objaŒnienia do szczegÓ£owej mapy ...bazadata.pgi.gov.pl/data/smgp/arkusze_txt/smgp0225.pdf8 1074...

P A Ñ S T W O W Y I N S T Y T U T G E O L O G I C Z N YP A Ñ S T W O W Y I N S T Y T U T B A D A W C Z Y

KRZYSZTOF WROTEK

G³ówny koordynator Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski — W. MORAWSKI

Koordynator regionu Polski pó³nocno-wschodniej i wschodniej — S. LISICKI

1 : 50 000

Arkusz D¹browa Bia³ostocka (225)

(z 1 fig., 3 tab. i 3 tabl.)

WARSZAWA 2017

OBJAŒNIENIA

DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ

POLSKI

Autor: Krzysztof WROTEK

Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL SA

ul. Berezyñska 39, 03-908 Warszawa

Redakcja merytoryczna: El¿bieta NAUWALDT

ISBN 978-83-7863-752-3

© Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2017

Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Sebastian GURAJ

SPIS TREŒCI

I. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

II. Ukszta³towanie powierzchni terenu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

III. Budowa geologiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

A. Stratygrafia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1. Kreda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

a. Kreda górna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Santon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Kampan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2. Paleogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

a. Paleocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

b. Eocen–oligocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3. Neogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

a. Miocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

4. Czwartorzêd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

a. Plejstocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Zlodowacenia najstarsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Zlodowacenie Narwi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Interstadia³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Interglacja³ augustowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Zlodowacenia po³udniowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Zlodowacenie Nidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Interstadia³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Interglacja³ ma³opolski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Zlodowacenie Sanu 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Interglacja³ ferdynandowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Zlodowacenie Sanu 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Interglacja³ wielki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Interglacja³ mazowiecki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Zlodowacenie Liwca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Interglacja³ Zbójna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Zlodowacenia œrodkowopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Zlodowacenie Odry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Interstadia³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Interglacja³ lubawski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Zlodowacenie Warty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Stadia³ dolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Interstadia³ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Stadia³ œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Stadia³ górny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Interglacja³ eemski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Zlodowacenia pó³nocnopolskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Zlodowacenie Wis³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Stadia³ œrodkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

b. Czwartorzêd nierozdzielony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

c. Holocen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

C. Rozwój budowy geologicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

IV. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

L i e t a t u r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

SPIS TABLIC

Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000

Tablica II — Przekrój geologiczny C–D

Tablica III — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000

I. WSTÊP

Arkusz D¹browa Bia³ostocka (225) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000 (SMGP)

wyznaczaj¹ wspó³rzêdne geograficzne: 23°15'–23°30' d³ugoœci geograficznej wschodniej oraz

53°30'–53°40' szerokoœci geograficznej pó³nocnej.

Administracyjnie obszar arkusza znajduje siê w województwie podlaskim i obejmuje gminy:

D¹browa Bia³ostocka (miasto i gmina), Sidra oraz czêœæ gmin — Augustów, Suchowola i Janowo.

Arkusz D¹browa Bia³ostocka zosta³ opracowany na podstawie projektu badañ geologicznych

(Maksiak, We³niak, 1997) zatwierdzonego decyzj¹ numer GK koklAO/489-NY-13/98 z dnia 24.08.1998

przez G³ównego Geologa Kraju. W projekcie tym by³y okreœlone dwa zadania geologiczne: szcze-

gó³owe rozpoznanie budowy geologicznej obszaru oraz zbadanie, czy l¹dolód stadia³u œrodkowego

zlodowacenia Wis³y wkroczy³ na omawiany teren.

Zdjêcie geologiczne zosta³o wykonane przez K. Wrotka w latach 2006–2008 (powierzchnia 300 km2)

i E. Rycio w 2008 roku (powierzchnia oko³o 12 km2) na podk³adzie mapy topograficznej w uk³adzie „1942”.

W trakcie prac terenowych wykonano 235 sondowañ mechanicznych o g³êbokoœci do 27,0 m

i ³¹cznym metra¿u 1670,5 m; 665 sondowañ rêcznych o g³êbokoœci do 3,6 m i ³¹cznym metra¿u 2004,0 m;

opisano 129 ods³oniêæ, dziewiêæ wkopów i szurfów oraz sprofilowano szeœæ studni kopanych i wierco-

nych. Na mapie geologicznej przedstawiono 59 wybranych punktów dokumentacyjnych (tab. 1).

Materia³ dokumentacyjny, zebrany w trakcie prac terenowych, zosta³ uzupe³niony o dane archi-

walne: 49 profili otworów hydrogeologicznych, 217 profili otworów surowcowych i innych otworów

p³ytkich (Czaplicka, 1952; Wyrwicka, 1952; Bittner, 1957) oraz 109 profili sond i otworów wykonanych

w celu udokumentowania torfowisk. £¹czna liczba punktów dokumentacyjnych na obszarze

arkusza wynosi 1419, co daje œrednio 4,52 punktu na km2.

Do rozpoznania budowy geologicznej omawianego obszaru wykorzystano równie¿ wyniki ba-

dañ geofizycznych (Doktór i in., 1987; Graniczny i in., 1995).

5

6

T a b e l a 1

Wykaz punktów dokumentacyjnych zamieszczonych na mapie geologicznej

Numer punktuRodzaj punktu

dokumentacyjnego(wed³ug s³ownika)*

Lokalizacja(miejscowoœæ)

Rzêdna(m n.p.m.)

G³êbokoœæ(m)

Uwagi

na mapiegeologicznej

w notatnikuterenowym

1 2 3 4 5 6 7

1 231 sm Ma³yszówka 155,0 11,0 Przekrój geologiczny A–B




5 351 sr Jasionówka 169,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

6 225 sm Jasionówka 167,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

7 224 sm Jasionówka 168,0 10,0 Przekrój geologiczny C–D

8 1074 sr Jaczno 128,0 2,3Przekrój geologiczny C–D, osady organicz-ne interglacja³u eemskiego

9 37 sm Sidra – koryto rzeki 123,5 22,0 Przekrój geologiczny C–D

10 51 sm Dubaœno 140,5 11,0Przekrój geologiczny C–D, osady organicz-ne interglacja³u eemskiego

11 7 sm Suchodolina 180,0 15,0 Przekrój geologiczny C–D

12 S12/7 sr Brzozowo Kolonia 166,0 10,5 Przekrój geologiczny C–D

13 222 sm Brzozowo 170,0 20,0 Przekrój geologiczny A–B

14 221 sm Brzozowo 174,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

15 220 sm Krug³o 170,0 23,0 Przekrój geologiczny A–B



18 11 sm Kolonia Ja³ówka N 194,0 10,0Przekrój geologiczny C–D, osady organicz-ne interglacja³u eemskiego przebadane pali-nologicznie

19 149 od Sadowo Kolonia 211,0 7,0–12,0 Wielkie bloki zlepieñców

20 274 od Nieroœno Kolonia 170,0 8,0Kra utworów kampanu na powierzchniterenu (wyrobisko)

21 210 sm £ozowo 142,5 12,0 Przekrój geologiczny A–B



24 216 sm Nieroœno 163,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

25 217 sm Nieroœno 166,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

26 176 sm Kalwiñszczyzna 170,0 8,0Osady interglacja³u eemskiego przebadanepalinologicznie

27 12 sm Kolonie Bachmackie 185,5 15,0 Jeziorzysko interglacja³u eemskiego

28 206 sm Kolonia S³omianka 175,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

29 207 sm Kolonia S³omianka 162,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

30 443 A+B od Kolonia S³omianka 170,0 5,0 Przekrój geologiczny A–B

31 208 sm Kolonia Reszkowce 152,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

32 209 sm Kolonia £ozowo 150,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

33 B-6 sm Zacisze 160,5 6,0

Osady interglacja³u eemskiego przebadanepalinologicznie przez Czaplick¹ (1952)

i Bittnera (1957)

34 B-5 sm Zacisze 160,5 6,0

35 B-4 sm Zacisze 161,0 11,4

36 B-3 sm Zacisze 161,0 6,0

37 B-2 sm Zacisze 161,5 6,0

38 B-1 sm Zacisze 162,0 5,8

39 18 sm Po³omin 179,5 6,0Osady interglacja³u eemskiego przebadanepalinologicznie

W celu pe³nego rozpoznania budowy geologicznej osadów czwartorzêdowych oraz ich bezpo-

œredniego pod³o¿a, na potrzeby niniejszego opracowania wykonano rdzeniowane otwory badawcze

(kartograficzne): Brzozowo (otw. 19) o g³êbokoœci 175,0 m; Bieniowce (otw. 25) o g³êbokoœci 167,0 m;

Kolonie Bachmackie (otw. 31) o g³êbokoœci 207,0, m; Nieroœno (otw. 34) o g³êbokoœci 172,7 m

i Wólka (otw. 40) o g³êbokoœci 219,3 m.

Przed wykonaniem otworów kartograficznych przeanalizowano ci¹gi geoelektryczne przebie-

gaj¹ce wzd³u¿ linii przekroju A–B. Do konstrukcji przekroju geologicznego A–B wykorzystano bada-

nia elektrooporowe (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001, 2007), które kontynuuj¹ siê dalej na po³udnie do

otworu Zapaszt (ark. Nowowola; Kmieciak, 2005, 2006).

Do szczegó³owego rozpoznania nieci¹g³oœci serii osadów starszych od czwartorzêdu przydatne

okaza³y siê równie¿ badania elektrooporowe (Twarogowski, 1998) dotycz¹ce zagadnienia migracji

wód zasolonych, w tym migracji wód geotermalnych.

Z otworów kartograficznych oraz z g³êbokich sond mechanicznych pobrano 234 próbki do stan-

dardowych badañ litologiczno-petrograficznych. W zakres tych badañ wchodzi³y analizy: uziarnie-

nia; sk³adu petrograficznego ¿wirów frakcji 5–10 mm wyseparowanych z glin zwa³owych; sk³adu

7

c d . t a b e l 1 1

1 2 3 4 5 6 7

40 551 wk Kopciówka 184,0 4,5Osady deluwialne prawdopodobnie na osa-dach organicznych interglacja³u eemskiegoprzebadane palinologicznie

41 205 sm Reszkowce Kolonia 183,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

42 235 sm Reszkowce Kolonia 178,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

43 S18/3 sm Wólka Kolonia 194,0 Przekrój geologiczny A–B

44 S18/5 sm Kolonia Stefanowo 189,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

45 S18/7 sm Kolonia Stefanowo 200,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B

46 162 sm Kolonia Jurasze 177,5 7,0

Osady interglacja³u eemskiego przebadanepalinologicznie



49 123+1239 sm Kolonia Jurasze 167,4 10,0


51 428 od Nowinka 186,8 10,0

52 204 sm Ja³ówka S 175,0 10,0 Przekrój geologiczny A–B




56 200 sm Ja³owe £¹ki 174,5 10,0 Przekrój geologiczny A–B

57 201 sm Ja³owe £¹ki 174,4 10,0 Przekrój A–B geologiczny)

58 121 sm Makowlany 165,0 8,0Jeziorzysko interglacja³u eemskiego przy-kryte osadami holoceñskimi

59 500 od Kolonia Poganica 197,5 10,0

Jeziorzysko interglacja³u eemskiego przy-kryte osadami organicznymi holocenu.Zbite, skomprymowane torfy, ³odygii uwêglone pnie drzew

* sm – sonda mechaniczna, sr – sonda rêczna, od – ods³oniêcie, wk – wkop (studnia kopana)

mineralnego frakcji ciê¿kiej; zamiast obtoczenia ziaren kwarcu wykonano badania frakcji 0,5–1,0 mm

pod lup¹ binokularow¹; zawartoœci wêglanu wapnia we frakcji poni¿ej 0,1 mm (Jeleñski, 2008).

Analizê palinologiczn¹ 33 próbek z osadów czwartorzêdowych pobranych z otworów kartogra-

ficznych: Brzozowo (otw. 19), Nieroœno (otw. 34) i Wólka (otw. 40) z sond mechanicznych w Ja³ówce N

i Ja³ówce S, w Juraszach i w KalwiñszczyŸnie wykona³ Biñka (2007, 2008).

Opracowanie mikropaleontologiczne osadów kredy górnej i paleocenu pobranych z otworów

kartograficznych: Brzozowo (otw. 19), Nieroœno (otw. 34) i Wólka (otw. 40) (fig. 1) wykona³a

Paruch-Kulczycka (2008).

Do rozpoznania budowy geologicznej wykorzystano, oprócz otworów wiertniczych wykona-

nych na potrzeby omawianego arkusza, równie¿ profile otworów z terenów s¹siednich (Krzywicki,

2005a, b; Kmieciak, 2005, 2006; Koz³owski, 2005, 2006).

Pierwszym opracowaniem obejmuj¹cym obszar arkusza by³a Przegl¹dowa Mapa Geologiczna

Polski 1:300 000, arkusz Bia³ystok (Pietkiewicz, 1950). Równie¿ jednym z pierwszych opracowañ

wschodniej czêœci tego terenu by³a mapa geologiczna w skali 1:25 000 (Czaplicka, 1952). W tym czasie

strefê kier – porwaków kredy pisz¹cej kampanu wystêpuj¹cych na powierzchni terenu w Koloniach

Bachmackich bada³a Wyrwicka (1952). Kreda pisz¹ca by³a tu eksploatowana w dziewiêciu wyrobi-

skach ju¿ w XVIII wieku. U¿ywano jej do bielenia budynków.

Budowê geologiczn¹, stratygrafiê plejstocenu i paleogeomorfologiê oraz opis wczeœniejszych

badañ omówiono w pracach: Po¿arskiego (1959), Ró¿yckiego (1972), Bera (1972a, b, c), Uberny

(1974), Lisickiego i Winter (1999).

W latach 2003–2007, w ramach realizacji Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski, w bezpo-

œrednim s¹siedztwie opracowano arkusze: Nowowola (Kmieciak, 2005, 2006), Suchowola (Koz³ow-

ski, 2005, 2006), Lipsk (Krzywicki 2005a, b), Sokó³ka (Boratyn, 2006a, b), Sztabin (Kacprzak,

Lisicki, 2007a, b), Ryga³ówka (Majewska, 2007a, 2008a), Nowy Dwór (Majewska, 2007b, 2008b)

i Jasionówka (P³onczyñski i in., 2009a, b).

Na omawianym obszarze badania, g³ównie z zakresu paleogeomorfologii, prowadzi³ Banaszuk

(1993, 2004a, b, c). Prace te dotyczy³y równie¿ doliny Biebrzy i doliny Sidry, oraz obszaru Biebrzañskiego

Parku Narodowego, który wed³ug najnowszy prac obejmuje pó³nocno-zachodni¹ czêœæ obszaru arkusza

D¹browa Bia³ostocka.

Badania palinologiczne na tym terenie i w najbli¿szym jego s¹siedztwie wykonali: Bittner

(1957) i Kupryjanowicz (2004a, b, 2007). Opracowania Bera (1972a, b); Kajaka (1985); Doktóra i innych

(1987); Lindera (1988); Lisickiego i innych (1993); Pajnowskiej i innych (1993); ¯urka (1993a, b);

Piwockiego i Ziembiñskiej-Tworzyd³o (1995); Lisickiego (1996); Morawskiego (2001); Wrotka (2002a,

b, c; 2003a, b; 2007 2008a, b, c, d; 2009); Bera i Lisickiego (2004); Lindnera i innych (2004); Marksa,

8

9

Fig. 1. Zestawienie profili otworów badawczych dla SMGP (kartograficznych)

1 — g³azy, 2 — ¿wiry, 3 — piaski, 4 — mu³ki, 5 — i³y, 6 — gliny zwa³owe, 7 — torfy, 8 — kreda pisz¹ca, 9 — wapienie,

10 — mu³owce, 11 — gezy, 12 — szcz¹tki flory, 13 — szcz¹tki fauny, 14 — detrytus roœlinny, 15 — krzemienie

Symbole stratygraficzne jak na mapie geologicznej

Paw³owskiej (2004); Micunia (2004); Mojskiego (2004, 2005); Wysoty i innych (2004); Krzywickiego

(2005, 2006) dostarczy³y wiedzy miêdzy innymi o stratygrafii oraz wykszta³ceniu osadów czwarto-

rzêdowych i ich pod³o¿a.

Na potrzeby opracowania arkusza D¹browa Bia³ostocka wykorzystano te¿ wyniki prac poszuki-

wawczych za surowcami, prac inwentaryzacyjnych, badañ hydrogeologicznych, geofizycznych i innych.

II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU

Obszar arkusza D¹browa Bia³ostocka po³o¿ony jest w obrêbie Niziny Pó³nocnopodlaskiej

i obejmuje pó³nocn¹ czêœæ Wzgórz Sokólskich (Kondracki, 2002).

