77

14 EnergieWat weet ek van energie

1. Energie is iets binne-in mense, diere en dinge wat hulle laat _______________.2. Waarvandaan kom alle energie op aarde?

________________________________________________________________________3. Gebruik die soorte energie in die blokkie en vul die regte soort energie op die regte

plek in. Sommige soorte energie kan meer as een keer gebruik word.

Chemiese energie, bewegingsenergie, elektriese energie, hitte-energie, lig-energie, klankenergie.

‘n Windmeul wat draai

‘n Motor wat met petrol ry

Kos wat verteer word

‘n Stofsuier

‘n Verwarmer

‘n Trompet

‘n Flits

Plante wat kosmaak/groei

‘n Bedliggie

‘n Elektriese boor

78

Aktiwiteit 1

Energie om ons

1. Voltooi die volgende werkkaart deur jou eie bypassende prent te teken en die energiesoort in te vul.

Selfassessering N P A B1 Kon onderskei tussen energiesoorte.2 Kon energiesoort by regte prent pas.3 Kon kennis met eie prente toepas.

79

Vrae

gie.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. Waarom kan ons sê dat energie een van die belangrikste natuurgawes is wat God vir ons gee?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

3. Alle energie op aarde kom van die __________________ af.

4. Waarom het plante sonlig nodig?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

5. Waar kom herbivore en karnivore se energie vandaan?

Herbivore ______________________________________________________________

Karnivore ______________________________________________________________

6. Waar kry die mens energie vandaan om te kan leef, groei en dinge te doen?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

7. Noem vier soorte brandstof.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

8. Noem twee nie-hernubare energiebronne.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

9. Noem twee hernubare energiebronne.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

10. Waarom moet ons as Christene nie energie vermors nie?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

80

11. Plak of teken enige prentjie van ‘n lewende of nie-lewende ding wat energie verbruik.

81

12. Noem twee maniere waarop mense energie vermors.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

13. Noem ses soorte energie.

______________________________ ________________________________

______________________________ ________________________________

______________________________ ________________________________

14. Watter soort energie werk daar waar twee stowwe mekaar verander?

________________________________________________________________________

15. Noem twee voorbeelde van waar chemiese energie aan die werk is.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

16. Hoe beweeg lig-energie en klank-energie?

________________________________________________________________________

17. Gee ‘n voorbeeld van hoe een soort energie omgesit (verander) word in ‘n ander soort energie.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

18. Verduidelik volledig watter energie paadjie die elektriese lig se energie in jou huis gevolg het om daar te kom.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

82

a. e.d.c.b.

Jou onderwyser se assessering: Energie vrae

Korrektheid van antwoorde: Netheid:

Uitstekend: 5 Feitlik perfek: 4-5

Baie goed: 4 Netjies: 3.5

Redelik goed: 3 Kan netjieser: 2

Swak: 2 Slordig: 0-1

Uiters swak: 1

Totale punt uit 10:

Aktiwiteit 2

Gevare van energie

1. Kyk na die volgende prente en verduidelik hoekom elkeen gevaarlik kan wees.

a. _____________________________________________________________________

b. _____________________________________________________________________

c. _____________________________________________________________________

d. _____________________________________________________________________

e. _____________________________________________________________________

2. Stel enkele reëls op om te voorkom dat mense seerkry wanneer hulle met sommige soorte energie werk.

a _____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

83

b _____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

c _____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

d ______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

e _____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

f ______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

g ______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

____________________________________________________________________

84

h ______________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

___________________________________________________________________

Selfassessering N P A B1 Ek is bewus van gevare van energie.2 Ek kon energiegevare onderskei.3 Ek kon nuwe kennis toepas.4 Ek kon my eie reëls ontwerp.5 My reëls is van toepassing op die probleem.

Energie moet bespaar word!

Baie van ons energie kom van die verbrandingstowwe soos steenkool en ru-olie. Hierdie stowwe kan later opraak en daarom moet ons probeer om energie te bespaar.

