KR BAGY

Nurmyrat Saryhanow

enedilim.com

TRKMENISTANDWLET

NEIRATY

Agabat1961

KR BAGYPowest

NURMYRAT SARYHANOW

Nurmyrat Saryhanow bu onakly uly bolmadyk powestindehalk in uly hmiete ee bolan temany gozgaar. Awtor bupowestinde halk sungatyny ekspluatatorlar synpyna hyzmatedn rk sungatdan has belent derejede duranlygyny janlyobrazlary sti bilen hem ynandyryjy deliller bilen suratlan-dyryp grkezr. Bu powesti igrimi yl emesi mundan ozalazylanlygyna garaman, u gnki gnde ol z gymmatyny iti-renok. kr bagy powesti trkmen sowet proza eserleriniarasynda i hrat gazanan eserlerden biridir. Okyjylar ony ulysgi bilen okaarlar.

ii enedilim.com

IOny z obasyna etirmezdiler. Bugn bir obadan gelse, ertir ikinji biroba alyp giderdiler. Ony ala birgnlk diip, z obasyny adamla-ryndan sorap alyp giderdiler. newelin ol bir gnlk dilip alnypgidilen sazanda gadyp bir adan--da, iki adan-da gelmezdi. Hemieeledi. Ony z obasyndan bir y-karyp bilseler, onso asatlar yzyna

gatarmazdylar. Gezek-gezegine: obadan-oba, den-e, to-dan-toa agyrardylar.

Uzyn, agajetli, garaagyz, ay otuzdan agan a igit sazan-dany bolsa ulumsylygy, jgligi, nzini artdyrmasy bolmazdy.unu aly hem onu adary okdy.

Arzylanyp agyrylan ere barardy. Onu baryp den niii-day derrew adamdan dolardy. Ol dutar almaga balardy wei dolduryp oturan igitlerden, zgi etegini serpip, trimibayndan seredn gelin-gyzlardan tizden joa gelerdi.

Ol dutary emgenmn, kuwwatly ellerini, uzyn barmaklarynyonadyp, abram alardy. Kplen onu alan heler gahry-manylyk, edermenlik hakyndady. Ony dilp oturan igitlerbolsa zlerini swede aly duardy we rekleri bilen beterjoardy.

Ol sazandady die saz alardy. Sazandalygy bilen bolsahalkyna zni aldyryp bilipdi. ne welin onu ady il iinde -kr sazanda dilip redilmn, kr bagy dilip redilerdi.Munu zne etesi sebbi bardy.

Ol zni btin mrnde iki sapar adym adypdy. Bu bolsa

1 enedilim.com

heniz zni ukybyny, hnrini salap alyp bilmn ren ma-hallarynda bolupdy. Ine, u iki gezek adym atmagy bilen onuady kr bagy bolup, il arasynda arapdy. Ol at ne-de biraramady, rn rgnlilik bilen agyzdan-agza dp balady.

Ol so adym atmady, zni adym atmagyny dbndengody. Adym atmak oa ylyrymsyz, neke zat aly bolupgrndi. Onu bilen gyzyklanmady. Dutar onu nsni zneekrdi. onu bilen gidirdi. Dutary erkini z eline aldy,z regindki dugularyny onu iine sygdyrmagy baardy. o-nu in-de zni dili bilen, sesi bilen berjegini dutary arkalybermge dyrydy. ele hem etdi. Hemie saz aldy, ne welinbagalara knip dl, znden tze-tze heler dredip aldy.

Onu sazynyhalkynhili kabul ednligi hakynda, ine, unyatmak bolar: uzak gy gijelerin-de t da atyp, jahan agtyl-ana ol saz alardy. Emma ilkagamdan i dolduryp oturanmrekeden birjigi hem gozganmazdy we gzlerini kirpigi kak-lymazdy, her heini soundan hemmesi birden:

al bagy, lmsi, iki elli aa! diip adardylar. Ellerie gller bitsin!

Sazanda ele diilmegi besdi. unu bilen onu garyp gwnibitrdi we ruhy gge gterilrdi. nki ol gazana garanjaklapoturan, orta pul dmese drli bahanalar tapyp hezil bermen,dutaryny kirini zn bagylardan dldi. Onu geregi halkyznden hezil tapmagydy. unu in garyp-pukaralar-da onylerine hem tolaryna agyryp, saz aldyryp bilrdiler.

Pully he buurmaga gurby etmen, unu in bolsa sazalynan, adym adylan ere gelip bilmen, gelseler-degyrak-etde eginlerini gysyp oturan garyplar: kr bagygelipdir, ol saz alar diip eiden deslerine, edip duran ilerinitalap, erli-erden gelerdiler we onu sazyny sji labzynynjsiz, arkayn oturyp dilrdiler.

Sazanda hzir-de obasynda okdy. Ol nirede bolsa-da birerde, ii adamdan dolup duran de saz alyp, halka hezil beripoturandyr.

Uzak bir obadan gelip, iki sany atlyny ony alyp gideninekn wagt geipdi. Onu obadan ykandan soky geen gnleri

2 enedilim.com

hasaby itmerdi. Barmak basyphasaplap oturan adamlar kndi.Olar: Bagymyzy Kelteleri obasyndan gelen atlylary alypgidenine u gn iki a, on bir gn boldy dierdiler.

Ine, u gn agamsy sazanda obasyna gadyp geldi.Ol yllar Duagy yr-takyr medanynda leri hemmesi

bir erde kren bolup oturan obasy sazandany gzne rnuzakdan salgym atyp grndi. Onu z obalaryny gresi gelipdi.Bu gezek yzyny idp, obasyndan atly barmadyk bolsa-da, geze-ge durup, zni alyp gatmadyk bolsalar-da, obadalaryny-dazni gresi gelnligini ol bilrdi. Bu agam obany uly-kiihemmesi bizi mize erler.

Ol ele pikirlenip, olara t da atana saz alyp bermgezni boun edip gelrdi. Hemie ele bolardy. ene-de elebolar diip, ol z anyndan ynanardy.

Bagy oba gola gelr. Geldigie obasy tukat, leri oturyygaharly bolup grnr. Aratyn hem obany bri etinde oturanz garaja leri ytylyp otyr. Oa girn-ykan ok. Belekileri gapysynda ak keeli atlar arkalangy duran bolsalar-da,olary lerini i gowy bezegi atlary hem hzir gapylaryndagrnmer.

Ol bulary hemmesini gznden geirip geldi-de, agamym-tamylygynda lerine girdi. Onu ayny dolduryp,ay drdne giden sary gulpak gyzjagazy bardy. Ol ony gr-mge we ony gujagyna gtermge hwes edip gelrdi...

Gyzy de ok. Ol ejesi bilen goy lerine ykypdy.Ierde eke eesi bar. Ol kne dony bayna mre b-

renip, edil dodurylan aly bolup otyr. wrjisini geleninebegenip, onu zi aylmady, gatam gamady. ol oturyynazne berlen salamy hem almady, hatda bagyny zne hemseretmedi.

Mua nme bolduka? diip, kr olanyp, oa garady.Gamly-gussaly, aglap-aglap gabaklary gp aly iip gidip-

dir. Bu menden hem keli aly. Meni nme etmiim bolsun?Ol ele diip, ene-de pikirlendi: Nme-de bolsa yzymda birerbetilik bolandyr.

3 enedilim.com

Onu bolup oturyyndan bagy uny dndi we kepi ga-dy. Onso eesini berjek jogabyndap ekinibrk durdy-da,ondan sorady:

ee, nme bedip otyrsyyz? Gurgunylykmy? Berdiobadamy?

eesini ol bir oturyy oturydy. Ol geplese, a-da uoturyyndan birazajyk gozgansa aglajakdy. Mua gman ok.Aglamaga taar bolup otyr. Onu unu in dymyp we goz-ganyp bilmn oturanlygyny bagy alan hem bolsa gerek, soony gepletjek we ondan zat eitjek bolman, egninden dutarynykepsizlik bilen ayrdy-da, duldaky abaly agaja tarap neldi...

u halatda eesi hem siltenjirp turdy we iini hmledip,zni ugruna daaryk ykyp gitdi.

Bu n bolu? diip, ierde bir zi galan kr eesi-ni bolundan hi bir zat alap bilmn durdy-da, zne tanybolan golaryna seredidirdi. Hemme zat ki-kliginedur. Olardan artany-kemni ok. Die bir hemie dulda, trimibaynda, asylgy duran gylyjy agasy Berdini egri gylyjynygrmedi. Gyly ok, gapyda at ok, bulary eesi agam Berdi-deok. Munu bir emmasy bardyr. eem biderek ere aglap,ga-gabaklaryny iiren dldir. Sazanda ele diip, u pikiremdi.

eesi gapdalyna wrlen erde nden Bossan di-en orta aan aal ykdy. Ol aal onu eesini gzndendwmelp akan ay grp, aak ekip durdy-da, oa elegwnlik berdi:

Dogan, Dursun, sen nme aglap, zi horlap rs?Ol lmndir-itmndir ahyryn. Saglyk bolsa, aman-sag geler.ykyp geln gytmy nme?

A dogan, geljegine gzm etn bolsa, onda men, he,aglar rermidim? Oa indi gelmek okdur. Men uny bil-rin diip, kri eesi ol aaly szni kesdi. Onu indidili aylyp gidipdi. ne bir aylmagam dl, aky bagynyanynda dymyp oturanlaryny hem artykmajy bilen gepledi. Olindi baga birine eitdirmeki bolup, bir-birini yzyndan sug-urydyryp, ikaatly szlerdi. Jan dogan, Bossan, indi oa

4 enedilim.com

gelmek, gelip magalasyny iinde oturmak okdur. Men onuele boljagyny ozalam bilrdim. onu in-de ozalyndanamaglapdym. Illeri zyndana dp, ene-de boap gelnlerinidogany, aladasyny edni, elini nir uzatsa etn hossarlarybardyr. Hany onda ol zeilli hossar? Ol erden eke ykanybiridi ahyryn. Onu aladasyny eder dijegi eke biri dlmi? Olonu aladasyny etmez, ili iinde saz-shbet edip rse, oa olbesdir. Oa doganam oldur-belekem oldur...

ok, bele dl, Dursun. Sen hzir hi zady pikir etmn, zbaya araarsy. Bagy hemmesini htdesinden geler. Bossan ele diip, onu baga dil etirmegine gary ykdy. Sen kem akyllyk edrsi. Ol ekemidir, onu hossary okmu-dyr? Ol eke dldir, dogany, il-gni bardyr...

Sen her zat dise di. Ol gelmez... Men... Goup otur, namarta. Oba baryny berer welin, ony alyp

geler. Go diseiz, meki asat: goaryn. Go, goan bolsa! Nme hary bar, bedip aglap rme-

gi?Godumdiip, kri eesi gamyna aplanyp,

aak oturdy. Ol aglamjyrap, gzlerinden a dkmegini dowamedrdi.

Onu hem z dnii bar ahyryn. ele edip, kuri gynan-dyrmakymy we onu ganyny gyzdyrmakymy. Ol eesiniiirdisine ydaman, doganyny ugruna ykmalymy.

Eger kr kr bolan bolsa, onsuz hem gyzar. Onuat mnmenligine we alamana gitmenligine garamaly dldir.Onu dutarynda alan gahrymanylykly heleri ne erdengelip ykan zat dldir. Oa die bir: Garat et dimek eter-lik. Onso ol z etjegini zi biler... ele diip, Bossan oagarayny bilen kindi.

Bagy dulundaky ke aplanyp duran erinden daar-dan geln grri baryny eitdi. eesini maksadyna webagalaryna bir kemsiz dndi. H, ol alamana gidip, esirdendir; eem unu in tasanan eken. Meni bu ikaradanme gnm barka? Ol zni-gzni gyartman, ne gni

5 enedilim.com

adaanda bolmaarmyka? Ol ele diip, biraz olanyp dur-dy. Hzir onu adyna uzak gemiler ddi, zni sazandabolmagyna birden-bir sebpkr bolan adam dogany gzleri-ni ne geldi. Ol doganyny atlasa, bir any sazdy. znisazanda bolup etieni in, bagy oa minnetdardy.

Sazanda dutary ykyna a oglanlygyndan dpdi. z de--du oglanlary ybykdan at edinip onasa, ol agadan dutar a-sanyp, uzynly gni ony gazap geirerdi. Ejesini pegini aza-jyk-azajykdan ogurlap, z asan dutaryna kiri edip gutarardy.Goularyny dutaryny alyp-alyp bozardy. Ejesi ony ertir bi-len ota a-da oduna ibrdi. Ol medan-da z asan dutary bilenmegul bolup, agamlyk bo dien aly gadyp gelerdi. Ol zlerinden dutarly lerde kn bolardy. zi alman kesesindenseredip otursa-da hezil edrdi. Oa bir i buurjak bolup a--da nahar wagty tapmasalar, i ilki bilen baryp, obany dutarlylerini barlap ykardylar. Ol hern ol erlerden tapylardy.

Ejesi: Sen bihepbe ogul boljak dise, kakasy bolsa: Senene ogly, atdan dutary gowy grrsi diip, ikisi-iki erdenoa krdiler.

Oa die bir agasy kemezdi, gatam, ol ol gnleri birindeoa bir warak talanan dutar satyn alyp berdi.

Bagy onda sekiz-dokuz aly oglandy. newelin agasynyol agylygy zehinini dbne siip, onu adyndan asyl-haykmaardy.

Ene-atasyndan e dp, zni eline i ilki gezek dutarberip begendiren adam hzir zyndanda otyr. Ony ol erden alypykmak hakynda bagy nme pikir edrk? Ol sarsman durup,bir zatlar olanar. Agasy onda at alyp beren bolsa, gyly alypberen bolsa, onda onu hzir nmni olaanyny takmynanak tmek bolardy. Emma agasy oa dutar alyp berdi ahyryn.Ol dutar bilen megul boldy, ony elinden drmn, otuz drtaady.