Formy lodowcowe. W y s o c z y z n ê m o r e n o w ¹ p ³ a s k ¹ buduj¹ gliny zwa³owe przykry-

te piaskami lodowcowymi i osadami eluwialnymi. Najwy¿ej – 190,0–200,0 m n.p.m. – wystêpuj¹ one

na pó³noc od Budziska. W zachodniej i po³udniowo-zachodniej czêœci terenu, w okolicy Sadka, Pod-

bagnów, Kolonii Bachmackich, Kopciówki, Cieœniska i Budna, fragmenty wysoczyzny wystepuj¹ na

wysokoœci 170,0–181,0 m n.p.m. Ni¿ej – 165,0–180,0 m n.p.m. – stwierdzono je na po³udniu,

po³udniowym wschodzie i wschodzie — w rejonie Nowinki, Romanówki, Makowlan, Sidry,

Kniaziówki i Synkowiec (tabl. I).

W y s o c z y z n a m o r e n o w a f a l i s t a stanowi urozmaicon¹ i ma³o zniszczon¹ powierzch-

niê o wysokoœci 162,0–175,0 m n.p.m. Wystêpuje ona w rejonie D¹browy Bia³ostockiej, Wi¹zówki, Nie-

roœna, Moœcichy i Stocka. W okolicy Harasimowicz stwierdzono j¹ na wysokoœci 150,0 m n.p.m.

M o r e n y c z o ³ o w e a k u m u l a c y j n e stanowi¹ bardzo charakterystyczne formy w morfo-

logii omawianego obszaru. Powsta³y w wyniku deglacjacji u czo³a l¹dolodu zlodowaceñ Wis³y i Warty.

Moreny czo³owe zwi¹zane z obecnoœci¹ l¹dolodu stadia³u górnego zlodowacenia Warty tworz¹

³uk wysokich wzniesieñ do 202,0 m n.p.m. Wiele z nich posiada nazwy w³asne – Góra Basielowa,

Góra Sygna³y, Góra £okietka, Góra Solniczka, Karpackie Góry. Formy morenowe tego wieku stwier-

dzono w okolicy Nowinki, Romanówki, Makowlan, Sidry, Kniaziówki, Synkowiec, Zacisza i Kal-

wiñszczyzny.

Zespó³ form czo³owomorenowych stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y stwierdzono w cen-

tralnej czêœci omawianego obszaru. S¹ to zarówno ci¹gi wzniesieñ, jak i formy pojedyncze. Najwy¿sze

z nich wystêpuj¹ na zachodzie, w rejonie Sadka, gdzie osi¹gaj¹ wysokoœæ 213,1 m n.p.m. (12,0–15,0 m).

W okolicy Grodziszczan i Brzozowa ich wysokoœæ wynosi odpowiednio 169,1 i 171,2 m n.p.m.

M o r e n y c z o ³ o w e s p i ê t r z o n e powsta³y podczas ruchów l¹dolodu zlodowaceñ Wis³y

i Warty. Moreny czo³owe zwi¹zane z obecnoœci¹ l¹dolodu stadia³u górnego zlodowacenia Warty wy-

stêpuj¹ w rejonie Nowinki, Podbudna i Ja³ówki S, gdzie k¹t spiêtrzenia piasków i ¿wirów dochodzi do

85°. Tego samego wieku s¹ moreny w po³udniowo-wschodniej czêœci obszaru w okolicy Polanicy.

10

Moreny spiêtrzone stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y wystêpuj¹ w okolicy Jasionówki-

Kolonii, gdzie ich wysokoœæ wzglêdna wynosi 7–15 m, a serie piaszczysto-¿wirowe spiêtrzone s¹ do

45° lub wrêcz pofa³dowane. Podobne formy morenowe stwierdzono równie¿ na po³udnie od Brzozowa.

Z a g ³ ê b i e n i a k o ñ c o w e ( w y t o p i s k o w e ) to rozleg³e misy i obni¿enia wystêpuj¹ce

w rejonie Sidry, Kopciówki, Po³onina, Ciemniewa i Kolonii Bachmackich. W czasie deglacjacji, od-

stêpowania na pó³noc, l¹dolód pozostawia³ bry³y i p³aty martwego lodu. W czasie wytapiania materia³

morenowy sp³ywa³ ze stoków nachylonych tu do 1,5–3,0°, odk³ada³ siê lub by³ usuwany na obrze¿a

bry³ martwego lodu. W centrum uwalnianym od bry³ lodowych tworzy³y siê wytopiska, jeziorzyska

i dzisiejsze strefy obni¿eñ. Niektóre wytopiska by³y nastêpnie w³¹czane w szlaki odp³ywu wód rozto-

powych i rzecznych, np. w okolicy Ja³ówki.

Formy utworzone w strefie martwego lodu. M o r e n y m a r t w e g o l o d u to wzniesienia

o owalnych kszta³tach, niewielkich rozmiarach do 0,7 km2 i wysokoœci od 3 do 15 m. Rozpoznano je

w D¹browie Bia³ostockiej, w rejonie £ozowa, Szostaków, na wschód od Sidry i w rejonie Ja³ówki S.

Formy wodnolodowcowe. R ó w n i n y s a n d r o w e i w o d n o l o d o w c o w e nawi¹zuj¹

do odp³ywu wód roztopowych w okresie stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y oraz stadia³ów

górnego i œrodkowego zlodowacenia Warty.

Najni¿szy poziom zosta³ utworzony podczas oscylacyjnego odstêpowania i nasuwania l¹dolodu

stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y. Niewielkie ich obszary stwierdzono od Wi¹zówki i Sucho-

doliny do Sadka, gdzie wystêpuj¹ najwy¿ej – 213,1 m n.p.m. W centrum obszaru, w okolicy Grodziszczan

i Brzozowa, ich wysokoœæ obni¿a siê do 169,0–171,2 m n.p.m., podobnie jak na wschodzie, w rejonie

Bieniowa, Kudrawki i Dubaœna (168,0–172,0 m n.p.m.). Na po³udniu obszaru podparte s¹ starszymi

formami morenowymi.

Kolejny poziom wodnolodowcowy zwi¹zany jest z obecnoœci¹ l¹dolodu stadia³u górnego zlodo-

wacenia Warty. Zosta³ on stwierdzony w po³udniowej i wschodniej czêœci obszaru w okolicach Nowinki,

Romanówki, Makowlan, Sidry i Racewa. Powsta³ on w wyniku odp³ywu wód roztopowych i akumu-

lacji osadów. Najintensywniejsza akumulacja odbywa³a siê w czasie odstêpowania l¹dolodu po

po³udniowej stronie form morenowych i odp³ywu wód roztopowych dalej na po³udniowy wschód.

Powierzchnie sandrowe le¿¹ na wysokoœci od 148,0 m n.p.m. w rejonie Juraszy do 176,0–180 m n.p.m.

ko³o Kolonii Poganica.

Najstarsze i najwy¿ej po³o¿one s¹ poziomy wodnolodowcowe zwi¹zane ze stadia³em œrodko-

wym zlodowacenia Warty. Wystêpuj¹ one w zachodniej i po³udniowo-zachodniej czêœci omawianego

obszaru. Ich wysokoœci oscyluj¹ od 188,2 do 210,3 m n.p.m. Stwierdzono je na po³udnie od Kolonii

Bachmackich, Kopciówki i Gabrylewszczyzny. W tym rejonie ich powierzchnia opada na po³ud-

nie i po³udniowy zachód w kierunku Jasionówki po³o¿onej poza omawianym obszarem.

11

R ó w n i n y z a s t o i s k o w e tworz¹ niewielkie powierzchnie – 0,7 – 1,5 km2. Rozpoznano je

m.in. w okolicy Kolonii Nowa Wieœ na wysokoœci 135,0 m n.p.m.; w rynnie Suchodoliny na wysokoœci

156,0 m n.p.m.; w okolicy D¹browy Bia³ostockiej i Kolonii Wistok na wysokoœci 138,7 m n.p.m. oraz

na po³udniowy zachód od Kolonii Makowlany na wysokoœci 173,6 m n.p.m.

O z y. Na obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka stwierdzono jeden pagórek ozowy (Ber,

1972a, b). Jest to wyd³u¿ony wa³ g³azowo-¿wirowy, który ci¹gnie siê od Jakowli w kierunku Poga-

nicy. Jego wysokoœæ dochodzi do 188,8–201,8 m n.p.m.

K e m y wystêpuj¹ pomiêdzy Sidr¹ a Makowlanami. Wysokoœci bezwzglêdne tych form siêgaj¹

165,1 m n.p.m. – Sidra, 154,7 m n.p.m. – Moœcicha, 138,7 m n.p.m. na pó³noc od Harasimowicz, a wy-

sokoœci wzglêdne wynosz¹ od 7,0 do 15,0 m. S¹ to owalne wzniesienia o œrednicy 0,6–2,0 km. Mniej-

szy kem o œrednicy oko³o 200–300 m ko³o Gabrylewszczyzny na po³udniowym zachodzie wydzielono

tu na podstawie pracy Koz³owskiego (2005, 2006).

R y n n y s u b g l a c j a l n e wystêpuj¹ w pó³nocnej czêœci obszaru arkusza. Bardzo wyraŸnie

zaznaczaj¹ siê one w rzeŸbie terenu. G³êbokoœæ tych form dochodzi do 27,0–30,0 m.

Rynna subglacjalna biegn¹ca od Suchodoliny do Moœcichy powsta³a w wyniku odp³ywu wód

roztopowych. Jej wysokoœæ wzglêdna wynosi 30,0–35,0 m, a szerokoœæ jest zmienna od 2,0–3,0 km

ko³o Ma³yszówki do 0,6 km ko³o Nieroœna.

R y n n y s u b g l a c j a l n e w y k o r z y s t a n e p r z e z r z e k i i p r z e z n i e p r z e -

k s z t a ³ c o n e wystêpuj¹ w pó³nocnej i œrodkowej czêœci obszaru arkusza. Najwiêksz¹ z nich stwier-

dzono we wschodniej czêœci obszaru. Wykorzystywana jest ona przez rzekê Sidrê. Jej g³êbokoœæ

dochodzi do 27,0–30,0 m.

Z a g ³ ê b i e n i a p o w s t a ³ e p o m a r t w y m l o d z i e widoczne s¹ jako niewielkie misy

wype³nione namu³ami. Wystêpuj¹ one w wielu miejscach na wysoczyŸnie. Ich rozmiary s¹ niewiel-

kie, maj¹ 100–200 m œrednicy.

Formy eoliczne. W y d m y wystêpuj¹ lokalnie w po³udniowo-wschodniej czêœci omawianego

obszaru, w okolicy Sidry. S¹ to wydmy paraboliczne i wa³owe, do 3–6 km d³ugoœci, a ich wysokoœci

wzglêdne dochodz¹ do kilkunastu metrów, lokalnie do 23 m.

R ó w n i n y p i a s k ó w p r z e w i a n y c h towarzysz¹ wydmom. S¹ to ma³e powierzchnie,

a ich wysokoœci wzglêdne wynosz¹ od 0,5 do 1,5 m.

Formy rzeczne. D n a d o l i n r z e c z n y c h s¹ wype³nione namu³ami piaszczystymi i piaskami

humusowymi. Szerokoœæ dolin jest niewielka – 100–300 m, a d³ugoœæ dochodzi do 2–3 km. Na pó³nocy,

w obrêbie doliny Sidry, stwierdzono najni¿ej na obszarze arkusza po³o¿ony punkt – 120,2 m n.p.m.

T a r a s y a k u m u l a c y j n e z a l e w o w e wydzielono jedynie w dolinie Sidry, na wysokoœci

0,3–0,8 m nad poziom rzeki. Ich szerokoœæ dochodzi do 200 m.

12

T a r a s y a k u m u l a c y j n e n a d z a l e w o w e nie tworz¹ ci¹g³ych poziomów, a jedynie

pó³ki w dolinie Sidry. Wznosz¹ siê one na wysokoœæ 3,0–6,0 m nad poziom rzeki, a ich szerokoœæ wy-

nosi 100–200 m, maksymalnie dochodzi do 400 m w okolicy Szostaków.

K r a w ê d z i e w y s o c z y z n y stwierdzono we wschodniej czêœci obszaru. Ich wysokoœæ

wynosi od 5 do 12 m.

K r a w ê d z i e t a r a s ó w stwierdzono pomiêdzy Wielkim Stawem i Dubaœnem. Ich wysoko-

œci wzglêdne s¹ niewielkie i wynosz¹ 1,5–2,0 m.

D o l i n k i, p a r o w y, m ³ o d e r o z c i ê c i a e r o z y j n e wystêpuj¹ powszechnie na ob-

szarze arkusza i rozcinaj¹ powierzchnie wysoczyznowe. Osi¹gaj¹ najczêœciej d³ugoœæ od 0,5 do 3 km

i szerokoœæ od 100 do 200 m.

Formy denudacyjne. W z g ó r z a m o r e n o w e p r z e k s z t a ³ c o n e wystêpuj¹ w po³udnio-

wo-zachodniej czêœci omawianego obszaru, tworz¹c tzw. Karpackie Góry. Mimo silnego zdenudowa-

nia wznosz¹ siê tu do wysokoœci 229,2 m n.p.m. S¹ to formy owalne o powierzchni do 7–15 km2.

P a g ó r k i m o r e n o w e p r z e k s z t a ³ c o n e stwierdzono na zachodzie i po³udniowym

zachodzie. S¹ to zdenudowane i przekszta³cone moreny czo³owe stadia³u œrodkowego zlodowacenia

Warty. Znane s¹ z okolicy Sadka, Podbagnów, Kolonii Bachmackich, Kopciówki, Ciœniska i Budna.

Ich wysokoœci dochodz¹ do 210,3 m n.p.m., a wysokoœci wzglêdne zmieniaj¹ siê od 12,0 do 30,0 m.

D ³ u g i e s t o k i to fragmenty krawêdzi, które zosta³y rozmyte przez wody lodowcowe. Ich

wysokoœæ wzglêdna waha siê od kilku do kilkunastu metrów, a d³ugoœæ wynosi 300–400 m.

Formy jeziorne. R ó w n i n y j e z i o r n e wystêpuj¹ w rejonie Ja³ówki N, Kopciówki, Po³omi-

na, Kolonii Bachmackich, Jaczna, Ja³ówki S, Zacisza, Kalwiñszczyzny, Makowlan, Juraszy i Pogani-

cy. S¹ to stare równiny jeziorne, wype³nione osadami organicznymi interglacja³u eemskiego (Biñka,

2008). Pomimo tego, ¿e osady interglacjalne zosta³y czêœciowo przykryte piaskami i glinami delu-

wialnymi, to nadal zaznaczaj¹ siê one w rzeŸbie terenu.

Formy utworzone przez roœlinnoœæ. R ó w n i n y t o r f o w e wystêpuj¹ w wielu miejscach na

obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka. W dolinie Sidry, we wschodniej czêœci omawianego obszaru,

zajmuj¹ du¿e powierzchnie, do kilkudziesiêciu km2, s¹ czêœci¹ najwiêkszych obszarów bagiennych

w Europie znanych i chronionych w ramach Biebrzañskiego Parku Narodowego ( Kajak, 1993; Pajnow-

ska i in., 1993; ¯urek, 1993a, b; Banaszuk, 2004a, b, c; Kupryjanowicz, 2004b). Stwierdzono je równie¿

w okolicy Romanówki, Nowinki i Kopciówki. Wype³niaj¹ one dna dolin pozosta³ych po przep³ywach

wód roztopowych oraz zag³êbienia na wysoczyznach.

Formy antropogeniczne. P i a s k o w n i e - ¿ w i r o w n i e i p i a s k o w n i e wystêpuj¹ po-

wszechnie na obszarze omawianego arkusza. Na szkicu geomorfologicznym (tabl. I) zaznaczono

jedynie najwiêksze z nich. W rejonie Kolonii Bachmackich wystêpuje 10 du¿ych wyrobisk po eksploata-

13

cji k r e d y p i s z ¹ c e j, które obecnie zasypywane s¹ odpadami. W pó³nocnej czêœci obszaru znajduje

siê g l i n i a n k a.

Obszar arkusza D¹browa Bia³ostocka odwadniany jest przez cieki, które powsta³y w czasie de-

glacjacji l¹dolodu podczas dwóch zlodowaceñ – Warty i Wis³y. W tym czasie odp³ywy wód kierowa³y

siê zdecydowanie na po³udnie i do nich nawi¹zuj¹ ma³e, nienazwane rzeczki. Niewielkie kana³y od-

prowadzaj¹ wody z po³udniowo-wschodniego obszaru do zlewni Supraœli poza omawianym terenem.

Inne ma³e odp³ywy rzeczne oraz rzeka Sidra kieruj¹ siê z po³udnia ku pó³nocy w kierunku Biebrzy.

Prawie ca³y omawiany obszar znajduje siê w zlewni Biebrzy.