Vraag Ja Soms Nee

Die elektriese stelsels word slegs aangeskakel soos benodig.

Die waterverwarmer (geyser) is nie onnodig warm gestel nie.

Ons gebruik ons motor spaarsaam.

Ons kook slegs genoeg water vir gebruik.

Ons gebruik ander energiebronne om elektrisiteit te bespaar.

Dink aan ‘n paar plekke in jou omgewing waar energie onnodig vermors word. Skryf neer wat jy dink daar gedoen moet word om te keer dat energie so vermors word. Noem ten minste drie voorbeelde.

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

85

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Maak ‘n plakbladsy van bruikbare energiebronne rondom jou. Skryf neer waarvan elke ding gemaak is.

86

Fases van water: hoe slim is jy?

Ontsyfer die woorde onder die prente.Skryf die sinne oor en vul die woorde wat jy ontsyfer het in.Jy kan ‘n woord meer as een keer gebruik.

rewat, loitfvesto, slkeybok, omots, sag

1. _____________________ in die ketel kom in die lug uit as ___________________

2. _____________________ in die ysbak word _________________ in die vrieskas.

3. Die ______________________ in die piering smelt en word ___________________

Vul ook die volgende in

Water kom voor in drie fases, naamlik ______________________ , _________________

____en _____________________________________. As water in waterdamp verander,

sê ons dit _____________________________________. As waterdamp weer in druppels

verander, sê ons dit __

87

Fases van water: ‘n Eksperiment

1. Neem ‘n koppie kookwater. Plaas ‘n piering bo-oor die koppie vir ‘n paar minute. Wat sien jy aan die onderkant van die piering? ________________________________________________________________________2. Neem ‘n ysblokkie en plaas dit in die warm water. Hoeveel sekondes neem dit om te verdwyn? ________________________________ Wat het van die ysblokkie geword? ________________________________________3. Neem ‘n bakkie water en plaas dit buite. Kyk elke dag hoeveel die water gesak het. Waarom gebeur dit? _____________________________________________________________

Vrae oor materie en materiale

1. Wat is materie? ________________________________________________________________________2. Materie bestaan uit baie klein deeltjies wat ons _____________________ noem.3. Verskillende stowwe se atome _____________________ van mekaar.4. Atome ____________________ mekaar aan.5. ‘n ______________________ stof se atome trek mekaar baie sterk aan en sit styf teen mekaar vas.6. ‘n Vaste stof het ‘n vaste _____________________ en _____________________.7. Twee voorbeelde van vaste stowwe is ___________________ en _______________. Water kan in drie ____________________ voorkom: ‘n Vaste stof - _____________________ ‘n Vloeistof - _____________________ ‘n Gas - _____________________8. As water in waterdamp verander sê ons dit ______________________.9. As waterdamp afkoel, vorm dit weer _______________________. Dan sê ons dit ______________________.10. Verduidelik in ‘n paar sinne hoe wolke en reën gevorm word. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________11. Wanneer ‘n stof heeltemaal verander en ‘n nuwe stof word, noem ons dit ‘n _______________________ verandering.

88

Voorbeelde van sulke veranderings is: ______________________________________ ________________________________________________________________________12. Waarvan word glas gemaak? ________________________________________________________________________13. Beskryf die metode waarvolgens glas gemaak word. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________14. Skryf ‘n paar sinne om te verduidelik hoe papier gemaak word. ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________15. Noem twee produkte wat van klei gemaak word. ________________________________ ____________________________________16. Hoe word sement gemaak? ________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________

Jou onderwyser se assessering: Materie en materiaal vrae

Korrektheid van antwoorde: Netheid:

Uitstekend: 5 Feitlik perfek: 4-5

Baie goed: 4 Netjies: 3.5

Redelik goed: 3 Kan netjieser: 2

Swak: 2 Slordig: 0-1

Uiters swak: 1

Totale punt uit 10: