตหามลาสตวปา 43 2,972 49 3,305 48 2,379 56 4,346 สวนพฤกษศาสตร 15 56 15 59 15 59 16 65 สวนรกขชาต 49 31 53 36 54 36 55 41

ทมา : กรมปาไม

ประเภทของพนท 2549 2550 2551

แหง ตร กม แหง ตร กม แหง ตร กม อทยานแหงชาต 103 52,773.73 108 54,725.53 110 55,135.32 วนอทยาน 112 1,298.88 113 1,238.79 112 1,236.71 เขตรกษาพนธสตวปา 55 35,748.81 57 36,205.37 57 36,578.72 เขตหามลาสตวปา 56 4,346.46 51 3,776.24 60 5,233.04 สวนพฤกษศาสตร 16 46.28 16 46.28 16 41.37 สวนรกขชาต 55 41.89 55 41.89 55 42.84

ทมา : กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช



8

การลดลงของพนทปาไมดงแสดงในภาพท 1 นน มใชปรากฏการณทเกดขนแตเพยงเฉพาะประเทศไทย หากแตปรากฏการณนเกดขนทวโลก และพนทปาลดลงอยางรวดเรวโดยเฉพาะในประเทศกาลงพฒนา ทาใหมนกวชาการหลายสาขามความวตกกงวลวา ความหลากหลายทางชวภาพ (biological diversity) ของโลกจะลดลงๆไปดวย นกชววทยาทวโลกไดเหนพองตองกนวา โลกกาลงสญเสยสตวและพชในปาเขตรอน อยางนอย 27,000 ชนดตอป 5 นอกจากในปาเขตรอนแลว ความหลากหลายทางชวภาพในระบบนเวศอนๆ กาลงลดลงเชนกน เชน ในแนวปะการง พนทชมน า พนทบนเกาะและบนภเขา แมวาจานวนชนดพนธทสญหายไปในระบบนเวศเหลานรวมกนแลวยงเทยบไมไดกบจานวนชนดพนธทสญหายไปในปาเขตรอนกตาม

ประเทศไทยเปนประเทศหนงทมความหลากหลายทางชวภาพสง โดยพจารณาจากระบบนเวศทหลากหลายไปดวยพนธพชและพนธสตว กรมปาไมและกรมอทยานแหงชาตฯไดรวมมอกบนกวชาการในมหาวทยาลยตางๆทาการสารวจความหลากหลายทางชวภาพทวประเทศไทย และพบวาไทยมความหลากหลายของพนธพชและพนธสตวมาก6 และยงพบอกวา ระหวางป พ.ศ. 2539- 2546 สตวปาประเภททสญพนธในธรรมชาตและใกลสญพนธอยางยง (extinct animals) มจานวนเพมขน 1 ชนด สตวทใกลสญพนธ (endangered animals) เพมขน 22 ชนด สตวทใกลถกคกคาม (threatened animals) เพมขน 4 ชนด อยางไรกด สตวทสญพนธแลว มอยดวยกน 6 ชนด ไดแก สมน นกชอนหอยใหญ นกพงหญา ปลาปางเหยยว ปลาเสอตอ และปลาสายย [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2547: 6] 1.3 สาเหตของปญหาการลดลงของพนทปาไมและความหลากหลายทางชวภาพ

เมอปาไมของประเทศไทยเปนแหลงความหลากหลายทางชวภาพ ดงนน การลดลงของพนทปา

ไมยอมสงผลตอทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพของไทยอกดวย ปญหาการลดลงของพนทปาไมและการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ (depletion of bio-diversity) นนมสาเหตมาจากหลายประการ ซงจะกลาวพอสงเขปดงตอไปน

(1) ทรพยากรปาไมลดลง การสญเสยทรพยากรปาไมของโลกและของประเทศไทยเกดขนอยางตอเนอง เพราะนอกจากมนษยจะนาไมจากปามาใชสอยในดานตางๆแลว ยงเปลยนแปลงพนทปาไมไปใชทากจกรรมทางดานอนๆอกดวย เชน การถากถางปาไมเพอนาพนทมาใชในการเพาะปลก การ

5 www.environnet.in.th/evdb/info/bio/bio2.html สบคนเมอ 27/05/48 6 นก 975 สายพนธ สตวเลยงลกดวยนม 311 สายพนธ กลวยไม 1413 สายพนธ Pteridophyte 716 สายพนธ

พชพวกมอส ลเวอรวตส 81 สายพนธ สตวทะเลทมเปลอกแขงหมตว 928 สายพนธ ปลา 2506 สายพนธ สตวครงบกครงน า 137 สายพนธ สตวเลอยคลาน 417 สายพนธ และ สาหรายทะเล 1435 สายพนธ [สบคนจาก chm-thai.onep.go.th]



9

สรางทอยอาศยและสาธารณปโภค จงทาใหในบางกรณปาไมถกทาลายจนไมสามารถบรณะกลบมาเปนปาไมไดอกตอไป ซงสาเหตสาคญของการสญเสยพนทปาไม ไดแก

(ก) การทาไม (logging industry) เนองจากความตองการเนอไมเพอกจการตางๆ เชน เพอทาอตสาหกรรมโรงเลอย โรงงานกระดาษ การสรางทอยอาศย และการสงออกไปตางประเทศ เปนตน เนองจากราคาไมคอนขางสง จงจงใจใหมการ “ตดไม” อยางผดกฎหมาย ดวยเหตน การขยายตวของธรกจทาไม (จากการไดรบสปทานตดไม) แตมไดมการปลกตนไมทดแทนทตดออกไปหรอดแลปาไมใหเหมาะสม (มใหบคคลอนบกรกในพนทปาสมปทาน) รวมทง การลกลอบตดไมของนายทนและราษฎร โดยทภาครฐไมสามารถตรวจจบได (หรอเจาหนาทภาครฐเพกเฉย หรอมสวนรวมในผลประโยยชนดงกลาว) สงผลใหพนทปาไมลดลงอยางรวดเรว

(ข) การเพมจานวนประชากรของประเทศ ทาใหความตองการอาหารมากขน จงกระตนใหมการขยายพนทเพาะปลกเพมขน สาหรบประชาชนทอยหางไกล และจานวนสมาชกในครอบครวมมาก (ยงไมมการวางแผนครอบครว ตลอดจนสขภาพของประชาชนดขน) จงทาใหราษฎรเหลานจาเปนตองแสวงหาทดนเพอทากนและผลตสนคาเกษตรเพอขายนารายไดมาจนเจอครอบครว ดงนน ประชาชนเหลาน โดยเฉพาะทตงถนฐานใกลพนทปา และ ใกลพนทปาสมปทานตดไม จงมกจะทาการบกรกพนทปา โดยเขาครอบครองพนทสงวนแหงชาตทถากถางไว (ทงททราบและไมทราบวาเปนพนทปาสงวนฯ) หรอเขาครอบครองพนทปาภายหลงจากธรกจทาไมไดออกจากพนทไป นอกจากน ยงพบอกวา ราษฎรบางสวนทบกรกปา กไดจดสรรพนทดงกลาวขายใหแกนายทนทองถน (ทตองการพนทเพอนาไปหาผลประโยชนทางดานขยายพนทเกษตรเชงพาณชย หรอ ธรกจทองเทยว เชน สนามกอลฟ สานทตากอากาศ หรอรสอรท) จากนน ราษฎรกยงบกรกเขาไปในพนทปาสงวนฯลกเขาไปเรอยๆ สาเหตหนงในการบกรกปาของราษฎร คอ ปญหาหนสนของครอบครว ดวยตนเหตจากการขยายตวของประชากร จงเปนการกระตนใหมการบกรกพนทปามากยงขน

(ค) การสงเสรมการปลกพชหรอเลยงสตวเศรษฐกจเพอการสงออก เชน มนสาปะหลง ปอ ขาวโพด กะหลาปล ยางพารา กงกลาดา กงเลยงพนธตางๆ ปลาพนธตางๆ ฯลฯ กระตนใหมการบกรกพนทปาบกและปาชายเลน เพอการปลกพชหรอเลยงสตวเศรษฐกจดงกลาว (ทงเพอตอบสนองตลาดภายในประเทศและตลาดสงออก) นโยบายของรฐในการสงเสรมการเพาะปลกและการเลยงสตวดงกลาว ไมไดมมาตรการเรองการใชทดนใหเหมาะสมหรออยางมประสทธภาพ ตวอยางเชน การสงเสรมการปลกพชในบางทองถน แตพนทเพาะปลกบางแหงไมเหมาะสมจะนามาทาการเพาะปลก7 ทาเกษตรกรขยายพนทเพาะปลกดวยการบกรกปาเพมมากขนอก กรณของการสงเสรมการเลยงกงกลาดากเชนกน ทาใหพนทปาชายเลนถกบกรกและทาลายลงกวาครงในรอบ 30 ป (พ.ศ. 2515-2545)

7 เนองจาก ประการแรก พนทขรขระไมสะดวกในการขดไถพรวน ประการทสอง พนทลาดเอยง และดนงาย

ตอการเกดการพงทลาย และประการทสาม ชนดนบาง หลงจากการเพาะปลกไดไมนาน พนดนทถกปลอยทงไวใหเปนทงหญาไมสามารถปลกพชไดอก



10

(ง) การจดสรางสาธารณปโภคของรฐ อาท เขอน อางเกบน า เสนทางคมนาคมทางบกและทางราง ระบบชลประทาน ฯลฯ มสวนทาใหพนทปาไมในประเทศไทยลดลงอยางรวดเรว ตวอยางเชน การสรางเขอนและอางเกบนาขนาดใหญและขนาดกลางสวนใหญมกใชพนทปาเขา ทาใหตนไมในพนทปาไมทอดมสมบรณถกตดโคนเพอทาเปนพนทอางเกบน า สวนตนไมขนาดเลกหรอททาการยายออกมาไมทนจะถกน าทวมยนตนตาย8 และ การตดถนนสายใหมบางสายจาเปนตองตดผานพนทปาไม ทาใหสญเสยไมและพนทปาเปนจานวนมาก เปนการสญเสยพนทปาระหวางการสรางถนนและหลงจากการสรางถนนเสรจเรยบรอยแลว

(จ) ความเปนเจาของพนทปา (เพอการใชประโยชน) ไมชดเจน กลาวคอ การบกรกเขาไปใชประโยชนในพนทปาสงวนแหงชาตของประชาชนนนมทงเจตนาและรเทาไมถงการณ (เนองดวยไมทราบขอมลเกยวกบการกาหนดพนทปาไม) ตนเหตอกประการหนง คอ การไมมขอบเขตหรอรวกนทชดเจน เพอใหประชาชนไดเหนวาพนทปานนๆเปนเขตปาสงวนแหงชาต ซงแตกตางจากพนทของปจเจกชนทมกจะมปายบอกหรอรวรอบ การไมมรวบงบอกขอบเขตทชดเจนนจงเปนการงายทราษฎรผ อาศยอยในบรเวณชายปาจะเขาไปรกลาพนทปาสงวนหรอปาอนรกษได ประกอบกบ “ความเขาใจของราษาร” ทไมถกตอง (ตามกฎหมาย) วาพนทปาสงวนฯนน ประชาชนไมสามารถเขาไปใชประโยชน (การตดไมใชประโยชน การเกบของปามาเปนอาหารหรอขาย) ไดอยางเสรหรอไมไดแจงใหเจาหนาทรฐทราบ (หรอตองมการขออนญาต)

(ฉ) การไมมกรรมสทธในทดนของราษฎร เนองดวยในอดตยอนไปประมาณ 40-50 ปนน การออกโฉนดทดนเปนเรองทประชาชนยงไมเขาใจและยงไมมความสาคญทางนตกรรมเทาใดนก และการเขาจบจองทดนทรกรางวางเปลาของราษฎรสมยกอนในบางกรณกไดรบการสนบสนนจากภาครฐ (เพอใหประชาชนมทดนทากน ลดปญหาความยากจน และเปนการชวยขยายพนทเศรษฐกจอกดวย) ดวยเหตน ประชาชนสวนใหญในภาคตางๆ จงมกไมคอยสนใจทจะจดทาเอกสารแสดงความเปนเจาของทดน (โฉนดทดน) ตอมา เมอทดนมคณภาพเสอมลง การเพาะปลกไมไดผลผลตสงเทาทเคย ราษฎรสวนหนงกจะแสวงหาทดนผนใหมทมความอดสมบรณมากกวา โดยการยายถนฐานหาทดนใหมหรอการบกรกเขาไปในปาลกมากขน และละทงทดนผนเดมทเคยถากรากถางพงไว ความรสกผกพนกบทดนเดมนนมนอย นกวชาการในชวงทศวรรษ 2520 มความเชอวา การละทงทดนของราษฎรเพอไปหาทดนใหมนน เปนเพราะ “ขาดแรงจงใจทจะปรบปรงคณภาพดนหรอเพมประสทธภาพการผลต (productivity) ของทดน” นกวชาการเชอวา เหตทราษฎรขาดแรงจงใจในการพฒนาทดนเดม เพราะราษฎรเหลานนไมมกรรมสทธในทดน (หรอเอกสารแสดงสทธการใชประโยชนหรอเปนเจาของ) ดงนน เมอดนเสอมสภาพ

8 เชน การสรางเขอนรชประภาเพอกนคลองแสง อนเปนสาขาของแมนาพมดวง-ตาป ทาใหน าทวมบรเวณปา

ดงดบซงมพนธไมหนาแนนประกอบดวย สตวนานาชนดนบแสนไร ตอมาจงเกดปญหาน าเนาไหลลงลาน าพมดวง เปนตน [ราตร ภารา, 2543: 124]



11

เกษตรกรกจะแสวงหาทดนผนใหมอยตลอดเวลา9 ปญหาเรองกรรมสทธในทดน ยงคงเปนประเดนทแกไขยากในปจจบน ดวยเหตปจจยหลายประการ เชน การอะลมอะลวยของหนวยงานภาครฐในการเขาใชประโยชนในพนทปาสงวนฯ และมการรบรองสทธการใชประโยชนทากน (เอกสาร “สทก” หรอ เอกสารแสดงสทธทากน) และ การใชประโยชนดานอนๆ (เอกสาร “นส” หรอ เอกสารหนงสอรบรอง) ซงมกมการปรบสถานภาพของการเปนเจาของทดน เปน “โฉนดทดน” การอะลมอะลวยของธนาคารทรบรองเอกสารหนงสอรบรอง (นส 3) เปนหลกทรพยค าประกน ในการกเงน เปนตน เหตปจจยดงกลาว ยงทาใหราษฎรบางรายบกรกพนทปาสงวนฯ เพอจบจองทดน

(ช) แรงจงใจทางเศรษฐศาสตร มอยางนอย 4 ประการไดแก ประการแรก หากราคาผลผลตทางการเกษตรลดลงอยางตอเนอง อาจจะสงผลใหเกษตรกรเรงขยายพนทการเพาะปลกเพอเพมผลผลต ทงนเพอตองการรกษาระดบรายไดของตนไว (กรอบท 1) ประการทสอง หากตนทนในการบารงรกษาคณภาพดนในทดนเดมเพมสงขนมาก (เชน ตองใชปยจานวนมาก ตองใชแรงงานมากในการพรวนดน ฯลฯ) อาจทาใหไมมแรงจงใจมากพอทจะเกบรกษาทดนเดมไว โดยอาจขายใหบคคลอนนาไปพฒนาทดนเพอวตถประสงคอน (เชน สนามกอลฟ หรอ รสอรท) แลวตนยายถนฐานหาทดนผนใหม ประการทสาม การถางปาถางพงในทดนแหงใหมในเขตปาทมดนอดมสมบรณอาจจะมตนทนนอยกวา หรอกลาวอกนยหนง หากตนทนการแพวถางปาเพอเปลยนเปนททากน (ใชรถแทรกเตอรถางปา หรอเลอยไฟฟาโคนตนไม) ตากวาตนทนในการบารงคณภาพดนในทดนผนเดม กอาจจะสงผลใหมการบกรกพนทปาสงวนมากขน และประการทส เมอเกษตรกรประสบปญหาทางการเงน เกษตรกรทมโฉนดทดนมกจะสามารถนาโฉนดทดนเปนหลกทรพยค าประกนเพอขอกเงนจากแหลงเงนทน (ทงในระบบและนอกระบบ) แตเกษตรกรทไมมเอกสารแสดงกรรมสทธในทดนอยางชดแจง จะไมสามารถเขาถงแหลงเงนทนในระบบได (ซงอาจตองไปพงพงแหลงเงนทนนอกระบบ) ดวยเหตน เกษตรกรบางรายทไมมโฉนดทดนจงมกแสวงหารายไดเพมหนไปถากปาถางพงแสวงหาทดนผนใหม เพอทาการเพมผลผลตของตน (เพอสรางรายไดใหตนเอง)

(ซ) ความตระหนกและความรวมมอของประชาชนตอการอนรกษยงมนอย เนองจากยงมการลกลอบตดไมเพอนาไปกอสรางบานเรอนหรอใชสอยอนๆ หรอเพอการเกษตร หรอการเผาพนทปาทมปรากฏใหเหนไดเปนประจาทกป นอกจากน การนยมเครองเรอนทผลตมาจากไมทมคา เชน ไมสก

9 ดวยความเชอของนกวชาการดงกลาว จงเสนอใหภารรฐหนมาใสใจเรองการออกเอกสารสทธหรอโฉนด

ทดนใหแกเกษตร โดยหวงวาเกษตรกรจะไมโยกยายและถากปาถางพงในพนทปาสงวนอกตอไป ถงกระนนกตาม นโยบายใหกรรมสทธในทดนของประเทศกาลงพฒนาบางประเทศกลบกลายเปนนโยบายทเรงใหเกดการทาลายปา เพราะราษฎรบางรายรบเรงถางปาถางพงเพอจะไดนาทดนใหมนนไปขอเอกสารสทธหรอโฉนด ในกรณเชนน หากเจาหนาทของรฐไมตรวจสอบและเขมงวด (เชน ตองมหลกฐานวาทามาหากนในทดนนนมาเปนเวลานาน) กจะเปนชองทางใหราษฎรจบจองทดน (ดวยเจตนาทจรต) มากกวาทควรจะเปน



12

ไมมะคา ไมชงชง ฯลฯ ทาใหผผลตเครองใชเครอนเรอนทมาจากไม (เฟอรนเจอร) ตองเรงแสวงหาไมเพอสนองความตองการของประชาชนผซอมากขน

กรอบท 1 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: การตดสนใจบกรกพนทปา

สาหรบการตดสนใจบกรกพนทในเขตปาสงวนแหงชาตเพอการทามาหากนของราษฎรนน ราษฎรในฐานะปจเจกชนมกคานงถงประโยชนสทธสวนบคลลทจะไดรบจากการขยายพนทเพาะปลกเขาไปในเขตปาสงวนแหงชาต การคานวณประโยชนสทธดงกลาวน สามารถอธบายดวยการวเคราะหอปทาน-อปสงคของการบกรกพนทปา ดงแสดงในภาพขางลางน

สมมตใหราษฎรมทดนทากนของตนอยแลวในบรเวณใกลเขตปาสงวนฯ ตอมาเมอคนพบวา ตนทนในการบกรถางปาถางพงในเขตปาสงวนฯไมคอยสงนก (สมมตใหตนทนการตดไมและถางปาตอหนวยทดนทเพม หรอ Marginal Cost คงท ซงสมมตเทากบ 10,000 บาทตอไร ดงแสดงในเสน S) เมอเปรยบเทยบกบรายรบทจะไดจากการขยายพนทเพาะปลก (เชน ขาวโพด) โดยสมมตใหมรายรบเทากบ 20,000 บาทตอไร ราษฎรรายนอาจจะตดสนใจถางปาไป 10 ไรและปลกขาวโพดไดรายรบทงสน 2 แสนบาท ( = 20,000 บาทตอไร x 10 ไร) และตนทนการบกรกเทากบ 1 แสนบาท ( =10,000 บาทตอไร x 10 ไร) ซงจะทาใหเขามรายรบสทธเทากบ 1 แสนบาท (= 2 แสนบาท – 1 แสนบาท) และราษฎรรายนกมความพงพอใจในการทามาหากนบนพนทของตนในพนททบกรกปา ดงแสดง ณ จด E1

หากสมมตใหเวลาตอมา ราคาสนคาขาวโพดลดลง (ทงๆทผลผลตตอไรเทาเดม และกาหนดใหสงอนๆคงท) สงผลใหรายรบลดลงเปน 15,000 บาทตอไร หากราษฎรรายนยงคงใชพนทเพาะปลกเทาเดม (10 ไร) เขาจะมรายรบสทธเทากบ 50,000 บาทเทานน (เทากบ (15,000 - 10,000 บาทตอไร) x 10 ไร) หากเขาตองการรกษาระดบรายรบสทธของตนไว เขาอาจจะตดสนใจทจะขยายพนทการเพาะปลกออกไปอก 5 ไร (โดยมไดพจารณาปจจยอนๆเลย เชน การปรบปรงคณภาพดน) ซงจะสงผลใหเกดรายรบสทธจากทดนบกรกเทากบ 75,000 บาท (ซงเทากบ 15,000 บาทตอไร x 15 ไร) หกดวยตนทนการถางปา (= 10,000 บาทตอไร x 15 ไร)) ดงแสดง ณ จด E2 ซงสงกวากรณไมขยายพนทเพาะปลก แมวาจะมรายรบสทธนอยกวากรณกอนราคาเปลยน

นอกจากน อาจมปจจยอนๆทสงผลตอการตดสนใจขยายพนทเพาะปลกโดยการถางปาถางพงบกรกพนทปาสงวนฯ เชน การควบคมอยางเขมงวดของของเจาหนาทรฐ ตนทนการบารงรกษาคณภาพดน ซงเปนปจจยทสงผลกระทบตอตนทนการบกรกพนทปาสงวน (เสน S) เปนตน

D = ARจากการทากนบนทดนบกรก

พนทบกรก (ไร)

S = MCของการถางปา

20

พนบาทตอไร

E1

15 E2

15 10

10



13

(ฌ) ภยธรรมชาต ไดแก ไฟปา ดนถลม เปนตน การเกดไฟปามทงทเกดจากธรรมชาต โดยเฉพาะในชวงฤดหนาวและฤดรอนทอากาศมความชนตา หรออากาศแหง ซงอาจสงผลใหใบไมทแหงสามารถลกตดไฟได จนอาจไมสามารถควบคมได อยางไรกด สาหรบประเทศไทย สาเหตของไฟปามกเกดจากฝมอมนษยทเขาไปหาของปา ลาสตว (รวมถงการเผาหญาในไรนา) การเกดไฟปาทรนแรงจะทาใหยากในการฟนฟสภาพปา เพราะนอกจากจะตองใชงบประมาณสงแลว ยงตองใชระยะเวลาอกยาวนานกวาทตนไมจะเตบโตจนสามารถอานวยประโยชนในเชงระบบนเวศไดดงเดม สวนการเกดดนถลมนน อาจทาใหตนไมเสยหายลมตาย และสญเสยดนไป จนอาจไมสามารถปลกตนไมขนทดแทนได

กรอบท 1 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: การตดสนใจบกรกพนทปา (ตอ)

ในหลายกรณ เกษตรกรมกเปน “ผรบราคา” หรอ Price Taker สาหรบสนคาเกษตร ดงนน หากราคาสนคาเกษตรเพมขน เกษตรกรจะรบทราบวา รายไดเฉลย (บาทตอไร) ของการเพาะปลกสนคาเกษตรอาจจะเพมขน แมวาเกษตรกรจะเผชญปญหาตนทนสวนเพมในการบกรกปาเพมขนตามขนาดของพนท (จานวนไร) ทบกรกในเขตปาสงวนกตาม แตรายรบเฉลยจากการเพาะปลกพชเพอขาย กอาจจะจงใจใหเกษตรกรบกรกปาสงวนเพมขน

ตวอยางเชน หากเกษตรกรรบทราบวา รายรบจากการขยายพนทเพาะปลกเพมขน (โดยการบกรกพนทปาสงวน) จาก 10,000 บาทตอไร ซงสมมตวาเปนเสน AR0 ดงแสดงในภาพขางลาง เกษตรกรอาจจะมแรงจงใจในการบกรกพนทปาจานวน 10 ไร โดยเผชญกบตนทนสวนเพมในการบกรกเปนเสน S0 และหากสมมตวา ความตองการสนคาเกษตรดงกลาวเพมขน (เชน ขาว ผก) ทาใหราคาตลาดของสนคาเกษตรนนเพมสงขน เกษตรกรจะรบทราบวา รายรบเฉลยตอไรของตนจะเพมขน เปน 15,000 บาทตอไร ดงเสน AR1 ดงนน เกษตรกรจะมแรงจงใจในการขยายพนทเพาะปลก โดยการบกรกพนทปาสงวนเพมขน อก 5 ไร (รวมพนทบกรกเทากบ 15 ไร)

พนบาท /ไร S0 = ตนทนสวนเพมในการบก

AR0 = P0เกษตร

15

10

10 15 พนทปาบกรก (ไร)

E1

E2 AR1 = P1เกษตร

แมวาสถานการณของเกษตรกร จะเปนอยางกรณแรก หรอ กรณหลง กตาม ปรากฎการณทงสองกรณ เปนการวเคราะหเฉพาะเกษตรกร 1 รายเทานน คาถามทนาวเคราะหตอ คอ ไมวาจะเปนกรณใดกตาม หากสมมตเกษตรกรจานวนมากคดเหมอนกน การบกรกปาสงวนจะยงรนแรงมากขนหรอไมอยางไร



14

(2) การสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ แมวาการสญพนธของพชและสตวเปนวฏจกรของธรรมชาต แตการสญพนธพชและสตวอยางรวดเรวตามทเปนอยนน เปนฝมอของมนษย สาหรบมวลมนษยชาต การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพมความสาคญมาก และมความหมายมากกวาการดารงรกษาชนดพนธหนงชนดใด เพราะนอกจากมนษยตองการดารงและอนรกษแหลงอาหาร แหลงยารกษาโรค แหลงวสดใชสอย ฯลฯ เพอความอยรอดของตนเองแลว ยงตองอนรกษความหลากหลายทางชวภาพใหแกชนรนหลงดวย

สาเหตของการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย ไดแก การนาพชและสตวบางชนดมาใชประโยชนมากเกนไป (over-use) การคาขายสตวและพชปาแบบผดกฎหมาย (โดยมสถตการจบกมการคาสตวปาผดกฎหมายจานวน 110 รายในป พ.ศ. 2540 และ 188 รายในป พ.ศ. 2546 —สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2548:7) การรบกวนแหลงทอยอาศยตามธรรมชาต และการสญเสยแหลงทอยอาศยของพชและสตว แมวาทรพยากรชวภาพเปนทรพยากรทเกดทดแทนได หมายถง สามารถสบพนธไดโดยธรรมชาต เอออานวยใหมนษยไดเกบเกยวนาไปใชประโยชนอยางตอเนอง แตทรพยากรชวภาพกมโอกาสทจะเผชญกบภยคกคามตางๆไดงาย

การคกคามทมความรนแรงทสดตอการรกษาความหลากหลายทางชวภาพ ไดแก รบกวนสภาพทอยอาศยตามธรรมชาตและระบบนเวศ การเปลยนแปลงพนทปาไม (ทงปาดบชน ปาดบแลง ปาโปรงและปาชายเลน) การกอสรางอางเกบน าและเขอนขนาดใหญ ความเปนเมอง การทองเทยว และภาวะมลพษลวนกอใหเกดการลดลงของจานวนพชและสตวตางๆ นอกจากน ตดไมทาลายปายงสงผลใหจานวนไมยนตนลดลงและทาใหโครงสรางความหลากหลายทางชวภาพเปลยนไป (เพราะไมใหญในปาใหอาหาร และใหทอยแกสตวปา ไมใหญหลายๆตนทาหนาทควบคมโครงสรางของปาและสภาพภมอากาศในระบบนเวศ) การตดไมและเกบเกยวซากไมเปนผลใหความหลากหลายของชนดพนธพชและสตวในปาลดลงดวย ซงรวมถงจลนทรย สตวไมมกระดกสนหลงและพชสมนไพรดวย

1.4 ผลกระทบของการเปลยนแปลงทรพยากรปาไมตอสงคมและเศรษฐกจ

การเปลยนแปลงทรพยากรปาไม ในทนหมายถง การเปลยนแปลงของพนทปาไม และ การ

เปลยนแปลงจานวนของพนธพช-พนธสตว (ซงสามารถใชเปนดชนบงบอกความหลากหลายทางชว-ภาพ) สาหรบประเทศไทย การเปลยนแปลงทรพยากรปาไมจากอดตทผานมา อาจกลาวไดวา เกดการลดลงของพนทปาไม และ การลดลงของความหลากหลายทางชวภาพในบางทองท ดงทไดกลาวแลวขางตน การเปลยนแปลงดงกลาวน ไดสงผลกระทบตอสงคมและเศรษฐกจในหลายๆดานอยางนาเปนหวง เนองจากทรพยากรปาไมเปนทรพยสนทสาคญสาหรบประเทศไทย (และของภมภาคทมทตงอยในบรเวณเสนศนยสตร) ผลกระทบทเกดขนอนเนองมาจากการลดลงของพนทปาไมมอยางนอย 7 ประการ พอสรปไดดงน



15

(1) อปทานของไมลดลง จากการทจานวนประชากรเพมขนอยางรวดเรว ทาใหความจาเปนในการใชไมเพอการกอสรางและการผลตสนคาทใชไมเปนวตถดบเพมขน เชน เฟอรนเจอร กระดาษ ฯลฯ ดงนน ถาหากพนทปาไมทกชนดถกทาลายมากขน ปรมาณไมทจะนามาใชประโยชนไดในอนาคตกจะลดลง ทาใหประชาชนตองจดหาวสดอนๆมาทดแทน และราคาไมกจะสงขน จนเกดปญหาการลกลอบตดตนไมในพนทปามากขน

อนง ประเทศไทยเคยเปนประเทศผสงออกไมสก แตเมอปรมาณไมสกในปาลดลง และการประกาศหามทาไมในปาบก (เมอป พ.ศ. 2532) ทาใหการสงออกไมสกของไทยลดลง ตอมา ประเทศไทยกเรมหนมาสงออกเฟอรนเจอรไม-หวายและผลตภณฑไม-หวาย (ซงใชวตถดบจากภายในประเทศเปนหลก) มากขน อยางไรกด การลดลงของพนทปาไม ยอมสงผลใหผประกอบการไทยประสบปญหาการขาดแคลนวตถดบไมและหวาย จงตองหนไปสงซอวตถดบไมและหวายจากตางประเทศมากขน (อนเปนการสญเสยเงนตราตางประเทศ) การสงออกเฟอรนเจอรและผลตภณฑไม-หวายของไทยยงสามารถแขงขนกบประเทศคแขงได เพราะแรงานไทยมฝมอและทกษะในดานนมากกวาประเทศคแขง (เชน ฟลปปนส อนโดนเซย) แตหากวตถดบไมและหวายของไทยมราคาแพงขน (เพราะอปทานของไมลดลง) ถาหากผประกอบการไทยอาจจะแขงสประเทศอนๆไมได รายไดจากการสงออกเฟอรนเจอรและผลตภณฑไม-หวายของไทยยอมลดลง และสงผลใหการจางงานในกจการนลดลง และในทสด รายไดของประชาชนทเกยวของกบธรกจนยอมลดลงตามไปดวย

(2) การเกดภยธรรมชาต เมอพนทปาไมมปรมาณลดลงทาใหเกดภยธรรมชาตตามมาไดในหลายๆดาน เชน ปญหาน าทวม อนเนองมาจากปาไมเปนตวชวยซบและชะลอความเรวของน าทจะไหลลงสแมนาลาคลอง ดงนนเมอเกดฝนตกหนก ปาไมจงชวยลดความรนแรงของการไหลบาของน าปาและชวยดดเกบกกน าได อนจะเปนการบรรเทาปญหาน าทวมไดเปนอยางด ในทางตรงกนขามเมอปาไมถกทาลาย เวลาเกดฝนตกหนก น าปาจะไหลลงสทราบอยางฉบพลน จงทาใหเกดน าทวมอยางรวดเรว ดงเชนในชวงป พ.ศ. 2540 – 2556 เกดเหตการณน าทวมเกดขนบอยครง และครอบคลมหลายพนท และแตละพนทขยายวงกวางมากขน นามาซงความเสยหายเปนมลคาสงมาก (ทงทสามารถคานวณเปนเงนได และทคานวณเปนเงนมได)

(3) การเปลยนแปลงของระบบนเวศ ปาไมเปนสวนสาคญในระบบนเวศ แตเมอปาไมถกทาลายลงทาใหระบบนเวศเกดการเปลยนแปลงในหลายๆดาน เชน การสญพนธของสตวปาเพราะไมมแหลงอาหารและทหลบภยของสตว ปญหาดนขาดความอดมสมบรณและหนาดนถกทาลายไดงาย ปญหาความแหงแลง การดดเกบกกคารบอนในเนอไมและในดนลดลง จนทาใหปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดในชนบรรยากาศมมาก จนเปนสวนหนงททาใหอณหภมของอากาศสงขน ซงอาจสงผลตอปญหาโลกรอน (global warming) ในปจจบนและในอนาคต

(4) การอพยพยายถนและการเปลยนแปลงวถชวต เนองจากพนทปาไมถกทาลาย พนดนขาดความอดมสมบรณ การทฝนตกหนกพรอมๆกบการเกดการพงทลายของดนลงมาจากพนทปาทถก



16

ทาลาย พดพาบานเรอนสงของตางๆ และทาลายชวตมนษยอยางตงตวไมทน การอพยพไปอยถนใหมจงเกดขน เนองจากถนเกาไมปลอดภยตอการดารงชพและทรพยากรทสามารถนามาใชกมจานวนลดลง

การอพยพยายถน ยอมสรางปญหาตางๆ เชน การเปลยนแปลงสภาพแวดลอม-การเปลยนสถานทเรยน-ททางาน อาจสงผลตอการปรบตวในสถานทใหมและสงคมใหม และทสาคญคอ การเปลยนอาชพ ซงอาจทาใหรายไดลดลงกวาเดม โดยเฉพาะอยางยง กลมบคคลทมความสามารถเฉพาะทาง เชน เคยปลกขาวในนาลม (ในถนเดม กอนเกดปญหาภยน าทวมบอยครง) จะตองเปลยนไปเปนการปลกขาวในนาดอน (ถนใหม) ซงอาจทาใหรายไดลดลงเพราะขาดความชานาญ (และอาจมขนาดเนอทถอครองนอยกวาเดมกได) และในบางกรณ อาจประสบปญหาสงคมอนๆตามมา เชน การลกขโมย การอพยพยายถนตอไปเพอแสวงหาทใหมทเหมาะสมกบตนเอง การอพยพเขาสเมองซงอาจสรางปญหาชมชนแออดในเมอง ฯลฯ ตวอยางเหลานชใหเปนวา การลดลงของพนทปาไมไมเพยงแตจะสงผลกระทบตอปรมาณไมและระบบนเวศเทานน ยงสงผลกระทบตอชมชนทตงอยในบรเวรใกลพนทปาและชมชนอนๆ อกดวย

(5) ผลตอการทองเทยว ปาไมในเขตวนอทยานและอทยานแหงชาตตางๆในประเทศเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษทสาคญ เพราะเตมไปดวยสตวปาและพชพรรณนานาชนด เชน เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง-ทงใหญนเรศวร และอทยานแหงชาตเขาใหญ-ทบลาน-ปางสดา-ตาพระยา ซงเปนแหลงมรดกโลก (world heritage) ขององคกรยเนสโก และเปนสถานทนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตนยมเขาเยยมชมและพานก ดงนน ถาปาไมในพนทอนรกษเหลานถกทาลายลง นอกจากจะเปนการทาลายแหลงตนน าลาธารแลว ยงทาใหสถานภาพของการเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษเหลานจะสญเสยไปดวย และอาจจะสงผลตอการทองเทยวของไทยลดลงได

(6) การสญเสยวตถดบทางเภสชกรรมและภมปญญาดงเดม เนองจากสมนไพรไทยสาหรบรกษาโรคและบารงสขภาพสวนใหญมแหลงกาเนดจากปา ดงนน การลดลงของพนทปาและการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ ยอมสงผลตอการลดลงของสมนไพรเหลาน10 ยงกวานน ความรดงเดมทเกยวกบการใชสมนไพรกจะหายไปดวย เนองจากไมมสมนไพรบางชนดใหใชประโยชนอกตอไป ภมปญญาดงเดมกจะสญหายไปโดยปรยาย และประเทศไทยกตองพงพงการใชยาแผนปจจบนมากขน อนนาไปสการนาเขายาจากตางประเทศ และตองพงพาอาศยองคความรดานยาจากวทยาการสมยใหม (ซงเคยใชภมปญญาดงเดมของไทยเปนพนฐานการวจยผลตตวยา) ทาใหประเทศไทยตองสญเสยเงนตราตางประเทศเปนจานวนมากในการซอยาจากตางประเทศหรอจากบรษทยาตางชาตทมฐานการผลตในประเทศไทย

10

สมนไพรบางชนดไมสามารถนามาปลกแบบพชเชงเดยวได เพราะสมนไพรเหลานจะเตบโตไดดตองมสภาพพนทเฉพาะและตองมความหลากหลายดวยการอาศยสรรพคณของพชชนดอนๆดวย กลาวอกนยหนง การนาสมนไพรในปามาปลกเพอการพาณชย จะตองมการปลกแบบพชผสม หรอ เลยนแบบปาธรรมชาตนนเอง



17

(7) ผลตอฐานะแหลงความหลากหลายทางชวภาพของโลกและเปนแหลงสมนไพรของโลก ในปจจบนน ประเทศไทยถกจดวาเปนประเทศทมความหลากหลายทางชวภาพประเทศหนง (แมวาจะมพนทความหลากหลายทางชวภาพไมใหญเทาประเทศในภมภาคอเมรกาใต เชน บราเซล กตาม) บรษทเอกชนตางชาตในประเทศพฒนาแลวหลายแหงใหความสนใจตอการเขาถงแหลงทรพยากรทางพนธกรรมเพอนามาวจยศกษาพฒนาตวยาและผลตภณฑทางเภสชกรรม (เนองจากประเทศพฒนาแลวหลายประเทศไมมสภาพแวดลอมเหมาะสมสาหรบดารงความหลากหลายทางชวภาพอยางเชนทประเทศไทยม) ดวยเหตน จงมกพบวา นานาประเทศจะใหความสาคญแกประเทศทเปนเจาของพนทแหลงความหลากหลายทางชวภาพ และยนดใหความชวยเหลอในดานตางๆ เพออนรกษพนทปาทมความหลากหลายทางชวภาพไวใชประโยชนดานทรพยากรพนธกรรมและดานเภสชกรรมในอนาคตตลอดไป ดงนน การสญเสยพนทปาไมและการลดลงของความหลากหลายทางชวภาพ จะทาใหประเทศไทยสญเสยฐานะเจาของแหลงความหลากหลายทางชวภาพและเจาของแหลงสมนไพรของโลก ซงเปนฐานะทประชาชนชาวไทยควรภาคภมใจ และควรพทกษปกปองไวเพอประโยชนของชาวไทยรนลกหลาน และเพอประโยชนของประชาคมโลกดวย 1.5 การแกไขปญหาทรพยากรปาไมของภาครฐภาคธรกจ และภาคชมชน

การแกไขปญหาทรพยากรปาไมและความหลากหลายทางชวภาพนน มอยดวยกนหลายประการ

การแกไขปญหาดงกลาวของแตละประเทศและแตละชมชนยอมมความแตกตางกน ขนอยกบระดบการพฒนาและกาลงความสามารถของประชาชนและภาครฐ (ทงดานงบประมาณและคณภาพของบคลากร)ในทนจะขอจดกลมมาตรการในการแกไขปญหาทรพยากรปาไมและความหลากหลายทางชวภาพไว 3กลม คอ มาตรการทเกยวกบการควบคมการทาไมและการจากดการใชประโยชนในพนทปาโดยภาครฐ (หวขอ 1.5.1) และ การจดการปาไมแบบ “ปาชมชน” ซงเปนการเนนการมสวนรวมของประชาชนทอาศยบรเวณใกลพนทปา (หวขอ 1.5.2) และมาตรการอนๆ เชน การจดเกบคาธรรมเนยมการเขาไปใชประโยชนในพนทปา (tax or charge or fee) และ การขอเงนสนบสนนเพอการอนรกษปา (subsidy) จากภาครฐหรอเงนชวยเหลอจากตางประเทศ (หวขอ 1.5.3)

1.5.1 การควบคมการตดไมและการจากดการใชประโยชนโดยภาครฐ สาหรบประเทศไทย พนทปาไมทงหมด อยในการกากบดแลของภาครฐ โดยมการแบงพนทปา

ไมออกเปน 2 ประเภทใหญ (ตาม พ.ร.บ. ปาไม พ.ศ. 2484 และ พ.ร.บ. ปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507) คอ ปาทวไป (ซงหมายถง ทดนทยงไมมบคคลใดไดมาตามกฎหมายทดน) ปาสงวนแหงชาต (ซงหมายถง ปาทสงวนไวเพอรกษาสภาพปา ไม ของปาหรอทรพยากรธรรมชาตอน) ซงไดมการแบงพนท



18

ปาสงวนออกเปนหลายประเภท เชน อทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปาและพนธพช เขตหามลาสตว เปนตน (ดตารางท 2) โดยพนทเหลานจดเปนพนททตองมการอนรกษคมครองเปนพเศษเนองจากเปนแหลงทมความสาคญทางความหลากหลายทางชวภาพและเปนพนทตนนาทสาคญ

ในปจจบนน กรมปาไม เปนผดาเนนการเกยวกบการอนรกษ สงวน คมครอง ฟนฟ ดแลรกษา สงเสรมทานบารง การทาไม การเกบหาของปา การใชประโยชนในทดนปาไม และ การอนเกยวกบปาและอตสาหกรรมปาไม11 สวนกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช เปนผดาเนนการเกยวกบการอนรกษ สงเสรมและฟนฟทรพยากรปาไม สตวปาและพนธพชในเขตพนทเพอการอนรกษ โดยการควบคมปองกนพนทปาอนรกษทมอยเดม และฟนฟปาเสอมโทรมใหกลบสมบรณ 12

ดงนน การควบคมการการใชประโยชนในพนทปาของภาครฐ (ทงกรมปาไมและกรมอทยานฯ) มอยดวยกนหลายประเภท อาท (ก) การใหสมปทานตดไม ซงอยในการกากบดแลของกรมปาไม และปจจบน (2556) การใหสปทานาตดไมในพนทปาสงวนฯไดยกเลกไปตงแตป 2532 เมอพบวาการทาไมของบรษททไดรบสมปทานสรางปญหาดนโคลนถลม เมอเกดภยพายเกยเมอป 2531 (ข) การใหเชาพนทปาเสอมโทรมเพอเพาะปลกไมทเปนประโยชนทางเศรษฐกจ (หรอเรยกวา ปาเศรษฐกจ) (ค) การกาหนดพนทหามตดไม-หามใชประโยชน และ (ง) การกาหนดเปนเขตพนทปาอนรกษระดบโลก

ในการกากบการตดไมนน เพอมใหมการตดไมกนมากเกนไปนน กรมปาไมไดกาหนดแนวทางการตดไมไวกวางๆ โดยเฉพาะในการตดไมในพนททใหสมปทานตดไม คอ มการจดแบงพนทออกเปนแปลงๆ และกาหนดขนาดของตนไมทอนญาตใหตดได นอกจากน ผไดรบสมปทานตดไมจะตองทาการปลกไมทดแทนดวย อยางไรกด การกากบดแลของภาครฐไมสามารถดาเนนการไดอยางทวถง จงสงผลใหเกดการตดไมทผดหลกเกณฑ (เชนตดไมขนาดเลกกวาทกาหนด) และผรบสมปทานมไดปลกตนไมตามทกาหนด ประกอบกบการลกลอบตดไมของประชาชน (ทงทต งใจและรไมถงการณ) จนทาใหเกดเหตการณทมทอนซง (ทมการลกลอบตดอยางผดกฎหมาย) จากปากลงมาทบบานเรอนประชาชนในเขตพนทเชงเขา ในชวงทเกดวาตะภยและพายเมอปลายป พ.ศ. 2531 ซงสงผลใหรฐบาลประกาศยกเลกการใหสมปทานตดไมในปาปก ตงแตป พ.ศ. 2532 เปนตนมา และเปนทนาสงเกต

11 ดวยกลยทธสงเสรมความรวมมอของประชาชนเปนหลก เพอเพมมลคาทางเศรษฐกจของประเทศ และ

พฒนาคณภาพชวตของประชาชน [ประกาศกฎกระทรวง แบงสวนราชการกรมปาไม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2547]

12 ดวยกลยทธการสงเสรม กระตนและปลกจตสานกใหชมชนมความรสกหวงแหนและมสวนรวมในการดแลทรพยากรในทองถน เพอเปนการรกษาสมดลของระบบนเวศและสงแวดลอม ตลอดจนความหลากหลายทางชวภาพ สาหรบเปนแหลงตนนาลาธาร แหลงทอยอาศยของสตวปา แหลงอาหาร แหลงสนนาการและการทองเทยวทางธรรมชาตของประชาชน [ประกาศกฎกระทรวง แบงสวนราชการกรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม พ.ศ. 2545]



