o partycypacji spolecznej - grid-w partycypacji_spolecznej.pdfracjonalne kształtowanie przestrzeni...

$: O partycypacji spolecznej - GRID-W partycypacji_spolecznej.pdfracjonalne kształtowanie przestrzeni przez stymulowanie procesów gospodarczych. Działania ... głównie dla celów$
1

O partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym.

Zastosowania geowizualizacji w celu wzmocnienia udziału społecznego w

planowaniu przestrzennym Zespół autorski : § Maria Andrzejewska, Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa § Marek Baranowski, Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa § Katarzyna Fiedziukiewicz, Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa § Anna Kowalska, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN § Jan Marek Matuszkiewicz, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania

PAN § Monika Rusztecka Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa § Ewa Roo-Zielińska, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN § Jerzy Solon, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.

Niniejsza praca została dofinansowana ze funduszy Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach środków przeznaczonych na działalność

wspomagającą badania naukowe (Umowa nr 736/DWB/P/2007)

Warszawa, Grudzień 2007

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory www.pdffactory.pl/

http://www.pdffactory.pl/


2

SPIS TREŚCI: Wprowadzenie......................................................................................................................4

1.1. Słowniczek ..................................................................................................................4 1.2. Dlaczego wyrażanie opinii jest ważne........................................................................11

2. Udział społeczeństwa ......................................................................................................12 2.1. Charakter udziału społeczeństwa w opracowaniu dokumentów..................................12 2.2. Komunikacja .............................................................................................................13

2.2.1. Przeszkody w procesie komunikowania się .........................................................13 2.2.2. Wysyłanie informacji ..........................................................................................13 2.2.3. Formy komunikacji.............................................................................................15

2.3. Partycypacja społeczna ..............................................................................................16 2.3.1. Co to jest partycypacja społeczna? ......................................................................16 2.3.2. Kiedy partycypacja jest szczególnie ważna .........................................................18 2.3.3. Co jest ważne w partycypacji ? ...........................................................................18 2.3.4. Zasady partycypacji ............................................................................................19 2.3.5. Partycypacja społeczna w Polsce.........................................................................19 2.3.6. Techniki partycypacji..........................................................................................21 2.3.7. Rozwój społeczności lokalnej .............................................................................22 2.3.8. „Drabina partycypacji społecznej” — od władzy autorytarnej do władzy zatwierdzającej .............................................................................................................22

2.4. Wskazówki rządu brytyjskiego dotyczące konsultacji pisemnych ..............................24 2.5. Użycie Internetu w procesie informacji i konsultacji społecznych – Szanse i ograniczenia .....................................................................................................................25

3. Podstawy prawne partycypacji w planowaniu przestrzennym ....................................26 3.1. Przepisy prawa międzynarodowego i wspólnotowego................................................26

3.1.1. Konwencja z Aarhus ...........................................................................................26 3.2. Przepisy prawa polskiego...........................................................................................27

3.2.1. Formy partycypacji wymienione w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ..............................................................................................................28 3.2.2. Problemy ............................................................................................................30 3.2.3. Niedoskonałości..................................................................................................30 3.2.4. Luki prawe dotyczące partycypacji w procesie planowania .................................31

3.3. Nowa ustawa o planowaniu przestrzennym – zgaszone światełko w tunelu dla partycypacji społecznej.....................................................................................................32

4. Metoda scenariuszy ekologicznych i partycypacja społeczna.......................................33 4.1. Czym jest metoda scenariuszowa w planowaniu przestrzennym ? ..............................33 4.2. Scenariusz ekologiczny – ogólne założenia potrzeb i sposobów tworzenia dla wspomagania procesu planowania przestrzennego............................................................35

5. Etapy planistyczne, w których można zastosować narzędzia geowizuallizacji ............41 6. Partycypacja społeczna w projekcie PSPE...................................................................45

6.1. Geo-discussion Panel (GDP)......................................................................................45 7.Scenariusze ekologiczne tworzone na potrzeby planu zagospodarowania przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Warszawy .....................................................51

7.1. Scenariusze ekologiczne na poziomie założeń do planu dla doliny Wisły poniżej Warszawy w zasięgu planu OMW....................................................................................52

7.1.1. Określenie problemu i założenia scenariuszy.......................................................52 7.1.2. Wyniki modelowania wybranych układów ekologicznych ..................................55 7.1.3. Wnioski ..............................................................................................................57




3

7.2. Scenariusze ekologiczne na poziomie wniosku gminy - problem „obwodnica Łomianek na trasie Warszawa - Gdańsk” ..........................................................................................58

7.2.1. Określenie istoty problemu .................................................................................58 7.2.2. Założenia ............................................................................................................59 7.2.3. Wyniki modelowania wybranych układów ekologicznych według scenariusza wariantu „samorządowego” przebiegu drogi. ................................................................60 7.2.4. Oceny końcowe ..................................................................................................63

7.3. Scenariusze ekologiczne na poziomie lokalizacji trasy S-7.........................................63 7.3.1. Identyfikacja głównych problemów ....................................................................63 7.3.2. Zakres analizy środowiskowej.............................................................................64 7.3.3. Założenia dla tworzenia scenariuszy ...................................................................64 7.3.4. Analiza konsekwencji wyboru wariantu drogi S-7...............................................65 7.3.5. Porównanie konsekwencji ekologicznych pomiędzy wariantami .........................72 2.3.6. Wnioski ..............................................................................................................72 7.3.7. Wniosek szczegółowy:........................................................................................73

8. Dobre praktyki ...............................................................................................................74 8.1. Wielka Brytania (2003-2005 r.) – ..............................................................................74 Konsultacje w sprawie budowy linii tramwajowej West London Tram (Londyn)..............74 8.2. Australia – .................................................................................................................76 Pakiet wspierający podejmowanie decyzji w ochronie środowiska i .................................76 różnorodności biologicznej...............................................................................................76 8.3. Dania – Ustalenie kierunków rozwoju miejscowości Kravlund na podstawie metody scenariuszowej .................................................................................................................77 8.4. Holandia – .................................................................................................................79 Konsultacje społeczne w sprawie przyszłości miejscowości Meerstad ..............................79 8.5. Czechy (1997 r.) – .....................................................................................................80 Dyskusja publiczna na temat planowanego odcinka północno-wschodniej obwodnicy drogi nr I/18 (miasteczko Havličkuv Brod) ................................................................................80 8.6. Polska........................................................................................................................81

8.6.1 Konsultacja E-59 (2005 r.) ...................................................................................81 8.6.2. Konsultacja planu rewitalizacji miasta Poznań (2005-...).....................................82




4

Wprowadzenie

Niniejszy poradnik powstał w celu ukazania zalet jakie niesie za sobą aktywnie i rzetelnie przeprowadzona partycypacja społeczna w procesie realizacji procedur planistycznych. Opisane formy udziału społeczności lokalnej wskazują, jak wiele istnieje możliwości zasięgania opinii publicznej przy procesie planowania i realizacji projektów. Przytoczone przykłady z zagranicy, ale także z naszego kraju, mają na celu zademonstrowanie, jak wiele można osiągnąć przy dobrze zaplanowanym i sprawnie przeprowadzonym procesie partycypacji.

Poradnik ten przeznaczony jest przede wszystkim dla władz samorządów lokalnych i potencjalnych inwestorów. Mamy nadzieję, że stanie się cennym źródłem informacji o tym, w jaki sposób angażować społeczność lokalną oraz w jakim stopniu wczesne konsultacje społeczne mogą ułatwiać wdrażanie projektów i łagodzić potencjalne spory i konflikty.

Głównym zadaniem tego poradnika jest przekonanie czytelnika, że warto poświęcić czas na wysłuchanie opinii publicznej, a jednym z najlepszych sposobów dotarcia do mieszkańców i przedstawienia im w sposób możliwie najbardziej przystępny informacji o planowanych działaniach jest zastosowanie narzędzi GIS. Geowizualizacja jest bowiem takim sposobem prezentacji graficznej, który zdecydowanie łatwiej dociera do świadomości odbiorców oraz pozwala na demonstrację zmian jakie mogą nastąpić w wyniku realizacji danej inwestycji.

1.1. Słowniczek

DECYZJA O WARUNKACH ZABUDOWY – decyzja administracyjna wójta, burmistrza lub prezydenta miasta wydana na wniosek osoby lub instytucji zamierzającej dokonać trwałych zmian w przeznaczeniu, zagospodarowaniu lub zabudowie terenu. Warunki poprzedzają pozwolenie na budowę. W przypadku braku planu miejscowego warunki wydaje się w trybie rozprawy administracyjnej, a ich treść przygotowuje osoba posiadająca uprawnienia urbanistyczne. Decyzja o warunkach wydawana jest po wymaganych prawem uzgodnieniach. Decyzja określa rodzaj inwestycji, warunki wynikające z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, warunki wynikające z przepisów szczególnych, warunki obsługi w zakresie infrastruktury technicznej, wymagania dotyczące ochrony interesów osób trzecich, linie rozgraniczające teren inwestycji wyznaczone na mapie oraz okres ważności decyzji.

FORUM SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ – jest to spotkanie, w którym bierze udział od kilkudziesięciu do kilkuset mieszkańców, którym przedstawia się wypracowane plany i




5

koncepcje, następnie prowadzi dyskusję nad nimi i zbiera opinie i wnioski, które mogą być wykorzystane przez władze. GEOINFORMACJA (wg Leksykonu Geomatyki ) Mówiąc o geoinformacji mamy na myśli informacje uzyskiwane na drodze interpretacji danych przestrzennych. Pojęcie to jest również traktowane jako synonim i skrót pojęcia informacja geograficzna, stosowane również dla podkreślenia interdyscyplinarnego charakteru tego terminu nie ograniczającego się do geografii jako nauki.

GŁÓWNA KOMISJA URBANISTYCZNO-ARCHITEKTONICZNA – organ doradczy ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej w sprawach planowania i zagospodarowania przestrzennego.

GOSPODARKA PRZESTRZENNA – to całokształt działań biernych i czynnych dotyczących podmiotów i przedmiotów związanych z organizacją użytkowania przestrzeni. Celem gospodarki przestrzennej jest zarówno ochrona określonych wartości przestrzeni, jak i racjonalne kształtowanie przestrzeni przez stymulowanie procesów gospodarczych. Działania ochronne obejmują dążenie do zachowania równowagi pomiędzy elementami naturalnymi środowiska, a wytworami działalności ludzkiej. Natomiast kształtowanie przestrzeni to działanie przekształceniowe związane z nowymi kierunkami rozwoju społeczno-gospodarczego.

INWESTYCJA CELU PUBLICZNEGO – należy przez to rozumieć działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym (powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące realizację celów, o których mowa w art. 6 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

KATASTER – urzędowy spis, rejestr obiektów (gruntów; nieruchomości) z oszacowaniem ich wartości i wykazem dochodów, głównie dla celów podatkowych.

KOMUNIKACJA SPOŁECZNA – to przepływ informacji pomiędzy różnymi podmiotami społecznymi, który służy do uzgadniania przez wszystkich uczestników tego procesu wspólnego i tożsamego rozumienia sytuacji lub stanu. Tylko wtedy komunikacja jest skuteczna, jeżeli definicja danej sytuacji jest rozumiana, w taki sam sposób przez wszystkich uczestników wymiany informacji.

KONCEPCJA POLITYKI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU (KPPZK) – dokument planistyczny określający przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania oraz cele polityki przestrzennej Polski. Dokument po jego zaakceptowaniu przez Radę Ministrów w dniu 5 października 1999 r. stanowi podstawę dla




6

programowania ponadlokalnych przedsięwzięć publicznych, wpływających na przestrzenne zagospodarowanie kraju.

ŁAD PRZESTRZENNY – należy przez to rozumieć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne.

MAPA KATASTRALNA – mapa wielkoskalowa, której główną treść stanowią przestrzenne dane katastralne. Jest ona prowadzona w dokładnej skali, zwykle co najmniej 1:5000. Opisuje prawa własności działek gruntu, może opisywać także pokrewne właściwości, np. wycenę, formy użytkowania.

MIEJSCOWY PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO – opracowanie planistyczne – akt prawa miejscowego – ustalające dla obszaru nim objętego, przeznaczenie terenów wyodrębnionych liniami rozgraniczającymi, z określeniem ich funkcji, zasad zagospodarowania, zasad obsługi w zakresie infrastruktury, a także ustalające, w zależności od potrzeb, lokalne warunki, zasady i standardy kształtowania zabudowy oraz inne szczególne warunki wymagające uregulowania planistycznego. Stanowi podstawę: gospodarki gruntami, wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenów, wyłączania gruntów ornych i leśnych z produkcji rolniczej lub leśnej, a także innych decyzji wynikających z ustaw szczególnych. Uchwalenie planu wywołuje dla gminy prawnie uregulowane skutki finansowe.

OBSZAR PRZETRZENI PUBLICZNEJ – należy przez to rozumieć obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

OBSZAR PROBLEMOWY – należy przez to rozumieć obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie zagospodarowania przestrzennego województwa lub określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

OBSZAR METROPOLITALNY – obszar wielkiego miasta oraz powiązanego z nim funkcjonalnie bezpośredniego otoczenia, ustalony w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju.




7

OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO – (OOŚ) badanie polegające na określeniu, opisie i ocenie bezpośrednich i pośrednich skutków danego przedsięwzięcia dla: człowieka oraz komponentów środowiska przyrodniczego (fauny, flory, wód, gleb, powietrza, klimatu, krajobrazu), oddziaływania między tymi elementami; dóbr materialnych i dziedzictwa kultury; ocena wpływu środowisko powinna być wykonana zgodnie z prawem polskim i odpowiednimi dyrektywami UE, dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego.

PARTYCYPACJA SPOŁECZNA – partycypacja społeczna to aktywny udział mieszkańców gminy w istotnych dla niej, jej mieszkańców lub określonych grup społecznych sprawach to włączanie w proces powstawania dokumentów planistycznych, podejmowania kluczowych decyzji i rozwiązywania problemów lokalnych.. Partycypacja społeczna to inaczej proces, w którym dwie lub więcej stron współdziałają w przygotowaniu planów, realizacji określonej polityki i podejmowaniu decyzji. Cechą charakterystyczną partycypacji jest aktywny udział wszystkich partnerów biorących udział w procesie współdziałania. Partycypacja społeczna polega na komunikowaniu się mieszkańców z władzami gminy oraz ich obustronnej współpracy.

(Kwiatkowski J., 2003, Partycypacja społeczna i rozwój społeczny, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa) PLANOWANIE PRZESTRZENNE – całokształt działań zapewniających prawidłowe zagospodarowanie przestrzenne kraju, województw (regionów) i gmin (miast) z uwzględnieniem wzajemnych związków i interesów oraz powiązań w skali międzynarodowej. Istota planowania przestrzennego jest także wykorzystanie istniejących zasobów środowiska naturalnego i zbudowanego, aby można było zaspokoić zarówno bieżące jak i przyszłe potrzeby ludności.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA –opracowanie planistyczne określające zasady organizacji struktury przestrzennej województwa, a w szczególności: podstawowe elementy sieci osadniczej, rozmieszczenie infrastruktury społecznej i technicznej i innej, wymagania w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego i ochrony dóbr kultury – z uwzględnieniem obszarów podlegających szczególnej ochronie. W planie tym uwzględnia się zadania rządowe, służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, wpisane do rejestru oraz ustala się realizacje tych celów a także umieszcza się zadania samorządu województwa, służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, zawarte w jego programach oraz wskazuje obszary, na których




8

przewiduje się realizację tych zadań. Nie jest aktem prawa miejscowego i nie narusza uprawnień gmin w zakresie planowania miejscowego.

SCENARIUSZ EKOLOGICZNY – opis hipotetycznego stanu i tendencji dynamicznych wybranych elementów środowiska przyrodniczego, jakie najprawdopodobniej można przewidzieć, przy określonym zasobie wiedzy, dla zakładanej perspektywy czasowej, na określonym obszarze, w przypadku zrealizowania się zakładanych oddziaływań na środowisko.

SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE – pojęciem tym określa się społeczeństwo kształtujące się w krajach postindustrialnych, w których rozwój nowych technologii osiągnął najszybsze tempo. Społeczeństwo informacyjne nie tylko posiada rozwinięte środki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz środki te są podstawą tworzenia dochodu narodowego i dostarczają źródła utrzymania większości społeczeństwa. Kluczowe znaczenie w gospodarce odgrywa produkt cyfrowy i usługa cyfrowa. Podstawowy zasób to wiedza, powstała na skutek przetworzenia zbioru informacji. Kreatywność będzie zatem wyznacznikiem miejsca człowieka w społeczeństwie informacyjnym (społeczeństwie wiedzy). W społeczeństwie industrialnym uniwersytety uczyły, jak wykorzystywać wiedzę. W społeczeństwie informacyjnym powinny uczyć, jak tworzyć wiedzę. W społeczeństwie informacyjnym dominuje sektor usług w gospodarce oraz rozwój sektora finansów, ubezpieczenia, oraz sektora zdrowia, oświaty, nauki;

• rosnące znaczenie specjalistów i naukowców w strukturze zawodowej; • centralne znaczenie wiedzy teoretycznej jako źródła innowacji i polityki; • nastawienie na sterowany rozwój techniki; • tworzenie nowych „technologii intelektualnych” jako podstaw podejmowania decyzji

politycznych i społecznych”.

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE – społeczeństwo państwa demokratycznego, aktywne publicznie, świadome swoich celów, zdolne dla samoorganizowania się dla realizacji celów ekonomicznych, politycznych, społecznych. Głównym jego atutem jest samorealizujący się człowiek, autonomiczny, akceptujący, a także szukający aprobaty u innych. Bierze on udział w działalności ekonomicznej, kulturalnej, domowej, stowarzyszeniowej i każdej innej, która rodzi się i rozwija w środowiskach lokalnych. Te z kolei są źródłem tego rodzaju inicjatyw, nie ograniczanych naciskami władzy o charakterze państwowym.

STRATEGIA ROZWOJU – opracowanie o charakterze planistycznym, którego celem jest określenie sposobu realizacji wizji w warunkach stanu zdiagnozowanego. Strategia z założenia powinna być żywa, to znaczy zmienna. Podmiotami strategii są zarówno




9

mieszkańcy, władze jak i przedsiębiorcy. Strategia odpowiada na pytania do jakiego stanu dążymy, w jakim czasie chcemy go uzyskać, jakie są możliwe warianty stanu i sposobów jego osiągania oraz jakimi dysponujemy na to środkami. W Polsce strategie rozwoju są sporządzane obowiązkowo na szczeblu kraju i województwa. Strategie mogą być długofalowe, czyli sporządzane na 15-20lat lub krótkookresowe sporządzane na 5-10 lat.

STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA – opracowanie planistyczne określające politykę przestrzenną gminy. W studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające w szczególności z: dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu, występowania obiektów i terenów chronionych, stanu funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, prawa własności gruntów, jakości życia mieszkańców, zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych. W studium określa się w szczególności: walory i zagrożenia środowiskowe, formy ochronne, obszary zabudowane, wyłączone z zabudowy i przewidziane do zabudowy z rozróżnieniem ich cech funkcjonalnych i postulowanych działań przekształceniowych, stan i kierunki rozwoju infrastruktury usługowej i technicznej, obszary dla których mają być sporządzane miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego oraz obszary przewidywane do realizacji zadań i programów ponadlokalnych. Studium nie jest aktem prawa miejscowego i nie stanowi podstawy wydawania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA – najważniejszy dokument przygotowywany przez samorządy województw, określa cele i priorytety polityki rozwoju, prowadzonej na terenie regionu. Dobra strategia przy tym powinna mieć charakter integracyjny nie tylko w stosunku do mieszkańców, ale też i organizacji pozarządowych oraz jednostek administracji publicznej wszystkich szczebli działających na danym terenie.