Bagy jan, aman-sag geldimi? diip, bele gap-dalyndan bir garry aal aldyrany bar aly bolup geldi-de, ierikurup girdi. Aman-sag gelen eri bolar. Elhepus, bele kneglendi. Gzmizi olda godu, nirelerde boldu? Bagy jan,

6 enedilim.com

dn yzydan atlam iberipdiler. Sen oa, belki, duanam dl-si, giden Halykdy. Bagy jan, obany igitleri seni geleriegarayp durandyrlar.

Bu garry gelip, sazandany pikirini bozdy. Ol ozalam pikiredip, zp biln zady okdy. Iki gulagy esesindedi. Onuadyp duran zatlaryna gaharlanjagyny-da, gljegini-de bilme-rdi.

Garryny: Obany igitleri seni gelerie garayp duran-dyrlar dimegi, onu pikirini zne ekdi.

Onso ol: Geldim zn-... didi-de, garryny ugutdyrylyp otu-

ryyna seretdi. Gelen bolsa, rn gowy edipsi, bagy jan! diip, ol

garry szni dowam etdirdi. r bay gowgaly gerek diip,biderek ere adylan dldir. Bu r bayny gowgany, kyn gn-leri ekip biljegi in adylan zatdyr. Aga esir denine ugn sekiz gndr, biz gynanyp otyrys. Gynanmakdan, gyyl-makdan ne peda? Sen gynanyjy bolmagyn. Oba z sazandasynygoldajakdyr. Sen indi bilii pugta guabergin. Dagy bolmasyn...

Garry enni grri kpdi. Ol obadan habarlydy. newelinonu hli adasy gelnlerini jemlninde, esasy maksat sokyadan jmlesindedi. ony baga ilden rti atjak bolup,ol u gnki gn bilen dnki gni ola seredip geiripdi. Dogry.Oba sazandasyny goldajakdyr diip, ol atdy. Adan dessinehem bagydan mert jogap aldy.

Bil pugta gualgydyr, dutar hem rn guratdyr, Km eje didi.

Sazanda pikirlenipdi, olanypdy. Onu znden embelli bir karara gelenligi we ady bir maksat tutanlygy grnpbalady. zi agtylandy, gzleri iteldi, aak den eginleri gal-dy. eillik bilen baryp, dutaryny ap-ay kepsizlik bilen asypgoan erinden aldy. Onso ortasynda, keni stndeabogdayny gurup oturagada:

Km eje, hany, ornaykly otur. Men size saz alyp berjek diip, dutaryny gapagyna gahar-gazap bilen kakyp balady.

Hany otury!

7 enedilim.com

Munu indi t da atana gitdigidir...

8 enedilim.com

II

Ozallar bele bolmaardy. Sazanda saz alsa, obany uly-kiihemmesi gelerdi. Hasam beter ara ele uzak wagt dendenso, hzir bolsa... Bu agam nme? Bu agam ele bolmady.Bagy bayny galdyrman, oturyp saz alar. Onda-da ozalkyalylaryny aky dagy-da dl. Emma gelenleri atlaryny sanapykamaly. Nme ink? a bu agam bagy derletme sazynyalarmyka? eledir drlermik? Gelenleri azlygy unuinmik? Gelmedikler gelmei aly galybersinler. Gelenlerkimler onda? Olar nme in gelipdirler? Hemiekisi aly dutardilemek inmi, a gynanymak inmi a-da bagylarynyregini kedirmek inmi?..

Olar z eden ilerine knn, owuna dmedik zada gy-nanan adamlar dl. Obany men dien garrylary we igitleri.Az dier aly ele bir azam dl. Gelip-gelip, bagylary garajalerini doldurdylar. Olary iinde birln-ikiln myhman igit-lerem bar. Olar hem bagyny sazyny ozallar kp-kp eidipoturanlar...

Derletmeden gorkman gelenler zlerini sazyny we sazan-dasyny srdiler. Bu neke klege sgsi bolman, hakykysgdi. Olar zlerini u sglerini ene-de bir gezek gr-kezmge gelipdirler. Olar ne dilemge geldilermik a-dajblerini puldan dolduryp geldilermik? Iki-eke jbsini pul-dan dolduryp gelenler hem bolamagy mmkindi. (Bu azajyksany iine myhman igitler dpden girmerdi). Emma welinkpsi bele niet bilen gelmndi. Dogry, olar boam gelmn-diler. Maslahatly gelipdiler. Biz sazymyzy hem sazandamyzynhili snligimizi uly ile grkezeris diip, ten agam bag-ylaryny agasyny hany zyndanyndan alyp ykmagymaslaha-tyny edipdiler. (Myhman igitlerem bumaslahaty iinde bardy).

9 enedilim.com

Olar onda eden maslahatlaryny baga habar bermge gelipdiler.Bizi etjegimiz bilen bagy razylaarmy, razylamazmy, buhak-da olary arasynda grr hem bolmandy. Belki, zlerinikinidogry diip bilndirler we bagy undan boun gayrmaz diippugta ynanandyrlar.

Sazanda saz alar.Ine, olar gelrdiler we gelilerine-de oturardylar. Bagyla-

ryna atjaklaryny bolsa dillerini ujunda saklap enerler.Sazanda saz alar. Bayny galdyrman alar. Dutary ga-

pagyna zarp bilen urup, gahrymanylykly heler alar. eleedip bolsa, ol z maslahatlaryny atmaga gelenleri uzak gijegaradyryp oturtdy.

Bagy zni gyzyp baryna regine we dutaryna sygdyrypbilmedik aly, ele bir bendi gaty ses bilen adyp goberdi:

Baba Gambar, bergen sazyAsly munu agadandyr.Aga disem, aman grm,Hemme gller agadandyr.

Ah, hemme gller, hemme gller,Agadandyr, agadandyr!..

Mundan so beleki iini gysdyryp oturanlar-da saklanypbilmediler. Olar:

Dur, bagy, dur! Bizi hem saa atjak bolup gelen birzadymyz bar. oa bir gezek ber, bagy diip, ondan soradylar.

Bagy durdy we gapdalynda atan gara telpegini iindenullakan gyzyl aglygy ykardy-da, onu bilen zni derinisyrdy.

Bola, men boldum, indi gezek siziki. Adyp otury.Ol ele diip, igitleri zne glp bakdy. Hzir onu

hdi aykdy. u hdayklygyndan bolsa eesini we e-ne birini gyjalaty aagynda galmajagyna zne ynamy barlygygrnrdi. Ol u atlygy bilen swe helerini alypdy we i-gitleri regini kden-de beter jodurypdy.

10 enedilim.com

Bizi bir senimiz bar! Olary hemmesi biragyzdan eledidiler. unu in biz seni gynandyryp asyl-ha bilmeris. Bizswee ykjak!..

Duru diip, obany igitlerine serdarlyk edn, epelini barmaklaryny gyly alyp giden, onu in-de olak Ba-tyr at galan Batyr erli-erden sze balanlary saklady-da, birzi olary hemmesini tarapyndan szledi.

Bagymyz, bizi ozaldan edip goan bir maslahatymyzbar. Saa adyljak bolunan ol maslahaty, bizi baymyz sagbolsa, hkman erine etireris. Seni aga hany zyndanyndaoturmajagy bu ze hem mlimdir. Dogry gerek? diip, olszi oturanlary hemmesine tassyklatdy. oa gr biz elekarara geldik: gni hany zyndanyna ozmaly. Ondan bolsaseni agay haku-nhak alyp ykmaly. At-aragdan seni hemayy tutjak. Nene grd? Etmelisi u.

Batyr bagyny zne seredip durdy. Bu adylanlar bagy-ny garamadyk zady dldi. unu in ol geirgenmn, neylgyryp diledi.

Batyr, maslahatda bolan ikinji grri hem atsana! diip, duldaky bugdaly uwala aplanyp oturan ak sakgal Meretileri omzady.

Onu atdyrjak bolan zady Batyry adynda hem bardy.ne welin ol ony atjak dldi. Oa ozalam gary ykypdy, hzirhem ol garylygy. onu inem onu ene-de orta atyljakbolmagyna gahary hem geldi. Onso ol zni ytyp:

Meret aga, baga adyp durasy zat ok! didi.Ol dieni edilmedik garry ynjalyp bilmedi. Olam bu ere

ne saz dilemge, tomaa etmge gelmndi ahyry! Onu hembagylaryna adasy geln zady bar. omy nhili grlse-deatjak. Ol:

Batyry adany bilen razylamasa, bagy jan, onda... didi.

Onu szni orta bilinden kesdiler. Onda-onda galsyn, haw!.. Her zat-da bolsa, men atjagymy adyp galayn diip,

ol garry szni dowam etdirdi.

11 enedilim.com

Bagy, onda ene-de birmaslahat: eger sen razy bolsa, bizseni agay pul dkp almaga-da bar. Seni in z barymyzyorta atarys.

Onu zi aly garry, at mnp alamana gitmekden galan,indi gylyjyny ogluny biline dakan, kt onamakdan, bagaii-piesi bolmadyk Artyk onu agzyna apydy-da:

Go-lat senem, Meret, namarta! z kerem bolmaardilip, geilen bir zady ene-de getirip orta atarsy! Sen bi-zi Bagylaryny aga den agasyny obasy satyn alypdyr di-en aramaz ada goasy gelrmi nme? Esenpolat dagynyz dostlaryny zyndandan alyp ykylary aly, bizem bagymy-zy doganyny ele alyp ykarys. Zat berip almak, ol her kiielinden hem geler. igitler, maslahat birdir, ol birligine hembolmalydyr. Dagysy bolmaz! didi.

Ol garryny belekiler-de azgardylar. Zatly bolan bolsa, onda igitler bagyny agasyny alyp

gerler welin, sen orta ykda barak ber. ne welin onanamaslahatyy z anyda saklap dur...

Olary arasyna myhman igitlerden biri ddi. Hany, bagy nme adar, ony eideli-le? didi.Bagy ylgyrardy. Onu ylgyrmagyndan nme-de bolsa

bir zat ayryljak bolunardy. oa gr adamlary bayndaele sowal emele geldi: Bagy u dilenleri hasy birini kabulederk? Kim bilr, belki, ol nji bir teklibi orta atsa-da atar!nji nm bolarka?.. Bagy hzirlike dutary talar!..

Myhman igidi hemme oturanlar tarapyndan beren soragy-na bagy ele jogap berdi.

Men nme diein, ne sizden eden tamam ykdy. Sizdengwnm bitdi. Meni sylaarsyyz, sag bolu!

Bagy, adylanlary hasy birini makul grrsi? Hany,onsuny atsana diip, garaky duldan bir sorag orta oklandy.

Bagy, seni razylygy: ikiden birini at ele diip, olsoragy yzyna ene bir sorag suguryldy.

Birini kabul edip, birini kabul etmez aly, bu erde grriki dl. Batyr ol soraglary ikisine-de zi ele jogap gata-ryp, baga zlendi: Bagy, sen entek dutary tala. Nme et

12 enedilim.com

disene, bilie gyly dakyn, onsoam ata mnde, meni yzymad! Seni hzirki etmeli ii u!

Dogry, gaty dogry diip, oturanlary kpsi Batyryadanyny makulladylar.

kr heniz-de ylgyryp otyr. Ol bu mesel nhili bolsa-da,olardan stn garaan aly. Hi bir gyssag-gynag grmer. Olindi Batyra jogap bermeli boldy. Sag bolu dimegi hi kimikanagatlandyrmaardy ahyryn.

Munu baga bir tri tapylmazmy, hkman bir gyly da-kynmalymy, a ata mnmelimi a-da obany baryny syryp-s-prip hana bermelimi? Geli, olanyp greli, he, bir amatlyraktarapy tapylmazmy? Baarana ol kpdr, Batyr didi-de, -kr Batyry zne seretdi.

Onu baga tri bolmaz diip, Batyr murtuny towla-dy. Ol ene-de bir zat dimekidi, onana onu anynda dyzdegirip oturan igit:

Baga tr gzlberse, onda baa baran i bolmaz. Bizowalyndan olanar alysyny olandyk didi.

olak Batyry ol igide gwni etdi. Onso baga hi zatatmady-da, ne akysy aly:

Onu baga tri bolmaz diip gody. Sazanda Batyrygzlerini iine seretdi we:

z de-du igitlerim ellerine gyly alanynda, men elimedutar aldym. Olar at mnp, dumly-dua apanlarynda, menhalypalarymy yzyna dp, ilat arasynda saz aldym. zmibarymy u ugurda godum. Garadli Gklei patasyny aldym.u dogrumy? didi.

Batyr: Dogry, dogry, men bilrin, hemmesini bilrin. ne

welin... diip, szni kesdi. Onda bolsa, ady, men u dutara at hem aragy bitirjek

iini bitirdip bilerinmi a-da ok?Batyr onu bu soragyna dnmedik aly krtdrip durdy.oa gr beleki oturanlar Batyry erine sazanda jogap

berdiler.

13 enedilim.com

Bitirip bilersi, ne welin eri gelende. Bagyny sora-gyny aagynda nhili mesel atandygyna olar hem dn-merdiler.

Ugrundan turulmandan so, Batyr murtuny eli bilen etidi-ginden towlaardy. Ol ele edip, biraz oturanyndan so:

Bagy, hzir i baga. Etmeli iimizi edenimizden so,dutar hakynda arkayn oturyp gepleeli. Dogry, sen dutara aty--aragy bitirjek iinden artygrak i hem bitirdap bilersi. Hzirwelin... Ol entek belede dursun.

Men hzirkisini adaryn. Hut u ide. Bu i bilen dutary n dahyly bar? Batyry zi ytylyp

gitdi. Bolua dbnden dnmerin, bagy.Bagy hem gyzdy. Onda siz meni z ugruma goberip gr. Men u wa-

rak dutar bilen agamy ol erden ykarmaga synanayn. Egerbaaryp bilmesem, onda sizi dieniiz bolsun.