19

วา ภายหลงการยกเลกการใหสมปทานปาไมไปแลว พบวา การลดลงของพนทปาไม มนอยกกวา สมยทมการใหสมปทาน (ตารางท 3)

ตารางท 3 พนทปาไมกอนและหลงการยกเลกสมปทานปาไม

ป พ.ศ. พนทปาไม (ลานไร) พนทปาถกทาลายเฉลยตอป (ลานไร)

2504 171.0 - 2525 97.8 3.5 2532 (ประกาศยกเลกสมปทาน) 89.6 1.2 2541 81.1 1.1

ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2547: 2-3)

มาตรการหนงในการทจะคมครองความหลากหลายทางชวภาพ คอ การกาหนด “พนทปาอนรกษขนตา” เพอเปนการคมครองพนทสาหรบใหสงมชวตทสาคญตอระบบนเวศ หรอตอความหลากหลายทางชวภาพสามารถดารงชวตอยรอดหรอมโอกาสทจะรอดและดารงความหลากหลายทางชวภาพไดในระยะยาว พนทอนรกษขนตานอาจเรยกวาเปนการกาหนดมาตรฐานขนตาของการคมครองความหลากหลายทางชวภาพ (safe minimum standard) กได ทงนเพอตองการใหมพนทใหญเพยงพอสาหรบการเจรญเตบโตของสงมชวตทจะอนรกษ และในปจจบน (2556) ภาครฐกาหนดเปาหมายในรกษาพนทปาใหไดรอยละ 40 ของพนทประเทศ ในขณะทพนทปาในประเทศไทยมเพยงรอยละ 33 เทานน ดวยเหตผลทเชอวา สดสวนพนทปารอยละ 40 จะชวยใหระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยมความมงคงย งยน

สาหรบการกาหนดพนทเพอการอนรกษความหลากหลายหรอสงมชวตชนดใดนน เปนคาถามทสาคญเชนกน เนองจากสงมชวตแตละชนดกสรางประโยชนใหแกระบบนเวศในระดบทแตกตางกน และในบางพนทสงมชวตชนดหนงอาจเปนประโยชนตอระบบนเวศในทองทนน แตอาจเปนโทษในอกทองทหนงได (ถามจานวนมากเกนไป) เชน คางคาวในบางพนทมความสาคญตอระบบนเวศ แตในบางพนทคางคาวอาจทาลายระบบนเวศ เปนตน ดงนน หลกเกณฑในการพจารณาวาสงมชวตชนดใดควรจะไดรบการคมครอง (และสงมชวตนนอาศยอยในถนใดกจะดาเนนการกาหนดพนทอนรกษตอไป) จงประกอบดวย 2 รายการสาคญ คอ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ (ทงทางตรงและทางออม) จากการอนรกษสงมชวตนน และ ตนทนในการอนรกษสงมชวตนน

หากผลประโยชนของการอนรกษสงมชวตนนมากกวาตนทนในการอนรกษ (ตองคานงถงตนทนและผลประโยชนในระยะยาว) กสมควรตดสนใจลงทนเพอการอนรกษและกาหนดพนทอนรกษขนตาไว แตหากผลประโยชนในการอนรกษนอยกวาตนทนในการอนรกษ สงมชวตนนกอาจจะไมได



20

รบการคมครองเทาใดนก อยางไรกด พนททจะกาหนดเปนเขตคมครองสงมชวตนจะตองคานงถงขนาดพนททเหมาะสมเพยงพอสาหรบการอยรอด (survival rate) ของสงมชวตนน หากพนทอนรกษมขนาดเลกเกนไป อาจจะสงผลใหอตราการรอดของสงมชวตนนมนอย ตวอยางเชน การคมครองพนทปาในเขตอทยานแหงชาตแมวงก และอทยานแหงชาตคลองลาน จงหวดกาแพงเพชร เพออนรกษเสอโครง และ การคมครองพนทปาในเขตอทยานแหงชาตแมยม ครอบคลมอาเภองาว และ อาเภอสอง จงหวดแพร (แกงเสอเตน เปนสวนหนงของอทยานแหงชาตน) เพออนรกษไมสกทองผนสดทายของประเทศไทย ไมสกทองนนยมใชสรางบานเรอน เพราะเปนไมเนอแขง มความทนทานตอแมลงประเภทปลวดและมอด และมลวดลายสวยงามกวา (สน าตาดทอง) และตกแตงงายกวาไมสกประเภทอนๆ (คอ สกหนทมเนอไมสน าตาลจาง สกหยวกทมเนอไมสน าตาลออน สกไขทเนอไมสน าลานเขมปนเหลองและมไขปนทาใหยากในการตกแตง และสกขควายทเนอไมสเขยวปนเหลอง) เปนตน

ประโยชนจากการอนรกษสงมชวต (สมมต คอชางปา) ประกอบดวย 2 สวน คอ ประโยชนทางตรงทไดรบจากชางปา (เชน มลชางเปนปยใหพชใหญ เปนอาหารของแมลงปกแขง งาชางทตายแลวนามาเปนเครองประดบ) และประโยชนทางออมทไดจากชางปา (เชน ทางเดนของชาง เปนแนวทางเดนของสตวขนาดกลาง และเปนการเปดชองใหแสงสวางสองลงพนททมตนสมนไพรสาคญสาหรบเปนยารกษาโรค ฯลฯ) สาหรบตนทนการอนรกษ ประกอบดวย 2 สวน คอ ตนทนการบรหารจดการและการลงทนเครองมอสาหรบกาหนดเขตอนรกษและคมครองชาง (เชน แนวปองกนชางตกจากน าตก อปกรณตรวจจบหรอแกะรอยชาง ฯลฯ) และ ตนทนคาเสยโอกาส (opportunity cost) ของพนทอนรกษ ซงสามารถนาไปใชประโยชนในดานอน (เชน การสรางถนน อางเกบน าฯลฯ) แนวคดดงกลาวนสามารถประยกตใชกบการอนรกษสตวปาและพชปาทกชนด เพอตดสนใจวา สตวปาหรอพชปาชนดใดควรตองไดรบการอนรกษในพนทปาสงวนจานวนกไร (กรอบท 2)



21

อกมาตรการหนงในการควบคมการเขาใชประโยชนพนทปาอนรกษ คอ การกาหนดเปนเขต

พนทปาอนรกษระดบโลก เพอเปนการสรางความภาคภมใจใหกบประเทศชาตและประชาชนทอยบรเวณใกลเคยงกบพนทปานน อกทงยงไดรบความชวยเหลอทางการเงนจากตางประเทศเพอนามาใชในการดาเนนการอนรกษคมครองพนทปานน พนทปาอนรกษระดบโลกของไทยแหงแรก คอ เขตรกษาพนธสตวปาและพนธพชหวยขาแขง ซงถกยกให “แหลงมรดกโลก (World Hertitage)” ขององคกร UNESCO เมอป พ.ศ. 2534 และในป พ.ศ. 2548 อทยานแหงชาตเขาใหญ-ทบลาน-ปางสดา-ตาพระยา ผนปาดงพญาเยน ไดรบยกยองใหเปนแหลงมรดกโลกอกดวย นอกจากน ประเทศไทยยงมพนทอนรกษประเภท “พนทชมน า (Ramsar Site)” ทมคณคาและสาคญระหวางประเทศ เนองจากเปนแหลงสาคญสาหรบสตวอพยพและแหลงพนธพชและพนธสตวทสาคญของโลก เชน พรควนขเสยน ในเขตหามลาสตวทะเลนอย จงหวดพทลง ทไดรบการจดทะเบยนเปน Ramsar Site แหงแรกของไทย เมอป พ.ศ. 2541 (ภายใตอนสญญาแรมซาร (Ramsar Convention) 13

13 นอกจากนยงมพนทอกหลายแหงทจดทะเบยนเปนพนทชมนาแรมซาร (Ramsar Sites)ไดแก พนทชมนา

เขตหามลาสตวปาบงโขลงหลง จงหวดบงกาฬ (ซงเดมเคยเปนพนทในจงหวดหนองคาย) (2541) พนทชมนดอนหอย

กรอบท 2 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: จานวนพนทอนรกษเพอคมครองสตวปาและพชปา

ในการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพในเขตปาอนรกษนน ในมมมองทางเศรษฐศาสตรจะใชหลกการวเคราะหตนทนและผลประโยชนจากการอนรกษปาและพนธพชพนธสตวในปานน โดยมหลกคดดงน

ประโยชนสทธ (net benefit) ทคาดวาจะไดรบจากการอนรกษพนธพชพนธสตวใดๆ ในชวงระยะเวลา

หนง เชน 10 ป (โดยคดเปนมลคาปจจบน) = ประโยชนทคาดวาจะไดรบทงทางตรงและทางออมของการอนรกษพนธพชพนธสตวนน หกดวย ตนทนการอนรกษพนธพชพนธสตวนน

โดยมสมการดงน w (a,d) = p(a) . [vd (a,d) + ve (a,d) + u (a,d)] – cd (a)

โดยท w = ประโยชนสทธ a = ขนาดพนทอนรกษ (ไร) d = พนธพชพนธสตว (Species) ทจะอนรกษ p (a) = โอหาสท Species นน จะรอดชวต vd (a, d) = ประโยชนทางตรงทไดรบจาก Species นน ve (a, d) = คณคาระบบนเวศทไดรบจากการอนรกษพนทปา และ Species นน (ประโยชนทางออม) u (a, d) = ประโยชนอนๆ ทไดรบจากการอนรกษพนทปาและ Species นน (ประโยชนทางออม) cd (a) = ตนทนเสยโอกาส (opportunity cost)ในการนาพนทนนมาใชสาหรบวตภประสงคอน



22

อยางไรกด การควบคมการตดไมและการจากดการใชประโยชนในพนทปาของภาครฐไทยนน กอใหเกดความขดแยงในการบรหารจดการปาไมและทดนระหวางภาครฐกบประชาชน 14 เชน ขอพพาทเรอง “ปาทบคน หรอ คนทบปา” หรอ “คนอยกบปาไดหรอไม” เนองจากมการตงคาถามวา ประชาชนททากนในเขตปานน “มากอน” หรอ “มาหลง” การประกาศกาหนดเขตพนทปาสงวนหรอปาอนรกษ ในบางกรณฝายราษฎรสามารถพสจนไดวา ไดเขามาทามาหากน กอนปทมการประกาศเขตปาสงวน ซงภาครฐกไดพยายามลดความขดแยงดวยการออกเอกสารสทธทากนหรอสทธการใชประโยชนใหแกราษฎร (หรอในบางกรณกออกโฉนดทดน) อยางไรกด การพสจนสทธในการถอครองนนมขนตอนมากมาย แมวาจะมเทคโนโลยภาพถายทางอากาศมาชวยในการวเคราะหแลวกตาม กระบวนการนกยงตองใหเวลาและคาใชจายสงมาก

สาหรบมาตรการควบคมของภาครฐไทยในการใชประโยชนบนทดนของเอกชนนน หากพจารณาในภาพรวม พบวา การควบคมยงไมมประสทธภาพเทาทควร เชน แมวาการจดเกบภาษทดนสาหรบผทไมไดทาประโยชนบนทดนของตนจะมอตราสงกวาภาษทดนทมการใชประโยชนกตาม แตกยงไมสามารถทาใหเจาของทดนมการใชประโยชนทดนอยางเหมาะสมและเตมท (หลายกรณ ปลอยใหทดนรกราง ไมไดนามาใชในการเพาะปลก หรอ ทาประโยชนทางเศรษฐกจอนๆ ไมวาจะดาเนนการเองหรอใหเชาทดนกตาม) นอกจากน อตราภาษทดนหรอคาธรรมเนยมการใชประโยชนในทดนโดยทวไปคอนขางตา (โดยมเจตนาเพอลดภาระภาษของเกษตรกรทสวนใหญเปนผมรายไดนอย) จงสงผลใหประชาชนพยายามขยายพนททากนมากเกนไป จนถงขนรกลาพนทตนน า และในทสดอาจกอเกดผลเสยตอสงคม ตวอยางเชน ในทองทแหงหนง เจาของทดนบางรายมทดนทเหมาะสมสาหรบการเพาะปลก (เชน ปลกขาว) แตกลบถกทงรางหรอไมไดใชประโยชนเทาทควร (เชนปลกตนกลวย) ในขณะทราษฎรบางรายกลบตองไปบกรกปาไมเพอหาทดนทากน ซงแสดงใหเหนถง การไมมมาตรการทเหมาะสมทจะกระตนใหมการนาทดนททงรางไปใหเชาเพอปลกขาว ราษฎรจะไดไมตองบกรกปา เปนตน

หลอด จงหวดสมทรสงคราม (2544) พนทชมน าปากแมนากระบ จงหวดกระบ (2544) พนทชมน าเขตหามลาสตวปาหนองบงคาย จงหวดเชยงราย พนทชมนาเขตรกษาพนธสตวปาเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ (พรโตะแดง) จงหวดนราธวาส พนทชมนาอทยานแหงชาตหาดเจาไหม-เขตหามลาสตวปาหมเกาะลบง-ปากนาตรง จงหวดตรง พนทชมนาอทยานแหงชาตแหลมสน-ปากแมนากระบร-ปากคลองกะเปอร จงหวดระนอง พนทชมนาอทยานแหงชาตหมเกาะอางทอง จงหวดสราษฎรธาน (2548) และ พนทชมนาอทยานแหงชาตอาวพงงา จงหวดพงงา (2548) เปนตน

14 นอกจากนยงมความขดแยงระหวางหนวยงานของภาครฐดวยกน เนองดวยเหตผลหลายประการ เชน รฐบาลมหลายนโยบายทไมมเอกภาพ (หรอขดแยงกนเอง) มหนวยงานทเกยวของหลายฝายซงมภารกจทแตกตางกน เชน กรณราษฎรเขาจบจองและทากนในพนทปาไม (ผดกฎหมายภายใตการกากบดแลของกรมปาไมและกรมอทยานแหงชาตฯ) ในทองทหนง หนวยงานรฐสนบสนนการออกเอกสารใหสทธทากนหรอเชาแกราษฎร ในขณะทอกทองทหนง หนวยงานของรฐทาหนาทจบกมผทเขาทากนเขตปาไม จงเกดปญหาความลกลนในการปฏบตหนาทของภาครฐ เปนตน



23

ปญหาความขดแยงดงกลาวขางตนนนมมานานหลายทศวรรษแลว ภาครฐพยายามหาหนทางแกไข ดวยแนวทางตางๆ เชน การผอนผนใหราษฎรทากนตอไป การจาแนกทดนเพอออกโฉนด การเพกถอนปาสงวนแหงชาตไปเปนทดนทากนโดยการปฏรปทเดนเพอเกษตรกรรม (ภายใตการกากบของสานกงานปฏรปทดนเพอการเกษตร หรอ สปก) ตลอดจนการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในระดบทองถนในการมสทธใชประโยชนพนทปาอนรกษและการเขารวมกจกรรมการคมครองอนรกษปานนดวย [โสภณ ชมชาญ, 2548]

1.5.2 การจดการปาไมแบบ “ปาชมชน” ขอเสนอประการหนงในการคมครองอนรกษพนทปาเพอใหเกดประโยชนทงของชมชนและ

ของประเทศโดยรวม คอ การจดการปาไมแบบ “ปาชมชน” แนวคดเรองการจดการปาชมชนนไดรบอทธพลมาจากทงภาครฐและภาคชมชน (กรอบท 3) รวมทงองคกรระหวางประเทศทเกยวของกบการพฒนา โดยเกดจาก 2 แนวคดสาคญคอ

แนวคดแรก คอ การจดการเพอการพฒนาชมชนทองถน (forest for local community development) เนองดวยประชาชนสวนใหญของประเทศพงพงเกษตรกรรมและการใชทรพยากรธรรม-ชาต (ปาไม-ดน-น า) เปนสาคญ การพฒนาชนบทตองอาศยการพฒนาปาไมใหย งยน อกทงวถชวตของชนบทยงตองอาศยปาไมเปนแหลงอาหารอกดวย ดงน น การพฒนา-ค มครอง-อนรกษปาไม กเปรยบเสมอนการพฒนาชนบทและการเกษตรเชนกน แนวคดนจงนาไปสการจดการปาไมแบบปาชมชน (community forest) ทเนนการใชประโยชนจากปาของชมชน ควบคไปกบการอนรกษคมครองปาไม

แนวคดทสอง คอ สทธมนษยชน (human rights) ของชมชนทมสทธในการใชประโยชน สทธในการจดการทรพยากรธรรมชาตทเกดขนในชมชนของตน เพอประโยชนเชงพาณชย-เชงวฒนธรรม-เชงสงคม-มตสงแวดลอมของชมชนตน (และเพอประโยชนของสงคมอนๆโดยรวมดวย)

ตวอยางทดของการจดการปาชมชนนนมอยหลายแหง ในพนทปาชมชนบางแหงอาจครอบ คลมหลายหมบานทมไดรบประโยชนจากปาชมชนในระดบทแตกตางกน แตกยงสามารถดาเนนการจดการปาชมชนรวมกนได นอกจากน ปาชมชนแตละแหงอาจมองคประกอบของคณะกรรมการทกากบดแลปาชมชนแตกตางกน ซงสงผลใหมการกาหนดกตกาการจดการปาชมชนทแตกตางกนออกไป ตวอยางกตกาการจดการปาชมชน แสดงในกรอบท 4



24

กรอบท 3 ความเปนมาและเปนไปของกฎหมายปาชมชน

เมอป พ.ศ. 2532 เมอภาครฐดาเนนกลยทธทผดพลาด ดวยการนาพนทปา (ทชมชนดแลใชสอยอย) ไปอนญาตใหบรษทเอกชนเชาทาประโยชน จนเกดความขดแยงระหวางธรกจเอกชนกบชาวบานในพนท และในทสด กมกระบวนการเรยกรองใหภาครฐออกกฎหมายคมครองการดแลปาชมชน กระบวนการออกกฎหมายเรมขนโดยกรมปาไมยกรางกฎหมายปาชมชนในป พ.ศ. 2532 แตตดกรอบอานาจรฐในกฎหมายเดมจงไมไดรบการยอมรบ ภาคประชาชนไดยกรางกฎหมายเสนอตอรฐบาลเชนกน แตไมไดรบการยอมรบเพราะขดกบหลกคดและวธปฏบตของรฐทเนนการควบคมมากกวาการสงเสรม

กระบวนการในรฐสภาเกดขนหลงประกาศใชกฎหมายรฐธรรมนญ พ.ศ. 2540 ตวแทนเครอขายปาชมชนทวประเทศยนรางพระราชบญญตปาชมชนเสนอรฐสภา พรอมกบราง พระราชบญญตปาชมชนของรฐบายและของพรรคการเมอง รวม 6 ฉบบ

รางกฎหมายปาชมนผานความเหนชอมในหลกการจากรฐสภาเมอ 5 ก.ค. 2543 ผานการพจารณาของสภาผแทนราษฎรเมอ 7 พ.ย. 2543 โดยมสาระสาคญให “ชมชนทมความพรอมสามารถยนขอจดตงปาชมชนไดทกท โดยอาศยหลกการและกลไกการตรวจสอบถวงดลอานาจการตดสนใจแบบพหภาค ซงประกอบไปดวยเจาหนาทรฐ ผทรงคณวฒ ควแทนปาชมชนและตวแทนองคกรพฒนาเอกชน”

แตวฒสภามมตเมอ 15 ม.ค. 2544 “หามมใหจดตงปาชมชนในพนทอนรกษ” มถนายน 2548 รฐสภาจงตงกรรมาธการรวมกนพจารณา กรรมาธการรวมกนแกไข “ใหรฐกาหนดพนทอนรกษพเศษไวกอนภายใน 2 ปโดยหามไมใหทาปาชมชนในเขตนกอนเรมกระบวนการทาปาชมชนได”

ความขดแยงเรองปาชมชนในพนทอนรกษ เกดจากความเชองและวฒนธรรมทแตกตางกน บคคลกลมหนงดารงชวตใกลปาและมวถชวตแบบคนพงปา ขณะทอกกลมหนงไดรบขอมลขาวสารอยางไมครบ ถวนและไมเขาใจชนบทและวถชวตของชมชนทรวมมอกนพงพงปา ดงนนประเดนความขดแยงจงเนนทกระบวนการจดการปาชมชน วาควรจะเปนอยางไรด

นอกจากน ความขดแยงทอาจจะเกดขนในอนาคตคอ หากการสนบสนนใหชาวบานจดการปาชมชนจนนาไปสความอดมสมบรณของปาและยงสามารถสรางรายไดใหกบชมชนไดแลว รฐควรจะเกบภาษจากรายไดทเกดจากปาชมชนหรอไม ถาเกบควรจะมอตราเทาไร

ทมา : เพมศกด มกราภรมย (2548)



25

อยางไรกด ทศนะตอการบรหารจดการปาชมชนของกลมบคคลตางๆมความแตกตางกนไปในรายละเอยด ในประเดนตางๆ ดงแสดงในตารางท 4 อาท [เพมศกด, 2548: 6-10] เชน หลกการปาชมชน (เชน ภาครฐเหนวาการจดการปาชมชนควรอยทสวนกลาง ขณะทภาคชมชนตองการเขามามสวนรวมในการจดการปาชมชนอยางเตมรปแบบ) พนทตงของปาชมชน (เชน ภาครฐไมเหนดวยกบการตงปาชมนในเขตอนรกษ ในขณะทชมชนเหนวาพนทปาชมชนตงทไหนกไดถาชมชนมความพรอมและตองการ) การตงแทนองคกรการจดการปาชมชน (เชน ภาครฐเหนวาสมาชกชมชนควรมากกวา 50 คน ขณะทชมชนเหนวาควรเรมตนจาก 5-10 คนกอน) การจดการปาชมชน (เชน ภาครฐเหนวาควรเนนการใชสอยจากปา (หรอปลกไมเศรษฐกจในพนทเสอมโทรม) ขณะทชมชนเนนการดแลและใชประโยชนตามวถ

กรอบท 4 ตวอยางกฎเกณฑของการจดการปาชมชน บานโนนลาน กงอาเภอโพธศรสวรรณ จงหวดศรษะเกษ

บานโนนลาน เปนชมชนชาวไทยอสานเกาแกแหงหนง ทงถนฐานมาไมนอยกวา 100 ป ไดดาเนนการรกษา “ปาโนนใหญ” ไว ดวยการดาเนนการจดการปาชมชน พนทปาโนนใหญครอบคลม 10 หมบาน โดยชาวบาน 5 หมบานทาหนาทเปนผจดการปาชมชน สวนอก 5 หมบานเปนเพยงผรวมใชประโยชน แตตองปฏบตตามกตกาการใชสอยปาชมชน โดยมกฎกตกาดงน

1. หามเขาไปตดไมในปาชมชนโดยพลการ ฝาฝนปรบ 500 บาท เจาหนาทและกรรมการรกษาปาจะถกปรบ 500 บาท

2. ไมทสวนบคคลครอบครอง ทมขนาดเสนผาศนยกลางลาตน 20 ซม. ขนไป หากเจาของตองการนาไมมาซอมแซมบาน ตองแจงกรรมการรกษาปาพจารณาวาสมควรตดไมหรอไม การตดตองทาเปนบนทก ณ ททาการผใหญบาน

3. การตดไมในขอ 2 ตองเสยคาบารงปาตนละ 10 บาท 4. ผถางและเผาปาในเขตปาชมชน ฝาฝนปรบ 500 บาท 5. หามลาสตวในเขตปาชมชน ฝาฝนปรบ 500 บาท 6. การนารถเขนมาเอาฟนไมได ยกเวนใชในงานบญกศล งานศพ 7. การเกบเหด หาไขมดแดง การหาฟน กระทาไดในเขตปา 8. สามารถนาสตวมาเลยงในปาได 9. ชาวบานหรอกรรมการรกษาปาทาผด ตองปฏบตตามกฎระเบยบ รายไดจากปาชมชนจะนามาใชจายในการจางผดแลปา

10. กฎระเบยบทนามาปฏบต ตองไดรบความเหนชอบจากกรรมการทง 5 หมบาน ถาหากตกลงกนไมได เจาหนาทของรฐจะมาดาเนนการตามกฎหมายตอไป

ทมา : เพมศกด มกราภรมย (2548: 13)



26

ของชมชน) และ กองทนปาชมชน (เชน ภาคชมชนเสนอใหมการจดตงกองทนเพอนามาใชในการบรหารจดการปาชมชน ในขณะทภาครฐเสนอใหนารายไดจากการขายไมเศรษฐกจมาตงเปนกองทน)

ความเหนทแตกตางกนนทาใหเกดความลาชาในการรางกฎหมายปาชมชน ทงในระดบผรางกฎหมายเพอเสนอสภาผแทนราษฎร และในกระบวนการสอบถามความเหนจากสาธารณชนและองคกรตางๆ โดยเรมมการราง พ.ร.บ. ปาชมชน ตงแตป พ.ศ. 2543 อกทงยงตองเผชญกบการพจารณาเนอหาของรางกฎหมายในระดบสภาผแทนราษฎรและวฒสภา ทมความเหนแตกตางกน (เชน สภาผแทน-ราษฎร เหนควรใหมการตงปาชมชนในเขตอนรกษได ในขณะทวฒสภาไมเหนดวย) ซงมสวนทาใหเกดความลาชาในการออกกฎหมายเพอรองรบการจดตงปาชมชน กระทงในป พ.ศ. 2556 ประเทศไทยกยงไมมกฎหมายเกยวกบการบรหารจดการปาชมชนอยางเปนทางการ

ตารางท 4 ทศนะตอปาชมชนของกลมองคกรตางๆ

ประเดน กลมเจาหนาทรฐ กลมชมชน กลมมหาชน

หลกการของกฎหมาย

รฐยงเปนศนยกลาง สงเสรมใหชมชนจดการปาตามนโยบายและเปนของรฐ ชาวบานรวมมอกบรฐ

ชมชนเปนศนยกลาง เนนสทธชมชนทองถนในการจดการทรพยากรเพอยงชพตามรฐธรรมนญ 2540 มาตรา 46

ประชาชนรวมตดสนใจรปแบบประชาคม

พนทจดตงปาชมชน

ไมเหนดวยในการตงปาชมชนในพนทอนรกษ ถาทาไดตองมเงอนไขการใชประโยชนอยางเขมงวด

ปาชมชนจะตงทไหนกไดทซงชมชนมความพรอมและความตองการทาจรงๆ

ไมเหนดวยทจะใหทาปาชมชนในพนทอนรกษ ไมควรเอาปาชมชนไปสมสยงกบปาอนรกษ

โครงสรางการบรหาร

กลไกกฎหมาย อานาจตดสนใจขนสดทายอยทเจาหนาทรฐ

เนนกระบวนการทางสงคมในการสรางกลมและการมสวนรวมของผทเกยวของ

กลไกการตดสนใจเปนของประชาชนทวไปรวมทงทอยนอกชมชน

ตวแทนองคกรการจดการปาชมชน

สมาชกชมชนมากกวา 50 คน เรมจากกลมเลกๆ 5-10 คน แลวคอยเตบโตเปนกลมใหญ ไมนอยกวาครงของสมาชกชมชน ดวยกระบวนการประชาธปไตย

ตวแทนประชาชนกลมตางๆทงนอกและในชมชนไมตากวา 200 คน

การจดการ เนนปาใชสอย ปลกไมเศรษฐกจในพนทเสอมโทรมเพอขายเปนรายได

เนนการดแลประโยชนตามวถวฒนธรรมชมชน เชน เกบเหด หนอไม เลยงสตว และไมใชสอยในชมชน

ใชประโยชนปาทางออม ปาอนรกษหามแตะตอง

กองทนปาชมชน ไมมความคด แตเสนอใหชมชนปลกไมเศรษฐกจขายนาเงนเขากองทน

เสนอใหตงกองทนปาชมชนเพอสนบสนนการทาปาชมชนในพนททชาวบานยากจน

ไมเสนอความคดเรองน

ทมา: เพมศกด มกราภรมย (2548: ตารางท 4 หนา 7)



27

1.5.3 มาตรการอนๆ (ก) การจดเกบคาธรรมเนยมการเขาไปใชประโยชนในพนทปา (fee) เชน การเกบคาธรรมเนยม

การเขา (entrance fee) ไปในบรเวณพนทอทยานแหงชาตหรอเขตรกษาพนธสตวปาและพนธพช หรอ การเกบคาบารงการตดไมไปใชตามกฎของปาชมชนบางแหง เปนตน การจดเกบคาธรรมเนยมดงกลาวน เพอเปนการผลกภาระตนทน (บางสวน) ในการบรหารจดการอนรกษพนทปาสงวน ไปยงผเขามาใชประโยชนจากพนทปานนหรอเขามาเยยมชมพนท (ซงเปนผทไดรบประโยชนโดยตรง) ตนทนการบรหารจดการดงกลาวน ประกอบดวย คาจางเจาหนาทดแลพนท คาน าคาไฟ คาวสดอปกรณในการปองกนภยใหสตวและพชปา รวมทงผเขาใชบรการในพนท ฯลฯ

หากไมมการจดเกบคาธรรมเนยมการขาใชประโยชนในพนทปาสงวนจะสงผลเสยตอพนทปาสงวนนนๆ อยางนอย 2 ประการ คอ ประการแรก หากไมมการจดเกบคาธรรมเนยม จะทาใหผเขาใชพนทมตนทนการเขาใชพนทตาเกนไป ยกตวอยางกรณ นกทองเทยวตองการเขาอทยานแหงชาตเขาใหญเพอชมทศนยภาพสถานทและชมสตวปา ซงนกทองเทยวเหลานมคาใชจายในการเดนทางไปยงอทยานและคาทพก หากคาใชจายเหลานคอนขางตา นกทองเทยวเหลานกจะเขาชมอทยานบอยครง (กรอบท 5) ซงหากมจานวนนกทองเทยวมากเกนไป (และเดนทางมาบอยครง) กจะเปนการรบกวนวถชวตของสตว อกท งสภาพแวดลอมในบรเวณอทยานแหงชาตอาจจะไมสามารรถองรบจานวนนกทองเทยวไดมาก (เชน ระบบไฟฟา-น าประปา และการกาจดขยะ) ซงจะเปนการทาลายระบบนเวศและความหลากหลายทางชวภาพ และประการทสอง หากไมมการเกบคาธรรมเนยม จะทาใหภาครฐหรอหนวยงานทเกยวของในการดแลรกษาพนทปาสงวนมคาใชจายสงและงบประมาณไมเพยงพอ ซงจะสงผลตอการอนรกษพนทปาสงวนนนๆ ดงนน การจดเกบคาธรรมเนยมการเขาใชประโยชนในพนท นอกจากจะเปรยบเสมอนเปนการเพมคาใชจายใหแกนกทองเทยวแลว ยงเปนการชวยใหภาครฐมเงนทนเพมเตมจากงบประมาณของแผนดนในการบรหารจดการอนรกษคมครองพนทปาและความหลากหลายทางชวภาพ

(ข) การขอเงนสนบสนนเพอการอนรกษพนทปา (subsidy) หากชมชนเปนผทาหนาทอนรกษ

คมครองพนทปา แตการดแลพนทปาขนาดใหญอาจจาเปนตองใชเงนทนจานวนมาก เชน การจางบคคลเฝาระวงไฟปา การออกเดนสารวจพนทปา การลาดตระเวนเพอปองกนการบกรกหรอตดไม ฯลฯ แมวาชาวบานจะดาเนนการเอง แตกยงตองมคาใชจายในการหาอาหารระหวางการลาดตระเวนหรอวสดอปกรณตางๆในการชวยตรวจตรา คาใชจายเหลานอาจจะสงมาก (โดยเฉพาะการจดทาแนวกนไฟ และการสละเวลาทามาหากนไปออกลาดตระเวน) จนทาใหการดแลพนทกระทาไดจากด ซงอาจสงผลใหการบรหารจดการดแลปาชมชนไมสมฤทธผลเทาทควร ดงนน การไดรบเงนอดหนนจากภาครฐ อาจจะสามารถชวยใหการจดการปาไมเปนไปอยางราบรนและมประสทธผลมากขน (กรอบท 6) สาหรบพนท



28

ปาทมความอดมสมบรณและมความหลากหลายทางชวภาพทสรางประโยชนใหแกมวลมนษยทงโลกนน ประเทศทเปนแหลงทตงพนทปาผนนน (สวนใหญเปนประเทศยากจน) มกจะขอเงนสนบสนนจากตางประเทศทมฐานะรารวยกวา เพอคมครองผนปานน (แลวนาเงนสงไปยงหนวยงานของภาครฐทเกยวของ หรอไปยงชมชนทองถนใหชวยกนดแล เพอประโยชนทงภายในประเทศและระดบโลก)

กรอบท 5 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: การเกบคาธรรมเนยมเขาพนทอทยานแหงชาต

สมมตนกทองเทยว 1 ราย ประสงคจะเดนทางไปยงอทยานแหงชาตแหงหนง โดยมคาใชจายในการเดนทางเปนดงเสน S0 ดงนน ณ จดทนกทองเทยวจะตดสนใจเดนทางเขาชมพนทอทยานแหงชาตเขาใหญในแตละป จะเปนจดท ผลประโยชนสวนเพม (marginal benefit: MB) เทากบตนทนสวนเพม (MB=MC) หรอจด E1 ดงแสดงในรปขางลางน โดยมคาใชจายสวนเพมตอครงเทากบ 15 บาท และการเขาพนทอทยานแหงชาตเขาใหญ 3 ครงตอป หากมนกทองเทยวทเดนทางเขาพนทอทยาน 3 ครงเชนกน เปนจานวน 10,000 คนตอป พนทอทยานแหงชาตตองรองรบนกทองเทยวทงสน 30,000 คนตอป (= 10,000 คน x 3 ครง) ซงอาจเปนจานวนทมากเกนกวาพนทอทยานและเจาหนาทจะรองรบดแลได

ดงนน การเกบคาธรรมเนยมเขาพนทอทยาน สมมตกาหนดให 5 บาทตอครง กจะสงผลตอตนทนสวนเพมของนกทองเทยวแตละรายเพมขน จาก 15 บาทตอครงเปน 20 บาทตอครง คาใชจายสวนเพมของนกทองเทยวกจะเปนดงเสน S1 ดวยเหตน นกทองเทยวจะเปลยนการตดสนใจ เปนจด E2 แทน หรอจะลดการเขาพนทอทยานแหงชาตเขาใหญลงเปน 2 ครงตอป และหากยงมจานวนนกทองเทยว 10,000 คนตอปเทาเดม (โดยสมมตใหทกคนตดสนใจเหมอนกน) กจะทาใหมจานวนนกทองเทยวเขาพนทอทยานแหงชาตเขาใหญลดลงเปน 20,000 คนตอป

บาทตอครง

S1 = S0 + คาธรรมเนยมเขาอทยาน

S0 = MC การเดนทาง

D = ผลประโยชนสวนเพมของการใชบรการอทยานฯ

20

15

E1

E2

2 3 จานวนครงทเขาพนทอทยานฯ ตอป



29

2. ทรพยากรดนและทดน

ดน (soil) เปนทรพยากรธรรมชาตทมความสาคญตอสงมชวตทอาศยอยบนโลกเปนอยางมากโดยเฉพาะอยางยงมนษยไดใชทรพยากรดน เปนปจจยการผลตอาหาร และปลกสมนไพร ยารกษาโรค นอกจากน “ทดน (land)” ยงเปนแหลงผลตทางการเกษตรและอตสาหกรรม เปนแหลงเกบน าเพอการอปโภคบรโภค เปนแหลงสาหรบการพกผอนหยอนใจ ดงนนในบรรดาทรพยากรธรรมชาตทงหลายอนนนกลาวไดวาดนและทดนเปนทรพยากรขนมลฐานในการเปนตวการใหมนษยเกบเกยวผลประโยชนจากทรพยากรอนๆ (นา แสงแดด ปาไม ฯลฯ) ไดเพมมากขนอยางมหาศาล

กรอบท 6 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: การใหเงนอดหนนการคมครองพนทปาอนรกษ

สมมตชมชนหนง อาสาคมครองพนทปาอนรกษผนหนง โดยมพนททงสน 1.5 แสนไร อยางไรกด จานวนชาวบานทสามารถเขามาดาเนนการดแลเองนนมอยดวยกนเพยง 150 คน ซงตองมหนาททามาหากนทางการเกษตรดวย ทาใหไมสามารถเขามาดแลพนทปาอนรกษดวยตนเองไดอยางเตมท ดงนน พนทปาอนรกษทชมชนนสามารถดาเนนการไดอยางเตมทเพยง 50,000 ไร (ดงแสดงไดในรปขางลาง ณ จด E1) สวนพนทอก 1แสนไรนน อาจจะไมสามารถดแลไดอยางทวถง

ตอมาหากรฐบาลใหการอดหนนคาใชจายใหกบชมชน (โดยรฐอาจเปนผออกคาใชจายใหบางสวน หรอจายเงนใหชาวบาน เปนคาตอบแทนการทาหนาทดแลปาอยางเตมท (โดยไมตองพะวงเรองการทามาหากนเพอครอบครว) หรอจดซออปกรณสาหรบการสรางรว หรอเครองมอตรวจจบการลกลอบตดไม ฯลฯ คาใชจายทรฐชวยอดหนนนจะเปนการชวยลดตนทนสวนเพมตอหนวยในการคมครองปาอนรกษของชมชน ซงจะทาใหชาวบาน 150 คนนสามารถดแลพนทปาอนรกษไดเพมขน เปน 70,000 ไร (ดงแสดง ณ จด E2)

E1

E2

แสนบาท/ป

S0 = ตนทนสวนเพมในการอนรกษปาชมชน

S1 = S0 – เงนอดหนนตอหนวย

D = ผลประโยชนสวนเพมจากการคมครองปาชมชน

2

1.5

0.5 0.7 พนทปาอนรกษ (แสนไร) 1.5



30

2.1 ความสาคญของทรพยากรดนตอสงคมและเศรษฐกจ

ความสาคญของทรพยากรดนตอสงคมและเศรษฐกจมอยดวยกน 3 ดาน คอดานการเกษตร ดานเศรษฐกจ และดานนนทนาการซงพอสรปไดดงน

(1) ดานการเกษตร : ทดน (land) เปนแหลงเพาะปลกพชผลทนามาซงปจจยส ไดแก อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค เพราะดนเปนตวกลางททาใหพชพรรณนานาชนดเจรญเตบโตไดตามสภาพแวดลอมทางภมศาสตรทเอออานวย นอกจากน ดนยงเปนแหลงสะสมอาหารของพช รากพชไดใชยดเกาะเพอการทรงตว เกบกกความชนและอากาศสาหรบการเจรญเตบโตของพชอกดวย

(2) ดานเศรษฐกจ : การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจของมนษย ไมวาจะเปนการคา อตสาห-กรรม เลยงสตว ประมง เหลานจาตองอาศยพนดน (land) ในการดาเนนการทงสน ตวอยางเชน การตดถนน เสนทางรถไฟ หรอสนามบน ตองกระทาบนดนชนบน การเลยงสตวจะตองอาศยพนดนเพอถนทอยและอาศยหญาทเจรญเตบโตขนมาจากดนเปนอาหาร การเจรญงอกงามของปาไมหรอสตวบก จะตองอาศยพนดนเชนเดยวกน ดงนนจงอาจกลาวไดวา กจกรรมทางเศรษฐกจของมนษยทกชนดจะตองผกพนอยกบดนทงทางตรงและทางออม

(3) ดานนนทนาการ : กจกรรมนนทนาการเกอบทกชนดจะตองกระทาบนดน นอกจากนตามพนดนทวไปทเกดจากการกระทาของตวการทางธรรมชาต จะทาใหเกดความหลากหลายทางดานภมทศนทมความสวยงาม ทวทศนทมความสวยงามเหลานจะเปนสถานททองเทยวสาคญ เชน แพะเมองผ จงหวดแพร เปนตน

สาหรบการใชทดนในประเทศไทยนน จากการอาศยขอมลการแปลภาพถายทางอากาศและขอมลดาวเทยมในชวงป พ.ศ. 2523 2529 2541 และ 2544 พบวา มการใชทดนเพอการปลกขาวลดลงจาก 83.72 ลานไรในป พ.ศ. 2523 เปน 81.77 ลานไรในป พ.ศ. 2544 และในชวงเวลาเดยวกนพนทปลกพชไรกลดลงจาก 48.46 ลานไร เปน 44.98 ลานไร แตสาหรบการใชทดนเพอการปลกไมยนตนมพนทเพมขนอยางมากจาก 14.61 ลานไรเปน 25.15 ลานไร และการใชพนทชมชนและสงปลกสรางเพมขนอยางรวดเรวจาก 1.44 ลานไร เปน 11.40 ลานไร ดงแสดงในตารางท 5 ขอมลดงกลาวน อาจสรปไดวา พนทนาขาวทลดลงน บางสวนไดแปรสภาพเปนโรงงานอตสาหกรรม ทอยอาศย สนามกอลฟ สถานทพกผอน และพนทนาขาวในบางสวนรวมทงพนทปลกพชไรบางสวนไดแปรสภาพเปนพนทปลกไมยนตน เชน ยางพารา สม ทเรยน เปนตน



31

ตารางท 5 การใชทดนของประเทศไทย (หนวย: ลานไร) ประเภทการใชทดน 2523 2529 2541 2544 2549/50 2551/52 นาขาว 83.72 83.47 79.94 81.77 79.47 78.62 พชไร 48.46 59.51 50.63 44.98 39.99 38.68 ไมยนตนทงหมด 14.61 13.30 25.94 25.15 29.84 32.46 พนทเพาะเลยงสตวน า 0.49 0.51 1.41 1.80 2.68 2.69 พนทชมชนและสงปลกสราง 1.44 1.59 4.66 11.40 14.83 15.11 พนทปาไม 109.515 91.294 81.076 106.319 117.50 113.17 พนทอนๆ 62.47 61.03 77.04 49.28 36.39 29.97

พนททงหมด 320.70 320.70 320.70 320.70 320.70 320.70

ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2547: ตารางท 3 หนา 10) และ กรมพฒนาทดน

2.2 ปญหาทรพยากรดนของไทย

ในประเทศไทย เมอป พ.ศ. 2543 พบวา จานวนพนทดนทมการใชประโยชนทางเกษตรกรรม

ทงหมดนน มพนททดนมปญหาอยางมากมสดสวนสงถงรอยละ 60 และสดสวนพนทดนทมปญหาเลกนอยหรอไมมปญหามเพยงรอยละ 37 ของพนทดนทมการใชประโยชน (ภาพท 2) ขอมลนบงบอกวา ประเทศไทยตองสญเสยเงนจานวนมากในการปรบปรงคณภาพดนทมปญหาเหลานใหมคณสมบตทเหมาะสมแกการเพาะปลกอยตลอดทกป โดยเฉพาะในสวนของพนททดนสามารถปรบปรงแกไขใหใชประโยชนไดเทานน และพนทบางสวนกไมสามารถปรบปรงใหดขนได (เชน พนทชมน า พนทดนพร ซงไมเหมาะสาหรบการปลกพชเศรษฐกจ) และหากจาแนกพนทดนทมปญหาตามภาคตางๆของไทยนน จะพบวา ภาคเหนอประสบปญหาเรองดนมากกวาภมภาคอนๆ (71.4 ลานไร) รองลงมาคอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (59.5 ลานไร) ภาคกลางและตะวนออก (36.8 ลานไร) และ ภาคใต (24.9 ลานไร) ดงแสดงในภาพท 3



32

ภาพท 2 สดสวนของพนทดนทมปญหาตอการใชประโยชนทางดานเกษตรกรรมของไทย 2543

ทมา: กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

ภาพท 3 พนทของดนทมปญหาในการใชประโยชนทางดานการเกษตร รายภาค 2543

ทมา: กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ

60%

37%

3%

ดนท มปญหา ดนไมมปญหาหรอมปญหาเลกนอย พนท อนๆ

0

20

40

60

80

กลาง เหนอ ตะวนออกเฉยงเหนอ ใต

พนท

(ลาน

ไร)



33

2.3 ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจททาใหเกดการใชทรพยากรดน ปญหาทสาคญทเกดขนกบทรพยากรดนในปจจบนนมอยดวยกนอยางนอย 3 ประการ คอ ความ

เสอมโทรมและการเสยหนาดน ดนขาดความอดมสมบรณ และดนทไมเหมาะสมตอการใชประโยชนในทางการเกษตร โดยจะกลาวถงปญหาและสาเหตททาใหเกดปญหาดงกลาวพอสงเขป ดงน