TECHNOLOGIE INFORMACYJNE i KOMUNIKACYJNE (ICT) – termin odnoszący się do urządzeń lub aplikacji np.: komputer wraz z urządzeniami sieciowymi i oprogramowaniem, systemy satelitarne, radio, telewizja, telefony komórkowe, etc., a także usługi i aplikacje związane z wyżej wymienionymi, np.: wideokonferencje, zdalne uczenie się. ICT to narzędzia i programy umożliwiające pozyskiwanie informacji, jej selekcjonowanie, analizowanie, przetwarzanie i udostępnianie. Formy ICT: Internet, GPS, bazy danych, e-Learning, multimedia i inne.




10

UKŁAD EKOLOGICZNY – to fragment biosfery, czyli przestrzenny, strukturalno-funkcjonalny układ elementów przyrody ożywionej (roślin, zwierząt lub grzybów) lub elementów przyrody ożywionej i pozostających z nimi w bezpośrednich oddziaływaniach elementów przyrody nieożywionej, o którego specyfice decydują ekologiczne procesy: populacyjne, biocenotyczne lub ekosystemalne.

UWAGA DO PLANU – komentarz składany do wyłożonego projektu studium uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania gminy lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

WIZUALIZACJA DANYCH GEOGRAFICZNYCH (GEOWIZUALIZACJA) – jest to obszar badań zajmujących się teorią, metodami, i rozwiązaniami technicznymi wizualnego poznania, analizy, syntezy i prezentacji danych przestrzennych. Celem geowizualizacji jest również wspomaganie procesu budowania wiedzy poprzez wypracowywanie technik i rozwiązań technologicznych pozwalających na wizualną interakcję użytkownika z dostępnymi danymi i prezentowanie tych ostatnich w formie graficznych modeli rzeczywistości odniesionych przestrzennie. Często terminem tym określane są wszelkie formy prezentacji danych przestrzennych. Wśród tych form należy wymienić przede wszystkim mapy, ale również prezentacje trójwymiarowe, a także multimedialne.

WNIOSEK DO PLANU – propozycja składana do studium uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania gminy lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zarówno przed jak i po ogłoszeniu lub zawiadomieniu o uchwale rady gminy o przystąpieniu do sporządzania planu. Osoby, których wnioski nie zostały uwzględnione w projekcie planu muszą zostać o tym pisemnie zawiadomione przez zarząd gminy, łącznie z uzasadnieniem odmowy uwzględnienia w planie ich wniosków.

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ – taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.




11

1.2. Dlaczego wyrażanie opinii jest ważne

Szerokie konsultacje społeczne dają możliwość zapoznania z opiniami miejscowej ludności. Wychodząc do ludzi, proponując im pewne rozwiązania, pytając o zdanie, uzyskujemy wiedzę na temat poparcia planowanej przez władze inwestycji. Zaletą konsultowania jest to, iż uzyskujemy w miarę rzeczywisty obraz odbioru społecznego naszych zamierzeń. Pytając mieszkańców trafiamy także na tych, którym nasz pomysł się podoba i wyrażają oni dla projektu pełne poparcie. Dotarcie do tych odbiorców jest to o tyle ważne, że zazwyczaj na debaty i dyskusje przychodzą osoby, które mają w tym swój „interes”, ci którzy są przeciwnikami naszego projektu, czyli ci którzy będą protestować. Wiadomo, że każde działanie może budzić skrajne emocje, zawsze znajdą się zwolennicy i przeciwnicy danych rozwiązań. Dlatego tym bardziej należy dążyć do tego, aby zaangażować tą część społeczeństwa, która nas popiera. Nie od dziś wiadomo, że ludzie nie angażują się wówczas, jeśli wszystko jest po ich myśli i są zadowoleni ze sposobu wykonywania działań. Właśnie do nich trzeba dotrzeć w procesie konsultacji, by mieć w ręku argument liczbowy, ilu jest zwolenników a ilu przeciwników projektu, jakie są korzyści, a jakie straty, ilu mieszkańców zyska a ilu straci.




12

2. Udział społeczeństwa

2.1. Charakter udziału społeczeństwa w opracowaniu dokumentów

TRADYCYJNY Udział społeczeństwa jest formalnym procesem, który ogranicza się do przedstawienia projektu dokumentu, wysłuchania uwag do projektu i wprowadzenia postulowanych zmian, ale w znikomym stopniu. Jest to właściwie tylko spełnienie obowiązku prawa jakie zostało na samorząd narzucone.

AKTYWNA WSPÓŁPRACA Społeczność lokalna jest informowana od początku o procesie opracowywania dokumentu, może aktywnie uczestniczyć w zespołach opracowujących i na każdym etapie prac zgłaszać uwagi, które są rozpatrywane. Ewentualne odrzucenie propozycji jest rzeczowo argumentowane. Celem jest aktywizacja różnych środowisk oraz wzmocnienie wśród mieszkańców poczucia odpowiedzialności za podejmowane decyzje.




13

2.2. Komunikacja 2.2.1. Przeszkody w procesie komunikowania się

Komunikacja jest procesem dwustronnym, w którym bierze udział nadawca i odbiorca. Nadawca wysyła informacje do odbiorcy, ale nie ma pewności, czy odbiorca odbierze jego wiadomość, a jeśli odbierze, to czy zrozumie. Dlatego ważne jest aby komunikacja zachodziła w dwie strony, aby do nadawcy wracał komunikat wskazujący na reakcję odbiorcy. J. Kwiatkowski wymienia podstawowe przeszkody w procesie komunikowania się.

Poniżej przedstawiona jest graficzna prezentacja wymienianych przez Kwiatkowskiego przeszkód.

Komunikat:

Napisany ≠ wysłany Wysłany ≠ odebrany

Odebrany ≠ zrozumiany Zrozumiany ≠ zaakceptowany Zaakceptowany ≠ zapamiętany Zapamiętany ≠ wykorzystany

2.2.2. Wysyłanie informacji

Komunikować można się także poprzez konkretne działania. W końcu w życiu bardziej liczą się czyny niż słowa. Jeśli władza informuje mieszkańców o swoich planach, to przekazuje społeczeństwu informację, że chce aby ludzie wiedzieli o tym, co dzieje się w urzędzie, jakie pojawiają się propozycje i projekty. Jeśli aktywnie prowadzimy akcję informacyjną o projekcie, to dajemy do zrozumienia, że zależy nam na tym, aby nasze działania były zrozumiane i poparte przez społeczeństwo. Przeprowadzając ankiety i sondaże generujemy informację, że zależy nam na opinii mieszkańców i jest ona dla nas istotna. Udostępniając plany i projekty inwestycji wysyłamy komunikat, że jesteśmy gotowi do dostosowania projektu do wymagań i potrzeb mieszkańców. Idąc o krok dalej, jeśli tworzymy obywatelskie grupy doradcze, informujemy o tym, że chcemy aby obywatele aktywnie wpływali na wygląd projektu. Jeśli wspólnie z mieszkańcami planujemy i podejmujemy decyzję, to dajemy wyraz temu, iż poglądy i opinie społeczności lokalnej mają duży wpływ na ostateczną decyzję.




14

(opracowanie własne na podstawie Jakubowski M., 2001, „Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji publicznych” Wydział Rozwoju Gminy Warszawa-Bemowo)

Opublikowanie informacji o projekcie

Chcemy byście wiedzieli o naszych

planach

Kampania informacyjna

dotycząca projektu

Przeprowadzenie sondażu Udostępnienie planów

do konsultacji

Stworzenie obywatelskich grup

doradczych

Wspólne planowanie i podejmowanie

decyzji

Chcemy byście zrozumieli i wsparli

naszą propozycję

Liczymy się z opinią

mieszkańców

Jesteśmy gotowi dostosować plany do

propozycji mieszkańców

Poglądy mieszkańców mają bardzo istotne

znaczenie i wpłyną na ostateczną decyzję

Chcemy aby mieszkańcy aktywnie wpływali na kształt

projektu




15

2.2.3. Formy komunikacji

Opracowanie własne na podstawie Dębczyński J., 2000, „Rola partycypacji społecznej w tworzeniu wieloletnich planów inwestycyjnych przez samorządy”, Res Menagement, Belsk Duży

Bierne Czynne

Formy komunikacji

Jednokierunkowa komunikacja

Dwukierunkowa komunikacja

WŁADZA WŁADZA

MIESZKAŃCY MIESZKAŃCY

Audycje radiowe i telewizyjne

Artykuły prasowe

Foldery, ulotki,

Plakaty, bilboardy, ogłoszenia

Tablice informacyjne

Spotkania konsultacyjne

Spotkania prezentacyjne

Warsztaty

Debaty publiczne

Forum społeczności lokalnej

Ankiety

E-forum i e-ankiety z zastosowaniem Internetu




16

2.3. Partycypacja społeczna 2.3.1. Co to jest partycypacja społeczna?

Partycypacja społeczna to proces, w wyniku którego mieszkańcy aktywnie uczestniczą w sprawach dla nich istotnych, dzielą się swoimi doświadczeniami oraz poglądami i wypracowują wspólny plan działania. Uczestniczą w decyzjach podejmowanych przez samorząd lokalny. Szeroki i efektywny udział obywateli jest sprawą niezmiernie istotną. W końcu kto jak nie sami mieszkańcy wiedzą najlepiej czego im potrzeba, czego brakuje i co należałoby zmienić w ich otoczeniu. Konsultacje społeczne mogą ułatwiać podejmowanie trafnych decyzji oraz zapobiegać lokalnym konfliktom czy protestom. Dialog między organami władzy a społecznością lokalną jest bardzo ważny, pozwala bowiem na budowanie kapitału społecznego opartego na zaufaniu. Zaufanie do władz lokalnych to podstawa efektywnego i perspektywicznego zarządzania jednostką samorządu terytorialnego.

Ważne, ponieważ...

Uczestnictwo społeczności lokalnej w działaniach planowania strategicznego jednostki samorządu terytorialnego jest ważne, chociażby ze względu na cel jakiemu mają służyć decyzje zawarte w dokumentach przygotowywanych przez samorząd. Głównym i podstawowym założeniem realizowanych przez samorząd zadań jest służenie całej społeczności lokalnej, dlatego też opinia ogółu społeczeństwa nie powinna pozostawać dla władz bez echa. Angażowanie szerokich grup przedstawicieli środowiska lokalnego sprzyja tworzeniu planów rozwojowych, które służą wszystkim mieszkańcom, a nie tylko zwolennikom rządzącej opcji politycznej.

Kolejnym argumentem, który wskazuje na potrzebę partycypacji ludności miejscowej w rządzeniu jednostką terytorialną jest to, iż wymogiem coraz większej liczby aplikacji dotyczących finansowania z Unii Europejskiej lokalnej strategii, projektów i programów rozwoju jest udokumentowane formułowanie i konsultowanie tych projektów ze środowiskiem lokalnym.

Warto, bo...

Należy zauważyć, iż opór w zachowaniach społecznych jest tym większy, im większe jest poczucie, że decyzje są narzucane z góry i nie mamy na nie najmniejszego wpływu. Protesty tracą na sile kiedy decyzje i rozwiązania są efektem wzajemnej współpracy wszystkich zainteresowanych stron. Zbiorowa wiedza i doświadczenie nie ma sobie równych.

Poddawanie pod konsultacje propozycji planów i ewentualnych inwestycji, daje szansę weryfikacji tych zamierzeń zanim zostaną uruchomione działania realizacyjne. Oszczędza to czas w następnych etapach działań i pozwala wyeliminować propozycje nietrafione lub niemożliwe do realizacji, bądź te, których realizację można odłożyć w czasie. Spotkania publiczne i warsztaty z mieszkańcami mogą służyć ustaleniu listy priorytetowych działań w




17

zakresie realizacji danego planu, wychwyceniu potencjalnych oporów i konfliktów. Zidentyfikowanie napięć i obaw na etapie samego przystępowania do tworzenia planu pozwala doprowadzić we właściwym momencie do porozumienia lub kompromisu i pogodzić różne grupy interesów. Zaangażowanie społeczności lokalnej zwiększa identyfikację mieszkańców z działaniami podejmowanymi przez władze samorządowe i pozwala uzyskać szerszą akceptację przyjętych projektów planów.

Dobrze przeprowadzony udział mieszkańców w procesie decyzyjnym wpływa na skrócenie czasu, zmniejszenie kosztów finansowych i społecznych przygotowania i wdrażania planów.

Ale...

Rzetelnie prowadzona partycypacja społeczna jest kosztowna. Zatrudnienie specjalistów do przygotowania i przeprowadzenia badań ankietowych, organizacji warsztatów czy konsultacji wymaga wyłożenia środków finansowych. Jednak jak pokazują przykłady udział kosztów prowadzenia partycypacji, w ogólnych kosztach planowania i realizacji inwestycji, jest znikomy. Wydatki na konsultacje społeczne prowadzone przy projekcie modernizacji odcinka linii kolejowej E593 stanowiły mniej niż promil planowanych do poniesienia kosztów. Jest to niewielka cena za uniknięcie dokuczliwych protestów społecznych, jakie pojawiłyby się gdyby założenia modernizacji linii kolejowej nie zostały skonfrontowane z oczekiwaniami i opiniami mieszkańców. Dodatkowo istnieje wiele tanich metod konsultacji społecznych, chociażby godziny otwarte, czy analiza skarg i uwag.

Przygotowanie oraz przeprowadzenie konsultacji społecznych jest procesem czasochłonnym. Materiały informacyjne, ankiety, wywiady, czy warsztaty trzeba sumiennie przygotować, a także przed przystąpieniem do ich tworzenia racjonalnie się zastanowić jaki cel chcemy osiągnąć, czemu służyć mają konsultacje społeczne. Pozwoli to wybrać grupy docelowe, do których mamy trafić z informacją, określić charakter i zakres pytań w sondażach i wybrać odpowiednie narzędzia do prezentacji planów i projektów w ramach konsultacji społecznych.

Brak czasu jest konsekwencją złego planowania pracy administracji. Gdyby konsultacje stały się zasadą, a nie wyjątkiem, to z dużym prawdopodobieństwem byłyby wpisywane w harmonogram prac administracji. Przykładowo w Wielkiej Brytanii minimalny czas przeznaczony na konsultacje wynosi 12 tygodni.

Wypadałoby także określić potencjalne przeszkody w realizacji założonych pomysłów, gdyż niektóre formy partycypacji nie będą łatwe do przeprowadzenia. Innych narzędzi musimy użyć chcąc dotrzeć do ludzi młodych, a innych gdy zależy nam na opinii starszych mieszkańców. Jednak najważniejsze jest to, iż proces partycypacji wymaga sporego i aktywnego zaangażowania i poparcia ze strony urzędników, radnych i gminnych władz. Bez tego żadna partycypacja społeczna nie ma szans powodzenia.




18

2.3.2. Kiedy partycypacja jest szczególnie ważna

Proces partycypacji ma szczególnie duże znacznie podczas gdy decyzja, która ma być podjęta wywołuje kontrowersje, nierówno dotyka kilku grup społecznych lub ingeruje w dotychczasowy sposób życia mieszkańców. Poniżej przedstawiono przypadki, kiedy udział mieszkańców wydaje się istotny.

q Decyzja będzie miała znaczący wpływ – czasami wartość symboliczna ma dla mieszkańców dużo większe znaczenie niż wartość ekonomiczna;

q Skutki decyzji dotkną jedną grupę bardziej niż pozostałe – większe korzyści dla jednej z grup społecznych przy kosztach jakie musi ponieść inna grupa mogą budzić uzasadnione kontrowersje;

q Decyzja ogranicza „uznane” interesy – protesty pojawiają się zazwyczaj wtedy, kiedy odbiera się ludziom lub ogranicza pewne prawa;

q Decyzja dotyka problemów budzących już wcześniej kontrowersje – jeśli podobne decyzje budziły opory na poziomie ogólnokrajowym to wielce prawdopodobne, że na poziomie lokalnym także będą budziły kontrowersje;

q Implementacja projektu wymaga aktywnego wsparcia społeczności – czasami charakter projektu wymaga, aby mieszkańcy włączyli się w jego wykonanie

2.3.3. Co jest ważne w partycypacji ?

Efektywność partycypacji społecznej zależy od dwustronnego przepływu informacji. Nie tylko samorząd powinien informować swoich obywateli o planowanych inwestycjach i zamierzeniach, ale także mieszkańcy powinni mieć szansę wyrażenia swojej opinii na temat planów władz lokalnych. Szerokie i pełne poznanie problemu stwarza możliwości lepszego dopasowania planów do potrzeb użytkowników. Zasięgając opinii mieszkańców można weryfikować priorytety w planach rozwoju gminy oraz tak dopasować działania, by miały one jak najszerszy zasięg oddziaływania i służyły jak największej grupie obywateli. Dla przykładu, w wyniku konsultacji społecznych może okazać się, że mieszkańcom bardziej potrzebne jest stworzenie bezpiecznego miejsca zabaw dla dzieci niż modernizacji drogi dojazdowej do osiedla. Siedząc „za biurkiem” takich informacji nie uzyskamy.

Niezwykle istotne jest umożliwienie obywatelom łatwego i szerokiego dostępu do informacji. Wiedza mieszkańców na temat tego, co dzieje się w urzędzie gminy, jakie są realizowane projekty i plany, przyczynia się do wzrostu zaufania do władz lokalnych. Świadomość i jawność pewnych problemów sprawia, iż decyzje władz stają się dla obywateli zrozumiałe. Znając sytuację łatwiej jest zaakceptować nawet niekorzystną dla niektórych decyzję. Publiczne przedstawienie rzetelnych informacji na temat potencjalnych korzyści skonfrontowanych z ewentualnymi kosztami, pozwala każdemu obywatelowi na rozważenie




19

zalet i wad danego projektu. Trzeba tez pamiętać, że na zaufanie obywateli trzeba sobie zapracować. Prawdziwa partycypacja nie może więc być jednorazowym aktem w postaci na przykład przedstawienia projektu dokumentu. Udział społeczności w działaniach władz musi stać się sposobem na funkcjonowanie gminy (polityką gminy) widoczną na każdym etapie planowania rozwoju przestrzennego. 2.3.4. Zasady partycypacji

E Dwustronny przepływ informacji

E Rzetelne przekazywanie informacji i obiektywne przedstawianie faktów

E Angażowanie społeczności już na etapie planowania projektu

E Wieloetapowość konsultacji społecznych

E Dobrze przemyślany i zaplanowany udział mieszkańców w podejmowaniu decyzji

E Traktowanie ludzi poważnie

E Jeśli nie zamierzasz niczego zmieniać – nie zaczynaj konsultacji (złe konsultacje są

gorsze niż żadne) 2.3.5. Partycypacja społeczna w Polsce

W rozważaniach nad partycypacją społeczną często może pojawiać się pytanie: czyje interesy są priorytetowe – pojedynczych obywateli, grupy społecznej czy ogółu społeczeństwa? Odpowiedź na to pytanie wcale nie jest prosta i jednoznaczna. Z jednej strony powinniśmy dbać o interesy wszystkich obywateli, a z drugiej strony nie można dopuszczać, aby jeden przeciwnik projektu uniemożliwił jego realizację. Często zdarza się tak, że musi zostać uwzględniony interes publiczny wyższego rzędu, naruszając interesy grup lokalnych.

W przypadku budowy drogi o znaczeniu krajowym, jasne jest, że musi ona powstać w danym regionie, ale decyzja o tym, gdzie konkretnie powstanie powinna być poprzedzona wnikliwymi analizami korzyści i kosztów budowy w konkretnej lokalizacji. Są tereny, na których realizacja inwestycji wiąże się zapewnieniem odpowiednich zabezpieczeń np. obszary cenne przyrodniczo.

Jednak w każdym przypadku można i powinno się przeprowadzać konsultacje społeczne. Lokalni mieszkańcy najlepiej przedstawią swoje indywidualne potrzeby jakie należałoby uwzględnić w planowanej inwestycji (lokalizacja przejść, kładek dla pieszych, nowych przystanków, zjazdów z autostrad i tras szybkiego ruchu). Pytając społeczność lokalną o zdanie, dajemy odczuć, że zależy nam na interesach poszczególnych grup społecznych. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż nie wszystkie elementy projektu powinny być poddawane konsultacjom społecznym. Czasami jest to wręcz niedopuszczalne. Elementy takie jak: parametry drogi, czy liczba kondygnacji budynku, w żadnym razie nie mogą




20

podlegać dyskusji. Wynikają bowiem z norm i przepisów prawa budowlanego lub potrzeb inwestycyjnych.

Zakres konsultacji społecznych powinien być ściśle określony, mieć swoje ramy i ograniczenia.

Obecnie jednak brak jest uregulowania partycypacji społecznej w Polsce. W ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 roku, nie pojawiają się zapisy o tym, jak powinny przebiegać i jaką formę przybierać konsultacje społeczne w zakresie tworzenia dokumentów planistycznych. (patrz część 3.2. Przepisy prawa polskiego).




21

2.3.6. Techniki partycypacji

Opracowanie własne na podstawie Jakubowski M., 2001, „Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji publicznych” Wydział Rozwoju Gminy Warszawa-Bemowo

Techniki partycypacji

Prowadzenie konsultacji

społecznych

Informowanie społeczności

Pozyskiwanie informacji od społeczności

Współuczestniczenie w procesie

decyzyjnym

Spotkania publiczne Dni otwarte Warsztaty Spotkania robocze

Sonda Ankieta Wywiad grupowy Analiza skarg, wniosków i komentarzy

Komitety doradcze Grupy zadaniowe

Obwieszczenia Ogłoszenia w prasie miejscowej Ulotki informacyjne Informacje na stronach www Radio lokalne




22

2.3.7. Rozwój społeczności lokalnej

Opracowanie na podstawie: Podręcznik rewitalizacji, Zasady, procedury i metody działania współczesnych procesów rewitalizacji, Warszawa, 2003, GTZ Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit przy współpracy Institut für Wohnen und Umwelt Darmstadt 2.3.8. „Drabina partycypacji społecznej” — od władzy autorytarnej do władzy zatwierdzającej

Dla odróżnienia konsultacji od innych form uczestnictwa w podejmowaniu decyzji, proponuje się najczęściej „drabinę partycypacji”, która obejmuje „szczeble” społecznego zaangażowania (od całkowitego braku partycypacji, poprzez informowanie, konsultacje aż po różne formy współdecydowania).

11 W projekcie ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw z dnia 31.01.2007 r. pojawia się zapis o obowiązku prowadzenia przez władze gminy rejestru wpływających uwag dotyczących planu.

Współdecydowanie

Społeczność lokalna

Aktywności w ramach projektów i

planów

Podmiotowość zbiorowa

Partycypacja jako współdecydowanie

Partycypacja jako współdziałanie

Partycypacja jako współrządzenie

Rozwój społeczności

lokalnej




23

Brak partycypacji

Informowanie

Konsultacje

Współdecydowanie

Władza autorytarna

Współdecydowanie

Władze publiczne decydują całkowicie jednostronnie i samodzielnie, nie informując opinii publicznej

Władze publiczne przed podjęciem decyzji informują o swych planach i przyjmują do wiadomości pojawiające się opinie społeczne, wykorzystując je w mniejszym lub większym stopniu do zmiany treści decyzji;

Władze publiczne przed podjęciem decyzji aktywnie zasięgają opinii, przeprowadzając konsultacje społeczne z różnymi grupami społecznymi i ich reprezentacjami (organizacjami) na podstawie wymogów prawa lub politycznej woli;

Władze publiczne przekazują możliwość podejmowania decyzji grupom lub partnerom społecznym i akceptują te decyzje, kontrolując ewentualnie ich proceduralną legalność i poprawność oraz zgodność treści decyzji z obowiązującym porządkiem prawnym (na przykład referenda, układy zbiorowe pracy) wymogów prawa lub politycznej woli;

Władze publiczne przed podjęciem decyzji współpracują z partnerami społecznymi (negocjacje, wspólne planowanie, osiąganie konsensusu) i wspólnie z nimi podejmują kompromisową, wspólną decyzję na przykład w formie porozumienia lub wspólnego programu; wymogów prawa lub politycznej woli;

Władze publiczne przed podjęciem decyzji zasięgają opinii w ramach ustawowo powołanych przez państwo publicznych instytucji konsultacyjnych i opiniodawczych, których wysłuchanie ma charakter obowiązkowy;

Władze publiczne przed podjęciem decyzji zasięgają aktywnie opinii poszczególnych obywateli (wybranych bliderów, ekspertów) czy też korzystają z wysłuchań publicznych, sondaży telefonicznych, badań opinii publicznej;

Władze publiczne decydują całkowicie jednostronnie i samodzielnie, ale informują opinię o podjętych decyzjach po ich podjęciu;

Władze publiczne decydują całkowicie jednostronnie i samodzielnie, ale oprócz informowania opinii społecznej o podejmowanych decyzjach po ich podjęciu szeroko uzasadniają te decyzje, nakłaniając do ich akceptacji;




24

2.4. Wskazówki rządu brytyjskiego dotyczące konsultacji pisemnych

W Wielkiej Brytanii powstał dokument, który ma na celu ukierunkowanie procesu planowania i prowadzenia konsultacji społecznych, w taki sposób, aby unikać błędów. „Kodeks praktyk konsultacyjnych” (Code of Practice on Consultation) zawiera dobrze dobrane kryteria poprawnych konsultacji. Poniżej w punktach przedstawiono najważniejsze zasady wymienione w tym dokumencie, jakim należy się kierować przeprowadzając konsultacje społeczne:

Konsultacje powinny być: − prowadzone szeroko (minimum 12 tygodni w przypadku pisemnych konsultacji, mogą być

przedłużone, nie powinny być natomiast skracane); − rozpoczęte stosunkowo wcześnie tj. na początku procesu tworzenia działań publicznych; − niezdeterminowane, czyli nie powinno się zakładać, że są części dokumentu, które nie mogą

zostać zmienione w wyniku argumentów przedłożonych w toku konsultacji, chyba że istnieją ku temu powody na przykład prawne (prawodawstwo UE, zobowiązania międzynarodowe) czy finansowe (obowiązujący budżet, limit wydatków, procedura dokonywania wydatków).

Konsultowany dokument powinien być: − jasny, zwięzły, łatwo i szeroko dostępny (Zaleca się używanie w miarę prostego języka. Nie

zawsze jest to możliwe, w związku z czym należy rozważyć sporządzenie przystępnych streszczeń, podsumowań w formie głównych punktów, omówienia prawdziwych bądź możliwych studiów przypadku, słowniczek.);

− możliwy do uzyskania zarówno w tradycyjnej, papierowej formie, jak i wykorzystanie innych form – takich jak ogłoszenia prasowe (zwłaszcza o rozpoczęciu konsultacji) CD-ROM, wysyłka bezpośrednia, łatwo dostępne strony internetowe itd. (Należy rozważyć zastosowanie takich form, które będą łatwo dostępne dla poszczególnych grup, na przykład w prasie związkowej dla organizacji związkowych, w mediach lokalnych dla środowisk samorządowych czy lokalnych pozarządowych).

Informowanie o projekcie powinno być: − przejrzyste: jakie propozycje poddaje się konsultacji, kogo one dotyczą, jakie pytania są

zadawane i jaki jest czas na przedłożenie uwag i odpowiedzi. Celowe jest zwrócenie się do biorących udział w konsultacjach o poparcie swoich argumentów danymi statystycznymi, przykładami itp.

Opinie społeczne: − zgłaszanie uwag może mieć miejsce w sposób tradycyjny oraz elektroniczny, z uwzględnieniem

kosztu dla biorącego udział w konsultacji. W niektórych przypadkach konsultacje pisemne mogą być przeszkodą dla uzyskania opinii na przykład grup;

− celowe jest wczesne, aktywne identyfikowanie partnerów, a nie jedynie oczekiwanie na ich aktywność, bowiem to jednostce publicznej powinno zależeć, aby zebrać maksimum opinii




25

oraz aby nie spotkać się z zarzutem pominięcia ważnych interesów społecznych. Ułatwia to także lepsze zrozumienie przedkładanych propozycji;

− należy pamiętać o informacji zwrotnej dotyczącej otrzymanych stanowisk, w tym mówiącej o tym, jak konsultacje wpłynęły na projektowane działanie. Nadesłane stanowiska powinny podlegać wnikliwej analizie bez jakichkolwiek uprzedzeń. Nie chodzi wyłącznie o ich proste przeanalizowanie w kategoriach za i przeciw. Wskazane jest porządkowanie uzyskanych opinii w zależności od grup interesów, które je zgłaszają.

Efekty konsultacji: Podsumowanie konsultacji powinno mieć formę dokumentu publicznego i zostać opublikowane w formie tradycyjnej i elektronicznej, a także powinno zawierać omówienie zgłoszonych propozycji, odniesienie się do nich, wskazanie, co stanie się ze zgłoszonymi propozycjami, to jest w jaki sposób zostaną wykorzystane w procesie decyzyjnym. Wskazane jest także omówienie dalszych kroków, jakie zostaną podjęte w związku z zakończeniem konsultacji.

Konieczne jest monitorowanie efektywności organu prowadzącego konsultacje w trakcie ich przeprowadzania, w tym poprzez wyznaczonego specjalnie w tym celu koordynatora konsultacji. Jego zadaniem jest dopilnowanie, aby konsultacje przebiegały zgodnie z obowiązującym prawem, standardami oraz złożonymi publicznie przyrzeczeniami co do sposobu i metod ich przeprowadzania. Powinien on także wypełniać rolę doradcy zarówno dla organu administracji, jak i dla podmiotów konsultacji. Koordynator powinien także w elastyczny sposób dostosowywać przebieg konsultacji do potrzeb podmiotów konsultowanych oraz pojawiających się okoliczności. Dotyczy to na przykład zmiany metody konsultacji, ich wydłużenia bądź uwzględniania potrzeb określonych grup.

2.5. Użycie Internetu w procesie informacji i konsultacji społecznych – Szanse i ograniczenia

Rozwój technologii informatycznych następuje w olbrzymim tempie. Zwiększa się ich dostępność dla poszczególnych osób (odsetek osób korzystających z Internetu w Polsce wzrósł między 2000 a 2004 rokiem z 17% do 33%) i środowisk (dla przykładu: 4/5 organizacji pozarządowych korzysta z Internetu do spraw związanych ze swoimi działaniami a ponad 80% gmin i prawie 100% powiatów ma własną witrynę internetową. Rozwój technologii ma i będzie miał olbrzymie znaczenie dla sposobu funkcjonowania państwa i jego relacji z obywatelami. Tworzą się bowiem zupełnie nowe mechanizmy zarówno w dziedzinie upowszechniania informacji, jak i konsultacji a nawet współdecydowania (elektroniczne referenda).

Zalety Ograniczenia poszerzanie dostępności do informacji i zwiększanie przejrzystości działań;

nie wszyscy mają dostęp do odpowiedniej technologii i Internetu;

obniżenie kosztów udzielania informacji (na różna jest jakość dostępu (trzeba pamiętać, że




26

ogół użycie Internetu jest tańsze zarówno dla nadawcy, jak i odbiorcy);

ciągle najczęściej mamy do czynienia z dość wolnym i kosztownym tak zwanym łączeniem wdzwanianym);

zwiększenie szybkości prezentowania i uzyskiwania danych;

nie wszyscy mają umiejętności korzystania z nowoczesnych technologii;

informowanie może mieć charakter interaktywny;

relacje międzyludzkie stają się zdehumanizowane;

szybka aktualizacja informacji; technologia czasem zawodzi i trzeba być na to przygotowanym;

zmniejsza się ilość pracy polegającej na powtarzaniu tych samych czynności — na przykład raz udzielona odpowiedz może być dostępna dla wszystkich zainteresowanych;

informacje, które mają być opublikowane w Internecie, powinny być przygotowane z myślą o takim właśnie zastosowaniu;

Wśród form komunikacji bazującej na Internecie stosowane są przede wszystkim: strony www

e-mail, listy mailingowe, e-grupy dyskusyjne i fora internetowe, sondaże on-line, internetowe bazy danych, które objawiają się użytkownikom Internetu w formie formularzy czy też rozbudowanych tabel informacyjnych. Wśród nowych form należy wymienić aplikacje internetowe on-line, które angażują użytkownika Internetu do procesu komunikacji, a nawet wymagają pewnej interakcji i aktywności za pomocą tejże aplikacji.

3. Podstawy prawne partycypacji w planowaniu przestrzennym

3.1. Przepisy prawa międzynarodowego i wspólnotowego 3.1.1. Konwencja z Aarhus

W dniu 25 czerwca 1998 roku w Aarhus w Danii w czasie IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska podpisano Konwencję o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących Środowiska. Polska ratyfikowała Konwencję dnia 31 grudnia 2001 r. Dokument został opublikowany w maju 2003 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 706). Publikacja Konwencji w Dzienniku Ustaw oznacza, iż zgodnie z art. 91 Konstytucji RP – stanowi ona część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana.

Konwencja reguluje podstawowe dla uspołecznienia zagadnienia , nazywane trzema „filarami”:

Ø dostęp do informacji, Ø udział w procesach decyzyjnych, Ø dostęp do wymiaru sprawiedliwości, czyli możliwość egzekwowania przez

społeczeństwo przepisów. Przepisy konwencji mówią o obowiązku zapewnienia możliwości udziału w podejmowaniu

decyzji „zainteresowanej społeczności”, która definiowana jest jako „ta część społeczeństwa,




27

która jest lub może być dotknięta skutkami rozstrzygnięć bądź też posiada interes w podejmowanej decyzji dotyczącej środowiska” (atr.2 ust.5 Konwencji).

Konwencja wyróżnia trzy formy udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji. 1. udział społeczeństwa w rozstrzygnięciach dotyczących konkretnych

przedsięwzięć (art.6); 2. udział społeczeństwa w odniesieniu do planów programów i wytycznych polityki

mających znaczenie dla środowiska (art.7); 3. udział społeczeństwa w przygotowaniu przepisów wykonawczych i/lub

powszechnie obowiązujących aktów normatywnych (art. 8).

Obowiązkiem organów związanych z zapewnieniem udziału społeczeństwa w procesie

decyzyjnym jest: Ø właściwe, terminowe i skuteczne powiadamianie społeczeństwa na wczesnym etapie

procedury podejmowania decyzji, Ø umożliwienie społeczeństwu wnoszenia uwag i wniosków, Ø umożliwienie bezpłatnego zapoznania się z dokumentacją dotyczącą procesu

decyzyjnego, Ø rozpatrzenie rezultatów udziału społeczeństwa przy podejmowaniu decyzji i podanie

jej do wiadomości wraz z uzasadnieniem.

3.2. Przepisy prawa polskiego

Partycypacja społeczna jest w Polsce utożsamiana z utrudnieniami w procedurach planistycznych. Nie docenia się roli, jaką może odegrać w przypadku łagodzenia konfliktów społecznych. W dokumentach prawnych planowania przestrzennego udział społeczeństwa

Formy udziału społeczeństwa w

podejmowaniu decyzji

udział społeczeństwa w rozstrzygnięciach

dotyczących konkretnych przedsięwzięć

(art.6)

udział społeczeństwa w odniesieniu do planów

programów i wytycznych polityki mających

znaczenie dla środowiska (art.7)

udział społeczeństwa w przygotowaniu

przepisów wykonawczych i/lub

powszechnie obowiązujących aktów normatywnych (art. 8)




28

wymagany jest dopiero na etapie wyłożenia projektu planistycznego. Ustawa nie wymaga od władz włączania społeczności we wczesnych etapach planowania inwestycji. Wczesne konsultacje społeczne pozwoliłyby na wyeliminowanie chybionych inwestycji oraz naniesienie poprawek do projektów. W świetle obowiązującego prawa pod konsultacje publiczne poddawany jest praktycznie gotowy projekt. Władze z założenia nie zamierzają nic zmieniać, a partycypacja społeczna jest właściwie wypełnieniem obowiązku prawnego narzuconego przez ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 roku.

3.2.1. Formy partycypacji wymienione w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

Czynny udział społeczności w procesie kształtowania ładu przestrzennego jest zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zagwarantowany przez:

• wnioski do projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (art. 11 pkt 1 u.p.z.p.);

• uczestnictwo w dyskusji publicznej nad rozwiązaniami przyjętymi w projekcie studium (art. 11 pkt 10 u.p.z.p.);

• uwagi dotyczące projektu studium wyłożonego do publicznego wglądu (art. 11 pkt 11 u.p.z.p.);

• wnioski do projektu planu miejscowego (art. 17 pkt 1 u.p.z.p.); • uczestnictwo w dyskusji publicznej nad rozwiązaniami przyjętymi w projekcie planu

miejscowego (art. 17 pkt 10 u.p.z.p.); • uwagi do projektu planu miejscowego wyłożonego do publicznego wglądu (art. 18 u.p.z.p.);

Ciąg zdarzeń

Organ zarówno w przypadku przystępowania do opracowywania studium jak i miejscowego planu ma obowiązek ogłosić obywatelom w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, iż przystępuje on do sporządzania takiego dokumentu. Dodatkowo musi określić formę, miejsce i termin składania wniosków dotyczących studium lub planu miejscowego (art. 11 pkt 1 u.p.z.p. i art. 17 pkt 1 u.p.z.p.). Prawo do składania wniosków do studium/planu miejscowego przysługuje także organom administracji publicznej, w tym także tym, które będą opiniować i uzgadniać projekt studium/planu miejscowego. Natomiast na etapie wyłożenia projektu do publicznego wglądu organy publiczne opiniujące i uzgadniające projekt nie mogą wypowiadać się na temat treści studium/planu miejscowego.

Kolejną możliwością partycypacji społecznej w sporządzaniu studium/planu miejscowego jest dyskusja publiczna nad rozwiązaniami przyjętymi w projekcie. Odbywa się to w okresie wyłożenia projektu do publicznego wglądu trwającego minimum 30 dni w przypadku studium i 21 dni w przypadku planu miejscowego (art. 11 pkt 10 u.p.z.p. i art. 17 pkt 10 u.p.z.p.).

W dyskusji mogą brać udział wszyscy, to znaczy nie tylko sami mieszkańcy gminy, dla której tworzone jest studium czy plan, ale również osoby nie zamieszkałe na tym terenie,




29

przedstawiciele środowisk, przedstawiciele osób prawnych, organów administracji publicznej i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej. Jedyny warunek, jaki jest narzucony dyskusji, przez ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, to taki, że musi mieć ona charakter publiczny, czyli musi być ogólnie dostępna i każdy może się w trakcie jej trwania wypowiedzieć.

Sposób udokumentowania przeprowadzonej dyskusji jest określony tylko w przypadku planu miejscowego i określa go rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 26.08.2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 12 pkt 15). Do tego dokumentu załączony jest wzór według, którego ma być sporządzany protokół z dyskusji nad projektem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Dodatkowo w wyznaczonym przez organ terminie: w przypadku studium nie krótszym niż 21 dni, a w przypadku planu miejscowego nie krótszym niż 14 dni, od dnia zakończenia okresu wyłożenia, „osoby prawne i fizyczne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej” mogą wnosić uwagi do projektu studium/planu. Złożenie komentarza nie wymaga wykazania istnienia lub naruszenia własnego interesu prawnego.

Oznacza to, że każdy obywatel może złożyć uwagę do projektu studium/planu, nawet jeśli nie dotyczy ona bezpośrednio tej osoby jak i jej prawa własności. Uwagi nie wymagają także uzasadnienia. W przypadku studium złożona uwaga może wyrażać krytykę projektu, poparcie go lub wskazywać kierunki alternatywnych rozwiązań.

Inaczej jest w przypadku planu miejscowego, w myśl art.18 pkt 1 (u.p.z.p.), uwaga musi być wyrazem krytyki wobec projektu lub wskazywać kierunki alternatywnych rozwiązań. Uwagi, które nie kwestionują ustaleń projektu mogą być przez organ rozpatrywane, ale nie podlegają przekazaniu radzie gminy. Uwagi mogą dotyczyć tylko i wyłącznie projektu planu w postaci, w jakiej został wyłożony do publicznego wglądu. Nie uwzględnia się uwag, które dotyczą etapów pracy przed wyłożeniem. Uwaga może zostać wniesiona w imieniu własnym lub w interesie ogólnym. Oprócz kwestionowania treści projektu można krytykować także wybór skali rysunku planu, sposób redakcji tekstu, zgodność map i danych ze stanem faktycznym.

Rozpatrywanie uwag

Organ zobowiązany jest do rozpatrzenia uwag i ma prawo je uwzględnić wprowadzając zmiany do projektu planu. W projekcie planu miejscowego formą prawną rozpatrzenia uwag jest zarządzenie. Zarówno przy projekcie studium jak i planu miejscowego wymagane jest przedstawienie radzie gminy listy uwag nieuwzględnionych (art. 11 pkt 12, art. 12 ust.1 i art. 17 pkt 14 u.p.z.p.). Jedynie w przypadku planu miejscowego organ jest w obowiązku zachować wniesione uwagi dla celów dokumentacji prac planistycznych. Niestety, organ nie ma obowiązku uzasadniać swoich decyzji związanych z uwzględnieniem lub nieuwzględnieniem uwag. Oznacza to, że jako osoby składające uwagę nie zostaniemy poinformowani, z jakich przyczyn nasza uwaga nie została uwzględniona.




30

Rozstrzygnięcia organu o nieuwzględnieniu wniosków do studium jak również uwag dotyczących projektu studium nie podlegają zaskarżeniu do sądu administracyjnego (art. 7 u.p.z.p.). Jednak nie oznacza to, iż obywatel posiadający prawo własności do terenu, na którym uchwalane jest studium nie może nic zrobić, jeśli jego wniosek lub uwaga nie zostały uwzględnione. Jako właściciel nieruchomości, składający wniosek lub uwagę posiada on interes prawny, który jest uzasadnieniem do wniesienia skargi do sądu administracyjnego na brak uwzględnienia wniosków lub uwag (art. 50 pkt 1 p.p.s.a.).

Zaskarżenie ustaleń miejscowego planu zagospodarowania lub sposobu jego sporządzania jest możliwe dopiero po uchwaleniu planu. Przysługuje nam prawo do złożenia skargi na uchwałę rady gminy w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie art. 101 o samorządzie gminnym. Zaskarżyć możemy całą uchwałę bądź jej fragment – ten, który naszym zdaniem narusza interes prawny. Nie mamy takiej możliwości w przypadku studium, gdyż dokument ten nie jest aktem prawa miejscowego. 3.2.2. Problemy

Udział społeczeństwa w procesie planowania jest zazwyczaj procesem trudnym. Najczęściej za zgłaszanymi uwagami w odniesieniu do propozycji zawartych w projekcie studium czy planu miejscowego kryją się jakieś konflikty interesów. Z jednej strony społeczeństwo optuje za inwestycjami, potrzebnymi i uzasadnionymi w imię ogólnie pojmowanego dobra społecznego np. każdy Warszawiak jest zdania, że powinna powstać obwodnica dla Warszawy. Z drugiej strony u każdego obywatela uruchamia się syndrom NIMBY (Not In My Back Yard = "nie na moim podwórku"). Oczywiście wszyscy chcą, aby ruch samochodów tranzytowych omijał centrum miasta, i są zgodni, że obwodnica jest jak najbardziej potrzebna, ale nie zgadzają się żeby przebiegała w okolicy zamieszkania.

Uczestnictwo w dowolnej debacie publicznej pokazuje, że w społeczeństwie brak jest zrozumienia procedur planistycznych, instytucji wniosków i uwag oraz funkcji, jaką ma pełnić dyskusja publiczna. Dodatkowo brak jest ze strony organu administracyjnego chęci ułatwienia społeczeństwu aktywnego uczestniczenia w procedurach planistycznych. 3.2.3. Niedoskonałości

Wśród najbardziej oczywistych ułomności w aktualnym podejściu urzędów do partycypacji wymienić można następujące aspekty:

• brak powszechnego dostępu do informacji o przystąpieniu do sporządzania planu – ogłoszenia o przystępowaniu do sporządzania projektu studium czy planu miejscowego pojawiają się prawie wyłącznie na drzwiach urzędów. Organ spełnia w ten sposób zadane mu przez ustawę minimum.

• przekonanie o tym, że im mniej osób zostanie poinformowanych, tym mniej problemów będzie miał organ w procesie planistycznym. Wiadomo, że im więcej zainteresowanych, tym więcej konfliktów interesów.




31

• trudna i mało zrozumiała (lub niezrozumiała) forma dokumentów planistycznych, zarówno tekstów jak i rysunków planów. Napisane językiem „planistycznym” są niezrozumiałe dla obywateli, którzy w przeważającej większości są niezwiązani z planowaniem przestrzennym. Nic nie robi się w tym kierunku, aby przeciętnemu mieszkańcowi ułatwić percepcję tych dokumentów. Niestety często rzeczywiste skutki ustaleń planu dla szarego obywatela stają się zrozumiałe dopiero wtedy, gdy wejdą w życie.

3.2.4. Luki prawe dotyczące partycypacji w procesie planowania

Pierwsze niedociągnięcie dotyczy wniosków składanych do projektu planu. W ustawie nie ma zapisu dotyczącego obowiązku rejestrowania wpływających wniosków11 i przedstawieniu ich opinii publicznej. Powoduje to, że społeczność nie jest świadoma jakie wnioski wpłynęły i jaka cześć z nich została uwzględniona.

W przypadku uwag sytuacja wygląda podobnie. Zarówno przy projekcie studium jak i planu miejscowego wymagane jest przedstawienie radzie gminy listy uwag nieuwzględnionych (art. 11 pkt 12, art. 12 ust.1 i art. 17 pkt 14 u.p.z.p.). Jedynie w przypadku planu miejscowego organ jest w obowiązku zachować wniesione uwagi dla celów dokumentacji prac planistycznych. Niestety, organ nie ma obowiązku uzasadniać swoich decyzji związanych z uwzględnieniem lub nieuwzględnieniem uwag. Brak zapisu o uzasadnianiu uwag w projekcie planów powoduje, iż właściwie udział społeczny staje się tylko fikcją, a organ przyjmując uwagi wypełnia tylko ustawowy obowiązek.

Istotnym brakiem jest także niesprecyzowanie, tego jak powinna wyglądać dyskusja publiczna. Także w sposób w jaki powinny być wyłożone projekty planów, aby ich odbiór był czytelny i prosty dla przeciętnego mieszkańca.

Te wszystkie niedociągnięcia powodują, że proces partycypacji w planowaniu przestrzennym jest w Polsce trudny i mało zorganizowany, przypomina w większości przypadków tylko przykre wypełnianie nakazów prawa. Brakuje przeświadczenia, że władze samorządowe są przedstawicielami ludności i to dobro ogółu społeczeństwa powinno być stawiane na pierwszym miejscu.

Innym rażącym faktem jest to, iż ustawa nie nakazuje przeprowadzania konsultacji społecznych w procesie uchwalania polityki (strategii) rozwoju gminy, mimo, iż zapisy w tym dokumencie są wiążące dla tworzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz planu miejscowego. W tworzeniu tego dokumentu powinno mieć udział społeczeństwo, chociażby ze względu na to, iż strategia jest dokumentem określającym sposoby postępowania dla realizacji wspólnie ustalonych celów oraz ze względu na to, że podmiotami strategii są zarówno mieszkańcy, władze jak i przedsiębiorcy. Skoro udział społeczny nie jest przewidywany na etapie tworzenia strategii, a jest obowiązkowy przy tworzeniu studium, to uzyskujemy sytuację, w której partycypacja społeczna staje się poniekąd fikcją, gdyż mieszkańcy nie mają już wpływu na kierunki rozwoju gminy, jakie zostały




32

ustalone w strategii. To tak, jakby dać ludziom wybór jakie pieczywo kupić, pod warunkiem, że będzie to pieczywo razowe.

Szansa geowizualizacji

W dzisiejszych czasach, kiedy dla wielu ludzi obsługa komputera i Internetu nie stanowi większego problemu, a dla niektórych jest to codzienny warsztat pracy, partycypacja społeczna musi przyjąć inny wymiar. Zamiast wielkoformatowych map projektów planów miejscowych, zajmujących niekiedy całe ściany, pojawia się możliwość stosowania narzędzi geowizualizacji (patrz słowniczek), do wyświetlenia interesującego nas fragmentu projektu na ekranie monitora. Zaletą narzędzi geowizualizacji jest niewątpliwie to, iż nie prezentują one, jak w przypadku map papierowych, statycznego obrazu, lecz umożliwiają indywidualne kształtowanie wyświetlanej treści. Wprowadzając na ekran kolejne warstwy sami możemy interpretować i porównywać zalety i wady poszczególnych wariantów na przykład przebiegu dróg. Powiększanie i zmniejszanie skali daje możliwość rozważenia pojedynczych przypadków, bądź uzyskania ogólnego obrazu dla danego zagadnienia.

3.3. Nowa ustawa o planowaniu przestrzennym – zgaszone światełko w tunelu dla partycypacji społecznej

W sierpniu 2006 r. został przekazany do konsultacji społecznych projekt ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27.03.2003 r. jak pisze Grzegorz Buczek – jednym z dwóch powodów, dla których rząd planował znowelizować ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym było "zwiększenie partycypacji społecznej w procesie planowania i zagospodarowania przestrzennego". Przypuszczalnie z tego też względu w pierwszej propozycji projektu ustawy z 08.08.2006 r. pojawił się zapis o obowiązku przeprowadzania konsultacji społecznych przy określaniu polityki przestrzennej gminy (uchwalaniu studium uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania). Zakres i formę przeprowadzenia takich konsultacji, w tym także sposób prezentacji projektu planu kierunkowego miałby określić, w drodze rozporządzenia, właściwy minister do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej (art. 18 pkt 6 projektu ustawy o planowaniu przestrzennym z 08.08.2006 r.).

Niestety najnowszy projekt tej ustawy z dnia 31.01.2007 r. nie przewiduje wprowadzenia konsultacji społecznych do procedury uchwalania studium. Może to wynikać z przyjętego założenia, iż zmiany ustawy mają w jak największym i najszerszym zakresie poprawić istniejące zapisy prawne, a nie wprowadzać nowe. Wątpliwości może budzić jednak fakt, że jedynym zapisem mającym na celu poprawę partycypacji społecznej jest obecnie zapis o obowiązku prowadzenia przez władze gminy rejestru wpływających uwag dotyczących planu. Natomiast pozostałe formy partycypacji społecznej w procesie uchwalania studium i planu miejscowego




33

pozostały bez zmian, mimo iż istniejące zapisy budzą wątpliwości i są niejednoznaczne. Jak pisze Grzegorz Buczek kontrowersje wywołuje:

− brak ustawowego wymogu indywidualnego informowania składających wnioski i/lub wnoszących uwagi do projekt studium gminy i planu miejscowego o sposobie ich rozpatrzenia przez organ gminy sporządzający projekty tych dokumentów planistycznych;

− brak jednoznacznego określenia znaczenia wyłożenia projektów obu tych dokumentów do publicznego wglądu oraz przeprowadzenia dyskusji publicznej nad nimi, gdyż poza udokumentowaniem tych czynności niewiele z tych działań wynika (w sensie formalnym) dla ich dalszego sporządzania;

− brak jednoznacznie określonego sposobu rozpatrywania przez organa gminy uwag wnoszonych do projektu studium gminy i miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Brak zapisów, które jednoznacznie regulowałyby działania władz dotyczące procesu

partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym powoduje, iż udział społeczeństwa w powstawaniu tego typu dokumentów jest w większości przypadków lekceważony i traktowany po macoszemu, jako przykry obowiązek do wypełnienia, będący utrudnieniem w prowadzeniu prac nad projektem. Utrzymanie zapisu w projekcie ustawy o obowiązku prowadzenia konsultacjach społecznych mogłoby stać się pretekstem do szerszego i bardziej zaangażowanego prowadzenia partycypacji przez władze lokalne.

4. Metoda scenariuszy ekologicznych i partycypacja społeczna

4.1. Czym jest metoda scenariuszowa w planowaniu przestrzennym ?

Scenariusz jest zobrazowaniem pewnej przyszłości. W przeciwieństwie do szczegółowych prognoz, uwzględniających wiele wzajemnie oddziaływujących czynników i ograniczeń (odpowiadających na pytanie co będzie), scenariusz jest tylko wariantowym pokazaniem możliwości (jakie będą najważniejsze cechy przestrzeni, jeśli...)

W planowaniu przestrzennym scenariusze stosuje się najczęściej w dwóch sytuacjach: • na wstępnych etapach działań planistycznych, czyli przy planowaniu kierunków

rozwoju; • przy końcowych etapach planowania, czyli przy rozpatrywaniu różnych możliwości

lokalizacyjnych konkretnych obiektów.




34

Dowolność kształtowania scenariuszy jest bardzo duża. Celem scenariuszy wariantowych jest pokazanie ogólnych konsekwencji zmian struktury przestrzeni w warunkach ekstremalnie jednostronnych kierunków zagospodarowania przestrzennego. Zasadą konstrukcji jest tworzenie modeli przedstawiających (oddzielnie) różne kierunki przyszłego zagospodarowania. W przypadku konkretnych obszarów można tworzyć oddzielne scenariusze dotyczące – przykładowo – zagospodarowania w kierunku rozwoju funkcji: gospodarki leśnej, intensywnego rolnictwa wielkoobszarowego, rekreacyjnej, ochrony i renaturalizacji przyrody, rezydencjalnej itd. Scenariusze tego rodzaju nie muszą uwzględniać ani ograniczeń formalno-prawnych, ani naturalnego rozwoju dzisiejszych funkcji i struktur. Muszą jedynie być wewnętrznie logiczne i zgodne z powszechnie uznanymi prawidłowościami przyrodniczymi lub ekonomiczno-społecznymi.

Te rodzaje scenariuszy, związane z możliwościami lokalizacyjnymi konkretnych obiektów, mają znacznie więcej ograniczeń: • dotyczą jednego obiektu, lub jednej klasy

obiektów (np. trasa komunikacyjna, roślinność potencjalna etc.);

• wybór wariantów jest z góry ograniczony; • konsekwencje przyjęcia danego

scenariusza można stosunkowo dokładnie ocenić ze względu na znane mechanizmy przyczynowo-skutkowe i ich precyzyjną lokalizację w przestrzeni.

W tym sensie ten rodzaj scenariuszy zbliża się do opisu i analizy wariantowych rozwiązań planistycznych oraz do oceny ich skutków środowiskowych.

Scenariusz

Wstępne etapy działań planistycznych

Końcowe etapy planowania




35

4.2. Scenariusz ekologiczny – ogólne założenia potrzeb i sposobów tworzenia dla wspomagania procesu planowania przestrzennego

Co to jest scenariusz ekologiczny?

Przez „scenariusz ekologiczny” rozumie się opis hipotetycznego stanu i tendencji dynamicznych wybranych elementów środowiska przyrodniczego, jakie najprawdopodobniej można przewidzieć, przy określonym zasobie wiedzy, dla zakładanej perspektywy czasowej, na określonym obszarze, w przypadku zrealizowania się zakładanych oddziaływań na środowisko. Na ogół scenariusz ekologiczny zakłada pomijanie innych niż przyjęte do analizy wpływy na środowisko przyrodnicze, i z tego powodu zwykle nie jest ścisłą prognozą stanu przyszłego konkretnego obiektu, lecz głównie modelem możliwych przemian.

Tworząc scenariusz ekologiczny przyjmuje się pewną liczbę założeń odnośnie wpływów na układ analizowany; w skrajnym przypadku może to być jedno założenie. Z reguły scenariusz obejmuje ograniczoną listę możliwych oddziaływań, ograniczoną bądź do wpływów tylko najsilniejszych, bądź przeselekcjonowanych z merytorycznego punktu widzenia do określonej kategorii.

Scenariusz ekologiczny to wizja zmian, jakie zaszłyby gdyby wszystkie założenia zostały spełnione. Szczególnym przypadkiem scenariusza ekologicznego może być realistyczna prognoza stanu przyszłego na określony horyzont czasowy.

Czego dotyczy scenariusz ekologiczny?

Scenariusz ekologiczny dotyczy stanu aktualnego i spodziewanych zmian w środowisku przyrodniczym, a ściślej w elementach środowiska przyrodniczego, obejmowanych zakresem mało precyzyjnego pojęcia „układów ekologicznych”.

Przez „układ ekologiczny” rozumie się fragment biosfery, czyli przestrzenny, strukturalno-funkcjonalny układ elementów przyrody ożywionej (roślin, zwierząt lub grzybów) lub elementów przyrody ożywionej i pozostających z nimi w bezpośrednich oddziaływaniach elementów przyrody nieożywionej, o którego specyfice decydują ekologiczne procesy: populacyjne, biocenotyczne lub ekosystemalne. Tak rozumiane pojęcie układów ekologicznych bliskie jest co do rzeczywistego zakresu pojęcia „przyrody”, a zwłaszcza „przyrody żywej” stosowanemu np. w Ustawie o ochronie przyrody14. Ustawa ta określa między innymi cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu (art. 1). Definiuje także pojęcie „ochrona przyrody”. W myśl ustawy ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody między innymi (art. 2.1):

a) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; b) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; c) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; d) siedlisk przyrodniczych;

14 USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody. (Dz. U.04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.)




36

e) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów.

Ogólne pojęcie „układów ekologicznych” w praktyce rozpatrywane jest przez niektóre z ich typów, co wynika z wielu uwarunkowań. Najczęściej oddzielnie rozpatruje się:

• populacje gatunków roślin (w szczególności roślin naczyniowych), • populacje gatunków zwierząt (w tym szczególnie zwierząt kręgowych), • fitocenozy, czyli zbiorowiska roślinne, • biocenozy, a zwłaszcza wybrane sieci troficzne w biocenozach, • ekosystemy, jako układy, w których realizuje się przepływ energii i obieg materii.

Ustawa o ochronie przyrody w ogólnym zarysie gwarantuje ochronę wszystkim układom ekologicznym, ale dla niektórych układów wprowadzone są regulacje dodatkowe. W przypadku planowania działań mających wpływ na środowisko przyrodnicze zwiększona uwaga zwracana jest na te układy ekologiczne, które podlegają szczególnej ochronie prawnej. Od dawna istnieje kategoria gatunków chronionych, podlegających ochronie ścisłej lub częściowej. Ochrona gatunkowa jest to jedna z form ochrony przyrody w rozumieniu Ustawy o ochronie przyrody (art. 6.1 pkt 10).

Populacje gatunków, określonych w zarządzeniach wykonawczych do ustawy, mają szczególny status prawny. Między innymi odnosi się do nich ustawowe pojęcie „właściwy stan ochrony gatunku”, które przewiduje śledzenie dynamiki populacji tych gatunków15.

Należy zauważyć, że niektóre gatunki, które nie są objęte ochroną gatunkową mogą być wskaźnikiem ogólnych zmian w układach ekologicznych. Analiza stanu populacji tych gatunków przynosi dane o kondycji układów i może mieć znaczenie jako podstawa waloryzacji układów.

Od niedawna ochronie szczególnej podlegają także określone typy fitocenoz lub ekosystemów. Określane są one w Ustawie o ochronie przyrody jako „typy siedlisk przyrodniczych”. Ochrona ta wynika z przyjęcia nowej formy ochrony przyrody, jaką jest „obszar Natura 2000”, chroniący obszary specjalnej ochrony ptaków oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (art. 6.1 pkt 5 i art. 25.1 pkt 1,2).

