NUHUN GEMİLERİ

Doç.Dr.Sezen ARAT

15 Mart 2005

TTÜÜRKRKİİYE YERLYE YERLİİ EVCEVCİİL HAYVAN GENETL HAYVAN GENETİİK K KAYNAKLARINDAN BAZILARININ KAYNAKLARINDAN BAZILARININ İİN VN VİİTRO TRO

KORUNMASI VE KORUNMASI VE ÖÖN MOLEKN MOLEKÜÜLER LER TANIMLANMASITANIMLANMASI--11

(TÜRKHAYGEN-I)

KONUNUN ÖNEMİ

• ÜLKEMİZ BİYOÇEŞİTLİLİK YÖNÜNDEN DOĞAL BİR ZENGİNLİĞE SAHİPTİR

• ANCAK KORUNMAYAN ZENGİNLİK YOK OLMAYA MAHKUMDUR

• HEM EVCİL HEM YABAN HAYATINDA YOK OLUŞ SÜRECİNİN HIZLANDIĞI

YETKİLİ KURUMLARCA TESPİT EDİLMİŞTİR

• HAYVAN GEN KAYNAKLARI SAHİP OLDUĞUMUZ DOĞAL KAYNAKLARIN BİR

PARÇASIDIR VE BİR KAYNAĞIN İŞLENİP KULLANILIR DURUMA GELMESİ İÇİN

ÖNCE ORTAYA ÇIKARTILMASI TANIMLANMASI VE KORUNMASI GEREKİR

• BUGÜN AVRUPA’DAKİ BİRÇOK TÜRÜN KÖKENİ ANADOLU TOPRAKLARIDIR

ANCAK MALESEF BUNLAR TANIMLANMADAN YOK OLMAKTADIR

• YERLİ EVCİL TÜRLER VE YABAN FORMLAR BUGÜN TESPİT EDEMEDİĞİMİZ

ÇOK ÖNEMLİ ŞİFRELERİ TAŞIMAKTADIRLAR

• GEN KAYNAKLARI GELECEK NESİLLERE BIRAKACAĞIMIZ ÇOK STRATEJİK

BİR MİRASDIR

Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı (2004)

HAYVAN GENETİK KAYNAKLARI İLE İLGİLİ ULUSLAR ARASI YÜKÜLÜLÜKLER

• Türkiye Birleşmiş Milletler zirvesinde yerli gen kaynaklarının korunması ile ilgili sürece katkıda bulunacağına ilişkin anlaşmaya imza attı (Rio Biyoçeşitlilik Sözleşmesi-1992)

• Türkiye soyu tükenme tehlikesinde olan yabani hayvan ve bitki türlerinin uluslarası ticaret konvensiyonuna katıldı (1995)

HAYVAN GEN KAYNAKLARI İLE İLGİLİ FAALİYETLER

• TAGEM Evcil Hayvan Gen Kaynakları Koruma Projesi başlattı bazı türleri in situ koruma altına aldı (1995)

• Aynı dönemde Çevre ve Ormanlığı bazı yaban türleri korumaya aldı

• Hayvan ırkları tescil yönetmeliği (2001)

• Ulusal Komitenin Kurulması

• Üniversitelerde yürüyen bağımsız tür karekterizasyonçalışmaları vardır.

ULUSLAR ARASI FAALİYETLER

• Birleşmiş Milletler, yeryüzündeki biyolojik çeşitliliğin azalmasının yarattığı tehlikeleri görüşmek üzere 100 ülkeden temsilcileri Brezilya’da bir araya getirdi (Mart 2006).

• BM Konvansiyonu, hayvan ve bitki türlerinin hızla yok olmasını 2010 yılına kadar ciddi oranda yavaşlatmaları yönünde hükümetlerin önüne belli hedefler koymak üzere toplandı

Avrupadaki Durum

Avrupa ülkeleri tehlike altındaki türlerinin 1/3’ni bankalarda muhafaza almışlardır

ALANIN ÖNCELİĞİ

• DPT sekizinci beş yıllık kalkınma planı

• Vizyon 2023 bilim ve teknoloji öngörüsü projesi

• 11. Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu

• TÜBA-2023 Moleküler Yaşam Bilimleri Öngörü projesi

• İkinci Tarım Şurası (2004)