ประการแรก ความเสอมโทรมเนองจากการพงทลายและการเสยหนาดน (soil erosion) กลาวคอ การพงทลายของหนาดน เปนขบวนการทดนถกใหแยกออกจากกน จากนนจะถกเคลอนยายและพดพาไปทบถมยงทอนๆ โดยสาเหตททาใหเกดการพงทลายของหนาดนเกดจากสาเหตทางธรรมชาต 15 และสาเหตจากมนษย โดยมนษยเปนตนเหตทสาคญ อาท การตดไมทาลายปา ทาใหหนาดนถกน าฝนชะลางไดงาย การเพาะปลกทไมถกวธ เชน การทาแปลงปลกพชยาวตามแนวลาดเทของพนท ซงน าฝนจะทาใหดนพงทลายไดงาย การขดและถมทดน เชน การถมดนเพอการกอสรางอาคารและถนน และ การทาเหมองแร ทาใหดนพงทลายและเสอมความสมบรณเชนกน ฯลฯ ซงพฤตกรรมของมนษยเหลานสามารถควบคมได

ประการทสอง ดนขาดความอดมสมบรณ กลาวคอ ความอดมสมบรณของดน หมายถง สมบตของดนในการทจะใหธาตอาหารทจาเปนตอการเจรญเตบโตของพชในอตราสวนและปรมาณทเหมาะสมตอพช ดนทมธาตอาหารในปรมาณทพอเพยงแกพชและพชสามารถนาไปใชได จดเปนดนทมความอดมสมบรณ แตถาดนมธาตอาหารอยในปรมาณตาไมพอเพยงแกความตองการของพช ดนนนถอวาขาดความอดมสมบรณ โดยสาเหตสาคญทกอใหดนสญเสยความอดมสมบรณ มดงน (ก) การปลกพชตดตอกนเปนเวลานานโดยไมบารงดน จะทาใหธาตอาหารตามระดบความลกของรากพชถกนาไปใชมากจนดนเสอมความอดมสมบรณ (ข) การปลกพชทาลายดน พชบางชนดเตบโตเรว ใชธาตอาหารพชจานวนมาก เพอสรางผลผลต ทาใหดนสญเสยความอดมสมบรณของดนไดงาย เชน ยคาลปตส และมนสาปะหลง เปนตน และ (ค) ธาตอาหารพชถกทาลาย หรออยในสภาพทพชใชประโยชนไดนอย เชน เมอเกดไฟไหมปาทาใหธาตอาหารและพชทมอยในดนถกทาลายไป หรอเมอดนเปลยนสภาพไปเปนกรด

15 สาเหตจากธรรมชาต ไดแก (ก) ฝนและลม (เปนปญหาทพบทวไป และเกดอยางตอเนอง หนาดนทไมม

พชขนปกคลมพนทลาดชน และเนอดนเกาะกนไมแนนจะพงทลายไดงาย ปกตแลวฝนจะทาใหเกดปญหานไดมากกวา) (ข) ภยธรรมชาต เชน ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว และนาทวม (แมจะเกดเปนครงคราวและเกดเฉพาะบรเวณ แตทาใหดนพงทลาย หนาดนถกปดทบหรอเคลอนยายไปจากแหลงเดมได) (ค) ธารนาแขง เกดในเขตหนาวโดยนาในลาธารจะกลายเปนนาแขง (แตพอถงฤดรอนอากาศจะอนขนจนนาแขงละลาย นาและกอนนาแขงทไหลลงสทต าจะทาใหดนตามตลงพงทลายไดงาย) และ (ง) นาใตดนและแรงโนมถวงของโลก โดยการเปลยนแปลงของระดบนาใตดนและแรงโนมถวงของโลกมสวนทาใหดนยบตว ซงจะเหนไดชดเจนตามบรเวณทเปนถาหรอทสง เชน หนาผา ไหลเขา [ราตร ภารา, 2543: 57]



34

(acid) หรอดาง (alkaline) จะทาใหพชดดธาตอาหารบางชนดไปใชประโยชนไมได ตนเหตดงกลาวขางตนนกเปนฝมอของมนษยทสามารถควบคมไดเชนกน

ประการทสาม ดนไมเหมาะสมตอการใชประโยชนในทางการเกษตร กลาวคอ ดนทไมเหมาะสมตอการใชประโยชนทางการเกษตร คอ ดนทปลกพชไดไมดหรอปลกไมไดเลย ซงสามารถจดได 7 ประเภททเกดขนในประเทศไทย ไดแก ดนทรายจด (sandy soil)16 ดนตน (shallow soil)17ดนเคม (saline soil) 18 ดนเปนกรดจดหรอดนเปรยว (acid soil) 19 ดนอนทรย หรอดนพร (organic soil) 20 ดนทชมน าหรอทลมน าขง (wetland) 21 และ ดนเปนพษ (toxic soil) 22 ความไมเหมาะสมของดนประเภทตางๆเหลาน มสาเหตมาจากธรรมชาตของดน (เชน ดนทรายจด ดนตน ดนเคม ดนเปรยว ดนพร ดนชมน า) และมสาเหตมาจากกจกรรมทางเศรษฐกจ (เชน ดนเปรยวและดนเปนพษ ทอาจเกดจากการใชปยเคม ดนเคมทเกดจากระบบการจายนาชลประทานไปยงทองนาจนทาใหเกดเกลอบนผวดน) อยางไรกด ประเภทของดนเหลานอาจนาไปใชประโยชนในดานอนๆได เชน พนททมดนเปรยวหรอดนกรดมากจนไมสามารถนาไปใชในการเพาะปลกได กอาจใชพนทบรเวณนนเปนแหลงโรงงานอตสาหกรรม สวนพนททมดนชมนาหรอทลมนาขงมกจะมประโยชนในดานระบบนเวศ กลาวคอเปนแหลงเพาะพนธปลาและแหลงทอยอาศยของนกและสตวน าอนๆทสาคญตอระบบนเวศและของโลกได

16 มทรายปนอยหนากวา 50 ซ.ม. พบตามทดอนในภาคอสานและชายฝงทะเลทงภาคตะวนออกและภาคใต

)ไมเหมาะตอการปลกพช แตถามฝนตกชกกพอปลกพชทมความทนทานไดเชนมะพราว มะมวงหมพานต และหญาเลยงสตว(

17 หนาดนมเนอดนนอยเนองจากมลกรงกรวด และหนปนอยในระดบทตนกวา 50 ซ.ม. พบมากกวาดนชนดอน คอ มรวมกนทกภาคกวา 50 ลานไร ควรใชเปนทงหญาเลยงสตว หรอปลกไมโตเรวเพอเพมเนอทปา

18 เปนดนทนาทะเลทวมถง หรอมหนเกลออยใตดนซงพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมาก )ปจจบนในภาคนตองใชเกลอสนเธาวในอตสาหกรรมการผลตโซดาแอช แกว เคมภณฑ กรด และกระจก จงมการทานาเกลอกนมาก ซงจะกอใหเกดผลกระทบตอพนทเพาะปลกไดกวางขวางขน(

19 มประมาณ 9 ลานไร เปนทราบลมชายฝงทะเลแถบกรงเทพมหานคร สมทรปราการ นครนายก ปทมธาน อยธยา สพรรณบร และนครปฐม 6 ลานไร ทเหลอพบในภาคตะวนออก และภาคใต มกมสารประกอบของไพไรต (pyrite) ผสมอยมาก เมอระบายนา หรอทาใหดนแหง และอากาศถายเทด กจะเปลยนสภาพเปนกรดกามะถน

20 เกดจากการเนาเปอยผพงทบถมกนนบพนปของพชพรรณตามทลมมนาขง สน าตาลแดงคลาจนถงดา (มอนทรยวตถมากกวารอยละ 20 จงมฤทธเปนกรดจด ชนลางเปนดนเหนยว พบมากในภาคใต เฉพาะทจงหวดนราธวาสมประมาณ 300,000 ไร)

21 จะมนาขงอยเปนเวลานาน หรออาจขงทงป จงใชปลกพชไดเฉพาะรมฝงเทานน เชน ทะเลสาบสงขลา บงบอระเพด และกวานพะเยา

22 เพราะเกดการสะสมของสารพษจากการทงของเสยขยะทมสารพษ การใชสารเคมปองกนกาจดศตรพช การใชปยเคม เพอเรงการเจรญเตบโต หรอเพมผลผลต และสารกมมนตรงสจากการทดลอง



35

2.4 ผลกระทบของการเปลยนแปลงทรพยากรดนและทดนตอสงคมและเศรษฐกจ ความแตกตางดานทรพยากรดนและทดนในแตละทองทนน เปนเงอนไขสาคญกาหนดให

สถานการณทางเศรษฐกจของแตละทองทมความแตกตางกน เนองจากทรพยากรดนและทดนเปนปจจยการผลตทสาคญของภาคเกษตรกรรม เมอพนทใดมคณภาพดนอดมสมบรณ ผลตผลทางการเกษตรยอมสงกวาพนททดนเสอมโทรม หากประชาชนในพนทนนประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก นนยอมหมายถง ระดบรายไดของประชากรของแตละทองทยอมไมเทากน ความแตกตางดานรายไดและดานการพฒนาหรอดานสงคมยอมแตกตางไปดวย

ดวยเหตน หากคณภาพของทรพยากรดนเปลยนแปลงไปในทศทางทแยลง หรอปญหาของดนมความรนแรงมากขน จนทาใหการจดสรรการใชประโยชนในทดนเพอประโยชนทางการเกษตรตองเปลยนแปลง และทาใหการพฒนาดนใหมคณภาพตามทตองการตองใชจายเงนเปนจานวนมาก การเปลยนแปลงของทรพยากรดนเชนน ยอมสงผลกระทบตอสงคมและเศรษฐกจทงทางตรงและทางออม ซงสามารถสรปไดอยางนอย 4 ประเดนกวางๆ ดงน

(1) พนทเหมาะสมตอการเกษตรจะลดนอยลง อนเนองมาจากดนและทดนทมความอดมสมบรณมปรมาณนอยลง ไมสามารถนาทดนมาทาการเกษตรไดดอยางเชนในอดต นอกจากน รฐบาลยงตองเสยคาใชจายเพอฟนฟสภาพดนใหอดมสมบรณเหมอนเดม และยงตองชวยเหลอเกษตรกรในอกหลายๆดาน (เชน เสรมสรางรายไดพเศษ หรอ การประกนราคาขาว ฯลฯ) เพอชวยใหเกษตรกรสามารถมรายไดเพยงพอทจะดารงชวตอยได

(2) กอใหเกดความเสยหายตอเศรษฐกจของประเทศ เนองจากรฐบาลตองเสยเงนงบประมาณแผนดนจานวนหนงเพอการบรณะทดนและคณภาพของดนใหกลบมามความอดมสมบรณเหมอนเดม (และตองบรณะพนทในบรเวณอางเกบนาหรอแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทถกทาลายไปดวยเนองจากปญหาการพงทลายหรอการชะลางของผวดน) ทงนมวตถประสงคหลก เพอตองการใหประชาชนในชนบททพงพาทรพยากรดนและทดนในการประกอบอาชพ ยงคงสามารถรกษาระดบรายไดจากการเพาะปลกหรอเกษตรกรรมใหคงทเหมอนเดม นอกจากน รฐบาลอาจยงตองจดสรรเงนชวยเหลอประชาชนทไดรบผลกระทบจากปญหาของทรพยากรดนในดานตางๆ ทาใหการจดสรรงบประมาณของรฐเพอกจกรรมอนหรอโครงการอนทใหประโยชนมากกวา (หรอสรางรายไดใหแกเกษตรกรหรอประชาชนกลมอนสงกวา) ลดนอยลง (ภายใตขอสมมตทวา เงนงบประมาณแผนดนมจากดและมจานวนเทาเดม) โครงการทนาจะใหประโยชนหรอสรางรายไดสงกวา เชน การนาเงนจานวนนไปพฒนาพนธพชทใหผลสง หรอการนาเงนไปพฒนาปยชวภาพ เปนตน

(3) การอพยพยายถน ประชาชนบางทองทอาจประสบปญหาคณภาพดนเสอมจนไมสามารถทาการเกษตรในทดนเดมได จงตองอพยพยายถนฐาน เพอหาทดนใหมทอดมสมบรณมากกวา หรอเพอหาอาชพใหมในเขตเมอง ดงนน ความเสอมโทรมของคณภาพดนสามารถนาไปสปญหาการไรทดนทากน



36

ปญหาคนเรรอน ปญหาชมชนแออดในเมองทเกดจากการรวมกลมของผยากไร ปญหาความยากจนในชนบท ฯลฯ

)4( การขาดแคลนพนทเพออยอาศยและประกอบอาชพของเกษตรผมรายไดนอย อนเนองมา จากทดนเปนทรพยากรทมจากด แตจานวนประชากรทเพมขนอยางตอเนอง และการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศทงในดานอตสาหกรรมและดานเกษตรกรรม ทาใหตองใชทดนเพอกจการของอตสาหกรรมและเพอเพาะปลกพชผลเพอบรโภคภายในประเทศและเพอสงออก จากปจจยดงกลาวทาใหความตองการใชทดนมปรมาณทเพมขน ผทมกาลงซอจะสามารถแสวงหาทดนและนาทดนมาใชประโยชนไดอยางเตมท ในขณะทผทยากจนแทบจะไมมโอกาสทจะซอทดนเปนของตนเอง และในบางโอกาสกมการขายทดนของตนใหแกนายทน เพอหวงรายไดจากการขายทดนมรดกตกทอดหรอทดนทตนแสวงหามา ดวยเหตน ความยากจนในชนบท ผนวกกบความเสอมโทรมของคณภาพดน ผสานกบความตองการทดนเพอกจกรรมเศรษฐกจอนๆ ทาใหเกษตรกรในชนบทหลายรายขายทดนของตนจนหมด (จนกลายเปนผเชาทดนทเคยเปนของตนเอง) หรออาจตองอพยพจากแหลงพนทของตนเองเนองจากดนเสอมคณภาพ ทาใหเกดการขาดแคลนทอยอาศยและแหลงประกอบอาชพทางการเกษตร จนอาจกลายเปนปญหาของสงคมทรฐบาลตองแกไข เชน ปญหาการไรทดนทากนเปนของตนเอง ปญหายากจนในชนบท ฯลฯ 2.5 การแกไขปญหาทรพยากรดนของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน

ในการปองกนมใหเกดการพงทลายของหนาดน หรอดนโคลนถลมบรเวณพนทเชงเขาและในพนทเกษตรกรรม รวมถงการกดเซาะดนบรเวณพนทหรอตลงรมแมน าลาคลอง ตลอดจนการแกไขปญหาคณภาพดนทมปญหาน น ประเทศไทยมหนวยงานทเกยวของหลายฝาย แตหนวยงานทมความสาคญคอ กรมพฒนาทดน ทดาเนนการสงเสรมการพฒนาคณภาพดนและการบรรเทาปญหาดนทเสอมคณภาพ (เชน ดนเคม ดนเปรยว การปลกพชคลมดนและเชงเขาเพอกนการชะลางหนาดน เปนตน) นอกจากน กรมสงเสรมการเกษตร กมสวยชวยพฒนาคณภาพดนดวยการสงเสรมและรณรงคการใชปยอนทรยใหเพมขน (เนองจากปยอนทรยมคณสมบตททาลายคณภาพดนนอยกวาปยเคม) ตลอดจนการใหคาแนะนาเกยวกบพนธพชทเหมาะสมสาหรบดนประเภทตางๆ หรอดนทมปญหา

การแกไขปญหาดนเสอมคณภาพน จาเปนตองอาศยความรทางวชาการทงจากหนวยงานภาครฐในภาคปฏบต (เชน กรมพฒนาทดน และ กรมสงเสรมการเกษตร) และจากหนวยงานภาควชาการ (เชน สถาบนการศกษาหรอสถาบนวจย) ในการคดคนเทคนคและเทคโนโลยท งแบบทนสมยและแบบผสมผสานกบภมปญญาทองถน เชน การคดเลอกพนธกกททนดนเคม การปรบปรงบารงดน (กรอบท 7) โดยตองไดรบความรวมมอจากภาคชมชนหรอภาคธรกจในการทดลองปฏบตจรง และอาจตองอาศย



37

ความชวยเหลอจากภาคธรกจในการสนบสนนทางการเงนเพอการพฒนาการเพาะปลกใหเหมาะสมกบสภาพคณภาพดน และการปรบปรงคณภาพดน

นอกจากการสงเสรมเทคโนโลยการปรบปรงดนแลว อกมาตรการหนงทมการกลาวถงในประเทศพฒนาแลวบางประเทศ คอ “การจดเกบคาธรรมเนยมจากการใชปยเคม” เหตผลของการเกบคาธรรมเนยมน มาจากในอดตนน เกษตรกรมกใชสารเคมทางการเกษตรโดยเฉพาะปยเคมและยากาจดศตรพชเปนจานวนทมากเกนความจาเปน และมการใชอยางไมถกตองตามหลกวชาการ จนทาใหเกดปญหาหลายประการ เชน การเสอมโทรมของคณภาพดน (เนองจากมการเรงการเจรญเตบโตของพชมากเกนไป ทาใหพชปลอยสารประเภทกรดออกมาในดนมาก) การมสารเคมตกคางในดนและในแหลงน า รวมถงสารเคมตกคางในอาหาร ดงนน นกวชาการจงมความเชอวา การจดเกบคาธรรมเนยมการใชสารเคมจากเกษตรกร อาจจะชวยลดการใชสารเคม (ทงปยและยากาจดศตรพช) และเปนการบรรเทาปญหาคณภาพดน (และแหลงน า) ไดอกดวย ทงนเนองจาก คาธรรมเนยมนจะเปนการเพมตนทนใหแก

กรอบท 7 เทคโนโลยในการรบมอกบคณภาพดนทมปญหา

การศกษาของนกวชาการกรมพฒนาทดน พบวา ในพนททงเมองเย อาเภอบานไผ จงหวดขอนแกน ระหวางป พ.ศ. 2545-2547 กกลงกา มอตราการรอดตายและจานวนตนตอกอเฉลย 3 ป มากทสด เมอเปรยบเทยบกบกกพนธอนๆ นอกจากน ภายหลงการปลกกกแลว คณสมบตทางเคมของดนเคมมการเปลยนแปลงทดขน อยางไรกด กกเสอ และกกสามเหลยม มแนวโนมทตอบสนองตอระดบความเคมและการแชขงของน าไดดเชนกนและดไมเทากกลงกา สวนกกราชนนน ไมเหมาะสมทจะนามาปลกในพนทดนเคมและนาแชขง อนง กกลงกาและกกเสอสามารถเปนพชทพฒนาใหเปนพชเศรษฐกจในทองถนได [ปราณ และ อษา, 2548] นอกจากน ในการแกไขปญหาดนเคมในภาคตะวนออกเฉยวเหนอ มอยดวยกนหลายวธ อาท การปองกนการแพรกระจายดนเคม เชน การควบคมมใหมการปลอยนาเกลอจากแหลงทาเกลอสนเธาวลงไปในพนทเกษตร ดวยการใชวสดรองบอตกเกลอ เปนตน

อกวธการหนงในการแกไจปญหาคณภาพดนเสอมโทรม คอ การปลกผกโดยลดการใชสารเคม ซงอาจประกอบดวยวธการใดวธการหนง หรอหลายวธดวยกน ไดแกการนาพชปยสดมาใชในการปรบปรงดน (เชน พชตระกลถว ซงจะทาใหอนทรยวตถและไนโตรเจนสะสมอยในดนมมากขน) การควบคมศตรพชดวยชววธ ซงเปนการใชประโยชนจากศตรธรรมชาต (เชน ตวห า ตวเบยน เชอรา เชอไวรส) การใชสมนไพรในการไลแมลงและปองกนโรคแมลงศตรผก (เชน ตะไครหอม สาบเสอ) [กรมพฒนาทดน, 2548] การลดการใชสารเคมในการเพาะปลกน จะชวยใหดนมคณภาพดขน (ลดความเปนกรดของดน และการตกคางของสารเคมในดน)



38

เกษตรกร ซงอาจทาใหเกษตรกรลดการใชสารเคม (กรอบท 8) และหนไปใชเทคโนโลยทางชวภาพมากขน เชน การใชปยคอก-ปยหมก หรอปยชวภาพ เปนตน ซงอาจมตนทนทตากวาการใชปยเคม

3. ทรพยากรแรธาตและพลงงาน

แรธาต (minerals) เปนทรพยากรทเกดขนเองตามธรรมชาต มความสาคญและบทบาททสนองความตองการทางดานปจจยตางๆ ของประชากร ทงทางดานอตสาหกรรมและพลงงาน ความสาคญและประโยชนของแรธาตทจะนามาใชขนอยกบระยะเวลา ความเจรญทางดานเทคโนโลยตลอดจนความตองการในการนาไปใชของมนษย

พลงงาน (energy) หมายถง สงทใชเพอการเปลยนแปลงทางกายภาพหรอใหมการเคลอนทของมวลสารจากสภาพหนงไปอกสภาพหนง โดยสามารถแบงประเภทของพลงงานได 3 ประเภท ไดแก (ก) พลงงานจากแรเชอเพลงธรรมชาต ไดแก ปโตรเลยม ถานหน หนน ามน สารกมมนตรงส เปนตน (ข) พลงงานจากธรรมชาต ไดแก พลงน า พลงงานแสงอาทตย พลงงานลม และพลงงานความรอนใตพภพ และ (ค) พลงงานจากเชอเพลงรปอน เชน ฟน ถานไม ขเลอย แกลบ ชานออย เปนตน

กรอบท 8 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: คาธรรมเนยมการใชปยเคม

สมมตการเพาะปลกขาวของเกษตรกรมตนทนการใชปยเคมเปนดงเชนเสน S0 และอปสงคของปยเคมในตลาดเปนดงเชนเสน D โดยในเบองตนนน เกษตรกรทกรายเผชญกบราคาหรอตนทนสวนเพมของปยเคมเทากบ 1,000 บาทตอตน เกษตรกรทกคนจงตดสนใจใชปยเคมจานวน 1 ตนตอป ซงปยจานวนนอาจจะสงผลใหเกดความเสอมโทรมของคณภาพดน

ดงนน หากตองการลดแรงจงใจในการใชปยเคมปรมาณมาก ภาครฐอาจจะเกบคาธรรมเนยมการใชปยเคม สมมตในอตราตนละ 500 บาท ซงจะสงผลใหตนทนการใชปยเคมของเกษตรกรเพมเปน 1,500 บาทตอตน (ทงนกาหนดใหสงอนๆคงท) ดงนน เกษตรกรจะลดการใชปยเคมลงเปน 0.8 ตนตอป ซงอาจจะชวยบรรเทาปญหาความเสอมโทรมของคณภาพดนได

E1

E2

พนบาท/ตน

S1 = S0 + คาธรรมเนยมการใชปยเคม

S0 = ตนทนสวนเพมในการใชปยเคม = ราคาปยในตลาด

D = ผลประโยชนสวนเพมจากใชปยเคม

1.5

1.0

0.8 1 ปรมาณปยเคม (ตนตอป) 2



39

3.1 ความสาคญของแรธาตและพลงงานตอสงคมและเศรษฐกจ

แรธาตเปนทรพยากรทมนษยนามาใชประโยชนในการดารงชพในทกยคทกสมย ระยะแรกนาหนและเหลกมาผลตเครองมอเครองใชในการตด ขด และเจาะ ตอมาพฒนามาใชประกอบการใชงานใชเปนสวนประกอบของสงประดษฐตางๆ และใชในการกอสรางอาคารบานเรอน หรอใชเปนเชอเพลงใหความรอน ความอบอน ตลอดจนใชผลตเครองมอเครองใชอนๆ เชน ยวดยานพาหนะทใชในการคมนาคมขนสง คอมพวเตอร เครองจกร อาวธยทโธปกรณและเครองอานวยความสะดวกอนๆ ความตองการใชทรพยากรแรธาตของมนษยจงเพมขนทงชนดและปรมาณ หากเกดการขาดแคลนแรธาต การพฒนาเศรษฐกจและสงคมจะเปนไปดวยความยากลาบากยง เนองจากประเทศทอดมสมบรณดวยทรพยากรแรธาตยอมเปนประเทศทรารวยในทางเศรษฐกจ สามารถนารายไดจากการขายโดยตรงหรอจากการประดษฐเครองมอเครองใชออกจาหนายมาใชเพอพฒนาประเทศทางดานอนๆ ไดอกมากมาย กอใหเกดการมชวตทดขนของคนภายในประเทศ

ประโยชนของทรพยากรแรและพลงงานทมตอสงคมและเศรษฐกจ สามารถสรปได ดงน ประการแรก ใหพลงงานและเชอเพลง เชน นามนปโตรเลยม กาซธรรมชาต ถานหน ลกไนต ชวยในการใหความรอนในการหงตมในครวเรอนและโรงงานอตสาหกรรม ใชผลตพลงงานไฟฟา ใชในการขบเคลอนเครองจกรและยวดยานพาหนะตางๆ ประการทสอง ประดษฐเครองมอเครองใช เชน ทองแดงเปนวตถทมความสาคญในการผลตอปกรณและเครองใชไฟฟาหลายชนด ใชผลตอปกรณโทรเลข โทรศพท สวนแรเงน ใชผสมทาเหรยญกษาปณ เครองประดบ เครองใช ชบโลหะ เงนทอยในรปสารประกอบตางๆ จะชวยในดานการแพทย การถายรป ฯลฯ ประการทสาม ใชประดษฐเครองจกรกล เชน เหลก โมลบดนม ซงใชผสมเหลกเพอทาเหลกกลาทมคณสมบตพเศษ ใชในอตสาหกรรมไฟฟา ใชเปนสวนประกอบของเครองขปนาวธ ฯลฯ ประการทส เพมความอดมสมบรณใหกบดน เชน แรยปซมใชทาปย แรฟอสเฟตใชประโยชนในการทาปยเพอเพมฟอสฟอรสใหกบดน ฯลฯ ประการทหา ชวยใหประชาชนมอาชพ การทาเหมองแรรปแบบตางๆ กอใหเกดการจางงานเปนจานวนมาก ทาใหคนมรายไดมอาชพทมนคง และ ประการทหก ประเทศชาตมรายไดจากการขายใหกบตางประเทศ การมแรธาตตางๆ มากมายหลายชนด (พลอย สนแร น ามนฟอสซล กาซธรรมชาต) ยอมทาใหเกดความมนคงทางดานทรพยากร ทางดานเศรษฐกจ ดงกลาวขางตนแลว ยงสามารถสรางความมนคงทางทหารดวยการนาแรธาตเหลานไปสรางอาวธ ประเทศมหาอานาจของโลก เชน สหรฐอเมรกา รสเซย ตางมทรพยากรแรธาตเปนจานวนมากสามารถขายแรธาตตางๆและนารายไดมาพฒนาเศรษฐกจและความมนคงทางทหาร



40

3.2 ปญหาทรพยากรแรธาตและพลงงานของไทย ทรพยากรแรธาตของประเทศไทยทมอยในปจจบนน มแนวโนมการผลตและการใชเพมขน

(ตารางท 6) โดยหนปน ยปซม และ หนดนดาน ไปใชในภาคอตสาหกรรมและการกอสราง สวนลกไนต และ กาซธรรมชาตกมแนวโนมการผลตและการใชเพมขนเชนกน โดยมากใชเพอการผลตกระแสไฟฟา ซงเปนแหลงพลงงานในการผลตสนคาและบรการทสาคญของเศรษฐกจไทย และยงเปนเชอเพลงในภาคการขนสงอกดวย ดงนน หากเกดการขาดแคลนวตถดบในการผลตพลงงานไฟฟาหรอน ามนเชอเพลงสาหรบยานยนต กจะทาใหเกดความเสยหายทงทางเศรษฐกจและการดารงชพของสงคมไทยโดยทวถวนหนา ดวยเหตน ภาครฐจงตองมการจดหาพลงงานใหเพยงพอกบความตองการใช และยงตองมการสงเสรมใหมการใชพลงงานอยางมประสทธภาพอกดวย

ดงนน การเพมของการใชทรพยากรแรธาตและพลงงาน ยอมหมายถง การลดลงของทรพยากรแรธาตสารองทอยใตดน (กรอบท 9) เพราะแรธาตเหลานเปนทรพยากรธรรมชาตประเภทใชแลวหมดไป (exhaustible resources) ซงหากมอตราการใชสง ยอมสงผลตอการลดลงอยางรวดเรวของทรพยากร และเพอใหไดแรธาตพอเพยงกบความตองการ จงมการสารวจหาแหลงสะสมแรธาตทมสารองในพนทแหงใหมอยเสมอ และมความพยายามทจะเพมปรมาณการผลตหรอขดขนมากยงขน

อยางไรกด การจดหาพลงงานจะมมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบปจจยสาคญ 2 ประการ คอ (ก) ความสามารถของภาครฐและภาคธรกจผลตกระแสไฟฟาและพลงงานในการแสวงหาวตถดบเพอผลตกระแสไฟฟา เนองดวยในปจจบนน ราคาน ามนดบ หรอ กาซธรรมชาต หรอแรธาตประเภทลกไนต มแนวโนมเพมขนตลอดเวลา (โดยเฉพาะอยางยงการขนราคาซอขายน ามน) ยงกวานน ทรพยากรแรธาตเหลานเปนประเภทใชแลวหมดไป (non-renewable resources) สงคมจาเปนตองแสวงหาแหลงวตถดบแหงใหม หรอตองมการปรบเปลยนมาใชพลงงานจากวตถดบประเภทอน เชน น ามนจากวสดเหลอใชจากการเกษตร เชน ไบโอดเซล (bio-diesel) และ แกสโซฮอล (gasohol)) หรอน ามนชวภาพ (bio-fuel) หรอ การใชพลงงานแสงอาทตยหรอพลงงานลม เปนตน และ (ข) ความตองการของประชาชนและภาคเศรษฐกจทตองการใชพลงงานและเชอเพลงเพอการขนสง หากเมอใดประชาชนมความตองการเพมขนเรอยๆ จะเปนการสรางแรงกดดนใหแกภาครฐและภาคธรกจผลตกระแสไฟฟาและน ามนเชอเพลงของไทย จะตองแสวงหาวตถดบมาเพม ซงสวนใหญเปนวตถดบจากตางประเทศ



41

ตารางท 6 ปรมาณการผลตและปรมาณการใชแรธาตทสาคญในประเทศไทย

(หนวย: ลานตน, MMSCFD) ชนดแร 2541 2542 2543 2544 2545 2552 2553 2554

ผลต ใช ผลต ใช ผลต ใช ผลต ใช ผลต ใช ผลต การใช ผลต ผลต การใช การใช หนปน 55.7 52.5 84.1 82.2 80.5 89.1 86.9 74.1 108.2 97.6 130.5 120.7 134.9 145.5 137.97 133.25 ลกไนต 20.2 20.4 18.3 18.5 17.7 17.8 19.7 19.5 19.6 18.5 17.75 17.84 18.39 21.32 20.25 18.11 ยปซม 4.3 1.2 5.5 1.6 5.8 1.6 6.2 1.7 6.3 1.8 8.63 2.36 10.17 10.99 3.65 3.32

หนดนดาน 2.7 2.7 3.2 3.2 3.1 3.2 3.4 3.1 5.0 5.8 3.76 4.07 4.18 4.59 4.34 4.12 หนบะซอลต 0.9 0.8 2.9 2.5 5.1 4.6 4.9 4.7 8.8 7.6 10.52 10.87 12.48 11.38 10.98 12.16 หนแกรนต 2.5 2.1 2.1 2.0 2.1 1.6 2.6 2.3 3.4 2.9 5.21 4.87 5.25 5.64 5.01 4.2 หนออน 0.3 0.4 0.3 0.3 0.3 0.2 0.3 0.3 0.4 0.4 7.24 9.2 7.67 5.01 6.6 12.6 รตนชาต 0.2 0.2 0.3 0.3 0.2 0.2 0.2 0.1 0.3 0.3 - 610 - - - 240

กาซธรรมชาต 16.98 17.00 18.60 18.61 19.48 21.13 19.00 23.96 19.86 26.03 29.9 37.94 35.11 43.64 35.81 45.09 นามนเตา 3.3 3.5 3.8 3.9 4.3 3.7 5.4 3.7 5.0 3.9 n.f. n.f. n.f. n.f. n.f. n.f.

ทมา : กรมทรพยากรธรณ (กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร) กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และสานกงานนโยบายและแผนพลงงาน กระทรวงพลงงาน หมายเหต: การผลต หมายถง การขดเจาะขนมาใชภายในประเทศ และ การใช หมายถง การผลต + การนาเขาจากตางประเทศ หนวยวดของกาซธรรมชาต คอ MMSCFD หมายถง Million Standard Cubic Feet per Day หรอ ลานลกบาศกฟตตอวน n.f. หมายถง Not Found หรอไมสามารถหาขอมลได



42

กรอบท 9 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: การลดลงของปรมาณทรพยากรแรธาต

สมมตใหกาซธรรมชาตในอาวไทยทคนพบครงแรกในหลมท 1 มจานวน 2,550 ลาน ลบ.ม. (Total Stock) และกาหนดใหปท 1 ขดกาซฯขนมาใช 100 ลาน ลบ.ม. ดงนน Stock คงเหลอ 2,450 ลาน ลบ.ม. ตอมาในปท 2 ขดกาซฯขนมาใช 98 ลาน ลบ.ม. ดงนน ปรมาณ Stock คงเหลอ 2,352 ลาน ลบ.ม. เปนเชนนไปเรอยๆ จนถงปท 50 จะเหลอกาซฯนหลมเทากบ 2 ลาน ลบ.ม. ซงขดออกมาใชจนหมด ดงแสดงใหเหน Extraction Path ตามรป (ก) ขางลางนและถาหากไมมการแสวงหาแหลงใหม หรอหากไมมการสงซอจากตางประเทศ กจกรรมตางๆทใชกาซฯเปนวตถดบกจะตองปดกจการลงหรอตองเปลยนหาวตถดบอนมาทดแทน โดยพนทใตเสน Extraction Path คอปรมาณ Total Stock ของกาซฯทมในหลมท 1

อนง Extraction Path นอาจเปลยนแปลงได กลาวคอ ถาราคากาซฯ สงขน อาจจะจงใจใหผประกอบการขดกาซฯขนมาใชมากกวา เดม จะทาใหกาซฯหมดสนในปท 35 (สมมต) เสน Extraction Path (เสนทบ) จะหดตวและไมมการขดกาซฯอกตอไปในปท 35 ดงแสดงในรป (ข) โดยพนทใตเสนทบจะยงสะทอนปรมาณ Total Stock ของกาซฯ เทากบ 2,550 ลาน ลบ.ม. เชนกน แตในอกดานหนง หากสมมตวามสนคาอนทดกวามาใชทดแทนกาซฯ จะทาใหราคากาซฯตกตาลง ซงลดแรงจงใจผประกอบการในการขดกาซฯมาใช ดงนน ผประกอบการจะขดกาซฯ ออกมาใชในอตราทนอยกวา กรณขางตน และจะหยดการขดกาซฯในปท 25 ดงแสดงตามเสนประขด โดยพนทใตเสนประขดจะเทากบปรมาณกาซฯ ทขดขนมา และ ยงคงมกาซฯเหลออยบางในหลมท 1 มไดหมดสนไป เหมอนกรณขางตน

ระยะเวลา (ป)

ปรมาณสตอก (ลบ.ม.)

Extraction Path

50

100

0 ระยะเวลา (ป)

ปรมาณสตอก (ลบ.ม.)

100

35 0 25 50

(ก) (ข)

Extraction Path

อยางไรกด การตดสนใจขดกาซฯขนมาขายนน ผประกอบการขดเจาะกาซฯ (ซงอาจเปนเจาของหลมกาซฯ หรออาจไดรบสมปทานจากรฐ) จะตองพจารณาใหรอบคอบวา กาไรจากการขายกาซฯในอนาคตจะเปนอยางไร โดยมปจจยประกอบการตดสนใจเกยวของหลายประการ เชน ราคาขายในอนาคตจะเพมขนหรอลดลง ตนทนการขดเจาะกาซฯขนมาใชจะเพมขนหรอไม จะมสนคาอนมาทดแทนกาซฯหรอไม และจะมโอกาสคนพบแหลงกาซฯแหงใหมหรอไมและอยางไร

ภายใตขอสมมตทวา เทคโนโลยเหมอนเดม และตลาดแขงขนสมบรณ และกาหนดให P คอราคาตอหนวย และ C คอตนทนตอหนวยในการขดกาซฯขนมาใช หรอ Marginal Extraction Cost สวน r คอ อตราดอกเบย ดงนน ผขดกาซฯขายจะพยายามรกษาระดบกาไรตอปใหคงทสมาเสมอตลอดชวงระยะเวลาทมการขดกาซฯขายจนกระทงขดขายหมดหลม (ทงนจะตองพจารณาในรปของมลคากาไรทมอตราคดลดแลว) กลาวคอ มลคาปจจบนของกาไรตอหนวยของปท 0 ตองเทากบ มลคาปจจบนของกาไรตอหนวยของปท 1 และของปท 2 และปอนๆ หรออกนยหนง P0 = (P1-C1)/(1+r)1 = (P2-C2)/(1+r)2 = … .= (Pn-Cn)/(1+r)n โดยผประกอบการจะพจารณาจานวน (Q) กาซธรรมชาตทจะขดขายในแตละปตามเงอนไขดงกลาว



43

ยงประเทศไทยมการนาเขาวตถดบน ามนหรอแรธาตจากตางประเทศมากขนเทาใด กยอมแสดงวา ประเทศไทยตองพงพงอาศยทรพยากรแรธาตจากตางแดนมากขนเทานน การพงพงเชนนโดยทวไปแลวมกไมเปนผลดตอประเทศไทย ทมรายไดจากการสงออกในรปของเงนตราตางประเทศไมมากนก ซงอาจทาใหเกดการขาดดลการคาระหวางประเทศ หรอการรวไหลของเงนตราตางประเทศ (ซงนบวาเปนทรพยสนของประเทศ) และอาจสงผลกระทบตอความมงคงทางเศรษฐกจและสงคมของไทยในระยะยาว ดงนน หากประชาชนและภาคธรกจสามารถใชพลงงานอยางประหยดและคมคา หรอลดการใชพลงงานและเชอเพลงลงได กจะเปนการชวยใหประเทศไทยมทรพยากรแรธาต (เชน ลกไนต และกาซธรรมชาต) ดารงอยตอไปใหรนลกหลานไดมโอกาสใชดวย และยงเปนการประหยดเงนตราตางประเทศเพอใชสาหรบการซอสนคาอนๆจากตางประเทศทจาเปนในการพฒนาเศรษฐกจและสงคมไทย

3.3 ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจททาใหเกดปญหาทรพยากรแรธาตและพลงงาน

ปจจยทางสงคมและเศรษฐกจททาใหทรพยากรเหลานลดลงอยางรวดเรวนนมอยดวยกนอยาง

นอย 5 ประการ พอสรปไดดงน ประการแรก จานวนประชากรโลกทเพมขนอยางรวดเรว จงมความตองการใชแรธาตมากขน

(ดบก น ามน ตะกว ทองแดง เหลก ลกไนต ถานหน ฯลฯ) เพอนามาใชเปนวตถดบในการผลตสนคาตางๆ นอกจากน การเพมขนของประชากรในบางทองทอาจนาไปสปญหาความยากจน ซงกระตนใหมการขดหาทรพยากรแรธาตในทองทออกขาย (เชน ดบก พลอย ทองคา)

ประการทสอง ความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ กระตนใหมการผลตและการบรโภคสนคาและบรการเพมมากขน ทาใหมความตองการใชทรพยากรแรธาตเพมตามไปดวย อกทงความตองการใชพลงงานกเพมขนเชนกน ซงนาไปสการขดทรพยากรออกมาใชมากขน (ทงทขดขนมาใชในประเทศ และนาเขาจากตางประเทศ)

ประการทสาม ปจจยทางดานตลาดของทรพยากร อาท (ก) ราคาทรพยากรในตลาด เชน หากราคาดบกในตลาดสง จะจงใจใหมการขดดบกออกมาขายมากขน (ข) ตนทนในการขดเจาะทรพยากรมาใชมแนวโนมตาลง กมแนวโนมจะขดทรพยากรมาใชเรวขน และ (ค) รายไดตอหวของผบรโภคสงขน จะกระตนใหมการบรโภคสนคามากขน เชน อาหารกระปอง (ซงจะกระตนใหมการใชวตถดบประเภทดบก เพอทากระปองเพมตามไปดวย) เครองใชไฟฟา ทตองมทองแดงเปนสวนประกอบ และตองใชเหลกและพลาสตก (ทมาจากผลตภณฑปโตรเคม) มาเปนวตถดบในการผลต เปนตน

ประการทส ความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย ทาใหมนษยประดษฐคดคนเครองมอเครองใชนานาชนดขนมา ซงจาเปนทตองใชแรธาตเพมขนทงชนดและปรมาณ แรธาตบางชนดทไมเคยนามาใช



44

ประโยชนมากอนกถกขดมาใชมากขน23 และความกาวหนาทางเทคโนโลยยงทาใหมเทคนคหรอเครองมอในการสารวจแหลงแรธาตไดงายขนดวย

ประการทหา นโยบายของภาครฐ โดยเฉพาะอยางยง นโยบายการสงเสรมการสงออกสนคาขนปฐม (primary products) ประเภทแรธาต เชน กจการเหมองแรดบก เหมองพลอย เพอแสวงหารายไดในรปของเงนตราตางประเทศ และนาเงนรายไดนมาพฒนาประเทศในดานตางๆ นอกจากน ยงมนโยบายการพฒนาอตสาหกรรมภายในประเทศ โดยการนาทรพยากรแรธาตมาเปนวตถดบ เชน การนาหน ทราย มาเปนวตถดบในการผลตปนและกจการกอสราง การนาลกไนตมาเปนวตถดบในการผลตกระแสไฟฟา เปนตน

3.4 ผลกระทบของการใชทรพยากรแรธาตและพลงงาน

เนองดวยทรพยากรแรธาตเปนทรพยากรทใชแลวหมดไป การใชทรพยากรแรธาตอยางฟ มเฟอยในปจจบนยอมสงผลตอการขาดแคลนแรธาตในอนาคต นอกจากน การนาแรธาตมาใชดวยวธการทไมถกตองอาจสงผลเสยตอสภาพแวดลอมและสขภาพอนามยได เนองจากแรธาตหลายชนดมองคประกอบของสารทอาจกอใหเกดมลพษได ในทนจะยกตวอยางบางกรณของผลกระทบทเกดจาการทาเหมองแร และ ผลกระทบทเกดจากการผลตหรอการใชพลงงาน ดงน

(1) ผลเสยในทรพยากรดานตางๆจากการทาเหมองแร ในการทาเหมองแรทกชนดจะสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมไมวาจะเปนการพงทลายของดน หรอการปนเปอนสงปรกในแหลงน า และการกอใหเกดมลพษในอากาศ ซงพอสรปไดดงน

(ก) ทรพยากรดน การทาเหมองแรจาเปนตองมการขด ระเบด หรอฉดน าเพอแยกแรออกจากดนซงกอใหเกดการพงทลายของหนาดน และเมอถกน าชะลางกจะทาใหแรธาตในดนถกชะลางและไหลไปยงแหลงนาสงผลใหดนขาดความอดมสมบรณและสภาพพนทของเหมองยงเปนหลมเปนบอ ซงอาจไมเหมาะแกการใชประโยชนดานอนเนองจากตองเสยคาใชจายสงในการปรบสภาพพนท

(ข) ทรพยากรนาและสตวน า เนองจากตะกอนดนทมากบการลางและฉดแรดงกลาวขางตนจะสงผลตอระบบนเวศในน า เนองจากน าจะขนและไปบงแสงอาทตย ทาใหพชน าและแพลงคตอนไมสามารถสงเคราะหแสงได สงผลใหสงมชวตอนขาดอาหารทใชในการบรโภค นอกจากนยงกอใหเกดการตนเขนของลาน าซงจะสงผลตอการระบายนาเปนปญหานาทวมตดตามมา

23 เชน ทอเรยม (ใชผลตอปกรณอเลกทรอนกสและเปนวสดนวเคลยร) ไทเทเนยม (ใชทาโลหะผสม) และ

วาเนเดยม (ใชทาโลหะผสม เชน ผสมเหลกเพอใหมความแขง ผสมไทเทเนยม จะไดโลหะผสมททนความรอนสง ใชในอตสาหกรรมเคม ทากรดกามะถน และกลนปโตรเลยม ทาวสดกอสราง ทาเครองมอ เครองจกร ใชในการกอสรางและอตสาหกรรม) เปนตน



45

(ค) ทรพยากรปาไมและสตวปา ในการเปดหนาดนหรอระเบดหนเพอหาแรจะตองมการถางปาไม เพอกอใหเกดความสะดวกในการดาเนนงาน ผลทเกดขนกคอปาไมถกทาลายอยางถาวรเนองจากขาดการปรบหนาดนและปลกปาอยางจรงจง สงผลใหสตวปาขาดทอยอาศยและแหลงอาหารดวย นอกจากนในการขนสงแรยงมการทาถนนผานเขาไปยงเขตปาสงวน ซงกอใหเกดการลกลอบตดไมและลาสตวตดตามมาเนองจากขาดการดแลอยางจรงจง และ

(ง) มลพษทางอากาศ การทาเหมองแรบนบกมกกอใหเกดปญหาฝ นละอองสงมาก โดยเฉพาะขนตอนในการยอยแรและการลาเลยง เชน กรณของเหมองหนทสงผลใหเกดฝ นละอองเปนจานวนมาก และกอใหเกดอนตรายหากมการสะสมและกอใหเกดวสยทศไมดซงเปนสาเหตของอบตเหตได ดงปรากฏในตาบลหนาพระลาน จงหวดสระบร เปนตน

(2) ผลเสยจากการผลตและใชพลงงาน สามารถจาแนกออกเปน 4 กรณตามประเภทของแรธาตทนามาใชเปนพลงงาน ดงน

(ก) ผลกระทบจากการใชพลงงานนวเคลยร รงสทเกดจากปฏกรยานวเคลยรอาจรวไหลซงเปนอนตรายมาก โดยเฉพาะอยางยงถาเกดการระเบด ฝ นรงสจะฟ งกระจายทาอนตรายตอสงมชวตในทนททนใดและยงเปนผลกระทบระยะยาว ยงไปกวานน นาเสยจากการระบายความรอนทปลอยออกสแหลงนา กจะทาใหเกดความเสยหายตอระบบนเวศตามมา

(ข) ผลกระทบจากการใชผลตภณฑปโตรเลยม การเผาไหมปโตรเลยมจะกอใหเกดมลพษทางอากาศ โดยการปลอยไอเสยออกมาจากปลองควนของโรงงานอตสาหกรรม เครองจกรไฟฟาและจากรถยนต สารมลพษดงกลาวคอ กาซซลเฟอรไดออกไซด (SO2) กาซไนโตรเจนออกไซด (NOX) กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) สารไฮโดรคารบอนและฝ นละออง เขมาตางๆ

(ค) ผลกระทบจากการใชถานหนลกไนต มาเปนเชอเพลงผลตกระแสไฟฟาหรออตสาห-กรรมตางๆ (เชน ปนซเมนต ถลงเหลก) ถงแมจะไดประโยชนอยางมากมาย แตการนาถานหนมาใชประโยชนจะกอใหเกดมลพษหลายดาน ทงจากการทาเหมองและการเผาไหมถานหน เนองจากสมบตและองคประกอบของถานหนเอง เชนเกดน าเสย เกดฝ นละออง เกดกาซพษ (ไฮโดรเจนซลไฟด (H2S) สารไฮโดรคารบอน ออกไซดของไนโตรเจนและกามะถน) ซงเปน “ตวการ” ทกอใหเกดภาวะเรอนกระจกและ ปญหาโลกรอน

(ง) ผลกระทบจากการพลงงานน าผลตกระแสไฟฟา การใชพลงงานน าเพอผลตไฟฟาจดเปนการผลตไฟฟาทไมกอใหเกดมลพษทางอากาศ และมตนทนในการผลตตากวาการผลตไฟฟาจากน ามนและถานหน แตการพฒนาพลงงานน าโดยการสรางเขอนกกเกบน า กอใหเกดปญหาสงแวดลอมดานอนทควรคานงเปนอยางมาก ไดแก การสญเสยพนทปาไมเพอใชเปนอางเกบน าเหนอเขอน ราษฎรในพนทน าทวมตองอพยพยายทต งถนฐานใหม สตวปาสญเสยทอยอาศยหรออาจสญพนธไป นอกจากนน แรธาตตางๆ ทมอยในพนทอาจถกทงใหจมอยใตน า โดยไมมโอกาสนาขนมาใชประโยชน



46

ดงนน ในการพฒนาพลงงานนาจงมขอแมวา จะทาการพฒนาอยางไร จงเกดผลกระทบขนนอยทสดและใหคมคากบสงทสญเสยไป 3.5 การแกไขปญหาทรพยากรแรธาตและพลงงานของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน

การแกไขปญหาทรพยากรแรธาตและพลงงานนน สวนใหญเปนหนาทของภาครฐในการกากบดแลหรอควบคมการนาทรพยากรออกมาใช สาหรบภาคเอกชนและภาคชมชนนนมบทบาทในการแกไขปญหานอยมาก แตมบทบาทในฐานะผใชทรพยากรเหลาน ในปจจบนน มาตรการในการแกไขปญหาการรอยหรอของทรพยากรแรธาตของภาครฐมอยดวยกน 4 ประเภทใหญ คอ การควบคมการนาออกมาใชหรอการขดเจาะ การจดเกบคาธรรมเนยมหรอภาษการใชทรพยากร (เพอเปลยนแปลงหรอควบคมพฤตกรรมการใชของผบรโภค) การรณรงคการประหยดพลงงานทงระดบหนวยงานและปจเจกชน (ทงภาครฐและภาคเอกชน) และ การแสวงทรพยากรประเภทอนเพอผลตเปนพลงงานแทนน ามนดบหรอกาซธรรมชาต ซงสามารถอธบายพอสงเขปไดดงตอไปน

3.5.1 การควบคมการนาทรพยากรแรธาตมาใชประโยชน และการจดเกบภาษของภาครฐ โดยทวไปแลว ทรพยากรแรธาต หรอสนทรพยในดนนนมกเปนทรพยสนของผครองนคร หรอ

พระเจาแผนดน หรอของรฐ ผใดจะครอบครองหรอใชประโยชนโดยไมผานความเหนชอบของรฐมได หากทรพยากรใดมมลคาทางเศรษฐกจมหาศาล (เชน น ามนดบ กาซธรรมชาต ดบก ทองคา เพชรฯลฯ) รฐมกจะเปนผดาเนนการขดเจาะขนมาใชเอง แตในบางกรณรฐจะทาการควบคมกากบดแลการขดเจาะโดยการใหสมปทานแกภาคเอกชนเขามาดาเนนการขดเจาะแทนรฐ และผรบสมปทานนนกสามารถนาทรพยากรแรธาตเหลานมาแสวงหาผลประโยชนทางเศรษฐกจได (เชน นาไปเปนวตถดบในการผลตสนคาตางๆ) โดยผรบสมปทานจากรฐจะตองชาระ “คาภาคหลวง” ใหแกรฐ (ซงอตราคาภาคหลวงน เปรยบเสมอนการเกบภาษนนเอง) เชน กาซธรรมชาตในอาวไทย หนแกรนตในเขตปาสงวนฯ ถานหนลกไนตในอาเภอแมเมาะ เปนตน

เนองจากทรพยากรแรธาตจดเปนทรพยากรประเภทใชแลวหมดไป (non-renewable resources) ดงนน การกาหนดระยะเวลาทจะใชทรพยากรนจงมความสาคญมาก กลาวคอ ในการคนพบแหลงทรพยากรธรรมชาต เชน กาซธรรมชาต หรอแรลกไนต หรอทองคา ฯลฯ จะตองมการพยากรณปรมาณ สนแรเหลานวามอยเทาใด (total stock) และสามารถนาทรพยากรเหลานมาใชไดในปรมาณเทาใด (extraction) จากนนจงจะคานวณวาควรทจะนาทรพยากรเหลานมาใชในปรมาณเทาใด (เชน อตราการ



47

นากาซธรรมชาตออกมาใชตอป หรอทเรยกกนวา Extraction Rate)24 เพอใหเกดประโยชนทางเศรษฐกจของประเทศ หากมการกาหนดอตราการขดทรพยากรมาใชสงเกนไป กจะสงผลใหปรมาณทรพยากร ธรรมชาตในใตดน (หรอในทะเล-มหาสมทร) ลดลง และอาจสงผลตอปรมาณการใชทรพยากรนนในอนาคต ยกตวอยางเชน กาซธรรมชาตในหลมทขดพบในอาวไทย หากมการนากาซธรรมชาตขนมาใชในอตราทมากเกนไป กจะมกาซธรรมชาตสารองเหลอสาหรบในอนาคตลดลง นอกจากนยงอาจสงผลถงสภาวะขาดแคลนและระดบราคาของทรพยากรนนในอนาคต เชน ราคาทองคา ราคาน ามนดบ ราคากาซธรรมชาต เปนตน

ดงนน เพอใหเกดการยดระยะเวลาการใชทรพยากรใหยาวออกไป หรอเพอมใหผบรโภคใชทรพยากรในปจจบนมากเกนไป โดยเฉพาะทรพยากรประเภทน ามนดบซงเปนวตถดบสาหรบการกลนน ามนปโตรเลยมเพอใชในการขนสง นกวชาการเศรษฐศาสตรจงเสนอใหมการจดเกบภาษการใช (user tax) จากผบรโภคขนสดทาย โดยเฉพาะอยางยงจากผใชรถยนต ภาษทเกบนจดเปน ภาษสรรพสามต (excise tax) ซงเกบภาษบนพนฐานของสนคาฟ มเฟอย เนองจากในยคแรกๆนน ทกคนมองวา ผลตภณฑน ามน เปนสนคาฟ มเฟอย (สาหรบรถยนต ซงเปนสนคาฟ มเฟอยเชนกน) ยงกวานน การจดเกบภาษนยงเปนการสรางรายไดใหแกภาครฐ เพอนาเงนไดนไปบรรเทาปญหาความยากจนในชนบท หรอ เพออดหนนใหแกภาคชนบทในการใชน ามนเพอการทามาหากน (เชน การอดหนนคาน ามนสาหรบเรอ ประมง การอดหนนการผลตนามนดเซลสาหรบการขนสง ฯลฯ)

3.5.2 การรณรงคเรองการประหยดการใชพลงงาน และการหาแหลงพลงงานอนทดแทน เนองดวยในปจจบนน ชวตประจาวนของมนษยตองอาศยไฟฟาและน ามนเปนแหลงพลงงาน

อยางมาก ทงทเปนการใชเพอยงชพและการผลตทจาเปน และการใชพลงงานเพอความบนเทงหรอพกผอนหยอนใจ พลงงานไฟฟาและพลงงานจากเครองจกรเครองยนตกลายเปนสงจาเปนของมนษย แมแตในชนบททหางไกล การตดตอสอสารและการอปโภคบรโภคสนคาใดๆ กยงตองอาศยพลงงานไฟฟาและเครองยนตเพอการทามาหากนและชวตความเปนอย (เชน ตเยนโทรทศน รถไถนา เครองคอมพวเตอรในโรงเรยน) อยางไรกด ชวตความเปนอยของประชาชนในเขตเมองยงมความหรหราและฟ มเฟอยมากกวาชวตในเขตชนบท การใชพลงงานในเมองยอมมากเกนความจาเปน ทาใหประเทศไทยเปนประเทศผนาเขาเชอเพลง (โดยเฉพาะน ามนดบ) ซงตองสญเสยเงนตราจากตางประเทศ (ทไดจากการสงออกสนคาเกษตรและสนคาอตสาหกรรม)ไปซอผลตภณฑน ามนจากตางประเทศ ดงนน แนวคด

24 อยางไรกด การคานวณอตราการขดทรพยากรขนมาใชนน ยงตองคานงถงปจจยอนๆอกดวย เชน โอกาส

ทจะคนพบทรพยากรในแหลงใหม ความเปนไปไดทจะมสนคาอนๆมาทดแทน ความตองการใช และ ตนทนในการขดขนมาใช เปนตน



48

ของการประหยดพลงงานจงเกดขนมา เพอลดการพงพงการใชน ามนจากตางประเทศและเพอประหยดคาใชจายของครวเรอนและของธรกจ ตวอยางของการรณรงคประหยดพลงงานมอยมากมาย ดงแสดงในกรอบท 10

นอกจากการการรณรงคประหยดการใชพลงงานแลว ยงมอกหนทางหนงในการลดการพงพาและลดความเสยงของความผนผวนดานราคาของนามนเชอเพลงและลดผลกระทบตอสงแวดลอม คอ การพฒนาพลงงานหมนเวยน (renewable energy) เพอนามาทดแทนพลงงานจากซากดกดาบรรพหรอซากฟอสซล ไดแก พลงงานแสงอาทตย พลงงานความรอนใตพภพ พลงงานชวมวลหรอพลงงานจากวสดเหลอใชจากการเกษตร พลงงานกาซชวภาพ พลงงานลม และพลงงานนวเคลยร พลงงานเหลานเปนพลงงานสะอาด และเปนพลงงานทไมสญสน

ประเทศไทยมการพฒนาและศกษาพลงงานหมนเวยนอยบาง เชน การใช Solar Cell หรอแผงวงจรรบแสงอาทตยตามบานหรอชมชน (แตประเทศไทยยงไมสามารถผลต “เซลแสงอาทตย” ไดเอง โดยตองนาเขาจากตางประเทศ เชน จน อนเดย ทาใหตนทนการผลตไฟฟาจากแสงอาทตยคอนขางสง ถาไมไดรบเงนอดหนนจากภาครฐในการตดตงอปกรณ หรอ เงนอดหนนในการซอไฟฟาจากโรงงานทผลตไฟฟาแสงอาทตย) การตดตงเครองผลตไฟฟาจากพลงงานลมทแหลมพรหมเทพ จงหวดภเกต ทเปนการลงทนโดยการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (ตงแตพฒนาวจยเมอป 2526 จนกระทงผลตกระไฟฟาสงใหการไฟฟาสวนภมภาคในป 2533 และขยายกาลงการผลตจาก 10 กโลวตต เปน 150 กโลวตตในป 2539 – ขอมลจาก www.egat.co.th/re) การสงเสรมการพฒนาพลงงานชวมวล (biomass energy) ในการนาวสดเหลอใชจากการเกษตรมาเปนเชอเพลงในการผลตพลงงาน การสงเสรมพลงงานกาซชวภาพ (biogas energy) จากมลสตวและน าเสยจากการผลตแปงมนเพอใชเปนพลงงานหงตมและไฟฟา ในพนทตางๆตามความพรอมของวตถดบและความสามารถในการผลตของชมชน นอกจากนยงมการสงเสรมการผลตไฟฟาพลงงานนาขนาดเลกในพนทหางไกลอกดวย สวนพลงงานนวเคลยรนนกาลงอยในขนศกษาความเปนไปไดดานการยอมรบของประชาชน เทคโนโลย และความเปนไปไดในเชงเศรษฐศาสตร เพอนามาผลตไฟฟาในประเทศไทย

นอกจากการพฒนาพลงงานหมนเวยนแลว อกมาตรการหนงคอ การตงราคาไฟฟาใหเหมาะสมและสะทอนตนทนทแทจรง (ในการผลตและผลกระทบภายนอกตางๆ) รวมทงความตองการใชอยางแทจรง เชน การตงราคาแบบ “Peak Load Pricing” ซงเปนการตงราคาคาไฟฟาในชวงเวลาทมผใชไฟฟามากทสด ในอตราทสงกวาชวงเวลาทมผใชนอย เพอทจะทาใหผทใชไฟฟาในชวงทมการใชไฟฟามากทสด ตองจายเตมราคาเพอครอบคลมคาใชจายในการจดหาพลงงานไฟฟา ชวงเวลาทมการใชไฟฟามากทสดของไทย คอชวงเวลา 9.00-22.00 วนจนทรถงวนศกร [คณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต, 2543] ในอกดานหนง การกาหนดราคาคาไฟฟา ควรมโครงสรางราคาแบบขนบนไดทมอตราราคาเพมสงขนเมอมการใชไฟฟามากขน หรอทเรยกวา Increasing Block Pricing (ตารางท 7)



49

กรอบท 10 ตวอยางการรณรงคประหยดการใชพลงงาน

โครงการ “รวมพลงงานหารสอง...คดกอนใช” และกองทนสงเสรมการอนรกษพลงงาน (ภายใตสานกงานนโยบายและแผนพลงงาน) ไดมการนาเสนอวธการตางๆในการรณรงคการประหยดพลงงาน เชน จดทาคมอ “108 วธประหยดพลงงาน” เพอใหคนไทยไดเขาใจถงการใชพลงงานอยางถกตอง ไมเกดการสญเสย ไมใชมากเกนความจาเปน โดยในป พ.ศ. 2541-2542 สานกงานคณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต ไดจดใหเปนชวงการรณรงคสงเสรมใหมการอนรกษพลงงาน ภายใตโครงการ “รวมพลง หาร 2” โดยใชแนวความคดของ “การประหยด 1 คน 1 ดวง และ 1 แกว” โดยเรมตนจากขอมลของป พ.ศ. 2540 เปนฐานในการนาเสนอแนวคด เชน

เมอปลายป พ.ศ. 2540 ประเทศไทย มรถยนตนงสวนบคคลอยท งหมด 2.1 ลานคน รถยนตแตละคน ใชน ามนเฉลยวนละ 100 บาท ถารถทกคนงดการใชรถยนตเหลานสปดาหละ 1 วน จะสามารถประหยดคาน ามนได 210 ลานบาท/สปดาห (= 2.1 ลานคน x 100 บาท) หรอ ประหยดเงนได 10,920 ลานบาท/ป (= 210 ลานบาท/สปดาห x 52 สปดาห)

ประเทศไทยมครวเรอนรวมประมาณ 12 ลานครวเรอน หากแตละครอบครวชวยกนปดไฟ 1 ดวง (หลอดไส 60 วตต) เปนเวลา 1 วน เราะประหยดไฟได 4.32 ลานกโลวตต (= 60 วตต/ชวโมง x 6 ชวโมง x 12 ลานครวเรอน) คาผลตและจาหนายไฟฟา คอ 2.2 บาทตอชวโมง-กโลวตต (รวมคาพลงงานทใช และการกอสรางโรงไฟฟา) ดงนน การประหยดไฟฟา 4.32 ลานหนวยตอวน จงคดเปนมลคาทงสน 8.8 ลานบาทตอวน หรอ 3,212 ลานบาทตอป (= 8.8 ลานบาท x 365 วน) โดยสมมตวา ครอบครวหนงเปดหลอดไฟประมาณ 6 ชวโมงตอวน

การลดการใชน าคนละ 1 แกวตอวน ประเทศไทยสามารถประหยดน าได 30,000 ตนตอวน (= 0.5 ลตร x 60 ลานคน) หรอ เทากบนา 11, 000 ลานลตรตอป เนองจากตนทนการผลตนาประปา คอ 8.60 บาทตอลกบาศกเมตร (หรอ 8.60 บาทตอ 1,000 ลตร) การลดการใชน า 1 แกวทกวน จะประหยดเงนได 94.6 ลานบาทตอป (= 11 ลานตน x 8.6 บาทตอหนวย)

ทมา: www.eppo.go.th/encon/encon-108-T.html



50

ตารางท 7 อตราคาไฟฟา จาแนกตามประเภทบานทอยอาศย

จาแนกตามประเภทบานทอยอาศย คาพลงงานไฟฟา (บาทตอหนวย)

คาบรการ (บาท/เดอน)

หมายเหต

1. ใชพลงงานไฟฟาไมเกน 150 หนวยตอเดอน 8.19 1. ถาใชไฟฟา < 50 หนวย/เดอน ไดรบสทธคาไฟฟาฟรในเดอนนน 2. ถาตดตงเครองวดไฟฟา < 5 แอมป จะจดเขาประเภทท 1 แตหากมการใชไฟฟา เกน 150 หนวย ตดตอกน 3 เดอน ในเดอนถดไปจะจดเขาประเภทท 2 และเมอใดทการใชไฟฟาไมเกน 150 หนวยตดตอกน 3 เดอน ในเดอนถดไปจะจดเขาประเภทท 1 3. ถาตดตงเครองวดไฟฟาเกน 5 แอมป 220 โวลท 1 เฟส 2 สาย จะจดเขาประเภทท 2

- 15 หนวยแรก (หนวยท 0-15) 1.8632 - 10 หนวยตอไป (หนวยท 16-25) 2.5026 - 10 หนวยตอไป (หนวยท 26-35) 2.7549 - 65 หนวยตอไป (หนวยท 36-100) 3.1381 - 50 หนวยตอไป (หนวยท 101-150) 3.2315 - 250 หนวยตอไป (หนวยท 151-400) 3.7362 - เกน 400 หนวยขนไป (หนวยท 401 เปนตนไป) 3.9361 2. ใชพลงงานไฟฟาเกน 150 หนวยตอเดอน 38.22 - 150 หนวยแรก (หนวยท 0-150) 2.7628 - 250 หนวยตอไป (หนวยท 151-400) 3.7362 - เกน 400 หนวยขนไป (หนวยท 401 เปนตนไป) 3.9361

ทมา : การไฟฟาสวนภมภาค หมายเหต: คาพลงงานไฟฟา (บาทตอหนวย) ทเรยกเกบ คานวณมาจาก คาผลต (production) ซงคดเปนคาเฉลย (ประมาณ 1.5518 บาท) คาระบบขนสงไฟฟา (distribution) ซงคดเปนคาเฉลย (ประมาณ 0.2818 บาท) คาระบบบจาหนาย (retail) ซงคดเปนคาเฉลย (ประมาณ 0.4849 บาท) รวมเปนเงนประมาณ 2.3185 บาทตอหนวย

หากภาครฐใหเงนอดหนนระบบจาหนาย (subsidy) ซงแปรเปลยนตามลาดบขน โดยบานทใชไฟฟานอยจะไดรบการอดหนนมาก และผใชไฟฟาในปรมาณมากจะตองชาระเงนเพม ดงเชน ในอดต ผใชไฟฟานอยกวา 5 หนวยตอเดอน ไมตองจายคาไฟฟา (นนคอ ภาครฐใหเงนอดหนน 2.3185 บาทตอหนวย ) และตอมา รฐบาลเพมสทธการใชไฟฟาฟรสาหรบผใชไฟฟานอยกวา 50 หนวยตอเดอน ในขณะทผทใชไฟฟามากกวา 400 หนวยตอเดอน จะตองจายคาไฟฟาเทากบ 3.9361 บาทตอหนวย เปนตน

ยงกวานน นกวชาการยงไดเสนอใหมการเปลยนแปลงการตงราคาคาไฟฟาใหม โดยมขอเสนอวา ราคาไฟฟาทกาหนดขนในปจจบนนนมกคานงถงแตตนทนการผลตและราคาวตถดบเปนสาคญ แตมกละเลยปจจยดานอนอก 2 ดาน คอ (ก) การขาดโอกาสในการใชวตถดบ (ซงเปนทรพยากรทใชแลวหมดไป)ในอนาคต และ (ข) ความเสยหายทเกดจากการใชพลงงานฟอสซล เชน มลพษทางอากาศ ฯลฯ ปจจยแรกนนเปนการเสยโอกาสของผใชทรพยากรเอง หากทรพยากรใชแลวหมดไป ผใชตองมตนทนในการแสวงหาทรพยากรใหมมาทดแทน ปจจยนมชอเรยกวชาการวา “ตนทนของผใช หรอ User Cost” ซงจดเปนตนทนเสยโอกาสของผใชประเภทหนง (ในบางกรณกเรยกวา คาเชาทรพยากรทใกลขาด



51

แคลน หรอ Scarcity Rent ซงสะทอนการหามาไดยากของทรพยากรนน) สาหรบปจจยทสองนนเปนผลพวงทเกดจากการใชพลงงานฟอสซล ผลพวงนไดแก การเกดกาซพษจากการกลนน ามนหรอจากการผลตกระแสไฟฟา ซงนอกจากจะสรางความเสยงตอสขภาพของประชาชนในทองทแลว ยงมสวนทาใหเกดปญหาการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลกอกดวย ดวยเหตน “ราคาไฟฟา” นาจะครอบคลมถงตนทนทกประเภททงตนทนภายในโรงงาน (internal cost) และตนทนภายนอกโรงงาน (external cost) รวมทงตนทนเสยโอกาสอนๆ (opportunity cost) เชนกน ดวยเหตน ราคาไฟฟาตามขอเสนอนจะสงกวาราคาไฟฟาทปรากฎปจจบน และจะสงผลใหผบรโภคลดการใชไฟฟาลง (กรอบท 11) ซงในทสดกจะลดการนาเขาวตถดบผลตไฟฟาทงจากภายในประเทศและจากตางประเทศ

กรอบท 11 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: การตงราคาไฟฟาแบบใหม

สมมตใหผผลตไฟฟามเพยง 1 ราย และใชลกไนตเปนวตถดบในการผลต ดงนน ผผลตจะกาหนดปรมาณการผลตไฟฟา ตามเงอนไข MR = MC ตามรปขางลางน โดยมระดบราคาเทากบ P1 และปรมาณไฟฟาเทากบ Q1 ทงน MC1 ของผผลตเปนตนทนดานวตถดบและดาเนนการ รวมทง ตนทนการนาเอาทรพยากรมาใชหรอการเขาถงทรพยากร (เชน การขดลกไนต คาภาคหลวง) และตนทนการสารวจหาทรพยากรทดแทนใหม (นามน กาซธรรมชาต ลม แสงอาทตย)

หากมการกาหนดการตงราคาไฟฟาใหม โดยใหนาตนทนดานอนๆ มาคานวณดวย โดยกาหนดให MUC คอ ตนทนสวนเพมของผใช (marginal user cost) และ MEC คอ ตนทนผลกระทบภายนอกโรงงาน (marginal external cost) เชน การลดลงของพนทปา (เพราะตองขดลกไนตมาใช) การกดเซาะหนาดน มลพษทางอากาศ ดงนน ตนทนของผผลตจะเพมขนเปน MC2 ราคาไฟฟาเพมเปน P2 และปรมาณการใชไฟฟา ณ จดดลยภาพลดลงเปน Q2 จะสงเกตไดวา ผบรโภคไฟฟาจะเผชญกบราคาคาไฟทแพงขน และมปรมาณการใชไฟฟานอยลง แตปญหาสงแวดลอมและสขภาพลดลง ซงเปนประโยชนในระยะยาว และจงใจใหมการผลตไฟฟาจากพลงงานประเภทอนมากขน

คาถามทชวนคดตอ คอ (ก) กรอบวเคราะหสาหรบการผลตไฟฟาพลงงานหมนเวยน จะเปนอยางไร

(ข) ราคาไฟฟาจากพลงงานหมนเวยน จะแตกตางจากราคาไฟฟาจากลกไนต อยางไร และ (ค) ผบรโภคจะยนดซอไฟฟาจากพลงงานหมนเวยน มากนอยเพยงใด ถาไมมมาตรการอดหนนราคาคาไฟ เปนตน

ปรมาณไฟฟา

MC1

MR D = AR

Q2 Q1

P2 P1

ราคาตอหนวย MC2 = MC1 + MUC + MEC



52

4. ทรพยากรนา นา (water resource) เปนทรพยากรทสาคญทสดตอการดารงชวตของมนษยและเพอประกอบ

กจกรรมตางๆในปจจบนความตองการใชน าเพมมากขนตลอดเวลา ทงการใชน าเพอการเกษตร อตสาห-กรรม การอปโภคและบรโภค ในขณะทปรมาณน า ทงทเปนทนน า (water stock) และ กระแสน า (water flow) นนมอยอยางจากด ประกอบกบปรมาณน าทเกบกกไวตามแหลงน าตางๆ นน (water stock in reseviors) ยงไมเพยงพอแกความตองการ ปรมาณน าบางสวนยงสญเสยไปเพราะมการปนเปอนจากน าเนาเสยและกากของเสย ทาใหไมสามารถใชน าทมอยในแหลงนาตางๆใหเกดประโยชนอยางเตมท

นอกจากน ในบางขณะ ปรมาณนาทเกบกก อาจจะไมเพยงพอกบความตองการใชน า ทนบวนมแตจะเพมขนเรอยๆ อนเนองจากการขยายตวทางเศรษฐกจและเมอง จงกอใหเกดภาวการณขาดแคลนน าในฤดแลง (excess demand for water) โดยเฉพาะการเกษตรกรรมซงตองอาศยน าเพอการเพาะปลกและการอตสาหกรรมทตองการใชน าเพอผลตสนคาและบรการ แตในบางขณะ ปรมาณน าทเกบกก อาจจะมากเกนไป (excess supply of water)โดยเฉพาะในฤดฝนหรอมรสม ทาใหตองมการระบายน าออกจากอางเกบน าและแหลงน าตางๆกไมสามารถเกบกกไดอก จงเกดภาวการณน าทวมอยางเฉยบพลนและอาจจะเกดการทวมขงเปนเวลานาน โดยเฉพาะในพนททไมเคยประสบภาวะนาทวมมากอน

ในประเทศไทยมลมน าทงสน 25 ลมน า โดยแตละลมน ามความสามารถในการรบน าและเกบกกนาผวดน (หรอนาทา) แตกตางกนไป ตามสภาพทางภมศาสตรของพนท ในบรรดา 25 ลมนานมพนทรบนารวมกนทงสน 512,107 ตร.กม. และปรมาณน าทาเฉลย/ปรวมทงสน 288,962 ลาน ลบ.ม. (ตารางท 8) ลมน าทสาคญ ไดแก ลมน าเจาพระยา ลมน าบางปะกง ลมน าปง ลมน ามล ลมน าตาป ซงเปนลมน าทหลอเลยงพนทเกษตรกรรมทสาคญของประเทศไทย อกทงยงเปนแหลงรองรบน าทงและน าเสยจากโรงงานและบานเรอนทตงอยบนรมสองฝงแมนา ลมนาทสามารถรองรบนาไดมากทสด คอ ลมแมน ามล ลมนาทสามารถรองรบนานอยทสด คอ ลมแมนาปตตาน

นอกจากน ประเทศไทยยงมการใชน าบาดาลหรอน าใตดน (groundwater) อกดวย จากสถตของกรมทรพยากรน าบาดาล พบวาในชวงป พ.ศ. 2538-2540 การใชน าบาดาลในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลมแนวโนมเพมขนโดยตลอด ซงในป พ.ศ. 2540 มปรมาณการใชน าบาดาลสงถง 1.5 ลานลกบาศกเมตรตอวน ซงเปนอตราทเกนศกยภาพน าบาดาลในเขตกรงเทพฯ ทมเพยง 1.25 ลานลกบาศกเมตรตอวน นนแสดงวา มการใชน าบาดาลมากเกนไป จนสงผลเสยตอสภาพพนทของกรงเทพฯ อาท การทรดตวของแผนดน การแทรกซมของน าทะเลเขามายงชนน าบาดาล เปนตน สาหรบการใชน าบาดาลในภมภาคกมแนวโนมเพมขนเชนกน โดยพจารณาจากจานวนบอน าบาดาลมเพมขนเรอยๆ โดยในป พ.ศ. 2546 มจานวนทงสน 998,539 บอ [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2548: 17-18]



53

ตารางท 8 พนทลมนา 25 ลมนาของประเทศไทย

ลมนา พนท รบนา

(ตร.กม.)

ปรมาณนาทาเฉลยจอป

(ลาน ลบ.ม.) ลมนา

พนท รบนา

(ตร.กม.)

ปรมาณนาทาเฉลยตอป

(ลาน ลบ.ม.) 1. แมนาสาละวน 19,103 7,433 14. แมนากลอง 30,171 18,823 2. แมนาโขง 57,174 21,650 15. แมนาปราจนบร 9,651 4,697 3. แมนากก 7,300 3,515 16. แมนาบางปะกง 10,707 3,580 4. แมนาช 49,131 14,105 17. ทะเลสาบสงขลา 8,484 4,808 5. แมนามล 71,060 19,403 18. ชายฝงทะเลตะวนออก 13,095 13,793 6. แมนาปง 34,536 9,299 19. แมนาเพชรบร 6,254 2,683 7. แมนาวง 10,793 1,803 20. ชายฝงทะเลตะวนตก 6,745 1,013 8. แมนายม 24,046 4,926 21. ภาคใตฝงทะเลตะวนออก 26,023 24,563 9. แมนานาน 34,682 11,955 22. แมนาตาป 13,454 10,448 10. แมนาเจาพระยา 20,523 3,917 23. โตนเลสาบ 4,093 2,012 11. แมนาสะแกกรง 4,906 1,305 24. แมนาปตตาน 3,684 3,111 12. แมนาปาสก 15,625 2,431 25. ภาคใตฝงตะวนตก 18,841 23,396 13. แมนาทาจน 13,477 1,670 รวมทงประเทศ 513,558 216,339

ทมา : สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร 2556

4.1 ความสาคญของทรพยากรนาตอสงคมและเศรษฐกจ

ทรพยากรน านอกจากจะมความสาคญตอชวตของมนษย พชและสตว แลว ยงมความสาคญตอวถชวตประจาวนเพอการอปโภค (เชน อาบนา ลางจาน ซกผา ฯลฯ) และประชาชนบางกลมยงตองอาศยทรพยากรนาสาหรบเปนปจจยการผลตสนคาและบรการและพงพงแหลงนาเพอประกอบอาชพหารายได (เชน ประมงสตวน าและเลยงสตว) รวมทงประชาชนบางกลมตองพงพาแหลงน าเพอการสญจรและขนสงสนคา ในทนจะกลาวถงความสาคญของน าทมอทธพลตอชวตของประชาชนอยางนอย 7 ดาน โดยสงเขปดงน

(1) เพอการอปโภคและการบรโภค น ามความจาเปนสาหรบสงมชวตทกชนด รางกายของคนเราประกอบดวยนาประมาณ 60 - 70 % โดยตองใชในการดมประมาณ 2 ลตรตอคนตอวน และใชในการบรโภคประมาณ 3 ลตรตอคนตอวน (รางกายของเรายงใชน าเพอพา สารอาหารตางๆ ไปยงเซลล เพอรกษาโครงสรางของรางกาย และเพอการขบถายของเสย รวมทงเพอระบายความรอนออกจากความ



54

รอนออกจากรางกายดวย) นอกจากน เรายงใชน าในการอปโภค ทงการทาความสะอาด ซกลาง และกจกรรมอนๆ ประมาณ 45 ลตรตอคนตอวน (มาตรฐานขนตาของความตองการใชน าตอคนตอวน) สาหรบประเทศไทย อตราการใชน าของคนในเขตเมองสงถง 400 ลตรตอคนตอวน สวนอตราการใชน าของคนทงประเทศโดยเฉลยประมาณ 200 ลตรตอคนตอวน หรอ ประมาณรอยละ 4.7 ตอปของปรมาณนาทใชประโยชนทงหมด

(2) เพอการเกษตร การใชน าในการเกษตรกรรมนนประมาณวา มนษยใชน าเพอการเพาะปลก 90% ของปรมาณนาทมนษยใชทงหมด เพอการผลตธญพช การปศสตวและการเพาะเลยงชายฝง สวนนาทใชสาหรบการเลยงสตวแตละชนดจะมความแตกตางกนไป เชน โคนม มา หม ไก ตองการน า 20, 12, 4, และ 0.04 แกลลอนตอตวตอวน ตามลาดบ (โดยมมาตรฐานเทยบเทาคอ 1 แกลลอนเทากบ 4.55 ลตร—ราตร ภารา, 2543: 88) สวนขาวนาปรงใชน า 2,000 ลบม.ตอไร ดวยเหตน นาจงมความสาคญมากในการผลตอาหารสาหรบมนษย

(3) เพอการอตสาหกรรม น าเปนสงจาเปนสาหรบกระบวนการผลตของโรงงานอตสาหกรรมตางๆ ทงในสวนของกระบวนการผลตโดยตรง คอ เปนสวนประกอบของผลตภณฑ ลางวตถดบ และกจกรรมตางๆ ทสนบสนนการผลต เชน ใชลางเครองจกร ลางพนโรงงาน และการหลอเยน เปนตน อตสาหกรรมแตละประเภทมความตองการน าในปรมาณและคณภาพทแตกตางกนไป ดงกรณของโรงงานผลตเบยร เซรามก กระดาษ อาหาร สงทอ มความจาเปนทตองใชทมคณภาพสง คอ ปราศจากสงปนเปอนตางๆจงจะสามารถผลตสนคาทมคณภาพไดด สาหรบอตราการใชน าของภาคอตสาหกรรมในประเทศไทยนน พบวามอตราการใชน า 1,000 ลาน ลบ.ม. ตอป หรอประมาณรอยละ 2.3 ของปรมาณการใชน าทงหมด และโรงงานสวนใหญมกจะสบน าบาดาลมาใชประมาณ 1 ลาน ลบ.ม.ตอวน ดวยเหตน จงสงผลสบเนอง คอ แผนดนทรดในเขตบางกะป เขตพระโขนง ของกรงเทพมหานคร และจงหวดสมทรปราการและจงหวดอนใกลเคยง นอกจากน ยงพบวา ธรกจสนามกอลฟ ตองการใชน าเฉลยไรละ 2,000 ลบ.ม.ตอป ซงมปรมาณเทากบการใชน าเพอปลกขาวนาปรง 1 ฤดกาล ฉะนน จงคาดการณไดวาจะเกดการแยงน ากนใชในชวงฤดแลง และ ในพนททสนามกอลฟและนาขาวตงอยในทองทเดยวกน [กรมทรพยากรนา]

(4) เปนแหลงทรพยากรอาหารและเชอเพลง แหลงน าเปนแหลงอาหารทสาคญของมนษย โดยเฉพาะในทะเลซงเปนแหลงทรพยากรทใหญทสด อาหารจากแหลงน าจดและทะเลเปนอาหารทสาคญทมนษยสามารถนาไปใชประโยชนไดโดยไมตองลงทน นอกจากน ทะเลยงเปนแหลงเชอเพลงและพลงงาน เชน นามนและกาซธรรมชาต เปนตน

(5) เพอการคมนาคมขนสง ในอดตการขนสงทางน าเปนการขนสงทสาคญของมนษย และในปจจบนกยงมความสาคญอย โดยเฉพาะการขนสงระหวางประเทศ คอ การขนสงทางทะเล เพราะสามารถขนสงไดคราวละมากๆ และคาใชจายยงถกกวาการขนสงทางอากาศมากอกดวย สาหรบการ



55

ขนสงภายในประเทศนน การขนสงทางน ากยงคงบทบาทสาคญโดยเฉพาะระยะทางไกลๆ ซงจะเสยคาใชจายนอยกวาการขนสงทางบก

(6) เพอการสรางพลงงานในการผลตพลงงานไฟฟา คาใชจายทมาจากการผลตกระแสไฟฟาโดยใชกระแสน าหรอพลงงานน านนจะตากวาการผลตไฟฟาจากแหลงพลงงานอนๆ (เชน ถานหน นามน นวเคลยร) รวมทง มผลกระทบตอสงแวดลอมนอยกวาอกดวย

(7) เพอการนนทนาการ แหลงกกเกบน าหลายแหงเปนสถานททองเทยวและพกผอนหยอนใจของมนษย เชน ชายฝงทะเล ทะเลสาบ แมน า ลาคลอง นาตกและลาธาร เปนตน กจกรรมของมนษยทเกยวเนองจากสถานทเหลานมมากมาย เชน การวายน า ตกปลา พายเรอ เปนตน นาจงเปนสวนหนงในการดารงชวต

ดวยเหตน ทรพยากรน า จงมบทบาทสาคญตอสงคมและเศรษฐกจของแตละชมชนแตกตางกน

ทงนขนอยกบวถชวต สภาพแวดลอม ระบบนเวศ คานยมทางสงคม และ ระดบเทคโนโลยสาหรบการนาทรพยากรน ามาใชประโยชน (เชน การสรางอางเกบน า การสรางทอสงน าไปยงบานเรอนและเรอก สวนไรนา ระบบการชลประทาน ฯลฯ) ดวยเหตทประชาชนชาวไทยสวนใหญตองพงพงทรพยากรน าเพอการดารงชพ เพราะอาชพทสาคญของชาวไทยคอ เกษตรกรและประมง

ดงนน การจดสรรทรพยากรน าจงเปนประเดนทางการเมองดวย โดยเฉพาะเรองการจดเกบน าและการจดสรรน านนมวตถประสงคเพอประชาชนกลมใด ดวยเหตน เราจงมกพบความขดแยงระหวางการกลมเกษตรกรกบกลมคนเมอง หรอ กลมเกษตรกรกบกลมโรงงาน หรอ กลมเกษตรชาวนากบกลมเกษตรกรชาวสวน ซงตางกมความตองการใชน าในปรมาณทแตกตางกนและในชวงเวลาทตางกนดวย นอกจากน การจดสรางอางเกบน าเพอการชลประทานกยงอาจสรางความขดแยงใหเกดขนในสงคมได ถาการบรหารจดการเรองน าเปนไปอยางไมมประสทธภาพและไมคานงถงหลกความเปนธรรม ดงเชนกรณของโครงการเขอนปากมลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทสรางความเดอดรอนใหแกประชาชนทสญเสยทดนเพอสรางอางเกบน าและสรางความเสยหายตอระบบนเวศทสงผลตอจานวนปลาและอาชพประมง (กรอบท 12)



56

4.2 ปญหาทรพยากรนาของไทย

ประเทศไทยเปนประเทศทมทราบลมขนาดใหญในภาคกลาง และมลมนามากถง 25 ลมน า และหากพจารณาปรมาณนาทาหรอนาผวดน (surface water) แลว พบวา ปรมาณน าทาหรอน าผวดนเฉลยในแตละปมปรมาณสงขนเรอยๆ และมจานวนมากกวา 700 ลานลกบาศกเมตร (ตารางท 9) อกทงยงมแหลงน าบาดาลอกมากกวา 100 แหง ซงมแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนอง (ตารางท 10) โดยมปรมาณน าทสามารถใชไดรวมทงสนประมาณ 1,000 ลกบาศกเมตร (ขอมลป พ.ศ. 2544) นอกจากน ยงมการเกบกบน าไวในเขอนหรออางเกบน าตางๆ เพอประโยชนทางเศรษฐกจ (ผลตไฟฟาพลงงานน า การเกษตร อตสาหกรรม ผลกดนน าเคม การประมงในพนท แหลงพกผอนหยอนใจ ฯลฯ) ตารางท 11 และตารางท 12 แสดงปรมาณน าในเขอนทนามาใชประโยชนไดจรง (เพราะตองสารองน าบางสวนไว

กรอบท 12 บทเรยนจากโครงการเขอนปากมล

การตดสนใจของธนาคารโลกในการจดสรรเงนกแกโครงการเขอนปากมลจานวน 22 ลานดอลลาร สหรฐฯ และบทเรยนทไดรบจากความขดแยงระหวางแนวทางการพฒนาเศรษฐกจกบขบวนการอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตมอยางนอย 6 ประการไดแก

- กระบวนการตดสนใจเกยวกบโครงการเขอนปากมลขาดความโปรวใน อนเกดจากโครงสรางอานาจทกระจกตวอยทบคคลบางกลมและประชาชนไมมสวนรวมอยางแทจรง

- การตดสนใจยดหลกผลประโยชนของประชาชนเขตเมองมากกวาประชาชนในเขตชนบท โดยอางวาเขอนปากมลเปนเขอนอเนกประสงค แตแททจรงแลวเปนเของผลตไฟฟาเปนหลก

- รายงานผลกระทบดานสงแวดลอมของโครงการเขอนปากมลเปนทวพากษวจารณอยางมาก เชน ผลกระทบตอทรพยากรประมงน าจด ไดแก การระเบดแกงธรรมชาตของลาน ามล ซงเปนการเปลยนวถชวตของปลา ทาใหไมสามารถวางไขในบรเวณตอนบนของลานามลได สงผลใหปรมาณปลาลดลงอยางมาก และผลกระทบตอประชาชนดานสขภาพอนามยจากการระบาดของโรคพยาธใบไมในเลอด

- ชนชนนาทางอานาจใชวธการรนแรงในการจดการกบกลมผตอตาน ซงประกอบดวยประชาชนและกลมอนรกษธรรมชาต

- ความทกขยากของประชาชนทตองอพยพยายถนฐาน เนองจากการใชพนทสรางอางเกบนา อกทงคาชดเชยทไดรบกยงไมครบถวนตามสญญา

- รฐบาลมกเนนแกไขการขาดแคบนพลงงานดวยปจจยดานอปทาน (supply management) แตมไดสนใจจดการดวยปจจยดานอปสงค (demand management) อยางจรงจง

โครงการเขอนปากมลไดรบอนมตจากรฐบาลใหสรางสมยนายกรฐมนตรพลเอกชาตชาย ชณหะวณ เมอวนท 8 เมษายน 2532 เมอม “ครม.สญจร” ณ จงหวดขอนแกน

ทมา: รงสรรค ธนะพรพนธ (2534: 36)



57

ในอางเกบน าตามหลกทางวศวกรรมของเขอน) และปรมาณเกบกกน า จาแนกตามภาคตางๆ พบวา แหลงน าในเขอนทสาคญของประเทศไทยนน (เขอนทตงในภาคเหนอและภาคตะวนตก) มแนวโนมลดลงอยางเหนไดชด ในชวงป พ.ศ. 2544-2548 จาก 21.35 พนลานลกบาศกเมตร เปน 19.22 พนลานลกบาศกเมตร สาหรบปรมาณน าในเขอนภาคเหนอทนามาใชประโยชนได และ จาก 23.95 พนลานลกบาศกเมตร เปน 22.74 พนลานลกบาศกเมตร สาหรบปรมาณน าในเขอนภาคตะวนตกทนามาใชประโยชนได

ตารางท 9 ปรมาณนาทาหรอนาผวดนเฉลยตอป

(หนวย: ลาน ลบ.ม.) 2538 2539 2540 2541 2542 2543 2544

จานวน )แหง( 174 206 238 245 269 282 302 ปรมาณนา 410.65 486.17 561.70 687.51 767.98 778.77 799.69

ทมา: กรมชลประทาน

ตารางท 10 ปรมาณนาใตดนเฉลยตอป (หนวย: ลาน ลบ.ม.)