III. BUDOWA GEOLOGICZNA

A. STRATYGRAFIA

Obszar arkusza D¹browa Bia³ostocka znajduje siê w obrêbie wyniesienia mazursko-suwalskie-

go (Po¿arski, 1959; Ber, 1972a, b; Ber, Lisicki, 2004). Najstarszym ogniwem pod³o¿a czwartorzêdu s¹

tu osady kredy górnej. Utwory pod³o¿a – kredy górnej i paleogenu – stwierdzono w profilach piêciu

profilach otworów kartograficznych oraz w 14 na s¹siednich terenach.

1 . K r e d a

a . K r e d a g ó r n a

Osady kredy górnej stwierdzono w otworach kartograficznych: Brzozowo (otw. 19), Nieroœno (otw. 34)

i Wólka (otw. 40) oraz w otworach archiwalnych w Bieniowcach (otw. 25) i w Ró¿anymstoku (otw. 28).

Santon

M u ³ o w c e i k r e d a p i s z ¹ c a z k r z e m i e n i a m i wystêpuj¹ w otworze kartograficz-

nym Brzozowo (otw. 19) na g³êbokoœci 171,2–175,0 m. Osady s¹ barwy bia³ej i kremowej. W próbce

pobranej z g³êbokoœci 174,7 m Paruch-Kulczycka (2008) okreœli³a wystêpowanie licznego zespo³u

otwornic wskazuj¹cych na santon – Bolivinoides strigilatus (Chapman), któremu towarzyszy piêæ in-

nych form, równie¿ charakterystycznych dla santonu. W rezyduum, poza ziarnami kwarcu i glaukoni-

tem, stwierdzono najczêœciej uszkodzone skorupki otwornic, ma³¿oraczki, szcz¹tki mszywio³ów,

szkar³upni, ma³¿y i szcz¹tki szkieletów ryb.

Kampan

K r e d a p i s z ¹ c a, w a p i e n i e i g e z y. Osady kampanu nawiercono w piêciu otworach.

Osadem dominuj¹cym jest bia³a i kremowa kreda pisz¹ca. W Brzozowie (otw. 19) utwory te le¿¹ na

14

g³êbokoœci 170,0–171,2 m. Przebadano próbkê z g³êbokoœci 171,0 m. W rezyduum Paruch-Kulczycka

(2008), wœród ziaren kwarcu i glaukonitu, stwierdzi³a obecnoœæ ma³ej ilosci dobrze zachowanych

otwornic. Wœród form bentosu i planktonu wystêpuje Bolivinoides decoratus (Jones) z wspó³wystê-

puj¹cymi Sensoeina clementiana (d’Orbigny) i Cibicides involutus (Reuss), co wskazuje na kampan.

Stwierdzono te¿ ma³¿oraczki i szcz¹tki szkar³upni.

W Wólce (otw. 40) utwory te stwierdzono na g³êbokoœci 217,2–219,3 m. W próbce pobranej

z g³êbokoœci 219,3 m, z bia³ej kredy pisz¹cej, w zespole otwornic o s³abym stanie zachowania, wystê-

puj¹ równie¿ formy bentosu i planktonu. Pojawia siê tu równie¿ Bolivinoides decoratus (Jones) oraz

towarzysz¹ce jej szcz¹tki szkar³upni i pojedyncze ma³¿oraczki.

W archiwalnym otworze kartograficznym w Bieniowcach (otw. 25) na g³êbokoœci 160,0–167,0 m

nawiercono bia³e i szare wapienie oraz kredê pisz¹c¹. Badania mikrofaunistyczne Gawor-Biedowej

(1966) potwierdzi³y wystêpowanie otwornic z formami przewodnimi kampanu, którym towarzysz¹

szcz¹tki liliowców, pryzmy inoceramów, skorupy ma³¿y, glaukonit, zêby ryb i szcz¹tki szkar³upni.

W otworze studziennym w Ró¿anymstoku (otw. 28) na g³êbokoœci 167,0–170,0 m stwierdzono

szare gezy, które nie zosta³y przebadane.

2 . P a l e o g e n

a . P a l e o c e n

K r e d a p i s z ¹ c a, m a r g l e, m u ³ o w c e, p i a s k i g l a u k o n i t o w e i o p o k i zosta³y

stwierdzone w otworze kartograficznym Nieroœno (otw. 34) na g³êbokoœci 171,7–172,6 m. S¹ one bar-

wy bia³ej, kremowej i zielonkawej. Ich wiek okreœlono na podstawie oznaczeñ biostratygraficznych

próbki pobranej z g³êbokoœci 172,6 m. Paruch-Kulczycka (2008) okreœli³a wystêpowanie tu form bento-

nicznych i planktonicznych z najwa¿niejszymi taksonami: Karreria falax Rzehak, Tappanina selmensis

(Cushman), Caratobulimina yuberculata Brotzen, Cibicides proprius (Brotzen) i Cibicides succedens

Brotzen nale¿¹cymi do paleocenu dolnego. W rezyduum wystêpuj¹ ziarna glaukonitu, nieliczny kwarc,

pojedyncze ig³y g¹bek, kolce je¿owców i niewiele otwornic. W wyniku analizy intersekcyjnej osadów

wêglanowych oraz dyskusji z autork¹ analizy mikrofaunistycznej przyjêto, ¿e osady paleocenu zacho-

wa³y siê w rejonie Nieroœna (otw. 34) w krasowych kawernach w osadach kampanu.

Osady paleocenu wyró¿niono na po³udnie od Wólki (otw. 40). Wystêpuj¹ one na wysokoœci

20,0–10,0 m p.p.m. (przekrój geologiczny A–B) i kontynuuj¹ siê na po³udnie na obszarze arkusza No-

wowola (Kmieciak, 2006).

15

b . E o c e n – o l i g o c e n

P i a s k i, m u ³ k i i i ³ y. Na omawianym obszarze nie stwierdzono osadów eocenu–oligocenu.

Wyró¿niono je na terenie s¹siednich arkuszy: Nowowola (Kmieciak, 2005, 2006), Suchowola

(Koz³owski, 2005, 2006) i Nowy Dwór (Majewska, 2007b, 2008b). S¹ to piaski drobnoziarniste i œred-

nioziarniste, glaukonitowe, barwy ciemnozielonej i szarej oraz mu³ki piaszczyste i i³y py³owate po-

dobnej barwy z przewarstwieniami wêgla brunatnego.

3 . N e o g e n

a . M i o c e n

P i a s k i, m u ³ k i i i ³ y z w k ³ a d k a m i w ê g l a b r u n a t n e g o. Utworów tych nie stwier-

dzono na obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka. Wyró¿niono je jednak na terenie arkusza Nowy

Dwór, w otworach Nowy Dwór i Pohorany (Majewska, 2007b, 2008b). S¹ to osady jeziorne, które wy-

stêpuj¹ odpowiednio na g³êbokoœci 132,1 i 163,0 m.

4 . C z w a r t o r z ê d

W obrêbie obszaru arkusza D¹browa Bia³ostocka wystêpuje nieomal pe³ny profil utworów czwar-

torzêdowych. Mi¹¿szoœæ osadów jest zró¿nicowana: od 270,0 m w rejonie Podbagnów, Ma³yszówki,

Sadka, 170,7 m w centrum (otw. 37) do 120,0 m na po³udniu, w rejonie Kamienicy (Koz³owski, 2006).

a . P l e j s t o c e n

K r e d a p i s z ¹ c a, w a p i e n i e i g e z y k a m p a n u j a k o k r y w u t w o r a c h p l e j -

s t o c e ñ s k i c h. Utwory te znane s¹ z rejonu Kolonii Bachmackich. Stwierdzono je w otworze kar-

tograficznym (otw. 31), otworach surowcowych (Wyrwicka, 1952), jak równie¿ w licznych

odkrywkach, gdzie kreda pisz¹ca by³a eksploatowana przez miejscow¹ ludnoœæ.

M u ³ k i p i a s z c z y s t e i p i a s k i g l a u k o n i t o w e p a l e o c e n u j a k o k r y w u t w o -

r a c h p l e j s t o c e ñ s k i c h stwierdzono jedynie w otworze kartograficznym w Brzozowie (otw. 19)

(tabl. II). S¹ to osady barwy zielonej, be¿owej i szarej. Analizy przeprowadzone przez Jeleñskiego

(2008) wykaza³y, ¿e osady te zawieraj¹ glaukonit, wêglany, a wœród minera³ów przewa¿aj¹ granaty, epidot

i staurolit.

16

Zlodowacenia najstarsze

Zlodowacenie Narwi

S t a d i a ³ d o l n y

G l i n y z w a ³ o w e nie zosta³y stwierdzone na omawianym obszarze. Wystêpuj¹ w Leszcza-

nach (Koz³owski, 2005, 2006) na wysokoœci 100,0–30,0 m p.p.m. S¹ to gliny zwa³owe szare, bardzo

du¿ej mi¹¿szoœci.

I n t e r s t a d i a ³

P i a s k i j e z i o r n e stwierdzono w Wólce (otw. 40) (przekrój geologiczny A–B). S¹ to piaski

œrednioziarniste i ró¿noziarniste, w sp¹gu ze ¿wirami, be¿owe, szare, z laminami mu³ków, z licznym

udzia³em czarnego detrytusu roœlinnego. Wystêpuj¹ na g³êbokoœci 215,0–217,2 m. S¹ to osady zimnego

zbiornika jeziornego (limnoglacjalne) prawdopodobnie z wczesnego interstadia³u (Jeleñski, 2008).

S t a d i a ³ g ó r n y

G l i n y z w a ³ o w e tego wieku stwierdzono wy³¹cznie w Nieroœnie (otw. 34) na g³êbokoœci

164,2–170,0 m. S¹ to gliny szare, z licznymi ¿wirami i g³azikami, z wk³adkami piasków ilastych.

Ich wiek wydaje siê byæ pewny, poniewa¿ le¿¹ na osadach zidentyfikowanego pod³o¿a utworów

czwartorzêdowych i pod seri¹ osadów interglacja³u augustowskiego, których wiek potwierdzono ba-

daniami biostratygraficznymi. Wspó³czynniki petrograficzne przedstawiono w tabeli 2.

M u ³ k i i l a s t e i p i a s k i z d e t r y t u s e m r o œ l i n n y m z a s t o i s k o w e stwierdzono

w Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 185,0–215,0 m (przekrój geologiczny A–B), w depresji pod-

czwartorzêdowej o przebiegu SW–NE. S¹ to mu³ki ilaste, py³owate, piaszczyste, z cienkimi laminami

piasków drobnoziarnistych, be¿owe, szare i ciemnobr¹zowe. Detrytus roœlinny jest tak liczny, ¿e niektó-

re partie mu³ków mo¿na okreœliæ jako torfy.

Interglacja³ augustowski

P i a s k i, m u ³ k i i t o r f y r z e c z n e, m i e j s c a m i j e z i o r n e oraz g l i n y d e l u w i a l n e.

Okres najstarszego interglacja³u reprezentuj¹ mi¹¿sze osady piaszczysto-mu³kowe udokumentowane

w otworach wiertniczych w Nieroœnie (otw. 34) i Wólce (otw. 40).

W Nieroœnie (otw. 34) le¿¹ na serii glin zwa³owych stadia³u górnego zlodowacenia Narwi, na

g³êbokoœci 123,7–164,2 m. Stwierdzono tu, od sp¹gu do g³êbokoœci 145,4 m piaski drobnoziarniste

z wk³adkami œrednioziarnistych, z licznymi wk³adkami i laminami torfów, z rozproszonym czarnym

i ciemnobr¹zowym detrytusem roœlinnym. Wy¿ej nad piaskami le¿¹ mu³ki z cienkimi laminami piasków

drobnoziarnistych, be¿owe, szare i ciemnobr¹zowe. Domieszki, wk³adki i laminy detrytusu roœlinnego

17

s¹ tu tak liczne, ¿e niektóre partie mu³ków mo¿na opisaæ jako torfy. W przewa¿aj¹cej czêœci profilu

widoczne s¹ mikrostruktury z osadzania, zaburzenia pogr¹¿eniowe oraz pochodz¹ce z komprymowa-

nia pó³p³ynnych mu³ków w zbiorniku.

Seria mu³ków w stropie warstwy charakteryzuje siê przewag¹ amfiboli, do 52,4%, a domieszka

CaCO3 wynosi od 1,7 do 5,2%. Mu³ki w ca³oœci s¹ osadem jeziornym.

W stropie ca³ej serii dominuj¹ piaski œrednioziarniste i ró¿noziarniste ze ¿wirami. W sk³adzie mi-

neralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ minera³y nieprzezroczyste (do 78%), a wœród przezroczystych –

amfibole (36,0–29,7%) i granaty (25,0–32,7%). Charakterystyka tej czêœci serii wskazuje, ¿e s¹ to

osady rzeczne facji korytowej.

W Nieroœnie (otw. 34) na g³êbokoœci 145,5 m stwierdzono warstwê osadów glinopodobnych, praw-

dopodobnie genezy deluwialnej (Jagodziñska, Kalitiuk, 2007).

18

T a b e l a 2

Zestawienie wspó³czynników petrograficznych (O/K, K/W, A/B) glin zwa³owychz otworów: Brzozowo (otw. 19), Nieroœno (otw. 34) i Wólka (otw. 40)

Stratygrafia Otwory wiertnicze

Piêtro PodpiêtroBrzozowo(otw. 19)

Nieroœno(otw. 34)

Wólka(otw. 40)

Zlodowacenie Wis³y Stadia³ œrodkowy 1,24–0,84–1,14 1,80–0,59–1,55 x

Zlodowacenie WartyStadia³ œrodkowy 2,30–0,47–1,79 x x

Stadia³ dolny 1,58–0,68–1,35 x x

Zlodowacenie OdryStadia³ górny

4,29–0,26–2,67x 1,62–0,73–1,11

5,09–0,29–2,81

Stadia³ dolny 1,65–0,64–1,41 x 1,88–0,59–1,46

Zlodowacenie Liwca1,88–0,60–1,37

1,47–0,77–1,11 x1,39–0,82–1,03

Zlodowacenie Sanu 21,64–0,68–1,29 1,39–0,82–1,05 1,89–0,58–1,46

1,97–0,57–1,47 1,64–0,68–1,27 1,48–0,75–1,18

Zlodowacenie Sanu 1Stadia³ górny 1,29–0,92–0,94 1,28–0,93–0,91 1,07–1,02–0,90

Stadia³ dolny 0,93–1,29 – 0,68 1,90–0,57–1,52 !,51–0,71–1,27

Zlodowacenie NidyStadia³ górny 1,90–0,57–1,52

1,46–0,78–1,09

1,53–0,71–1,261,68–0,66–1,30

1,51–0,71–1,27

Stadia³ dolny 2,00– 0,59–1,35 x x

Zlodowacenie NarwiStadia³ górny x

1,12–1,03–0,87x

1,40–0,86–0,94

Stadia³ dolny x x x

Badania przeprowadzone przez Jeleñskiego (2008) w otworze 34 wskazuj¹, ¿e w zespole mine-

ralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ ziarna nieprzezroczyste. Wœród minera³ów przezroczystych prze-

wa¿aj¹ granaty, epidot i amfibole. Zawartoœci poszczególnych minera³ów s¹ zmienne w ca³ej warstwie.

W Nieroœnie (otw. 34) w materiale py³kowym od sp¹gu wystêpuj¹ pocz¹tkowo spektra redepozycyjne,

nastêpnie jeziorne (œrodowiska ch³odnego), a dalej ku stropowi dowodz¹ce warunków bezleœnych, by

w stropie (g³êbokoœæ 123,4 m) przejœæ w spektrum leœne strefy borealnej, sosnowo-œwierkowo-brzozowej,

najprawdopodobniej interglacjalnej, schy³kowej dla interglacja³u augustowskiego (Biñka, 2007).

Podobnie wykszta³cone i o podobnych cechach petrograficznych osady wystêpuj¹ równie¿ w Wólce

(otw. 40), gdzie na g³êbokoœci 183,7–185,0 m le¿¹ mu³ki, laminowane piaskami drobnoziarnistymi,

bardzo drobnoziarnistymi z rozproszonym detrytusem roœlinnym, barwy be¿owej i szarej, w przemazach

ciemnobr¹zowej i czarnej. Wed³ug analizy petrograficznej z³o¿one zosta³y one w zbiorniku jeziornym.

Badania przeprowadzone w otworze 40 wskazuj¹, ¿e by³ to niewielki zbiornik wodny, czasowo

wysychaj¹cy, eutroficzny i oligotroficzny z py³kiem sosny, brzozy, olchy, œwierka i innymi strefy

umiarkowanej oraz turzycy, traw, bylic, komosowatych charakterystycznych dla interglacja³u augu-

stowskiego (Biñka, 2007).

W wyniku korelacji wyników badañ Jeleñskiego (2008), Biñki (2007) i Jagodziñskiej, Kalitiuka

(2008) tych i innych profili otworów przyjêto, ¿e w Wólce (otw. 40) s¹ to osady rzeczne i jeziorne in-

terglacja³u augustowskiego.

Zlodowacenia po³udniowopolskie

Osady zlodowaceñ po³udniowopolskich reprezentuj¹ poziomy glacjalne zlodowacenia Nidy

rozdzielone rzeczn¹ seri¹ interstadialn¹, zlodowacenia Sanu 1, zlodowacenia Sanu 2 rozdzielone osa-

dami interglacja³u ferdynandowskiego oraz osadami zastoiskowymi i wodnolodowcowymi. Granice

poziomów glacjalnych wydzielono na podstawie badañ geoelektrycznych (Jagodziñska, Kalitiuk,

2007) oraz litologiczno-petrograficznych (Jeleñski, 2008).

Zlodowacenie Nidy


G l i n y z w a ³ o w e s¹ szare, zasobne w ¿wiry i g³aziki. W Brzozowie (otw. 19) le¿¹ one na

g³êbokoœci 164,0–170,0 m. W reprezentatywnej próbce frakcji ¿wirowej wapienie pó³nocne (31,4%)

przewa¿aj¹ nad piaskowcami lokalnymi (25,5%) i ska³ami krystalicznymi (19,0%) przy nielicznych

dolomitach pó³nocnych. Ku stropowi gliny zwa³owe s¹ rozmyte i zmienione. Wspó³czynniki petro-

graficzne przedstawiono w tabeli 2.

W Nieroœnie (otw. 34) na g³êbokoœci 122,3–123,7 m stwierdzono gliny zwa³owe silnie piaszczy-

ste, szare, które nie zosta³y przebadane.

19

W Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 183,1–183,7 m wystêpuj¹ gliny zwa³owe silnie piaszczyste,

szare, które równie¿ nie zosta³y przebadane ze wzglêdu na ich niewielk¹ mi¹¿szoœæ (1,1 m).

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e stwierdzono w Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 182,0–183,0 m.

S¹ to piaski drobnoziarniste, œrednioziarniste i ró¿noziarniste, be¿owe i szare. Na podstawie wyników

badañ elektrooporowych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2001, 2007) oraz w nawi¹zaniu do profilu otworu

Zapaszt, (ark. Nowowola; Kmieciak, 2005, 2006), zaliczono je do osadów wodnolodowcowych.


P i a s k i i ¿ w i r y r z e c z n e. S¹ to piaski drobnoziarniste, œrednioziarniste i ró¿noziarniste,

w sp¹gu ze ¿wirami, be¿owe i szare, z przewarstwieniami mu³ków, o mi¹¿szoœci od 2,2–3,1 m. W Brzo-

zowie (otw. 19) le¿¹ one na g³êbokoœci 160,9–164,0 m. W przebadanej próbce dominuj¹ granaty

(66,4%), którym towarzysz¹ amfibole i epidot (8,1–7,4%), z domieszk¹ cyrkonu, staurolitu, kwarcu,

z okruchami lokalnych piaskowców i mu³owców. Ziarna kwarcu s¹ s³abo obtoczone. S¹ to osady rzeki

eroduj¹cej pod³o¿e.

W Nieroœnie (otw. 34) osady rzeczne wystêpuj¹ na g³êbokoœci 119,5–122,3 m.

W Wólce (otw. 40) rozpoznano je na g³êbokoœci 180,8–182,0 m. Wysortowanie osadów jest œred-

nie, a z³o¿one zosta³y w œrodowisku o œredniej energii. W przebadanej próbce dominuj¹ granaty (43,5%)

z towarzysz¹cymi amfibolami (12,0%) i epidotem (11,0%), znaczna jest domieszka staurolitu (12,9%),

okruchów piaskowców i ska³ krystalicznych. Ziarna kwarcu s¹ bardzo s³abo obtoczone.


M u ³ k i i i ³ y z a s t o i s k o w e. W Koloniach Bachmackich (otw. 31) na g³êbokoœci

195,7–207,0 m nawiercono mu³ki piaszczyste, szare i be¿owe. W Ró¿anymstoku (otw. 28) szare i³y

zastoiskowe stwierdzono na g³êbokoœci 159,0–163,0 m (tabl. II). S¹ to osady zastoiska z transgresji

l¹dolodu.

G l i n y z w a ³ o w e. W Brzozowie (otw. 19), na g³êbokoœci 159,6–160,9 m nawiercono gliny

piaszczyste, szare, be¿owe, ze ¿wirami i g³azikami. Badania petrograficzne wykaza³y, ¿e ska³y krysta-

liczne (34,0%) przewa¿aj¹ nad wapieniami pó³nocnymi (22,2%), towarzysz¹ im dolomity pó³nocne

(5,7%) i piaskowce lokalne (14,2%). Wspó³czynniki petrograficzne przedstawiono w tabeli 2. Podob-

ne gliny piaszczyste szare, be¿owe, ze ¿wirami i g³azikami wystêpuj¹ w Nieroœnie (otw. 34) na g³êbo-

koœci 106,1–119,5 m. Dominuj¹ w nich wapienie pó³nocne (45,7%) i ska³y krystaliczne (32,0%), które

przewa¿aj¹ nad dolomitami pó³nocnymi (4,4%).

W Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 156,7–180,8 m stwierdzono gliny piaszczyste szare, be¿owe,

ze ¿wirami i g³azikami z niewielkimi wk³adkami – soczewkami mu³ków piaszczystych, be¿owych,

szarych, zielonkawych, a w sp¹gu piasków drobnoziarnistych szarych i bruku morenowego. Wœród

20

frakcji ¿wirowej wapienie pó³nocne (43,6–44,5%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (31,5–33,3%),

udzia³ dolomitów pó³nocnych to 4,1–4,8%, a piaskowców lokalnych 6,7–10,5%. Ich wspó³czynniki

petrograficzne przedstawia tabela 2.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e z recesji l¹dolodu nadbudowuj¹ gliny zwa³owe tego wieku.

W Ró¿anymstoku (otw. 28) szare piaski drobnoziarniste le¿¹ na g³êbokoœci 145,0–146,0 m (tabl. II).

W Bieniowcach (otw. 25) s¹ to piaski ró¿noziarniste ze ¿wirami, barwy szarej i be¿owej, które stwier-

dzono na g³êbokoœci 127,5–131,0 m.

Interglacja³ ma³opolski

Akumulacjê serii osadów interglacjalnych poprzedza³a bardzo silna erozja, szczególnie w stre-

fie dolin rzecznych, która by³a powi¹zana z peneplenizacj¹ wiêkszoœci omawianego obszaru.

P i a s k i i m u ³ k i r z e c z n o - j e z i o r n e stwierdzono w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci

154,9–159,6 m. Od sp¹gu s¹ to piaski ró¿noziarniste, be¿owoszare, py³owate, przechodz¹ce ku stro-

powi w drobnoziarniste i mu³ki piaszczyste, be¿owoszare, miejscami w laminach zielone, ciemnobr¹zowe

i rude. W piaskach, w ca³ej serii dominuj¹ granaty (34,4–60,6–71,4%), od sp¹gu towarzysz¹ im epidot,

cyrkon, turmaliny, rutyl i staurolit. S¹ to typowe osady rzeczne. Okresowo rzeka pobiera³a materia³

z pod³o¿a. W stropie zawartoœæ amfiboli i granatów jest podobna (30,9 i 27,2%). W piaskach tu¿ pod

mu³kami ponownie dominuj¹ granaty (41,0%) i ma tu miejsce wymieszanie materia³u. Mu³ki le¿¹ce

w stropie (0,5 m) s¹ osadem s³abo wysortowanym z podobn¹ zawartoœci¹ amfiboli (29,8%) i granatów

(28,1%). Jest to osad limnoglacjalny z okresowym przep³ywem wody.

Na pó³noc od Ma³yszówki oraz w kierunku NE i NWW (od Harasimowicz po Kamienicê), na samym

skraju obszaru arkusza, wyró¿niono osady tej serii w nawi¹zaniu do profilu Kropiwno (Krzywicki,

2005a) oraz do prac z rejonu Suchowoli (Koz³owski, 2005) i okolic Domurat (Kacprzak, Lisicki, 2007).

Zlodowacenie Sanu 1


G l i n y z w a ³ o w e s¹ barwy be¿owoszarej, z licznymi ¿wirami i g³azikami. Nawiercono je

w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci 141,5–154,9 m. We frakcji ¿wirowej ska³y krystaliczne (32,0%)

i wapienie pó³nocne (31,1%) dominuj¹ nad dolomitami pó³nocnymi (5,7%). W profilu tym gliny s¹

zlustrowane. Na g³êbokoœci 149,9–150,7 m stwierdzono wk³adkê piasków.

W Nieroœnie (otw. 34) gliny le¿¹ na g³êbokoœci 106,1–119,5 m. We frakcji ¿wirowej wapienie

pó³nocne (45,7%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (32,0%), udzia³ dolomitów pó³nocnych

wynosi 4,5%.

W Wólce (otw. 40) gliny zwa³owe stwierdzono na g³êbokoœci 154,0–156,7 m. Charakteryzuj¹ siê

tym, ¿e udzia³ ska³ krystalicznych (38,0%) i wapieni pó³nocnych (36,9%) przewa¿a nad dolomitami

pó³nocnymi – 5,5%, a ich wybrane wspó³czynniki petrograficzne (tab. 2) podano za Jeleñskim (2008).

21

P i a s k i z e ¿ w i r a m i w o d n o l o d o w c o w e pochodz¹ce z recesji l¹dolodu zlodowacenia

Sanu 1 wystêpuj¹ we wschodniej czêœci obszaru arkusza. W Ró¿anymstoku (otw. 28) stwierdzono je

na g³êbokoœci 134,5–138,8 m (tabl. II). S¹ to g³ównie piaski œrednioziarniste, be¿owe i szare ze ¿wirami.

W Bieniowcach (otw. 25) gliny nawiercono na g³êbokoœci 123,0–125,5 m i s¹ one podobnie

wykszta³cone, jak w otworze 28.


M u ³ k i i i ³ y p i a s z c z y s t e z a s t o i s k o w e z transgresji l¹dolodu wystêpuj¹ jedynie

w okolicy Kolonii Bachmackich (otw. 31). Stwierdzono je na g³êbokoœci 157,0–186,0 m. S¹ to mu³ki

i i³y piaszczyste, szare i be¿owe, ze ¿wirami. Ich mi¹¿szoœæ wynosi 29,0 m (tabl. II).

P i a s k i z e ¿ w i r a m i w o d n o l o d o w c o w e wystêpuj¹ tylko w Koloniach Bachmackich

(otw. 31) na g³êbokoœci 150,0–157,0 m. S¹ to piaski ró¿noziarniste, ze ¿wirami, be¿owe i szare, lekko

py³owate. Stwierdzono je tak¿e na wschód od omawianego obszaru (Majewska, 2007b, 2008b).

G l i n y z w a ³ o w e tworz¹ ci¹g³y poziom charakteryzuj¹cy siê zmienn¹ mi¹¿szoœci¹. S¹ to

gliny zwa³owe be¿owoszare i szare, twardoplastyczne, ze ¿wirami i g³azikami. Znane s¹ z profili

otworów kartograficznych. W Brzozowie (otw. 19) le¿¹ na g³êbokoœci 130,1–141,5 m. Wœród ¿wirów

udzia³ ska³ krystalicznych (32,0%) i wapieni pó³nocnych (31,1–33,2%) przewa¿a nad dolomitami

pó³nocnymi (5,3–5,7%). W Nieroœnie (otw. 34) gliny te stwierdzono na g³êbokoœci 91,0–98,6 m. We

frakcji ¿wirowej wapienie pó³nocne (41,4%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (30,4%), nato-

miast niezbyt liczne s¹ dolomity pó³nocne (3,4%). W Wólce (otw. 40) wystêpuj¹ one na g³êbokoœci

150,6–154,0 m. We frakcji ¿wirowej wapienie pó³nocne (43,2%) znacznie przewa¿aj¹ nad ska³ami

krystalicznymi (33,0%), natomiast dolomity pó³nocne osi¹gaj¹ zawartoœæ 5,3%.

Gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1 wydzielono na podstawie pozycji zalegania

pomiêdzy piaskami rzecznymi interglacja³u ma³opolskiego a osadami interglacja³u ferdynandowskiego

w nawi¹zaniu do badañ geoelektrycznych Jagodziñskiej i Kalitiuka (2008) oraz analiz petrograficz-

nych Jeleñskiego (2008).

M u ³ k i i l a s t e z a s t o i s k o w e z recesji l¹dolodu stwierdzono tylko w otworze 30 (tabl. II)

na g³êbokoœci 146,0–148,0 m. S¹ to mu³ki ilaste szare i be¿owe. Erozyjna dzia³alnoœæ wód roztopo-

wych z recesji zlodowacenia Sanu 1 (stadia³u górnego) spowodowa³a zniszczenie osadów tego piêtra,

szczególnie w po³udniowo-zachodniej czêœci omawianego obszaru.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e z recesji l¹dolodu stwierdzono jedynie w Ró¿anymstoku

(otw. 28) na g³êbokoœci 116,0–117,0 m (tabl. II). S¹ to piaski drobnoziarniste be¿owe i szare.

22

Interglacja³ ferdynandowski

Akumulacjê osadów w okresie interglacja³u ferdynandowskiego poprzedza³a bardzo silna ero-

zja, szczególnie w dolinach rzecznych, powi¹zana z denudacj¹ i peneplenizacj¹ wiêkszoœci omawia-

nego obszaru.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i r z e c z n e stwierdzono w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci

106,7–130,1 m. W serii tej wydzielono trzy cykle sedymentacyjne.

I cykl (g³êbokoœæ 130,1–123,2 m) rozpoczynaj¹ piaski ró¿noziarniste be¿owe i szare (0,7 m),

nad którymi le¿y warstwa mu³ków piaszczystych ciemnobe¿owych, z licznymi laminami detrytusu

roœlinnego. Wysortowanie piasków jest s³abe, a energia œrodowiska sedymentacji niska. Wœród mine-

ra³ów dominuj¹ granaty (46,0%) nad amfibolami (22,7%) i epidotem (9,6%). Geneza tych osadów jest

jeziorna lub rzeczna facji pozakorytowej. Powy¿ej mu³ków (3,5 m) wystêpuj¹ piaski drobnoziarniste

be¿owe i szare z laminami mu³ków, detrytusu roœlinnego i torfów, o dobrym wysortowaniu. Granaty

(37,1%) przewa¿aj¹ nad amfibolami (25,8%) i epidotem (14,7%) przy obecnoœci turmalinów (7,0%).

Ku stropowi serii udzia³ granatów wynosi 33,7%. S¹ to osady pochodzenia rzecznego, akumulowane

w miarê ocieplania siê klimatu. I cykl koñczy 1,8-metrowa warstewka piasków ró¿noziarnistych, szaro-

zielonkawych z 1–2-milimetrowa laminami mu³ków ciemnobe¿owych. Osady s¹ s³abo wysortowane,

a œrodowisko sedymentacji charakteryzuje siê wysok¹ energi¹ . W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej

dominuj¹ tu granaty (46,0%). S¹ to typowe osady rzeczne.

II cykl (g³êbokoœæ 123,2–119,4 m) rozpoczyna siê od warstewki (5 cm) grubookruchowych ¿wi-

rów. Nad nimi stwierdzono piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste jasnobe¿owe i szare, luŸne. Cykl

ten koñczy 0,7-metrowa warstewka piasków ró¿noziarnistych szarozielonych, i³ów, mu³ków i torfów

ciemnozielonych, czarnych, ciemnobr¹zowych, spoistych. Piaski s¹ s³abo wysortowane, energia œro-

dowiska akumulacji by³a wysoka. Wœród minera³ów wystêpuje przewaga amfiboli (51,5%) nad grana-

tami (24,3%). Analizy Jeleñskiego (2008) okreœlaj¹, ¿e s¹ to osady wodnolodowcowe. Mu³ki natomiast

maj¹ s³abe wysortowanie, a energia œrodowiska akumulacji by³a niska. W osadach przewa¿aj¹ amfi-

bole. Mu³ki zaliczono do osadów limnoglacjalnych.

Wed³ug badañ Biñki (2008) dominuje tu py³ek zbiorowisk bezleœnych, ch³odnych z trawami

i turzycami.

III cykl (g³êbokoœæ 119,4–107,8 m) to piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste be¿owe i szare,

luŸne. Na podstawie badañ (Jeleñski, 2008) uznano, ¿e w sp¹gu s¹ to osady rzeki peryglacjalnej, nato-

miast w stropie osady rzeczne, w których granatom (48,9%) towarzysz¹ amfibole (19,9%), epidot i stau-

rolit. Rzeka ta pobiera³a materia³ z pod³o¿a.

Serii osadów z Brzozowa (otw. 19) odpowiadaj¹ w Nieroœnie (otw. 34) mu³ki piaszczyste i pia-

ski drobnoziarniste be¿owe i szare, po³o¿one na g³êbokoœci 89,5–91,0 m (przekrój geologiczny A–B).

23

Akumulowane by³y pocz¹tkowo w warunkach okresowego przep³ywu, a póŸniej w warunkach

zastoiska (Jeleñski, 2008).

Zlodowacenie Sanu 2

Do zlodowacenia Sanu 2 zaliczono osady wodnolodowcowe i zastoiskowe z transgresji l¹dolo-

du, serie glacjalne oraz utwory wodnolodowcowe z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (dolne) z transgresji l¹dolodu stwierdzono w dwóch otwo-

rach. W otworze 30, na g³êbokoœci 137,0–146,0 m (tabl. II) wystêpuj¹ piaski drobnoziarniste be¿owe

i szare. W Nieroœnie (otw. 34) na g³êbokoœci 86,7–89,6 m stwierdzono g³ównie piaski bardzo drobno-

ziarniste be¿owe. Badania Jeleñskiego (2008) dotyczy³y wk³adek mu³ków, które okreœli³ jako osad

zastoiskowy. Dla ca³oœci serii przyjêto jednak genezê wodnolodowcow¹.

M u ³ k i z a s t o i s k o w e stwierdzono w otworze 30 (tabl. II) na g³êbokoœci 135,0–137,0 m.

S¹ to mu³ki ilaste be¿owe i szare.

G l i n y z w a ³ o w e tworz¹ ci¹g³y poziom charakteryzuj¹cy siê du¿¹ mi¹¿szoœci¹, która

wzrasta ku wschodowi obszaru. S¹ one barwy be¿owoszarej i szarej, twardoplastyczne, ze ¿wirami i g³azi-

kami. Znane s¹ z wielu profili otworów, a przebadane zosta³y w trzech otworach kartograficznych.

W Brzozowie (otw. 19) wystêpuj¹ na g³êbokoœci 81,9–106,7 m. We frakcji ¿wirowej wapienie

pó³nocne (48,8–43,1%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (28,5–31,3%) i dolomitami pó³noc-

nymi (6,5–7,5%). W Nieroœnie (otw. 34) stwierdzono je na g³êbokoœci 67,8–86,7 m. Wœród ¿wirów

wapienie pó³nocne (35,4–39,2%) nieznacznie przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicznymi (35,0–35,4%),

natomiast zawartoœæ dolomitów pó³nocnych wynosi 6,1–6,5%. W Wólce (otw. 40) le¿¹ na g³êbokoœci

128,9–150,6 m. We frakcji ¿wirowej wapienie pó³nocne (43,2–46,3%) przewa¿aj¹ nad ska³ami

krystalicznymi (33,0–26,8%) przy zawartoœci dolomitów 5,3–4,0%.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (górne) stwierdzono w kilku otworach wiertniczych. S¹ to

piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste ze ¿wirami i g³azikami, py³owate, be¿owe i szare. Mi¹¿szoœæ

serii jest zró¿nicowana i wynosi 20,0 m otworze 37, by tu¿ obok w otworze 36 osi¹gn¹æ 3,5 m i 0,9 m

w otworze 34 (przekrój geologiczny A–B). Piaski wodnolodowcowe wystêpuj¹ równie¿ w Ró¿anym-

stoku (otw. 28), Bieniowcach (otw. 25) i Dubaœnie (otw. 26). Ich mi¹¿szoœæ wynosi odpowiednio

oko³o 2,0, 3,0 i 27,5 m (tabl. II).

Interglacja³ wielki

Akumulacjê osadów tego wieku poprzedzi³a erozja w strefie dolin rzecznych oraz denudacja

i peneplenizacja omawianego obszaru. Na obszarze arkusza wydzielono dwa poziomy osadów intergla-

cjalnych – interglacja³u mazowieckiego i Zbójna oraz rozdzielaj¹c¹ je seriê utworów zlodowacenia Liwca.

24

Interglacja³ mazowiecki

P i a s k i i m u ³ k i r z e c z n e. S¹ to piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste, które stwierdzo-

no w dwóch otworach kartograficznych. W Brzozowie (otw. 19) wystêpuj¹ na g³êbokoœci 75,1–81,9 m.

W sp¹gu wysortowanie osadów jest œrednie, a energia œrodowiska akumulacji wysoka. Osady te zosta³y

z³o¿one w rzece pocz¹tkowo funkcjonuj¹cej w warunkach peryglacjalnych, a póŸniej coraz cieplejszych.

Wœród minera³ów ciê¿kich granaty (32,5–48,2%) przewa¿aj¹ nad amfibolami (30,0–21,8%). W zale-

gaj¹cych nad piaskami mu³kach powsta³ych w rzecznej facji pozakrytowej dominuj¹ równie¿ granaty

(42,8%). Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ – 10,8 m – seria rzeczna osi¹gnê³a w Wólce (otw. 40). S¹ to piaski drobno-

ziarniste ze ¿wirami, które zosta³y z³o¿one w rzece peryglacjalnej. We frakcji minera³ów ciê¿kich amfibole

(33,2%) i granaty (29,2%) wystêpuj¹ w podobnych iloœciach (Jeleñski, 2008).

Zlodowacenie Liwca

Do zlodowacenia Liwca zaliczono osady zastoiskowe i wodnolodowcowe z transgresji l¹dolo-

du, poziom glacjalny oraz serie wodnolodowcowe i zastoiskowe z³o¿one ju¿ w czasie recesji.

M u ³ k i i i ³ y z a s t o i s k o w e (dolne) s¹ barwy szarej. Stwierdzono je w Brzozowie (otw.

19), gdzie le¿¹ na g³êbokoœci 71,9–72,8 m.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i w o d n o l o d o w c o w e (dolne) nie tworz¹ ci¹g³ego poziomu.

Stwierdzono je w kilku otworach wiertniczych. S¹ to piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste ze ¿wi-

rami i g³azikami oraz laminami mu³ków, be¿owe i szare. Najlepiej rozpoznane zosta³y w Brzozowie

(otw. 19), gdzie le¿¹ na g³êbokoœci 70,9–75,1 m. Osady te s¹ dobrze obtoczone i zosta³y z³o¿one w œro-

dowisku o wysokiej energii. W sk³adzie mineralnym frakcji ciê¿kiej wœród minera³ów przezroczy-

stych amfibole (34,5%) dominuj¹ nad granatami (20,6%), liczne s¹ te¿: epidot, staurolit i turmaliny.

W Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 114,5–116,1 m wystêpuj¹ piaski œrednioziarniste barwy be¿owej,

szarej lub zielonkawej z cienkimi laminami mu³ków (1–3 cm). W zespole mineralnym frakcji

ciê¿kiej dominuj¹ amfibole (36,4%) nad granatami (24,7%), liczne s¹ te¿: epidot, turmaliny i staurolit.

Mi¹¿szoœæ serii wynosi od oko³o 6 m w Brzozowie (otw. 19) do 16 m w D¹browie Bia³ostockiej

(otw. 5) (przekrój geologiczny A–B) oraz oko³o 14 m w Koloniach Bachmackich (otw. 31) (tabl. II).

G l i n y z w a ³ o w e tworz¹ nieomal ci¹g³y poziom na obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka.

S¹ to gliny piaszczyste, be¿owoszare, z du¿¹ iloœci¹ ¿wirów i g³azików, twardoplastyczne i plastycz-

ne. Mi¹¿szoœæ ich jest bardzo zmienna, od kilku do oko³o 15 m. W Brzozowie (otw. 19) gliny le¿¹ na

g³êbokoœci 66,7–70,9 m. Wœród ¿wirów wapienie pó³nocne (do 45,5%) przewa¿aj¹ nad ska³ami kry-

stalicznymi (31,6%), liczne s¹ te¿ dolomity pó³nocne (8,6%). W Nieroœnie (otw. 34) wystêpuj¹ na

g³êbokoœci 52,5–63,0 m i tu podobnie wapienie pó³nocne (42,6%) przewa¿aj¹ nad ska³ami krystalicz-

nymi (34,8%), a udzia³ dolomitów pó³nocnych wynosi 6,2%. Wœród serii glin zwa³owych miejscami

spotyka siê kilkumetrowej mi¹¿szoœci wk³adki piasków drobnoziarnistych i œrednioziarnistych, szarych,

25

luŸnych. W Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 109,3 m stwierdzono szcz¹tkowy poziom glin zwa³owych

(przekrój geologiczny A–B). S¹ one twardoplastyczne, barwy be¿owoszarej, ze ¿wirami i g³azikami.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i w o d n o l o d o w c o w e (górne) akumulowane by³y w czasie recesji

l¹dolodu i wystêpuj¹ sporadycznie w Koloniach Bachmackich (otw. 31) na g³êbokoœci 101,5,0–110,0 m

(tabl. II). S¹ to piaski drobnoziarniste ze ¿wirami, be¿owe i szare.

M u ³ k i i i ³ y z a s t o i s k o w e (górne) powsta³y w niewielkim zastoisku w czasie recesji

l¹dolodu. Utwory te s¹ barwy szarej. Stwierdzono je tylko w Dubaœnie (otw. 26) na g³êbokoœci 52,5–54,0 m

(tabl. II).

P i a s k i z e ¿ w i r a m i r z e c z n o - p e r y g l a c j a l n e wystêpuj¹ w okolicy Wólki (otw. 40).

S¹ to piaski ró¿noziarniste i py³owate ze ¿wirami, le¿¹ce na g³êbokoœci 103,8–109,8 m. Wysortowanie

ich jest s³abe, energia œrodowiska akumulacji by³a wysoka. We frakcji ciê¿kiej w sp¹gu przewa¿aj¹

granaty (38,8%) nad amfibolami (28,3%), a udzia³ epidotu wynosi 16,8%. Ku stropowi serii granaty i amfi-

bole maj¹ zbli¿ony udzia³ – 33,8%. Ca³oœæ osadów z³o¿ona zosta³a w rzece peryglacjalnej.

Interglacja³ Zbójna

P i a s k i i m u ³ k i r z e c z n e stwierdzono jedynie w dwóch otworach kartograficznych. W Wólce

(otw. 40) wystêpuj¹ one na g³êbokoœci 95,3–103,8 m. S¹ to piaski drobnoziarniste i py³owate, szare

oraz mu³ki. Osady mu³kowe charakteryzuj¹ siê œrednim wysortowaniem a energia œrodowiska sedy-

mentacji by³a wysoka. W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej w piaskach przewa¿aj¹ granaty (34,5%)

nad amfibolami (24,5%), liczne s¹ turmaliny i staurolit. W mu³kach równie¿ granaty (49,0%) domi-

nuj¹ nad amfibolami (19,1%).

W Brzozowie na g³êbokoœci 64,0–66,7 m (otw. 19) wystêpuj¹ piaski drobnoziarniste, miejscami

œrednioziarniste ze ¿wirami, jasnobr¹zowe. Piaski te cechuje s³abe wysortowanie a energia œrodowiska

sedymentacji by³a wysoka. W zespole mineralnym frakcji ciê¿kiej przewa¿aj¹ granaty (53,5%) nad

amfibolami (21,5%). Badania Jeleñskiego (2008) wskazuj¹ na rzeczn¹ genezê osadów.

Zlodowacenia œrodkowopolskie

Zlodowacenie Odry

Do zlodowacenia Odry zaliczono osady wodnolodowcowe i zastoiskowe z transgresji l¹dolodu,

poziom glacjalny oraz serie wodnolodowcowe z³o¿one ju¿ w czasie recesji l¹dolodu stadia³u dolnego;

interstadialne osady rzeczne; ze stadia³u górnego poziomy: osadów zastoiskowych z transgresji l¹do-

lodu, poziomy glacjalny i wodnolodowcowy z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu.


P i a s k i r z e c z n o - p e r y g l a c j a l n e wystêpuj¹ w Wólce (otw. 40). S¹ to piaski drobno-

ziarniste i py³owate le¿¹ce na g³êbokoœci 90,6–95,3 m. Piaski miejscami zawieraj¹ wk³adki mu³ków

26

(oko³o 3,3 m). Badane mu³ki s¹ œrednio wysortowanie, energia œrodowiska akumulacji by³a œrednia.

We frakcji ciê¿kiej w sp¹gu przewa¿aj¹ amfibole (47,1%), natomiast udzia³ granatów wynosi 16,8%.

Ku stropowi serii udzia³ granatów i amfiboli jest zbli¿ony, odpowiednio – 33,9 i 32,9%. Ca³oœæ osa-

dów z³o¿ona zosta³a w ch³odnym zbiorniku z przep³ywem rzecznym.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (dolne) znane s¹ z licznych otworów wiertniczych (2, 3, 5,

11, 14–16, 34, 36, 37). S¹ to piaski ró¿noziarniste i drobnoziarniste jasnobe¿owe i szare, o zmiennej

mi¹¿szoœci – 2,0–19,0 m. W Nieroœnie (otw. 34) wystêpuj¹ na g³êbokoœci 38,8–50,3 m. Tam, gdzie

otwór by³ rdzeniowany, stwierdzono œrednie wysortowanie i wysok¹ energiê œrodowiska sedymenta-

cji. W zespole minera³ów ciê¿kich amfibole (36,3–39,1%) przewa¿aj¹ nad granatami (12,9–25,3%).

Badania Jeleñskiego (2008) wskazuj¹, ¿e s¹ to osady wodnolodowcowe.

P i a s k i, m u ³ k i i i ³ y z a s t o i s k o w e stwierdzono jedynie w okolicy Wólki (otw. 40) na

g³êbokoœci 86,1–90,6 m. S¹ to piaski drobnoziarniste, py³owate i mu³ki, i³y be¿owe i szare. Charakte-

ryzuje je œrednie wysortowanie, energia œrodowiska akumulacji by³a œrednia. W zespole minera³ów

ciê¿kich amfibole (47,1%) przewa¿aj¹ nad granatami (16,8%) i epidotem (11,9%). S¹ to osady zastoiska

z okresu transgresji l¹dolodu.

G l i n y z w a ³ o w e tworz¹ niemal ci¹g³y poziom na omawianym obszarze. S¹ to gliny zwa³owe

piaszczyste, be¿owoszare, z du¿¹ iloœci¹ ¿wirów i g³azików, twardoplastyczne i plastyczne. Ich

mi¹¿szoœæ jest bardzo zmienna. W Brzozowie (otw. 19) le¿¹ na g³êbokoœci 56,4–64, 0 m. W przebada-

nej próbce wapienie pó³nocne (31,4%) przewa¿aj¹ nad piaskowcami lokalnymi (25,5%), ska³ami

krystalicznymi (19,0%) i dolomitami pó³nocnymi (4,4%). W Nieroœnie (otw. 34) na g³êbokoœci

50,6–51,0 m wystêpuje 40-centymetrowy poziom rozmytych glin. W Wólce (otw. 40) mi¹¿szoœæ glin

te¿ jest zredukowana. Wœród ¿wirów dominuj¹ wapienie pó³nocne (48,9%) nad ska³ami krystaliczny-

mi (30,1%) i dolomitami pó³nocnymi (5,5%).

Erozyjna dzia³alnoœæ wód roztopowych pochodz¹cych z recesji stadia³u dolnego zlodowacenia

Odry spowodowa³a zniszczenie i porozrywanie osadów tej serii.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e (górne) stwierdzono jedynie w Nieroœnie (otw. 36, 37) na

g³êbokoœci 55,0–58,0 m. S¹ to piaski ró¿noziarniste i œrednioziarniste,be¿owe i szare, ze ¿wirami i oto-

czakami. Osady te powsta³y w czasie recesji l¹dolodu.


P i a s k i i m u ³ k i r z e c z n e zachowa³y siê tylko w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci

55,2–56,4 m. S¹ to piaski drobnoziarniste i mu³ki ilaste br¹zowe i rude. Charakteryzuj¹ siê s³abym wy-

sortowaniem, energia œrodowiska sedymentacji by³a niska. W zespole minera³ów ciê¿kich przewa¿aj¹

granaty (42,9%) nad amfibolami (16,7%). Przyjêto, ¿e s¹ to osady rzeczne lokalnego starorzecza.

27


M u ³ k i z a s t o i s k o w e stwierdzono w Dubaœnie (otw. 26) (tabl. II). S¹ to mu³ki nieco piasz-

czyste, z laminami ilastymi, be¿owe i ciemnoszare. Le¿¹ one na g³êbokoœci 60,0–70,3 m.

G l i n y z w a ³ o w e. S¹ to gliny piaszczyste be¿owo-rudo-szare, z du¿¹ iloœci¹ ¿wirów i g³azi-

ków, twardoplastyczne i plastyczne. Na omawianym obszarze tworz¹ nieomal ci¹g³y poziom.

Mi¹¿szoœæ ich jest bardzo zmienna. W Brzozowie (otw. 19) wystêpuj¹ na g³êbokoœci 43,8–55,2 m.

Wœród ¿wirów dominuj¹ wapienie pó³nocne (54,7%), ska³y krystaliczne stanowi¹ 15,5%, dolomity

pó³nocne 8,8%. W Nieroœnie (otw. 34) na g³êbokoœci 38,5–39,0 m zamiast glin zwa³owych stwierdzono

¿wiry, g³aziki, i piaski ró¿noziarniste. S¹ one pozosta³oœci¹ po rozmyciu glin tego poziomu. W Wólce

(otw. 40) wydzielono cienki – 4,9-metrowej mi¹¿szoœci – pakiet glin zwa³owych le¿¹cych na g³êbokoœci

77,2–82,1 m. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ – 20,0 m – stwierdzono w rejonie Krug³a. Erozyjna i akumulacyjna

dzia³alnoœæ wód roztopowych, u schy³ku zlodowacenia, spowodowa³a przeobra¿enie osadów tej serii.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e wystêpuj¹ w postaci wk³adek. Najwiêksz¹ ich mi¹¿szoœæ –

16,0 m – stwierdzono w Ró¿anymstoku (otw. 28, 29) na g³êbokoœci 48,0–64,0 m (tabl. II). S¹ to piaski

ró¿noziarniste, œrednioziarniste i drobnoziarniste, jasnobe¿owe i szare. Stwierdzono je równie¿ w Kolo-

niach Bachmackich (otw. 31) oraz w kilku innych otworach wiertniczych (przekrój geologiczny A–B,

tabl. II). Osady te zosta³y z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu stadia³u górnego zlodowacenia Odry.

Interglacja³ lubawski

Pocz¹tek interglacja³u lubawskiego zdominowa³a erozja, po której nast¹pi³a akumulacja osa-

dów rzecznych.

P i a s k i i m u ³ k i r z e c z n e rozpoznano wy³¹cznie w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci

24,1–43,8 m. S¹ to piaski drobnoziarniste, œrednioziarniste i py³owate oraz mu³ki z laminami piasków

ró¿noziarnistych, jasnobr¹zowe, be¿owe, szare, luŸne, z pojedynczymi ¿wirami. Charakteryzuj¹ siê

s³abym wysortowaniem, energia œrodowiska sedymentacji osadów by³a wysoka. W sk³adzie mineral-

nym frakcji ciê¿kiej piasków najliczniejsze s¹ granaty (48,5–51,8%), a towarzysz¹ im amfibole

(18,8–19,2%). S¹ to osady rzeczne, pocz¹tkowo rzeki peryglacjalnej, a nastêpnie w facji pozakoryto-

wej (Jeleñski, 2008).

Zlodowacenie Warty


M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e (dolne) wystêpuj¹ w sp¹gu poziomu glin zwa³owych

stadia³u górnego zlodowacenia Odry jako nieci¹g³y poziom o zró¿nicowanej mi¹¿szoœci (przekrój geo-

logiczny A–B, tabl. II). Mu³ki ilaste i piaski py³owate stwierdzono w D¹browie Bia³ostockiej (otw. 5,

11) na g³êbokoœci 28,0–38,0 m, w Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 76,2–77,3 m i w Dubaœnie (otw. 26)

na g³êbokoœci 24,0–26,0 m. S¹ to osady zastoiskowe zwi¹zane z transgresj¹ l¹dolodu.

28

G l i n y z w a ³ o w e, m i e j s c a m i z w k ³ a d k a m i p i a s k ó w i ¿ w i r ó w. S¹ to gliny

piaszczyste be¿owoszare, z du¿¹ iloœci¹ ¿wirów i g³azików, twardoplastyczne i plastyczne. Wystêpuj¹

one jako czêœæ wiêkszego kompleksu gliniastego, tworz¹c niemal ci¹g³y poziom. Mi¹¿szoœæ osadów

jest zmienna, od 3,0 do 28,0 m. Mo¿e ona byæ du¿o wiêksza w okolicy Karpackich Gór. W Brzozowie

(otw. 19) stwierdzono je na g³êbokoœci 19,7–24,1 m, w Nieroœnie (otw. 34) – 16,0–31,2 m, a w Wólce

(otw. 40) – 46,0–77,2 m. Wspó³czynniki petrograficzne glin z otworu 19 przedstawiono w tabeli 2.

Omawian¹ warstwê glin zwa³owych zaliczono do stadia³u dolnego zlodowacenia Warty na podstawie

korelacji granic oporowych (Jagodziñska, Kalitiuk, 2007) oraz analizy profili otworów wiertniczych

na omawianym terenie i w s¹siedztwie.

M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e (górne) stwierdzono jedynie w Dubaœnie (otw. 26)

na g³êbokoœci 8,0–12,0 m (tabl. II). S¹ to mu³ki ilaste i piaszczyste, piaski py³owate, be¿owe i szare.

Osady te zwi¹zane s¹ z recesj¹ l¹dolodu stadia³u dolnego zlodowacenia Warty.

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e wystêpuj¹ w wielu miejscach w obrêbie ca³ego

omawianego obszaru. Zachowa³y siê one w postaci niewielkich soczewek i wk³adek dziel¹cych poziomy

glin zwa³owych. Rozpoznano je w Koloniach Bachmackich (otw. 31) jako piaski drobnoziarniste

i œrednioziarniste ze ¿wirami, jasnobe¿owe, br¹zowe i szare na g³êbokoœci 49,0–58,0 m.

W Ró¿anymstoku (otw. 29) stwierdzono piaski py³owate i drobnoziarniste, jasnobe¿owe i szare,

o najwiêkszej notowanej tu mi¹¿szoœci – 21 m (tabl. II). W D¹browie Bia³ostockiej (otw. 16) prze-

wiercono 10 m piasków drobnoziarnistych ¿ó³tych. Osady te zosta³y z³o¿one w czasie recesji l¹dolodu

stadia³u dolnego zlodowacenia Warty. Erozyjna i akumulacyjna dzia³alnoœæ wód roztopowych u schy³ku

tego stadia³u spowodowa³a rozmycie i szcz¹tkowe ich zachowanie.


P i a s k i r z e c z n e rozpoznano tylko w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci 17,0–19,7 m. S¹ to

piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste, be¿owe i szare, luŸne. Charakteryzuj¹ siê s³abym wysorto-

waniem, energia œrodowiska sedymentacji osadów by³a wysoka. W sk³adzie mineralnym frakcji

ciê¿kiej najliczniejsze s¹ granaty (56,7%) i amfibole (17,3%), którym towarzyszy epidot (8,0%). Na

podstawie badañ Jeleñskiego (2008) mo¿na stwierdziæ, ¿e s¹ to osady rzeczne.

S t a d i a ³ œ r o d k o w y

Procesy przebiegaj¹ce w stadiale œrodkowym zmieni³y rzeŸbê terenu powsta³¹ u schy³ku po-

przedniego stadia³u. Osady stadia³u œrodkowego stwierdzono na ca³ym omawianym obszarze, a na

po³udniowym-zachodzie i zachodzie wystêpuj¹ one na powierzchni terenu.

M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e (dolne) zwi¹zane s¹ z transgresj¹ l¹dolodu i le¿¹

w sp¹gu poziomu glin zwa³owych. Poznano je w Sadowie (otw. 32, 33) na g³êbokoœci 39,0–63,0 m.

29

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e zachowa³y siê wy³¹cznie w Brzozowie (otw. 19) na g³êbokoœci

12,0–17,0 m. S¹ to piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste, jasnobe¿owe, br¹zowe i szare. Zosta³y one

z³o¿one w czasie transgresji l¹dolodu. Erozyjna i akumulacyjna dzia³alnoœæ wód roztopowyc h u schy³ku

stadia³u œrodkowego spowodowa³a rozmycie wczeœniej z³o¿onych osadów.

G l i n y z w a ³ o w e, m i e j s c a m i z w k ³ a d k a m i ¿ w i r ó w i p i a s k ó w l o d o w c o -

w y c h, tworz¹ wyraŸny poziom. Stwierdzono je na powierzchni terenu i w wielu otworach wiertniczych.

S¹ to gliny piaszczyste be¿owoszare i br¹zowe, z du¿¹ iloœci¹ ¿wirów i g³azików, twardoplastyczne i pla-

styczne. Mi¹¿szoœæ ich jest zmienna od 1,0 do 32,0 m. W Nieroœnie (otw. 34) wystêpuj¹ na g³êbokoœci

13,0–16,0 m, a w Wólce (otw. 40) – 37,0–46,0 m. Poziom tych glin zwa³owych kontynuuje siê na s¹sia-

duj¹cym od zachodu obszarze arkusza Suchowola (Koz³owski, 2006).

¯ w i r y, g ³ a z y i p i a s k i, m i e j s c a m i g l i n y z w a ³ o w e, m o r e n c z o ³ o w y c h

wystêpuj¹ w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru arkusza. Moreny czo³owe s¹ zbudowane ze ¿wi-

rów, g³azów, piasków gruboziarnistych, piasków py³owatych, miejscami glin silnie piaszczystych.

Ci¹g moren kontynuuje siê na s¹siednim obszarze arkusza Suchowola (Koz³owski, 2006). Mi¹¿szoœæ osa-

dów morenowych wynosi 5,0–7,0 m. Moreny czo³owe wystêpuj¹ zarówno w postaci wyraŸnych

ci¹gów, jak pojedynczo, znacz¹c etapy postojów l¹dolodów.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i, m u ³ k i i g l i n y z w a ³ o w e k e m ó w stwierdzono w jednym

miejscu, w po³udniowo-zachodniej czêœci obszaru na granicy z obszarem arkusza Suchowola. Kemy

zbudowane s¹ z piasków drobnoziarnistych z domieszk¹ ¿wirów i mu³ków. Gliny zwa³owe wystêpuj¹

w otulinie ablacyjnej tych form. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi do 3 m.

M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e (górne) stwierdzono w Dubaœnie (otw. 26) na g³êbo-

koœci 4,0–7,0 m (tabl. II). S¹ to mu³ki piaszczyste z i³ami i piaskami bardzo drobnoziarnistymi barwy

szarej. Osady te powsta³y w lokalnym zastoisku podczas recesji l¹dolodu stadia³u œrodkowego zlodo-

wacenia Warty.

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e stwierdzono w strefie odp³ywów sandrowych

wœród wzniesieñ morenowych i bry³ martwego lodu na po³udniowym zachodzie obszaru. S¹ to piaski

drobnoziarniste, œrednioziarniste i ró¿noziarniste, ¿ó³te, jasnobe¿owe, br¹zowe i szare, ze ¿wirami i oto-

czakami. Mi¹¿szoœci osadów wynosi 7,0–8,0 m. W wielu miejscach ich mi¹¿szoœæ nie przekracza 2,0 m.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i w y t o p i s k o w e wystêpuj¹ w licznych zag³êbieniach koñco-

wych. Najwiêksze z nich znajduje siê w rejonie Kopciówki i wype³nione jest piaskami drobnoziarni-

stymi i œrednioziarnistymi ze ¿wirami, miejscami py³owatymi, lokalnie z mu³kami. Mi¹¿szoœæ serii

wynosi do 3 m.


G l i n y z w a ³ o w e stwierdzono w wielu otworach wiertniczych oraz na powierzchni terenu

w po³udniowej i wschodniej czêœci obszaru. S¹ to gliny piaszczyste, be¿owoszare, rude i br¹zowe,

30

s³aboplastyczne i twardoplastyczne, plastyczne, z du¿¹ i bardzo du¿¹ iloœci¹ ¿wirów i g³azików, s³abo

wapniste. Mi¹¿szoœæ glin jest zmienna od oko³o 1,0 do 5,0 m, maksymalnie 10,0 m. W Nieroœnie (otw. 34) wystê-

puj¹ na g³êbokoœci 7,7–10,0 m, a w Wólce (otw. 40) na g³êbokoœci 25,5–37,0 m. Badania Jeleñskiego

(2008) wskazuj¹ na wspólne cechy mineralogiczno-petrograficzne tego poziomu glin zwa³owych z po-

ziomem morenowym stadia³u œrodkowego zlodowacenia Wis³y.

¯ w i r y, p i a s k i, m i e j s c a m i g l i n y p i a s z c z y s t e , l o d o w c o w e stwierdzono

w po³udniowej czêœci obszaru. Ich mi¹¿szoœæ wynosi 1,2–3,0 m.

G ³ a z y, ¿ w i r y i p i a s k i g r u b o z i a r n i s t e, m i e j s c a m i g l i n y z w a ³ o w e,

o z ó w. Na obszarze arkusza, w po³udniowo-wschodniej czêœci w rejonie Jakowli, wydzielono oz.

Jest to wyd³u¿ona forma wa³owa zbudowana z materia³u grubookruchowego, miejscami z glinami

zwa³owymi. Osady s¹ barwy br¹zowej, rudej i szarej, a ich mi¹¿szoœæ wynosi 1,2–3,0 m.

P i a s k i, g ³ a z y i g l i n y z w a ³ o w e m o r e n c z o ³ o w y c h. Formy te wystêpuj¹ po-

wszechnie w po³udniowej czêœci obszaru. Buduj¹ je piaski ró¿noziarniste barwy jasnobr¹zowej, sza-

rej, rudej i bia³ej, g³azy oraz br¹zowe i ciemnoszare gliny zwa³owe tworz¹ce ich otulinê. Mi¹¿szoœæ

osadów moren czo³owych oscyluje od 3,0 do 12,0 m, maksymalnie dochodzi do 30,0 m.

G ³ a z y, ¿ w i r y i p i a s k i, m i e j s c a m i g l i n y z w a ³ o w e , m o r e n c z o ³ o w y c h

w y c i œ n i ê c i a buduj¹ widoczne w rzeŸbie terenu wzniesienia o wysokoœci wzglêdnej 3,0–15,0 m.

W ich budowie dominuje materia³ grubookruchowy – ¿wiry, otoczaki, g³azy oraz piaski ró¿noziarni-

ste. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi do 5 m. Stwierdzono je na po³udnie od wytopisk (obni¿eñ koñco-

wych). Wzgórza morenowe wystêpuj¹ na po³udniu i na po³udniowym wschodzie obszaru, w rejonie

Sidry i Poganicy. W okolicy Nowinki osady s¹ silnie spiêtrzone, do 85°. Najczêœciej nachylenie war-

stewek ¿wirów, otoczaków i piasków dochodzi do 45–60°.

¯ w i r y, p i a s k i, m i e j s c a m i g l i n y z w a ³ o w e m o r e n , m a r t w e g o l o d u buduj¹

widoczne w rzeŸbie terenu wzniesienia. Wysokoœæ wzglêdna moren wynosi od 3,0 do 5,0 m. Wystê-

puj¹ one w otoczeniu wytopisk. Poznano je g³ównie w rejonie Sidry i Szostaków. Ich mi¹¿szoœæ docho-

dzi do 5 m.

M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e stwierdzono w rejonie Kolonii Makowlany, Zacisza

i Juraszy. S¹ to mu³ki, mu³ki piaszczyste, i³y, piaski bardzo drobnoziarniste, br¹zowe, jasnobr¹zowe,

brunatne i szare. Mi¹¿szoœæ osadów zastoiskowych wynosi od 3,0 do 10,0 m.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i i m u ³ k i o r a z g l i n y z w a ³ o w e k e m ó w. Kemy s¹ zbudowane

z piasków drobnoziarnistych z domieszk¹ ¿wirów i mu³ków, miejscami z laminami i³ów, a gliny

zwa³owe tworz¹ ich otulinê. Stwierdzono je w okolicy Sidry i Juraszy. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi tu do 7,0 m.

P i a s k i w o d n o l o d o w c o w e stwierdzono w po³udniowej czêœci obszaru arkusza. S¹ to

piaski drobnoziarniste, jasnobe¿owe i szare. Mi¹¿szoœæ osadów waha siê od kilku do maksymalnie 17,0 m

(punkt dok. 53; przekrój geologiczny A–B).

31

P i a s k i z e ¿ w i r a m i, m u ³ k a m i i g l i n a m i w y t o p i s k o w e powstawa³y w czasie

deglacjacji l¹dolodu, który pozostawia³ bry³y martwego lodu. Pozostawi³y one kolejno zag³êbienia

koñcowe (wytopiskowe), a nastêpnie szlaki odp³ywu wód roztopowych. S¹ to piaski drobnoziarniste

i œrednioziarniste ze ¿wirami, miejscami py³owate, z mu³kami i glinami, o mi¹¿szoœci do 3,0 m. Osady te

stwierdzono w rejonie Ja³ówki S, Sidry, Szostaków na wschodzie oraz w rejonie Kopciówki na zachodzie.