Ze względu na tą formę ochrony przyrody w zarządzeniach wykonawczych do Ustawy o ochronie przyrody określona jest lista „typów siedlisk przyrodniczych”16.

Praktycznie w większości przypadków „typy siedlisk przyrodniczych” są rozpoznawalne po charakterystyce fitosocjologicznej zbiorowiska roślinnego i identyfikacji zespołu roślinnego lub

15 Art. 5 pkt 24: właściwy stan ochrony gatunku – stan, w którym dane o dynamice liczebności populacji tego gatunku wskazują, że gatunek jest trwałym składnikiem właściwego dla niego siedliska, naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się ani nie ulegnie zmniejszeniu w dającej się przewidzieć przyszłości oraz odpowiednio duże siedlisko dla utrzymania się populacji tego gatunku istnieje i prawdopodobnie nadal będzie istniało (Dz. U.04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.) 16 Art. 26. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, typy siedlisk przyrodniczych oraz gatunki roślin i zwierząt, ze wskazaniem typów siedlisk przyrodniczych i gatunków o znaczeniu priorytetowym, wymagające ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000, a także kryteria i sposoby wyboru reprezentatywnej liczby i powierzchni siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk roślin i siedlisk zwierząt do ochrony w formie obszarów Natura 2000, mając na uwadze zachowanie szczególnie cennych i zagrożonych składników różnorodności biologicznej (Dz. U.04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.).




37

innej jednostki syntaksonomicznej17. Aktualnie wskazanych jest 95 typów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie. (patrz: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochroni;. Dz. U 92 z 3.09.2001, poz. 1029).

Szczególna ochrona prawna przysługuje także układom ekologicznym zlokalizowanym w obrębie obszarowych form ochrony przyrody, przede wszystkim w parkach narodowych18 i rezerwatach przyrody19 (art. 6.1 pkt 1,2).

Z powyższego widać, że scenariusze ekologiczne są szczególnie potrzebne dla rozpatrywania

ewentualnych zmian następujących elementów środowiska przyrodniczego (układów ekologicznych):

• zbiorowisk roślinnych, a w tym szczególnie tych, które są wyznacznikami chronionych siedlisk przyrodniczych z listy Natura 2000,

• populacji gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a w szczególności tych, które należą do kategorii gatunków chronionych albo takich, które mogą być indykatorem zmian w biocenozach i ekosystemach,

• układów ekologicznych różnego rodzaju zlokalizowanych w obiektach chronionych, w szczególności w parkach narodowych, rezerwatach przyrody i obszarach Natura 2000.

Po co się to robi?

Planowanie przestrzenne, a także planowanie działań inwestycyjnych w środowisku przyrodniczym wymaga zanalizowania, po pierwsze – aktualnego stanu środowiska przyrodniczego w zakresie układów ekologicznych, i po drugie – skutków planu lub inwestycji na te układy w przyszłości bliższej i dalszej. Niezależnie od tego jak trudne mogą być ekspertyzy stanu aktualnego i prognozy stanu hipotetycznego, sama istota zagadnienia jest prosta: poznać uwarunkowania dla planu, a następnie jego skutki odnośnie obiektów przyrodniczych. Należy jednak zwrócić uwagę na dwa ważne zagadnienia.

Po pierwsze – rozpoznanie układów ekologicznych oraz prognoza ich możliwych stanów przyszłych muszą dotyczyć istotnych dla planowania elementów środowiska, a wyniki muszą

17 Jednostka syntaksonomiczna – odpowiednik jednostki taksonomicznej w fitosocjologicznej taksonomii zbiorowisk roślinnych. Jest to jednostka w hierarchicznym systemie zbiorowisk roślinnych. 18 Art. 8. 1. Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1.000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. 2. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów. (...) (Dz. U.04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.). 19 Art. 13. 1. Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. (Dz. U.04.92.880 z dnia 30 kwietnia 2004 r.).




38

być przedstawione w sposób umożliwiający planiście wykorzystanie tych danych, a więc scenariusz musi być ważny i jednoznaczny dla podstawowego odbiorcy, tj. dla planisty.

Po drugie – partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym wymaga, aby scenariusz mógł być zrozumiały dla tych uczestników, którzy prawdopodobnie będą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji planistycznych oraz obejmować te elementy przyrodnicze, które cieszą się szczególnym zainteresowaniem ogółu lub – co częściej – ważnych grup uczestników dyskusji. Z tego ostatniego powodu wybór elementów przyrodniczych do analizy obejmować powinien nie tylko te elementy, o których specjaliści sądzą, że są ważne i mogą podlegać zmianie, ale i te, o które prawdopodobnie upomną się aktywni uczestnicy uspołecznionego procesu podejmowania decyzji.

Potrzeba rozpatrywania scenariuszy ekologicznych wynika pod względem prawnym z wielu przesłanek. Najważniejszymi są zapisy Ustawy o ochronie przyrody, w tym szczególnie te, które mówią o tym, że stabilność układów ekologicznych różnego rodzaju (tj. określonych struktur i łączących je procesów) jest podstawowym celem ochrony przyrody a uwzględnienie potrzeb w tym zakresie jest bezwzględnie konieczne przy wszelkich pracach o charakterze planistycznym.20

Jednoznacznie ustawowo zapisana jest też konieczność analizowania skutków oddziaływania planowanych przedsięwzięć na układy ekologiczne. Zakres raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko zdefiniowany jest w art. 52 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001r. Nr 62, poz. 627). W szczególności należy zaznaczyć, że Ustawa w par. 52.1.2) mówi o opisie „elementów przyrodniczych środowiska, objętych zakresem przewidywanego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia”.

Opracowany scenariusz ekologiczny ma pokazać konsekwencje rozwiązań planistycznych lub zamierzeń inwestycyjnych w zakresie najważniejszych składników żywej przyrody a także naświetlić najważniejsze aspekty planu dla najbardziej zainteresowanych uczestników społecznej dyskusji nad planem.

20 Art. 2.2. „Celem ochrony przyrody jest: 1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów; 2) zachowanie różnorodności biologicznej; (...) 4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony; (...) 6) utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody (...) Art. 3. „Cele ochrony przyrody są realizowane przez: 1) uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa, programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej; 2) obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody; 3) opracowywanie i realizację ustaleń planów ochrony dla obszarów podlegających ochronie prawnej, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych; 4) realizację krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań; (...) (Dz.U. z 2001r. Nr 62, poz. 627)




39

Jak się go robi?

W zależności od specyfiki elementu środowiska przyrodniczego proces opracowywania scenariusza ekologicznego może być różny, ale zawsze pojawić się w nim muszą następujące etapy główne, które prowadzą od poznania stanu aktualnego do prognozy stanu hipotetycznego:

• rozpoznanie aktualnego stanu układu i jego specyfiki w warunkach lokalnych,

• rozpoznanie możliwych zmian poszczególnych elementów,

• przyjęcie założeń odnośnie zmian czynników zewnętrznych warunkujących poszczególne elementy układu – przyjęcie oraz szczegółowa analiza scenariuszy,

• określenie prawdopodobnego (hipotetycznego) stanu układu w przypadku pełnej realizacji scenariusza zmian.

W przypadku pokrywy roślinnej ten ogólny schemat konkretyzuje się jak na schemacie poniżej. Istnieje przy tym założenie, że dokumentacja stanu aktualnego obejmuje odpowiednią mapę zróżnicowania roślinności. Istnienie mapy roślinności, najlepiej szczegółowej mapy geobotanicznej (identyfikacja jednostek fitosocjologicznych) jest warunkiem przyszłej geowizualizacji zmian. Na obecnym etapie wymagane jest posiadanie map roślinności zapisanych w postaci numerycznej jako map wektorowych, mających odniesienie do współrzędnych geograficznych. Numeryczne mapy opisujące stan według wybranych scenariuszy pozwalają na łatwe porównywanie stanów prognozowanych ze stanem aktualnym oraz pomiędzy różnymi scenariuszami. Wyniki porównań mogą być prezentowane bądź liczbowo, bądź przestrzennie na mapach.

Szczegółowa dokumentacja stanu aktualnego –Mapa roślinności rzeczywistej

Opracowanie najbardziej prawdopodobnego przyszłego stanu środowiska – Prognostyczne mapy roślinności

Od stanu obecnego do modelu prognostycznego

Możliwości przejść między typami zbiorowiskDynamiczne kręgi zbiorowisk zastępczych

Założenia co do przyszłych (naturalnych i antropogenicznych) czynników wpływających na roślinność –Scenariusze

możliwości

filtrowanie




40

W przypadku skupienia zainteresowania na wybranych typach siedlisk chronionych prognoza zmian roślinności musi być uzupełniona o prognozę wybranych typów według sposobu postępowania przedstawionego poniżej. Możliwości rozpoznawania siedlisk chronionych są w znacznym stopniu zależne od szczegółowości mapy roślinności pod względem rozpoznania specyfiki jednostek legendy i możliwości rozpoznania jednostek syntaksonomicznych stosowanych w opisie siedlisk chronionych.

Stan aktualnyMultidimensional vegetation map Lista siedlisk z dyrektywy

NATURA 2000Dane wejściowe

Przekształcenia

Wynik

Stan aktualny• Analiza legendy mapy podstawowej w zakresie roślinności

rzeczywistej w celu identyfikacji zbiorowisk z listy NATURA 2000• Stworzenie wtórnej bazy danych połączonej z mapą podstawową• Obróbka mapy (scalanie poligonów, przeliczenia powierzchni)• Opracowanie legendy mapy pochodnej

Stan aktualnyMapa siedlisk NATURA 2000Scenariusz 1

Mapa siedlisk NATURA 2000Scenariusz 2Mapa siedlisk NATURA 2000

Scenariusz 1Multidimensional vegetation mapScenariusz 2

Wieloaspektowa mapa roślinności

Scenariusz 1• Analiza legendy mapy podstawowej w zakresie roślinności


Scenariusz 2• Analiza legendy mapy podstawowej w zakresie roślinności


Przekształcenie wieloaspektowej mapy roślinności we wtórną mapę siedlisk NATURA 2000

Tworzenie scenariuszy zmian w populacjach wybranych gatunków może mieć rozmaitą postać.

Ostatnio pojawiły się możliwości prognozowania stanu aktualnego i hipotetycznych stanów przyszłych populacji (także metapopulacji21) zwierząt na podstawie map prezentujących zróżnicowanie środowiska w zakresie istotnych dla zwierząt parametrów, w tym szczególnie na podstawie geobotanicznych (fitosocjologicznych) map roślinności rzeczywistej. Tworzenie ekologicznych scenariuszy w tym zakresie schematycznie zaprezentowano na poniższym schemacie. Wymaga ono specjalistycznego programu (w tym przypadku program LARCH opracowany w centrum badawczym Alterra przy Uniwersytecie w Wageningen w Holandii), znajomości relacji pomiędzy typami roślinności a poszczególnymi gatunkami zwierząt a także stosownego przystosowania numerycznych map roślinności do potrzeb programu. W wyniku realizacji scenariusza ekologicznego dla danego gatunku uzyskuje się przedstawione w postaci liczbowej dane

21 Metapopulacja – grupa lokalnych populacji tego samego gatunku, z których każda zajmuje względnie izolowane od innych miejsce.




41

opisujące prognozowane istotne parametry metapopulacji a także zaprezentowane na mapie numerycznej obszary możliwego rozprzestrzenienia, istnienie barier dla migracji i inne.

Narzędzie: model LARCH

Mapa roślinności

parametry

PopulacjeTrwałość sieci

Łączność przestrzenna

reguły

moduły

LARCH

W praktyce trzeba powiedzieć, że tworzenie scenariuszy ekologicznych i określanie hipotetycznie możliwych stanów przyszłych, w tym także prawdopodobnych prognoz jest w podstawowej części zadaniem dla specjalistów-ekologów. Nawet najnowsze wspomaganie programami komputerowymi nie pozwala na zastosowanie jakiegoś całkowicie „automatycznego” narzędzia.

5. Etapy planistyczne, w których można zastosować narzędzia geowizuallizacji

Zastosowanie narzędzi geowizualizacji może w znacznym stopniu ułatwić proces konsultacji społecznych związanych z planowaniem przestrzennym. Aplikacja ma przede wszystkim pokazać zarówno te dobre jak i złe strony planowanej inwestycji oraz w znaczny sposób ułatwić zrozumienie znaczenia wyrażenia „dobro wspólne”. Zaletami takiego narzędzia jest przede wszystkim:

− ułatwienie organowi rejestracji i porządkowania wpływających wniosków, czy uwag do projektów oraz nanoszenie ich na projekt planu;




42

− zwiększenie liczby mieszkańców mogącej się zaangażować w proces uchwalania dokumentów planistycznych,

− ułatwienie odbioru opracowań planistycznych oraz ich uproszczenie.

Głównymi dokumentami prawnymi dotyczącymi planowania na poziomie gminy są: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowy plan. Te dwa dokumenty charakteryzują się podobną procedurą ich uchwalania. Narzędzia geowizualizacji mogą ułatwić organowi pracę na każdym etapie planowania, w którym przewidziana jest partycypacja społeczna.

Wnioski do planu

Pierwszym etapem, na którym widoczna jest partycypacja społeczna w procesie planowania, jest składanie wniosków do planu. Jednocześnie z ogłoszeniem w prasie miejscowej oraz przez obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu, określana jest forma, miejsce i termin składania wniosków do planu22. Narzędzie geowizualizacji daje możliwość regularnego nanoszenia wniosków na projekt planu. Zdecydowanie ułatwia to pracę urzędników analizujących te wnioski. Od razu można sprecyzować, jak duża liczba wniosków się pokrywa, dotyczy tych samych zagadnień, czy tych samych przestrzeni. Pozwala to na wizualne określenie tak zwanych hot spotów, czyli miejsc najbardziej konfliktowych, które wzbudzają największe emocje wśród społeczności lokalnej. Daje to także efekty w późniejszych etapach partycypacji, pozwala bowiem pokazać w prosty sposób czego dotyczyły złożone wnioski oraz które z nich zostały uwzględnione, a które nie i z jakiego powodu.

Wyłożenie projektu do publicznego wglądu

Na tym etapie geowizualizacja daje nam także szerokie możliwości. Zainteresowani mieszkańcy mogą od razu zostać poinformowani jakiego typu wnioski co do powstawania planu wpływały oraz mogą umieścić w aplikacji swoje uwagi. Wielką zaletą jest to, iż zainteresowany mieszkaniec nie musi na wielkoskalowym papierowym opracowaniu doszukiwać się interesującego go obszaru i oglądać go jako drobnego fragmentu mapy, wystarczy, iż odpowiednio powiększy obraz na ekranie i uzyska większą dokładność, niż na mapie papierowej. Przy odpowiednim poinstruowaniu użytkownika, może on sam włączać i wyłączać poszczególne warstwy planu, wybierając tylko te treści, które go interesują oraz tworzyć indywidualne kompozycje tematyczne warstw mapy cyfrowej projektu planu. Udostępnienie tej aplikacji przez Internet pozwoliłoby na szerszy odzew społeczny. Po zalogowaniu się każdy użytkownik w formie pewnego rodzaju zabawy mógłby postudiować założenia projektu planu oraz w konkretnych miejscach powstawiać swoje komentarze i uwagi. Dałoby to szansę wskazania, nie tylko liczby przeciwników danego rozwiązania, ale mogłoby także ujawnić liczbę zwolenników optujących za danym rozwiązaniem.

22 W projekcie ustawy o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw z dnia 31.01.2007 r. pojawia się zapis o obowiązku prowadzenia przez władze gminy rejestru wpływających uwag dotyczących planu.




43

Dyskusja publiczna

Na tym etapie narzędzie świetnie sprawdziłoby się jako prezentacja złożonych wniosków, uwag i komentarzy umieszczonych przez zainteresowanych udziałem w planowaniu mieszkańców. Zaprezentowanie ilościowych danych: ilu znalazło się przeciwników, a ilu zwolenników danego rozwiązania mogłoby być silnym argumentem w rękach organu. Wiadomo, że zazwyczaj na debatach publicznych pojawiają się przeciwnicy danej opcji lub ci mieszkańcy, których dana inwestycja dotyka w sposób negatywny. Ci, którzy zgadzają się ze zdaniem władz, zazwyczaj nie podnoszą głosu, bo nie widzą potrzeby interweniowania skoro władze działają zgodnie z ich oczekiwaniami. I właśnie do takich członków społeczeństwa aplikacja ta jest przede wszystkim kierowana. Uzyskanie aprobaty z ich strony staje się argumentem w debacie o korzyściach i kosztach danego rozwiązania. Gdy nie mamy wiedzy ilu jest zwolenników, trudno jest oceniać czy dany plan ma dużo przeciwników, jeśli tylko oni działają aktywnie.

Wizualizacja pozwala też w bardziej obrazowy, a więc bardziej zrozumiały sposób wyjaśnić dlaczego zaproponowano właśnie takie rozwiązanie w projekcie.

Uwagi do planu

Narzędzie dawałoby szansę zamieszczenia w aplikacji uwag, które wpłynęły do momentu organizowania dyskusji publicznej. Z jednej strony pozwalałoby to zainteresowanym mieszkańcom poznać jakie uwagi wnieśli inni przedstawiciele społeczeństwa, z drugiej strony eliminowałoby powielanie jednakowo brzmiących komentarzy. Wystarczyłoby tylko zmieniać liczbę petentów, którzy z daną uwagą się utożsamiają. Wprowadzenie uwag do aplikacji na pewno doprowadziłoby do ich usystematyzowania i pozwoliło na wyciągniecie argumentów liczbowych z konsultacji. Poza tym taka forma prezentowania byłaby dla przeciętnego mieszkańca czytelna i łatwa w odbiorze. Tym samym proces planistyczny stałby się bardziej przejrzysty i jasny, a co za tym idzie wzrosłoby zaufanie do władz samorządowych, a także przeświadczenie, że władze dobrze wykonują swoje obowiązki i liczą się ze zdaniem mieszkańców.

Inwestycje

Narzędzia geowizualizacji mogą być także przydatne w procesie partycypacji planowanej inwestycji. Wizualne przedstawienie zamiarów i rozwiązań inwestora może przyczynić się do zmniejszenia oporów społecznych. Większość sprzeciwów ze strony mieszkańców wiąże się z niewiedzą, ludzie nie wyobrażają sobie jak dana inwestycja ma wyglądać, ale protestują, bo może planowane działania będą miały negatywne dla nich skutki. Natomiast w momencie kiedy zostaną rzetelnie poinformowani o planach władz, to przynajmniej część sprzeciwów ucichnie, bo okażą się samym protestującym bezsensowne.




44

SPOŁECZEŃSTWO

Miejsce geowizualizacji w procesie konsultacji społecznych w planowaniu przestrzennym

NARZĘDZIA GEOWIZUALIZACJI

Wnioski Komentarze

i opinie

Władza

Wyłożenie projektu planu

Debata publiczna

Uwagi




45

6. Partycypacja społeczna w projekcie PSPE

Projekt Partycypacja Społeczna w Planowaniu Przestrzennym w Europie (ang. Participatory Spatial Planning in Europe – PSPE) był projektem realizowanym w ramach programu współpracy regionalnej Unii Europejskiej INTERREG III C. W projekcie brały udział następujące instytucje z Belgii, Hiszpanii, Holandii, Portugalii oraz Polski: § Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen, Belgia, § Vlaamse land maatschappij, Belgia, § Municipality Salt, Hiszpania, § University of Girona, Hiszpania, § Dienst Landelijk Gebied, Holandia, § Universiteit Wageningen, Holandia, § Vrije Universiteit Amsterdam, Holandia, § The Spinlab, VU, Holandia, § Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Polska, § Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID Warszawa, Polska, § Câmara Municipal do Barreiro, Portugalia, § Universidade Nova de Lisboa, Portugalia.