• 1.TÜSSİDE Türkiye Tarım Kamu Araştırma Programının Hazırlanması (14-16 Nisan 2005)

• 2. ve 3. TÜBİTAK- Türkiye Tarım Kamu Araştırma Programının Hazırlanması (26.Nisan-04.Mayıs.2005)

• 12. Bilim Teknoloji Yüksek Kurulu

PROJENİN GELİŞİMİ

• 21 Aralık 2004 Projenin yapılmasına karar verildi (LALAHAN HMAE)

• 22-24 Şubat 2005 GMBE, TAGEM Enstitüleri ve Üniversitelerin katılımı ile proje taslağının oluşturulması(TÜBİTAK-GMBE)

• 12 Mayıs 2005 Tarım Bakanlığı üst düzey yönetim, Tübitak başkanlığı, GMBE’nın katıldığı toplantıda sunum (TÜBİTAK Başkanlık)

• 23 Mayıs 2005 TAGEM Genel Müdürlüğünde sunum

• 30 Mayıs 2005 Projenin teslimi (TÜBİTAK)

• 13 Eylül 2005 Projenin Panel Sunusu ve Değerlendirilmesi (TÜBİTAK)

22 Şubat 2005

13 EYLÜL 2005 (Panel Sunusu)

ULUSAL HAYVAN GENETULUSAL HAYVAN GENETİİK KAYNAKLARI KORUMA PROJESK KAYNAKLARI KORUMA PROJESİİ

TÜR VE IRK15 koyun ırkı

8 sığır ırkı4 keçi ırkı

Anadolu mandası4 At ırkı

Eşek4 köpek ırkı2 kedi ırkı

24 balık türüYaban koyunu

Alageyik

TARIM VE KÖY İŞLERİ BAKANLIĞI-TAGEM

• BDUTAE• ÇTAE • LALAHAN (evcil türler için banka)• DATAE• MTAE• TSMAE (balık türleri için banka)• Su Ürünleri Araştırma Enst. Müd.-Elazığ• Su Ürünleri Araştırma Enst. Müd.-Eğirdir• Akdeniz Su Ürün. Araşt. Üret. ve Eğit. Enst.

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

• Çevre ve Orman Bakan. AR-GE Daire Başkanlığı

• Doğu Anadolu Ormancılık Araş. Müd.

• Doğa Koruma ve MP. Gn. Müd.

• Batı Akdeniz Orm. Araş. Müd.(yaban türler için banka)

TÜBİTAK

• Gen Mühendisliği ve BiyoteknolojiAraştırma Enstitüsü

21 ÜNİVERSİTE

• Ankara Üniversitesi

• Hacettepe Üniversitesi

• O.D.T.Ü.

• Karadeniz Tek. Üniversitesi

• Samsun 19 Mayıs Üniversitesi

• Uludağ Üniversitesi

• Van 100.Yıl Üniversitesi

• Gaziosmanpaşa Üniversitesi

• İstanbul Üniversitesi

• Akdeniz Üniversitesi

• Atatürk Üniversitesi

•Mustafa Kemal Üniversitesi

•Dokuz Eylül Üniversitesi

•Dumlupınar Üniversitesi

•Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi

•Trakya Üniversitesi

•Selçuk Üniversitesi

•Kafkas Üniversitesi

•Erciyes Üniversitesi

•Çanakkale 18 Mart Üniversitesi

•Adnan Menderes Üniversitesi

23 Şubat 2005

PROJENİN REVİZYONU

• 07 Ekim 2005 Proje revizyon toplantısı(TAGEM)

• 28 Aralık 2005 Revize Projenin teslimi (TÜBİTAK)

• 31 Mart 2006 Revize Projenin Panel Sunusu (TÜBİTAK)

31 MART 2006 (Panel Sunusu)

TÜR VE IRK13 koyun ırkı

6 sığır ırkı5 keçi ırkı

Anadolu mandası5 At ırkı

Eşek4 köpek ırkı2 kedi ırkı

2 tavuk ırkı3 ipek böceği ırkı

TTÜÜRKRKİİYE YERLYE YERLİİ EVCEVCİİL HAYVAN GENETL HAYVAN GENETİİK KAYNAKLARINDAN K KAYNAKLARINDAN BAZILARININ BAZILARININ İİN VN VİİTRO KORUNMASI VE TRO KORUNMASI VE ÖÖN MOLEKN MOLEKÜÜLER LER