Interglacja³ eemski

Na obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka stwierdzono liczne nowe stanowiska wystêpowania

osadów organicznych interglacja³u eemskiego. Rozpoznano je w okolicy Ja³ówki N, Kopciówki,

Po³omina, Kolonii Bachmackich, Jaczna, Ja³ówki S, Zacisza, Kalwiñszczyzny, Makowlan, Juraszy,

Poganicy. Po przebadaniu tych osadów potwierdzi³y siê przypuszczenia o istnieniu w interglacjale

eemskim na po³udnie od obszaru badañ rozleg³ego zbiornika jeziornego z licznymi dop³ywami rzecz-

nymi (Wrotek, 1995, 2002a, b, c; 2003a, b; 2007, 2008a, b, c, d).

T o r f y, n a m u ³ y t o r f i a s t e i p i a s z c z y s t e z d e t r y t u s e m r o œ l i n n y m oraz

p i a s k i i g y t i e j e z i o r n e i r z e c z n e. S¹ to g³ównie torfy zbite, miejscami silnie sprasowane,

z domieszk¹ frakcji mineralnej, z kawa³kami ³odyg trzcin, drewna, ciemnobr¹zowe i czarne; namu³y

torfiaste i piaszczyste o barwach ciemnych, czarnych, brunatnych; piaski z rozproszonym detrytusem

roœlinnym oraz gytie. Ich mi¹¿szoœci wynosz¹ od 0,8 do 3,7 m. Le¿¹ one najczêœciej pod osadami delu-

wialnymi, o mi¹¿szoœci od 2,0 do 7,0 m (Czaplicka, 1952; Bittner, 1957; Majewska, 2007b, 2008b).

W Ja³ówce N wykonano sondy, które dokumentuj¹ po³o¿enie jeziora interglacjalnego w stosun-

ku do wysokiej moreny czo³owej (tabl. II).

Z punktu dokumentacyjnego 18 pobrano do analiz py³kowych próbki torfów, namu³ów i mu³ków

torfiastych, czarnych, brunatnych i szarych z g³êbokoœci 3,3–4,8 m. Dwie dolne próbki wskazuj¹ na póŸ-

ny saalian, natomiast z wy¿szej czêœci uzyskano spektrum py³kowe charakterystyczne dla pocz¹tku fazy

leszczynowej eemskiej sukcesji interglacjalnej (Biñka, 2008).

W Ja³ówce S (przekrój geologiczny A–B) przebadano dwie próbki gytii, namu³ów torfiastych, bru-

natnych pobrane z g³êbokoœci 5,9–6,2 m. Uzyskane spektra py³kowe s¹ zdominowane przez œwierk,

ja³owiec, d¹b, trawy, turzyce i bylice. Taki zespó³ py³kowy wskazuje na schy³ek eemskiej sukcesji in-

terglacjalnej lub pocz¹tek zlodowacenia Wis³y (Biñka,2008).

W KalwiñszczyŸnie, na g³êbokoœci 2,4–5,8 m, le¿¹ mu³ki, namu³y i torfy przewarstwione pia-

skami, brunatne i szare. Z g³êbokoœci 3,5–5,2 m pobrano dwie próbki do analizy py³kowej. W sp¹gu

uzyskano spektra py³kowe fazy dêbowej, a w stropie, z okresu fazy œwierkowej, w obrêbie eemskiej

sukcesji interglacjalnej (Biñka, 2008).

W Kolonii Jurasze (punkt dok. 49) rozpoznano obni¿enie kopalnego jeziorzyska, które ci¹gnie

siê dalej w kierunku Juraszy i Zwierzan. Na g³êbokoœci 2,7–4,6 m le¿¹ torfy, namu³y, mu³ki torfiaste,

32

czarne i brunatne. Pobrano trzy próbki z g³êbokoœci 3,1; 3,7; 4,4 m, z których uzyskano spektra

py³kowe wskazuj¹ce na koniec fazy dêbowej i pocz¹tek leszczynowej – w sp¹gu, nastêpnie na fazê

leszczynow¹, natomiast w stropie zbiornika jeziornego, na wczesny wistulian. Pozwoli³y one na zi-

dentyfikowanie eemskiej sukcesji interglacjalnej (Biñka, 2008).

W Zaciszu (punkty dok. 35, 38) wystêpuje znane od dawna i przebadane stanowisko osadów or-

ganicznych, w tym torfów (Czaplicka, 1952; Bittner, 1957). Uzyskane spektra py³kowe wskazuj¹

na eemsk¹ sukcesjê interglacjaln¹.

W kilku innych zbiornikach po³o¿onych ko³o Kopciówki, Po³omina, Kolonii Bachmackich,

Jaczna, Makowlan i Dubaœna rozpoznano równie¿ torfy i namu³y torfiaste i piaszczyste, barwy czarnej

i brunatnej, a w piaskach rozproszony detrytus roœlinny. Ich mi¹¿szoœæ jest zró¿nicowana – najwiêksz¹,

5,4 m, stwierdzono w Makowlanach. Podkreœliæ nale¿y te¿ podobieñstwo profilu z Jaczna do

po³o¿onego niedaleko i o podobnej sytuacji geologicznej profilu w Grabowie (Krzywicki, 2005a, b),

przebadanego przez Kupryjanowicz (2004a, b; 2007).

Zlodowacenia pó³nocnopolskie

Zlodowacenie Wis³y

S t a d i a ³ œ r o d k o w y

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (dolne). Osadów tych nie stwierdzono na obsza-

rze arkusza D¹browa Bia³ostocka. Wystêpuj¹ one w po³udniowej czêœci obszaru arkusza Lipsk (Krzy-

wicki, 2005). Zosta³y one wprowadzone na arkusz D¹browa Bia³ostocka w celu uzgodnienia geologii

na granicy z wy¿ej wymienionym arkuszem.

M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e (dolne) zwi¹zane s¹ z zastoiskami powsta³ymi w czasie

recesji l¹dolodu zlodowacenia Wis³y. S¹ to mu³ki, niekiedy piaszczyste, i³y, piaski bardzo drobnoziarni-

ste, py³owate, barwy be¿owej, jasnoszarej i ciemnoszarej, o mi¹¿szoœci do 3,0 m. Stwierdzono je na

zachód od Nieroœna na powierzchni terenu oraz w otworach wiertniczych w okolicy Jaczna (tabl. II).

G l i n y z w a ³ o w e wystêpuj¹ powszechnie zarówno na powierzchni terenu, jak w wielu

otworach wiertniczych i punktach dokumentacyjnych. S¹ one piaszczyste, be¿owoszare, rude i br¹zowe,

s³aboplastyczne i twardoplastyczne oraz plastyczne, z du¿¹ i bardzo du¿¹ zawartoœci¹ ¿wirów i g³azi-

ków, s³abo i œrednio wapniste. Mi¹¿szoœæ ich jest zmienna od kilku do ponad 10 m, na po³udnie od

Wólki mo¿e osi¹gaæ ponad 20 m.

Próbki pobrane z otworów kartograficznych 19 i 34 zosta³y przebadane pod wzglêdem minera-

logiczno-petrograficznym przez Jeleñskiego (2008) (tab. 2).

Wielu autorów podkreœla mo¿liwoœæ wystêpowaniai tego poziomu na po³udnie od doliny Bie-

brzy (Banaszuk, 1993, 2004a, b, c; Fedorowicz i in., 1995; Krzywicki, 2005a, b; Marks, Paw³owska,

2004; Micuñ, 2004; Wysota i in., 2004; Kupryjanowicz, 2006). Autorzy pisz¹cy o pó³nocnym Podla-

33

siu wielokrotnie ubolewali nad brakiem stanowisk interglacjalnych z przykryciem morenowym (Moj-

ski, 2004, 2005; Lindner i in., 2004).

¯ w i r y i p i a s k i , m i e j s c a m i g l i n y p i a s z c z y s t e , l o d o w c o w e stwierdzono

jedynie miêdzy Potrubowszczyzn¹ a Kalwiñszczyzn¹. S¹ to ¿wiry, piaski, miejscami gliny silnie

piaszczyste. Mi¹¿szoœæ osadów wynosi 1,2–3,0 m.

P i a s k i, g ³ a z y i g l i n y z w a ³ o w e m o r e n c z o ³ o w y c h. S¹ to piaski o ró¿nej granu-

lacji, g³azy i otoczaki, barwy jasnobr¹zowej, szarej, rudej i bia³ej. Mi¹¿szoœæ osadów wynosi od 3,0 do

26,0 m, maksymalne powy¿ej 30,0 m w obrêbie trudno dostêpnych kulminacji po³o¿onych w rejonie

Kudrawki, Ma³yszówki i Sadowa. W okolicach Grodziszczan, Siderki i Synkowiec, to jest w strefie

najwy¿szych form morenowych, w budowie geologicznej j¹dra moren dominuj¹ piaski drobnoziarni-

ste przemyte, a g³azy, otoczaki, ¿wiry i piaski gruboziarniste jedynie otulaj¹ te formy.

G ³ a z y, ¿ w i r y i p i a s k i, m i e j s c a m i g l i n y z w a ³ o w e, m o r e n c z o ³ o w y c h

w y c i œ n i ê c i a buduj¹ wzniesienia o wysokoœci wzglêdnej 3,0–5,0 m. Osady s¹ czêsto spiêtrzone

do 45° lub wrêcz pofa³dowane. Wystêpuj¹ one na zachód od Brzozowa.

¯ w i r y, p i a s k i, m i e j s c a m i g l i n y z w a ³ o w e, m o r e n m a r t w e g o l o d u buduj¹

widoczne w rzeŸbie terenu wzniesienia, o wysokoœci wzglêdnej 3,0–5,0 m. Stwierdzono je w otocze-

niu wytopisk na po³udnie od Szostak, w rejonie D¹browy Bia³ostockiej. Mi¹¿szoœæ osadów dochodzi

do 5,0 m.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i, m u ³ k i i g l i n y z w a ³ o w e k e m ó w. Formy te zbudowane s¹

z piasków drobnoziarnistych z domieszk¹ ¿wirów i mu³ków, miejscami z laminami i³ów. Gliny

zwa³owe tworz¹ ich otulinê. Rozpoznano je w okolicy Szostaków i Harasimowicz.

M u ³ k i, i ³ y i p i a s k i z a s t o i s k o w e (górne) stwierdzono w rejonie Nowej Wsi i Ma³yszówki.

S¹ to mu³ki, mu³ki piaszczyste, i³y i piaski bardzo drobnoziarniste, br¹zowe, jasnobr¹zowe, brunatne

i szare. Wystêpuj¹ one w stropie poziomu glin zwa³owych. Osady zastoiskowe osi¹gaj¹ mi¹¿szoœæ

3,0–8,0 m.

P i a s k i i ¿ w i r y w o d n o l o d o w c o w e (górne) nie tworz¹ na omawianym obszarze

ci¹g³ego poziomu, lecz bardzo liczne p³aty. S¹ to piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste, miejscami

ró¿noziarniste, jasnobr¹zowe, szare i ¿ó³te z pojedynczym ¿wirami i otoczakami. Œrednia ich mi¹¿szoœæ

wynosi 3,0–5,0 m, maksymalna mo¿e dochodziæ do 7,0–10,0 m. Powsta³y w czasie recesji l¹dolodu

zlodowacenia Wis³y.

P i a s k i, ¿ w i r y i m u ³ k i t a r a s ó w k e m o w y c h zosta³y stwierdzone na obszarze arku-

sza Lipsk (Krzywicki, 2005) s¹siaduj¹cego od pó³nocy z obszarem arkusza D¹browa Bia³ostocka.

Zosta³y one tu wprowadzone ze wzglêdu na koniecznoœæ uzgodnienia styku.

P i a s k i z e ¿ w i r a m i, m i e j s c a m i m u ³ k i, w y t o p i s k o w e. Osady te powsta³y w zag³êbieniach

po wytopieniu bry³ martwego lodu. S¹ to piaski drobnoziarniste i œrednioziarniste ze ¿wirami, miejscami

34

z mu³kami, o mi¹¿szoœci do 3,0 m. Rozpoznano je w wielu zag³êbieniach wytopiskawych w okolicy

Szostak, Reszkowców, D¹browy Bia³ostockiej i na po³udnie od Nieroœna.

P i a s k i j e z i o r n e i d e l u w i a l n e wystêpuj¹ miejscowo, w po³udniowej, wschodniej i za-

chodniej czêœci obszaru arkusza tam, gdzie le¿¹ nad osadami organicznymi interglacja³u eemskiego.

S¹ to g³ównie piaski ró¿noziarniste z domieszk¹ py³ów, ciemnobr¹zowe i rude. Ich mi¹¿szoœæ wynosi

od 2,0 do 7,0 m.

P i a s k i r z e c z n e t a r a s ó w n a d z a l e w o w y c h 3 , 0 – 6 , 0 m n . p . r z e k i. Ze

schy³kiem zlodowacenia Wis³y wi¹za³ siê odp³yw wód rzecznych. Pocz¹tkowo na przedpolu l¹dolodu

zachodzi³a erozja, a nastêpnie akumulacja osadów rzecznych tarasów nadzalewowych. Tarasy s¹

zbudowane z piasków drobnoziarnistych, œrednioziarnistych i ró¿noziarnistych, barwy ¿ó³tej, jasnobr¹zo-

wej, szarej i jasnoszarej. Ich mi¹¿szoœæ wynosi od 3,5 do 6,2 m. Tarasy nadzalewowe nie tworz¹

ci¹g³ego poziomu, maj¹ raczej charakter pó³ek i listew.

b . C z w a r t o r z ê d n i e r o z d z i e l o n y

P i a s k i p y ³ o w a t e z w i e t r z e l i n o w e ( e l u w i a l n e ) powsta³y w warunkach pery-

glacjalnych na glinach zwa³owych. S¹ to piaski py³owate lub gliniaste, miejscami ró¿noziarniste, ze

¿wirami, barwy br¹zowej, rudej i szarej. Osady te powszechnie wystêpuj¹ na powierzchni terenu. Ich

mi¹¿szoœæ nie przekracza 2,0 m, maksymalnie osi¹ga 2,3 m.

P i a s k i e o l i c z n e wystêpuj¹ na powierzchniach sandrowych w s¹siedztwie wydm. S¹ to

piaski drobnoziarniste i bardzo drobnoziarniste, jasno¿ó³te i ¿ó³te. Mi¹¿szoœæ piasków przewianych

jest niewielka – od 0,8 do 1,6 m.

P i a s k i e o l i c z n e w w y d m a c h stwierdzono na pó³noc od Sidry. S¹ to piaski drobno-

ziarniste i bardzo drobnoziarniste, jasno¿ó³te, ¿ó³te. Mi¹¿szoœæ ich mo¿e osi¹gaæ 15,0 m.

P i a s k i i g l i n y d e l u w i a l n e. S¹ to piaski o ró¿nej granulacji z domieszk¹ py³ów, ciemno-

br¹zowe i rude oraz gliny silnie piaszczyste. Ich mi¹¿szoœæ wynosi od 2,0 do 7,0 m. Wystêpuj¹

powszechnie na obszarze arkusza w postaci listew i p³atów.

c . H o l o c e n

P i a s k i i ¿ w i r y r z e c z n e t a r a s ó w z a l e w o w y c h 0 , 3 – 0 , 8 m n . p . r z e k i.

Osady te wystêpuj¹ jedynie w dolinie Sidry. S¹ to piaski drobnoziarniste i ró¿noziarniste z domieszk¹

¿wirów, na ogó³ przemyte, z wk³adkami py³ów i wtr¹ceñ ¿elazistych. Mi¹¿szoœæ osadów wynosi od

2,0 do 4,0 m.

P i a s k i i n a m u ³ y d e n d o l i n n y c h o r a z z a g ³ ê b i e ñ o k r e s o w o p r z e p ³ y w o -

w y c h wype³niaj¹ niektóre obni¿enia wytopiskowe i najni¿szej po³o¿one czêœci dolin. S¹ to piaski

35

drobnoziarniste, œrednioziarniste i py³owate oraz namu³y z domieszkami humusu. Mi¹¿szoœæ ich wy-

nosi od 0,7 do 3,0 m.

G y t i e stwierdzono w dolinie Sidry pod nadk³adem torfów. S¹ to gytie detrytusowo-wapienne,

szare, be¿owe i ciemnobe¿owe, plastyczne i miêkkoplastyczne, o mi¹¿szoœci dochodz¹cej do 3,0 m.

N a m u ³ y t o r f i a s t e osadzi³y siê w dolinach rzecznych, starorzeczach i zag³êbieniach okre-

sowo przep³ywowych. S¹ to osady organiczno-mineralne. Ich mi¹¿szoœci wahaj¹ siê od 1,2 do 2,5 m.