Celem projektu było zastosowanie nowoczesnych technik geowizualizacyjnych w procesie wsparcia niezwykle istotnego elementu działań planistycznych, jakim są dyskusje i uzgodnienia społeczne. Międzynarodowy charakter konsorcjum realizującego projekt umożliwiał wymianę doświadczeń w zakresie wykorzystania innowacyjnych rozwiązań i metod wizualizacji informacji posiadającej odniesienie przestrzenne w procesie planowania przestrzennego w różnych regionach Europy.

6.1. Geo-discussion Panel (GDP)

Na potrzeby konsultacji za pośrednictwem Internetu powstała aplikacja, zaliczającą się do tzw. „grupowego GIS” (ang. collaborative GIS), oparta na narzędziowym oprogramowaniu GeoTools. Aplikacja ta, nazwana roboczo Geo-konsultacje (ang. Geo-discussion Panel) wspomaga dyskusje, konsultacje i uzgodnienia planów zagospodarowania przestrzennego, prezentowanych w Internecie w formie interaktywnych map. Zakres funkcjonalny aplikacji obejmuje:

§ udostępnianie warstw informacyjnych GIS i ich wizualizację w formie map w przeglądarce

zachowującej podstawową funkcjonalność programów GIS,

§ przypisywanie do dowolnego obiektu na mapie komentarza – opinii w formie tekstowej oraz

w formie obiektu GIS (punktu, linii, wieloboku),

§ zarządzanie wprowadzonymi geo-komentarzami w bazie danych przestrzennych.




46

Okno główne aplikacji Geo-Discussion Panel Warstwy informacyjne GIS przedstawiające przestrzenny zapis planu są przechowywane w bazie danych na serwerze. Dostęp do jej zasobów mają zarejestrowani użytkownicy, którzy mogą zastosować następujące narzędzia związane z mapą i jej legendą:

• powiększanie, pomniejszanie, przesuwanie mapy,

• wyświetlanie informacji o zaznaczonych obiektach,

• przeszukiwanie charakterystyk obiektów według zadanego warunku,

• modyfikowanie ustawień wyświetlania symboli i znaków zastosowanych na mapie (styl,

kolor, deseń, obrys, rozmiar),

• modyfikowanie właściwości wyświetlania warstw, to jest: stopnia przezroczystości,

kolejności na liście, dodawania i usuwania z listy warstw wyświetlanych.




47

Okno edycji stylu symboli legendy Zasadniczą część aplikacji stanowi panel dyskusyjny, którego zakres funkcjonalny obejmuje:

• edycję obiektów na mapie w postaci punktu, linii lub wieloboku w ramach sesji dyskusyjnych,

• wprowadzenie komentarza dotyczącego danego obiektu i zintegrowanie z jego geometryczną reprezentacją w postaci pliku w formacie *shp, w roboczej bazie danych,

• przesłanie do bazy danych przestrzennych aplikacji zintegrowanego obiektu i komentarza wraz z przypisaną charakterystyką dotyczącą jego autora,

• zarządzanie wprowadzonymi do bazy danych geo-komentarzami i wyświetlanie sesji dyskusyjnych zarejestrowanych użytkowników aplikacji w formie map.

Panel dyskusyjny umożliwia dwustronną komunikację bazującą na prezentacji informacji na mapie oraz na zgłaszaniu przez dyskutantów postulatów w formie graficznej (w zasadzie geometrycznej) oraz tekstowej, nazwanych geo-komentarzami. Wszystkie zgromadzone w bazie danych geo-komentarze mogą być zweryfikowane i ocenione (odrzucone lub przyjęte do dalszej procedury planistycznej) przez zespół planistyczny, a w dalszych fazach, zarządzane z poziomu oprogramowania GIS.




48

Okno do wprowadzania geo-komentarzy (po prawej, na mapie widoczna jest jego wizualizacja: żółtą przerywaną linią zaznaczony jest proponowany nowy obiekt, natomiast w tzw. tooltipie wyświetla się komentarz autora komentarza.

Duży wpływ na czytelność prezentowanych map ma liczba jednocześnie wyświetlanych warstw informacyjnych, jak również dobór znaków kartograficznych oraz skala prezentacji danych zagadnień. Funkcjonalność mapy umożliwiająca modyfikowanie tych elementów pozwala użytkownikowi na dostosowanie formy wyświetlanych informacji do jego indywidualnych potrzeb. Wartą podkreślenia jest również możliwość przeanalizowania danego zagadnienie planistycznego w dokładnej skali, w ujęciu lokalnym. Mieszkańcy danej miejscowości - jeśli tylko mają dostęp do Internetu (m.in. na stanowiskach udostępnionych w urzędzie gminy) - mogą przeanalizować proponowane zmiany np. inwestycje planowane w ich sąsiedztwie. Powszechność zastosowań GDP zależy w znacznej mierze od jakości, dokładności i dostępności danych przestrzennych. Dostęp do danych warunkuje zatem możliwości publikacji opracowań kartograficznych związanych z opracowaniami planistycznymi w ramach aplikacji GDP.

Narzędzia internetowe takie jak GDP pomagają unikać konfrontacyjnego przebiegu dyskusji w trakcie konsultacji społecznych, podczas których bardzo często górę biorą emocje, a nie rzeczowe argumenty . Pozwala na łagodzenie, a wręcz unikanie sytuacji konfliktowych. Ponadto, wizualizacji planowanych działań w danej gminie w istotny sposób przyczynia się do większej transparentności pracy urzędu – społeczeństwo może zapoznać się z planowanymi zmianami ich otoczenia (inwestycjami, przebudowami itp.). Wizualizacja planowanych działań pozwala ludziom wyobrazić sobie jak może ich okolica wyglądać w przyszłości, a wizję przestrzenną dużo łatwiej jest przyswoić i zrozumieć.




49

Treść mapy może być zmieniana przez użytkownika. Może on powiększać oglądany obraz, wykorzystywać funkcje przezroczystości w celu obejrzenia kilku warstw jednocześnie.

6.2 Google Earth Jednym z powszechnie dostępnych narzędzi internetowych, które może być wykorzystywane w celu wzmocnienia partycypacji społecznej metodami geowizualizacji jest Google Earth. W projekcie PSPE wykorzystując możliwości funkcjonalne tego programu oraz zasoby danych – zarówno tych, które udostępnia serwer Google Earth jak również tych utworzonych w trakcie projektu PSPE (warianty inwestycji drogowych, granice obszarów chronionych, hot-spoty i inne), przygotowano wirtualny przelot nad terenem w formie animacji trójwymiarowej. Przelot nad obszarem doliny Wisły, Łomianek oraz Puszczy Kampinoskiej prezentował rozmieszczenie istniejących i kluczowych korytarzy ekologicznych, najważniejszych tras migracji zwierząt na tle istniejącej infrastruktury oraz planowanych wariantów trasy ekspresowej (patrz również część 7). Celem opracowania przelotu było ukazanie różnych wariantów planowanych inwestycji drogowych na tle obszarów cennych przyrodniczo i możliwość oceny ich położenia w szerszym kontekście przestrzennym.




50

Okno animacji wykonanej z zastosowaniem Google Earth

Okno animacji wykonanej z zastosowaniem Google Earth - zbliżenie




51

7.Scenariusze ekologiczne tworzone na potrzeby planu zagospodarowania przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Warszawy

Głównym celem projektu PSPE było wsparcie prac nad planem OMW. W ramach projektu analizowano wpływ wybranych elementów planu na elementy przyrodnicze. Analiza obejmowała obszar doliny Wisły poniżej Warszawy. Opracowano scenariusze ekologiczne na trzech poziomach:

• poziomie ogólnych założeń do planu, • poziomie szczegółowych wniosków do planu ze strony jednej z gmin, • poziomie wariantowych rozwiązań lokalizacji trasy komunikacyjnej.

W związku z powyższym praca przebiegała w trzech etapach.

1. Analiza wybranych (skrajnych) elementów założeń do planu zagospodarowania przestrzennego wybranej części Obszaru Metropolitalnego

2. Analiza wybranych propozycji lokalnych (obszary problemowe) zgłaszanych przez władze samorządowe lub grupy mieszkańców kształtowania planu Obszaru Metropolitalnego Warszawy.

3. Analiza konsekwencji praktycznych realizacji dużej inwestycji drogowej (droga krajowa S-7), która musi się znaleźć w planie Obszaru Metropolitalnego Warszawy a której realizacja może spełnić postulaty władz samorządowych i grup mieszkańców.

Schemat wspomagania procesu planistycznego poprzez tworzenie i analizę zadawanych scenariuszy ekologicznych prezentuje rycina poniżej.

Dane wejściowe

Mapy roślinności

Plan Metropolitalny WarszawyStadium wstępne ... Oddzielne problemy

Różne scenariusze ekstremalne

Wytyczne dla planowania na

szczeblu lokalnym

Modelowanie skutków ekologicznych i przestrzennych

Planiści, specjaliści,

mieszkańcy,NGO-sie

Prezentacja, ocena,

dyskusja, propozycje

Nigdy nie kończąca się historia




52

Ważnym zagadnieniem było przy tym doprowadzenie do stanu umożliwiającego geowizualizację scenariusza ekologicznego, co przeprowadzano w sposób schematycznie przedstawiony na rycinie poniżej.

Podstawowe dane do tworzenia modelu przestrzennego terenu.

Pokrywa roślinna terenu(stan aktualny zarejestrowany na mapach)

Przyjęte założenia do planu OMW ,W szczególności mające wpływ na:A – strukturę roślinności,B – strukturę metapopulacjiwybranych gatunków zwierzątLista zwierząt wynika z założeń NATURA2000.

Scenariusze stanu pokrywy roślinnej (przy przyjętych założeniach) w postaci map cyfrowych

Scenariusze dla metapopulacjiwybranych gatunków zwierząt (uzyskane za pomocą programu LARCH) w postaci map cyfrowych

Model do wizualizacji zmian w wyniku realizacji poszczególnych scenariuszy.

Efekt finalny (w postaci strony internetowej lub w innej formie).

7.1. Scenariusze ekologiczne na poziomie założeń do planu dla doliny Wisły poniżej Warszawy w zasięgu planu OMW

7.1.1. Określenie problemu i założenia scenariuszy

Dla wybranego terenu doliny dolnej Wisły w zasięgu planu OMW przeprowadzono analizę zgromadzonych przez planistów założeń do planu. Z ekologicznego punktu widzenia stwierdzono sprzeczność wielu założeń. Dla uwidocznienia rozbieżności założenia zebrano w dwie, w znacznym stopniu przeciwstawne grupy, które posłużyły do rozpatrzenia dwu scenariuszy teoretycznie możliwych zmian. Równocześnie jednak zdawano sobie sprawę, że realność każdego z tych scenariuszy (zwłaszcza tego „proekologicznego”) jest bardzo ograniczona. Głównym założeniem było zaakcentowanie dwóch przeciwstawnych punktów widzenia potrzeb w zakresie kształtowania przestrzeni. Jest to o tyle istotne, bowiem analizowany obszar obejmuje z jednej strony przedpola wielkiego miasta a z drugiej duże obiekty ochrony przyrody jakimi są Kampinoski Park Narodowy (będący równocześnie obszarem NATURA 2000) i obszar NATURA 2000 „Dolina środkowej Wisły”.




53

Urbanizacja: układ drogowy i zabudowa (stan aktualny)

Zakres analizy ekologicznej

Kampinoski PN




54

Scenariusz A Maksymalna ochrona przyrody,

zgodnie ze wszystkimi propozycjami zawartymi w planach wyższego rzędu Cel: Ochrona i rozwój siedlisk i gatunków wymienionych w dyrektywie siedliskowej i obecnych na obszarach NATURA 2000

Elementy: 1. Kampinoski Park Narodowy (zmiana granic) 2. Istniejące i nowe rezerwaty przyrody 3. Dodatkowe obszary proponowane do objęcia ochroną 4. Nowe zalesienia i lasy ochronne 5. Kompleksy przyrodniczo-krajobrazowe 6. Strefy ochronne dziedzictwa kulturowego 7. Korytarze krajobrazowe

Scenariusz B Maksymalny rozwój zabudowy i

infrastruktury, na podstawie propozycji zawartych w gminnych „Studiach uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania” Cel: Trwały rozwój miejscowości związany z podniesieniem statusu ekonomicznego i poprawa jakości życia mieszkańców

Elementy: 1. Postępująca urbanizacja (nowe osiedla, zabudowa magazynowa, duże posiadłości jednorodzinne) na obszarach otwartych pól i łąk 2. Nowe drogi i rekonstrukcja innych (zmiana szerokości, nawierzchni, dopuszczalnego obciążenia) 3. Dwa nowe mosty przez Wisłę wraz z drogami dojazdowymi

Scenariusz A

Scenariusz B

Założenie:Rozszerzanie się terenów zabudowanych od stanu aktualnego (czerwone) do stanu prognozowanego (pomarańczowe)

Scenariusz B

Założenie:Uzupełnienie podstawowej sieci drogowej (czerwone)




55

7.1.2. Wyniki modelowania wybranych układów ekologicznych




56




57

7.1.3. Wnioski

Wnioski ogólne

- Cyfrowe, kompleksowe, wieloaspektowe, szczegółowe mapy roślinności umożliwiają tworzenie licznych map pochodnych i dodają nowe wartości do charakterystyki terenu

- Zastosowane modelowanie ekologiczne umożliwia: a) przedstawienie przyszłych stanów środowiska przyrodniczego, b) ocenę wpływu planowanych inwestycji na różnorodność biologiczną i fragmentację

siedlisk, c) optymalizację lokalizacji przestrzennej nowych konstrukcji.

Wnioski szczegółowe, ważne dla Kampinoskiego Parku Narodowego:

- Obszar Kampinoskiego Parku Narodowego musi być rozpatrywany łącznie z doliną Wisły, doliną Bzury i obszarami sąsiadującymi od południa.

- Istniejąca i planowania sieć obszarów chronionych ma charakter zachowawczy. Powoduje konserwację obecnego stanu – ale nie jego poprawę.

- Planowane zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym stawiają pod znakiem zapytania efektywność ochrony terytorialnej.

- Planowana intensyfikacja zabudowy między Warszawą a Kazuniem spowoduje powstanie mocnej, prawie nieprzepuszczalnej bariery ekologicznej, co w konsekwencji spowoduje przerwanie korytarza ekologicznego wysokiego rzędu.

- Pojawia się niebezpieczeństwo odcięcia Kampinoskiego Parku Narodowego od doliny Bzury.

- Niezbędne jest przemyślenie zawartości „Studiów uwarunkowań” dla gmin zachodnich, tak, aby w przyszłości została zachowana łączność z doliną Bzury.

- Część dróg stanowi barierę dla drobnych zwierząt. Powstanie potrzeba budowania odpowiednich przejść.

- Rysują się niekorzystne tendencje dla zachowania drobno-powierzchniowych płatów zbiorowisk wymienionych w „Dyrektywie siedliskowej”.

Wnioski metodyczne

Wykorzystane podejście jest wysoce przydatne w procesie planistycznym, gdyż:

- ułatwia dyskusję z planistami

- ułatwia dyskusję z zainteresowanymi grupami społecznymi dzięki wizualizacji stanów przyszłych

- ułatwia podejmowanie decyzji planistycznych na podstawie wiarygodnych i udokumentowanych przesłanek




58

Podobne modelowanie powinno być podstawą ocen wszelkich zamierzeń inwestycyjnych i planistycznych w rejonie obszarów Natura 2000.

7.2. Scenariusze ekologiczne na poziomie wniosku gminy - problem „obwodnica Łomianek na trasie Warszawa - Gdańsk” 7.2.1. Określenie istoty problemu

- Władze samorządowe gminy Łomianki zgłaszają projekt przeprowadzenia odcinka drogi krajowej ekspresowej Warszawa – Gdańsk z ominięciem miasta Łomianki po wale przeciwpowodziowym Wisły.

- Planowana budowa była by inwestycją ponad gminną, zarówno ze względu na zakres – przestrzenny obejmujący więcej niż jedną gminę, jak i ze względu na przedmiot inwestycji.

- Droga krajowa jest we władaniu Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad.

- W obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego ten przebieg trasy nie był planowany

Identyfikacja podmiotów zainteresowanych problemem

Władze samorządowe gminy Łomianki (reprezentant: Burmistrz Łucjan Sokołowski) – wnioskodawca projektu

Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (reprezentant: Wojciech Nowicki) –sprzeciw ze względu na zagrożenie siedlisk w nurcie Wisły zawarty we wnioskach do planu OMW (31.08.2005) i wnioskach do studium dla gminy (5.12.2005)

Mieszkańcy sołectw (wsi) w północnej części gminy Łomianki – sprzeciw ze względu na uciążliwość planowanej trasy

Wojewódzki Konserwator Przyrody –sprzeciw ze względu na konflikt z obiektami ochrony powierzchniowej

Popierający projekt Przeciwnicy projektu

Decydenci w sprawie (główni)

Władze samorządowe województwa mazowieckiego – decydent w sprawie planu zagospodarowania przestrzennego ponad gminnego (OMW, województwo)

Administracja rządowa szczebla centralnego – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad - potencjalny realizator projektu




59

7.2.2. Założenia

Problem „obwodnica Łomianek na trasie Warszawa - Gdańsk”

Określenie zasięgu przestrzennego

Gmina Łomianki

Planowana droga według wariantu „samorządowego”

Planowana droga według planu wojewódzkiego




60

7.2.3. Wyniki modelowania wybranych układów ekologicznych według scenariusza wariantu „samorządowego” przebiegu drogi.

Stan aktualny Zmiany Zmiany % Numer

siedliska na liście

Nazwa siedliska Jednostka fitosocjologiczna Liczba

płatów Pow. [ha]

Liczba płatów

Pow. [ha]

Liczba płatów Pow. [ha]

4030 Suche wrzosowiska wrzosowiska o. Calluno-Ulicetalia 2 1.9 0 0.0 0.0 0.0

6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe all. Molinion caeruleae 2 3.1 0 0.0 0.0 0.0

all. Arrhenatherion elatioris typowy 25 142.3 1 3.7 4.0 2.6

6510 Niżowe świeże łąki użytkowane ekstensywnie

all. Arrhenatherion elatioris forma uboga z gatunkami z cl. Sedo-Scleranthetea

11 36.7 6 26.8 54.5 73.2

Tilio-Carpinetum, typowe 7 38.4 0 0.0 0.0 0.0 9170

Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny

Tilio-Carpinetum, eutroficzne 3 57.0 0 0.0 0.0 0.0

91D0 Bory i lasy bagienne Molinio-Pinetum 1 6.8 0 0.0 0.0 0.0

Fraxino-Alnetum (=Circaeo-Alnetum) 15 57.1 0 0.0 0.0 0.0

91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salici-Populetum 34 103.3 11 15.6 32.4 15.1

91T0 Sosnowy bór chrobotkowy Cladonio-Pinetum 2 6.6 0 0.0 0.0 0.0

Razem siedliska chronione 102 453.3 18 46.2 17.6 10.2

inne inne 365 2988.3 35 26.8 9.6 0.9




61

2.56-9.5361.53718 Traszka grzebieniasta3.45-0.12.82.97 Kuna leśna3.54-221.66035.56257.16 Jaszczurka zwinka

2.40-10.8440.1450.95 Nornica ruda

1.26-79.16221.56300.64 Nornik północny

2.06-44.32104.42148.73 Świtezianka5.05-1.630.131.72 Dzięcioł pstry średni6.12-0.34.64.91 Bóbr%zmiana

Po zmianie

Stan aktualnygatunki

Liczba jednostek reprodukcyjnych (RU's)

Skutki wariantu dla wybranych gatunków zwierząt w gminie Łomianki

1 2 3 4 5 6 7 8




62

Konsekwencje przyjęcia proponowanego rozwiązania w zakresie obiektów ochrony powierzchniowej

Obszar NATURA2000„Dolina Wisły”

Obszar NATURA2000„Kampinoski NP”

Rezerwat„Ławice Kiełpińskie”

Planowana droga według wariantu




63

Konsekwencje dla obiektów chronionych

Obiekt Rezerwat przyrody „Ławice Kiełbińskie”

Obszar Natura 2000 „Dolina środkowej

Wisły”

Powierzchnia obiektu 394 8370

Obszar pod bezpośrednim oddziaływaniem drogi [ha] 56 243

% obszaru chronionego 14.21 2.90

7.2.4. Oceny końcowe

Konsekwencje przyrodnicze planowanej inwestycji drogowej w gminie Łomianki są znaczne, zwłaszcza gdy rozpatruje się je w skali gminy.