Bu ide sen dutary bilen nme edip bilersi? Bu akylasygmaar, bagy. Dutar die bir klege aydyr. Bagy, munybolmady. Hany, sen nme diesi geln bolsa aygrak etde at.Seni z baya bir zat ykarasy-a gelr. Nme-de bolsa, hany,at. Biz eidip oturaly... diip, oturanlar birden sorady.

kr z pikirine gary ykyljagyny, belli beter-de olak Baty-ry gary ykjagyny ozalam bilrdi. Emma welin ol z dieninistnde durjakdy.

Menmunu bilen kp zatlar edip bilerin. Sazanda duta-ryny okaryk galdyrdy. ne siz nrazyylyk grkezm, menbir synanayn!..

Meselem? Meselem, u onu... diip, ol zni regine dwen

hyalyny atmaga oturdy. Men mundan bir zm dutar bilengidip, gni hany anyna barjak.

Onso? didiler. Onso agam in hana iki sany he alyp berjek...Onu bele dimegi ary jgini gorjalan aly boldy. Oa

gary ykmadyk biri-de bolmady. Her hasy bir zat didi. Galma-galdan aa garaja iinde n alar aly bolmady. Galmagal

14 enedilim.com

biraz uwaandan so, olary nme dindikleri dnilip ba-lady.

Nir didi? Hany anyna?.. Hana aranjalygamy? Onu nde boun burmagamy? Han bizi sazymyzy eidip hezil etmez!.. Biz ondan adamymyzy onsuz hem alyp bileris!.. ol hanmy seni sazya baha berjek? Han yzya it salyp kowar, nkerleri aagya telpek ok-

lar, bu bolsa uly ile eter... Biz oa z sazymyzy masgaraladypbilmeris!

Bagalary saklap, ene-de olak Batyry bir zi gepledi: Bagy, u adyp oturanlary seni ynymy a-da oun

edip otyrmy? Sen toa gitjek aly-la. Ol ere bu dutar bilenasyl barmak bolmaz. Bu hyalydan el gter. unu in-demaslahatda nme edilen bolsa, onu bilen bol!..

Bagyny adanyny-da jany bar, haw, adam-lar! diip,Artyk kr sazanda zlendi. Baya dnein, jan bagy, a,inim kr, sen dogry adarsy. Seni iki heie dnnizni bermek bolar. Mua sz okdur. ne welin muny bizbilris, die bir biz bilndiris. Sen indi at: Han dieni, olkim? Onu ii bizden tarap ttp duran dlmidir? He-de gurtaly igitlerden eline dse, ony iki sany hee berip gobererdiip bilmi? Bele bir zady hem grlp a-da eidilen eribarmy? Onda-da handan? How, adamlar, maslahat ozalkylygynagalar. Ony mundan artyk degirip oturmak bolmaz. igitler,ertirden aryk ayyzy tutmak bilen bolarsyyz.

igitleri hemmesi birden: Bizi aymyz tutulgydyr didiler. Onda bagy:

Hany, meni nme etmekidigimi agy eitseiz-le diip, szni hlki galdyrylan erinden alyp balady.

Men gni hany z anyna barmaky. Emma hany alnyn-da ke djek dl. Ba egip, boun boljak dl. Nme in baegip barmalymyym? zmi okary tutup bararyn. Siz arkamdaduran wagtyyzda, men adam nde ba egerinmi? Bararyn-dai ilki bilen sizi u maslahatyyzy, u bolup oturyygyyzy bol-y-boly aly edip oa adaryn. Seni ste obamy igitleri

15 enedilim.com

bilen atly-aragly hem gelip bilrdim, horjuny puldan dolduryp,dni halydan klp hem gelip bilrdim dierin. Emmaele gelmekligi maslahat bilmedim, unu in-de, ine, elegeldim dierin-de, oa dutarymy grkezerin.

Ba-a. Boljak da, han eidip oturasa. Onso?Onso, onu iini kwmge balaryn. Bizi hemme zatdan

i gowy grn zadymyz saz dierin.u alanmy? diip, sazanda gni Batyry zne seret-

di. Dogry diip, oturanlary hemmesi tassykladylar-da: Hesaz-shbete etesi zat barmy? didiler.

Sazy sizi hem snligiizi hem zizi rite bagysaklaanlygyyzy eidris dierin. onu in sizi any-yza saz bilen gelmegi maslahat bildik dierin. u bizi i ulyhormatymyz dierin. ele aba-syasat bilen onu dayna du-zak ederin. Ol maa saz aldyrsa, dilimi gepletse bolar... Ine,meni etjegim, nhili grrsiiz?

Dym-dyrslyk boldy.Bu gezek onu szlemegine psgel beren, gapdalyndan ykan

bolmady. Belki, razylaandyrlar. Dymmak razylygy alama-ty. Ony nhili grrsiiz? dienine biri hem jogap bermekibolmady. Artyk sakgalyny ujuny sypalap, okarsyna tngiagarygyna seretdi. Onu gzleri zgi yrtyklaryndan zleri-ne garap duran gz gijesini aldyraan yldyzlaryny grdi.olak Batyr ortada alanan de ally okarany boatdy-da, mur-tuny sypaladyryp, uludan demini aldy. u ikisine seredilrdi.Nme jogap bererkler? dirdiler. Olar zlerini aak salyp,mrekni zlerine ep-esli salym garadyrdylar. Ahyry bolma-nyndan so, ene-de ol Batyry anynda oturan we onu nedp, batyrlyk satan igit bu dymyp oturmaklygy bozdy:

Hany anyna ele barsa, ol i ilki bilen eliden du-taryy alar-da, ony iki eplp dwer, onso zi hem agayanynda oturdar.

Munu dienine goulan bolmady. ene-de aky dymypoturmaklyk dowam etdi.

16 enedilim.com

Bagy hem szlemedi. Garaky dulda sakgaly ktebir agarypgrnn auly bardy. Ol kn geplemerdi. Emma welin, gw-nne akmadyk zat bolsa, ol hakda iki agyz adyp, ene-de edilok aly bolup oturardy. Oa Oraz aga dierdiler. Onu sakgalyene-de agaryp grndi, ol anynda oturan igitleri egnindenapyyp, ileri sdi-de ele didi.

Adamlar, Hile hem bir batyrlykdyr erinde diip, weliMagtymgulyny bir adany bardyr. Kemir hem zni ga-duwsyz batyrlygyny dayndan aba-syasat bilen-de birneileri bitirip gelipdir. Seredip otursak, bagyny adanlary akyadanlaryma dogry gelr. Bizi baga dnmegimiz gerek. Bizdie bir igitlere, at-araga daanyp, bir erini depip hem dur-maly dldiris. Bu harapylyga tarap remekdir. Asla batyrlykhil-hil bolandyr. He, Grogly aly batyr bolarmy? Ol hem:Gayym bar, kowuma bermenem diip adypdyr ahyry. Egerpedaly bolsa, barymyzdan pedalanybermegimiz gerekdir. Go,bagy barsyn-da: ste ozup hemagamy alyp gidip bilrdim,ne, bagy bolanym in, bir-iki sany he edip berein diip,sazymy aldym-da gadyberdim diip atsyn. Han dimek bilen,oa hem jan gerekdir. Onu hem at tonagyny aagyndan yk-an tozany astynda galasy gelip duran dldir. Go, bagynyadanyna gulak asman grsn, ony masgaralap grsn, onuelini-aagyny gandallap grsn. Geli, bir synanyp greli. Egerbaga baartmaz aly bolsa, biz onsoam bar...

Mollasy kp bolsa, toklusy harama ykar. Bizi geei-mizi soy oa bardy. Maslahatdar kp boldy. A, bolmady-a,biz ele etmeki diip, bu hakda Esenpolat daga-da habar edi-dirdig-. A, bolar-da diip, Artyk zni aak saldy-da,aaklaryny burnuna seretdi.

olak Batyry ne dp oturan igit Artygy yzy bilen: Mundan abaam bolmaz, syasatam. Asyl u dilip otury-

lanlar bolmaar diip, pugtalap atdy-da, bir dyzyny stnegaldy.

Boldyryn, gatam boldyryn. Nme bolupdyr bolman? Sazanda gapdalynda goan dutaryny gatadan eline aldy. Menboldyryn. Bolmasa hem synanyb-a galaryn. Onda-da hut ertiri

17 enedilim.com

znde, die bir zm...olak Batyr bilen Artyk balyklayn, bagyny we belekile-

ri dien-adanlaryna gary ykanlar kplikdi. Olary zlerigidesi we sazlaryny ady bilen ri guraslary gelrdi. e-le edip bolsa z sazlaryny nhili gowy grndiklerini uly ilegrkezesleri gelrdi. ua bagy hem razy bolar diip ynan-ardylar. Olary tamasy ykmady. oa gr kepleri gady,sazandalaryndan gwnleri galdy.

Indi szlre sz galmady. Bagyny olundan alyp galyp boljakdl. oa hemmesini gzi etdi. Die bir sazandany pata beripugratmak gerek.

Ana, Batyr zni aak salyp turdy. Onu yzy bilen beleki-ler-de turdular.

Batyr gapydan ykjak bolup duran erde: Gezek ahyrym bize geler. Bagy, sen bir alylyk edr-

si. Parhy ok. Bir synan, eger egerder aly bolmasa, onda bizsoundan hem bar didi.

Sazandany tarapdarlary hem erlerinden turdular, olar bol-sa:

Bagy, mertlik we tutanerlilik bilen! aman at galmasyn didiler.

kri z pikirinden gaduwy okdy. Onu baynda bupikir gyjalatdan dogmandy. Hany zni nhili garylajagynybilmezliginden hem, zni bir baryp sorajagyna dnmez-liginden hem dldi. Ol hemmesine dnrdi. zni we zsazlaryny, eger han masgaralayn dise, onu masgaralap bil-jegine hem dnrdi. z obasyny igitlerini batyrlygynawe olary doganyny alyp gelip biljeklerine hem gzi ary anybilen etrdi.

Bulara garaman, ol dutary bilen gitmeki we agasyny u du-tary bilen hany zulumyndan gutarmakydy. zni eline ibirinji gezek dutar beren adamy dutary bilen azat edip bilme-se, onda onu regi ja boljak dldi. Bu pikir onu bayndan,ine, udan dogupdy. Hut unu in-de ol oba adamlarynymaslahatyny kabul etmn, z pikirini stnde pugta durardy.

Sazanda hem erinden turdy we eline dutaryny alyp:

18 enedilim.com

Men agamy u dutarym bilen alyp gelip bilmesem, ondaonu inisi bolup bilmedigim didi.

Onso ol lerine gelenleri hemmesinden z gwnni hobolanlygyny bildirip, olary gler z bilen ugratdy.

19 enedilim.com

III

ola ho-o-ol ayrtdan dersi. Ol ol z kerem alanyp,z kerem dolanyp, ol bay agaryp grnn garly dagy iinisker-de gider... ony algyn-da gitgin oturgyn. Bararka jlgegielip balar, onso den obaylyk ykar. Ana, ondanaryk han galasy on akyrymlyk okdur...

Barjak erim han anydyr diip, bagy bezenjek-beslenjekbolmady. Ozal nme gen bolsa, ene-de ony gedi, egnindendutaryny asdy we swee gitmekden galan garry ata atlandy.Onso onu bayny ilerligine tarap sowup, duran erinden eletakmynan salgy aldy-da ugrady.

Ol gidip barar. ola belet garry at gurugyny uwwuldadyp,gni ol ayrda tutdurdy.

Bu nhili reklilik! Bu nhili mertlik! Setan-da-serandabir gidiln, onda-da ele gidilmn, araglar klenip, igri-mi-otuz atly bolnup gidiln er bilen gidip barar. Onu gidipbaran erinden han atlylary stne dklip, oduna, suwa e-ke ykanlaryy alyp gidip duran eri bolsa-da, ekeje zi hizatdan heder etmn gidip barar. Onun, aragy dutary. udutaryna arkalanyp, r arkayn gidip barar.

Obany uly-kii hemmesi (Die bir olak Batyrdan, Artykdan,ene-de bir igitden zgeleri dimek bolar. Olar z dienleriedilmninden so, gn daaryk-da ykman, uludan dem alyp,bagylaryndan gaharly atyrdylar) sazandalaryny ugradyp, onuyzyndan seredirler. Ol gidip barar.

Oa seredip duranlary arasyndan biri: Nderk? diip,hemmede bolan soragy orta atdy. Belekiler oa on erden ondrli jogap berdiler: Ntjegini obany igitleri bilen giden bolsaadardyk. Nme eder drsi? u gidii bilen hi bir zatetmez, bararda agasyny anynda oturar. Nme etse-de, zi

20 enedilim.com

sag-aman gelse bolar. Onu ntjegi ol: zni u gidii bilenbizi sazymyza ar-namys getirer. Souna seredeli, gitsin, herzat-da bol-sa, onu bu gidiinden, belki, at galar. Belki, olbizi sazymyza hrat getirer...

Onu yzyndan seredip durup ele dirdiler.Ol gidip barar.Bu ediln enleri hasy biri dogry bolup ykarka? Muny

hzirden atmak bolmaardy. Hasy-da bolsa bolup biler. Emmaony ugradanlary kpsi onu bu gidip baryna umytsyzlyk bi-len garaardylar. Olar sazandalaryny bele ugratmaky dldilerahyry.

Ol gidip barar.Sazanda oa seredr. Tze dogan gn hlesi stne

dp duran daglara seredr, dagy iini skp gitmeli. Dagony aty-zady bile z demine ekip baran aly.

Ol yzyna garaman, zni ugruna gidip barar. Emma zniugradan adamlary heniz dargamandyklaryny, olary yzyndanseredndiklerini we zni u gidip baryny degirndiklerinibilrdi. ne welin onu ele gitmegine bolan nrazyylyklar,umytsyzlanmaklar ony olundan saklap bilmerdi.

Ol gidip barar.Uzaga gitdi. Dagy dbne baryp etdi. Garasy nokat aly-

jak bolup, ol ayrda gireninden so gzden itdi. Oba adamlaryoa enli garap durdular. Ony gzleri bilen ugratdylar.