TANIMLANMASITANIMLANMASI--11

(TÜRKHAYGEN-I)

TARIM VE KÖY İŞLERİ BAKANLIĞI-TAGEM

Proje Sahibi Kurum

TARIM VE KÖY İŞLERİ BAKANLIĞI TAGEM ENSTİTÜLERİ

• BDUTAE

• ÇTAE

• LALAHAN

• DATAE

• MTAE

TÜBİTAK

GEN MÜHENDİSLİĞİ VE BİYOTEKNOLOJİENSTİTÜSÜ

Yönetici Kurum

o Adnan Menderes Üniversitesi

o Ankara Üniversitesi

o Atatürk Üniversitesi

o Dokuz Eylül Üniversitesi

o Gaziosmanpaşa Üniversitesi

o İstanbul Üniversitesi

o Mustafa Kemal Üniversitesi

13 ÜNİVERSİTE

o O.D.T.Ü.

o Ondokuz Mayıs Üniversitesi

o Trakya Üniversitesi

o Selçuk Üniversitesi

o Uludağ Üniversitesi

SON REVİZYON

TTÜÜRKRKİİYE YERLYE YERLİİ EVCEVCİİL HAYVAN GENETL HAYVAN GENETİİK KAYNAKLARINDAN K KAYNAKLARINDAN BAZILARININ BAZILARININ İİN VN VİİTRO KORUNMASI VE TRO KORUNMASI VE ÖÖN MOLEKN MOLEKÜÜLER LER

TANIMLANMASITANIMLANMASI--11

(TÜRKHAYGEN-I)

TÜR VE IRK

13 koyun ırkı

6 sığır ırkı

5 keçi ırkı

Anadolu mandası

5 At ırkı

10 ÜNİVERSİTE

o Adnan Menderes Üniversitesi

o Ankara Üniversitesi

o Atatürk Üniversitesi

o İstanbul Üniversitesi

o Mustafa Kemal Üniversitesi

o O.D.T.Ü.

o Ondokuz Mayıs Üniversitesi

o Trakya Üniversitesi

o Selçuk Üniversitesi

o Uludağ Üniversitesi

PROJENİN AMAÇI

Yürütücülüğünü TÜBİTAK-GMBAE’nın üstlendiği TAGEM, ve 10 üniversitenin katılımıyla oluşturulan projenin amacı;

• Öncelikle risk altında bulunan evcil hayvanları DNA, hücre, doku, embriyo, sperma düzeyinde koruma altına alacak DNA bankalarınınkurulması,

• Proje kapsamındaki tüm türlerin ön karakterizasyonunun yapılması,• Hayvan biyoteknolojisi ve genetiği alanında yeni teknolojilerin

ülkeye transferi ve mevcutların iyileştirilmesi, • Bu alanda kritik kitle oluşturulmasıdır.• Bilginin bir yerde toplanması ve paylaşılması,• Alt yapı ve insan gücünün ortak hedefte birleştirilmesi,

Katılımcı tüm kurumlar bu amaçla bir araya gelerek bir konsorsiyum oluşturmuştur.

YÖNTEM

• A1. AR-GE FAALİYETLERİ VE BİLGİ DAĞITIMI:ANA İŞ PAKETİ 1. Çalışma materyalinin oluşturulması(Dr. Bekir Ankaralı) ANA İŞ PAKETİ 2. Türlerde Canlı Materyal (normal ve klon embriyo, yumurta hücresi, vücut hücresi) saklamada teknoloji geliştirme (Doç. Dr. Haydar Bağış)ANA İŞ PAKETİ 3. Gen kaynaklarının korunması(Doç.Dr.Sezen Arat) ANA İŞ PAKETİ 4. Türlerde KarakterizasyonÇalışmaları (Prof.Dr.Inci Togan)ANA İŞ PAKETİ 5. Bilginin Dağıtılması ve Standardizasyon (Ümit H. Öztürk)