- Ubytek siedlisk chronionych z listy NATURA2000 jest w skali gminy znaczący i dotyczy siedliska stosunkowo rzadkiego.

- Spadek parametrów metapopulacji wybranych gatunków zwierząt jest zróżnicowany, w większości przypadków niezbyt duży, stosunkowo największy w przypadku bobra.

- Zasięg negatywnego oddziaływania na obiekty ochrony powierzchniowej jest znaczący. Dotyczy to zwłaszcza rezerwatu „Ławice Kępińskie”.

7.3. Scenariusze ekologiczne na poziomie lokalizacji trasy S-7 7.3.1. Identyfikacja głównych problemów

a) Analiza przeprowadzana w ramach PSPE dotyczy przewidywanych skutków przedsięwzięcia polegającego na budowie północnego wylotu z Warszawy drogi ekspresowej S-7 w kierunku Gdańska.

b) Przedsięwzięcie jest zadaniem Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad podległej centralnej administracji państwowej (rządowej).

c) Przedsięwzięcie było w momencie ekspertyzy na etapie opracowywania tzw. „Studium techniczno-ekonomiczno-środowiskowego”.

d) Przyjęte rozwiązania dla przedsięwzięcia muszą być wprowadzone do planów regionalnych przyjmowanych przez administrację samorządową szczebla wojewódzkiego (plan zagospodarowania przestrzennego Obszaru Metropolitalnego Warszawy, plan województwa).

e) Podjęte w ramach PSPE działania miały wspomóc wykonawcę planu Obszaru Metropolitalnego Warszawy tj. Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego w ocenie skutków przyrodniczych przedsięwzięcia.




64

f) Analiza łączy się z przewidzianym przepisami prawa elementem planowania inwestycji tj. „Raportem o oddziaływaniu na środowisko”

g) Analiza obejmuje 5 wariantów głównych (w tym dwa z trzema podwariantami) przebiegu drogi, razem 9 wariantów.

7.3.2. Zakres analizy środowiskowej

a) Analiza środowiska opiera się na wykonanych specjalnie dla zadania szczegółowych mapach roślinności w skali 1:10.000 w wersji numerycznej w pasach wokół planowanych tras drogi.

b) Roślinność została rozpoznana ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk chronionych z listy NATURA2000.

c) Rozpoznano faunę w zakresie: ° ptaków, ° ssaków, ° płazów.

Szczególnej analizie poddano funkcjonowanie korytarzy ekologicznych, zwłaszcza tych, które łączą dwa obszary NATURA2000: „Dolinę środkowej Wisły” i „Puszczę Kampinoską”.

7.3.3. Założenia dla tworzenia scenariuszy

Analiza roślinności ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk z listy NATURA2000 na obszarach przylegających do planowanych wariantów trasy S-7 z Warszawy w kierunku Gdańska (wszystkie warianty, widok ogólny)




65

Analiza roślinności ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk z listy NATURA2000 na obszarach przylegających do planowanych wariantów trasy S-7 skala stosowana 1:10.000

Rozpatrywany „korytarz” o szerokości około 300-400 m

Pas zasięgu planowanej drogi

7.3.4. Analiza konsekwencji wyboru wariantu drogi S-7

Przebieg drogi S-7 według wariantu 1 (dotychczasowy przebieg drogi) oraz wariantu 2, z podwariantami 2a i 2b.

Wariant 1

Wariant 2

Wariant 2a

Wariant 2b

Kampinos NP

NATURA2000 SiteMiddle Vistula Rivervalley

Najważniejsze miejsca konfliktu korytarzy ekologicznych z drogą S-7

Analiza wariantów przebiegu drogi S-7




66

Wariant 2

Wariant 2b

Wariant 2a

Miejsce konfliktu korytarza ekologicznego z drogą S-7 w wariancie 2b. Także straty w cennych typach roślinności


Przebieg drogi S-7 według wariantu 1 (dotychczasowy przebieg drogi) oraz wariantu 3.

Wariant 1

Kampinoski PN

Wariant 3

Obszar NATURA2000 Dolina środkowej Wisły





67

Miejsce konfliktu korytarza ekologicznego z drogą S-7 w wariancie 3

Zagrożenie dla rezerwatów


Przebieg drogi S-7 według wariantu 1 (dotychczasowy przebieg drogi) oraz wariantów 4a, 4b i 4c.

Wariant 1

Kampinoski PN

Wariant 4a

Wariant 4cWariant 4b






68

Siedliska NATURA2000 w zasięgu oddziaływania drogi S-7 w wariancie 4c


Wyraźny konflikt przebiegu trasy według wariantu 4 (w szczególności wariantu 4c) ze stanowiskami ważnych gatunków ptaków (miejsca gniazdowania rybitwy i sieweczki) i ssaków (bobra i wydry). Wybrany odcinek drogi S-7 w wariancie 4c






69

Konflikt przebiegu drogi S-7 w wariantach 4a, 4b i 4c z przebiegiem korytarza ekologicznego „dolina Wisły – Puszcza Kampinoska” w obrębie Lasu Młocińskiego

W4bW4c

W4a


Przebieg drogi S-7 według wariantu 1 (dotychczasowy przebieg drogi) oraz wariantu 5.

Wariant 1

Kampinos NP

Wariant 5






70


Wyraźny konflikt przebiegu trasy według wariantu 5 ze stanowiskami ważnych gatunków ptaków (miejsca gniazdowania rybitwy i sieweczki) i ssaków (bobra i wydry). Wybrany odcinek drogi S-7 w wariancie 5


Siedliska NATURA2000 w zasięgu oddziaływania drogi S-7 w wariancie 5





71

Konflikt przebiegu drogi S-7 w wariantach 2, 3 i 4b z przebiegiem korytarza ekologicznego „dolina Wisły – Puszcza Kampinoska” na styku Lasu Młocińskiego z Kampinoskim Parkiem Narodowym – wymaga budowy przejść dla zwierząt dużych lub prowadzenia drogi na estakadzie

W 2 i 3

W 4b


Miejsce najwyższego zagrożenia ! Warianty: 4a, 4b, 4c, 5

Wszystkie warianty (a w szczególności 4c i 5))omijające Łomianki od strony doliny Wisły, drastycznie ograniczają możliwości funkcjonowania korytarza ekologicznego “dolina Wisły –las Młociński - Puszcza Kampinoska”




72

7.3.5. Porównanie konsekwencji ekologicznych pomiędzy wariantami

0

5

10

15

20

25

30

35

40

W1 W2 W2a W2b W3 W4a W4b W4c W5

Warianty przebiegu drogi S-7

Pow

ierz

chni

a si

edlis

k N

ATU

RA2

000

1Ex11a

Siedliska z listy NATURA 2000 w korytarzach drogi:

1 Ex – o najwyższej wartości1 – o przeciętnej wartości1a - odkształcone

Porównanie konsekwencji wariantów przebiegu drogi S-7

2.3.6. Wnioski

W wyniku analizy wariantowych scenariuszy ekologicznych stwierdza się:

- projekt według wariantu 1 niesie niewielkie zagrożenia dla układu przyrodniczego, wobec czego może być realizowany, po uwzględnieniu szczegółowych uwag i zaleceń,

- projekt według wariantu 2 lub 2C niesie niewielkie zagrożenia dla układu przyrodniczego, wobec czego może być realizowany, po uwzględnieniu szczegółowych uwag i zaleceń,

- projekt według wariantu 2A spowoduje umiarkowane straty o niewielkim zasięgu, wobec czego w miarę możności nie powinien być wybrany, ale wybór jego jest dopuszczalny,

- projekt według wariantu 2B spowoduje niewątpliwe straty w układzie przyrodniczym o umiarkowanym zasięgu, wobec czego w nie powinien być wybrany,

- projekt według wariantu 3 spowoduje niewątpliwe straty w układzie przyrodniczym o dużym zasięgu, wobec czego w nie powinien być wybrany,

- projekt według wariantu 4A spowoduje drastyczne straty w układzie przyrodniczym o dużym zasięgu, wobec czego w żadnym wypadku nie powinien być wybrany,

- projekt według wariantu 4B spowoduje niewątpliwe straty w układzie przyrodniczym o dużym zasięgu, wobec czego w nie powinien być wybrany,

- projekt według wariantu 4C spowoduje drastyczne straty w układzie przyrodniczym o dużym zasięgu, wobec czego w żadnym wypadku nie powinien być wybrany,




73

- projekt według wariantu 5 spowoduje drastyczne straty w układzie przyrodniczym o bardzo dużym zasięgu, wobec czego w żadnym wypadku nie powinien być wybrany.

Wariant 5 drogi S-7 spowoduje wyraźnie najgorsze konsekwencje dla układów

ekologicznych i obiektów ochrony powierzchniowej.

7.3.7. Wniosek szczegółowy:

Konieczne jest stworzenie drożnego korytarza ekologicznego pomiędzy Kampinoskim Parkiem Narodowym a doliną Wisły w rejonie Górek (patrz rycina) wyposażonego w przejście nad drogą S-7 dla zwierząt dużych o odpowiednich parametrach (szerokość nie mniejsza niż 40 m).

Konieczny korytarz ekologiczny pomiędzy KPN a doliną Wisły




74

8. Dobre praktyki

8.1. Wielka Brytania (2003-2005 r.) – Konsultacje w sprawie budowy linii tramwajowej West London Tram (Londyn)

http://www.tfl.gov.uk/trams/ Poniższy przykład jest wzorem zachodnioeuropejskiego podejścia do planowania

przestrzennego, gdzie demokracja rozumiana jest jako władza ludu – najszersza i najpełniejsza jak to tylko możliwe.

Inwestycja budowy linii tramwajowej jest przedsięwzięciem londyńskiego zarządu transportu (Transport for London). W celu uzyskania opinii mieszkańców dzielnic przez, które linia miała przebiegać, prowadzono szerokie konsultacje społeczne, z których można czerpać dobry przykład.

Wieloetapowość

Mieszkańcy mieli prawo wypowiedzenia się na każdym etapie tworzenia projektu. Było to o tyle istotne, że przeciwnik drobnego detalu nie był zmuszony do zostania przeciwnikiem całej inwestycji. Etapy konsultacji:

1. Przeprowadzenie badań telefonicznych (wiosna 2003 r.), których głównym celem było zidentyfikowanie podstawowych problemów transportowych w dzielnicach, przez które miała przebiegać nowa linia tramwajowa, zebranie opinii mieszkańców, ocena poziomu poparcia i sprzeciwu wobec projektu, zidentyfikowanie źródeł konfliktów oraz ustalenie obecnych zwyczajów transportowych użytkowników. Telefoniczne wywiady przeprowadzono z 1809 losowo wybranymi mieszkańcami dzielnic, tak dobrano próbę, aby odzwierciedlała ona skład społeczny poszczególnych dzielnic względem płci, wieku, zatrudnienia, pochodzenia społecznego i etnicznego.

2. Ponowne badania telefoniczne (wiosna 2004 r.) mające na celu sprawdzenie bieżącej wiedzy i opinii o projekcie. Badania zostały poprzedzone medialną akcją informacyjną o projekcie i proponowanych zmianach w planach zagospodarowania przestrzennego.

3. Pełne konsultacje społeczne (lato 2004 r.) – składające się z następujących działań:

− broszury konsultacyjne dostarczone do każdego mieszkania oraz wyłożone w miejscach publicznych we wszystkich zainteresowanych dzielnicach, zawierające ankietę, którą odesłało 17 000 osób;

− zamieszczenie wyczerpujących informacji na stronie internetowej;

− uruchomienie infolinii, dostępnej w 11 językach, w tym w języku polskim;

− poinformowanie i zachęcanie do współpracy wielu partnerów instytucjonalnych (przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe);

− wywiady z mieszkańcami, którzy otrzymali broszury informacyjne.


http://www.tfl.gov.uk/trams/



75

4. Konsultacje dotyczące rozwiązań szczegółowych (lato 2005 r.) – wydano biuletyny o nowościach w projekcie, ulotki demonstrujące proponowane rozwiązania poszczególnych odcinków tras, na stronie internetowej zamieszczono szereg informacji o planowanym wyglądzie wiat przystankowych czy projektowanej organizacji ruchu na danych odcinkach.

Strona internetowa projektu linii tramwajowej w Londynie Przeprowadzanie badań ankietowych przy zastosowaniu różnych sposobów, potwierdziło tezę,

iż w konsultacjach chętniej biorą udział osoby zaniepokojone danym projektem, niż te którym wydaje się on słuszny. Wynika to z przeświadczenie, że gdy władze przygotowują dobre projekty, nie ma potrzeby osobistego angażowania się.

Logiczny ciąg zdarzeń w czasie – podejmowanie działań w określonym czasie

Jak można zauważyć z informacji zamieszczonych powyżej konsultacje prowadzone były już na etapie rozważań nad planowaniem takiego projektu. Społeczeństwo było zaangażowane od samego początku procesu planistycznego, kiedy nie została podjęta jeszcze żadna ostateczna decyzja. Pozwoliło to dopasować projekt inwestycji do wymagań i oczekiwań mieszkańców, którzy na codzień będą z niej korzystać.

Profesjonalność

Przeprowadzaniem konsultacji zajmowała się profesjonalna i wyspecjalizowana firma. Dobór prób badawczych, pytań i technik był głęboko przemyślany.

Przestronność




76

W proces tworzenia planu inwestycji starano się włączyć możliwie szerokie grono mieszkańców, których skutki – te dobre, jak i złe – bezpośrednio dotykały. Na uwagę zasługuje fakt, iż docierano bezpośrednio do ludzi, na przykład dostarczając cześć materiałów prosto mieszkań. Zapewniono także różnorodną, łatwą, powszechną możliwość wyrażania swojego zdania i złożenia uwag. 8.2. Australia – Pakiet wspierający podejmowanie decyzji w ochronie środowiska i różnorodności biologicznej

Australijska Ustawa o ochronie środowiska i różnorodności biologicznej z 1999 roku nakłada obowiązek publikowania w Internecie powiadomień (wniosków inwestycyjnych), w tym także zbierania komentarzy od społeczeństwa i powiadamiania o kluczowych decyzjach. W ramach ustawy wnioski inwestycyjne, oceny oddziaływania na środowisko oraz procedury wydawania decyzji zarządzane są przy pomocy tzw. Systemu Baz Danych EPBC. System rejestruje postępowanie z wnioskami w wymaganych ramach czasowych, umożliwia elektroniczne przechowywanie wniosków i innych dokumentów istotnych dla podejmowania decyzji w sprawie OOŚ oraz w trybie dynamicznym publikuje w Internecie kluczowe decyzje i powiadomienia wraz ze stosownymi dokumentami. Ta ostatnia właściwość umożliwia udział społeczny i komentowanie projektów inwestycyjnych.

http://www.environment.gov.au/epbc/index.html

Pakiet Wspierający Decyzje jest systemem komputerowym pomagającym lepiej zrozumieć zapisy nowego prawa federalnego (Ustawy EPBC). Pakiet funkcjonuje przy wykorzystaniu


http://www.environment.gov.au/epbc/index.html



77

nowoczesnej bazy danych, udostępnianej za pośrednictwem Internetu. Oprogramowanie łączy GIS, system wspierania decyzji oraz techniki internetowe i intranetowe. Udostępniane dane dotyczą spraw o krajowym znaczeniu ekologicznym. Użytkownik może przejrzeć mapę Australii pod kątem występowania na danym obszarze: obiektów Dziedzictwa Światowego, obszarów podmokłych o międzynarodowym znaczeniu objętych Konwencją Ramsarską, terenów objętych ochroną międzynarodową gatunków wędrownych, federalnych obszarów morskich oraz terenów działalności jądrowej, w tym wydobycia uranu. Oprócz tego użytkownik może dowiedzieć się jakie obowiązki mogą się wiązać z planowanymi przez niego działaniami. Ważne jest, na przykład, czy dla planowanej inwestycji wymagane jest zatwierdzenie i ocena oddziaływania na środowisko przewidziana ustawą EPBC. Z Internetu możliwe są także do pobrania odpowiednie formularze.

Głównymi adresatami pakietu są inwestorzy oraz urzędnicy podejmujący decyzję. Jednak jako źródło informacji o ochronie środowiska w Australii – system może być także wykorzystywany przez oświatę, czy ogół społeczeństwa.

Społeczeństwo może w czasie rzeczywistym obserwować poszczególne etapy rozpatrywania wniosków o zatwierdzenie inwestycji. Możliwe jest także przesyłanie uwag dotyczących poszczególnych projektów. System wspiera konsultacje społeczne i dostarcza publicznego zapisu powiadomień do każdego projektu. Minimalizuje to ryzyko projektowanej inwestycji oraz problemy związane ze zbyt późnym pojawieniem się informacji w procedurze zatwierdzania.

Jedną z głównych zalet pakietu jest oszczędność czasu. Bez niego zgromadzenie informacji dotyczących każdej pojedynczej inwestycji zajęłoby co najmniej miesiąc. Każda informacja wymagałaby wizyty w oddzielnym organie różnych szczebli.

8.3. Dania – Ustalenie kierunków rozwoju miejscowości Kravlund na podstawie metody scenariuszowej

Ciekawym przykładem rozwiązań planistycznych z szerokim zastosowaniem konsultacji społecznych jest projekt realizowany dla niewielkiej miejscowości Kravlund w południowej Danii. Celem planistycznym była przyszłość urbanistyczna i funkcjonalna miejscowości.

Po zebraniu wstępnych opinii dotyczących możliwych kierunków dalszego rozwoju miejscowości przygotowano cztery scenariusze, kładące nacisk na rozwój w przyszłości różnych funkcji miasta. Założono więc, że rozwój może się wiązać z:

a) rolnictwem przemysłowym, b) rozwojem bazy turystyczno-rekreacyjnej, c) ochroną i renaturalizacją przyrody, d) funkcją rezydencjalną dla nowych mieszkańców.

Obecnie żadna z tych funkcji nie jest dominująca, ale według scenariuszy obszar może stać się monofunkcjonalny. Każdy scenariusz powstał na podstawie mapy cyfrowej zawierającej następujące warstwy: hipsometria, pokrycie terenu, zabudowania. Obiekty naturalne i antropogeniczne (drzewa, pola, miedze, budynki, drogi, cieki, zbiorowiska roślinne) zostały do mapy dodane lub z niej usunięte zgodnie z wymaganiami scenariuszy. W pewnym stopniu




78

zmieniono też granice własnościowe działek. Otrzymane mapy były dla większości ludzi mało czytelne i nie stanowiły wobec tego najlepszej podstawy do dyskusji. Zastosowano więc metody geowizualizacyjne, polegające na nałożeniu elementów (w postaci pseudo 3-D) na zdjęcie lotnicze, tworząc fotorealistyczne obrazy z lotu ptaka.

W ramach partycypacji społecznej nad kierunkami rozwoju miejscowości Kravlund do dyskusji zaproszono trzy różne grupy:

a) lokalnych mieszkańców miejscowości, b) mieszkańców z okolicznych miejscowości, c) przedstawicieli administracji różnego szczebla.