Ary gitdigie sazandany pikiri artardy, ten agamky -lerinde bolan gep-grrleri hemmesi biri-birini yzyndanonu adyna drdi. Ol zni pikiri bilen dagy iine emgirip gidenini we gara dagy z da-tweregini gabap alanlygynyso bilip galdy.

Dag! Dag! Nir seretse dag!stnden eneme asyrlary, eneme dwrleri geiren, ene-

megaly garlary eriden, emmagarramaan, hemie bir grninisaklap duran, dnni grki, eri rki, gg diregi dagonu twerek dayny guap dur.

Dag! Dag! Nir seretse dag!

21 enedilim.com

Dagy iki syry bilen onu tanylygy ok. onu etegindenp-sen bolsa-da, ol hakyndamergenlerden, batyrlardan kn--kn rowaatlar eiden bolsa-da, zi hem u gara daglara garapwe ondan ylham alyp, birne heler dzen bolsa-da, henizonu stne ykyp grmndi, hzirkisi aly, oa ele akyndanwe tsin galyp seretmndi.

Dag onu nsni zne ekdi, baynda pelpellen pikir-lerini derbi-dagyn etdi. Ussat erlerde ilenip ykarylan alygat-gat galyp, asmana gterilen gara dalar, olary stnde g-gerip oturan ara we kerkaw agalar, ene unu alylar ony gegaldyrdy. Ol ulara seredip duran erinde ele dirdi.

Eiden de bolmaz gren gz bilen dilen szi ene-debir gezek tassyklady. Day stnde aga ggeripdir, ulalypdyr.Bular baryp-ha bizi obamyzdan-da grnp durarlar. Olarykki nene day deip gerk? Suwy nireden tapyp irk?Dalar gat-gat golupdyr. Bu kimi iik? Hezreti Aly gylyjybilen dagy iki arypdyr dierdiler. Bu dogry dldir. He, budalary gyly bilen iki armak bolarmy? ne welin bu daglaryayklara ol bermn, stnde zaryn agladanlary, belki, dogrudyr.Meni welin olum ayk. Ine, u jlge bilen gitjek oturjak...

Bagy aty bayny ekip, biraz salym ele pikir etdi. Ol ujlgni iinde durup, okarsyna daglary balaryna sered-rdi. Bu erden garamak ony kanagatlakdyrmady, balarynaykyp grmegi hwes etdi. Atdan ddi. Onso sag gapdalyn-daky stne abanyp duran uly dagy sr depesine dyrmaypykdy.

Beik dag! Ine, u erde ol yzyna wrlip, z watanyna birinjigezek garady. Obasy aak astyna gelipdir. Ne redimdise-de,giden eri ok aly. Obasynywelin zni grmenligine, ilin-den arasyny aanlygyna, undan aryk gitse, hi kimden haraoklugyna we bayna nme gelse zi aramalydygyna dndi.

Dogry, ol z bayny bir zi aramaga boun bolup ykypdy.oa gr u ekeligi, dag we onu z gwsnde saklaan ikiaakly, drt aakly wagylary: belent ruhy basyp bilmerdi.unu aly hem: Men han anyna nhili baryp bilerin? Ol menikabul edermik? Nhili kabul ederk? Eege ters mndrip,

22 enedilim.com

yzyma it salamasa agydyr. Men u gidip baryma halkymysazyna ysnat getirmesem agydyr dien aly gagyly pikirlerietmerdi. u ere gelip etenine onu knji ok, undan arykgitmge-de hi bir ikirjilenmer. Ol gitjek. Hzir ne dagatomaa edip dur. Atylan ok dadan gatmaz diip, ol baryp-haobalaryndan ykmanka adypdy ahyryn...

Ol bir yzygy iinde durmaky dldi. Hzirki baran eri-ne i-soy gitmekidi. Sazandalygy bilen Kesarkajy, Maryny,Salyr-Sarygy baglamak ony kanagatlandyrmaardy. Hywany, E-rany gezip, ol erlerde hem zni bildiresi gelrdi. ne welinbele gitmeki dldi. zni swer dosty Aly bagy bilen webagalary bilen gitmekidi.

Dagy baynda ol tweregine ser salyp uzak oturdy. P-kize emal onu zni alap gerdi we pikirini durlaardy.Ol u erde zni bu gadyyny gatadan pikirinden geirdi.Belki, men alyan bolamayn? Obamy batyrlaryny ke-letdim. Olar bihal adamlar dldiler ahyryn. Oba olary agzynaseredr. Men nme in olary dieni bilen bolmadym? Olarhany kimligini menden agy bilndirler ahyryn. Kemakyllykeden bolmayn? Ol ele diip, tweregindki daglary beikbalaryna ene-de bir gezek garap ykdy we z-znden soransorag-aryna ele jogap berdi.

ok, bu kemakyllyk bolup bilmez. Men agamy dutarym bi-len azat etmelidirin. onda men onu eden agylygyny yzynagataryp bilerin. Dutar! Dutar gylydan zordur, zor hem bol-malydyr. He, dnde saz-shbete etesi-de bir zat bolarmy?Bolmaz!.. Bu die bir ynsana tsir etmn, hawanlara hem tsiredndir. Munu gadyryny-gymmatyny bilmen bolmaz. Du-tary pygamberi Babagambar Hazreti Alyny Dldlini bakanken. Dldl horlanyp balapdyr. Aly muny alapdyr. Onso ol:Dldl nme in horlanarka? diip, onu sebbini biljek bo-lupdyr. erasty bilen atap rrk, ahyry bir gn Babagambarz asan dutaryny alyp otyrka, Aly onu stnden barypdyr,ol wagt Dldl hem otuny imn, saza gulak asyp duran eken...

Ili hany bolup oturan hany hem dutary gadyryny bilmegigerek ahyryn. Meni u barym hakdyr! Men ele gitmeli-

23 enedilim.com

dirin. oa oba adamlary hem indi dnen bolsalar gerek.egsam olar em gelip, meni yzyma gatarjak bolardylar wetwella ederdiler. Meni bo geljegimi olary arasynda, belki,bilnler hem kpdr. Hany anyna bararyn hem oa agamyberip gobermge mejbur bolar aly heler alyp bererin. Helerbolmasa...

Hzir onu pikirini bozan zat okdy. Die bir dagy d-bnde, dar jlgni iinde eke goup gadan aty ekesirp ki-erdi we ony z anyna agyrardy.

Bagy dagdan dmeki bolanynda urduna gatadan gzle-rini gezdirip ykdy. Gara baglar, obalar, sri-sri mallar, olaryayrsy bilen grnn Garagumu depeleri... Nhili hezil! N-hili gzel!.. Bu urtdan ykyp, u belent daglary stndenayp, ene-de urduna gadyp gelip biln igitler kpdr...

Bizi u gzel urdumyzy talap, mundan dnp gidn, ba-ryp hana hyzmat edn dnk gara smlere nlet bolsun!.. Olaryhalkymy gargyy ursun! Meni han gahar edip zyndanyna salsa--da, bu urdum meni hany elinde galdyrmaz!..

Ol ele diip, eline dutaryny alyp, Grogludan Goja dag-lar dien hei aldy. Munu any bilen onu adymyna hemgygyrdy.

Goja daglary bayndaaz bir ana, gy bir ana.Titrr agzymy iindeDil bir ana, di bir ana.

Goja dagdan ollar ayp,az bolanda alar dayp,Gyr atymdan ara dp,Ba bir ana, l bir ana.

Ah ekdim, bilim bkldi,Stnim ara ekildi.Gzmden sil dek dkldiGan bir ana, a bir ana.

24 enedilim.com

Grogly dier ndeli?Ba alyp nir gideli?weze kmek edeli,Drt bir ana, b bir ana.Ah, drt bir ana, b bir ana!

Sazanda ol adyma ele bir gygyrdy, eger onu sesini mag-nitli belent daglar, u jlgeler hi bir ana gobermn, zlerineekip durmadyk bolsalardy, onda obasyny adamlary dilp otu-ryp bilerdiler.

Bagy dagdan ddi. At ony hokranyp garyla-dy we atlan-magyny islp, gelip an berip durdy.

Bagy bu aty eesi dldi. Ozal oa bir gezek-de mnmndiwe bir gysym-da ot bermndi. Emma olar geen b sagadyiinde dostlaypdylar.

Ol gidip barar.At ozal zni onlara gelip geen olundan gara dalary

stnden aaklaryny batyrga basyp gidip barar.Gyrmyldan gyr aar. Sazanda bir gn redi, iki gn redi,

onso gn redi. Ahyry hany galasyny iigine etip aakekdi. u ere enli oa aman niet bilen duan adam bolmady.Kim nden yksa, ilki nme in baranlygyny sorap, onsooa ol salgy beripdi.

Hany iki sany nkeri bagyny ele bir yhlasly ele birgadyrly garylady, hi diip-adar dagy eder aly bolmady.Geljegini bir a nden eidip, gije-gndiz oluna garap duranmyhmanlaryny hem ele igin garylamaan bolsalar gerek...Sazanda hany howlusyna, heri belent we ajayp jalarynaseredip tomaa etmge hem gomadylar.

At halys durupdy. u ere z stnini sndrip atypdy.Mundan aryk onu taaklap kowulsa hem gideri okdy.

Hany nkerleri onu iki jylawyndan apba apydylar-dasakladylar. Onso onu stnden bagyny tutaklap drdiler.Olary ikisi iki erden sazandany egninden dutaryny sypyrypaldylar-da, gabyndan ykaryp grdler.

25 enedilim.com

Hyrly tpe dl! rn gurat, kirileri zyryldap duran dutar!Elie alyp alybermeli. Onu ol beik dagy stnde oturylypdzlii. Kiriler birazajyk-da gowajak bolmandyr.

Ge galmaly zat. Olar dutar bilen gyzyklanmadylar. Ony birana, ellerini tersine taladylar-da, onu eesi bilen boldular.Jbsini, goltugyny barladylar. Onso guagyny zp, onugatlaryny agtarydyrmaga durdular. Dkdler: Emma ellerineoly zat ilmedi.

Bagy u erde aaky dodagyny dilp, bayny akady. Nmein bele etdik? Dutary zat hasap edilmn, onu bir anatalananyna ele etdimik? Jbsini puldan dolduryp gelmniin bolmasyn? Belki, oa knendir! ne welin onu zihem bilini sermedirdi. Nme ink! Onu ada-ylda bir gnak saply pyak gtermesi bardy. Belki, ony gzlndir? Ikigayny arasyndaky hamy joa aly bolup yzylyp gitmegi onyhem en etdirmn durmaardy.

Nireden gelip, nir bararsyyz? diip, olar aky iginapymaklaryny godular-da, gaty ses bilen bagydan soradylar.

Indi bolduyzmy? diip, bagy olardan sorady. Bize habaryy ber! Nireden gelrsi? eleden gelrin diip, bagy gelen yzyna tarap ytylyp

duran zni wrdi. u dagy ary znden. Barym bolsasizi hanyyzy anyna! Meni onu anyna alyp bary!

Hany anyna? Siz kim bolarsyyz? diip, olar arkanekilip durdular-da: Biz bilmndiris, bizi gnmizi gei!Hanymyzy anyna baran bolsayz! didiler.

Olar ele diip, baga albarmaga we aky bolularyndantn soramaga durdular.

Hawa, hany anyna. Meni onu anyna alyp bary! Bararys, hziri znde!Gaar gorkusy bolmadyk, ne welin zni kabul ediliin-

den nrazy bolan myhmanyny anynda olary biri galyp, be-lekisi galany iine urup gitdi.

26 enedilim.com

IV

Han z oturan otagynda gnni nm gmenip geirjeginibilmn, tweregini garanjaklap, tukat halda otyrdy. Ol nmebilen gyzyksyn? a aallary bilenmi, bagysy we grrileribilenmi? Bular her gnde bolup durany in, ony halys irizipdi.Oa hzir, nme-de bolsa tze bir si eillik gerekdi. Nhilitzelik ol? Ony hany zi adyp berip bilmerdi. Her haldahandyr. Bele iini gysdyryp uzak oturmaz. Nhili bolsa-da onukepi tutar aly hezillik tapylar. Mua gman barmy? anyndaoturan iki sany adam onu aladasyny az etmerdiler ahyryn...

Sazandany derwezni da znde goup, zi aak aldygynagadan nker, ol gadyyndan azman, hany oturan otagynyiigine geldi-de, rugsat almak-beleki ok, gapyny arkyldadypady. Onso aaklaryny jp basyp:

Ha-han aga, s-sizi anyyza gelmegi s-sorap bir adamgeldi didi.

Ana saa tzelik!..Hany szlip duran gzleri alpa ayldy. Nkerini bolup

gelinden gelen adamy neke bir adam dldigini ol aladywe z sgli adamlaryndan biridir diip bildi-de:

Bar, gelsin! didi.Nker alyp gelmge gitmedi. zni heniz atmaly zady bar

aly we ony atmaga zni taarlaan aly, demini drsejekbolar. Ondan habarsyz han onu direnip durmagyna gahar edip:

Kimol? diip sorady-da, onu berjek jogabyna garamakbilen bolman, ene-de:

Bar, derrew alyp gel! diip, ony gyssady. Oa: Bar,derrew alyp gel dimn, i ilki bilen ol geleni kimdigini ondanymykly soramalydy. Nker geleni kimdigini mazaly atman,ne Git, getir! dileni bilen ony bu ere alyp geljek gmany

27 enedilim.com

okdy. onu in-de direnip durdy we demini drsejek bolar-dy.

Ol ene-de sojap: Biz onu kimdigini bilmedik. Soradygam welin atmady.

z- trkmen. ne tk bir zi! Meni hany anyna alyp barydiip, bizden sorady didi.

Kim? diip, han gatadan sorady we zni arapoturyyndan altlyk bilen ygnandy:

Nme in onu kimdigini, nme in gelenligini bilme-diiz? Trkmen didimi?