• A2. EĞİTİM FAALİYETLERİ

PROJENİN MATERYALİ VE HEDEFLERİ

• Sığır(6), koyun(13), keçi(5), at (5), manda, • Tüm tür ve ırklardan DNA elde edilecek ve

saklanacaktır• Tüm tür ve ırklardan vücut hücresi izole

edilecek, hem hücreler hem dokular dondurulacaktır

• Tüm tür ve ırklarda genetik karakterizasyonyapılacaktır

• Sığır, koyun ve keçiden sperma ve embriyo elde edilecek, dondurularak saklanacaktır

ANA İŞ PAKETİ 1.Çalışma materyalinin oluşturulması

• Bu ana iş paketinden bakanlık sorumludur. Tüm çalışmalarda kullanılacak hayvan materyali bu pakette oluşturulacaktır.

• Sürüler oluşturulurken varyasyonun sağlanmasına dikkat edilecektir.

• Irk başına hayvan sayısı 25 dişi ve 25 erkek olacak, 12 dişi ve 12 erkekte yedekte tutulacaktır.

• Sürü büyüklüğüne göre 1-3 hayvan seçilecektir.

• Hayvanların seçildiği sürülere ait veriler standart kayıt formlarına yazılacaktır.

ANA İŞ PAKETİ 2. Türlerde Canlı Materyal Saklamada Teknolojik Çalışmalar(Normal ve Klon Embriyo, Yumurta Hücresi, Vücut Hücresi)

Ülkemizde uygulanan teknolojileri iyileştirme ve yeni teknolojilerin

transferini hedeflemektedir. Bu paket ağırlıklı olarak GMBAE

bünyesinde üniversitelerin katılımıyla yürütülecektir.

• Hücre kültürü (somatik hücre, kök hücre) (GMBAE,

Üniversiteler)

• Çiftlik hayvanlarında ovum, embriyo ve doku saklama teknolojileri

(GMBAE, Üniversiteler, Lalahan HMAE)

• Klonlama teknolojisi (GMBAE, Üniversiteler)

ANA İŞ PAKETİ 2. Üzerinde Çalışılacak Teknolojiler

• Hücre kültürü(Somatik,embriyonik)

• Kryobiyoloji

• IVM, IVF, IVC

• Nükleer transfer

ANA İŞ PAKETİ 3. Genetik kaynaklarının korunması

Bu ana iş paketi 4 alt iş paketinden oluşmaktadır.

1. DNA ve hücre izolasyonu için örneklerin toplanması ve izolasyonu yapacak kurumlara yollanması

2. DNA izolasyonu ve saklanması

3. Hücre ve dokuların saklanması

4. Sperma ve embriyo saklanması

Sperma ve Embriyo Dondurma

• LALAHAN HMAE

• İstanbul Üniversitesi

• Ankara Üniversitesi

• Uludağ Üniversitesi

• Selçuk Üniversitesi

ANA İŞ PAKETİ 4. Türlerde Karakterizasyon Çalışmaları

Bu ana iş paketi 2 alt iş paketinden oluşmaktadır. Çalışmalarda iki farklı moleküler belirleyici; mikrosatelit lokusları ve mtDNA dizi analizi kullanılacaktır.

1. Genetik çalışmalar (GMBE ve 4 üniversite)

2. Verilerin analizi

Karakterizasyon

TÜR VE IRK

•13 koyun ırkı

•6 sığır ırkı

•5 keçi ırkı

•Anadolu mandası

•5 At ırkı

ÇALIŞMALARIN YAPILACAĞI KURUMLAR

•GMBAE

•ODTÜ

•Ankara Üniversitesi

•Selçuk Üniversitesi

•Trakya Üniversitesi

ANA İŞ PAKETİ 5. Bilginin Dağıtılması ve Standardizasyon

Bilgiyi toplama ve dağıtma• Web sayfası• Ulaşılabilir veri tabanı• Basın duyuruları, belgeseller, seminerler, konferanslar• Avrupa Birliği Çerçeve Programları• Ulusal ve Uluslararası Organizasyonlar ile bağlantı