2538 2539 2540 2541 2542 2543 2544 จานวน )แหง( 59 71 83 87 95 104 104 ปรมาณนา 91.50 110.11 128.72 152.22 170.03 334.70 234.00

ทมา: กรมชลประทาน

ตารางท 11 ปรมาณนาในเขอนทนามาใชประโยชน จาแนกตามภมภาค

(หนวย: พนลาน ลบ.ม.) ภาค 2541 2542 2543 2544 2545 2546 2547 2548

ภาคกลาง 11.11 4.53 11.42 1.22 1.22 0.96 0.71 1.11 ภาคตะวนออก n.a. n.a. n.a. 0.29 0.56 0.48 0.31 0.75 ภาคตะวนตก n.a. n.a. n.a. 23.95 25.05 22.84 20.88 22.74 ภาคเหนอ 8.59 4.06 12.37 21.35 22.89 16.37 16.70 19.22 ภาคอสาน 3.41 2.30 4.68 6.10 6.47 5.09 4.60 5.21 ภาคใต 4.08 3.00 3.91 6.97 4.96 5.67 5.09 7.13 รวม 27.20 13.89 32.37 59.89 61.14 51.41 48.29 56.15

ทมา: สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร (www.haii.or.th)



58

ตารางท 12 ปรมาณนากกเกบ ปรมาณนาไหลลงอางสะสม จาแนกจามภมภาค (หนวย: ลาน ลบ.ม.)

ภาค ปรมาณนากกเกบ (ลาน ลบ.ม)

ความจทรบนากกเกบ 2545 2549 2551 คาเฉลย

เหนอ 22,927 22,056 17,775 20,919 23,612 ตะวนออกเฉยงเหนอ (1) 6,726 6,395 6,374 6,498 7,612 กลาง 1,237 1,170 1,212 1,206 1,360 ตะวนตก 25,201 24,263 22,785 24,083 26,605 ตะวนออก (2) 171 920 976 689 1,168 ใต 4,968 6,622 6,488 6,026 8,198 รวม 61,230 61,426 55,610 59,422 68,555

ทมา: สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร หมายเหต: (1) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอไมรวมเขอนลาปลายมาศ (2) ภาคตะวนออกไมรวมอางเกบนาหนองคอ มาบประชน และดอกกราย

อยางไรกด ประเทศไทยในปจจบนนตองเผชญกบปญหาทรพยากรน าหลายรปแบบ คอ ปญหา

น าทวม ปญหาน าขาดแคลน ปญหาน าเปนพษไมเหมาะกบการเพาะปลกและการดารงชพ โดยแตละชวงเวลาหรอชวงเวลาเดยวกนแตคนละทองทอาจจะเผชญปญหาไมเหมอนกน ปญหาเหลาน อาจเกดจากธรรมชาตและฝมอมนษย

ปญหานาทวมในประเทศไทย เกดจากฝนตกอยางตอเนองทาใหระดบน าตามลาน าไหลเออลนฝงของลาน าขนมา ทาใหเกดสภาพน าทวม อยางไรกด การเออลนของน าในแมน า อาจเปนผลพวงของกจกรรมเศรษฐกจทประชาชนในพนทรวมกนทา เชน การสรางถนนขวางทางน าฝนไหลผาน การสรางเมองใหมรมฝงแมน า ฯลฯ โดยมไดคานงถงโอกาสทจะเกดปญหาน าทวม ปรากฏการณนเรมเดนชดขน หรอมบอยครงขน และกระจายตามภมภาคตางๆของประเทศไทย

ปญหาการขาดแคลนนา โดยเฉพาะปญหาการขาดแคลนน าจด ซงเปนปญหาทพบไดทวไปทงในเขตเมองและชนบทของประเทศไทย ปญหานเรมตนจากพนททไมมแหลงสะสมน าตามธรรมชาต เชน พนททรกนดาร พนทบนทราบสง พนททมดนปนทราย พนททไมมแมน าลาธาร ฯลฯ ตอมาปญหาการขาดแคลนน าเรมแพรกระจายเปนวงกวาง ไปยงพนททมแมน าลาธารไหลผานแตมปรมาณน าลดลง หรอพนททเคยมแหลงนาอดมสมบรณแตมปรมาณนานอย ประกอบกบสภาพภมอากาศมไดเปนไปตามฤดกาล อกทงบางครงปรมาณน าฝนทตกกมนอยกวาทเคยเปนมาในอดต จนอาจเรยกไดวาเกดปญหา “ภยแลง” แมวารฐบาลจะไดพยายามสรางอางเกบน าขนาดใหญ-กลาง-เลก และระบบชลประทานเพอการจดสรรน าใหอยางเปนระบบและกระจายครอบคลมพนทมากขน แตปญหานในอนาคตจะกลายเปน



59

ปญหาทนาเปนหวงมากขน ถงแมวาประเทศไทยมนาจากธรรมชาตอยมาก กยงเกดปญหาสภาพการขาดแคลนนารนแรงในหลายพนทโดยเฉพาะในชวงฤดแลง

ปญหามลพษทางนา กจกรรมของชมชนและโรงงานอตสาหกรรมตางๆทตงอยรมแมน าลาคลองตางๆจะสงผลใหมปรมาณน าทงและของเสยมาก ซงทาใหเกดภาวะน าเนาเสยหรอมลพษทางน าขนได ถาปรมาณของของเสยทอยในแหลงน ามมากขนยอมทาใหน าเหลานนใชประโยชนไมได โดยแหลงตนตอ (source) ททงของเสยจนเปนเหตใหเกดมลพษทางน าไดแก นาทงจากแหลงชมชน น าทงจากโรงงานอตสาหกรรม น าทงจากพนทการเกษตร น าทงจากการทาเหมองแร น าทงจากโรงงานผลตกระแสไฟฟา เปนตน

ในบรรดาปญหาทรพยากรนาทงสามประการน ปญหาการขาดแคลนนาเปนปญหาทไดรบความสนใจมากทสด และยงอาจทาใหเกดปญหาความขดแยงภายในภาคธรกจเอกชน หรอระหวางภาคธรกจกบภาคชมชน หรอระหวางภาครฐกบภาคประชาชน เนองจากน าเปนปจจยสาคญในการดารงชพและการทามาหากน แมวาในปจจบนปรมาณน าทเกบกกตามอางเกบน าตางๆจะมมากกวาความตองการใชน า แตเนองจากประสทธภาพการสงนาทต า และมระบบสงนาเปนระบบคลองเปดเปนสวนใหญ ทาใหมขอจากดทไมสามารถสงน าใหแกพนททขาดแคลนน าในทกพนทได นอกจากนน ยงมความผนแปรของปรมาณนาตามพนทและตามฤดกาล ทาใหมการขาดแคลนนาในหลายลมนา [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2547: 20] ดงแสดงในตารางท 13

ตารางท 13 ปรมาณความตองการใชนา จาแนกตามลมนา

(หนวย: ลานลกบาศกเมตรตอป)

ลมนา ปรมาณความตองการ ปรมาณการขาดแคลนนา

2536 2539 2549 2536 2539 2549 ลมนาภาคเหนอ 8,764 10,655 13,065 141 1,408 2,792 ลมนาภาคกลาง 36,137 45,613 47,336 1,965 2,179 3,089 ลมนาภาคอสาน 6,389 8,409 11,814 961 1,003 2,637 ลมนาภาคตะวนออก 4,314 4,761 5,935 750 591 756 ลมนาภาคใต 5,933 6,282 9,345 939 1,132 3,286

รวม 61,507 75,720 87,495 4,756 6,313 12,560

ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2547: ตารางท 6 หนา 20)



60

ความตองการใชน าสวนใหญของประเทศ เปนความตองการใชน าเพอการเกษตร โดยเฉพาะในพนทชลประทาน ทพงพาอาศยนาจากระบบชลประทาน (ทมนษยสรางและตามธรรมชาต เชน เครอขายแมนาลาคลอง บางแหงเรยกวา “ลาปะโดง” เชนทจงหวดสมทรสาคร สมทรสงคราม ฯลฯ) ควบคไปกบการใชน าฝน เมอป พ.ศ. 2545 พนทเกษตรกรรมในประเทศไทยมประมาณ 132.5 ลานไร แตมการพฒนาเปนพนทชลประทานเพยง 32 ลานไร คดเปนรอยละ 24.2 ของพนทเกษตรกรรมท งหมด (สาหรบพนทเกษตรใดทระบบชลประทานไปไมถง กตองพงพงน าฝนเพยงอยางเดยว) ภาคกลางเปนภาคทมพนทชลประทานมากทสด รองลงมาคอภาคเหนอ ภาคอสาน และภาคใตตามลาดบ25 ดงนน การเกดภาวะขาดแคลนนาในภาคกลางอาจจะสงผลตอเศรษฐกจไทยโดยรวมได โดยเฉพาะการพงพงน าเพอการเกษตร เนองจากภาคกลางเปนแหลงเพาะปลกทสาคญของประเทศไทย

สาหรบการใชน าเพอการบรโภคนน สวนหนงเปนการใช “น าดบ” เพอการผลตน าประปาในเขตเมอง และความตองการใชน าประปากมแนวโนมเพมขน ตามการขยายตวของตวเมองและพฤตกรรมการใชน าของประชาชน นอกจากน การใชน าประปาระดบหมบานกมแนวโนมเพมขนเชนกน26 สวนการใชน าเพอการบรโภคอกสวนหนงเปนการใช “นาใตดน หรอนาบาดาล” ซงในบางพนทมการขดเจาะน าบาดาลขนมาใชโดยตรงสาหรบครวเรอน (และใชภายในหมบานจดสรรและโรงงานบางแหง) และบางพนทเจาะน าบาดาลเพอใชภายในชมชน อยางไรกด การใชน าจากน าบาดาลมแนวโนมลดลง เนองจากมการดาเนนการควบคมการใชน าบาดาลทเขมงวดมากขน (กรมทรพยากรน าบาดาล เปนผ กากบดแล) เพอปองกนมใหเกดผลกระทบดานแผนดนทรด อนเนองมาจากการใชน าบาดาลมากเกนไป 4.3 สาเหตททาใหเกดปญหาทรพยากรนา

ในปจจบนน ทรพยากรน าในประเทศไทยกาลงประสบปญหาหลายประการ แตละปญหามสาเหตมาจากหลายปจจย ทงดานทางกายภาพตามธรรมชาต ดานเศรษฐกจ ดานสงคม และปจจยดานการเมอง ซงจะกลาวโดยสงเขปดงน

25 ภาคกลางมพนทชลประทานสงทสดโดยคดเปนรอยละ 45.8 ของพนทชลประทานทงหมด รองลงมาคอ

ภาคเหนอมพนทชลประทานรอยละ 26.7 ภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทชลประทานรอยละ 17.2 และภาคใตมพนท ชลประทานรอยละ 10.3 ของพนทชลประทานทงหมด [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย , 2547: 20]

26 สดสวนจานวนหมบานนอกเขตเทศบาลทมนาประปาใชตอจานวนหมบานทงหมด มแนวโนมเพมมากขน ในป พ.ศ. 2546 สดสวนจานวนหมบานทมน าประปาใชตอจานวนหมบานทงหมด เทากบรอยละ 76.6 โดยภาคกลางเปนภาคทมจานวนหมบานทมน าประปาใชมากทสด ประมาณรอยละ 80.2 ของจานวนหมบานในภาคกลาง และ ภาคใตมจานวนหมบานทมนาประปาใชนอยทสด ประมาณรอยละ 63.5 ของจานวนหมบานในภาคใต [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทน, 2547: 21]



61

(1) สาเหตของปญหาการขาดแคลนนาในประเทศไทย มอยดวยกนอยางนอย 7 ประการ ไดแก (ก) ปรมาณน าฝนมนอยเกนไป หรอภาวะฝนทงชวงตดตอกนเปนเวลานาน โดยถาหาก

ปรมาณน าฝนตกนอยกวาอตราการระเหยของน า จะทาใหบรเวณนนเกดสภาพขาดแคลนนาตอเนองได ในภาพท 4 แสดงปรมาณน าฝนเฉลยของประเทศไทยในชวงป พ.ศ. 2530-2547 และพบวา ปรมาณน าฝนเฉลยมความผนผวนอยบางตามวฎจกรของธรรมชาต แตเปนทนาสงเกตวา ในชวงป พ.ศ. 2542-2547 นนปรมาณน าฝนเฉลยมทศทางลดลงตลอด นแสดงใหเหนวาในชวงปดงกลาว เกษตรกรไทยไดเผชญกบปญหาฝนตกนอยลง และสงผลตอผลผลตทางการเกษตร (โดยเฉพาะสาขาการเพาะปลกทพงพงน าฝน) ของประเทศไทยในชวงเวลาดงกลาว

ภาพท 4 ปรมาณนาฝนเฉลยของประเทศไทย ป พ.ศ. 2530 – 2547

ทมา: กรมอตนยมวทยา (www.thaienvimonitor.net/index.htm)

(ข) ขาดการวางแผนการใชน าทด เชน ไมมการเตรยมเกบน าไวเวลาทฝนตก เพอทจะ

นามาใชในเวลาทขาดแคลนน า หรอ การเกบกกน าไวจนเตมอางเกบน าในชวงทมรสมเขาประเทศ ทาใหอางเกบน าไมมพนทรบน า และพนทใตเขอนมปรมาณน ามาก จนเกดภาวะน าทวมในพนทใตเขอน และ การจดสรรนาไปยงแหลงเพาะปลกไมสอดคลองกบปรมาณความตองการใช เปนตน

(ค) ลกษณะภมประเทศไมอานวย จงทาใหบรเวณนนไมมแหลงน าธรรมชาตถาวรขนาดใหญอยใกลๆ หรอ การเกบกกน าของดนในพนทไมด เชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย เปนตน ตารางท 14 แสดงปรมาณนาฝนโดยเฉลยของแตละภมภาคของประเทศไทย พบวา แนวโนมของปรมาณน าฝนเฉลยในแตละภมภาคมไดมทศทางเดยวกน เชนบางปภาคกลางมปรมาณน าฝนเฉลยมากกวาภาคเหนอ แตในบางปปรมาณน าฝนเฉลยในภาคเหนอสงกวาภาคกลาง ซงทงสองภมภาคนเปนแหลงการเพาะปลกพชทพงพงน าฝนทสาคญของประเทศไทย อนง เปนทสงเกตวา ปรมาณน าฝนเฉลยของภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนสงกวาภาคกลางและภาคเหนอ แตความสามารถในการรบน าของดนใน

1200

1300

1400

1500

1600

1700

1800

1900

2000

2530

2532

2534

2536

2538

2540

2542

2544

2546

มลลเมตร



62

ภาคนมตา จงสงผลใหผลผลตทางการเกษตร (โดยเฉพาะขาว) มนอยกวาทควรจะเปน หรอ กลาวอกนยหนง ประสทธภาพการผลตทางการเกษตร (ทพงพงน าฝน) ของภาคนมกตากวาของภาคอนๆและหากพจารณาในชวงป 2550 - 2551 (ภาพท 5) พบวา ปรมาณฝนสะสมเฉลยทงประเทศป 2551 สงกวาป 2550 รอยละ 5 และ ปรมาณฝนสะสมในป 2551 มปรมาณสงกวาป 2550 เกอบทวทกภาค โดยเฉพาะภาคตะวนออกทสงกวารอยละ 16 สวนภาคใตฝงตะวนตก และภาคใตฝงตะวนออก มปรมาณฝนสะสมตาในป พ.ศ. 2551 ไมเกนรอยละ 10 และเมอเปรยบเทยบปรมาณฝนสะสมของประเทศไทย ป พ .ศ .2547- 2551 กบชวงป 2493 - 2540 พบวา ปรมาณฝนสะสมรายปเฉลยของชวงปหลงสงกวาในอดต หรอกลาวอกนยหนง ปรมาณนาฝนเพมขนกวาอดตมาก (ภาพท 6)

ตารางท 14 ปรมาณนาฝนเฉลย จาแนกตามภมภาค

(หนวย: มลลเมตร) ภาค 2530 2535 2540 2542 2544 2546 2547

ภาคกลาง 1144 1121 1006 1502 1239 1252 1009 ภาคเหนอ 1136 1142 1094 1339 1377 1074 1258 ภาคใตฝงตะวนตก 2514 2058 2385 3026 2959 2690 2414 ภาคใตฝงตะวนออก 1546 1430 1694 2237 2016 1785 1408 ภาคอสาน 1349 1244 1309 1541 1489 1315 1407 ภาคตะวนออก 1782 1532 1589 2051 1762 1757 1551

รวม 1579 1421 1432 1830 1707 1526 1438

ทมา: กรมอตนยมวทยา (www.thaienvimonitor.net/index.htm)

ภาพท 5 ปรมาณฝนสะสมรายภาคเปรยบเทยบระหวางป 2550 และป 2551

ทมา : สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร



63

ภาพท 6 ปรมาณฝนสะสม เปรยบเทยบปรมาณฝนสะสมรายป

ทมา : สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร

(ง) พชพรรณธรรมชาตในปาสงวนถกทาลาย จงไมมพชพรรณชวยซบนาฝนทตกเอาไว (จ) การเกดมลพษทางน าทาใหไมสามารถนาน าทมอยมาใชได ซงในกรณนมกจะพบใน

ยานทมอตสาหกรรมหนาแนน เปนตน (ฉ) พฤตกรรมการอปโภคน าของประชาชนเปนไปอยางไมประหยดในบางกจกรรมเชน

การซกผา-ถบาน-ลางจาน ฯลฯ หรอมการใชน าอยางฟ มเฟอยในกจกรรมบางประเภท เชน การลางรถ การรดน าตนไม การใชอางอาบน า การใชเครองสขภณฑทไมเหมาะสม ฯลฯ ซงอาจเรยกวา การจดการดานอปสงคของการใชน า (demand-side management) ยงไมมประสทธภาพดพอ จงทาใหมการใชน ามากเกนความจาเปน และ

(ช) การจดการดานอปทานของน าอาจยงไมมประสทธภาพดพอ กลาวคอ การจดสรรน าของอางเกบน าอาจจะปนน าใหกบกลมบคคลบางกลม ในขณะทบางกลมยงประสบปญหาขาดแคลนน า เชนดง ในปพ.ศ. 2547 เกดปญหาภยแลงในภมภาคตะวนออก และมการจดสรรน าจากอางเกบน าใหกบนคมอตสาหกรรมในจงหวดระยอง ขณะทเกษตรกรและประชาชนทวไปประสบปญหามนาไมเพยงพอ



64

(2) สาเหตของปญหานาทวมในประเทศไทย มอยดวยกนอยางนอย 5 ประการ ไดแก (ก) เกดจากฝนตกหนกตดตอกนเปนเวลานาน จนทาใหลาน าไมสามารถทจะรองรบน า

ทงหมดได (ข) ลกษณะภมประเทศเปนทลมและการระบายนาไมด (ค) นาทะเลหนนสงกวาปกต ทาใหน าจากแผนดนไมสามารถระบายลงสทะเล (ง) ปาไมถกทาลาย จงทาใหไมมสงทชวยในการซบน าและชะลอความเรวในการไหลของ

น าเอาไว นอกจากน การตดไมตามบรเวณเชงเขายงสรางปญหา “ดนโคลนถลม” ทบบานเรอนตามบรเวณพนทเชงเขา ดงทปรากฏใหเหนบอยครงขน ในชวงป พ.ศ. 2530 เกดดนโคลนถลม (พรอมทอนซง) ในภาคใตเนองจากพายเกย และป พ.ศ. 2547-9 ดนโคลนถลมในภาคเหนอเนองจากฝนตกหนก

(จ) การกอสรางถนนและอาคารบานเรอนทขวางทางน าไหล (อนเนองจากฝนตก หรอน าปาไหลหลาก) ซงเปนการปดกนทางน าทจะไหลลงสแมน าหรอลงสทะเล เหตการณนสามารถพบเหนมากขน เชน ชวงทศวรรษ 2530 เกดน าทวมจงหวดระยองและจนทบร และ นาทวมหมบานจดสรร บรเวณรงสต จงหวดปทมธาน ตอมาในชวงทศวรรษ 2540 เกดน าทวมตวเมองหาดใหญ และ นาทวมตวเมองเชยงใหม เปนตน

(3) สาเหตของปญหามลพษทางนา มาจากตนตอของมลพษหรอกจกรรมการผลตและการ-บรโภคของประชาชนและธรกจ ตนตอของมลพษทางน าเหลานจะปลอยน าทงน าเสยมากนอยเพยงใดนน ขนอยกบปจจยกาหนดอยางนอย 3 ประการ ไดแก

(ก) “การดาเนนนโยบายเศรษฐกจ” ทเนนแตการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยมไดคานงถงผลกระทบดานมลพษทางน า (และประเดนดานสงแวดลอมอนๆ) กยอมเปนตนเหตประการหนงของการเกดปญหามลพษทางน าได กลาวคอ รฐบาลสงเสรมกจกรรมทางเศรษฐกจเหลานใหมการเพมผลผลตอยางตอเนอง เพอตองการบรรลเปาหมายการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ ดวยเหตนเอง เมอการผลตขยายตวขน รวมทงการขยายตวของเมองตางๆ การปลอยน าเสยและกากของเสยลงสแหลงน ายอมสงขนตามไปดวย

(ข) ปญหามลพษทางนาทมกาเนดมาจากตนตอตางๆดงกลาวขางตนน อาจจะบรรเทาลงไปหรอหมดไปได ถาม “การควบคมการกาจดและการบาบดน าทงอยางถกตอง” ดงนน ภาครฐตองทาหนาทกากบดแลการปลอยน าทงและกากของเสยลงสแหลงน าสาธารณะอยางเขมงวด โดยการตรวจสอบการทงน าเสยของโรงงานและครวเรอน รวมท ง การจดทาระบบระบายน าเสย และการจดสรางระบบกาจดนาเสยของชมชนใหมากขน และ

(ค) หาก “บทลงโทษ” ไมรนแรง หรอ “ระบบการใหสงจงใจหรอเงนอดหนน” ในการบาบดน าทงใหสะอาดและในการกาจดกากของเสยในน าทงไมเหมาะสม อาจทาใหผกอมลพษทางน าดงกลาวขางตนไมยอมลงทนในการบาบดน าเสยหรอกาจดการของเสยในน าทงกอนปลอยลงสแหลงน าสาธารณะ ปญหามลพษทางนากยงคงดารงอยตอไป



65

4.4 ผลกระทบของการเปลยนแปลงทรพยากรนาตอสงคมและเศรษฐกจ การเปลยนแปลงทรพยากรน าในทนหมายถง การเปลยนแปลงในเชงปรมาณ (จานวนปรมาณ

น าทา ปรมาณน าฝน) และ การเปลยนแปลงในเชงคณภาพ (นาคณภาพด และ นาเนา) การเปลยนแปลงในเชงปรมาณและเชงคณภาพ จะสงผลกระทบตอการผลตอยางมาก ไมวาจะเปนการผลตสนคาเกษตร หรอสนคาอตสาหกรรม รวมทงสนคาบรการ (เชน การทองเทยวทางน า แหลงน าเพอการพกผอนหรอนนทนาการ) หากคณภาพน าแยลง กจกรรมทางเศรษฐกจดงกลาวจะลดลงดวย และ หากปรมาณน าไมวาจะมมากเกนไปหรอนอยเกนไปกตาม ยอมสงผลเสยตอกจกรรมทางเศรษฐกจดวยเชนกน ดงนน การบรหารจดการดานทรพยากรนาจงมความซบซอนและละเอยดออน และออนไหวตอปญหาทางเศรษฐกจและทางการเมองอกดวย

การเปลยนแปลงของทรพยากรน าทงดานปรมาณและดานคณภาพสงผลกระทบตอสงคมและเศรษฐกจอยางนอย 3 ดาน ไดแก ผลกระทบตอครวเรอน ผลกระทบตอภาคเกษตรกรรม และ ผลกระทบตอระบบเศรษฐกจในดานอนๆ ซงจะกลาวพอสงเขป ดงน

(1) ผลกระทบตอภาคครวเรอน ปญหาการขาดแคลนนา (หรอปญหานานอย) นอกจากจะทาใหประชาชนขาดนาสาหรบอปโภคบรโภคแลว ประชาชนยงตองเสยคาใชจายเพมขนเพอแสวงหาน ามาใชอปโภคบรโภค (ราคาคาน าอาจจะสงขน หรอตนทนคาเสยเวลาในการเดนทางไปแสวงหาน าในทองทหางไกล) ปญหาการขาดแคลนน ามกจะพบในเขตชนบทของไทยโดยเฉพาะในชวงฤดแลง ในอกดานหนง ปญหานาทวม (หรอปญหานาหลาก) กสงผลกระทบตอครวเรอนในกรณการเกดโรคระบาดกบคนและสตวหลงจากน าทวมผานพนไปแลว และสงยงทาใหเกดความเสยหายตออาคารบานเรอน สงกอ-สรางตางๆหลงประสบภาวะน าทวม นอกจากน หากแมน าลาคลองมคณภาพน าแยลง เชน มความสกปรกมากขน ยอมสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนทใชน าในแหลงน าสาธารณะน ประชาชนกจะมคาใชจายในการรกษาพยาบาลมากขน หรอมคาใชจายในการซอน าประปาหรอน าบรรจภาชนะเพออปโภคบรโภคแทนการใชน าในแมนาลาคลอง

(2) ผลกระทบตอภาคเกษตรกรรม ในภาวะขาดแคลนน า (นาทาและน าฝน) เกษตรกรไมมน าทจะนามาใชในการเพาะปลกไดอยางเพยงพอ และเมอเกดปญหาน าทวมกเกดปญหาพชผลเกษตรทปลกไวไดรบความเสยหาย สตวทเลยงไวตดโรคระบาด สรางความสญเสยแกเกษตรกรได ในกรณทน ามคณภาพไมเหมาะสม (น าทาและฝนกรด) แกการเพาะปลกและเลยวสตวน า ผลผลตทางการเกษตรยอมลดลงไปดวย แตหากเกษตรกรตองการรกษาระดบผลผลตของตน เกษตรกรตองเสยคาใชจายเพมเตมในการบาบดน าใหสะอาดและมคณสมบตทเหมาะสมเสยกอน ซงเปนการสรางภาระใหแกเกษตรกรทมรายไดนอยซงเปนคนสวนใหญของภาคเกษตรกรรม ดงนน จะเหนไดวาปญหาจากทรพยากรน าทเกดขนสงผลเสยตอภาคเกษตรกรรมโดยตรง ซงผลกระทบทเกดขนเหลานนบวาเปนปญหาสาคญของ



66

ประเทศ เพราะประชากรสวนใหญของไทยยงอยในภาคเกษตรกรรม อกทงสนคาสงออกทสาคญของไทยกยงเปนสนคาเกษตร เชน ขาว กง ผกสดและผลไม ฯลฯ

(3) ผลกระทบตอระบบเศรษฐกจในดานอนๆ นอกจากการใชน าเพอการเกษตรแลว ยงมการใชน าเพอการอตสาหกรรมดวย โดยเฉพาะอตสาหกรรมทสาคญของไทย เชน อาหารและสงทอ และอตสาหกรรมทใชน าเพอการหลอเยนและไอน า หากน ามปรมาณนอย อาจเกดภาวการณแยงชงทรพยากรน าในกลมตางๆ โดยเฉพาะในเขตทไมมระบบน าประปา เชน ความขดแยงระหวางภาคครวเรอนกบภาคอตสาหกรรม หรอระหวางภาคเกษตรกรรมและภาคอตสาหกรรมในทองทน นๆ นอกจากน ประเทศไทยยงใชน าเพอผลตกระแสไฟฟาดวย โดยเฉพาะการปลอยน าจากเขอน/อางเกบน าขนาดใหญลงสพนทดานลาง เพอการเกษตรควบคกบการผลตไฟฟา แตถาปรมาณน าในอางเกบน ามนอยกจะทาใหความสามารถในการผลตกระแสไฟฟาไดนอย ลง ยงกวานน ประเทศไทยในบางทองทและในบางกจการยงคงใชการคมนาคมขนสงทางน า ดงนน หากปรมาณน าทาในแมน าลกคลองมนอยการคมนาคมขนสงทางนายอมเปนไปไดยากลาบาก เนองจากในยามทปรมาณน าทามนอย อาจทาใหเรอไมสามารถสญจรไปมาไดสะดวก เพราะแมนาตนเขนนนเอง อกทงในบางกรณ เขอนกไมสามารถปลอยน าออกมาไดมาก (เพอชวยเหลอดานการขนสงทางน า) เพราะตองการกกเกบน าไวผลตกระแสไฟฟาหรอเพอการเกษตร สาหรบกรณทน าดมนาใชมคณภาพไมด นอกจากจะนาความเสยหายมาสภาคเกษตรและภาคครวเรอนดงกลาวขางตนแลว ยงอาจสงผลเสยตอเศรษฐกจและสงคมในดานอน เชน ภาครฐอาจจะตองรบภาระคารกษาพยาบาล ของประชาชนทมรายไดนอยซงเจบปวยจากโรคทเกดจากมลพษทางน า หรอ ภาครฐอาจจะตองรบภาระใหเงนอดหนนหรอชวยเหลอเกษตรกรในยามทเกดภาวะแหงแลงและภาวะนาทวม ฯลฯ อนเปนเหตให เงนงบประมาณแผนดนมไมเพยงพอสาหรบกจกรรมดานอน

4.5 การแกไขปญหาทรพยากรนาของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน

การแกไขปญหาทรพยากรน าภายในประเทศ ตองอาศยความรวมมอจากทกฝาย เนองจากทรพยากรน าเปนทรพยากรทสาคญในการหลอเลยงเศรษฐกจและสงคมไทย สาหรบภาครฐ โดยทวไปมกใชเครองมอทางกฎหมาย และมาตรการทางเศรษฐศาสตรในการกากบดแลการใชทรพยากรน า เชน การกาหนดพนทสาหรบควบคมคณภาพแหลงน า (เชน แมน าเจาพระยาตอนกลาง เพอเปนแหลงน าดบสาหรบผลตน าประปา) การกาหนดอตราคาใชน าสาหรบโรงงานอตสาหกรรมและบานเรอน เปนตน นอกจากน ภาคธรกจเอกชนหลายแหงไดพจารณาเปลยนแหลงน า จากน าใตดนเปนน าทา (น าในแมน าลาคลอง) หรอจดทาบอเกบกบน าฝนไวใชภายในโรงงาน รวมถง การรณรงคประหยดการใชน าภายในหนวยงาน เพอประหยดคาใชจายดานสาธารณปโภค (ซงสงผลตอการประหยดการใชทรพยากรน าดวย) มาตรการตางๆเหลาน จะกลาวพอสงเขปดงน



67

4.5.1 การควบคม-การจดสรรการใชนาของภาครฐ

น าเปนปจจยสาคญในการดารงชพและการทามาหากน ทงดานเกษตรกรรมและอตสาหกรรม อยางไรกด แหลงน าตางๆในประเทศไทยสวนใหญเปนแหลงน าเปดทใครๆ กสามารถใชประโยชนได (open-access water courses) ดงนน หากผใดเขาใชประโยชนหรอตกตวงหรอดงน าจากแหลงน าไปใชมาก กอาจจะเหลอนาใหบคคลอนๆนอยลง เชน การดงนาจากบอนาในหมบานเพอใชในเรอกสวนไรนาของบคคลใดบคคลหนง หากน าในบอของหมบานมปรมาณนอย กอาจจะทาใหน าเหลอไมพอใชสาหรบชาวบานคนอนๆ นอกจากน ในบางกรณการใชน าในบอน าอยางไมระมดระวงอาจทาใหเกดปญหาน าเนาเสยได เชน การเทน าทงจากบานเรอนลงสแหลงน าธรรมชาตของชมชน (อาท ทะเลสาบสงขลา หรอ บงบอระเพด) จนเกดปญหามลพษทางนาได

ดวยเหตท แหลงน ามลกษณะเปนสนทรพยสาธารณะ (public property) หรอเปนสนทรพยสวนรวม (common property) จงเปนหนาทของภาครฐหรอองคกรชมชนทตองเขามากากบดแลการใชประโยชน หรอ จาเปนตองมการมอบหมายใหองคกรปกครองระดบทองถนเปนผกาหนดกฎระเบยบในการใชทรพยากรน าไมกอใหเกดปญหาทางสงคมและสภาพแวดลอมได ตวอยางของการกากบดแลการใชประโยชนทรพยากรน า ไดแก การควบคมปรมาณการขดน าบาดาลมาใช ของภาคการผลตตางๆ (กรอบท 13)

อยางไรกด การควบคมการใชประโยชนในทรพยากรน าของภาครฐ อาจประสบปญหาเฉพาะหนาอยตลอดเวลา เนองจากทรพยากรน ามลกษณะพเศษประการหนงคอ มนษยไมสามารถควบคมวฎ-จกรของนาไดอยางสมบรณ ดงนน ในบางชวงเวลาปรมาณนาในแหลงน ามมากเกนความตองการ ในอกชวงเวลาหนง แหลงน าอาจมปรมาณน าไมเพยงพอกบความตองการ เชน ฝนตกมากเกนไป หรอฝนไมตกตามฤดกาล เปนตน และในปจจบนน มการตงขอสงเกตวา ปรมาณน าฝน และ การเกดมรสม หรอ พาย นน มความแปรปรวน มากขน ซงอาจจะเปนผลมาจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศของโลก (climate change) นนเอง

ดงนน หากเมอใดเกดวกฤตการณขาดแคลนน า เมอนนกอาจจะเกดเหตการณแยงน ากนใชระหวางกลมบคคลตางๆ เชน ควรจดสรรนาเพอการเกษตรด หรอ เพอโรงงานอตสาหกรรมด ในอกดานหนง หากเมอใดเกดภาวะน าทวม เมอนนกอาจจะเกดกจกรรมปองกนมใหน าไหลทวมพนทเกษตรหรอโรงงานของตน ปญหาดงกลาวสามารถนาไปสความขดแยงระหวางกลมบคคลทอย “ตนน า” และ “ปลายนา” หรอแมแตระหวางกลมบคคลทอย “บานใกลเรอนเคยง”



68

ตวอยางเชน ปญหาความขดแยงในการจดการน าของจงหวดชลบร-ระยอง เมอป พ.ศ. 2548 ท

เกดขนเมอปรมาณน าทเกบกบในอางเกบน าบางพระ-ดอกทราบ-หนองปลาไหล ลดลงอยางรวดเรวจนถงระดบเกบกกตาสด ในชวงป พ.ศ. 2546-2548 เนองดวยฤดฝนสนสดเรวกวาปกตและเกดสภาวะฝนทงชวงเปนเวลานาน จนทาใหเกดภาวะขาดแคลนน าในพนท ซงสงผลใหภาคอตสาหกรรมทใชน ามากตองลดกาลงการผลตลงรอยละ 40 [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2548ก: 4] และในทสดเมอสงหาคม 2548 รฐบาลดาเนนมาตรการเรงดวนในการจดสรรน ามาใหกบโรงงานในนคมอตสาห-กรรมในพนท เชน โครงการฝนหลวง โครงการผนน าจากแมน าระยองและผนน าจากคลองทบมา-คลองน าห-นคมอตสาหกรรม (โดยการวางทอผนน า) โครงการขดเจาะน าบาดาล โครงการผนน าจากอางเกบน าประแสร-หนองปลาไหล โครงการผนน าจากแมน าเจาพระยาเขาสคลองพระองคเจาไชยานชต (ฉะเชงเทรา) เพอกระจายน าเขาสจงหวดชลบร เปนตน โครงการเหลานไดรบการตอตานคดคานจากประชาชนในจงหวดระยอง-ชลบรและจากประชาชนในพนททไดรบผลกระทบการจากกอสรางโครงการ เชน การผนน าอาจทาใหพนทบางสวนไดรบน าทวม การผนน าจะทาใหปรมาณน าในบรเวณปากแมนาระยองลดลงซงจะสงผลตออาชพประมงของชาวบานทพงพงรายไดจากเกษตรกรรมเปนหลก ฯลฯ ความเดอดรอนของกลมชาวบานและเกษตรกรเหลานนาไปสปญหาการแยงชงทรพยากรน าระหวางเกษตรและโรงงานในพนทอยางรนแรงในป 2548 [สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, 2548ก: 12-13]

กรอบท 13 การควบคมปรมาณการใชนาบาดาล

กรมทรพยากรน าบาดาล อนญาตใหใชน าบาดาล โดยยดหลกวชาการ คอ ไมเกนปรมาณน าบาดาลสงสดทสงใชได และไมสงผลกระทบตอแหลงนาบาดาลและสงแวดลอม ซงโดยทวไปแลว พนท 7 จงหวดสาคญ (กรงเทพฯ สมทรปราการ ปทมธาน นนทบร สมทรสาคร พระนครศรอยธยา และ นครปฐม) จะกาหนดปรมาณการสบนาไวในระดบปลอดภย (safe yield) เทากบ 1.25 ลาน ลบ.ม. ตอวน อยางไรกด ภาครฐยงมการผอนผนการใชน าบาดาลเปนกรณตางๆ เขน การใชน าบาดาลในหมบานจดสรรและบานเดยว ทไมสามารถเชอมตอกบระบบประปาได จะผอนผนใหใชน าบาดาลไดไปพรางกอนในปรมาณน าไมเกน 15,500 ลบ.ม. ตอวนตอหมบาน กลมอตสาหกรรมฟอกยอมและแผนเหลกเคลอบ ผอนผนใหใชนาบาดาลไดเฉพาะในกระบวนการผลตเทานน ในปรมาณนาไมเกน 267,000 ลบ.ม. ตอวนตอโรงงาน กลมอตสาหกรรมเครองดม อาหาร และหองเยน ผอนผนใหใชน าบาดาลเพอเปนวตถดบและในกระบวนการผลตได ในปรมาณนาไมเกน 262,000 ลบ.ม. ตอวนตอโรงงาน เปนตน

ทมา: กรมทรพยากรนา



69

ตวอยางดานปญหาน าทวม ไดแก สถานการณน าทวมในเมองเชยงใหม เมอป พ.ศ. 2548 ทอาจจดไดวาเปนสถานการณทรนแรงสรางความเสยหายทงทรพยสนและชวตอยางมหาศาล การเกดน าทวมซ าซาก (4 ครงในชวงเดอน สงหาคม-กนยายน 2548) น เกดจากตนเหตหลายประการ อาท การเปลยนแปลงรปแบบการใชทดนในเขตเมอง การกอสรางอาคารบานเรอนและถนนวงแหวนรอบเมองเชยงใหมทขวางการไหลของน า การถมทรกลาลาน าปง การขยายพนทการเกษตรเพอการสงออกและการเกษตรพชพาณชยททาลายพนทตนน าปงและเกดการชะลางหนาดน ซงปจจยเหลานตางกทาใหน าเออลนตลงไดงาย นอกจากน ปรมาณน าฝนทตกมาเปนจานวนมากและยาวนานตดตอกนหลายวนในอาเภอตางๆทเปนพนทตอนบนของเมองเชยงใหม ทาใหน าในลาน าปงและลาน าสาขามปรมาณน ามากและไหลเขาทวมบรเวณตวเมอง [สมนก ชชวาลย, 2548: 10-15]

ในอดตทผานมา (กอนป 2544) ภาครฐขาดการวางแผนและยทธศาสตรทเปนเอกภาพ เนองจากมหนวยงานทเกยวของกบทรพยากรน าหลายองคกร กระจายอยตามกระทรวงตางๆ จนทาใหเกดความซ าซอนในการทางานและในบางครงกขาดการประสานงาน ซงทาใหขาดประสทธภาพในการใชงบ-ประมาณแผนดนและการบรหารจดการ นอกจากน การดาเนนงานหรอการกาหนดนโยบายของภาครฐยงขาดความตอเนองในระยะยาว โดยจะเนนการแกไขปญหาเฉพาะหนาเทานน (กลาวคอ หากเมอใดเกดภาวะแหงแลง รฐบาลขณะนนกจะแกปญหาเฉพาะในชวงเวลานน หรอแกไขเฉพาะจดทมปญหาบอยครงเทานน และในบางกรณกเปนการแกไขปญหาทไมตรงจด) ยงกวานน ภาครฐยงขาดวสยทศนในการบรหารจดการทรพยากรน าในอนาคต โดยเฉพาะอยางยงการวางแผนการใชน าท งในระดบทองถนและระดบภมภาค ขาดเครองมอในการจงในหรอบทลงโทษในการใชน าอยางไมมประสทธภาพหรอในการทาลายคณภาพของแหลงน า (เชน โรงงานปลอยน าเสยมากเกนไป จนกอใหเกดมลพษทางนา) และทมไดคานงถง “สทธในทรพยากรนา” หรอ “หลกเกณฑในการใชน าและจดสรรนา”

ตอมาในป 2545 รฐบาลไดดาเนนการปรบปรงโครงสรางการบรหารราชการแผนดน สวนหนงนน รฐบาลไดจดตง “กรมทรพยากรน า” สงกดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เพอเปนหนวยงานหลกในการกาหนดนโยบายและแผนการบรหารจดการทรพยากรน าของประเทศในภาพรวม ดวยการยบรวมหนวยงานทมหนาทเกยวของกบการบรหารจดการน าในกรมตางๆเขาไวดวยกนเพอใหเกดการบรหารจดการทมเอกภาพมากยงขน อยางไรกด การปรบเปลยนโครงสรางการบรหารนยงไมอาจชวยลดปญหาความขดแยงการใชทรพยากรน าและการปองกนปญหาน าทวมไดอยางมประสทธผลในระยะสน ดงเชนปญหาความขดแยงเรองน าทเกดขนในพนทจงหวดชลบร-ระยอง หรอปญหาน าทวมในจงหวดเชยงใหมนนนาจะมตนเหตสาคญมาจากการบรหารจดการทรพยากรน าในอดต (ทมไดมการบรหารจดการแบบบรณาการรวมสวน) และการแกไขปญหาเฉพาะหนาทขาดการมสวนรวมของประชาชนในการจดสรรทรพยากรนาในทองถน

การบรหารจดการทรพยากรน าทด ควรมความสอดคลองกบความตองการในแตละฤดกาลการเพาะปลกในแตละภมภาคของประเทศไทย และยงตองสอดคลองกบความตองการใชน าของประชาชน



70

ในเมองและโรงงานตางๆ (ทมความตองการใชน าอยางสมาเสมอตลอดท งป) การบรหารจดการทรพยากรนาจงตองอาศยปจจยหลายประการ อาท

(ก) รปแบบการจดการทเหมาะสมในแตละทองทและสภาพภมประเทศ เชน การบรหารจดการแบบผสมผสานในระบบลมน า “ทมงเนนการสนบสนนและสงเสรมใหประชาชนและชมชนทองถนไดเขามามสวนรวมในทกระดบการตดสนใจ โดยมเปาประสงคคอ เพอใหประชาชนและชมชนทองถนไดตระหนกถงสทธและหนาทในการอนรกษและฟนฟทรพยากรน าในชมชนทองถนของตนเอง และประสานความรวมมอกบภาครฐเพอใหการบรหารจดการเปนไปอยางมประสทธภาคมากยงขน รวมทงเปนการสรางความเขาใจใหประชาชนไดรบทราบถงเหตผลและความจาเปนของการดาเนนโครงการ และรบฟงความคดเหนของประชาชนผมสวนไดเสยกอนการดาเนนโครงการตางๆ เพอปองกนปญหาความขดแยงทอาจจะเกดขนดวย” [ศรพงศ หงสพฤกษ และ พพฒน กญจนพฤกษ, 2548: 8]

(ข) กฎหมายหลกทเปนแมบทในการบรหารจดการทรพยากรน าของประเทศ ทคานงถงการบรหารจดการทเปนเอกภาพ การใชทรพยากรน าอยางสมดลระหวางทกภาคสวนทเกยวของและการอนรกษทรพยากรน าไวใชอยางย งยน สทธในทรพยากรน าของแตละทองถน (ซงควรสอดคลองกบหลกการกระจายอานาจการตดสนใจในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตไปยงองคกรปกครองสวนทองถน) และการใชงบประมาณแผนดนอยางเหมาะสม (ลดการทางานทซ าซอนของหนวยงานตางๆ) นอกจากน ยงตองมหลกการของการกระจายความเปนธรรม (fairness) หรอ ความเทาเทยมกนในการใชประโยชนจากทรพยากรนา (equity) ตลอดจนความชดเจนหรอความโปรงใสในการบรหารจดการน าทงของภาครฐสวนกลางและสวนทองถน ตลอดจน กฎระเบยบในการจดสรรน าในระดบตางๆจะตองเปนทยอมรบของประชาชนอกดวย

(ค) การพจารณารวมกบมตอนๆทเกยวของ เชน การกาหนดพนทสาหรบกจกรรมทางการเกษตรบางประเภท เพอบรรเทาปญหาการใชน าในบางฤดกาล การวางผงเมอง เพอชวยบรรเทาปญหาน าทวมในเขตเมองหลก การพฒนาเทคโนโลยดานการปองกนน าทวม (อาจใชภมปญญาทองถน หรอ การผสมผสานภมปญญาทองถนกบเทคโนโลยสมยใหมของวศวกรรมชลประทาน) รวมถงระบบการเฝาระวงหรอระบบการเตอนภยลวงหนา (เชน ระบบเตอนภยทางอทกศาสตร)