Nker gyssandy: Tanamadyk, h-han aga. Biz soradyk: Siz kim bolarsyyz

diip. Ol jogap bermedi. ne: Meni hany anyna alyp barydidi. z- ts trkmen. Tk bir zi!..

Trkmen, tk bir zi. Men han anyna bararyn. Hananyna bararyn. Han ele diip, nkerini kti dodaklarynaskedirip adan szlerini z dili bilen tekrarlady-da: Kimk?Ol bu ere nme in ddk? Belki, dnk bolup dendir aesirlerini satyn almaga geldimik? dien pikire gitdi. Onsool ene-de:

Tk bir zmi? diip, aadandan sorady. Hawa, tk zi. Bir hor abysy bilen, bir dutary bar. Dutary bar didimi? Bar, onda tiz alyp gel diip, han

nkerine buurdy. Ylgap git-de tiz getir!Ol ele diip, burugyny stni etirdim etdi. Onso a-

nynda oturanlary birini hem oa goup goberdi.Olar myhmany hziri znde alyp gelerler. Ylgap gitdiler.

Emma hany oa-da sabry etmedi. erinden tasanjyrap tur-dy. Olary yzyndan ol hem ylgamakymyka? Da iige ykypdurdy we i bilen hi bir zatdan habarsyz bir nkerini geipbaranlygyny grdi. Han oa gygyrdy:

Bar, tiz alyp geli!Nmni alyp gelmeli? Ol nker hi zat bilmerdi ahyryn.

unu in ol gazyk aly dikilip durdy we zni nmni alypgelmelidigini sorady. Han oa dndirmez. ele hem etdi.zni nme buuranyny bir szde adamagy erine, oa

28 enedilim.com

on gezek agzyny dolduryp, hapa sgnler bilen sgdi. Bu nhiligaharly han? Indelmezden gelen myhmany hem ele gaharbilen garylamasa agydyr.

Sazanda hany anyna getirildi.Han bilen bagy salamlaanyndan so, ara dym-dyrslyk d-

di. Bu dymyp oturmaklyk uzaga eken bolsa hem hi kimiregine dmerdi. Belki, onu mundan artygrak hem dowametmegini iki tarapam islendir?

Hany gzleri bagyda: onu dutaryna, gara silkme telpegi-ne, agar kmenine we aagyndaky owadan glli jorabyna, pikirlizne, hemme zady gresi gelmeklik bilen garaan gzlerineseredr.

Sada trkmen igidi. Onu gyn-gyssag grmn, azajyk-daylgyrman, rn arkayn oturmagy hany nsni hemmesin-den beter zne ekdi. Kimk? Bagymyka a-da urt alyprenmik? Dutary zni perdesi bolamasyn?

Han ele pikir edip, oa syn etmeginden belli bir netij gelipbilmerdi. Her halda ne adam dldir diip, ahyrsoy oau umumy bahany berdi.

Sazanda zni gzden geirilnligini aaklyk bilen ala-ardy. Synlabersinler. Kel dl. Kr dl. irik-yrtygym ok.Bagy iini gepledip, hany aay derejesini gzden geirrdi.Mmmetar hany derejesi onu adyna z hanlaryny drdi.

Ol Nurberdi hanyka barmandy, onuka baryp, saz almandy.ne welin onu gyzyl begres bilen nagylanan ullakan adyrdaoturanlygyny kesesinden seredip grrdi. Onu iine halydelgidigini bolsa grenlerden eidrdi.

Ine, olardy...Ol hzir iine gl prklen aly tamda otyr. Onu owadan

nagylaryna gzi gidip seredr. Ol her halda zni bu derejge galanlygyny gizlp bilinden gizlejek bolardy.

Minutlara dowam eden bu dymyp oturmaklygy ahyrsoyhany zi bozdy.

Hm, myhman, agy geldiiz, hany, danyyp otury! K-riiz nme bolar? diip, han sazandany gapdalynda diwaraselgi duran dutara garady. Bagymysyyz? a-da...

29 enedilim.com

Kr sazandalykdyr, han agadiip, bagy ol bir k dpoturyyna jogap berdi.

oh agy! diip, han sakgalyny sypap, bir gobsundy-daene sorady:

Onda, siz, adyp otury, kim bolarsyyz? Men trkmenle-ri atly bagylaryny eidrdim: Garadli bagyny, Aly bagyny,bagalary...

Men atly bagy dldirin diip, sazanda jogap berdi. Men ne z urdumy disene diip, han gzlerini elek-e-lek etdi. Ol oa amagandan garamaga durdy. Onu hzirkiseredii ozal grp bilmn galdyran zadyny indi bilen aly a-daoa meze bir zady gzlp tapjak bolan aly rn itidi.

Bagyny ol bir oturyy oturyydy. znde-gznde t-gen eri ok. Ol gnsini adypdy ahyryn.

Sazandany bu noma szne hany yndanmy a-da a-landanmy, garaz, glksi tutdy:

z urdumy sazandasydyryn didimi, myhman? Hy--hah hyh-h-h...

Han glr. Ol bagy bilen hezilleip gitdi, kepi gterildi.Onu glksini goldan beleki iki adam-da glrdi.

Olary nme in glndiklerine, belki, sazanda-da dn-ndir. Ol: Glseiz gl dien aly edip, ene-de:

Hawa, men z urdumy sazandasydyryn! didi. eledimegi bilenem onu zi hem ytylyp gidipdi.

z glksini myhmanyna tsir edenine begenen aly, hanene-de ol glksini dowam etdirdi.

Hah-hyh-h-h-h, myhman, sen z urdumy diip, neuly geplp balady? Hasy urdu?

z urdumy. z urdumy sazandasydyryn didimi, myhman? Hawa, men z urdumy sazandasydyryn.Hasy bir urt ol, z urdumdini? Hany adyp ber: ol

bizi bilnimiz Kemirkrizi urdumy? Eger-de ol boljakbolsa, onda sizi bagyly bolar aly, beleki bolar aly urduyzokdur. Sizi i zoruyz Kemirkr dieniiz bolupdyr ahyryn.Dogry, olNedir a bilen-de dalaypdyr. newelin ol urtludyryn

30 enedilim.com

diip, dilini aryp bilmn geipdir ahyryn. Ol hemie: Meniurdum Hatap galasydyr diip, dni stnde aar eken.Sizi aryyzdan Hywa, briizden bolsa... Sizde n urt bolsun,agyz dolduryp adar aly, hyh-hy-hy...

Hany kepi kklgine, gamsyzlygyna ge galyp oturan e-rinde Gep oundan eter dien atalar szi bagyny adynaddi. Glkini aagynda nme-de bolsa bir zat atandyr. -neke ere bu bele azar edinip glmez, anynda oturanlara hemgl dien garay bilen seretmez. Bagy han glp bolanaele pikir etdi. Haan hany glksi galandan so bolsa, olene-de:

Meni urdum bardyr, urdumy bagysy hem bardyr diip, bagy adanyny berkledirdi.

Biz asyl-ha myhmany habaryny bir gnden so alan-dyrys. Sizi habaryyzy welin, hzirden alsak-da boljak aly.Hany, onda adyp otury, siz nme i bilen geldiiz? diip,han ondan sorady.

Bir kiijik i bilen, han aga. Ony hzirden atsagam bolar,atmasagambolar. ne unsuny adayn: u dutar bilen size ikisany he edip bermge geldim. Hawwa, sizi eliizde menidoganym bar, ony hem beri diip, sizden soramaga geldim.Artyk habarym hem ok meni.

N dogan ol? Mundan on bir gn ozal size bendi dpdir. Onda Gurbowy galasyna ozanlardan tutulandyr diip,

hany anynda oturanlar hanlaryna adyp berdiler. Hei onu in alyp berjekmi? H, ol diseiz-le, ol

diip geldim disene. Han bagyny zne gatadan se-redip, ene-de glmge durdy. Saz alyp bermge, hah-hah.Ol meni doganymdyr disene. agy dogany bar eken...

Han aga, siz kn gldiz. Myhman gaty grme, sizi gep uruyz glmez aly dl.

Boluyz gaty ge. Emma sen munda gwne hi bir zat ge-tirme. Bu bizi degimmizdir. Bagy halky bolsa degimegigtern bolmalydyr. Onso hem biz agy gren myhmanymyzbilen ala elediris... Sen habaryy adyber. Hy-h-h...

31 enedilim.com

Men gwnme hi bir zat getirmerin. Hawwa, birazajykgetirmnem durmaaryn. Han aga, meni u gelim glkmi?Onu aly bolsa bilmedim... u i gowy bolup gelim: dogry,baga hili hem gelilerim bardy, eger gelein disem. ok, menbaga hili gelmegi islemedim. Ony obam hem maslahat bilmedi.onu in-de, ine, ele geldim. Emma bu gelim glki bolupykan aly boldy, gaty bilrin welin...

Myhman, bu geli-, ine, grris. Hany at, baga nhiligeli bardy?

Bu soragy hany glksine goulan, belki, ondan hem i-akgyjrak gln gyrak gara sakgally, bili gk guakly, orta bolyadam berdi. Ol zni soragyndan gwni ho bolup, sakgalynysypap, hany zne garady.

Sazanda biraz arkaynlaypdy. Indi gelendkisi aly re-gi tarsyldap uranokdy. Gepleip oturanlary znden artyk dl,bolasa zi aly. Uru dayndan ii aman diip, bagy ha-ny salgyny ilki eidendki zni gagysyny adyna saldy. Olhzir hany akyn anynda otyr. Onu bilen szler. Gnihem dl, gyaryp hem grdi. Nme indir, han zni asmandanasyp oturmady. Bagydan gzleri dokunmanlygyndanmyka? ok,ondanam-a dl aly. Dogry, ol bagyny gepine-szne glr.Onu bilen bliren aly grler. Emma onu glksi birhili, sgermezi glksi dl aly, ondan bir hili rek awamasyduular. Ol sazandany zne seredende, nmedir bir zat-lary pikir edn aly bolar. onda zni reki hem solar,glksini hem souny hyrk-hyrka berr. al murty ksser-r. Kim bilr, belki, hany adyna baga bir zatlar dse-dedndir.

Baga nhili geli bardy? diende, sazanda bir-az pikirle-nip oturanyndan so jogap berdi.

Men han agadan doganymy dilemge ilimi i salamaigitleri bilen hem, i salama at-araglary bilen hem gelip bil-rdim, eger gelein disem! Bu biri, garda! Onso bagyzni okary tutdy.

Onu bu jogaby baryp hana arpyldap degdi. Ol myhmanyszde sazandadyryn diip balap, indiki adyp oturanlaryna

32 enedilim.com

indi dnen bolsa gerek, ynjalyksyzlandy. Myhmany zneseredip, agramyny beleki ulugyny stne eillik bilen atdy.zi, erni gyardy, mrnde bir gezek-de glmedik aly, asylglmge ukypsyz aly boldy. Sakgaly has agardy, nme indir,hzir onu dbnden hyna-da gyzaryp grndi. Gzleri m-lerdi-de, belli bir zada nazar salman, giden aylyp durdy. Indiglksi tutanok. Onu ap-ay bagyny masgaralap glnglksi hany?! Ol nir gitdik? Nme in gitdik? Ol glklersazanda gaty grr dilip wemyhman sylanyp goulaan-a bol-masyn? Onu in dl bolsa gerek. Myhman zne glnmeginigaty grnligini ilkibada hem bildiripdi. Eger han myhmanygaty grnine kep edip glen bolsa, onda henizem glbermeliahyryn. Myhman onu glksini gaty grr. ne welin hanbele agdaa der aly myhman nme didi? Ol ne mesaybir zat didi ahyryn. unda nme gorkun we gaharlanar alyzat bar? Belki, han onu bele dimeginden bir zatlar alan-dyr. ogsam, ol ene-de glerdi. Nker gelip: Trkmen geldidiip adanyn-da, hany gzlerini ne daanykly, syrdymigitler we olary gulan atlary gelipdi. Nker: Tk bir zi diipadanda bolsa, han geleni grmge howlugypdy. So bolsa biligylysyz, aagy bkejem hywa diksiz, egin-eigi neke igitonu kepine gelipdi.

Myhmany ol boluna: Men z urdumy sazandasydyryndimegi bolsa, hany glksini tutdurmady, gatam, gaharynygetirdi. Ol myhmanyna nhili sylag etjegini u erde pikiretdi: Munu garyma geip adyp oturanlaryny grle. Menigorkuzmagy hyal edrmik? Elini-aagyny dadyryp, zynda-na atdyrajagymdan habary okmuka? Salama igitler bilenhem, salama at-araglar bilen hem gelip bilrdim didi. N-me in onda ele, boun synyp geldik? Nme in bu onymaa adarka? Dnmerin. Hi bir boluna dnmerin...Bu bir samsyk bolamasyn? Sen bu habaty bilen meni gorku-zyp, doganyy alyp gidip bilmersi! Muny nme etsem, hanlarydagysy bilen hemmesine agy gz grkezip bilerin? Yzyna itsalyp kowmalymy, a zyndana talamaly a-da nme etmeli?Sazandadyryn, saz alyp berjek hem didi. Onda men muny

33 enedilim.com

Gulam bagyny eline berein. ony eip bilse, doganyyalyp git diein. Gulammuny gjk dalan aly edip dalar. Onsomuny ntmelidigini zm bilerin. Eege ters mndrip, yzyna itsalagada urduna kowup gobererin. ele ederin. ne welinmunu z bagy bolabilse agydyr. Nme bolsa ol bolsun.ele ederin...

Han u pikirini tizden erine etirmge howlugan aly, bagaele sorag berdi:

Myhman igit, hany, dogrydan gel, sen bagy dl, se-ni adyp oturan zatlary asla bagy atjak zatlary dl. Senbagymy? a?.. Gel, dogry geple...