(FAO)Protokollerin Standardizasyon• Çeşitli teknikler kullanılarak en iyi sonuçlara dayalı

protokoller oluşturulacaktır

A2. Eğitim Faaliyetleri

• PROJE PERSONELİNİN VE PROJE DIŞINDAN ARAŞTIRICILARIN EĞİTİMİ

•Örnek Toplama

•Hücre kültürü

•Kriyobiyoloji

•IVM, IVF, IVC, ICSI

•Nükleer transfer

•Moleküler genetik teknikler

•İstatistiksel analizler

BAŞARI ÖLÇÜTLERİ

Gen bankalarının (GMBAE, Lalahan HMAE) kurulmuş olması ve bu bankalarda;

1. Tüm tür ve ırklardan elde edilmiş olan DNA’nın saklanmış olması

2. Tür ve ırklardan hücre ve dokuların saklanmışolması

3. Sığır, koyun ve keçiden sperma ve embriyonun dondurularak saklanmış olması

5. Tüm tür ve ırklarda genetik karakterizasyonyapılmış olması ve tescil işlemlerinde kullanılması

6. Standart protokollerin oluşturulması7. Tüm bilgileri içeren veri bankasının kurulmuş

olması8. Ağdaki personelin eğitimlerinin tamamlanması9. Uluslarası organizasyonlar ile işbirliği kurulması10. Uluslararası yayınların yapılması

BAŞARI ÖLÇÜTLERİ

• Proje mevcut teknolojilerin (dondurma, hücre kültürü, nükleer transfer, in vitro kültür sistemleri) iyileştirilmesi, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılmasına yöneliktir

• Proje Türkiye için hayvan genetik kaynaklarının korunmasına yönelik özgün teknoloji (biyoteknolojik yöntemler) uygulamalarına sahiptir.

AR-GE NİTELİĞİ

• Proje disiplinler arası bir çalışmadır

• Yerli ırklarımızın genetik tanımlanması sağlanacaktır

• Gen bankaları sayesinde projede kullanılan hayvan materyalinin uzun yıllar koruma altına alınması sağlanmış olacaktır

• Geliştirilen uygulanan Bioteknolojik yöntemler ülke hayvancılığında kullanılabilir

• Proje, geleceğe yönelik olarak yeni projeler türetebilir, tetikleyebilir bir niteliktedir. (özel genlerin belirlenmesi, yeni türlerin katılması, kök hücre teknolojisi vb.)

• Proje kurumların ulusal ve uluslararası anlaşmalardan doğan yükümlülüklerin yerine getirilmesine katkı sağlayacaktır.

AR-GE NİTELİĞİ

AR-GE NİTELİĞİ KRİTERLERİSistematik

Yöntemlerin Geliştirilmesi Türlere Adaptasyonu

Uygulamaya Aktarılması

Ürünlerde Kalite Kontrolü

ÇIKTILARVeri bankası

Doku bankası

DNA Bankası

Gamet/Embriyo Bankası

Irk içi ve ırklar arasıgenetik çeşitlilik düzeyleri

Irklar arası ilişkiler

Vb....

Araştırıcıların Eğitilmesi

YAYGIN ETKİSİ

• Projenin gerçekleştirilmesi ile genetik kaynakların korunarak bizden sonraki nesillere aktarılması sağlanmış olacaktır.

• Ekolojik değişimlerde yaşamı mümkün kılabilecek bazı genetik bilgiler hem Türkiye hem de dünya için saklanmış olacaktır.

• Kaynaklarını muhafaza eden Türkiye gelecekte her yönden uluslararası rekabet gücünü artıracak duruma gelebilecektir.

• Proje stratejik ve öncelikli bir alandadır.

YAYGIN ETKİSİ

• Projenin tüm sonuçları ulusal ve/veya uluslararasıboyutlara taşınabilecektir(makaleler, protokoller, veriler).

• Uluslararası alanda Türkiye’nin öncü rol oynamasına yardımcı olabilecek niteliktedir.

• Proje, kurumlarda AR-GE bilgi birikiminin oluşmasına ve yaygınlaştırılmasına olumlu etkide bulunacaktır.

• Proje sonuçlarının yaygınlaştırılması konusu, bilginin dağıtılması ve eğitim faaliyetlerinde bu açıkça planlanmıştır.

