İnternet ve erişim ımaycalistaylari.comu.edu.tr/lise1/sunumlar/... · İnternetin tarihçesi...
TRANSCRIPT
İnternet ve Bilgiye Erişim Yolları
Ertuğrul Çimen Kadir Has Üniversitesi
Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı
Lise‐1 2011 Çalıştayı10 Temmuz 2011Kepez / Çanakkale
•Tanımlar, Kullanım Amacı, Gelişimi
İnternete Giriş
•Arama Stratejisi – Arama Motorları
İnternette Arama – Bilgiye Erişim
•Ücretli Bilgi Kaynakları – Açık Erişimli Bilgi Kaynakları
İnternet Bilgi Kaynakları
•Kopyala – yapıştır ve intihal
İnternete Dayalı Araştırmaların Denetimi
İnternet
Tanım 1Tanım 1
Tanım 2Tanım 2
İçerikİçerik
Dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsalbilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronikiletişim ağıdır
Çok protokollü bir ağ olup birbirine bağlı bilgisayarağlarının tümü olarak da tanımlanabilir. Binlerceakademik, ticari, devlet, ve serbest bilgisayar ağlarınınbirbirine bağlanmasıyla oluşmuştur.
İnternet üzerinde elektronik posta ve birbirine bağlısayfalar gibi çok çeşitli bilgiler, hizmetler ve sosyal ağlar(facebook, twitter) vardır. İnternet üzerinden oyunlarda oynanabilir.
Bilgi Erişim
Kaynak : Soydal, İrem. (2000), Web arama motorlarında performans değerlendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi
İnternet Alan Adları Sistemi(DNS)
com : Ticari kuruluşları gösterir.edu : Eğitim kurumlarını gösterir.org : Ticari olmayan, hükümete de bağlı bulunmayan kurumları gösterir.net : Internet omurgası işlevini üstlenen ağları gösterir.gov : Hükümete bağlı kurumları gösterir.
Bu isimlere yakın zaman önce biz veya tv gibi isimler de eklenmiştir.
İnterneti Ne İçin Kullanıyoruz?
ticaret
araştırmailetişim
eğitim
eğlence
amaç
1950+• SAGE (Semi‐automatic Ground Environment)
• SABRE (Semi‐automatic Business Research Environment)
1970• ARPANET (Advanced Research Project Agency)
@• 1971• Raymond Samuel Tomlinson
www1991
İnternetin Tarihçesi
2000+Mobil İnternet
Radyo, televizyon ve İnternet'in bulunuşundan 50 milyonkullanıcıya ulaşmak için geçen süre incelendiğinde; radyo için38 yıl, televizyon için 13 yıl iken, İnternet için sadece 5 yıldır.
Türkiye’de İnternetin Gelişimi
TTNET
ULAKNET
TURNET
İlk Bağlantı : ODTÜ
1999
1997
1996
1993
Dünyada İnternet Kullanımı
Kaynak : http://www.internetworldstats.com , 06.07.2011
Dünyada İnternet Kullanımı ‐ II
Kaynak : http://www.internetworldstats.com , 06.07.2011
Kaynak : http://www.internetworldstats.com/stats4.htm , 06.07.2011
Avrupada İnternet Kullanımı ‐ II
Avrupada İnternet Kullanımı ‐ II
Kaynak : http://www.internetworldstats.com/stats4.htm , 06.07.2011
Türkiyede İnternet Kullanımı
Kaynak : http://www.internetworldstats.com/stats4.htm , 06.07.2011
İnternet
• Riskli• Güvenilmez• Ücretli• Kontrollü• Bağımlı
• Güvenli• Güvenilir• Ücretsiz• Özgür• Bağımsız
Özellikleri
İnternette Arama Yapmak
Ne Arıyorum?
Nerede aramalıyım?
Nasıl aramalıyım?