Dogrymdan gelsem, han aga, men sazandalygyma sazanda.ne welin z doganymy dilp, sizi anyyza horjuny gyzyldandolduryp hem, bir-iki sany dni halydan klp hem gelip bil-rdim, eger gelein disem. Sizi anyyza bele gelmegi hemmaslahat bilmedik. unu in bolsa, ine, ele geldim. Bizidnde i eziz grn zadymyz sazdyr, han aga, muny, belki,sizem bilnsiiz, trkmenleri bir hee bir de tutanyny webaga zatlar tutanyny bilnsiiz. Biz elediris. Sizi hemsazy snligiizi, zizem bagy saklaanyyzy eidris.Mmmetar han saz gadyryny biln han diip. u sz biziobamyzda eidilip durardy. unu in biz oturdyk-da, ha-ny anyna adamyny dilp, nhili barmaly diip maslahat etdik,onso u karara geldik: Hana dilege gahar bilen, pul bilen bar-maly dl, die bir saz bilen barmaly. onda ol mhmii bitirerdiildi. Ine, oa gr-de, zm sazanda bolanym in, mensizi huzyryyza saz bilen geldim. Eger doganymy azat ederindiseiz, onda size u warak dutar bilen bir-iki he edip berjek,han aga.

Han ulumsyrap, arkan gayp pallady. Meni saz snligim ol erlere hem drmi? diip

sorady. Hawa, han aga, dnede eidilmez-bilinmez zat bolmaz,

eidris. Onda-da her gnde.Han has gyzyklandy. Meni hakymda baga nhili zatlar eidrdiiz?

34 enedilim.com

Baga-da gowulygyyz hakynda kp zatlar eidris, hanaga.

Meselem, nmeler?Bagy biraz adanjyrap durdy-da: Onso hem... didi. Meselem, nmeler? diip, han ene-de intgp sorady.

Onu eidesi gelr.Bagy indi nme jogap berjegini bilmn, mhetdel galdy. o-

karsyny garap pikirlendi. Nme disemkm diip, gzlerinigyrpyldadyp pikirlendi. Ol hany nhili jogap alasy gelnliginibildi. Oa: Sizi adalatlydygyyz, batyrlygyyz hakynda eid-ris dimeli. Ol hany gyzyl zne seredip oturan erin-debele dimge, ne hany onap gobermge-de dili barmady.Onso ne oturmany agdayny tapman we zni toslaptapanyny hana alatmajak bolup:

A, han aga, sanap oturmagy hajaty ok, ne kp zatlareidris didi.

Han onu bu soraga jogap bermge kynlyk ekenini bildi-de,baga soraga gedi.

A, sazandalygym hakynda? didi. Ony hem eidris. ne han epbeke diip eidris.Dogry, han saza kde bolmasa hem dutar alyp bilr eken.

Onu epbekeligi hem dogry. Bu hakda sazanda ozalam bir er-de eidipdir, bagyny uny atmagy rn erlikli boldy. unubilen birlikde hem han bagyny toslap adanlaryny barynaynandy. Onso ol ene-de ulumsylanyp:

Adanlary dogry, belki, maa saz alyp bermge gelenihem dogrudyr didi.

Dogry, han aga! Nme bolupdyr dogrym bolman?.. Hm edip, han biraz bwrni dilp durdy-da: Emma dilp gelen adamy etmilidir didi. Bilrin, han aga. Biln bolsa, onu bahasy gymmatdyr. Ony hem agy bilrin. ne han anynda onu nme

gymmaty bolsun, han aga. Ol bir adam ahyry! Doganyy u dutary bilen almakymy? ele niet bilen geldim, han aga.

35 enedilim.com

Sazy bilen alyp bilmersi! Onda... diip, sazanda dymdy we ay hany ugruny

tapandyryn diip sjn agzyna t aylan aly boldy. Onda nme? diip, han sazandany zne seretdi

we zni hlki eden pikirine ene-de gadyp geldi. Onda senatly-aragly gelersi, hany ele gelibem bir gr! diip, iinigepletdi-de, bagyny nde ele ert gody.

Meni bir bagym bar. Eger sazanda bolsa, ony e-de,doganyy alyp gidiber! Eger eilse, onda menikem senionda... bolar!

Han ele diip, zni aak saldy. Onu anynda oturanlarhem hany ele dimegini makullap, gozganyyp oturdylar.

Bagy eilse, han nme etjegini atmady. Go, atmasyn.Bagy indi ondan agylyga garaan dldir.

Onso kr: Hany bagysy kim? Ony eip bolarmy-bol-mazmy? dien aly pikir etmn:

Bola, synanaryn. Eger basylsam, onda nme etse onyet didi.

Onu ti emgenmn, mertlik bilen beren jogabyna han gegalyp tisgindi we:

Sen kim bilen saz alymalydygyy Gulam bagyny ta-naarmy? diip sorady.

Eidrin didi-de, bagy bir ikise gitdi. Onda bol. Ertirden balarys! Han ele diip, erinden

turdy. Biz myhman sndiris. Bu gn agamy bilen dynjyyal, i-i didi.

Onso ol anynda oturanlardan birine sazandany myhman-hana alyp barmagy we imek-imekden kem zadyny gomazlygybuurdy.

Sazanda hany znden erbet nietlerini okap, gagyly tur-dy.

36 enedilim.com

VHan halys bolmazyna tutan bolsa gerek. Gulam bagy! Menony eidrdim. Onu dabarasy dag ayp, bizi obalarymyzaenli baryp etendir. Ba-a, ony eip dogany alyp tgitmek eekden palan alamag-a dldir. Hany hem bagysyna gwnietr. Ol die bir oa daanyp uly geplndir, hondan brsibolup joandyr: Me bagymy e-de, doganyy alyp gidiber...

Sazanda hany anyndan turup, myhmanhana barana e-le pikir etdi.

Ony bir kiijik tama alyp bardylar. Tamy iin-de bir adamoturybermeli dek bar. ekeje pigesi bolup, ol hem umruksokamaly, darajyk. Onda bu gola-goltumda adam hem aa-madyk bolara emeli. Diwary zne elmeen kerepleri bagygrdi. Ol her halda munu iine zni pikiri we dutary bilenerleip bildi.

anyny bir nek gk ay bilen bir tabak piti getirip, oaberdiler. Ol nahardan-adan iip-iip egismedi.

Idsi anypdyr. Goberiljek at aly, galpyldap pikir edr.Men nmeden bele darygaryn? Gulam bagy aly bagy-

lary grmerin diip, bu ere gadypmydym? ok, han kimi bolsame ykarybersin. Saz alyp almaly bolsam bolar. Maaasyl geregi ol ahyryn! Gulam bagy aly bagy bilen saz alypbilmge gorkjak bolsam, onda seni ste baga hili bolup ge-lerdim. Onda gezegi olak Batyra, obamy igitlerine bererdimahyryn. Men ony etmedim. Saz alymaga meil edip geldim.u dutarym bilen agamy azat edip bilmesem, onda onu inisibolup bilmedigim diip, kasam edip geldim. u kasamy seniGulam bagy aly bagylary knligini bilip durup etdim ahyryn.ne welin han szni stnde tapylabilse agydyr. Nhiliol bilen bolsa-da i ilki bilen onu u tarapyny pugtalamaly.

37 enedilim.com

Eger ol szni stnde dursa, onda tsmeni dienim gelr...Armanym galmaar. Getir Gulamyy!.. Gelsin ol Gulam!..

Bagy regine howul dp, erinden zwwe turdy. Daa-ry tm-garaky bolup, darajyk pigeden grnrdi. Sazandazni bu tama gn amanka gelip girenini adyna drdi. In-di bolsa gijni bir wagtlary bolup gidenini alady. Onu anynagelip-gidn ok. Bir adamy mazut agly yrany akyp, ol gi-dii. Daardan adam sesi, aak sesi hem eidilmerdi. Ierdegezmeler, lgsi yra seredip durar. Bele ekelik, munawagty bir de bir zi oturyp geirmek onu hasy bir erde,haan gren zady? Darajyk tam onu iini yrtyp barardy. On-so ol dagy nme ederini bilmn, azylgy duran degi stnezni adaw gwresini goberdi.

Ol hany umak degini stnde atjakmydy? Onu h-zirini grmek islerdimi? ok! Asyl ok. Ol entek pikir etjekdi,eline dutaryny alyp, birne heleri gata-gatadan alyp yk-jakdy.

Bulary hi hasy bolmady. Bayny assyga goan dessineuklady.

Hzir oa hemme zatdan beter uky gerekdi ahyryn.Bagy da bilen oandy, ne welin turmady. Ol oa atdy,

uzak atdy. ten agamky pikirleri, z-znden geplemekleriene-de onu baynda hzir boldy. Sne ene-de galpyldyddi.

...Gulam bagy... Han bagysy... Onu zne gwni etn-dir. Arkaly kpek gurt alar!.. Go, ol han bagysy bolsun!.. Oltarapy meni in hi. Ol han bagysy bolsa, men-de bu handanazajyk-da ekinmen batyr igitleri sazandasydyryn. newelin elde barymy etmelidirin. Gulam bagy sgermezlik ederaly bagy dldir. Onu dabarasy biderek ere dag ayp, alysurtlara eten dldir. Onu bilen ene-de biraz wagtdan so sazalymaga oturmaly bolarys...

Sazandany regine howul den aly, turmaga hyallandy.assykdan bayny galdyryp, pig seretdi. Entek irdi. umruksokamaly darajyk pigeden day ala garakysy alaryp g-rndi. Diirgendi: ses-n eidilmer. Meni atan erim

38 enedilim.com

han galasy ahyryn. Belki, bu erde gi turulsa-da turulandyrdiip, ol ene-de bayny assyga goberip, ol z-zi bilen gep-lemegini dowam etdi:

...Eger Gulam bagy eip ykasa, onda nme bolar? Bo-o--ow, ondakyny ada drer dagy eder aly hem dl. Onda menilimi eline dutar alanyny hemmesini zni ere salaryn. zhalypam, maa sazandalyk patasyny beren Garadli nder? e-le bir masgaraylyk bolsa, ol mua dz getirip bilmez... Nder?I ilki bilen dutaryny owram-owram eder-de oda salar. Onso...Dwletdurdy bagy hem gabrynda rahat atyp bilmez. ele birmasgaraylyk bolsa, oa hem eter, onu ruhy duar.

Olar sazlaryny nhili sdler hem onu smegi ugrundanhili jan ekdiler?.. Olar sazlaryny masgaralanmagyna hi birydap bilmezler ahyryn.

Pikir edip u ere etende, ol edil el bilen gterilen aly,zwwe erinden galdy. Onso bayna gelip-gen pikirlere gegalyp durdy. Nme in bayma ele pikirler, ele atlamalargelr? Bu nmedenk a meni u Gulam bagydan sussumybasylyp rdgimik? Onda nme in zm duamok? Menmisazymyza masgaraylyk getirjek? Men ua degilimikm? ok,bu bolup bilmez... Men Garadli gkleden pata alandyryn. Sensazanda boldu diip, ol z dili bilen maa adypdy ahyryn.Mundan so saz alymakdan gadarynmy?.. Eger doganymy sazalyp almaly bolsam, maa dagy nme gerek? Meni dienimgelr ahyryn. Hut unu in hem men u ere geldim ahyryn.Men sazymyza ysnat getirmerin! z halypalarymy zne irkalyjak-da garalyk getirmerin!

Sazanda soky szni rn kesgitlilik bilen atdy-da, ge-inmge durdy we nir r diilse gidibermge taar boldy-da,dutaryny eillik bilen almaga oturdy.

Han galasy turupdy.Bagy indi zni nirdir agyrylmagyna sabyrsyzlyk bilen

garaardy. Han bagysy getirilendir. Hzir meni hem onuanyna alyp bararlar. Han bagysy. Ol gabarylandyr... Han hemoa z tabyryklaryny berendir...

Ol pikir edrdi. Hzir bu kiijik tam onu gzne ten ag-

39 enedilim.com

amkysyndan has dar we rek gysdyryjy bolup grnrdi. N-me etsin? agyrylana onu iinde iini gysdyryp oturmaly.

Ol pig tarap bakyp, ondan kp zatlary grrdi. Uzakdanbagynydnki stne ykyp oturan uly dagyny bay grnr.Ol dagy ni kesip, gara gzelek gelin-gyzlar hem igitlergerler. Bagy seredip otyr. Henizem onu anyna geln,halyndan habar alan ok...

Bu hany zyndany bolamasyn? Uzak garayp oturandanso, bagy z oturan otagyndan ele netij geldi-de, tamy ii-ne: pig, gapa gatadan garap ykdy we turup, onu iinde ikitarapa gezmelemge durdy. Belki eledir, ogsam han agammeni zni anyna agyryp, saz aldyrmazmydy, grr eidipoturmazmydy? a ol z bagysy bilen gidirmik? Ony megaryma ykarjak bolup taarlaarmyka? Nmni en etseedip oturmaly, oasyz agdaa bir-kemsiz dpdirin. Menine gzel igitleri iinden ykyp, gelip oturan erimi! Onda--da z aagym bilen gelib-... Dogry, bu hany myhmanhanasybolman, zyndany bolsa-da bolup biler. Han meni unu iin--de oturdayn dise-de oturdyp biler. Men nme edip bilerin?Ynha otyryn-da, nme edip bilrin? Obamy adamlaryny han-dan tamasy udy ahyryn. ele bolup hem ykaan bolmasyn...Go, ele bolsun!.. Mundan hana nme peda ykjak? Akmakhan, bir andym, Lelini eideni degmermi dn malyna?Onsoam oturjagy unu ii bolsa bolar. Hasy gije disem,munu iini boadyp ykyp gidip bilerin. ok, sen meni zyn-danda oturdan dlsi! Seni nieti bagadyr. Meni Gulambaga daladyp, masgaralamak islensi, sen meni stmdengljeksi. Hany greli, kim-kimi stnden glmeli bolarka?

Sazanda ene-de saz almaga oturdy. Onu jogunly regi-ni, edn pikirini saz biraz kedirip bilrdi.