ในชวงป 2555 – 2556 รฐบาลมนโยบายทจะดาเนนการปองกนน าทวมและบรหารจดการทรพยากรน า ทวประเทศ โดยคาดวาจะใชเงนประมาณ 3,500 ลานบาทในการกอสรางโครงสรางพนฐานตางๆ (ขดคลองใหม ขยายคลองเกา สรางอางเกบนา ปรบปรงประตระบายน า ฯลฯ) และกาหนดรปแบบการบรหารจดการทรพยากรน าคราวไวหลายรปแบบ โดยครอบคลมพนทตนน า กลางน า และ ปลายนา (กรอบท 14) ทงน ขอเสนอในการบรหารจดการทรพยากรนาดงกลาวน มจดกาเนดเนองมาจากปญหาน าทวมครงใหญ จนเรยกวาเปน “มหาอทกภย” เมอปลายป 2554 โดยเฉพาะในพนทภาคเหนอตอนลางและภาคกลาง (รวมทงกรงเทพฯและปรมณพล) ทมระยะเวลายาวนานกวา 2 เดอน และเกดความเดอดรอนกนทวไป ทงภาคครวเรอน การขนสง เกษตรกรรม อตสาหกรรม และบรการ และตอมา



71

ในป 2555 เกดภาวะแหงแลงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และในป 2556 เกดภาวะน าทวมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เนองจากพายจากทะเลจนใต และความสามารถในการเกบกกน าของอางเกบน าตางๆมนอยกวาปรมาณนาฝน และในภาคใต เนองจากฝนตกตดตอกนเปนเวลาหลายวน ในฤดมรสม

กรอบท 14 ขอเสนอระบบการบรหารจดการทรพยากรนา ของรฐบาลยงลกษณ ชนวตร

ผลสบเนองจากการเกดขนของมหาอทกภยในปลายป 2554 คณะรฐมนตรจงไดมมตเหนชอบดาเนนการพจารณาคดเลอกกรอบแนวคดการออกแบบกอสรางระบบบรหารจดการทรพยากรนาอยางย งยนและระบบแกไขปญหาอทกภยของประเทศ (กรกาคม 2555) และดาเนนการจดงาน “น าเพอชวต” (Water for Life) ในเดอนกนยายน 2556 น ณ สยามดสคฟเวอร กรงเทพฯ เพอเปนการประชาสมพนธแผนการบรหารจดการน า และแผนปฏบตงานการแกไขปญหาอทกภยตางๆ โดยเฉพาะโครงการบรหารจดการนาทง 9 รปแบบ ภายใตวงเงน 3.5 แสนลานบาท และดาเนนการรบฟงความเหนจากประชาชนในโครงการดงกลาวทวประเทศ (36 จงหวด ในเดอนกนยายน -ธนวาคม 2556 ทเปนพนทตนน า กลางน า และ ปลายน า) ตลอดจนเปนการประชาสมพนธรายละเอยดพนทโครงการดงกลาวใหประชาชนไดรบทราบขอมลอยางทวถง และรวมแสดงความคดเหนขอเสนอตอโครงการดงกลาว โดยโครงการบรหารจดการนา 9 รปแบบ (module) คาดวาใชระยะเวลาประมาณ 5 ป ไดแก

Module A1 การสรางอางเกบนาอยางเหมาะสมและยงยนในพนทลมนาปง ยม นาน สะแกกรง และแมนาปาสก ใหไดความจเกบกก 1.3 ลาน ลบ.ม. โดยใชงบประมาณไมเกน 5 หมนลานบาท

Module A2 การจดทาผงการใชทดน / การใชประโยชนทดน ในพนทลมนา รวมทงการจดทาพนทปดลอมพนทชมชนและเศรษฐกจหลก สาหรบพนทลมนาเจาพระยา งบประมาณไมเกน 2.6 หมนลานบาท

Module A3 การปรบปรงพนทเกษตรชลประทานในพนทโครงการชลประทานเหนอ จ.นครสวรรค เพอเกบกกนาหลากชวคราว โดยใช งบประมาณไมเกน 1 หมนลานบาท

Module A4 การปรบปรงสภาพลานาสายหลกและการปองกนการกดเซาะตลงรมแมนา ในพนทแมนายม, นาน และเจาพระยา โดยใช งบประมาณไมเกน 1.7 หมนลานบาท

Module A5 การจดทาทางผนนา (flood diversion channel) ขนาดประมาณ 1500 ลบ.ม./วนาท รวมทงการกอสรางถนนเพอรองรบการคมนาคม โดยใชงบประมาณไมเกน 1.53 แสนลานบาท

Module B1 การสรางอางเกบนาอยางเหมาะสมและยงยน ในพนทลมนา 17 ลมนา โดยใชงบประมาณไมเกน 1.2 หมนลานบาท

Module B3 การปรบปรงสภาพลานาสายหลกและการปองกนการกดเซาะตลงรมแมนา ในพนทลมนา 17 ลมนา งบประมาณไมเกน 5 พนลานบาท

Module B2 การจดทาผงการใชทดน/การใชประโยชนทดน ในพนทลมนา รวมทงการจดทาพนทปดลอมพนทชมชนและเศรษฐกจหลกในพนทลมนา 17 ลมนา งบประมาณไมเกน 1.4 หมนลานบาท

Module A6 และ B4 ระบบคลงขอมลเพอการพยากรณและเตอนภย รวมทงการบรหารจดการนา โดยใช งบประมาณไมเกน 4 พนลานบาท



72

อยางไรกด โครงการดงกลาวไดรบการตอตานจากภาคประชาชนในพนทตางๆทไดรบผลกระทบ จากการเวนคนทดน เพอสรางอางเกบนา เพอสรางคลองระบายนา และ เพอเปนแหลงรองรบน าแบบ “แกมลง” รวมทง การตงขอสงสยวา แผนการกอสรางในรปแบบตางๆนน จะชวยลดปญหาน าทวม และแกใขปญหาการบรหารจดการน าของประเทศไดอยางแทจรงหรอไม (กรอบท 15) เพราะการบรหารจดการน าในรปแบบตางๆนน ยงไมไดผานกระบวนการศกษาความเปนไปไดอยางถองแท (รวมถงการศกษาผลกระทบตอสงคมและสงแวดลอมหรอระบบนเวศ) และไมไดรบฟงความเหนจากประชาชนอยางแทจรง (กรอบท 16) นอกจากการประชาสมพนธ “ใหทราบ” เทานน

กรอบท 15 เหตผลทไมควรสรางเขอนแกงเสอเตน เขอนยมบน-ยมลาง (สวนหนงของ Module A1)

โครงการแกงเสอเตนเรมตนครงแรกในป 2523 ภายใตความรบผดชอบของการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟฝ.) ตอมาในป 2528 จงเปลยนมาเปนความรบผดชอบของกรมชลประทานจนถงปจจบน โดยใหเหตผลเพอสรางเขอนกกเกบน าไวใชสาหรบการเกษตร อปโภค-บรโภค และปองกนน าทวมพนทจงหวดแพร สโขทย พษณโลก และพจตร เพมพนทชลประทาน 367,233 ไร

จดทสรางเขอนอยในเขต อาเภอสอง จงหวดแพร กนลมน ายมเหนอ จดบรรจบของแมน ายมและแมน างาวไปทางเหนอน า 7 กโลเมตร ซงเปนเขอนหนถมดาดคอนกรต พนทผวน าทระดบเกบกกสงสด 65 ตารางกโลเมตร ความจ 1,175 ลานลกบาศกเมตร มลคาการกอสรางปจจบน (2556) 12,900 ลานบาท

ขณะทพนททวมน าทงหมด 40,625 ไร มหมบานทตองอพยพ 4 หม คอ ดอนชย ดอนชยสกทอง ดอนแกว และแมเตน ตาบลสะเอยบ อาเภอสอง จงหวดแพร และอก 9 หมบานท ตาบลสระ และ ตาบลบานมาง อาเภอเชยงมวน จงหวดพะเยา กจะไดรบผลกระทบดวย

ตงแตโครงการแกงเสอเตนเรมตนจนถงปจจบน หลายหนวยงานไดเขามาศกษาผลกระทบตางๆทจะเกดขนจากโครงการน รวมทงกระแสคดคานจากหลายองคกร โดยมเหตผล 12 ประการ ทไมควรสรางเขอน ไดแก

1. ไมคมทน (อางถงขอสรปจากงานวจยของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต) เนองจากแกงเสอเตนเปนเขอนในโครงการผนนากก-อง-ยม-นาน สามารถผลตกระแสไฟฟาไดเพยง 48 เมกะวตต

2. แกปญหาภยแลงไมได เพราะเขอนนเปรยบเสมอนโองใหญทมกอกอยสง ในฤดแลงไมสามารถปลอยน าเพอการชลประทานได เพราะตองเกบไวผลตกระแสไฟฟาและเพอปองกนผลเสยเรองการบรหารน าในเขอนของปตอๆ ไป สวนในฤดฝนกปองกนนาทวมไมไดเพราะเขอนมนาอยแลว 2 ใน 3 ของความจอาง

3. พนทชลประทานทจะไดรบประโยชนนนไมเปนจรง เพราะเปนพนทชลประทานเดมเกอบทงหมด จากพนท 385,400 ไร ของเขอนแกงเสอเตน เปนพนทชลประทานของโครงการแมยม 1 แสนไร และโครงการสบน าดวยพลงงานไฟฟาของกรมพฒนาและสงเสรมพลงงาน 26 โครงการรวม 72,800 ไร พนทชลประทานสวนทเหลออยในเขตลมน าเจาพระยาตอนบนทอยหางไปกวา 300 กโลเมตร และไมไดมคลองสงน าจากเขอนแกงเสอเตนเลย

(มตอ)



73

กรอบท 15 เหตผลทไมควรสรางเขอนแกงเสอเตน (ตอ)

4. ปองกนนาทวมลมนายมและกรงเทพฯ ไมได อางถงการศกษาขององคการอาหารและการเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) และธนาคารโลก ระบในรายงานการศกษาความเหมาะสมของโครงการแกงเสอเตนวา เขอนแกงเสอเตนสามารถปองกนนาทวมไดรอยละ 8 ตอป มลคา 3.2 ลานบาท และระบในหวขอ 9.4 วา “โครงการแกงเสอเตนจะควบคมและลดระดบนาทวมในพนทตอนลาง ในพนทราบลมหรอทราบลมนาทวมถงรมฝงนายมเฉพาะพนทระหวางสบงาวกบเดนชยเทานน สวนพนทลางลงมาปญหานาทวมไมไดเกดจากแมนายม แตเกดลานาสาขาและแมนานาน”

5. กระทบตอระบบนเวศปาไม เพราะน าในเขอนทระดบเกบกกปกต จะทวมพนทปาไมใจกลางอทยานแหงชาตแมยม 53.85 ตารางกโลเมตร ซงเปนปาเบญจพรรณทมสกทองหนาแนน ไมสบพนธตามธรรมชาตไดด และมสกทองอยท วไป

จากการศกษาของคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดลทเสนอตอธนาคารโลกระบวา ปาสกทองทจะนาทวมนเปนปาสกทองทสมบรณทสดเพยงแหงเดยวของไทย ซง “ปาแมยมเปนปาสกทดทสด ใหญทสด และหายากทสดในประเทศไทย มความหลากหลายทางชวภาพสง มสตวทหายากและใกลสญพนธหลายชนด เชน นกลมพ นกยงพนธไทย มคณคาทไมสามารถประเมนเปนเงนได” และ รายงานประเมนผลกระทบสงแวดลอมของ มหาวทยาลยเชยงใหม ระบวา การสญเสยปาไมจะกอใหเกดการเปลยนแปลงของภมอากาศเฉพาะถน โดยเฉพาะอณหภม ความชน และรปแบบการตกของฝน การสญเสยแหลงตนน ายม นอกจากนนกชววทยายงระบวา จะเกดการสญเสยแหลงพนธกรรมทหลากหลายทางชวภาพทประเมนคาไมได โดยเฉพาะการสญเสยโอกาสการใชประโยชนทางพนธกรรมของพชสมนไพรกวา 135 ชนด

6. กระทบตอระบบนเวศลมน ายมตอนลาง เพราะการสรางเขอนจะทาใหสญเสยทราบลมแมน ายม ซงเปนพนทชมนาทใหญทสดในประเทศกวา 3 แสนไร ทขนทะเบยนตามขอตกลงวาดวยพนทชมน าทมความสาคญระดบนานาชาต หรออนสญญาแรมซาร และยงทาลายแหลงความหลากหลายทางชวภาพโดยเฉพาะถนทอยของนกนานานาชนด เชน เขตหามลาสตวปาหนองนาขาว

นอกจากนยงทาให อาเภอบางระกา จงหวดพษณโลก น าทวมมากขน เพราะน าทางตอนบนถกควบคม ทาใหเปลยนแปลงการใชทดนและพฒนาโครงสรางพนฐานงายขน และสงผลใหทราบลมและหนองน าตางๆ เสอมสภาพ และสญเสยหนาทการเปนบอพกน า ดงนน จงเกดน าทวมในลมน าเจาพระยาและกรงเทพฯ มากขน เพราะนาไหลลงสพนทตอนลางไดเรว

7. ไมเกดความคมคาทางเศรษฐศาสตร เนองจากแนวโนมคากอสรางเขอนทสงขนเรอยๆ จากในป 2538 ราคา 3,593.8 ลานบาท ป 2539 ราคา 4,083 ลานบาท ป 2543 ราคา 6,338.35 ลานบาท และลาสด 12,900 ลานบาท และหากสรางจรงราคาจะสงกวาน

ดงตวอยางทเคยเกดขนกบ 4 เขอนใหญ ทราคากอสรางเกนกวาท ครม. อนมต คอ เขอนศรนครนทร จาก 1,800 เปน 4,623 ลานบาท เขอนเขาแหม จาก 7,711 เปน 9,100 ลานบาท เขอนบางลาง จาก 1,560 เปน 2,729.2 ลานบาท และเขอนปากมล จาก 3,880 เปน 6,600 ลานบาท ซงงบประมาณทเพมขนลวนมาจากการปองกนปญหาทางธรณวทยาทงสน

(มตอ)



74

กรอบท 15 เหตผลทไมควรสรางเขอนแกงเสอเตน (ตอ)

8. เขอนไมปลอดภยจากปญหาแผนดนไหว เนองจากเขอนตงอยบนรอยเลอนแพร ซงกรมทรพยากรธรณจดใหอยในเขตเสยงภยทเกดความเสยหายจากแผนดนไหวระดบปานกลาง

ระหวางป 2520-2538 รอยเลอนนเกดแผนดนไหวรวม 71 ครง เปนแผนดนไหวรนแรง 4 ครง คอ 22-23 ธนวาคม 2523 ขนาด 4 รกเตอร และ 4.2 รกเตอร ท อ.เดนชย จ.แพร 24 กรกฎาคม 2532 ขนาด 4.2 รกเตอร ท อาเภอปง จงหวดพะเยา และ 9 ธนวาคม 2538 ขนาด 5.1 รกเตอร ท อาเภอสงแมน จงหวด แพร โดยเกดอาฟเตอรชอกอก 6 ครง ซงครงหลงสดนเกดหางจากเขอนประมาณ 50 กโลเมตร รอยเลอนทเคลอนตวยาว 80 กโลเมตร วางขนานตวกบแมน ายมและตงรบเขอน พรอมทงมรอยเลอนของเปลอกโลกแยกออกไปพาดผานเขอนแกงเสอเตนพอด นอกจากนยงพบรอยเลอนขนาดใหญทมพลงหางจากเขอนไปทางทศตะวนตก 31 กโลเมตร ซงมนยสาคญทจะเกดแผนดนไหวขนาด 7 รกเตอรได และเมอเขอนตงบนรอยเลอน หากเกดแผนดนไหว นาจะเปนตวลนไกททาใหแผนดนไหวหนกมากขน

9. เขอนอายสน เพราะแมนายมมอตราการพงทลายของหนาดนสง มหนทถกกดเซาะไดงาย จงมตะกอนสง อนเปนสาเหตใหเกดตะกอนในเขอนมาก สงผลใหเขอนมอายใชงานสนลง ทงน ศ.ดร.ปรญญา นตาลย แหงสถาบนเทคโนโลยแหงเอเชยกลาว “แมน ายมเปนแมน าทมการตกตะกอนมากกวา 540 ลานตนตอป ซงจะทาใหเขอนแกงเสอเตนมดนเตมปรมาตรออกแบบเกบกกตะกอนของเขอนภายใน 20 ป เขอนจงมอายสนลง 30 ป”

10. สงผลกระทบตอชาวบาน เพราะนาจะทวมทอยอาศยของชาวบานกวา 2,700 ครวเรอน ในเขต ตาบลสะเอยบ อาเภอสอง จงหวดแพร และแองเชยงมวน อาเภอเชยงมวน จงหวดพะเยา ในขณะทกรมชลประทานเสนอตวเลขชาวบานทอพยพเพยง 620 ครวเรอนใน 3 หมบานของ ตาบลสะเอยบเทานน ซงเปนตวเลขทศกษามาตงแตป 2535

11. เกดความไมเปนธรรมในสงคม ซงตางกบทกรมชลประทานมกอางวาสรางเขอนเพอประโยชนของประชาชน สงทแสดงถงความไมเปนธรรมอยางแรก คอ (ก) ทดนสวนใหญถอครองโดยนายทน (ซงคดเปนรอยละ 10 ของคนทงประเทศ) ถอครองทดน 97 ลานไร ในขณะทคนอกรอยละ 90 หรอประมาณ 50 ลานคนถอครองทดนรวมกน 50 ลานไร ดงนน ทดนใตเขอนสวนใหญจงไมใชของคนจน และ (ข) เขอนสรางเพอนาน าไปใชในพนทเอกชน 385,000 ไร แตตองสญเสยพนทปาของรฐซงเปนของสวนรวมอยางนอยทสด 45,000 ไร

12. มทางเลอกอนเพอจดการลมน ายมโดยไมตองสรางเขอนแกงเสอเตน ซงแนวคดหลกทควรนามาพจารณาคอ การจดการโดยใชแนวทางทางภมนเวศวทยาการจดการน าแบบใหมและการพฒนาทย งยน เชน ฟนฟปาตนน า ขดลอกตะกอนแมน า สรางถนนยกสงหรอเจาะถนนไมใหขวางทางน า สรางบานใตถนสง การพฒนาแหลงนาขนาดเลก การพฒนาระบบประปา ฯลฯ นอกจากนควรใชประโยชนจากพนทใหเหมาะสมและสอดคลองกบระบบนเวศ เชน เปนแหลงทองเทยว แหลงประมง หรอเขตอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

ระบบการจดการแบบนทงสอดคลองกบระบบนเวศ ไมสรางความขดแยงในสงคม ใชงบประมาณไมมาก ประชาชนมสวนรวมไดทกระดบ และสามารถปองกนน าทวมพนทตอนลางจนถงกรงเทพฯ และหากรกษาพนทราบลมตอนลางน ายมไวเปนทพกน า จะสามารถพกน าไมใหไหลสเจาพระยาไดพรอมกน 500-1,500 ลานลกบาศกเมตร ซงมากกวาเขอนแกงเสอเตนเสยอก

ทมา: http://thaipublica.org/2013/01/kaeng-sue-ten-dam-1/



75

กรอบท 16 คลองผนนาฝงตะวนตก Module A5 (คลองผนนาสายใหม ขาณฯ – ทาลอ)

เนองจากคลองผนนาสายใหมน ขดกบรฐธรรมนญสวนท 12 วาดวยสทธชมชน (มาตรา 67) โครงการนทจะตองศกษาและประเมนผลกระทบตอคณภาพสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนในชมชนและจดใหมกระบวนการรบฟงความคดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน นอกจากน ยงมประเดนทางวชาการทตองคานงถงดงตอไปน

1) ปรมาณนาในแมนาปง ทบานแสนตอ ตาบลขาณวรลกษบร อาเภอขาณวรลกษบร จงหวดกาแพงเพชร (สถาน P.16 ของศนยอทกวทยาและบรหารน าภาคเหนอตอนลาง กรมชลประทาน) พบวามปรมาณน าเฉลยรายเดอนระหวางป 2507 – 2555 มปรมาณนาทเกน 1,000 ลาน ลบ.ม. เพยง 2 เดอน (กนยายนและตลาคม) เทานน จงทาใหเกดคาถามวา (ก) ตลอดทงปจะมปรมาณนาเพยงพอในการรกษาระดบในคลองผนนา เพอผลกดนนาเคมทจะรกลาเขามาไดอยางไร และ (ข) น าเคมมโอกาสทจะรกลาเขาไปถงปทมธานหรออยธยาซงเปนแหลงปลกขาวทสาคญของประเทศ หากเปนเชนนนระบบนเวศน าจดในทราบลมภาคกลางจะถกเปลยนกลายเปนน ากรอย สงผลใหไมสามารถปลกขาว พชสวน หรอผกอนๆ ได โดยเฉพาะอยางยง เมอดาเนนการตาม Module A1 – A4 แลว ปรมาณนาทาสงสด จะลดนอยลงไมนอยกวา 50% ทาใหคลองผนนาสายใหมน ไมมความจาเปนเลย

2 ปรมาณนาในแมนาแมกลอง ทอาเภอทามวง จงหวดกาญจนบร (สถาน K.11A ของศนยอทกวทยาและบรหารนาภาคตะวนตก กรมชลประทาน) พบวามปรมาณนาเฉลยรายเดอนระหวางป 2536 – 2555 (กนยายนและตลาคม) เปนจานวน 944 และ 1,058 ลาน ลบ.ม. ตามลาดบ ซงเปนปรมาณนาทสงทสดในรอบปอยแลว หากผนนาจากแมน าปงมาสมทบ จะทาใหน าจดทะลกออกสอาวไทยมากเกนไป จนทาใหสตวน าทะเลปรบตวไมทนจนตายในทสด สงผลกระทบตอการประมงพนบานการประมงชายฝง รวมถงระบบนเวศนชายฝงอยางแนนอน และสนดอนปากแมน าอาจหายไปหรอเกดการกดเซาะชายฝงมากขนจากความเรวของน าทออกไป นอกจากน หากน าทะเลขนสง น าจดไมสามารถระบายลงทะเลได ทาใหน าจดตกคางเปนปรมาณมาก จะสงผลกระทบตอสภาพน ากรอยในพนท ทาใหเกดปญหาในการเพาะเลยงสตวนาหรอการเกษตร

3. การคดจะสรางประตระบายน า ไดมตวอยางความลมเหลวจากโครงการเขอนบางปะกงทไมสามารถแบงน าจดน าเคมไ ดประกอบกบลาน าแมกลองยงมเรอสญจรและถามประตระบายน า จะทาใหการคมนาคมทางนาไมคลองตวและจะตองเอานาจดมาจากไหนเพอบรหารประตใหเรอสญจร นอกจากนนการมประตระบายนาทาใหตลง 2 ฝงแมนาพงทลายจากปรมาณนาขนลงซงเกดจากการปดเปดประตระบายนาทไมเปนไปตามธรรมชาตซงปญหาตลงพงทเกดจากเขอนบางปะกงยงไมสามารถแกปญหาไดจนทกวนน

4. การขดปากแมน าแมกลองใหลกขนไมมประโยชนและเปนการเรงใหน าเคมขนสง และเกดการพงทลายของตลง 2 ฝงแมนาตลอดจนทาใหพนททางการเกษตรไดรบความเสยหายจากนาเคม และนากรอย

5. นาหนกของรถยนตทสญจรไปมาตลอดทงปบนถนน 4 ชองจราจรสองขางฝงคลองผนน าสายใหม นรวม 8 ชองจราจร อาจสงผลใหตลงสองฝงคลองผนนาพงทลาย ทาใหมคาใชจายสงในการบารงรกษา

6. เปนคลองผนนาทใหญเกนความจาเปน และไมคมคาเพราะใชเปนคลองผนนาอยางเดยว 7. เปนการทาลายทรพยากรธรรมชาตมากทสด เพราะตองเวนคนทดน ตดเขตปา อทยานแหงชาต

เปลยนแปลงวถของชมชน เปลยนแปลงสภาพแวดลอม ตลอดความยาวของคลองผนนา

ทมา: ศนยกลางขอมลเพอเปดเผยโครงการฯ http://info.thaiflood.com/?p=411#sthash.BuZdKHLB.dpuf



76

4.5.2 มาตรการจดเกบ “คาธรรมเนยมการใชนา” มาตรการในการจดเกบคาธรรมเนยมการใชน า (จากแหลงธรรมชาต) ในประเทศไทยนน มเหน

ไดชดคอ การเกบ “คาใชน าบาดาล” ในชวงป 2528 โดยเรมเกบคาใชน าในอตรา 1 บาทตอลกบาศกเมตร ขยบเปน 3 บาทตอลกบาศกเมตรในป 2537 และเพมเปน 8.50 บาทตอลกบาศกเมตร ในป 2543 ตอมาในป 2548 มการจดเกบ “คาอนรกษน าบาดาล” เพอเปนมาตรการหนงในการควบคมการใชน าบาดาลมากขน ในอตราอก 8.50 บาทตอลกบาศกเมตร โดยผขดน าบาดาลมาใชจะตองจายใหรฐตามปรมาณนาน าบาดาลมาใช (กรอบท 17) ซงรวมเปนเงนคานาบาดาลทงสน 19 บาทตอลกบาศกเมตร

กรอบท 17 คาใชนาบาดาลและคาอนรกษนาบาดาล

เมอป 2526 พระราชบญญตน าบาดาล กาหนด “เขตวกฤตการณน าบาดาล” ครอบคลม 4 จงหวด คอ กรงเทพฯ นนทบร ปทมธาน และสมทรปราการ ตอมา ในป 2546 ไดเพมพนทอก 3 จงหวด คอ สมทรสาคร พระนครศรอยธยา และนครปฐม โดยมคานยามเขตวกฤตนวา “ตองเปนเขตทองททมการสบนาบาดาลขนมาใชในปรมาณทมากเกนกวาปรมาณนาทไหลลงสชนนาบาดาล จนอาจทาใหเกดการทรดตวของแผนดน หรอการแพรกระจายของนาเคมเขาสชนนาบาดาล หรอการลดตวลงของระดบนาในชนนาบาดาล หรอผลกระทบสาคญอนตอสงแวดลอม”

นอกจากน ยงมการกาหนด “คาใชน าบาดาล” ครงแรกสาหรบเขตวกฤตการณน าบาดาลเมอป 2528 ในอตราลกบาศกเมตรละ 1 บาท ตอมาในป 2537 เพมเปนลกบาศกเมตรละ 3.50 บาท และในป 2538 กมการจดเกบคาใชน าบาดาลทวประเทศในอตราลกบาศกเมตรละ 3.50 บาท อยางไรกด ความตองการใชน าบาดาลในเขตกรงเทพฯและปรมณฑลมมากขน และการขยายตวของเมองไปยงจงหวดนครปฐมมอตราทสง ทาใหมการประกาศขนคาใชน าบาดาลใน 7 จงหวดน ในอตราลกบาศกเมตรละ 8.50 บาทในป 2543 โดยทยอยขนไตรมาสละ 0.50 บาทตอลกบาศกเมตร โดยตนทนการคดคาใชน าบาดาลนมาจากแนวคดเรอง Marginal User Cost หรอ ตนทนคาเสยโอกาสทจะใชนาบาดาลในอนาคต

ในป 2547 ภาครฐไดเรมจดเกบ “คาอนรกษน าบาดาล” ในเขตวกฤตการณน าบาดาล รวม 7 จงหวดโดยกาหนดอตรา 8.50 บาทตอลกบาศกเมตร จดเกบทกราย ทกประเภท ไมมการยกเวนหรอลดหยอน ทงในทองททมน าประปาใชและไมมน าประปาใช โดยทยอยขนไตรมาสละ 1 บาทตอลกบาศกเมตร และครบลกบาศกเมตรละ 8.50 บาทเมอวนท 1 กรกฎาคม 2549 โดยตนทนอนรกษน าบาดาลน มฐานการคานวณมากจากคาเสยหายทมตอสงแสดลอม (เชน แผนดนทรด) และผลกระทบอนๆ (เชน ระดบนาเคมซมเขามาใตดนและบนดน อนมผลตอการเกษตร)



77

อตราดงกลาวนนบวาคอนขางสงเมอเทยบกบอตราคาน าประปา จงทาใหผใชน าบาดาลมการตดสนใจใชน าบาดาลอยางมประสทธภาพยงขน หรอลดการใชน าบาดาลอยางฟ มเฟอย (กรอบท 18) และยงสงผลใหมการเลกใชน าบาดาลในพนททมน าประปาเขาถง รวมทงมการหาจดสรางบอน าเพอเกบน าฝนไวใชในโรงงาน เปนตน การเปลยนแปลงพฤตกรรมการใชน าดงกลาวนสงผลใหปรมาณสารองนาบาดาลไดเพมขนถง 1.25 ลานลกบาศกเมตร อนเปนการลดวกฤตน าบาดาลลงได อยางไรกด โรงงานอตสาหกรรมหลายแหงยงพงพงการใชน าบาดาลในการผลต ดงนน ในชวงป 2550 รฐบาลไดประกาศลดคาอนรกษน าบาดาลลงเหลอ 4 บาทตอลกบาศกเมตร (เปนการชวคราว) เพอลดตนทนใหแกผประกอบการ

กรอบท 18 แนวคดทางเศรษฐศาสตร: คาใชนาบาดาลและคาอนรกษนาบาดาล

สมมตใหผขดน าบาดาลใช 1 ราย (ไดรบอนญาตมาจากกรมทรพยากรน าบาดาล) โดยขดใชเพอประโยชนสวนตวเทานน โดยมตนทนสวนเพมเทากบ MEC (marginal private extraction cost) และตดสนใจขดนาบาดาลใชตามเงอนไข MC = MR หากไมตองชาระคาใชน าบาดาล ผใชน ารายน จะเผชญกบตนทนตอหนวยท C1 และปรมาณขดนาใช Q1 โดยมกาไรสวนเกนเทากบพนท ABCD

ตอมาเมอผใชตองชาระคาใชน าใหแกรฐ เปนจานวน 8.50 บาทตอ ลบ.ม. ซงจะทาใหผใชน าบาดาลลดลงเปน Q2 และทาใหผใชน าบาดาลตองรบภาระเพมขน เทากบ 8.50 x Q2 บาท หรอเพมจาก C1 เปน C2 ตอหนวย ดงนน กาไรสวนเกนของผใชนาบาดาลจะลดลง

เมอมการเกบคาอนรกษนาบาดาลเพมเตม ทาใหตนทนของผใชนาบาดาลสงขนไปอก และสงผลตอ

การตดสนใจลดการใชนาบาดาลลง จาก Q2 เปน Q3 ซงนาจะเปนผลดตอสงคม เนองจากปรมาณนาบาดาลจะยงคงมใชตอไปในอนาคต และยงเปนการลดปญหาสงแวดลอมอนๆทคาดวาจะเกดขนในอนาคตอกดวย นอกจากน คาอนรกษนาบาดาลน ยงจะเปนแหลงเงนทนสาหรบการใชจายเพอการปองกนดแลและแกไขปญหาสงแวดลอมดงกลาว โดยอาจเปนสวนหนงของ “กองทนพฒนานาบาดาล” ทกรมทรพยากรนาบาดาลกากบดแลอยในขณะน

C1

C2

P1

Q1

MEC

Demand MR

ปรมาณการใชน าบาดาล

บาทตอหนวย

A B

C D

Q2

MEC + คาใชน าบาดาล

MEC + คาใชน าบาดาล + คาอนรกษน าบาดาล

Q3



78

ความสาเรจของการใชคาธรรมเนยมน ทาใหมขอเสนอในการเกบคาธรรมเนยมการใชน าชลประทานดวย โดยผใชน าเปนผจาย อยางไรกด ผใชน าชลประทานสวนใหญเปนเกษตรกรทมรายไดนอย และยงเผชญกบปญหาราคาสนคาเกษตรทผนผวน ประกอบกบ ปรมาณน าชลประทานในแตละปยงมความแปรปรวน (ซงในบางปกไมสามารถจดสรรนาใหเพยงพอกบความตองการได) ทาใหขอเสนอดงกลาวยงมไดรบการพจารณาอยางจรงจง หรอคดหาวธการอนเพอใหเกษตรกรมการใชน าชลประทานอยางมประสทธภาพมากขน

4.5.3 การรณรงคเรองประหยดการใชนา

การรณรงคประหยดการใชน า กเปนอกมาตรการหนง ททกภาคสวนใหความสาคญมากกวามาตรการดงกลาวขางตน โดยเฉพาะภาคอตสาหกรรม ภาคบรการ ภาคครวเรอนในเมอง (ยกเวนภาคเกษตรทใชน าจากแหลงธรรมชาตและระบบชลประทาน) เนองจากเปนมาตรการทเหนผลประโยชนอยางชดเจน นนคอ ถาผใชน าสามารถลดการใชน าลงได ผใชน ากสามารถประหยดคาใชจายลงได

ดงนน เพอใหประชาชนและธรกจทวไปเขาถงวธการลดการใชน านน หลายหนวยงานของภาครฐและองคกรตางๆไดนาเสนอแนวทางตางๆ ใหสาธารณชนทวไปนาไปปฏบตตามความเหมาะสมและเงอนไขของแตละบคคล เชน การตรวจสอบการรวไหลของน า การเลอกใชสบ การลางรถ การรดนาตนไม การลางผกผลไม เปนตน (กรอบท 19)

ในบางประเทศทประสบปญหาการขาดแคลนน าในบางชวงเวลาปนน ภาครฐไดกาหนดมาตร-การรณรงคการใชน าอยางเขมงวด เชน การรณรงคไมรดน าตนไมในวนธรรมดา การอนญาตใหลางรถไดในบางวน (เชน เฉพาะวนพธ) การกาหนดใหบานเลขทลงทายดวย “เลขค” สามารถรดนาตนไมไดใน “สปดาห” น และ การรณรงคใหหนมาเกบน าฝนมาใชรดน าตนไมแทนการใชน าประปา (ในชวงฤดแลง) เปนตน การรณรงคเหลานไดรบความรวมมออยางดจากประชาชน เนองจากสวนใหญเหนความสาคญของการสารองนาไวใชในยามจาเปน โดยเฉพาะอยางยงประเทศทมแหลงน าธรรมชาตอยางจากด เชน สงคโปร ออสเตรเลย เปนตน



79

5. ทรพยากรประมง ทรพยากรประมง อาจจดเปนทรพยากรประเภททสามารถเกดใหมได (renewable resources) และเปนทรพยากรทเปนแหลงอาหารของประชากรโลก อยางไรกด ทรพยากรประมง อาจจะเปลยนสถานะไปเปนทรพยากรประเภทใชแลวหมดไป (non-renewable resources) ได โดยเฉพาะประเภททรพยากรทใกลสญพนธ เนองจากการจบปลาในอตราทสงเมอเทยบกบอตราการเกดของประชากรปลา หรอ การทาลายแหลงทอยอาศยของปลาและแหลงอนบาลปลาในเขตพนทปาชายเลน ทาใหจานวนประชากรปลาลดลง หรอ จานวนน าหนกของปลาทจบมาไดมนอยลง เพราะปลาไมมอาหารทเพยงพอหรอคณภาพอาหารในแหลงนาแยลง เปนตน

กรอบท 19 วธการประหยดการใชนา

ใชน าอยางประหยด หมนตรวจสอบการรวไหลของนา เพอลดการสญเสยนาอยางเปลาประโยชน ไมควรปลอยใหนาไหลตลอดเวลาตอนลางหนา แปรงฟน ฯลฯ เพราะจะสญนาไปโดยเปลาประโยชน ใชสบเหลวแทนสบกอนเวลาลางมอ เพราะใชเวลาและนานอยกวาการใชสบกอน ซกผาดวยมอ ควรรองนาใสกาละมงแคพอใช อยาเปดนาไหลทงไวตลอดเวลาซก เพราะสนเปลอง ใช Sprinkler หรอฝกบวรดนาตนไมแทนการฉดนาดวยสายยาง จะประหยดนาไดมากกวา ควรลางรถดวยนาและฟองนาในภาชนะบรรจนา จะลดการใชนาไดมากถง 300 ลตรตอครง ไมควรลางรถบอยครงจนเกนไป เพราะนอกจากจะมความ สนเปลองนาแลว ยงทาใหเกดสนมทตวถง ตรวจสอบทอนารวภายในบาน ดวยการปดกอกนาทกตว ภายในบาน หลงจากททกคนเขานอน ควรลางพชผกและผลไมในภาชนะทมการกกเกบนา ไวเพยงพอ จะลดการใชนามากกวารอยละ 50 ไมใชชกโครกเปนททงเศษอาหาร กระดาษ สารเคม เพราะจะทาใหสญเสยนาจากการไลสงของลงทอ ใชอปกรณประหยดนา เชน ฝกบว กอกนา หวฉดนา ฯลฯ ตด Areator หรออปกรณเตมอากาศทหวกอก เพอชวยเพมอากาศใหแกนาทไหลออกจากหวกอก ลดปรมาณการไหลของนา ชวยประหยดนา

ไมควรรดนาตนไมตอนแดดจด เพราะนาจะระเหยหมดไปเปลาๆ อยาทงนาดมทเหลอในแกวโดยไมเกดประโยชนอนใด ใชรดนาตนไม ใชชาระพนผว ใชชาระความสะอาดสงตางๆ ไดอกมาก

ควรใชเหยอกนากบแกวเปลาในการบรการนาดม และใหผทตองการดมรนนาดมเองตามความตองการ ลางจานในภาชนะทขงนาไว จะประหยดนาไดมากกวาการลางจานดวยวธทปลอยใหนาไหลตลอด ตดตงระบบนาใหสามารถใชประโยชนจากการเกบและจายนาตามแรงโนมถวงของโลก เพอหลกเลยงการใชพลงงานไปสบและจายนาภายในอาคาร



80

อนง นยามของทรพยากรประมง (fisheries) ในทน หมายถง สตวน าทกชนดทอยในแหลงน าจด และแหลงน าเคม ทงทเปนอาหารของมนษย (ทจบจากแหลงน าตามธรรมชาต และ ทเพาะเลยงเพอขายเชงพาณชย) และทอยในระบบนเวศ (โดยมไดมความสาคญในการเปนอาหารของมนษย แตอาจจะเปนสวนหนงของหวงโซอาหาร) ตวอยางเชน กง หอย ป ปลา ปะการง วาฬ ฉลาม โลมา พะยน นกเพนกวน สาหรายทะเล ฯลฯ 5.1 ความสาคญและปญหาของทรพยากรประมง

กรณประเทศไทย ประเภทของสตวน าเศรษฐกจทมความสาคญตอประชากรไทย ประกอบดวย สตวน าจด และสตวน าเคม (สตวน าทะเล) สตวน าจด ทสาคญทางเศรษฐกจ ไดแก ปลานล ปลาดก ปลาตะเพยน ปลาชอน ปลาหมอ ปลาไน ปลาสลด ปลาสวาย-เทโพ ปลาไหล และกงกามกราม เปนตน สวนสตวน าทะเล ทสาคญทางเศรษฐกจ ไดแก ปลาท ปลากะตก ปลาหลงเขยว ปลาทรายแดง ปลาทแขก ปลาโอดา ปลาตาหวา กงแวนนาไม ปมา ปลาหมกกลวย ปลาหมกกระดอง หอยแมลงภ หอยแครง และแมงกะพรน เปนตน

ปรมาณปลานาจดทสาคญ ดงกลาวมแนวโนมเพมขน ในชวงป 2544 – 2548 จาก ประมาณ 20 – 127 พนตน เปน 37 – 240 พนตน ตามแตละชนดของปลา (ภาพท 7) แตสาหรบกรณปลานาเคมบางชนดมแนวโนมเพมขน (เชน ปลาท ปลากะตก) ในขณะทบางชนด ปรมาณมแนวโนมลดลง ในชวงปเดยวกน (ภาพท 8) หากพจารณาการจบสตวน า (นาจดและนาเคม) พบวา ในชวงป 2528 – 2548 พบวามปรมาณเพมขนมาโดยตลอด จากประมาณ 2,780 เปน 4,118 พนตน ดงแสดงในภาพท 9 ทงนปรมาณการจบสตวน าจากแหลงธรรมชาต (capture) มแนวโนมตคอนขางคงท แตการจบจากแหลงเพาะเลยง (aqua-culture) มแนวโนมเพมขนอยางเหนไดชด ดงแสดงในภาพท 10

เครองมอทางการประมง (Fishing Gears) แบงออกเปน 2 ประเภท คอ เครองมอสาหรบการประมงพาณชย เชน อวนลากแผนฒะเฆ อวนลากค อวนลากคานถวง อวนลอม ปลากระตก อวนลอมปลาอนทร อวนตดปลาท อวนรน โปะ เปนตน และ เครองมอสาหรบการประมงพนบาน เชน อวนจมป อวนจมกง อวนจมปลาหมก อวนลอยปลาท อวน ลอยปลากระบอก อวนชอน อวนยก อวนครอบหมก เบดมอ เบดราว โพงพาง ลอบปลา ลอบป ลอบหมก ลอบกง ลอบหอย ไดนหมก ระวะรนเคย เปนตน ตวอยางภาพของเครองมอทางการประมงแสดงในภาพท 11



81

ภาพท 7 ประมาณปลานาจดทสาคญ

ปรมาณ พนตน

ทมา: สานกงานสถตประมง

ภาพท 8 ปรมาณปลานาเคมทสาคญ

ปรมาณพนตน


127.6 120.9

123.6

203.1

244.3

92 94.5

115.4

166.1149

85.688.5 88

106.8 108.9

15.7 16.5 26 33.7 37.223 25.3

36.1 37.8 37

0

50

100

150

200

250

2544 2545 2546 2547 2548

ปลานล ปลาดก ปลาตะเพยน ปลาสวาย - เทโพ ปลาสลด

141146

156160

167

107

121

113

106 105

146

152 154

163160

145

129125

120

127

92

10499 100

8680

100

120

140

160

180

2544 2544.5 2545 2545.5 2546 2546.5 2547 2547.5 2548

ปลาท ปลาทรายแดง ปลากะตก ปลาหลงเขยว ปลาทแขก



82

ภาพท 9 ปรมาณการจบสตวนาเคมและนาจด

ปรมาณ พนตน


ภาพท 10 ปรมาณการกจบสตวนาเคมและนาจด แบงตามประเภทการประมง

ปรมาณพนตน


2,779.1 2,740.0

2,967.7

3,385.1

3,572.6

3,384.4

3,625.9

3,648.43,914.0

4,118.5

2,000

2,500

3,000

3,500

4,000

4,500

2528 2530 2532 2534 2536 2538 2540 2542 2544 2546 2548

2,408

2,627

2,480

2,6152,928

3,019

2,885

2,932

2,834 2,850

2,814

152260

353457

554 500

694814

1,064

1,304

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

2528 2530 2532 2534 2536 2538 2540 2542 2544 2546 2548

จบตามธรรมชาต (Capture) เพาะเลยง ( Culture)



83

อวนลากแผนตะเฆ ใชกบเรอลาเดยวโดยมอปกรณชวยถางปากอวน เรยกวา แผนตะเฆ (Otter board) จานวน1 ค ตดตงอยหนาปกอวน เมอทาการลากแผนตะเฆจะตานน าและเบนออก ทาใหปกและปากอวนถางออกพบเหนไดทกจงหวดในแถบชายทะเล

อวนลากคานถาง มลกษณะสาคญคอ จะใชคานททาจากทอโลหะจานวนหนงทอนขวางดาน หนาใกลปากอวน เพอใหปาก อวนกางออกและลากอวนพรอมกนสองปาก ม 2 ชนด อวนลากคานถางแบบลากกง และอวนลากคานถางแบบลากแมงกระพรน ทงน อวนลากคานถางแบบลากกงหรอลากแขกจะพบเฉพาะบางจงหวด เชน ชมพร สราษฏรธาน และนครศรธรรมราช สวนอวนลากคานถางแบบลากแมงกะพรนพบในเขตจงหวดระยองและจนทบร

อวนลากค เปนอวนลากทใชเรอสองลาชวยถางปากอวน อวนลากชนดนใชเรอยนต สองลา ทาหนาทลากอวนและถางปากอวนโดยรกษาระยะหางและความเรวเรอขณะลากใหเทากน สวนใหญใชจบปลาหนาดน ปลาผวน าและหมก จงหวดทนยมใชอวน ลากคมาก ไดแก จงหวดสมทรปราการ สมทรสาคร สมทรสงคราม ประจวบครขนธ ชมพร สงขลา และ ภเกต

อวนรน มลกษณะคลายถง ปากอวนประกอบกบคนรน ตดตงบรเวณหวเรอ จบสตวน าโดยวธผลกดวยเครองยนตดนเครองมออวนทยดตดกบเครองมออวน ใหเคลอนทในแนวราบอยางตอเนอง เพอใหสตวน าทอยดานหนาใกลปากอวนเขามาตดอยทกนถงอวน พบไดในจงหวดระยอง สมทร ปราการ สมทรสาคร สมทรสงคราม เพชรบร ชมพร สราษฏรธาน นครศรธรรมราช ปตตาน พงงา ตรง และสตล เปนตน