Stratejinizi Belirleyin
Zamanınızı İyi Kullanın
Arama Motorları KullanımıDünya
Kaynak : http://gs.statcounter.com/#search_engine‐ww‐monthly‐201006‐201106‐bar, 06.07.2001
Arama Motorları KullanımıAvrupa
Kaynak : http://gs.statcounter.com/#search_engine‐eu‐monthly‐201006‐201106‐bar , 06.07.2011
Kaynak : http://gs.statcounter.com/#search_engine‐TR‐monthly‐201006‐201106‐bar , 06.07.2011
Arama Motorları KullanımıTürkiye
Arama Motorlarının İşlevi• Bir araştırmacının bilgiye ulaşabileceği evreni oluşturan Web sayfalarını bir grup halinde
bir araya getirir
• Bu evrendeki sayfaları içeriklerini yansıtacak biçimde sunar
• Kullanıcıların yönelttiği sorular için bilgi erişim algoritmaları kullanarak onlara söz konusu evrendeki en ilgili bilgileri bulur
Kaynak : Soydal, İrem. (2000), Web arama motorlarında performans değerlendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?• Birinci kısım İngilizce olarak crawler (emekleyici) ya da spider (örümcek) olarak
adlandırılan ve sayfaları gezip içeriğini toplayan kısımdır.
• İkinci modül internetten toplanan sayfaların içerğini inceleyen ve indexlerde saklayan modüldür.
• Son bölüm olan sorgulama modülü ise kullnıcıdan gelen sorguları ikinci kısımda oluşturulan indexlerde bularak sıralar ve kullnıcıya gösterir.
Tüm sonuçlar: Varsayılan olarak, Google aramanız aşağıdaki içerik türlerinin tümünün bulunabileceği, filtre uygulanmamış sonuçları gösterir.
Görseller: Sadece Google Görseller'de bulunan sonuçları görürsünüz.
Haberler: Sadece Google Haberler'de bulunan sonuçları görürsünüz.
Kitaplar: Eleştiriler, alıntılar ve kitabı satın alabileceğiniz yerler de dahil olmak üzere sadece Google Kitaplar'da bulunan sonuçları görürsünüz.
Videolar: Sadece Google Videolar ve YouTube'da bulunan sonuçları görürsünüz.
Bloglar: Sadece Google Blog Araması sonuçlarını görürsünüz.
Rehber: Yalnızca Google Rehber Sayfaları'ndan alınan sonuçları görürsünüz.
Alışveriş: Yalnızca Google Product Search sonuçlarını görürsünüz. (Bu seçenekle, Google arama sonuçları sayfası içindeki sonuçlar yerine Google Product Search sitesindeki sonuçları görürsünüz.)
Gerçek Zamanlı: Sadece Twitter, FriendFeed, Jaiku ve diğerleri gibi gerçek zamanlı mikro‐bloggüncellemelerini görürsünüz.
Tartışmalar: İnsanların tartışma gruplarında, forumlarda ve soru‐yanıt sitelerinde neler söylediklerini görürsünüz.
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?
http://www.google.com/support/websearch/bin/topic.py?topic=351
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?
Arama Motorları Nasıl Çalışıyor?
’da Arama
KolayArama, büyük/küçük harfe duyarlı değildir
Her kelime önemlidir
aklınıza geleni arama kutusuna yazın
[new york times] [ New York Times
Sorguya koyduğunuz tüm kelimeler kullanılır
ENTERtuşuna basın
Genellikle, @#$%^&*()=+[]\ ve başka özel karakterler de dahil olmak üzere noktalama işaretleri dikkate alınmaz
’da Daha İyi Arama 1 2 3
Basit tutun
Belirli bir kavramı, yeri veya ürünü arıyorsanız aramaya adıyla başlayın. Bir pizza restoranını arıyorsanız pizza yazın ve bulunduğunuz şehri veya posta kodunuzu yazın. Çoğu sorgu gelişmiş operatör veya normal olmayan bir söz dizimi gerektirmez. Basit iyidir.
Aradığınız sayfanın nasıl yazıldığını düşünün
Arama motoru insan değildir; sadece verdiğiniz kelimeleri web'deki sayfalarla eşleştiren bir programdır.
Sayfada çıkması en olası kelimeleri kullanın
Örneğin, [ başım ağrıyor ]yerine [ baş ağrısı ] yazın, çünkü tıbbi bir sayfada bu terim kullanılır. [ hangi ülkede yarasaların iyi şans işareti olduğuna inanılır? ] sorgusu bir insan için çok açıktır, ancak yanıtın yer aldığı dokümanda bu kelimeler geçmeyebilir. Bunun yerine, [yarasaların iyi şans getirdiği ülke] veya sadece [ yarasalar iyi şans ] sorgusunu kullanın,
4
İhtiyacınız olanı mümkün olan en az terimle
açıklayın
Daha az sayıda kelime ile başlamanın temel avantajı, ihtiyacınız olana ulaşamadıysanız, bir sonraki aramada sonuçlarınızın daha amaca yönelik olmasını sağlamak üzere eklemeniz gereken kelimeler ile ilgili fikir vermesidir. Örneğin, [ hava durumu İstanbul] hava durumunun nasıl olduğunu öğrenmenin basit bir yoludur ve uzun uzun yazacağınız [ İstanbul Türkiye için hava durumu]'ndan daha iyi sonuç verir.