Ol u erde oturyp Sazandany lmi dien bir he dz-megi hyal etdi. Edil eri. Bu lmez-itmez bir he bolar. Du-tarlarda kp-kp alnar. Eidip oturanlar bolsa hany igrenerlerhem oa nlet okarlar.

u halatda ayrdan birini gyssanma gelip gapyny amagysazandany pikirini bozdy.

40 enedilim.com

Myhman, turduyzmy? diip, ol gelen igit sorady. Bubagyny dnki garylanlardan dldi. Mylaym igit. Nebsiagyran ekilde sazandany zne garap durdy. Bagy hemonu znden nmedir bir zady alajak bolan aly seretdi-de:

Garayp hem kn oturdym diip ylgyrdy. ze gwn etn bodabilse agydyr, myhman, ha-

ny tutan desgasy gaty uludyr. u gn Gulam bagy bilen trk-menden gelen bagy saz alyjak diip, ol uly ile habar aratdy.ten agam bolsa han zni iip bilmen zatlaryny Gulambaga idirip, ony bakdy.

Gulam bagy geldimi? diip, sazanda sorady. Entek ol gelenok, ynha geler. Arkayn bol, ol geler, onda-

-da kkrp... geler! Ol nene sazandadyr? Zordur, gaty zordur. zne gaty gwni etn bolamasa,

anaar aly bagy dldir. Ondan gorkusyna bizi bu twerek-lerimize bagy, sazandany aagy sekip biln dldir. Siz ge-lipsiiz. Belki, siz hem ona bar bagysyyz. elemi? olajaerde maa ada.

og-a. Men han bagysy dldirin diip, kr gldi.Ol igit baga ene-de nebsi agyrmaklyk bilen seredip, szni

dowam etdi: z gr-d, bagy... agy meki bolsun dier al-a

dldir. Gulam dei-tay ok diiln bagydyr... Nhili bolsa-da onu bilen grmeli bolduk. Onda gideli, meni: Tiz alyp gel diip iberipdiler. Grmeli bolsa hany Gulam bagysynam greli diip,

sazanda eline dutaryny alyp, si eillik bilen turdy.

41 enedilim.com

VI

Gz ortaky ayny bu gnki gni baakylaryndan yssy boldy,edil tomsu bir gni alyyp gelen aly. Bu hana kem akmady.Ol desgany howlyny ortasyndaky howzu baynda, belent se-kini stnde, gollaryny ar tweregine aradyp duran ullakangjm agajyny klegesinde gurady. Sekini stne haly dek-ler gat-gat edilip deldi. Olary iinde trkmen halylary hembardy.

Bagy gzne grnn zatlary hemmesine aaklyk bilenseredip geldi. Ana, onu gzleri z halylaryna hem ddi. Ola-ra yssylyk bilen seretdi we stlerinden asatlar gzlerini arypbilmn, ep-esli salym durdy. Nme in? Olary u gn gr-melimi nme a olary glleri, nagylary tgpmi? ok. zgelin-gyzlaryny gara de, aak ste oturyp dokalary.

ne welin z halylaryny stnde oturmaga baga bir erbolmady. Olary stnde hany arzylap agyran i akyn adam-lary kti dodaklaryndan uzyn ybyklaryny ayrman, pek alyttni ag aly tssesini asmana burugsadyp, gamsyz-gussasyzgrleip we glp otyrlar.

Sazandany baga bir halyny stnde oturtdylar. Onu gz-leri z halylarynda, olara oturan erinden gz gytagy bilen se-redr. z halylary beleki halylara goulman, olary iindensalanyp ykyp durlar. Sazanda olary gowudygyna, z aalla-ryny hnrlidigine u erde ene-de bir gezek dndi. Biziaallarymyzy wnmge haklary bar. Olary gara de oturypdokan halylary, gr, nirelere dpdir. Hany arzyly adamla-ry olary stnde oturyp bilseler armanlary ok. ne olar buerlere nhili ddk? Belki, bizi halylarymyz Pereistanadaga-da dp, ol erlerde hem hemmelerden salanyp, halkygzni zne ekip bilndir. Ol ele pikir edip, zni u

42 enedilim.com

pikirinden kp zatlary adyna drdi.Sekini stnde oturanlar badan-aak seredip, sazandany

gzden geirdiler. Gulam bagy bilen saz alyjak mk?Nderk? Oturyy-ha rn ynjalykly. zne gwni etn bolaraemeli... diip zara pyyrdaarlar.

Han bagysy heniz gelmndi. Emma hany habar beren er-lerinden tomaaylar welin yzy zlmn, topar-topar bolup gel-rler. Gelenleri gzleri ilki bilen mrekni iinde oturansazanda drdi we olar ony z anlaryndan Gulam bagy bilendeedirip grrdiler.

Birdenk: Bagy gelr!.. Gulam bagy gelr! dien ses agyzdan-agza geip a-

landy.Gulam bagy gelr: bezelen gatyry halydan edilen pala-

nyny stnde iki aagyny bir anlygyna atyp, sapyny ujunakm gedirilen, pek gotazly dutary bilen elpezelendidien hei alyp gelr.

Onu gterigi zor. Biri gatyry bayny idip gelr, iki sa-nysy bolsa ony drmge taar bolup gelr. Hormat stnehormat.

kr gelende biri hem gozganmady, ne welin oa rnigin we pikirli seredidiler, indi erlerinden zwwe turdular.Olar z bagylaryny nden ykyp, oa hormat gojaklar...

Han bagysyny bolup gelini greninden kri endamydyglady. Arzysyz, z aagy bilen srenip gelen, ne welin zilinde arzyly bolan sazanda sesini ykarman otyr, elindki alyksni agzyny anynda tutup durup sowatdy. Ol nme pikiredrk? Kemsinmermik? Han bagysyny habaty onuruhuny em syndyrmadymyka? olak Batyr ol maslahatynyu wagt salasa, oa indi nme jogap bererdik? Ol neke eikiinde, gapdalynda dutaryny goup, Gulam bagyny gelinesyn edrdi we u oturyynda znden hi bir zat alatmaardy.ne welin egni gysylmaar, zi bozulmaar. Gzleri bolsaglesi gelniki aly biraz sykylypdy.

43 enedilim.com

Gulam bagyny gzleri zni bsleip saz alyjak sazan-dasyna ddi. onda onu ruhy kden-de beter gge gterildi,sazyny hem gaty batly alyp balady. zni u asama bo-lularyna saz alyjagyny glesi gelip oturanlygyndan onubirjik-de habary okdy.

Ony gatyry stnden gtergilp drdiler. Elli-elli b t-wereginde, gzni gge dikip duran bagy. Semiz. Alkymy piliholtumy aly aak sallanyp gidipdir. esesine pki alybermeli.Gk mawut kmekini iine zordan sygar. yrpuw sakgalynyhynalapdyr we barmagyny birine gyzyldan uzk dakynypdyr.

Saz almakda bu twerekde oa ta okdy, ol ene-de zneta bolar tmerdi. Mua bu ere gelenler-de ynarlar. Hasambeter han ynanar. ogsam, ol bele uly baragy agyrarmydyahyry!..

Salawmalekum, myhman bagy diip, ol ellerini ulum-sylyk bilen sazanda uzatdy.

kr hem turup:Salawmalekum, Gulambagydidi-de, onumylkyldap

duran agly barmaklaryny gysdy. Kim bolarsyyz? diip, Gulam sorady. Bize kr dierler. kr, kr didiizmi? diip, ol malayny tutdy.

Bir eiden adym, emma adyma dmedi. Arkadanmy? H,boldy. Gelipsi, agy dipsi. Bizi hanymyz saz gadyrynybiln handyr...

ony eidip gelimiz, bagy aga. Hawa, Bagtly ile bagygeler diipdirler diip, kr muny han mazaly eider alyedip atdy.

Han bagysy bir diirgendi we iinden: Ayrdan olanylypgelnen sz, erine salyp atdy didi-de:

Meni hem bir trkmenlere gitmek hyalym bar diip,agzyna inip duran al murtuny galdyrydyrdy.

Bary! rn gowy edrsiiz, bary! Sazy, sazandanygadyryny bizem gaty agy bilndiris.

ok, gitsem Mary, Tagtabazar taraplaryna bararyn. Brkisazandalaryyzy ugry ok!..

44 enedilim.com

Hawa, ol erlerimizden hem sazanda ykandyr. Olar gep-leip durkalar, edil kr baga gz edilip dien aly, onu gary-synda han bagysy in haly stnde pek deke gpberilipazyldy.

Otur, bagy aga, otur! Ine, bu sizi oturjak eriiz taar!Gulam bagy ii elek, day pek, gabarylyp duran dekniiine mp oturdy-da, szni dowam etdi.

Men trkmenleri arasyndan, ine, u sazanda zor diiphasy birini tutjagymy bilemok. Myhman, kr bagy, sen at,sizi zizi u zor diip tutanyyz kim? Maa ony adypber.

Bizi salap durmagymyz bolmaz, bagy aga. Kim elinedutar alsa, oa zor bagy dindiris!..

Dogry, dogry, rn dogry diip, Gulam yzly-yzyndantassyklap gldi. Onso dayny galdalap oturanlara zlenip:

Men gelenden-gidenden eidip, olara gaty belet boldum.Dogry, bular eline dutar alanyna sazanda dirler, gne atan-laryna han dirler, gorkaklaryna batyr dirler. Onso hemdul gyzlaryny bo gyzdan agy grrler. Gulam ele diip,oturanlary glesi gelnini agyja gldrdi.

Dogrudyr diip, kr hem ylgyrdy-da ele didi. onu in bizi saa goulmaanymyz birjik-de okdur. Hem-mmiz orta grp bardyrys. Gorkagymyza hemAtamn-de aryyalmaga a-da swee r dise gider.

Glki birden atdy. Bagyny szne dnipmi a-da hanygyarylyp giden zne we uly burnuna seredipmi, garaz, nmein bolsa-da, glki stne suw sepilen aly bolup tapba galdy.

Dym-dyrslyk boldy.kri gepln gepini han z anyndan degirip oturardy.

Onu her bir szni aagynda bir zat atandyr drdi. oagr ol myhmanyny gepletmnini gowy grrdi. Men hanbagysy dldirin, z urdumy sazandasydyryn. Doganymy dilpsalama igitler bilen hem, salama at-araglar bilen hem gelipbilrdim, eger gelein disem diip, onu adan szleri hanyadyndan asyl ykmaardy. Ol ene-de unu alysyny orta atardiip gabanjyrady.

45 enedilim.com

Hany bu bolundan Gulam bagyny habary okdy. oagr ol sazandany etine kakardy.

Han gabandy. Sazandany soky beren jogabyna onu iittedi. Onso oturyp bilmn, bagylaryny arasyna ddi wezni ol apyk nietini durmua ayrmagy ugruna ykdy.Myhmanyny z bagysyna dalatmaky, onda-da ile gz edip...onu in kp ere habar beripdi. Gelenler hem gaty kpdi...

Han gep-grri galmalydygyny adyp, ele didi: Sazandalar, halk size garaar. Hany, hezil berip bala.

ertembolsa udiip, ol eline direnip, erinden galdy. Ikiizsaz alymaly. Biriiz gay, biriizem kowu. kr bagy zoryksa, onu baragy: zni zyndanda eli-aagy gandally oturanetmili doganyny zi bilen alyp gitmeli. Ol unu in hem elinesazyny alyp, bu ere gelipdir. Eger Gulam bagy zor yksa, ondaonu baragy belli: bir trkmen gyzyny alyp berjek. Onda-daowadanyny salap. Men ony her ederin-hesip ederin taparyn!..

Han aga, onda gyz tapyber diip, Gulam bagyny a-nynda oturan bir igit atdy. He, bizi Gulam bagymyzy sazalyp een bolarmy?..

Saz eitmge gelenler gaty kpdi. Olary hemmesi tertipbilen oturdylypdy. Mreke hany agyran baragyny eidip, ilkionu zne, onso kri, onso hem Gulamy zne sere-didiler we: Bu nhili adyllyk? Doganyny berip goberjek. Egerol basylsa, onda ntjekk? Ony nhili ugratjakka? Ine unsy...diip, oturan erlerinde bir-birini gulagyna awu akydylar.

Han oturanlara seredip, szni dowam etdi: Bizi bagymyz eer diip, hzirden atmaly dl. e-

n bolsa, onda go, Gulambagy zni zoruny grkezip esin!Onu baragyny bermge men her haan bar... Meni szmszdr... ne myhman bagyny gwnne zat gelmez aly et-meli. Myhman bagy, hasyyzy zordugyyzy adyp berer aly,birne adamdan ybarat wekil bellinmi? diip, han kregee saldy.

z bil, han aga diip, ol sag elini einden ykaryp,aglygy bilen zni derini syrdy-da. Maa bary bir, han aga didi.

46 enedilim.com

ok, at, myhman bagy. Soy nrazyylyk bolmasyn.Onso bizi adymyza-abraymyza agy bolmaz...

Menden soraan bolsa, han aga, wekil bellp durmakgerek dl. Arany, ine, u halky zi asyn, ulary adany maabolar...

Gulam bagy hem gzlerini tegelp, hany zne seretdi--de:

Menemony atjak bolup durdumdiip, kr bagynydienine gouldy.

Bolar onda, bala! Gulam bagy alsyn, kr bagy,sen kow! Onso hem oturanlara zlenip: Dil, hasy-syny zor sazandalygyny ziz adyp beri! Bagylar sizi wekilbeller didi.

pek dekni stnde oturdylan bagy zni i s-gli we trgenln heine Nar agajyna, el-pezelend tutdy.z garysyndakydan birjik-de g emgenmn, dutary gapa-gyna rn eserde, bat bilen kakyp balady. Onu kakyyna,barmaklaryny basyyna, inip-ykyyna gz iler dagy eder alydldi. Dni gaardyp, bayny silkip alar. Garysyn-da otu-ran igidi stne ele edip, ok ylan aly owsun atar. Onusazandalygy belede dursun, zni u habaty bilen hem zialy bir bagyny el-aagyny itirdip biljek!..

kr onu habatyna ns bermn, dutary kakyyna we bar-maklaryny basyyna seredrdi. Ak perdeden okarda gezrdiip, uny bek belledi-de, nmedir pikirlendi.