โปะ ประกอบดวยสวนของลกขงมลกษณะเปน รปทรงตางๆ และมสวนปกเปนทางนาใหสตวน าเขาสลกขงเครองมอประมงประเภทน เปนประเภท ดกจบเชนเดยวกบลอบและโพงงพาง แตมรปรางและวธการทตางออกไป สวนทตางจากลอบ คอ ดานบนเปดออกโผลพนผวน าและมขนาดใหญกวา ไมสามารถยกขน-ลงไดเหมอนลอบ ในอดต โปะเปนเครองมอทนยมใชกนมากปจจบนมจานวนลดนอยลงมาก แตยงพบเหนบางพนท เชน สมทรสาคร พงงา สตล กระบ



84

ภาพท 11 เครองมอทางการประมง

อวนลากแผนตะเฆ อวนรน

อวนลากคานถาง อวนลากค

โปะ โปะ



85

ภาพท 11 เครองมอทางการประมง (ตอ)

ทมา: กรมประมง



86

ปจจบนนประชาชนชาวไทยสวนหนงพงพงการจบสตวน าจากการเพาะเลยงสตวน า (aqua-culture) ซงมแนวโนมเพมขน ในขณะท การจบสตวน าจากแหลงธรรมชาต (capture) มแนวโนมลดลง การลดลงของทรพยากรประมงในประเทศไทยนน (และในประเทศตางๆดวย) มเหตผล 4 ประการ คอ

ประการแรก แหลงทรพยากรประมงตามธรรมชาต เชน แมนา ลาคลอง ทะเลสาบ ทะเลอาวไทย มหาสมทร เปนแหลงทรพยากรเปด (open access) ทผใดกเขาไปจบสตวน าได ไมวาจะเปนเพอการดารงชพ หรอเพอขาย จงเปนสงจงใจใหชาวประมงตางๆ เขาไปจบสตวน าโดยมไดคานงถง “ความยงยน” ของการเตบโตของสตวน าทจะมไวใชในอนาคต และดวยความเกรงวา “หากไมออกไปจบปลาวนน คนอนกจบปลาไป” หรอ ดวยความเหนแกประโยชนสวนตนในระยะสน (หรอเพราะความยากจน) จงตางมงจบสตวน าทไมคานงถง “ขนาดของปลา” หรอ “ประเภทของอปกรณจบปลา” ทาใหมการจบสตวน าในขนาดทเลกหรออยในวยเจรญพนธ หรอจบสตวน าในจานวนมาก จนไมสามารถขยายพนธตอไปได [กรอบท 20]

กรอบท 20 วฏจกรของสตวนา และ การจบสตวนา

โดยธรรมชาตของสตวนา ในแหลงนาขนาดหนง (เชน หนองนาในชมชน) สมมตใหปรมาณสตวน าในแหลงน าคดเปน “น าหนกรวม” (biomass) เนองจากขนาดของสตวน าไมเทากนและอยในระหวางชวงวยทแตกตางกน โดยประชากรของสตวน า (สมมตคอ ปลา) จะมอตราการเกดและอตราการตายในระดบหนง หากอตราการเกดสงกวาอตราการตาย จะทาใหประชากรปลาเพมขน โดยเรยกวา “อตราการเตบโต” (growth) ในรปของ “นาหนกปลา” ทเพมขน

ถาหากประชากรปลามขนาด 8 ตน/เดอน จะมอตราการเตบโตเพยง 4 กโลกรม/เดอน เทานน เพราะมการแยงอาหารกน และในอกดานหนง ถาหากประชากรปลามขนาด 4 ตน/เดอน กจะมอตราการเตบโตเพยง 4 กโลกรม/เดอนเชนกน เพราะมจานวนวยเจรญพนธนอยไป เปนตน ดงแสดงดวยภาพขางลาง ดงนน หากประชากรปลามขนาดทเหมาะสม (ไมมขนาดใหญเกนไป ไมมการแยงอาหาร) เชน นาหนกปลารวม 6 ตน/เดอน จะมอตราการเตบโตของปลา 10 กโลกรม/เดอน โดยอตราการเตบโตนเรยกวา Maximum Sustainable Yiled



87

กรอบท 20 วฏจกรของสตวนา และ การจบสตวนา (ตอ)

หากบอนานเปนของชมชนทเปดโอกาสใหสมาชกชมชนเขาจบปลาไดตลอดเวลา และในหลายกรณมกพบวา ชาวบานตางจะแขงขนเขาไปจบปลาในหนองน าน น จานวนการจบปลา (คดเปนน าหนก) ขนอยกบพฤตกรรมการจบปลา (Harvest Function) ทแปรเปลยนตามปจจยการผลต ตนทนการจบปลา และความพยายามใน การจบปลา ดงนน ยงชาวประมงมความพยายามมาก กอาจจะจบปลาไดจานวนมาก

หากสมมตวาชาวประมงมพฤตกรรมการจบสตวน า (ปลา) ตามเสน Harvest Funciton ตามภาพขางลาง อยางไรกด ปรมาณการจบปลานน ยงตองพจารณาถงอตราการเตบโตของปลาดวย ดงนน หากชาวประมงในชมชน (โดยรวมทกคน) ตดสนใจจบปลาในอตรา 8 กโลกรม/เดอน จะตองม Biomass ของปลาในหนองนานนเทากบ 7 ตนตอเดอน

หากชาวประมงรวมกนตดสนใจในการอนรกษจานวนปลา (นาหนกรวม) ในหนองนาเทากบ 7 ตนตอเดอน ชาวประมงในชมชนกจะสามารถจบปลารวมกนได 8 กโลกรมตอเดอน เปนเชนนตลอดไปทกเดอน ตราบใดทไมมปจจยอนๆทาใหปรมาณน าหนกปลารวมในหนองน าเปลยนไป เชน น าเสย น าทวม หรอขาดแคลนอาหารในหนองนา

ถาหากชาวประมงจานวนหนงมความเหนแกประโยชนสวนตนมาก จงเขาจบปลามากขน จนทาใหปรมาณการจบ มากกวา 8 กโลกรม/เดอน (เชน 10 กโลกรม) เสน Harvest Function จะขยบ เพมขนจากซายไปขวา (เปนเสน H1) แตในขณะเดยวกนพฤตกรรมของชาวประมงดงกลาว กจงใจใหชาวประมงรายอนๆเขามาจบปลามากขนดวยเชนกน (เปนเสน H2) ทาใหชาวประมงแตละราย ตองใชความพยายาม (effort) มากขน เชน จานวนชวโมงจบปลา เครองมอในการจบปลา และมตนทนเพมขน ในการจบปลา จนทาใหในทสด จานวนปลาทจบไดอาจจะลดลงจาก 10 กโลกรม ลงมาท 8 กโลกรมอกครงหนง ดวย ตนทนทมากกวาเดม ดวยซ าไป

คาถามคอ ชาวประมงจะเลอกตดสนใจอยางไร หากเผชญกบสถานการณแขงขนกนจบปลาเฉกเชนดงกลาวขางตน และอตราการจบปลาทเหมาะสมควรจะเปนระดบใด

H1 H2



88

แตถาหากชมชนใดทรวมกนคมครองอนรกษแหลงนา และมกฎกตกาในการจบสตวน าในแหลงนาสาธารณะของชมชน อตราการเกดของสตวน ากจะเพยงพอตอความตองการในการบรโภคของชมชน และอาจจะมจานวนมากพอทจะนาออกขายในตลาด ยกตวอยางเชน การหามจบสตวน าบรเวณในวดหรอหนาวด ซงทาใหพนทบรเวณนนเปนแหลงเพาะเลยงและอนบางสตวน าขนาดเลก หรอ การควบคมการใชอปกรณจบปลา เชน หามใชระเบดนา และ อนญาตใหใชเฉพาะเบดตกปลา เทานน เปนตน

ดวยเหตน “ความเปนเจาของแหลงน าและทรพยากรน า” ผนวกกบ “ความยากจน” กเปนเงอนไขหนงในการเปลยนแปลงจานวนประชากรของสตวน า เพอระบบนเวศ และเพอตอบสนองความตองการบรโภคของประชาชน

ประการทสอง นโยบายของภาครฐ ไมวาจะเปนนโยบายเพอการสงเสรมการสงออกผลตภณฑปลาและสตวน า หรอจะเปนนโยบายเพอการพฒนาประเทศ ทสงผลตอการลดลงของปรมาณสตวน า กลาวคอ

ในกรณการสงเสรมการสงออกผลตภณฑสตวน า เชน กงแชเยนแชแขง ทาใหมการเพาะเลยงสตวน าเพมขนจานวนมาก โดยมการเปลยนแปลงทดน จากพนทเพาะปลกพชเกษตร เปนพนทเลยงสตวน า โดยเฉพาะการเลยงกงน ากรอย ทตองอาศยพนทใกลกบแหลงน ากรอยหรอทะเล ตอมาไดมการเลยงกบในบอเพอการบรโภคภายในประเทศและสงออก การเลยงจระเข เพอการพาณชย เปนตน

นโยบายพฒนาประเทศทเนนการเจรญเตบโตโดยละเลยการพฒนาทรพยากรธรรมชาต อนนาไปสการเพมขนของโรงงานและการใชสารเคมในการเพาะปลก สงผลใหจานวนทรพยากรประมงลดลงเชนกน เนองจาก การขยายตวของโรงงาน และการใชสารเคมในการเพาะปลก ทมการปลอยน าเสยลงแหลงนาหรอทมการไหลซมของสารเคมจากในดนลงสแหลงนาธรรมชาต อาจจะเปนตนเหตททาใหคณภาพของน าลดลง จนทาใหอตราการเกดของประชากรสตวน าลดลงไปดวย หรอในบางกรณกอาจจะสญพนธ

ตวอยางเชน ในป 2551 เหตการณปลากะพงขาวทเลยงไวในกระชง ทคลองทายาง อาเภอเมอง จงหวดชมพร ตายจานวนมาก ซงปลาแตละตวมน าหนก 2-6 กโลกรม โดยคาดวา ความเสยหายไมนอยกวา 10-15 ลานบาท จากจานวนไมนอยกวา 150 กระชง (ประมาณการจากภาวะการขาดทน 2 แสนบาทตอกระชง) ทงน ชาวบานคาดการวาเกดจากสภาพน าทเปลยนแปลงอยางรวดเรวเกนไป เนองจากมโรงงานอตสาหกรรมและสถานประกอบการในเขตเทศบาลเมองชมพร ลกลอบปลอยน าเสยในชวงกลางคน ลงคลองทาตะเภาทเชอมตอกบคลองทายาง แมวาไดแจงไปยงสานกงานอตสาหกรรมจงหวดชมพรแลว แตไมมการเขาตรวจสอบ ประกอบกบ การปลอยน าเสยในเขตเทศบาลเมองชมพร ยงไมมการบาบดกอนลงสแหลงน า เนองจากบอบาบดน าเสยยงไมสามารถใชงานได [ทมา: มตชน 5 มถนายน 2551, หนา 9] จากการสารวจของศนยวจยทรพยากรทางทะเลและชายฝงอาวไทยตอนลาง กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง พบวาจานวนโลมาสชมพทเคยมอย 30 – 50 ตว ในอาวขนอม จงหวดนครศรธรรมราช ไดลดลงไปเรอยๆ โดยยายฝงไปอาศยแถบอาวในพนท จงหวดสราษฏรธาน แทน



89

เนองจากไดรบผลกระทบจากการทองเทยวทมนกทองเทยวเพมมากขน ทาใหไปรบกวนแหลงทอยของโลมา และทางศนยฯไดประสานไปยงกลมอนรกษฯ และบรษททวร ใหทราบหลกปฏบตในการชมโลมาสชมพในพนทอาวขนอมทถกตอง สวนการแกปญหาระยะยาว ทางศนยฯจะทาการสารวจขอมลตางๆ เพอใหมการประกาศพนทอาวขนอมเปนพนทอนรกษฯ ตอไป [ทมา: กรงเทพธรกจ 5 มถนายน 2551, หนา 11]

สบเนองจากกจการประมงเปนกจการทไดรบการชวยเหลอจากภาครฐ โดยเฉพาะอยางยงการอดหนนราคาน ามนสาหรบใชในการประมงพาณชย [กรอบท 21] กลาวคอ ราคาน ามนทขายสาหรบเรอประมง จะตากวาราคาน ามนทขายในตลาดทวไป ทงนเพราะตนทนน ามนเปนตนทนทสาคญ เมอรฐบาลยกเลกมาตรการควบคมราคาน ามน (ใหคงท) โดยปลอยใหราคาน ามนในตลาดปรบเปลยนตามราคาตนทนน ามนดบมากขน (ทแปรเปลยนตามราคาน ามนในตลาดโลก และอตราแลกเปลยนเงนตราตางประเทศของไทย) ทาใหชาวประมงหรอธรกจประมงไดรบความเดอดรอนมากขน โดยเฉพาะในชวงทราคานามนแพง แตราคาปลาตา

ตวอยางเชน ในชวงเดอนมถนายน 2551 ชาวประมงในจงหวดกระบไดรบความเดอดรอนจากราคานามนทปรบตวสงขนตลอดในชวงเวลาดงกลาว จนทาให ผประกอบการประมงจงหวดกระบหลายราย ตองจอดเรอหยดออกจบปลากวา 100 ลา เนองจากขาดทนอยางหนกจากราคาน ามนแพง (ใยนชวงเวลานน มอยเพยง 6 ลา ทยงคงออกจบปลาอย) [ทมา: มตชน 5 มถนายน 2551, หนา 9] ไมเพยงแตชาวประมงไทยเทานนทเดอดรอน การปรบราคานามนสงขนในทวโลกกสงผลกระทบตอชาวประมงในตางประเทศดวย ดงเชน ชาวประมงและผประกอบการประมงหลายพนคน ในฝรงเศส เบลเยยม อตาล สเปน และโปรตเกส พากนชมนมประทวงรฐบาล เนองจากไมพอใจทราคาน ามนดเซลขายปลกปรบตวเพมสงขนอยางมาก โดยเฉพาะสเปน ประเทศทมผประกอบการประมงทใหญทสดในยโรป จะยตการประกอบกจการดานประมงทงหมดและปดทาเรอ เพอประทวงใหทางการหามาตรการแกไขปญหาราคานามนแพงอยางเรงดวนดวย [ทมา: สยามรฐ 5 มถนายน 2551, หนา 12]

ประการทสาม การเพมขนของจานวนประชากรไทย ทาใหความตองการอาหารประเภทปลา มมากขน จงมการเพาะเลยงปลาทงในกระชง (ในแมน าและในทะเล) การเพาะเลยงในบอปลามากขน รวมถง การเพาะเลยงปในกระชงเพอทา “ปนม” และ การนาเขา “ปนาดอง/ปแสมดอง” จากประเทศเพอนบาน เพอใชประกอบอาหาร ฯลฯ เนองจากทรพยากรประมงตามแหลงธรรมชาตลดลง และไมเพยงพอตอความตองการของประชาชน

นอกจากน การเพมขนของประชากรในเขตเมอง ทาใหมความตองการอาหารประเภทสตวน าเพมมากขน จงกระตนใหมการจบสตวน าตามแหลงธรรมชาตมากขน และสาหรบพนทในเขตเมองไมมสถานทเหมาะสมในการเพาะเลยง กจะกระตนใหมการซอสตวน าจากจงหวดอน อกทงยงเปนตนเหตของการทงขยะลงสแหลงนาดวย



90

ตวอยางเชน คณะสตวแพทย ประจากลมสตวทะเลหายาก ของสถาบนวจยและพฒนาทรพยากรทางทะเล ชายฝงทะเล และปาชายเลน จงหวดภเกต ไดไปตรวจสอบวาฬเกยตน บรเวณหาดปาตอง ซงเปน วาฬหวทยแคระ เพศเมยขนาดใหญ ซงภายนอกมบาดแผลจานวนมาก และมอาการดน และไดตายลงขณะทกาลงนากลบมาเพออนบาล เมอผาชนสตร พบรอยช าเลอดในผนงกระเพาะและแผลอกเสบทวไป รวมทงพบหนองบรเวณมดลก แตทสาคญทสด คอ พบวาในกระเพาะมเศษขยะพลาสตกจานวนมาก เชน ถดา ถงหว ซองแยมโร ฯลฯ ซงหนกประมาณ 1.6 กโลกรม ทาใหวาฬไมสามารถยอยและขบถายออกมาได จงเชอวานาจะเปนสาเหตการตายของวาฬตวน [ขาวสด 9 มถนายน 2551, หนา 1]

กรอบท 21 การอดหนนราคานามนสาหรบเรอประมง : แนวคดทางเศรษฐศาสตร หากสมมตให กอนการใชมาตรการอดหนนราคานามน ดลยภาพของปรมาณการจบปลาอยท Q1 (Suppy

(MC) = Demand) ดงแสดงในภาพขางลาง ตอมาเมอรฐบาลอดหนนราคานามน ทาใหชาวประมงมตนทนจบปลาลดลง (แสดงดงเสน MC – Subsidy) จงสามารถจบปลาไดมากขน เชน Q2 (แมวาราคาปลาจะลดลงกตาม)

เมอราคานามนในตลาดแพงขน ทาใหชาวประมงมตนทนสงขนกวาเดม (แสดงดงเสน MC – Subsidy + higher price of petrol) ดวยเหตน จงทาใหชาวประมงบางรายไมสามารถออกเรอจบปลา เพราะตนทนสงขน และทาใหปรมาณปลาทจบไดเทากบ Q3

ประเดนพจารณาตอไปคอ หากชาวประมงเรยกรองใหรฐบาลอดหนนราคานามนตอไป กจะทาใหเสนตนทนลดลงมาท MC – Subsidy ตามเดม แตคาถามคอ รฐบาลจะนาเงนจากแหลงใดมาจายเปนเงนอดหนนราคานามน (เพอลดตนทนใหแกชาวประมง) และภาครฐจะมมาตรการอนๆ ทจะชวยชาวประมงอยางไร



91

ประการทส กจกรรมการประมงเองกเปนตนเหตของการลดลงทรพยากรประมง เชน มลสารจากนามนทปนเปอนลงทะเลจากเรอประมง เปนตน ตวอยางเชน

เมอเดอนกมภาพนธ 2550 ประธานกลมอนรกษฟนฟทรพยากรธรรมชาตมหาชยฝงตะวนออก อาเภอเมองสมทรสาคร กลาวถงกรณทตองสญเสยลกโลมา อาย 1 เดอนเศษ พนธอรวด “เพราะถกอวนรนของชาวประมงชายฝง ทมกแอบเขามาลาก อวนใกลเขตฝงทะเลบรเวณปากอาว ตาบลโคกขาม อาเภอเมองสมทรสาคร นน วา ขณะนทางกลมไดนาซากลกโลมา สงยงศนยวจยและพฒนาชายฝงตะวนตก เพอศกษาหาสารตกคางดวย และทางกลมอนรกษฯ เคยเรยกรองใหประมงจงหวดทงทน หรอปกหลกเปนเขตแดนอนรกษในบรเวณดงกลาว แตกลมเหลว ปจจบน (2550) ยงเปนพนทเพาะหอยแครง หอยแมลงภ และปมา จงมฝงโลมาเขามาหากน" [ทมา: มตชน วนท 19 กมภาพนธ 2550, หนา 9] และ ศนยวจยทรพยากรทางทะเลและชายฝงอาวไทยตอนลาง สงกดกรมทรพยากรทางทะเลและชายฝง พบวา ในชวงมกราคมถงมพฤษภาคม 2551 โลมาสชมพในพนทอาวขนอม จงหวดนครศรธรรมราช ตายแลวถง 3 – 4 ตว ทตดตาขายอวนของชาวประมง [ทมา: กรงเทพธรกจ 5 มถนายน 2551, หนา 11] 5.2 การแกไขปญหาทรพยากรประมงของภาครฐ ภาคธรกจ และภาคชมชน

การลดลงของทรพยากรประมงในแหลงน าธรรมชาต โดยเฉพาะทเปนแหลงน าสาธารณะนนสามารถแกไขไดดวยหลายมาตรการ โดยแฉพาะอยางยงมาตรการของภาครฐ ทเนนกาหนดประเภทของอปกรณในการจบสตวน า หรอการเพมตนทนใหแกชาวประมงในการจบสตวน า เพอลดแรงจงใจในการจบสตวน ามากเกนไป (กรอบท 22) นอกจากน ยงมมาตรการของชมชนในการจดการทรพยากรประมงทอยในแหลงน าของชมชน เนองจากทรพยากรประมงของชมชนจะเปนแหลงอาหารและแหลงรายไดทถาวรและมนคงหรอยงยนได ถามระเบยบหรอกตกาของชมชนทเหมาะสม

มาตรการของภาครฐประการหนง คอ การอนรกษและเพมแหลงอนบาลสตวน าตามธรรมชาต เชน การอนรกษปาชายเลน และ การสรางปะการงเทยม สาหรบกรณหลงนน กาลงเปนทนยม เพราะนอกจากจะเปนแหลงอนบาลสตวน าและสรางระบบนเวศใหมแลว ยงเปนสงดงดดการทองเทยวไดอกดวย (โดยเฉพาะการดาน า) อปกรณทใชในการทาแนวปะการงเชน เรอเดนสมทรทปลดระวาง และ แทนขดและขนสงน ามน เปนตน ตวอยางเชน เนองจากสงกอสรางในการสารวจและผลตปโตรเลยมในทะเลของไทย เรมทยอยหมดอายสมปทาน จานวน 225 แทน รวมทงทอขนสงปโตรเลยมระหวางแทนตาง ๆ ในพนทผลตมความยาวกวา 1,000 กโลเมตร กรมทรพยากรทางทะลและชายฝงรวมกบสถาบนการปโตรเลยมแหงประเทศไทยและหนวยงานทเกยวของกบการจดการทะเล หารอเกยวกบแนวทางการสรางปะการงเทยมจากแทนขดเจาะปโตรเลยม โดยเฉพาะเทคนคการรอถอนทไมกอผลกระทบตอสงแวดลอมทางทะเล ตลอดจนขอควรระวง เพอศกษาความเปนไปไดในทางปฏบตและการยอมรบจากผมสวนไดสวนเสย ในพนทบรเวณอาวไทย [ทมา: เดลนวส 5 มถนายน 2551, หนา 10]



92

กรอบท 22 การเพมตนทนในการจบปลา

กอนมมาตรการของภาครฐ ชาวประมงมตนทนการจบปลา คอเสน MCA ปรมาณการจบปลาในดลยภาพคอ Q1 และ ราคาปลาในดลยภาพ คอ P1 ดงแสดงในภาพขางลาง ตอมาเมอมการควบคมการใชเครองมอและอปกรณในการจบปลา เชน เปลยนแปลง “ระเบดในนา” หรอ การใชแห มาเปน “เบดตกปลา” จะทาใหชาวประมงมตนทนในการจบปลาเพมมากขน ตนทนดงกลาวเชน ตนทนดานเวลา ตนทนดานอปกรณทมราคาแพงขน กจะทาใหชาวประมงมตนทนเปน MCA + Additonal Cost และปรมาณการจบปลาทดลยภาพจะนอยกวา Q1 แตราคาปลาในดลยภาพจะมากกวา P1 ดงแสดงในภาพขางลาง

ชาวประมงบางรายเผชญกบตนทนของการจบปลาทแตกตางกน มาตรการควบคมของรฐอาจจะหมายรวมถง ประเภทของเรอทใชในการจบปลา เชน หามใชเครองมออวนลาก อวนรนใชประกอบการประมงทจบสตวน าในเขต 3,000 เมตร (ตามประกาศของกระทรวงเกษตรและสหกรณ) ตงแตรมฝงทะเลหลายจงหวดในภาคใต ดงนน ตนทนของชาวประมงจะเปลยนแปลงจาก MCB เปน MCB + add.cost ดงแสดงในภาพขางลาง ซงทาใหปรมาณการจบปลาในดลยภาพนอยกวา Q2 และ ราคามากกวา P2

คาถามทควรพจารณาตอไปคอ ภาครฐจะมมาตรการควบคมตรวจสอบอยางไรวาชาวประมงไดใชเครองมอและอปกรณตามทกาหนด



93

อกมาตรการหนงของภาครฐ คอ การควบคมการใชเครองมอและอปกรณการจบปลา ทงในแหลงนาจด และในทะเล เพอมใหมการจบปลาทเปนอนตรายตอระบบนเวศแหลงน าและประชากรสตวน า ตวอยางเชน การจบกงในทะเล เดมนน ชาวประมงมกใช อวนลาก ทพบวาสงผลกระทบตอสตวอน เชน เตาทะเล เนองจากเตาทะเลเมอตดอวนลากจะไมสามารถขนมาหายใจบนผวน าได ดวยเหตนเมอป 2513 ในสหรฐอเมรกา Sinkey Boone ไดพฒนาอปกรณชนดใหมสาหรบตดกบอวนจบกง อปกรณนน คอ TED (Tutle Exclusive Device) ซงเปนตะแกรงทมระยะหางของชองประมาณ 10 เชนตเมตร และชองทางออกหนาตระแกรง ซงเมอลากอวนเตาทะเลจะไมสามารถเขาไปตดในทายอวน และหลดออกทางชองระบายดานบนหรอลาง (ภาพท 12)

ภาพท 12 อวนจบกงทมอปกรณ TED

อนง มาตรการควบคมการตดตงอปกรณดงกลาวนน สหรฐอเมรกาไดรณรงคใหประเทศทสงผลตภณฑกงไปขายในสหรฐอเมรกาใชอปกรณ TED เพอรวมกนอนรกษเตาทะเล และทรพยากรประมงประเภทอนๆ ทอาจจะไดรบผลกระทบจากการใชอวนลาก ทงนวธการรณรงคของสหรฐอเมรกากระทาหลายรปแบบ เชน การใหคาแนะนาและอบรมแกชาวประมงในเมกซโก และการหามนาเขาผลตภณฑกงทมวธการจบแบบอวนลากทวไป สาหรบในกรณหลงนน ตวแทนทางการคาของสหรฐอเมรกาไดมาดงานในประเทศไทย และหารอกบภาคธรกจของไทย โดยสรปไดวา ชาวประมงและธรกจประมงไทย ทเกยวของกบการจบกงเพอใชในธรกจสงออกไปยงสหรฐอเมรกาตองหนมาใชอปกรณ TED ซงสงผลใหตนทนการจบปลาของชาวประมงไทยเพมขน แตอปกรณดงกลาวมราคาไมแพงนก ประมาณ 3,000 – 5,000 บาท ซงนบวาเปนการลงทนทไมสงเทาใด นอกจากมาตรการดงกลาวแลว สหรฐอเมรกายงมการควบคมอปกรณการจบปลาทนาครบเหลองเพอมใหทารายโลมาชนด Eastern Spinner Dolphin (โดย



94

ปกต ปลาทนาครบเหลองจากวายน าใกลกบโลมา) ทาใหชาวประมงสหรฐอเมรกาตองมเปลยนอปกรณและวธการจบปลา จากเดมทใชการประมงอวนลอมจบ (Purse Seine Net) มาเปนการจบปลาทนาเครบเหลองดวยวธการอนแทน และเพอเปนการบงบอกวาผลตภณฑทมาจากปลาทนา (เชน ปลาทนากระปอง) จะตองมฉลาก Dolphin Safe Label ดวย วธการดงกลาวน สหรฐอเมรกากประยกตใชกบผลตภณฑปลาทนาทนาเขาจากประเทศอนๆ รวมทงประเทศไทยดวย มาตรการควบคมวธการจบปลาดงกลาว ยอมสงผลใหจานวนการจบปลาทนาลดลง และอาจจะสงผลกระทบตอตนทนของผลตภณฑปลากระปองทสงออกไปขายยงสหรฐอเมรกาได (กรอบท 23)

กรอบท 23 การควบคมการใชเครองมอในการจบปลา และการสงออก

หากสมมตวาตลาดปลากระปองของสหรฐอมเรกาแสดงดงภาพดานซายมอ โดยผสงออกไทยไมมอานาจตอรองกาหนดราคาปลากระปองได ผประกอบการไทยใชราคาปลากระปองเปนตวกาหนดราคารบซอวตถดบปลาจากชาวประมงในประเทศไทย (แสดงดวยเสน MR)

หากชาวประมงไทยใชวธการจบปลาแบบเดม กจะเผชญกบตนทนการจบปลา (ตามเสน MCB) และมปรมาณการจบปลา q1 ซงสมมตวาเปนปรมาณวตถดบในการผลตปลากระปองเพอสงออก

แตหากชาวประมงไทยตองเผชญกบการเปลยนแปลงวธการจบปลาใหม ตามเงอนไขของประเทศผ นาเขา ทาใหชาวประมงไทยมตนทนเพมขน (ตามเสน MCB + add.cost) ในขณะทราคารบซอปลาเทาเดม ทาใหชาวประมงบางรายตองออกจากระบบ ปรมาณการจบปลาจงลดลง และทาใหปรมาณวตถดบในการผลตปลากระปองเพอการสงออก กลดลงดวย ดงแสดงในภาพดานขวามอ

ประเดนทนาจะพจารณา คอ การควบคมวธการจบปลา นน จะตองมตนทนในการตรวจสอบสงหรอไม การรบรองฉลาก “Dolpin Safe” จะเพยงพอเปนทนาเชอถอ หรอไม



95

เพอเปนการสงเสรมความมมนคงดานอาหารและการพฒนาประมงอยางย งยน รฐบาลของประเทศสมาชกอาเซยน และศนยพฒนาการประมงแหงเอเชยตะวนออกเฉยงใต (SEA FDEC) ไดรวมมอกนกาหนดนโยบายเกยวกบการคาประมงและสงแวดลอม เชน การจดทะเบยนเรอเลก การสงเสรมใหองคกรทองถนมบทบาทในการดแลความปลอดภยของเรอเลก และ การอดหนนแกเรอขนาดเลก เปนตน [ทมา: แนวหนา 13 เมษายน 2547] อยางไรกด มาตรการอดหนนดงกลาวไมควรใหมการการจบสตวน ามากเกนไป เพอเปนการอนรกษทรพยากรประมงใหย งยน (กรอบท 24)

กรอบท 24 มาตรการควบคมและอดหนนเรอขนาดเลก

หากสมมตใหเดมชาวประมงมตนทนเทากบ MC ตอมามการเกบคาจดทะเบยนเรอ (Fee) ตามขนาดของเรอ หรอตามปรมาณการจบปลา (เชน 10 บาทตอกโลกรม) จงทาใหตนทนของชาวประมงเพมขนเปน MC + Fee อนสงผลใหประมาณการจบปลาลดลงจาก Q1 เปน Q2 ดงแสดงในภาพขางลางบน

ตอมาเมอมการใหเงนอดหนนแกชาวประมงรายเลกอกดวย (อดหนนในดานตางๆ) กจะทาใหชาวประมงมตนทนลดลง หากตนทนนนลดลงไปทเดม คอ MC กจะทาใหปรมาณการจบปลากลบมาท Q1 อก แตถามาตรการอดหนนทาใหตนทนของชาวประมงเปน (MC – Subsidy) + Fee นอยกวา MC แลว กจะยงทาใหปรมาณการจบปลาเปน Q3 ซงตากวา Q1 ดงแสดงในภาพขางลางสด อนจะไมทาใหมการจบปลามากเกนไป (โดยเชอวา ปรมาณการจบปลาท Q1 เปนระดบทไมเหมาะสม หรอ เปนระดบการจบปลาทมากเกนไป)



96

นอกจากนยงมมาตรการการหยดจบปลาในชวงฤดกาลวางไขและเจรญเตบโต ตวอยางเชน ประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ หามทาการประมงใน 3 จงหวด ประจวบครขนธ ชมพร สราษฎรธาน รวมพนทกวา 26,400 ตารางกโลเมตร เปนเวลา 3 เดอน เนองจากระยะเวลาดงกลาวเปนชวงทสตวน าเศรษฐกจ โดยเฉพาะปลาทอยในชวงผสมพนธ วางไข และเลยงวยออน กอนเจรญเตบโต โดยกรมประมงระบวา ป 2546 ชวงเปดอาวไทยวนแรก เรออวนลากค จบสตวน าไดรวม 490 กก./ชม. เพมจากชวงกอนปดอาวไทยถง 3 เทา ซงจบได 129 – 170 กก./ชม. ปลาทจบไดขนถง 6 เทาจาก 15 กก./ชม. เปน 89 กก./ชม. เปนปลาขนาดกลางและขนาดใหญ ปลาหมก ชวงกอนปดอาวไทย จบได 0.36 – 0.44 กก./ชม. เปน 9.76 กก./ชม. เพมขนถง 20 กวาเทา กงจบได 5 เทา คอกอนปดอาวไทย จบไดเพยง 1.49 – 1.71 กก./ชม. เปน 7.85 กก./ชม. หลงเปดอาวไทย [ทมา: โพสตทเดย เมษายน 2547, หนา B6] มาตรการนนบวาเปนการเพมจานวนประชากรสตวน าไดทางหนง (กรอบท 25)

กรอบท 25 การลดและเพมประชากรสตวนา

มาตรการการจบสตวน าไมเหมาะสม หรอ อตราการตายสง จะทาให ปรมาณ Maximum Sustainable Yield (MSY) ลดลง ดงแสดงในภาพขางลางบน แตหากมาตรการทสรางระบบนเวศอยางเหมาะสมตอประชากรสตวนา จะทาใหปรมาณ MSY เพมขนได อนจะเปนประโยชนตอการเพมขนของแหลงอาหารประมง ดงแสดงในภาพขางลางสด



97

มาตรการของชมชนกมสวนชวยในการแกไขปญหาทรพยากรประมงทลดลงไดเชนเดยวกนโดยมาตรการทใชเนนการจบสตวน าแบบยงยน ตวอยางเชน การจดการประมงพนบานของชมชน หรอ ระบบการจดการประมงโดยชมชน ของชมชนลมแมน าช ชมชนเกาะยาว (จงหวดพงงา) และชมชนอาเภอสเกา (จงหวดตรง) เปนตน นอกจากน ชมชนยงมสวนในการสอดลองดแลและเฝาระวงการบกรกหรอคกคามทรพยากรทางทะเลและชายฝง และแหลงนาตางๆ ใหอกดวย

ตวอยางเชน ชมรมชาวอาวฉลองและเครอขายชมชนชายฝงอาวฉลอง และกลมผไดรบผลกระทบไดยนเรองขอใหหนวยงานรฐเขาตรวจสอบขอเทจจรงในการอนญาตกอสรางสงลวงลาลาน าสะพานทาเทยบเรอมารนา ของบรษทเอกชนในพนทแหลมยาม อาวปาคลอก ตาบลปาคลอก อาเภอถลาง เนองจากเชอวาการกอสรางดงกลาวไดสงผลกระทบตอระบบนเวศชายฝงทะเล ละเมดสทธชมชนและวถชวตชมชนชายฝงในการประกอบอาชพการประมงพนบานและพกผอนหยอนใจ และยงจะเปนการทาลายแหลงหญาทะเลและปะการงทหากนและทอยอาศยของพะยน เตาทะเล โลมา พนธสตวน าใกลสญพนธตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535 [ทมา: นสพ. ภเกตทเดย 23-29 เมษายน 2550] นอกจากน การอนญาตดงกลาวมกระบวนการไมโปรงใสในการรบฟงความคดเหนและไมเปดโอกาสใหชมชนมสวนรวมในการแสดงความคดเหนและตดสนใจ นอกจากนผลประโยชนของโครงการเปนของบรษททตางชาตมากกวาของชมชนทองถนและกอใหเกดการพฒนาทไมย งยน 6. นโยบายรฐบาลกบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต

ในประเทศไทย ทรพยากรธรรมชาตหลายประเภทมกถกจดเปนสมบตของชาต เชน ทดน แร

ธาต ปาไม และ แมน า ในขณะท ทรพยากรธรรมชาตบางประเภทอาจจดเปนสมบตของสวนรวมในระดบทองถน เชน บงบอระเพด หนองหาน บอน าในชมชน และ ปาในชมชน เปนตน ดวยเหตน การบรหารจดการดานทรพยากรธรรมชาตจงกลายเปนหนาทของภาครฐทงในระดบประเทศและระดบทองถน และเปนหนาทของภาคประชาชนและภาคชมชน

ในอดตทผานมา นบตงแตมการใชแผนพฒนาฯนน ภาครฐมบทบาทในการบรหารจดการดานทรพยากรธรรมชาตแตกตางกนไปตามกาลสมย โดยในระยะแรกนน ภาครฐยงมไดใหความสาคญกบการลดนอยถอยลงของทรพยากรธรรมชาตมากนก จนกระทงความรนแรงของปญหาเรมปรากฎ ภาครฐจงไดมบทบาทมากขน นบตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เปนตนมา (ซงจะกลาวเพมเตมในหวขอ 6.1) และภาครฐไดกาหนดแนวนโยบายสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมใหมความยงยนมากขน โดยมการกาหนดเปนนโยบายระดบชาตและเปนแผนระยะยาว 20 ป (พ.ศ. 2540-2559) (ซงจะกลาวตอไปในหวขอ 6.2)



98

6.1 แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตกบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาต ถงแมวาการพฒนาเศรษฐกจเปนบทบาทสาคญทรฐบาลจาเปนตองทา และทผานมานบวา

ประสบความสาเรจเปนทนาพอใจนบตงแตแผนพฒนาฯฉบบท 1 เปนตนมา แตในชวงเวลาทผานมาประเทศไทยกเปนเชนเดยวกบประเทศอนๆทวไป ทมไดตระหนกถงความสาคญและความจาเปน ทจะตองมนโยบายและแผนงานในการจดการทรพยากรธรรมชาต เพอเปนแนวทางในการจดการทรพยากรธรรมชาตใหเกดประโยชนอยางมประสทธภาพสงสด ดงจะเหนไดจากแผนพฒนาฯตงแตฉบบท 1-3 ภาครฐไมยงไมมมาตรการในการบรหารการใชทรพยากรธรรมชาต จนทาใหเกดปญหาเกยวกบทรพยากรธรรมชาตในหลายๆดาน เชน ปญหาขาดแคลนทดนทากน คณภาพดนเสอมโทรมไมเหมาะสาหรบเพาะปลก ปญหาขาดแคลนน า ปญหาการบกรกพนทปา ฯลฯ จากปญหาดงกลาว ภาครฐเรมตระหนกถงความสาคญในการบรหารทรพยากรธรรมชาตมากขนเพอประเทศไทยจะไดมทรพยากร ธรรมชาตทอดมสมบรณสบตอไป สาระสาคญของการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตจงปรากฏเหนชดเจนในแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เปนตนมา ซงจะกลาวพอสงเขปดงน

(1) แผนพฒนาฯ ฉบบท 4-6 กบการจดการทรพยากรธรรมชาต ภาครฐเรมมการวางแผนในการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตเปนครงแรกในแผนพฒนาฯ

ฉบบท 4 เนองจากประชาชนประสบกบปญหาทเกยวกบการใชทรพยากรธรรมชาตอยางมากมาย เชน การขาดแคลนทดนทากน คณภาพดนไมเหมาะสมตอการเกษตร การบกรกพนทปา ปญหาขาดแคลนน า ปญหาน าทวม เปนตน ซงปญหาเหลานลวนมปจจยมาจากการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของประเทศตามนโยบายของรฐบาล (โดยมไดคานงถงผลกระทบดานอนๆทจะเกดขนในอนาคต) ทาใหทรพยากร ธรรมชาตทมอยเรมมสภาพทเสอมโทรม จนไมสามารถนามาใชใหเกดประโยชนไดเหมอนดงเชนในอดต

สาระสาคญของการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตในแผนพฒนาฯ ฉบบท 4-6 จาแนกตามประเภทของทรพยากร มดงน

การจดการทรพยากรดน ประกอบดวย (ก) การจดทาแผนการใชทดนใหเหมาะสมและการปรบปรงพฒนาทดนใหแกเกษตรกรใหสามารถใชทดนใหเกดประสทธภาพสงสด และ (ข) การกระจายกรรมสทธในการถอครองทดนเพอใหเกษตรกรไดมทดนทากนและจดสรรทดนใหถกตองตามกฎหมาย

การจดการทรพยากรน า ประกอบดวย (ก) การวางแผนงานบรหารแหลงน าใหเปนระบบลมน าและพฒนาแหลงน าทเสอมโทรม และ (ข) สงเสรมการปรบปรงประสทธภาพ โครงการแหลงน าขนาดใหญและขนาดกลางทมอย โดยเนนการบรหารและการจดการใหมแหลงน าทมคณภาพใชไดอยางตอ เนองในอนาคต นอกจากนยงสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในการบรหารแหลงนาภายในชมชนดวย



99

การจดการทรพยากรปาไม ประกอบดวย (ก) การจาแนกพนทปาไมเศรษฐกจทถกบกรกและมสภาพเสอมโทรมออกจากพนทปาทมสภาพสมบรณ โดยในพนทปาเสอมโทรมแตเหมาะสมทจะทาการ เกษตร รฐบาลสงเสรมใหประชาชนทาการเกษตรพรอมไปกบการปลกตนไมเพอปรบสภาพดนและทด แทนปาไมทเสอมโทรมไป และ (ข) สนบสนนและสงเสรมบทบาทเอกชนและประชาชนในทองถนใหมสวนรวมในการบรหารจดการและพฒนาทรพยากรปาไมใหเปนไปอยางมประสทธภาพ มคณภาพ และประหยด โดยเนนใหมการสนบสนนปลกปาทโตเรวและมคาทางเศรษฐกจ

การจดการทรพยากรแรธาตและพลงงาน ประกอบดวย (ก) เรงรดการจดทานโยบายและแผนหลกการพฒนา ถานหน เพอใหมการพฒนาและกระจายการใชประโยชนถานหนอยางมประสทธภาพ และสนองความตองการของภาคอตสาหกรรม (ข) เรงรดการเจรจาตกลงกบบรษททสารวจพบปโตร-เลยมทวประเทศ (ดกรอบท 26) เพอการพฒนาปโตรเลยมและอตสาหกรรมตอเนองใหเกดประโยชนกบเศรษฐกจสวนรวมและประชาชนในทองถนโดยเรว (ค) สนบสนนและสรางความมนใจในการลงทนของภาคเอกชนทเกยวกบการผลตและแปรสภาพทรพยากรแรใหสอดคลองกบความตองการของตลาดภายในประเทศตลาดสงออกและเพอปพนฐานการใชทรพยากรแรสาหรบการพฒนาอตสาหกรรมและเกษตรกรรมภายในประเทศ (ง) ปรบปรงระบบการจดการและการบรหารทรพยากรธรณใหเอออานวยในการประสานงานกบการพฒนาทรพยากรธรรมชาตประเภทอนโดยเฉพาะอยางยงปาไม สงแวดลอม และการพฒนาในสวนภมภาค และ (จ) เพมขดความสามารถในการผลตและพฒนาบคลากร เพอรองรบการพฒนาทจะมขน โดยมการจดตงสถาบนการศกษาขนสงดานธรณวทยาและเหมองแรขน

(2) แผนพฒนาฯ ฉบบท 7-9 กบการจดการทรพยากรธรรมชาต ปญหาทสาคญจากการใชทรพยากรธรรมชาตในชวงแผนพฒนาฯ ฉบบท 7-9 มดงน คอ

ทรพยากรดน มปญหาความเสอมโทรมของดนและการใชทรพยากรดนไมเหมาะสมโดยพนทอดมสมบรณเหมาะกบการเกษตรกลบถกนาไปใชในกจกรรรมอนๆทไมเกดประโยชนตอเศรษฐกจของประเทศ เชน สรางทอยอาศย สนามกอลฟ โรงงานอตสาหกรรม เปนตน ทรพยากรน า ประสบปญหาการขาดแคลนน าในภาวะฝนแลง และปญหาความขดแยงในการใชแหลงน าเพอการอปโภคบรโภค ทรพยากรปาไม ยงคงมความเสอมโทรมและถกบกรกทาลายไปเปนจานวนมาก ทงนเนองจากความตองการใชพนทดนเพอการเพาะปลกและอนๆเพมขนตามจานวนประชากรของประเทศแตการบรหารและจดการยงตามไมทนกบการเปลยนแปลงดงกลาว ทรพยากรแรธาตและพลงงาน มการใชอยางฟ มเฟอยไมสอดคลองกบความตองการของประเทศโดยขาดแผนการผลตการใชและการเตรยมการในดานการสารวจวตถดบเพอรองรบความตองการ และการขยายตวของภาคอตสาหกรรม ภายในประเทศ ทาใหการผลตแรบางประเภทยงคงมทศทางทเนนเพอการสงออก และมปญหาความขดแยงระหวางการใชและการอนรกษเนองจากพนทการผลตทรพยากรแรมจานวนลดนอยลง และทดนราคาแพงขน



100

แนวทางการพฒนาทรพยากรธรรมชาตในแผนพฒนาฯ ฉบบท 7-9 ประกอบดวยหลายประการ

ดงเชน การสนบสนนใหประชาชนมสวนรวมกบรฐในการอนรกษและจดการทรพยากรธรรมชาต

ตลอดจนการตดตาม ดแลและการประเมนผลความสาเรจของโครงการดงกลาว และเนนการเสรมสรางจตสานกของประชาชนทมสวนไดสวนเสยกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหบรรล ผล (เพอเปนการสนบสนนใหเกดการพฒนาทพงตนเองได ชวยสนบสนนการยกระดบคณภาพชวตของคนไทยและสรางภมคมกนใหกบชมชนและประเทศ รวมทงเปนรากฐานทแขงแกรงของการพฒนาประเทศ)