’da Daha İyi Arama 5
Açıklayıcı kelimeler seçin
Kelime ne kadar kendine özgüyse alakalı sonuç alma olasılığınız da o kadar artar. 'doküman', 'web sitesi', 'firma' veya 'bilgi' gibi çok açıklayıcı olmayan kelimelere genellikle gerek yoktur. Akılda tutulması gereken bir nokta vardır. O da kelime doğru anlama gelmesine rağmen çok fazla kişi tarafından kullanılan bir kelime değilse ihtiyacınız olan sayfalarla eşleşmeyebileceğidir. Örneğin, [ünlüler cep telefonu melodileri ] [ ünlü sesleri ]'nden daha açıklayıcı ve konuya yöneliktir.
’da Daha İyi Arama
İnternet Tarama Sonuçları Güvenilir (mi?)
Yayıncı İçerik Güncel
Herkes / Her Kurum WebSayfası Yapabilir
• Yayıncı biliniyor mu?• Yayıncı güvenilir mi?• Yayıncı uzman mı?• Yayıncı hakkında
açıklama / bilgi verilmiş mi?
Herkes / Her Kurum İçerikHazırlayabilir
• İçerik zengin / yeterli mi?• Uygun bir dille yazılmış
mı?• Yazan(lar) biliniyor mu?• Yazan(lar) hakkında
açıklama / bilgi verilmiş mi?
• Kaynak gösterilmiş mi?• Görüşü destekleyen
bağlantılar var mı?• Tarafsızlık?
Web Sayfası / İçerikGüncel mi?
• Güncelleme tarihi var mı?• Son güncelleme tarihi?
İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretli Bilgi Kaynakları
• Ticari firmaların Web sayfaları
• Yayınevlerinin web sayfaları
• STK’ların web sayfaları
• Resmi kurumların web sayfaları
İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretli Bilgi Kaynakları
İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretsiz Bilgi Kaynakları
• Resmi kurumların web sayfaları
• Eğitim kurumlarının web sayfaları (üniversiteler)
• STK’ların web sayfaları
• Açık erişim web sayfaları
İnternet Bilgi KaynaklarıÜcretsiz Bilgi Kaynakları
İnternete Dayalı AraştırmalarınDenetimi
sorun
kopyala
yapıştır
Birebir tercüme
intihal
İnternete Dayalı AraştırmalarınDenetimi Çözüm
• Etkin bir içerik ve yazım denetimi
• İntihal Tespit Programları (Yazılımları)
• Turnitin
• Urkund
Bilgi Okur Yazarı
İnternet ve Bilgi Okuryazarlığı
Mantıklı Karar vermenin temeli :
Doğru ve yeterli bilgi
Bilgi gereksinimini farkeder, buna dayalı olarak soruları formüle eder, olası bilgi kaynaklarını belirler
Başarılı araştırma stratejileri geliştirir, bilgisayar tabanlı ve diğer teknolojileri de kapsayan bilgi kaynaklarına erişir
Bilgiyi değerlendirir, pratik uyuglama için bilgiyi düzenler, yeni bilgiyi mevcutla bütünleştirir, eleştirel düşünme ve problem çözmede kullanır
Doyle, C. S. (1994). Information literacy in an information society: A concept for the information age. New York: Syracuse University.
Aldemir Ahmet, Bilgiye erişimde yeni yaklaşım : Bilgi okuryazarlığı, UNAK’03: Bilgiye erişimde Değişen Yollar ve II. Tıbbi Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri Sempozyumu, Başkent Üniversitesi, 25 Eylül 2003. Ankara
Ücretli Bilgi KaynaklarınaEkonomik Erişim
• ANKOS (Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu)
• ULAKBİM ‐ EKUAL
İnternet
• Tanımı• Gelişimi
İnternette Arama ve Bilgiye Erişim
İnternet Bilgi Kaynakları
İnternete Dayalı Araştırmalar ve Denetim
Özet
Ertuğrul Çimen Kadir Has Üniversitesi
Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı[email protected]
Teşekkürler