Nar agajyny kr-de bilndirin drdi. ne welinonda garysyndaky stne gabarylmak okdy, ogsam onu-daony bardyr. Belki, eri gelerine garaandyr? Edil dodurylanaly oturyp, ony kowar.

Gulam bagy ellerini onda-munda kn urdy, sazandany mas-garalajak bolup, garayny bilen elinden gelenini etdi.

kr yzyna dp barar.Gulam bagy-da birne heler aldy.Han bagysyny alan heleri agyt ediji netije bermedi.

ap-aky ien ay, edil eren aly bolup, znden abrap

47 enedilim.com

dkldi. Ol pek aglygy bilen derini syryp, uludan deminialdy-da oturdy.

Sag bol, bagy diip, oa gygyrmaga zni emelp oturan-lar kpdi. Nme indir olary hi birisinden ses-seza ykmady.Mreke zara pyyrdadylar. kri zne seredidiler.

Bu bolu Gulama akmady. Ol ele bolar diip garamaardy.unu in zni galdyryp bilmn, die bir derini syrmak bilenboldy. Belki, ol kr bagy bilen aakda gidenini zne namysbilendir.

Gezek kre geldi. Sazanda, indi sen bala, Gulam bagy hem sizi heleri-

izi kowsun diip, han bozuk kepi bilen atdy-da, onso zbagysyna zlenip:

Gulam, hany, zoruy grkezip bala, sen trkmenlerihelerine zlerinden kdesi didi.

kri han bagysyna syny oturdy: Munu sazandalygyuzakdan eidilenie bar eken. Han tanap alypdyr. kr iinigepledip, onu zne gatadan seretdi: Dutary gni alyp,muny emek bolmaz, dogany hem zyndandan ykaramak bol-maz. Sazanda sazandany ele alyp emez, ary-ary alynsabilmerin. onda kimi gowy alany belli bolar, nme etmekgerek? diip, z-zne sorag berdi.

Ana, ol zni aak saldy, dutaryny kirine syntgy ber-di. Onu zni aak salyp pikirlenmeginden gorkamalydyr.Han bagysyny nmesini barlygyny alap, onu garysynabir zatlar olasa-da olap oturandyr. Kirileri goulyp gadanperdesine klem barmagyny basyp durdy-da, dutary gapagynakakdy. Ol dutaryny guratlygyny u erden bilip balaardy.

Gulam bagyny znden henizem der akyp dur, syryp e-tise bolany. Ol nhili-de bolsa kyn-gyssag gren bolara emeli.kri taarlygy ony pikirlendirdi. Munu bilen de saz al-yp oturmak maa lm diip iinden adar-da, onu zneseredr. Hzir hany-da, belekileri-de gzleri krdedi.

Myhmany wmezlige salyp, kire syntgy bermegi, duta-ryny dzlini barlamagy, Gulamy regine ddi. Onsool:

48 enedilim.com

Hany, sazanda, bol diip, onu stne-de srnp ba-lady.

Onda kr: Men bolungy, et diip, onu ilki alan hei Nar aga-

jydy.Bu hei onu nden gutularyn dp alarmyka? Nar

agajy alnanda Gulam baaak inen aly boldy. Ony kr aygrdi ahyryn. Belki, onu balan erinden balamagy islndir?

Gulam basmarlap gidip barar. kr baga helere tutdy.Ol ene ele, bilmez dien helerini bilr.

Nme etmeli? kr ene-de pikirlenmge we z-znesorag bermge durdy. Bu boluda munu bilen agyt edip bol-maz. ua ene-de gzi etdi. Onu stne hem em: Sagbol, Gulam bagy diip, oa bat berip balanlar-da boldy. Dealyp otursalar-da Han bagysy edi diip gygyrjaklary bar-lygyny ol ozalam alaardy. Onso ene-de kire syntgy berjekboldy. ele edip, ara wagt salar-da, ol pikirlenr. ol agtarar.ol ok. Hasy hee tutsa, Gulam hem bir anda bar.

Sazanda gyssanmaan aly bolup otursa-da Ntsemkm?diip, zne soragy ygy-ygydan berr. Bu dara-direlikde n-me edip bilersi? Munu alyp bilmejek hei ok. Allajanlarym,men plime gr tapaan bolmayn? ele bolamasyn?

Sazanda ele diip, gagylanjak aly bolar. Emma welinonu adyna hzir Garadli gkle, Dwletdurdy we enelerdmerdi. Onu pikiri zne etikdi. Die z garysyndakynyemek hakynda olanar. Gulambagy ondan baga zada onuelini etirmerdi. Ol ylyrymly helerden biri diip, hasy birhee tutsa, munda-da bolmaar, han bagysy ary anyndandr. Indi nme almaly? Onu nden gutuljak he ok.Onu bilmen heini nhili tapmaly a tzeden he dzsembolmazmyka? Ol olandy-da ene dutaryny kirine syntgy ber-mge durdy. undan pedalanyp, sazanda ene-de pikirlenr.Ana, ol zni galdyrdy. Onu ki eln aly bolup grndi.zi ayldy, gzleri hem glp duran aly boldy.

Bu ne erden dldir. Belki, ol zni nme etmelidiginiem bilip goandyr we han bagysyny masgaralamagy syryny

49 enedilim.com

tapandyr. al, bagy, bu indi ahyrky heimiz bolmalydyr diip,

ol almaga oturdy. zne hem ahmal bolma didi. Bugezek dutary sesi badan tgeik ykdy. Sazandany ellerigze ilerden alt rp balady.

Muny Gulam hem alady we gzlerini sreln glni gzialy edip, sazandany zne, onso hany zne seretdi-de:

Soky didimi, onda elde baryny et didi. Onsoa Aly diip, zni agy raslady.

Hzirki alynan he heniz grlp-eidilen he dldi. Olu erde han bagysyny owsuny aagyn-da drpdi. Sazan-da oa at dakmaga howlugyp, jedelli aryda zni bir erdesaz alyp bili bar bolsa, olary hemmesinden pedalanyp al-dy. Ellerini bayny stnden alap-alap alar. unu alyedip, Gulam bagyny eerdip bararka, birden elini ne dutaryzne alap-alap goberdi-de, alyp baran heini sounyperdelerinden ykan ses bilen doldurdy. Bu kri bir eli bilenalydy.

Ana, hany apaly bagysy sallanakdan ykylan aly bolup,hei nireden ykanyny bilmn galdy. Onso hyryny dilp,bayny akady-da:

Ah-ah, myhmany pylly-pyllysy diip, gyzaran zniaak saldy.

z bagylaryna umyt baglap oturanlary aagyna telpek ok-lanan aly boldy. z etjek haynlyklary ugur almadyk han bol-sa erinden zwwe galdy. Bagysyna gzlerini alardyp seretdi.Onu seredip dury edil: Seni eti kesilsin, meni masgaraetdi diip gargaan alydy.

Gulam dolanyp bayny galdyrmady. Sglse-de, urulsa-dakayl aly bolup oturdy. pek deke demir tikene dndi.agdayny tapsa onu stnden turjak we nir-de bolsa basalgyna gitjek. ne welin yzyndan her kimi bir zat dierindengorkup, gozgana-da bilmer. Ol ele bir utanyp otyrdy, erarylsa girjekdi. Handan balap, ol hemmni gznden ddi.Oa die bir saz adamsy kri regi awap seretdi-de, nmedirgahar eden aly, aky hei apgydyny jan agyrlylyk bilen berdi.

50 enedilim.com

Dutar gepljek bolardy. ne welin z urdundakysy aly,sazanda Sag bol dien sesi eitmerdi. Belki, dilejiler zbagylaryny sylaandyrlar a-da hanlaryny burny-zady bilengyaryp giden znden ekinndirler, ogsam olar: Sag bol,bagy dierdiler. Birini-de turman, sazy dilp oturylary unyen etdirrdi. Han aga, size u warak dutar bilen he alypbermge geldim diip kr adanynda, gwni etmn glenhan-da sazandany hzirki alan sazyna gulak salyp durmagamejbur boldy.

Tomaaylary gylla arysy dien aly gelin-gyzlardy. Olarmrekni bir toparyny tutup otyrdylar. Erkek adamlar hemotyrlar. Bu hany goan tertibidir.

Oturmak tertibini bir a aal bozdy. Ol birden-k el bilengaldyrylan aly bolup, oturan erinden zwwe galdy-da, hem-mni gzni nde smelip durdy. Onu gzlerinden abourdap dklrdi.

Kim bu, Gulam bagyny hossarymyka? Onu eleninehem utanyp oturanyna aglaarmyka? Oa seredip oturanlaryarasynda ele ak edenleri hem boldy.

Oa han hem seredip, onuGulam bagyny hossary dldigi-ni, oa gynanyp aglamaandygyny bilrdi. Ol gyz alyp gaylypgetirilen gyzdy. Onu hany gyrnagy bolup renine edi ylbolupdyr. una wagty iinde onu yzyndan gelen bolmandyr.Ozalam gahary gelip duran han oa gahar bilen:

Nme bedip dursu, dliredimi, otur! didi. Oturyp bilmerin, han aga diip. ol sesli aglamaga

durdy. Otur didim, otur! diip, han gyzaryldy. Onu zni

grenide, baryp alybermekden hem gatmajagy grnrdi.Her halda ondan jogaba garayp, biraz durdy.

Oturmaga ygtyarym etmer diip, ol aal jogap berdi. Men oturayn dienimde oturar aly, han aga, z ygtyarymaturmadym. Meni u dutary zaryn sesi turuzdy. Hzir hemmeni agladyp duran ol. Men onu sesinden z ata-enelerimi,np-sen erlerimi, btin ilimi grrin. ele bolanso, mennene aglamayn, nene gzlerimden a dkmin?..

51 enedilim.com

Han bu bola nme adaryny bilmn, mhetdel galdy.Orta dym-dyrslyk ddi. Sazanda hem almagyny goupdy.Bu dymmaklygy bay handan balady. Ol bwrne douz

diini salar, bagysyna gzlerini alardyp seredr. Ol u erdeazdan-kpden we agydan-amandan nme-de bolsa bir zatatmalydygyna hemmni zne garap oturmagyndan dndi.

Nme dierk, hlki adan szni stnde tapylarmyka,eline den etmilini ele berer goberermik? Onu tarapyn-dan bele dzmsizlik grlp-eidilen zatmydyr? Mreke eleen bilen onu zne seredr we slleren al murtu aagyn-dan ykjak sze sabyrsyzlyk bilen garaar. kr hemmesindenbeter garaardy. ne welin hany sznde tapylaryndan ta-pylmaz gorkusy kndi. Hany zni gyardyp durmagyndanagylyga garamak mmkin dl ahyry.

Han bagysyna ene-de gzlerini alardyp seretdi. undanbar gnni bagysyny stne atjagy grnrdi. Ana, ol elehem etdi:

Gulam (onu adyny bagy goandyny talap), senimaa geregi ok. Meni soran erimde seni gara grnmesin.Sen meni masgara etdi, bizi sazymyzy masgara etdi. Hankre zlenip, szni dowam tdi. Myhman bagy, menibagym bol-da gal, dnde kem zadyy gomayn didi.

Sazanda ne bayny akamak bilen zni galmajagynyatdy-da ele didi:

Han aga, bagydan gwn galmasyn, Gulam sazandanysazanda kemi ok. Ol han sazandasy-da, il sazandasy-da bolupbiljek.

Onu bagylygy maa gerek dl diip, han gygyrdy--da, zni gahar-gazabyna ydap bilmn, mejburlykdan znidisemmikm, a dimesemmikm diip ikirjilp duranla-ryny adyp goberdi.

Indi, sazanda, doganyy alyp gidip bilersi, aky Gulamyeen heii bolsa ene bir alyp berde, bu gyzyyzy hem alypgit diip szni gutardy-da, han iini tutup, gark urup aakoturdy.

52 enedilim.com

Han aga, men Gulam bagyny nde eke zm sazalyp bilmerin. oa gr onu bilen bile almaga rugsat edi diip, kr sorady.

Nhili alsa-da al didi. Bol, bagy aga diip, kr balady. Indi gutulmarsy diip, Gulam hem eline dutaryny aldy.Saz aldylar, ertirden oturylaryna t agama enli aldylar.

Indi olary arasynda jetlik, bir-birini masgaralajak bolmaklykokdy.

Ikisi-de ak rek bilen halka hezil berjek bolup aldy. elehem etdiler.

Saz alnyp gutarylandan so, dilejiler handan-da, beleki-den-de ekinmn, bagylara doly ses bilen: Sag bolu didiler.

I sonunda kr Gulamy gulagyna awu akdy-da: Bagy, gnmi t, ikimizi jkdirip goberen han boldy. Meniz drli sap atmagamejbur eden han boldy. Han gnkr, handidi. Gulam ylgyrdy-da, zni derini eillik bilen syrdy, olneke ylgyrmak dldi. kri: Han gnkr, han dieninegoulmagy ylgyrmasydy. Han myhmanyny u gn zndeugratdy we onu yzyndan regi awyly garap galdy.

Bu waka, indi hasap edip grsem, 1871-nji ylda bolan eken.

53 enedilim.com

Enedilim.com sahypasyny kitaphanasy.

kr bagy, Nurmyrat SaryhanowTrkmenistan Dwlet Neiraty Agabat, 1961.

Redaktor: G. SeitmdowSuraty: A. SalinPDF-a geirildi: 1. Noabr 2014Taarlan: Nazar Annagurban

Bu kitapdaky maglumat "boly aly" esaslarda, kepilliksiz geti-rilr. Bu i taarlananda hli seresaplyk releri grlen hembolsa, ne awtor(lar), ne Enedilim.com sahypasy bu idki in-formasia sebpli ekilen gni a gytaklayn itgi a zelel inhi bir adamy a guramany nde jogapkrilik ekmer.

IIIIIIIVVVI