การปรบปรงการบรหารทรพยากรน าในแตละลมน าอยางเปนระบบ เพอลดความขดแยงของการใชทรพยากรนาในอนาคต

การประสานนโยบายและการจดการดานการใชประโยชนจากทดนใหเปนไปในทศทางเดยวกนและเหมาะสมกบศกยภาพของพนท โดยการเรงรดการกาหนดแผนการใชทดนเสยตงแตตน เชน การกาหนดเขตพนทผลตเกลอสนเธาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การกาหนดเขตพฒนาทรพยากรแรในเขตปาสงวนแหงชาต ทงน โดยใหมการเปดเผยขอมลการวางแผนและการดาเนนงานใหเปนท

กรอบท 26 สถานการณปโตรเลยมไทย และ นโยบายของรฐ

เมอสนป 2536 จากการสารวจแหลงปโตรเลยมจานวน 42 แหลง เปนแหลงน ามนดบ 22 แหง (โดยเปนแหลงในทะเลอาวไทยและอนดามน 10 แหงและบนบกในภาคอสานตอนใต 12 แหง) แหลงกาซธรรมชาตและกาซเหลว 17 แหง และแหลงกาซธรรมชาต 4 แหง ปรมาณสารองกาซธรรมชาตประมาณ 15 ลานลานลกบาศกฟต กาซธรรมชาตเหลว 400 ลานบาเรล และ น ามนดบ 206 ลานบาเรล (ท งนไมรวมปรมาณสารองปโตรเลยมในพนทคาบเกยว) และคาดวาสามารถผลตนามยดบไดอก 24 ป ผลตกาซธรรมชาตและกาซธรรมชาตเหลวไดอก 44 ป

นโยบายของรฐ ทเกยวของโดยตรง ไดแก การเปดโอกาสใหเอกชนเขามาเปนผลงทนสรางโรงงานผลตกระแสไฟฟา ขายใหการไฟฟาฝายผลต

แหงประเทศไทย (กฟผ.) แทนทจะให กฟผ. เปนผลงทนเอง การเปดเชอมพลงงานกบประเทศเพอนบาน คอ กลมอนโดจน-พมา-มาเลเซย-อนโดนเซย ซงมวตถดบ

สาหรบการผลตกระแสไฟฟามหาศาล ทงนมการเจรจาเรองการรวมลงทนและราคารบซอวตถดบหรอกระแส ไฟฟาจากประเทศเพอนบาน เชน โรงงานไฟฟานาเทนและนางม (จากลาว) องคกรรวมไทย-มาเลเซย (สญญาแบงปนผลผลต 35 ป โดยทาการสารวจ 5 ป พฒนา 5 ป และผลต 25 ป ซงลงนามเมอป 2537)

การตงโรงไฟฟาเอกชน และใหเอกชนเขามามสวนรวมในโครงการรบซอไปปาจากผผลตไฟฟาอสระรายใหญ (หรอเรยกวาโครงการ IPP)

ทมา: ผจดการรายวน 22 มถนายน 2537 หนา 6



101

ทราบแกผทสนใจโดยทวไป และปรบปรงใหองคกรทมอานาจชขาดกรณขดแยงของการใชทรพยากร ธรรมชาต ประสทธภาพมากขน

การนามาตรการการเงน การคลง เขาชวยในการจดการทรพยากรธรรมชาต เพอใหเกดความเปนธรรมในสงคม สงผลใหประชาชนไดประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตของประเทศโดยเสมอภาคกน เชน การปรบอตราคาใชน าสาหรบภาคเอกชน และสาหรบผใชน าชลประทานรายใหญ การจดตงกองทนเพอฟนฟพนทหลงจากการทาเหมอง และการปรบภาษทดนเพอลดการเกงกาไร และการถอครองทดนผนใหญโดยไมไดทาประโยชน

การจดวางระบบขอมลทรพยากรธรรมชาต เพอใชประกอบการวางแผนไดอยางมประสทธภาพและเชอถอได และเพอลดความสบสนในเรองขอมลจากหนวยงานตางๆ ดงทเปนอยในปจจบน ทงน รวมทงการกาหนดแนวเขตพนทปาอนรกษใหชดเจน การกาหนดแผนการการใชประโยชนทดนชาย-ทะเล เพอพฒนาทรพยากรประมงควบคไปกบการอนรกษปาชายเลนและแหลงปะการง

การเรงรดการออกพระราชบญญตเพอรองรบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนแปลงไป เชน การออกพระราชบญญตเกยวกบปาชมชน เพอเปดโอกาสใหเปนประชาชนและองคกรมสวนรวมในการอนรกษปา

การสนบสนนใหมการจดการทรพยากรแรทครบวงจร โดยการสารวจและประเมนปรมาณสารองทรพยากรธรณในประเทศ โดยคานงถงผลกระทบตอระบบนเวศนและการใชประโยชนในอนาคต

การสนบสนนใหมการปองกนและบรรเทาสาธารณภยอนเกดจากธรรมชาตอยางมประสทธ-ภาพ

การเสรมสรางประสทธภาพในการดาเนนงานของภาครฐ ทเกยวของกบการพฒนาทรพยากร-ธรรมชาต โดยมงเนนประสทธภาพ การกากบควบคมทมประสทธผล มความโปรงใส และสจรต ตลอดจนมการศกษาวจยทสามารถนาไปใชประโยชนไดอยางแทจรง

การปรบปรงการจดการใหเกดสมดลระหวางการใชประโยชนกบการอนรกษฟนฟ สงเสรมการนาทรพยากรไปใชประโยชนในระดบทย งยนเพอชวยแกปญหาเศรษฐกจของประเทศ

(3) แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 กบการจดการทรพยากรธรรมชาต แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (2550 – 2554) ใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนแนวทางในการกาหนด

ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ ซงกาหนดเปนยทธศาสตรการพฒนา 5 เรองโดยยทธศาสตรหนงนน คอ ยทธศาสตรการพฒนาบนฐานความหลากหลายทางชวภาพและการสรางความมนคงของฐานทรพยากรและสงแวดลอม โดยใหความสาคญกบการรกษาฐานทรพยากรและความสมดลของระบบนเวศเพอรกษาสมดลระหวางการอนรกษและการใชประโยชน การสรางสภาพแวดลอมทดเพอยกระดบคณภาพชวตและการพฒนาทย งยน ดวนการปรบแผนการผลตและพฤตกรรมการบรโภค เพอลดผลกระทบตอ



102

ฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงพฒนาประสทธภาพการบรหารจดการเพอลดมลพษและควบคมกจกรรมทจะสงผลกระทบตอคณภาพชวต และการพฒนาคณคาความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนดวยการจดการองคความรและสรางภมคมกน ตลอดจนสงเสรมการใชความหลาก หลายทางชวภาพในการสรางความมนคงของภาคเศรษฐกจทองถนและชมชน

ในเอกสารนจะกลาวถงเฉพาะประเดนทเกยวกบการจดการทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพเทานน โดยแบงออกเปน 2 ประเดนหลก คอ การรกษาทรพยากรธรรมชาตและความสมดลของระบบนเวศ และ การพฒนาคณคาความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน

การรกษาทรพยากรธรรมชาตและความสมดลของระบบนเวศ เนนพฒนาระบบฐานขอมลและสรางองคความร สงเสรมสทธชมชนและการมสวยรวมในการจดการทรพยากร ตลอดจนพฒนาระบบการจดการรวมเพออนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาต โดยใหความสาคญกบการกาหนดเขต และการจดการเชงพนท ภายใตการจดทาขอตกลงกบชมชนทองถนในการดแลทรพยากรธรรมชาตหลก ไดแก ดน นา ปาไม ทรพยากรทะเลและชายฝง ทรพยากรแร รวมถงการมมาตรการหยดใชทรพยากรทสาคญทถกทาลายสงเปนการชวคราว และการสรางกลไกแกปญหาความขดแยงอยางสนตวธ รวมทงการพฒนาระบบการจดการและการปองกนภยพบต ตวอยางมาตรการทกาหนดในแผนพฒนาฯ เชน

การฟนฟสภาพปาใหเกดความอดมสมบรณและคงความหลากหลายทางชวภาพ โดยปฏบตตามมาตรการควบคมการใชประโยชนอยางเขมงวด และปลกปาเสรม และกาหนดมาตรการ “คนอยรวมกบปา” โดยใหทากจกรรมสนบสนนการฟนฟอนรกษระบบนเวศ และการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตโดยยงคงรกษาระบบนเวศไวตลอดไป

การบรหารจดการน าในลมน าอยางบรณาการ เพอใหมน าในปรมาณและคณภาพทเหมาะสม สนองความตองการจาเปนในการดารงชวตทด และการผลตทางเศรษฐกจทพอเพยง โดย (ก) อนรกษฟนฟปาตนน าลาธารใหเกดความอดมสมบรณ ดวยการปลกปาเสรมสรางฝายในพนทตนน า และปลกหญาแฝกในพนทลาดชน (ข) พฒนาแหลงนาเพอการใชประโยชนเพมขน โดยจดหาน าสะอาด เพอการอปโภคบรโภคในเพยงพอทวถงทกหมบาน เพมขดความสามารถในการเกบกกของแหลงน าทมอยเดม ฟนฟปรบปรงแหลงน าธรรมชาต พฒนาระบบโครงขายเชอมโยงแหลงน าและการกระจายน า พฒนานาน าบาดาลมาใชรวมกบน าผวดน ภายใตการบรหารจดการความตองการใชน าอยางคมคา (ค) ปองกนและบรรเทาปญหาอทกภย โดยการกอสรางแกมลงรองรบน าทวม การปรบปรงระบบปองกนและระบายน าชมชนเมอง และ (ง) เพมประสทธภาพและประสทธผลในการบรหารจดการน า โดยพฒนาระบบชวยในการตดสนใจบรหารจดการน า ระบบพยากรณและเตอนภยน าแลงและน าทวม ระบบฐานขอมลสถานการณนาและโครงการแหลงน าตางๆ พฒนาองคกรลมน าและองคกรชมชน ใหมองคความรและศกยภาพในการปฏบตการจดการน าและบรรเทาปญหาขอขดแยงเกยวกบน าในระดบพนทไดอยางมประสทธผล เปนตน



103

การฟนฟความอดมสมบรณของดน โดย (ก) รณรงคสนบสนนใหเกษตรกรใชวธ การเพาะปลกทเหมาะสม มความหลากหลาย (ข) กาหนดมาตรการลดการใชสารเคมการเกษตร (ค) ลดและควบคมการปลกพชเชงเดยว และ (ง) สงเสรมเกษตรกรรมเชงอนรกษ ขยายพนทเกษตรอนทรย เกษตรยงยน เพอรกษาความหลากหลายทางชวภาพในพนทเกษตรกรรม

การจดใหมหลกเกณฑและมาตรการควบคมการทองเทยวในแหลงทองเทยวธรรมชาต ใหอยภายใตขดความสามารถในการรองรบของระบบนเวศ การสรางคณคาการทองเทยวในเชงคณภาพมากกวาการเพมปรมาณนกทองเทยว

การวางแผนบรหารจดการทรพยากรแร ปรบปรงอตราคาภาคหลวง และเพมรายไดใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ศกษาเพอกาหนดปรมาณทเหมาะสมในการนาแรมาใช โดยคานงถงความจาเปนและมลคาในอนาคต กาหนดมาตรการและการบงคบใชทเขมงวดเพอควบคมผลกระทบจากการทาเหมองแร ทกอมลพษตอสภาพแวดลอม ความอดมสมบรณของปาไมและปาตนนาลาธาร รวมทงสขภาพอนามยของประชาชน

การพฒนาคณคาความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน เนนการจดการองคความรและสรางภมคมกน การคมครองทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพจากการคกคามภายนอก โดย เฉพาะจากพนธกรณระหวางประเทศ การสรางระบบคมครองสทธชมชนและการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรม การสงเสรมการใชความหลากหลายทางชวภาพในการสรางความมนคงของภาคเศรษฐกจทองถนและชมชน รวมทงการพฒนาขดความสามารถและสรางนวตกรรมจากทรพยากรชวภาพทเปนเอกลกษณของประเทศ ตวอยางมาตรการทกาหนดในแผนพฒนาฯ เชน

การจดทาระบบขอมลทองถนทใหชมชนมสวนรวมโดยภาครฐและภาคการพฒนา ชวยพฒนาระบบการจดเกบและบนทกขอมล ฐานบญชทรพยากรและภมปญญาของชมชน

การสรางองคความรและบคคลากร โดย (ก) สรางระบบการเรยนรและจตสานกของชมชน ใหตระหนกถงคณคาของความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถน (ข) จดทาหลกสตรดานความหลากหลายทางชวภาพ ทงการฟนฟ อนรกษ และใชประโยชน โดยเฉพาะเรองสขภาพโดยวถธรรมชาต การแพทยแผนไทย สมนไพร และเกษตรธรรมชาต (ค) ถายทอดภมปญญาใหสบทอดอยางเปนระบบ ใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเพอยกระดบภมปญญาทองถน และ (ง) จดตงโรงพยาบาลแพทยแผนไทยทกภมภาค เปนตน

การสรางระบบการคมครองสทธชมชนและการแบงปนผลประโยชนทเปนธรรม การสรางกลไกการตอบแทนผลประโยชนแกชมชนทเปนเจาของพนธกรรมและภมปญญา เมอมการนาไป ใชประโยชนเชงพาณชย

การสงเสรมการใชความหลากหลายทางชวภาพในการสรางความมนคงของเศรษฐกจทองถนและชมชนโดย (ก) สงเสรมการใชความหลากหลายทางชวภาพในการสรางความมนคงดาน



104

อาหารและสขภาพ และ (ข) พฒนาบมเพาะวสาหกจชมชนใหเขมแขง โดยการฝกอบรม พฒนาทกษะ สนบสนนการวจยตลาดของสนคาและบรการทเชอมโยงกบความหลากหลายทางชวภาพ และ สรางบคลากรและแรงงานใหเพยงพอ เปนตน

การพฒนาขดความสามารถและสรางนวตกรรมจากทรพยากรชวภาพทเปนเอกลกษณของประเทศ โดย (ก) พฒนาจากฐานความตองการตอบสนองตลาดทกาลงขยายตว และเชอมโยงกบศกยภาพภมปญญาทองถน (ข) ยกระดบมาตรฐานความปลอดภยของอาหาร สมนไพร และผลตภณฑธรรมชาต ใหสอดคลองกบการสรางสงคมแหงสขภาพ (ค) สงเสรมในการรวมกลมและการสรางเครอขาย พฒนาวสาหกจชมชน ผประกอบการรายยอย ทสามารถสรางเอกลกษณเฉพาะถนได และ (ง) สรางคานยมและสงเสรมภาพลกษณทเปนจดแขงของประเทศ โดยใชเรองสขภาพเปนจดเรมตนในการสรางกระแส

(4) แผนพฒนาฯ ฉบบท 11 กบการจดการทรพยากรธรรมชาต ยทธศาสตรการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางย งยนโดยไดกาหนดแนว

ทางการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและความสมดลของระบบนเวศ ดงน การอนรกษ ฟนฟและสรางความมนคงของฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ซงครอบคลมประเดนปาไม เขตอนรกษ การจดการทดน คณภาพดน ทรพยากรทะเลและชายฝง การบรหารจดการน าและฟนฟแหลงน าและการอนรกษ ใชประโยชนจากทรพยากรชวภาพและแบงปนผลประโยชน

การปรบกระบวนการทศนการพฒนาและขบเคลอนประเทศเพอเตรยมความพรอมไปสการเปนเศรษฐกจและสงคมคารบอนตาและเปนมตรกบสงแวดลอม

การเพมบทบาทประเทศไทยในเวทประชาคมโลกทเกยวของกบกรอบความตกลงและพนธกรณดานสงแวดลอมระหวางประเทศ

การพฒนาระบบการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมประสทธ-ภาพ โปรงใสและเปนธรรมอยางบรณาการ

6.2 นโยบายการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2540-2559

นโยบายและแผนการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต มความมงหมายทจะใหม

การจดการทรพยากรธรรมชาต และการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมใหควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคม อนจะยงผลใหการพฒนาประเทศเปนการพฒนาทย งยนและเสรมสรางคณภาพชวตของประชาชน โดยไดกาหนดแนวทางทจาเปนเรงดวน ในการฟนฟทรพยากรธรรมชาตทเกดทดแทนได



105

ใหเขาสสภาพสมดลของการใชและการเกดทดแทน และกาหนดแนวทางการแกไข ขจดภาวะมลพษทางนา มลพษทางอากาศ มลพษทางเสยงและความสนสะเทอน มลฝอยและสงปฏกล สารอนตราย และของเสยอนตราย ตลอดจนการกาหนดแนวทางในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาตในอนาคต

เปาหมายของนโยบาย คอ การรกษาสถานภาพของทรพยากรธรรมชาตไมใหเสอมโทรมไปกวาในปจจบน และฟนฟทรพยากรธรรมชาตทเสอมโทรม เพอเปนปจจยพนฐานของการพฒนาทย งยนในอนาคต โดยมการจาแนกเปาหมายของนโยบายตามทรพยากรไดดงน

(ก) ทรพยากรดนและการใชทดน: ใหมการใชทดนเพอกจกรรมตางๆ ในสดสวนทเหมาะสมอยางเปนระบบ สอดคลองกบศกยภาพของพนทและสภาพแวดลอม โดยครอบคลมพนททงประเทศ ใหมการอนรกษ ฟนฟ และพฒนาทรพยากรดนและทดนทเสอมโทรม ใหเปนปจจยพนฐานของการพฒนาทย งยน (โดยเรงรดฟนฟทดนทขาดความอดมสมบรณ และแกไขปญหาการชะลางพงทลายของดน ซงขณะนมอยรอยละ 59.5 และ 41.7 ตามลาดบ) และใหมการอนรกษและใชประโยชนพนททมลกษณะเดนทางนเวศวทยาและ ธรณวทยาบนพนฐานความสมดลของธรรมชาต

(ข) ทรพยากรปาไม: ใหมพนทปาไมเปนรอยละ 50 ของพนทประเทศ โดยเปนพนทปา อนรกษไมนอยกวารอยละ 30 และพนทปาเศรษฐกจรอยละ 20 ใหมการใชพนทปาไมตามวถทางในเชงอนรกษดลยภาพของระบบนเวศ เพอคณภาพสงแวดลอม และใหมการอนรกษและใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพอยางย งยน

(ค) ทรพยากรน า: ใหมการพฒนา อนรกษ และฟนฟทรพยากรน าทงแหลงน าผวดน และแหลงนาใตดน ใหเปนระบบลมนาในทกลมนา เพอใหมปรมาณทเพยงพอ และมคณภาพทเหมาะสมกบการใชประโยชนทย งยน

(ง) ทรพยากรแร: ใหมการอนรกษและพฒนาทรพยากรแรและทรพยากรธรณระยะยาว เพอสงวนรกษาทรพยากรแรและทรพยากรธรณทจะมความสาคญตอการพฒนาในอนาคต และความมนคงของประเทศ รวมทงประสานการใชประโยชน รกษาคณภาพสงแวดลอม และลดความขดแยงกบการจดการทรพยากรอนๆ

(จ) ทรพยากรพลงงาน: ใหมการผลตและพฒนาแหลงพลงงานใหเพยงพอกบความตองการ อยางประหยดโดยคานงถงการอนรกษและรกษาไวซงความสมดลของธรรมชาต และ ใหมการใชพลงงานอยางมประสทธภาพและประหยด

นโยบายหลก ประกอบดวย 6 ดาน ไดแก ดานทรพยากรธรรมชาต ดานสงแวดลอมชมชนดานแหลงทรพยากรธรรมชาตและแหลงศลปกรรม ดานการศกษาและประชาสมพนธเพอสงแวดลอมดานการปองกนและขจดมลพษ และ ดานเทคโนโลยเพอสงแวดลอม โดยในทนจะขอกลาวถงเฉพาะ 3 ดานแรกทเกยวกบทรพยากรธรรมชาตเทานน



106

นโยบายดานทรพยากรธรรมชาต มวตถประสงคเพอ (1) เพมประสทธภาพการใชทรพยากร-ธรรมชาต ประสานการใชประโยชนและลดปญหาความขดแยง รวมทงเรงรดและฟนฟ ทรพยากร-ธรรมชาต ทเสอมโทรมใหเปนปจจยพนฐานของการพฒนาทย งยน (2) เพมประสทธภาพการบรหารและการจดการทรพยากรธรรมชาต โดยการกระจายอานาจการบรหาร และการจดการจากสวนกลาง ไปสสวนภมภาคอยางเปนระบบ รวมทงเสรมสรางพลงความรวมมอระหวาง ภาครฐ ภาคเอกชน องคกรเอกชน และประชาชน (3) สนบสนนการใชหลกการทางเศรษฐศาสตรสงแวดลอม เพอเพมประสทธภาพการจดการทรพยากรธรรมชาต และสรางความเปนธรรมในสงคม (4) ปรบปรงกฎหมาย ระเบยบขอบงคบเพอสนบสนนการบรหารและการจดการ ทรพยากรธรรมชาตใหมประสทธภาพ รวม ทงรองรบสทธและหนาท การเปนเจาของทรพยากรธรรมชาต (5) สนบสนนการศกษา วจย และเสรม สรางโครงขายพนฐานระบบขอมลทรพยากรธรรมชาตใหเปนมาตรฐานเดยวกน และ (6) สงเสรมการสรางจตสานกและจตวญญาณดานการอนรกษ ใหแกผ บรหารในหนวยงานของรฐ นกการเมองทกระดบ ภาคเอกชน และประชาชนทวไป เพอใหเกดการประสานแนวคดทางดานการพฒนาและการอนรกษใหเปนไปในทศทางเดยวกน

นโยบายสงแวดลอมชมชน ใหมการจดการสงแวดลอมชมชนและพนทสเขยว เพอเสรมสรางคณภาพชวตของประชาชน ในชมชนใหดขนอยางตอเนอง โดยใหมวถชวตทเหมาะสม ถกสขลกษณะ มความ ปลอดภยและความสวยงาม สอดคลองกบระบบนเวศ ทางธรรมชาต เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และเทคโนโลย

นโยบายแหลงธรรมชาตและแหลงศลปกรรม มวตถประสงคเพอปองกน สงวนรกษา อนรกษ และฟนฟ แหลงธรรมชาตและแหลงศลปกรรม ใหมศกยภาพทเหมาะสมและเปนมรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรมของประเทศ

7. สรป

เศรษฐกจประเทศไทยตงแตอดตเปนตนมา ไดพงพาอาศยความอดมสมบรณของทรพยากรดน-นา-ปาไม-แรธาตในประเทศ และอาศยความหลากหลายของทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางเตมท ดงจะเหนไดจากการสงออกทสาคญของไทยในอดต คอ ขาว ดบก ไมสก และ ยางพารา นนเปนสนคาเกษตรทตองอาศยทรพยากรภายในประเทศดงกลาว อยางไรกด เมอมการวางแผนพฒนาประเทศอยางเปนระบบ และมการกาหนดทศทางการพฒนา ดวยการสงเสรมการเปนประเทศอตสาหกรรมทอาศยผลต-ภณฑทางการเกษตรเปนวตถดบปอนโรงงานนน ทาใหเกดผลพวงตอการเปลยนแปลงทรพยากร-ธรรมชาตในประเทศไทยหลายประการ และการเปลยนแปลงนไดสงผลยอนกลบมากระทบเศรษฐกจและสงคมอกตอหนง กลาวคอ



107

ทรพยากรดนและทดนมความสาคญในดานการเกษตร ดานเศรษฐกจอนๆ และดานนนทนาการ แตคณภาพดนเลวลงไดสงผลเสยตอสงคมและเศรษฐกจ คอ พนทเหมาะสมตอการผลตสนคาเกษตรลดลง ขาดแคลนพนทเพอทอยอาศยและประกอบอาชพ และ การสญเสยงบประมาณของภาครฐเพอการปรบปรงคณภาพดนใหดขนและการปองกนการพงทลายของดน

ทรพยากรน ามความสาคญตอสงคมและเศรษฐกจในดานการอปโภคบรโภค การเกษตร การอตสาหกรรม การคมนาคมขนสง การผลตพลงงานไฟฟา การนนทนาการ และ เปนแหลงทรพยากรอาหารและเชอเพลง แตในอดตทผานมา ประเทศไทยประสบปญหาการขาดแคลนน า ปญหาน าทวม และปญหามลพษทางน า ตนเหตจองปญหาเหลานมาจาก สภาพภมประเทศและภมอากาศ ฝมอมนษย กจกรรมทางเศรษฐกจ การบรหารจดการแหลงนา และ ตวบทกฎหมายทยงไมไดนามาปฏบตอยางเตมท ปญหาดานทรพยากรน าดงกลาวไดสงผลกระทบตอภาคครวเรอน ภาคเกษตรกรรม ภาคอตสาหกรรม ภาคการผลตกระแสไฟฟา ภาคการขนสงทางน า ในรปของผลผลตทลดลง หรอภาระคาใชจายสงขนในการแกไขปญหาดงกลาว นอกจากน เนองจากทรพยากรน ามความสาคญตอชมชนตางๆ และเมอใดทรพยากรนาเกดปญหานาทวม-นาแลง-นาเนาแลว ปญหาดงกลาวนยงสามารถนาไปสความขดแยงหรอการแยงทรพยากรนาระหวางกลมบคคลตางๆ และอาจกลายเปนประเดนทางการเมองได

ทรพยากรปาไมมความสาคญตอระบบนเวศและตอการสรางความอดมสมบรณใหระบบนเวศ อกทงมคณประโยชนในมตทางวฒนธรรมและวถชวตของชมชน ตลอดจนมคณคาทางเศรษฐกจเพราะเปนแหลงไมมคา และเปนเหลงตนน าเพอการเกษตรและอปโภคบรโภค แตในประเทศไทยนนประสบปญหาการลดลงของพนทปาไม และปญหาการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ซงมสาเหตมาจากการเพมขนของประชากร ธรกจทาไมทไมปฏบตตามหลกวชาการ การใชพนทปาเพอการเกษตร-การสรางเขอน-การลาสตวและเกบของปามากเกนไป การลดลงของพนทปาไมทาใหเกดผลเสยหายหลายประการตอเศรษฐกจและสงคมไทย ไดแก ปรมาณไมลดลง เกดภยธรรมชาต ระบบนเวศเปลยนแปลง การอพยพยายถนของประชาชน การทองเทยวเชงอนรกษลดลง สญเสยวตถดบทางเภสชกรรมและภมปญญาดงเดม และสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ

ทรพยากรแรธาตและพลงงาน มความสาคญตอสงคมและเศรษฐกจหลายดาน เชน เปนเชอเพลงใหพลงงาน ใชประดษฐเครองมอเครองใช สรางรายไดใหแกประเทศ การรอยหรอของทรพยากรแรธาตเกดจากการเพมขนของประชากร การขยายตวทางเศรษฐกจ และ ความกาวหนาทางเทคโนโลย การนาทรพยากรราตมาใชประโยชนยอมกอใหเกดผลเสยตอสภาวะแวดลอมและกอใหเกดมลพษมากมาย

การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตปรากฏชดเจนครงแรกในแผนพฒนาฯฉบบท 4 เปนตนมา โดยเนนการบรหารจดการอยางเปนระบบ และปรบปรงประสทธภาพการใชทรพยากร รวมทงสงเสรมบทบาทของภาคเอกชนและภาคประชาชนใหเขามามสวนรวมมากขน ตลอดจนการนามาตรการดานการเงนและการคลงมาชวยในการบรหารจดการมากขน สวนนโยบายการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต (พ.ศ. 2540-2559) ดานทรพยากรธรรมชาต เนนมาตรการทสงเสรมประสทธภาพ



108

การใชทรพยากรธรรมชาต และ การจดการสงแวดลอมชมชนและพนทสเขยว เพอใหมการอนรกษทรพยากรธรรมชาตใหควบคไปกบการพฒนาเศรษฐกจเพอใหเกดการพฒนาอยางย งยนในระยะยาว

การลดลงของทรพยากรธรรมชาตภายในประเทศไทยไดกระตนใหภาครฐคานงถงการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพมากขน โดยพยายามทจะคดหามาตรการทางดานกฎหมาย (การหามใชประโยชน หรอ การใหสมปทาน) และมาตรการทางดานเศรษฐศาสตรมาใช (ภาษ คาธรรมเนยม เงนอดหนน) เพอควบคมและเปลยนแปลงพฤตกรรมการใชทรพยากรธรรมชาต

แตมาตรการดงกลาวมประสทธผลไมมากอยางทควรจะเปน เนองจากปจจยหลายประการ อาท (ก) การกากบดแลไมทวถงของหนวยงานภาครฐ (เพราะขอจากดดานบคลากรและงบประมาณ และความหยอนยานในการปฏบตงาน) (ข) ประชาชนทเกยวของหรอเขาถงทรพยากรธรรมชาตมจานวนมาก ทาใหยากแกการกากบดแลของภาครฐ และเปนการยากทจะสรางความเขาใจทถกตองในการใชประโยชนในทรพยากรปาไม-ดน-น า-แร อยางย งยน และ (ค) ผลประโยชนจากการใชทรพยากร ธรรมชาตมกตกอยกบผใช แตผลเสยจากการเขาใชทรพยากร (เชน มลพษทางอากาศ ทางน า) มกตกอยกบผอน จงทาใหผใชประโยชนมไดทราบหรอคานงถงผลพวงของกจการของตน จงสงผลใหมการใชทรพยากรอยางสนเปลองหรออยางไมระมดระวง เปนตน

ถงกระนนกตาม ภาครฐพยายามหาหนทางในการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตใหไดอยางเตมท แตทรพยากรธรรมชาตบางประเภทกอใหเกดประโยชนรวมกนกบประเทศเพอนบาน ซงหากไมมการรวมมอกน อาจกอใหเกดการแยงกนดงทรพยากรมาใช จนอาจเกดความขดแยงและไมนาไปสการใชทรพยากรรวมกนอยางย งยน เชน ทรพยากรน าในแมน าโขง แมน าสาละวน ทรพยากรปาไมบรเวณรอยตอชายแดน เปนตน ดงนน แนวโนมของการลดลงของทรพยากรธรรมชาตในประเทศไทยจงเปนตวกระตนใหภาครฐดาเนนการความรวมมอระหวางประเทศในการนาทรพยากรสวนรวมระหวางประเทศเพอนบานมาใชใหเกดประโยชนสาหรบประเทศไทยและประเทศเพอนบาน ยกตวอยางเชน

แนวคดทจะผนน าจากแมน าสาละวนเขามายงเขอนภมพล เนองจากการสรางเขอนแม-กวง และ เขอนแมงด ในทางตอนเหนอของไทยนนเปนการปดกนน าทไหลลงเขอนภมพล ทาใหน าในเขอนภมพลมนอย ไมเพยงพอสาหรบการผลตกระแสไฟฟา และเพอการเกษตรกรรม ดวยเหตน รฐบาลจงมดารจะผนนาจากแมนาสาละวน จากชายแดนไทย-พมา มายงเขอนภมพล

แนวคดจะผนนาจากแมนาโขง เขาสเขอนสรกตต เพอผลตกระแสไฟฟา เนองจากเขอนสรกตตประสบปญหาการขาดแคลนน า ซงเชอวาเปนผลมาจากการตดไมทาลายปาในพนทเหนอเขอนและอางเกบนา (บรเวณจงหวด อตรดตถ แพร นาน) สงผลใหพนทตนนาของแมนานานเสยหาย นาทเคยไหลตลอดปกลบแหงแลงลง

โครงการพฒนาลมนาโขง (ซงเกดขนในชวงป พ.ศ. 2535-39) เพอใชประโยชนในดานการชลประทาน การประมง และ พลงงานน า ของประชาชนในพนทราบลมแมน าโขง (ครอบคลมพนทบางสวนของประเทศจน พมา ไทย ลาว กมพชา และเวยดนาม) โดยทไมสามารถมประเทศใดเพยง



109

ประเทศเดยวทจะสามารถพฒนาพนทลมน าโขงนไดตามลาพง และยงตองคานงถงปจจยทางดานการเมอง และระดบการพฒนาเศรษฐกจของแตละประเทศ ในลมน าโขง ตลอดจนการชงน าหนกระหวางประโยชนจากการพฒนาลมนาโขง กบ การพฒนาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (อนเกดจากการสรางเขอน และการระเบดเกาะแกง เพอการสญจรทางเรอทสะดวกขน)

สาหรบโครงการทนาทรพยากรน าจากแมน าโขงมาใชประโยชนในประเทศไทยรวมกบประเทศเพอนบานนน ไดดาเนนการไปบางแลว ตวอยางเชน โครงการพฒนาลมน าโขง-ช-มล เชน การสรางเขอนปากมล โดยการก นน าในแมน าไมใหไหลลงสแมน าโขง แตการสรางเขอนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอประสบปญหาดานสภาวะแวดลอมทเปลยนไป จนกระทบตอวถชวตและการทามาหากนของประชาชนอกลมหนง อาท การสรางเขอนในภาคอสาน เปนสาเหตหนงของการกระจายของเกลอสนเธาวหรอเกลอจากใตดน หรอในบางกรณกเปนสาเหตหนงของน าทวมในพนทลม อยางไรกด ฝายรฐบาลยนยนทจะดาเนนการสรางเขอนตอไป เพอบรรเทาความเดอดรอนเรองการขาดแคลนน าในฤดรอน และประสานงานกบคณะกรรการแมน าโขง อกทงจะมการเดนเรอจากตอนใตของจน มายง อาเภอเชยงแสนของไทย และ เชอวาจะมการปลอยน ามากขนแนนอน (เพอการเดนเรอ) อนง ประเดนทฝายรฐบาลไทยตองคานงเสมอคอ การผนน าจากแมน าโขงเขามาเสรมใชภายในประเทศนน อาจนาไปสปญหาความขดแยงกบประเทศเวยดนามและกมพชาได เนองจากประเทศเพอนบานทงสองน อยทางตอนใตของแมนาโขง ทตองอาศยนาในแมนาโขงเพอการพฒนาเศรษฐกจของตนเชนกน

การสรางเขอนเพอการเกบกกน าไวภายในประเทศไทย และการพยายามหาแหลงทรพยากรน าแหลงใหมจากภายนอกประเทศนน เปนตวอยางทดของการรจกใชทรพยากรธรรมชาตภายในประเทศใหมประสทธภาพและอยางชาญฉลาด (เพราะบางปประเทศกประสบปญหาน าทวม บางปกประสบปญหานาแลง) อกทงตองพงพาตนเองไดอยางย งยน ประเทศไทยกยงเผชญกบปญหาการลดลงของพนทปาและการลดลงของปรมาณไมเพอการพาณชย และปญหาการแสวงหาแหลงเชอเพลงแหงใหม (กาซธรรมชาต ถานหนลกไนต ฯลฯ) ทาใหตองแสวงหาแหลงทาไมและแหลงแรธาตในประเทศเพอนบานเชนกน

ดงน น การบรหารจดการเรองทรพยากรน า ปาไม ทรพยากรแร และเขอนนน เปนเรองทเกยวของกนคอนขางมาก แตการบรหารจดการทรพยากรเหลาน (การนามาใชประโยชน การสารองเกบ และการอนรกษ) สามารถนาไปสปญหาความขดแยงภายในประเทศได (การแยงชงทรพยากร และ ความขดแยงระหวาผเสยผลประโยชนกบผไดประโยชนจากโครงการของรฐ) และยงสามารถนาไปสความขดแยงระหวางประเทศไดเชนกน (กรอบท 27)



110

กรอบท 27 นา เขอน ปาไม ความขดแยงเพราะความไมรจรง ทางเลอกในการแกไขปญหาการขาดแคลนน าของรฐบาลไทย โดยการสรางเขอนขนาดใหญเพอเกบกก

น านน )หรอโดยการจดกาเฉพาะดานอปทานของน า ( ไดสรางกระแสการโตแยงหรอขอถกเถยงอยางกวางขวาง ระหวางฝายสนบสนนการสรางเขอนกบฝายคดคาน โดยทงสองฝายกมไดขอมลหรอหลกฐานชดแจงมาพสจนหรอยนยนขอคดเหนของตนไดอยางสมบรณ ขอโตแยงของทงสองฝายจงยนอยบนพนฐานความเชอและประสบการณมากกวาขอมลเชงประจกษ ซงตองอาศยการจดเกบขอมลและการวจยมากกวาเดม ตวอยางของขอถกเถยงไดสรปไวดงน การเกบนาไวไมพอ หรอ ใชนาไมเปน ฝายสนบสนนการสรางเขอน: ปรมาณนาทเกบกกนน มไมเพยงพอตอความตองการใช จาเปนตองสรางเขอนเพม ฝายคดคานการสรางเขอน: การขาดแคลนนาเกดจากการขาดประสทธภาพในการจดการ (เชน การสญเสยระหวางการขนสงจายน า ซงมประมาณรอยละ 70) และการขาดประสทธภาพในการใชน า (เชน การใชนฟมเฟอยในเขตเมอง สถานบรหาร และธรกจการทองเทยว การสงเสรมการเพาะปลกพชทตองการใชนาในฤดแลง) แบบไหนดกวากน: การเกบนา หรอ การใหนาของปาธรรมชาต ฝายสนบสนนการสรางเขอน: ในปจจบนไมสามารถพงพงหนาทของปาไดอกแลว เพราะปาไมบรเวณตนน าถกทาลายไปมากดวยสาเหตตางๆ และปรมาณน าทไดจากผนปาทอดมสมบรณกไมเพยงพอกบความตองการ และจะเกดปญหามากในฤดแลง สวนทางเลอกอนนนสามารถแกไขปญหาเพยงบางระดบเทานน ฝายคดคานการสรางเขอน: ถามการจดการลมนาโดยคานงถงองคประกอบดานการใชทดน ปาไม และทรพยากรนาในบรเวณลมนานนแลว จะมปรมาณนาอยางเพยงพอและยงมโอกาสใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพของปา นอกจากน การระเหยของนาในบางเขอนทสญเสยไปรอยละ 40-80 และปญหาการทบถมของตะกอนหนาเขอนจะยงทาใหประสทธภาพการเกบนาของเขอนตากวาประสทธภาพของปาไม ผนวกกบการจดการแหลงนาขนาดเลกและการบรหารจดการนาใตดนนาจะเปนประโยนชมากกวาเขอนขนาดใหญ เกดผลกระทบจรงหรอ

ฝายสนบสนนการสรางเขอน: ฝนในประเทศไทยรอยละ 80 เกดจากลมมรสม สวนปาไมมบทบาทเพยงรอยละ 10-20 เทานน ปาทจะมบทบาทตอปรมาณน าผวดนมากคอปาทอยในทสง (1500 เมตรเหนอระดบน าทะเล เชน ปาดงดยเขาดอยปย จงหวดเชยงใหม) การระเหยของนาในเขอนกเปรยบเสมอนกบการคายนาของพช ทาให บรเวณเหนอเขอนมความชนสง เปนปจจยใหเกดฝนไดเชนเดยวกบบรเวณทปาสมบรณ สวนกรณปรมาณน าในเขอนมนอยนน เกดจากบางปฝนตกกระจาย ไมสมาเสมอ คอ ฝนไมตก หรอทงชวงนาน ซงเกดจากการผนแปรของภมอากาศโลก ประกอบกบกจกรรมการใชนาเหนอเขอนเพมมากขน นาจงไหลลงเขอนนอยลง ฝายคดคานการสรางเขอน: การสยเสยพนทปาไมไปเพราะการสรางเขอน สงผลใหสภาพภมอากาศและวฏจกรของนา (การตกของฝน) กระบวนการอทกวทยา (การไหลบาของนาผวดน และปรมาณนาในลาธาร) เปลยนแปลงไปไมเปนไปตามฤดกาล ดงนน ปรมาณนาในเชอยอมลดลง ไมเปนไปตามทคาดการณไว การใชประโยชนจากเขอนกไมเตมท [ทมา: บฯฑร เศรษฐศโรตน (2537: 5)



111

เอกสารอางอง กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม .“ครบเครองเรองสงแวดลอม.” สบคนจาก

www.environnet.in.th เมอวนท 27/05/48. กรมพฒนาทดน, สานกวจยและพฒนาการจดการทดน, กลมวจยและพฒนาพนทผกและไมผล (2548)

เอกสารวชาการเรอง “การปลกผกโดยลดการใชสารเคม” สบคนจาก www.lld.go.th/Lddwebsite/web_ord/Technical /pdf/P_ Technical10017.pdf เมอวนท 3 มถนายน 2551

คณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต (2543) “การปรบโครงสรางอตราคาไฟฟา” จดทาโดยคณะอนกรรมการกากบการศกษาการปรบปรงโครงสรางอตราคาไฟฟา เสนอตอคณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต สบคนจาก www.eppo.go.th/power/struct/pwc-Tpaper1.html เมอวนท 6 มถนายน 2551

ชยพนธ ปะภาสะวต (2548) “กรณศกษาการจดการทรพยากรนาโดยชมชน: บทเรยนจากลมนาแมตาชาง” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

นฤมล อภนเวศ (บรรณาธการ) (2539) .สถานการณสงแวดลอมไทย 2539. กรงเทพฯ: มลนธโลกสเขยว. บณฑร เศรษฐศโรตน (2537) .“นา เขอน ปาไม และการพฒนาประเทศ: ปญหาทสมพนธกน.”

ผจดการรายวน .ฉบบวนท 2 กมภาพนธ 2537 : 5. ปราณ สหบณฑ และ อษา เกลาฉด, สานกงานพฒนาทดนเขต 5 (2548) “การคดเลอกพนธกกทนเคม

และทนนาแชขง” ผลงานวชาการของกรมพฒนาทดน สบคนจาก www.lld.go.th/Thai-html/research/environment/environment-3.pdf เมอวนท 3 มถนายน 2551

พทยา วองกล (บรรณาธการ) (2537) .สถานการณสงแวดลอมไทย 2537. กรงเทพฯ: มลนธโลกส เขยว.

เพมศกด มกราภรมย (2548) “การเมองเรองปาชมชนบนเสนทางสมานฉนท (community forest management)” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรม-ชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548



112

มนตร จนทวงศ (2548) “ความขดแยงการจดการนาภาคเหนอ: สสงคมสมานฉนท” เอกสารประกอบ-การสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

รงสรรค ธนะพรพนธ (2534) .“บทเรยนจากโครงการเขอนปากมล.” ผจดการรายวน. ฉบบวนท 20 ธนวาคม 2534: 6.

ราตร ราภา (2543) .ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. กรงเทพฯ: บรษทอกษราพพฒน จากด. ศรพงศ หงสพฤกษ และ พพฒน กญจนพฤกษ (2548) “กลไกภาครฐในการลดความขดแยง กรณปญหา

การบรหารจดการทรพยากรนา” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, ฝายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2547) “สองทศวรรษแหงการเปลยนแปลง: ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “เหลยวหนาแลหลง: ยสบปเศรษฐกจสงคมไทย” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน และกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 27-28 พฤศจกายน 2547

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, ฝายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2548ก) “ความขดแยงในการจดการนาภาคตะวนออก: กรณศกษาจงหวดระยอง” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย, ฝายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2548ข) “ความขดแยงเรองนาในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ: กรณศกษาฝายหวนา จ. ศรสะเกษ” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคม



113

แหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

สมนก ชชวาลย (2548) “รายงานสถานการณและการแกไขนาทวมเมองเชยงใหมป 2548” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

สมย อาภาภรม (บรรณาธการ) (2538). สถานการณสงแวดลอมไทย 2538. กรงเทพฯ: มลนธโลกส เขยว.

สกาญจน รตนเลศนสรณ (2546) .การจดการสงแวดลอม. กรงเทพฯ: สถาบนสงแวดลอมไทย. สกรานต โรจนไพรวงศ (บรรณาธการ) (2542) .สถานการณสงแวดลอมไทย 2540 -41. กรงเทพฯ: มลนธ

โลกสเขยว. สกรานต โรจนไพรวงศ (บรรณาธการ) (2544) .สถานการณสงแวดลอมไทย 2542 -43. กรงเทพฯ: มลนธ

โลกสเขยว. สกรานต โรจนไพรวงศ, บรรณาธการ (2546) .สถานการณสงแวดลอมไทย 2544 -45 . กรงเทพฯ: มลนธ

โลกสเขยว. โสภณ ชมชาญ (2548) “ความขดแยงในการบรหารจดการทดน” เอกสารประกอบการสมมนาวชาการ

ประจาป 2548 เรอง “สสงคมสมานฉนท” จดโดย มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย มลนธชยพฒนา สานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต สถาบนพฒนาองคกรชมชน กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และ กระทรวงแรงาน ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอร ซต จอมเทยน ชลบร ระหวางวนท 26-27 พฤศจกายน 2548

nr problems thai edit3 · 2017-02-07 · 375-01-141...

Documents