• Daha önce yapılagelen birbirinden bağımsız küçük boyutlu çalışmalar yerine daha bütünleştirici, standardı ve bilimsel niteliği yüksek projeler için itici güç oluşturacaktır

YAYGIN ETKİSİ

• Proje bu konuda yükümlülükleri bulunan Tarım ve Köyişleri Bakanlığının işlevini olumlu yönde etkileyecektir.

• Proje TÜBİTAK, Bakanlıklar ve Üniversiteler arasında işbirliği sağlayacaktır.

• Ülke düzeyinde genetik kaynaklarının korunmasıile ilgili çözümler üretecektir.

• Avrupa Birliği Çerçeve Programı projelerine katılım şansını artıracaktır

B PLANI:

Panelistlerin önerisi doğrultusunda B planı aşağıdaki şekilde detaylandırılmıştır.

• Hayvan materyali:Projede kullanılacak türlerden örneklemede 25 erkek + 25 dişi hayvan gözetilerek plan yapılmıştır. Ancak temin edilmesi planlanan toplam 74 baş hayvan rakamı, karşılaşılabilecek olası aksaklıklar gözetilerek (hayvanda sonradan oluşabilecek hastalıklar, ani ölümler ve fertiliteproblemleri, kriyoprezervasyon tekniklerine yatkın olmaması, genetik olarak kimerik çıkması vb.) 50 başhayvanın üzerinde tutulan 24 baş hayvan (12 dişi/12 erkek) B planı düşünülerek temin edilecektir.

Materyalde Sağlık Taraması:

• Saklanacak materyalin patojenlerden ari olmasıiçin oluşturulacak sürüde her hayvan sağlık taramasından geçirilecektir. Ancak ülkemizde hastalıkların çokluğu ve yaygınlığı düşünülerek bir sağlıklı hayvan bulabilmek için en az 4 hayvanın sağlık taramasından geçirilmesi gerektiği düşünülerek bütçe oluşturulmuştur.

Embriyo ve Sperma Dondurması:

• Sperma ve embriyo dondurmada öncelikle pratik olmasıbakımından vitrifikasyon yöntemleri denenecektir. Ancak bu her türde başarılı olamayabilir.

• Başarısızlık durumunda yavaş dondurma tekniği kullanılacak ve bunun için taşınabilir dondurma makinesi devreye sokulacaktır.

• Oosit ve embriyo eldesi ve dondurma teknikleri henüz tüm evcil türlerde istenilen başarıya ulaşmamıştır. Bu nedenle bu iş paketlerinde bazı tür veya ırklarda sorun oluşma riski vardır. Bu riske karşı mezbaha materyalinden elde edilen oositler dondurulacaktır ve ayrıca mezbaha materyalinden elde edilen oositler ve hedef türlerden elde edilen hücre hatları kullanılarak klon embriyolar (sığır, koyu) geliştirilecek ve dondurularak saklanacaktır.

• Genetik karekterizasyon:Projede kullanılması öngörülen mikrosatalitlerin lokuslarındapolimorfizim görülmediği taktirde primerleri bilinen yeni mikrosatalitler projeye dahil edilecektir. Genetik yöntemlerin standardizasyonu sağlanacaktır.

• Alt yapı problemleri:Proje kapsamında çalışan ekiplerin aksaklıklarla karşılaşmasıdurumunda (tekniklerin oturtulmasında yaşanabilecek problemler ve cihazlarla ilgili problemler vb.) ekipler arasıdeğişimler (eleman desteği, alt yapı paylaşımı gibi) yapılacaktır.

• Metodların standardisazyonu:Çalışmada kullanılacak tekniklerde gerekli olan ön denemeler, gerekli düzenlemelerle en uygun yöntem standart olarak belirlenecektir.

• Örnek toplamada devamlılık:Örnek toplanmasında hayvanlar çalışma boyunca elde tutulacağı için tekrarlı örnek alımları yapılabilecektir.

PROJENİN SÜRESİ VE BÜTCESİ

Projenin süresi geniş kapsamı göz önüne alınarak 4.5 yıl olarak belirlenmiştir.

Projenin Bütçesi: 9.126.532 YTL

AkkaramanDağlıç

Ivesi Sakız

Ankara keçisi

Kıl keçisi

Yerlikara

DAK

GAK

BOZ IRK

TEŞEKKÜR EDERİZ