Każda z tych grup miała swoje własne interesy i wyobrażenia o przyszłości oraz kierowała się wiedzą o różnym zakresie. Okazało się wyraźnie, że preferencje (dobre scenariusze, złe scenariusze) są bardzo różne w poszczególnych grupach uczestników i inny jest sposób patrzenia na rzeczywistość. Na podstawie dyskusji wszystkich zainteresowanych i po uwzględnieniu uwarunkowań regionalnych uczestnicy spotkania zaakceptowali scenariusz kompleksowy. Okazał się on do przyjęcia dla wszystkich. Należy jednak podkreślić, że nie został on zaakceptowany dlatego, że był najlepszy, ale ze względu na to, że był najmniej zły dla wszystkich grup biorących udział w dyskusji.

Tak przyjęty scenariusz stał się dopiero podstawą szczegółowych prac planistycznych.




79

Scenariusze dla miejscowości Kravlund

8.4. Holandia – Konsultacje społeczne w sprawie przyszłości miejscowości Meerstad

Miejscowość Meerstad jest rolniczą prowincją leżącą na wschód od miasta Groningen. Projekt dotyczący miejscowości jest częścią regionalnego planu dla całego obszaru Groningen. Holenderscy planiści zaproponowali stworzenie z Meerstad podmiejskiego obszaru spełniającego funkcję: mieszkaniową, usługową i wypoczynkową. Celem jest powstanie obszaru wodnego o powierzchni 600 ha poprzez zalanie terenów rolniczych. Głównym założeniem jest nadanie miejscowości nowych funkcji, dzięki którym obszar zacząłby się intensywnie rozwijać. Pomysł zakłada stworzenie apartamentów o wysokim standardzie, dla zamożnej części społeczeństwa, w przyjaznym dla zdrowia otoczeniu, nad sztucznie stworzonym zalewem, pozwalającym na uprawianie rekreacji i sportów wodnych.




80

Projekt planistyczny tworzony jest w ramach projektu PSPE (Partycypacja Społeczna w Planowaniu Przestrzennym w Europie – ang. Participatory Spatial Planning in Europe) realizowanego w ramach programu INTERREG III C.

Podstawowym celem projektu są szerokie konsultacje od samego początku powstawania planów zagospodarowania oraz tworzony przez współpracujące ze sobą organy i instytucje. Partycypacja społeczna ma odbywać się z zastosowaniem technik geowizualizacji. Techniki te mają na celu poprawienie komunikacji i wymiany informacji między wszystkimi partnerami w procesie planowania przestrzennego. Ponadto wizualizacja pewnych rozwiązań sprzyja lepszemu zrozumieniu inicjatywy i pobudza w odbiorcach własną inwencję twórczą, przez co chętniej się w pewnych kwestiach wypowiadają i włączają w realizację. W tym celu stworzono interaktywny model terenu 3D Meerstad, na którym zaprezentowano planowane inwestycje i proponowane rozwiązania. Aplikacja ta pozwala na umieszczanie przez użytkowników komentarzy i opinii na temat poszczególnych rozwiązań w projekcie oraz pozwala indywidualnie sterować obrazem 3D, cofać, przyspieszać, zwalniać przeloty nad wirtualnym planem – tak, aby każdy poznał szczegółowe plany inwestycji. Drugim narzędziem jaki stworzono jest interaktywny stół, na którym w formie gry ochotnicy mogli sami „grać” w planowanie przestrzenne na przykład regulując zasoby wodne obszaru. Narzędzie to ma pomóc w pokazaniu specyficznych uwarunkowań i specjalnych związków, jakie zachodzą na obszarze planowania, w taki sposób, aby wiedza o nich stała pomocna i użyteczna dla wszystkich partnerów.

8.5. Czechy (1997 r.) – Dyskusja publiczna na temat planowanego odcinka północno-wschodniej obwodnicy drogi nr I/18 (miasteczko Havličkuv Brod) http://www.rec.org.pl/aarhus/praktyki/pp01cz.html

Ze względu na wpływ planowanej inwestycji na środowisko, część analizy oceny oddziaływania na środowisko musi obejmować udział społeczeństwa w procesie podejmowania decyzji. Mieszkańcy mogli przez 30 dni składać uwagi na temat proponowanej inwestycji w biurze głównym władz miasta. Z każdym przedstawicielem społeczeństwa spotkał się urzędnik. Indywidualne spotkania z urzędnikami miejskimi odbywały się dwa razy w tygodniu o wyznaczonym czasie i trwały każdorazowo godzinę. Na uwagę zasługuje fakt, iż jeśli petent był wystarczająco dobrze poinformowany o projekcie, to był przyjmowany nawet poza wyznaczonymi terminami. Uwagi można było także wnosić pisemnie. Mieszkańcy wykazali duże zainteresowanie projektem, bowiem do urzędu miasta wpłynęło ponad 100 uwag. Kolejnym etapem udziału mieszkańców była dyskusja publiczna. Bezpłatnie udostępniono dokumentację dotyczącą OOŚ dla planowanej drogi. W wyniku konsultacji do ostatecznej opinii miasta włączone zostały trzy ważne zagadnienia.

Godnym pochwały jest fakt, iż władze publiczne dołożyły wszelkich starań by przekazać wszystkie istotne informacje społeczeństwu i uwzględnić jego uwagi. Pozytywny wynik procedury był rezultatem szczerej chęci współpracy władz ze społeczeństwem.


http://www.rec.org.pl/aarhus/praktyki/pp01cz.html



81

8.6. Polska 8.6.1 Konsultacja E-59 (2005 r.) http://www.zm.org.pl/e59/

Projekt poddany pod konsultacje społeczne dotyczył modernizacji odcinka linii kolejowej E-59 o długości 161,7 km pomiędzy Poznaniem a Wrocławiem. W świetle prawa zgodnie z art. 37 ustawy Prawo Ochrony Środowiska dla inwestycji na terenach zamkniętych udział społeczeństwa w postępowaniu nie jest wymagany. Jednak ze względu na szeroko zakrojony zakres prac, przewidywaną możliwością wystąpienia wielu sporów ze strony mieszkańców oraz fakt troski inwestora o zapewnienie najpełniejszej realizacji oczekiwań mieszkańców i użytkowników, zdecydowano się na przeprowadzenie konsultacji społecznych.

Początkowo planowany zakres konsultacji był niewielki, zaplanowano trzy spotkania konsultacyjne (w Bojanowie, Rawiczu i Żmigrodzie), składanie wniosków miało odbywać się tylko podczas spotkań konsultacyjnych, przygotowano plakaty i ulotki, które miały zostać umieszczone w miejscach publicznych wzdłuż przebiegu modernizowanej trasy kolejowej. Jednak materiały te nie zawierały informacji o prowadzonych konsultacjach. Istniała obawa, iż taki przebieg konsultacji nie spełni wymagań stawianych przez Komisję Europejską dla projektów finansowanych z Funduszu Spójności. Z tego względu mediator24 konsultacji zdecydował się przekonać inwestora do poszerzenia zakresu planowanych konsultacji społecznych.

Strona internetowa konsultacji E59 Pierwszym założeniem, było zapewnienie nieograniczonego dostępu do informacji. Plakaty i

ogłoszenia uzupełnione o informację o spotkaniach publicznych rozwieszono nie tylko w urzędach jednostek samorządowych, na stacjach kolejowych, ale także wszędzie gdzie to było możliwe

24 mediatorem konsultacji społecznych było stowarzyszenie Zielone Mazowsze (w ramach projektu Centrum Zrównoważonego Transportu)


http://www.zm.org.pl/e59/



82

(sklepy, słupy ogłoszeniowe). Informacja o spotkaniach konsultacyjnych różnymi drogami (telefon, fax, e-mail) dotarła do samorządów, najważniejszych organizacji ekologicznych i społecznych z regionu oraz prasy miejscowej. Stworzono stronę internetową projektu, na której umieszczano wszelkie nowe informacje dotyczące projektu. Wgląd do pełnej dokumentacji dotyczącej inwestycji zapewniono:

− w Regionalnych Oddziałach PKP PLK S.A. we Wrocławiu i Poznaniu (w okresie 21 dni – 14.03-04.04.2005);

− na spotkaniach konsultacyjnych; − przez cały dzień przed spotkaniami konsultacyjnymi.

Zorganizowano sześć spotkań konsultacyjnych. Zaplanowane początkowo trzy spotkania – w Bojanowie, Rawiczu i Żmigrodzie – okazały się niewystarczające, dodatkowe spotkania odbyły się w Obornikach Śląskich, ponownie w Żmigrodzie i w Mosinie.

Udział projektanta w spotkaniach pozwalał wielokrotnie wyjaśnić na bieżąco wiele kwestii spornych albo zaproponować kompromisowe rozwiązanie projektowe. Frekwencja lokalnej społeczności wynosiła od 20 do 70 osób. Największą aktywnością wykazali się przedstawiciele władz samorządowych (zwłaszcza burmistrzowie miast), słabo były reprezentowane organizacje ekologiczne. Najwięcej postulatów dotyczyło przejazdów kolejowych, budowy skrzyżowań bezkolizyjnych, czy ekranów akustycznych.

Najbardziej istotną korzyścią wynikającą z przeprowadzonych konsultacji społecznych było nawiązanie szerokiej współpracy inwestora z samorządami lokalnymi. Samorządy nie tylko wysuwały roszczenia wobec inwestora, ale także proponowały korzystniejsze rozwiązania zarówno dla inwestora jak i społeczności lokalnej. Został stworzony dobry klimat wokół inwestycji – cel konsultacji społecznych został osiągnięty. 8.6.2. Konsultacja planu rewitalizacji miasta Poznań (2005-...) www.city.poznan.pl/rewitalizacja

Miasto Poznań chcąc stworzyć zintegrowany i odpowiadający oczekiwaniom mieszkańców program rewitalizacji miasta, zdecydowało się na szerokie uspołecznienie działań rewitalizacyjnych. Na każdym etapie programu organizowane są konsultacje społeczne, których celem jest z jednej strony włączenie mieszkańców w proces tworzenia planów i realizację założonych celów, określenie potrzeb społecznych, z drugiej strony edukacja uświadamiająca mieszkańcom sens i cele rewitalizacji. Wyniki przeprowadzanych konsultacji są na bieżąco publikowane w miejskim portalu internetowym (www.city.poznan.pl/rewitalizacja). Na podstawie konsultacji ustalono główne obszary problemowe miasta.


http://www.city.poznan.pl/rewitalizacja

http://www.city.poznan.pl/rewitalizacja



83

Zakładka na stronie miasta Poznań poświęcona rewitalizacji Spotkania z mieszkańcami uzyskały wysoką akceptację społeczną i wywołały duże

zainteresowanie polityków i organizacji społecznych. Wiele wskazuje na to, że prowadzony konsekwentnie dialog społeczny prowadzi do przełamania tradycyjnej bariery nieufności dzielącej społeczność i administrację, a także bariery informacyjnej między społecznością a polityką.

Terenowe konsultacje uliczne przeprowadzono w dniach 21-23 lipca 2005 roku w 7 zróżnicowanych przestrzennie, społecznie i kulturowo punktach miasta. Przygotowani ankieterzy prowadzili z mieszkańcami spotkanymi na ulicach dyskusję na temat ożywienia miasta, pomagali wypełnić ankietę i informowali o planach rewitalizacji miasta. Informacje o organizowanej akcji ogłoszone były w prasie, telewizji i radiu oraz ulotkach i plakatach rozwieszonych w mieście. Zebrano 849 ankiet (najwięcej ankiet wypełniły osoby młode – do 30 lat – 380). Niemal 80% osób ankietowanych posiadało wykształcenie średnie bądź wyższe. Osoby poddane badaniu ankietowemu miały wskazać najbardziej ich zdaniem zaniedbane fragmenty miasta. Zauważono, iż dla większości Poznaniaków rewitalizacja to przede

Punkt konsultacyjny na Moście Teatralnym http://www.city.poznan.pl


http://www.city.poznan.pl



84

wszystkim działania o charakterze remontowo-porządkowym. Ogólnie rzecz biorąc mieszkańcy mieli dwojaki stosunek do konsultacji, z jednej strony doceniali dobrą wolę władz, z drugiej zaś podejrzewali w całej akcji jakieś przedwyborcze manipulacje. Było to na pewno związane z rozpoczynającą się w tym czasie kampanią wyborczą.

W raporcie o przebiegu i wynikach konsultacji społecznych na temat rewitalizacji miasta Poznań stwierdzono:

1. konsultacje spotykają się z pozytywnym odzewem przechodniów, mediów i wreszcie samych konsultantów, dla których są ciekawym doświadczeniem socjologicznym. Warto je zatem częściej stosować. Jednocześnie nie powinny one zostać strywializowane przez odwoływanie się do nich zbyt często i w sprawach błahych.

2. skuteczność konsultacji zależy czasami od „drobiazgów”, takich jak pogoda czy techniczne wyposażenie. Komfort i estetyka punktu konsultacyjnego zachęcają do rozmowy.

3. władza musi przedstawić społeczności zarówno rezultat konsultacji jak i wskazać, na ile w swoich decyzjach ten rezultat uwzględniła.

4. najważniejsze, najciekawsze, ale i najtrudniejsze będą dopiero zaawansowane i znacznie bardziej konkretne konsultacje z mieszkańcami obszarów wytypowanych do rewitalizacji.

5. słowo „rewitalizacja” jest niezbyt zrozumiałe, a przez osoby starsze i mniej wykształcone traktowane jako „obce”. Należy je spopularyzować lub zaproponować jego rodzimą wersję.

6. należy rozwijać ‘socjologiczną wyobraźnię’, „socjologiczną wrażliwość” obywateli przez odpowiednie działania edukacyjne, medialne, promocyjne. Inaczej ‘rewitalizacja’ będzie rozumiane jako działanie czysto techniczne, inżynierskie.

Uczestnictwo mieszkańców nie zakończyło się na udziale w konsultacjach ulicznych. Dnia 22 listopada 2005 roku Urząd Miasta Poznania we współpracy z firmą konsultingową PriceWaterhouseCoopers zorganizował spotkanie informacyjne poświęcone tematyce rewitalizacji i przygotowywania projektów rewitalizacyjnych.

W spotkaniu brali udział Radni miasta, członkowie Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji oraz potencjalni beneficjenci (m.in. Rady Osiedli, Miejskie Jednostki Organizacyjne, organizacje pozarządowe, spółdzielnie mieszkaniowe, szkoły wyższe, i in.).

Do dnia 31 grudnia można było składać wnioski o włączenie projektów do Miejskiego Programu Rewitalizacji (wpłynęło 131 wniosków).

Następnie odbywały się spotkania z mieszkańcami obszarów wybranych do rewitalizacji. Społeczność lokalna zgłaszała główne problemy jakie dotykają ich jako mieszkańców konkretnych osiedli, ustalano priorytety działań i dyskutowano nad sposobem rozwiązania kwestii spornych.

Spotkanie z mieszkańcami Łazarza http://www.city.poznan.pl





85

Należy zauważyć, iż nie były to pojedyncze zebrania, tylko cała seria spotkań (po 2-3 spotkania na każdym z rewitalizowanych osiedli). Dało to możliwość przemyślenia pewnych kwestii i ewentualnej szansy na zaproponowanie innego rozwiązania, jeśli dany projekt nie spełniał wymagań i postulatów mieszkańców.




86

Źródła: − Bar M., 2006, Udział społeczeństwa w postępowaniach dotyczących przedsięwzięć

wymagających OOŚ, w tym inwestycji drogowych. Przewodnik dla organizacji pozarządowych i grup mieszkańców, Stowarzyszenie Zielone Mazowsze, Wrocław

− Billert A., 2006, Partycypacja społeczna i jej udział w przygotowywaniu Miejskiego Programu Rewitalizacji (MPR) w Poznaniu, Referat wygłoszony na Międzynarodowej Konferencji w Warszawie – Partycypacja Społeczna – 2006

− Buczek G., O potrzebie zwiększenia partycypacji społecznej w planowaniu miejscowym, Urbanista nr 11/06

− Dębczyński J., 2000, Rola partycypacji społecznej w tworzeniu wieloletnich planów inwestycyjnych przez samorządy, Res Menagement, Belsk Duży; http://www.resmanagement.pl/

− Długosz D., Wygnański J.J., 2005, Obywatele współdecydują, Przewodnik po partycypacji społecznej, Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych

− Jakubowski M., 2001, Partycypacja społeczna w podejmowaniu decyzji publicznych, Wydział Rozwoju Gminy Warszawa-Bemowo

− Jendrośka J., EKG ONZ Genewa, Konwencja z Aarhus (http://most.org.pl/zb/inne/uczestni/jedroska.htm)

− Goban – Klas T., 1999, Media i komunikacja masowa. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, PWN, Kraków

− Koziarek M., Tatomir T., 2001, Udział społeczeństwa i dostęp do informacji w ochronie środowiska w praktyce, Poradnik dla administracji publicznej, Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią, Warszawa

− Kwiatkowski J., 2003, Partycypacja społeczna i rozwój społeczny, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa

− Legutko-Kobus P; 2006, Partycypacja społeczna w konstruowaniu dokumentów rozwoju zrównoważonego na przykładzie Lubelszczyzny (referat ) KUL, Ogólnopolska konferencja naukowa Zrównoważony rozwój w teorii ekonomii i praktyce (Wrocław 29-30 06.2006)

− Podemski K., Terenowe konsultacje społeczne poświęcone wyborowi obszarów do rewitalizacji w Poznaniu, Wyniki wywiadów i obserwacji w wybranych punktach miasta, Q-Market Research, Poznań

− Podręcznik rewitalizacji, Zasady, procedury i metody działania współczesnych procesów rewitalizacji, 2003, GTZ Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit przy współpracy Institut für Wohnen und Umwelt Darmstadt, Warszawa

− Rheinlaender N., Inicjatywa „Oddolne Forum Miejskie” http://rowery.eko.org.pl/jscript/uploads/Norbert%20Rheinlaender.rtf

− Rytel K., Konsultacje społeczne w Londynie, [w] Zielone Światło, Biuletyn Centrum Zrównoważonego Transportu, nr 6 wiosna 2006, ss. 2-4


http://www.resmanagement.pl/

http://most.org.pl/zb/inne/uczestni/jedroska.htm

http://rowery.eko.org.pl/jscript/uploads/Norbert%20Rheinlaender.rtf



87

− Szymalski W., Jako konsultowaliśmy E-59, [w] Zielone Światło, Biuletyn Centrum Zrównoważonego Transportu, nr 6 wiosna 2006, ss. 5-7

− Tress B., Tress G., 2003, Scenario visualisation for participatory landscape planning - a study from Denmark. Landscape and Urban Planning 64, 161–178

ŹRÓDŁA INTERNETOWE: − http://cpe.eko.org.pl − http://www.rec.org.pl − http://www.prawo.lex.pl − http://www.wikipedia.pl − http://www.slownik-online.pl − http://fs2006.ngo.pl − http://www.pldg.pl/ − http://www.umwd.pl − http://www.mb.gov.pl − http://www.zm.org.pl − http://www.city.poznan.pl − http://www.tfl.gov.uk − http://mos.gov.pl

USTAWY: − Ustawa z 27.03.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. nr 80, poz. 717); − Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 26.08.2003 r. w sprawie wymaganego zakresu

projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz.U. Nr 164, poz. 1587); − Ustawa z 08.03.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 01.142 poz. 1591); − Ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2002 Nr

153 poz. 1270); − Ustawa z 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627).


http://cpe.eko.org.pl

http://www.rec.org.pl

http://www.prawo.lex.pl

http://www.wikipedia.pl

http://www.slownik-online.pl

http://fs2006.ngo.pl

http://www.pldg.pl/

http://www.umwd.pl

http://www.mb.gov.pl

http://www.zm.org.pl


http://www.tfl.gov.uk

http://mos.gov.pl



o partycypacji spolecznej - grid-w partycypacji_spolecznej.pdfracjonalne kształtowanie przestrzeni...

Documents