N a m u ³ y p i a s z c z y s t e stwierdzono w okolicy Sidry i na po³udnie od Nowinki. S¹ to osa-

dy organiczno-mineralne akumulowane w dolinach rzecznych, w starorzeczach, na obrze¿u zag³êbieñ

okresowo przep³ywowych i torfowisk.

T o r f y zajmuj¹ najwiêksze powierzchnie w dolinie Sidry. S¹ to torfy niskie i wysokie, drzew-

ne, drzewno-mszyste, sfagnowe i we³niankowe. Najwiêksz¹ mi¹¿szoœæ torfów (3,5 m) na omawianym

obszarze odnotowano w obrêbie torfowisk po³o¿onych w dolinie Sidry. Niektóre z torfowisk tworz¹

rozleg³e równiny torfowe o powierzchni do kilkunastu km2.

B. TEKTONIKA I RZE�BA POD£O¯A CZWARTORZÊDU

Obszar arkusza D¹browa Bia³ostocka znajduje siê w obrêbie platformy wschodnioeuropejskiej

na wyniesieniu mazursko-suwalskim.

We wschodniej czêœci obszaru strop utworów podczwartorzêdowych stwierdzono na wysokoœci

0–10 m n.p.m., natomiast w po³udniowej – 0–20 m n.p.m. (tabl. III). W pó³nocnej, pó³nocno-zachod-

niej i centralnej czêœci omawianego obszaru, w bezpoœrednim pod³o¿u czwartorzêdu, wystêpuj¹

utwory kredy górnej. Na pó³noc od Kolonii Bachmackich stwierdzono najg³êbsze obni¿enie na oma-

wianym obszarze – 100 m p.p.m.

W wyznaczeniu stref nieci¹g³oœci na obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka w obrêbie utworów

kredy górnej pomocne by³a praca Granicznego i innych (1995).

C. ROZWÓJ BUDOWY GEOLOGICZNEJ

Najstarszymi utworami na obszarze arkusza D¹browa Bia³ostocka s¹ g³êbokomorskie osady kredy

górnej – santonu i kampanu (tab. 3). Pod koniec kredy omawiany obszar podlega³ procesom tektoniki

blokowej, w wyniku których zosta³ on podniesiony i lekko pochylony ku po³udniowemu wschodowi.

W nastêpstwie powy¿szych procesów, na prze³omie kredy i wczesnego paleogenu, teren ten by³

odkryty i zachodzi³y tu procesy krasowienia osadów wêglanowych, powstawa³y szczeliny, kieszenie,

jaskinie krasowe. W paleocenie wkroczy³o morze i zosta³y z³o¿one osady morskie, które zachowa³y

siê w kieszeniach krasowych w centrum obszaru oraz najprawdopodobniej na po³udniu (tabl. III).

36

37

T a b e l a 3TABELA LITOLOGICZNO-STRATYGRAFICZNA

Stratygrafia

Utwory(opis litologiczny)

Procesy geologiczne

Sys

tem

Odd

zia³

Piêtro

Pod

piêt

ro

Cz

wa

rt

or

zê

d

Ho

lo

ce

n

Torfy —t hQ

Akumulacja organiczna i mineralno--organiczna w obni¿eniach wytopisko-wych i dolinach rzecznych

Namu³y piaszczyste —n h

Qp

Namu³y torfiaste —n h

Qt

Gytie —gy h

Q

Piaski i namu³y den dolinnych oraz zag³êbieñ okresowoprzep³ywowych —

pn hQ

Piaski i ¿wiry rzeczne tarasów zalewowych 0,3–0,8 m n.p.

rzeki —p¿

f

h

tQPowstawanie tarasów zalewowychAkumulacja rzeczna

Piaski i gliny deluwialne —pgd Q Procesy stokowe. Sp³ywy, spe³zywanie,

soliflukcja. Akumulacja w obni¿eniach

Piaski eoliczne w wydmach —pe wQ

Akumulacja eoliczna, formowaniewydmPiaski eoliczne —

p

e Q

Piaski py³owate zwietrzelinowe (eluwialne) —p

z Qpy Denudacja, rozmywanie glin zwa³owych

Pl

ej

st

oc

en

Zl

od

ow

ac

en

ia

pó

³n

oc

no

po

ls

ki

e

Zl

od

ow

ac

en

ie

Wi

s³

y

St

ad

ia

³œ

ro

dk

ow

y

Piaski rzeczne tarasów nadzalewowych 3,0–6,0 m n.p. rzeki

—p

f

p

B2 tQ 4

Akumulacja rzeczna, powstawanietarasówErozja

Piaski jeziorne i deluwialne —p

lidp

B2Q 4 Akumulacja jeziorna i deluwialna

Piaski ze ¿wirami, miejscami mu³ki, wytopiskowe —p¿

b

p

B2Q 4Topnienie l¹dolodu, akumulacja w niec-kach wytopiskowych

Piaski, ¿wiry i mu³ki tarasów kemowych —p¿m

tk

p

B2Q 4Akumulacja przez wody roztopowew szczelinach l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (górne) —p¿2

fg

p

B2Q 4 Akumulacja wodnolodowcowa

Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe (górne) —mi2

bp

B2Q 4 Akumulacja zastoiskowa

Piaski ze ¿wirami, mu³ki i gliny zwa³owe kemów —pm

k

p

B2Q 4Akumulacja w szczelinach zamieraj¹ce-go lodu

¯wiry, piaski, miejscami gliny zwa³owe, moren martwego

lodu —¿p

gm

p

B2Q 4Akumulacja w strefie rozpadu l¹dolodu

G³azy, ¿wiry i piaski, miejscami gliny zwa³owe, moren

czo³owych wyciœniêcia —g³

gw

p

B2Q 4

Akumulacja u czo³a napieraj¹cegol¹dolodu. Procesy glacitektoniczne

Piaski, g³azy i gliny zwa³owe moren czo³owych —p

gc

p

B2Q 4 Akumulacja czo³owomorenowa

¯wiry, piaski, miejscami gliny piaszczyste, lodowcowe

—¿p

g

p

B2Q 4Akumulacja lodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

B2Qzw 4

Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe (dolne) —mi1

bp

B2Q 4 Akumulacja zastoiskowa

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe (dolne) —p¿1

fg

p

B2Q 4 Akumulacja wodnolodowcowa

Interglacja³eemski

Torfy, namu³y torfiaste i piaszczyste z detrytusem roœlinnym

oraz piaski i gytie, jeziorne i rzeczne —t

lif

pQ 3 4–

Akumulacja jeziorna i rzeczna

Zlo

dow

acen

iaœr

odko

wop

olsk

ie

Zlo

dow

acen

ieW

arty

Sta

dia³

górn

y

Piaski ze ¿wirami, mu³kami i glinami wytopiskowe

—p

b

p

W3Q 3

Akumulacja w obni¿eniach wytopisko-wych w okresie zaniku l¹dolodu

Piaski wodnolodowcowe —p

fg

p

W3Q 3Akumulacja wodnolodowcowaErozja

Piaski ze ¿wirami i mu³kami oraz gliny zwa³owe kemów

—p¿

k

p

W3Q 3Akumulacja w szczelinach lodów

38

c d . t a b e l i 3C

zw

ar

to

rz

êd

Pl

ej

st

oc

en

Zl

od

ow

ac

en

ia

œr

od

ko

wo

po

ls

ki

e

Zl

od

ow

ac

en

ie

Wa

rt

y

St

ad

ia

³g

ór

ny

Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe —mi

b

p

W3Q 3 Akumulacja zastoiskowa

¯wiry i piaski, miejscami gliny zwa³owe, moren martwego

lodu —¿p

gm

p

W3Q 3

Akumulacja w strefie zamieraj¹cych lo-dów

G³azy, ¿wiry, piaski, miejscami gliny zwa³owe, moren

czo³owych wyciœniêcia —g³

gw

p

W3Q 3

Akumulacja u czo³a napieraj¹cegol¹dolodu. Procesy glacitektoniczne

Piaski, g³azy i gliny zwa³owe moren czo³owych —p

gc

p

W3Q 3 Akumulacja w strefie czo³a l¹dolodu

G³azy, ¿wiry i piaski, miejscami gliny zwa³owe, ozów

—g³o

p

W3Q 3Akumulacja wewn¹trzlodowa

¯wiry i piaski, miejscami gliny piaszczyste, lodowcowe

—¿p

g

p

W3Q 3

Akumulacja lodowcowa

Gliny zwa³owe —g

gpW3Q

zw3

Akumulacja lodowcowaEgzaracja

Sta

dia

³œ

rod

ko

wy

Piaski ze ¿wirami wytopiskowe —p

b

p

W2Q 3Akumulacja w obni¿eniach wytopisko-wych w okresie zaniku l¹dolodu

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe —p¿

fg

p


Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe (górne) —mip2

b

p


Piaski ze ¿wirami, mu³ki i gliny zwa³owe kemów —pm

k

p

W2Q 3 Akumulacja w szczelinach l¹dolodu

¯wiry, g³azy i piaski, miejscami gliny zwa³owe, moren

czo³owych —¿

gc

p

W2Q 3

Akumulacja w strefie czo³a l¹dolodu

Gliny zwa³owe, miejscami z wk³adkami ¿wirów i piasków,lodowcowych —

g

gpW2Q

zw3



fg

p

W2Q 3 Akumulacja wodnolodowcowa

Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe (dolne) —mip1

b

p


Inte

rsta

dia³

Piaski rzeczne —p

f

p

WQ 31 2– Akumulacja rzeczna

Erozja

Sta

dia³

doln

y

Piaski i ¿wiry wodnolodowcowe —p¿

fg

p


Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe (górne) —mi2

b

p


Gliny zwa³owe, miejscami z wk³adkami piasków i ¿wirów—

g

gpW1Q

zw3


Mu³ki, i³y i piaski zastoiskowe (dolne) —mi1

b

p


Interglacja³lubawski

Piaski i mu³ki rzeczne —pm

f

p

LQ 3 Akumulacja rzeczna. Erozja

Zl

od

ow

ac

en

ie

Od

ry

Sta

dia³

górn

y Piaski wodnolodowcowe —p

fg

p

O3Q 3Akumulacja wodnolodowcowaErozja

Gliny zwa³owe —g

g

p

O3Qzw 3 Akumulacja lodowcowa

Mu³ki zastoiskowe —m

b

p

O3Q 3 Akumulacja zastoiskowa

Inte

rsta

dia³


f

p

O1–3Q 3 Akumulacja rzeczna. Erozja

Sta

dia³

doln

y

Piaski wodnolodowcowe (górne) —p2

fg

p

O1Q 3 Akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

O1Qzw 3


Piaski, mu³ki i i³y zastoiskowe —pm

b

p

O1Q 3 Akumulacja zastoiskowa

Piaski wodnolodowcowe (dolne) —p1

fg

p

O1Q 3 Akumulacja wodnolodowcowa

Piaski rzeczno-peryglacjalne —p

f-pg

p

O1Q 3Akumulacja rzeczna w warukach pery-glacjalnych

39


zw

ar

to

rz

êd

Pl

ej

st

oc

en

In

te

rg

la

cj

a³

wi

el

ki

Interglacja³Zbójna


f

p

ZQ 2 3– Akumulacja rzeczna

Zlo

dow

acen

ieL

iwca

Piaski ze ¿wirami rzeczno-peryglacjalne —p¿

f-pg

p

CQ 2 3-

Akumulacja rzeczna w warukach pery-glacjalnych

Mu³ki i i³y zastoiskowe (górne) —mi2

b

p

CQ 2 3–Akumulacja zastoiskowa

Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (górne) —p¿2

fg

p

CQ 2 3–Akumulacja wodnolodowcowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

CQzw 2 3–

Akumulacja lodowcowa. Glacitektonika.Glaciizostazja. Egzaracja

Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe (dolne) —p¿1

fg

p

CQ 2 3–Akumulacja wodnolodowcowa

Mu³ki i i³y zastoiskowe (dolne) —mi1

b

p

CQ 2 3– Akumulacja zastoiskowa

Interglacja³mazowiecki


f

p

MQ 2 3– Akumulacja rzeczna. Erozja

Zl

od

ow

ac

en

ia

po

³u

dn

io

wo

po

ls

ki

e

Zlo

dow

acen

ieS

anu

2 Piaski wodnolodowcowe (górne) —p2

fg

p

GQ 2 Akumulacja wodnolodowcowa. Erozja

Gliny zwa³owe —g

g

p

GQzw 2 Akumulacja lodowcowa

Mu³ki zastoiskowe —m

b

p

GQ 2 Akumulacja zastoiskowa

Piaski wodnolodowcowe (dolne) —p2

fg

p

GQ 2 Akumulacja wodnolodowcowa

Interglacja³ferdynandowski

Piaski ze ¿wirami rzeczne —p¿

f

p

FQ 2 Erozja i akumulacja rzeczna

Zlo

do

wa

ce

nie

Sa

nu

1

Sta

dia

³g

órn

y


fg

p

S3Q 2 Akumulacja wodnolodowcowa

Mu³ki ilaste zastoiskowe —m

b

p

S3Qi 2 Akumulacja zastoiskowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

S3Qzw 2 Akumulacja lodowcowa

Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe —p¿

fg

p


Mu³ki i i³y piaszczyste zastoiskowe —mi

b

p

S3Qp 2 Akumulacja zastoiskowa

Sta

dia³

doln

y Piaski ze ¿wirami wodnolodowcowe —p¿

fg

p


Gliny zwa³owe —g

g

p

S1Qzw 2 Akumulacja lodowcowa

Interglacja³ma³opolski

Piaski i mu³ki rzeczno-jeziorne —pm

f -li

p

KQ 2 Akumulacja rzeczno-jeziorna

Zl

od

ow

ac

en

ie

Ni

dy

Sta

dia³

górn


fg

p

N3Q 2Akumulacja wodnolodowcowa.Erozja

Gliny zwa³owe —g

g

p

N3Qzw 2 Akumulacja lodowcowa

Mu³ki i i³y zastoiskowe —mi

b

p

N3Q 2Akumulacja zastoiskowaTransgresja l¹dolodu

Inte

rsta

dia³

Piaski i ¿wiry rzeczne —p¿

f

p

N1–3Q 2Akumulacja rzecznaErozja

Sta

dia³

doln


fg

p

N1Q 2Akumulacja wodnolodowcowaErozja

Gliny zwa³owe —g

g

p

N1Qzw 2 Akumulacja lodowcowa

Interglacja³augustowski

Piaski, mu³ki i torfy rzeczne, miejscami jeziorne i gliny

deluwialne —p

f

pQ 1 2–

Wielocykliczna akumulacja rzeczna,jeziorna i deluwialna

Zlodowacenianajstarsze

ZlodowacenieNarwi

Sta

dia³

górn

y Mu³ki ilaste i piaski z detrytusem roœlinnym zastoiskowe

—m p

b

p

A3Qi 1

Akumulacja zastoiskowa

Gliny zwa³owe —g

g

p

A3Qzw 1

Akumulacja lodowcowa

W eocenie górnym w brakicznym zbiorniku morskim akumulowane by³y osady piaszczy-

sto-mu³kowe, które stwierdzono w s¹siedztwie. W oligocenie dolnym w p³ytkich zbiornikach

morskich i s³odkowodnych lagunach sk³adane by³y osady piaszczyste, miejscami mu³kowe, znane z obsza-

rów s¹siednich. W oligocenie œrodkowym nast¹pi³o wynurzenie obszaru i przez pozosta³¹ czêœæ tego

okresu trwa³y procesy erozyjne. W miocenie mia³a miejsce akumulacja osadów piaszczysto-ilastych

z wk³adkami wêgla brunatnego. W plejstocenie dolnym omawiany teren by³ denudowany. Proces ten

trwa³ do pocz¹tku zlodowacenia Narwi. L¹dolód tego zlodowacenia przykry³ dwukrotnie obszar arku-

sza. W czêœci centralnej, w obni¿eniach pod³o¿a czwartorzêdowego, zachowa³y siê gliny zwa³owe oraz

osady jeziorne. Na po³udniu i w centrum obszaru, po etapie wstêpnej erozji, akumulowane by³y osady

interglacja³u augustowskiego, które zachowa³y siê czêœciowo. Nastêpnie do obszaru arkusza zbli¿y³ siê

l¹dolód stadia³u dolnego zlodowacenia Nidy. Pocz¹tkowo mia³y miejsce procesy egzaracyjne i glaci-

tektoniczne. Etap akumulacji glacjalnej zaznaczy³ siê z³o¿eniem glin zwa³owych i osadów wodnolo-

dowcowych, które zachowa³y siê tylko czêœciowo, poniewa¿ podczas recesji l¹dolodu tego stadia³u

by³y one silnie niszczone przez wody roztopowe. W interstadiale pocz¹tkowo mia³a miejsce erozja

rzeczna, a nastêpnie w dolinach akumulowane by³y osady rzeczne. Nastêpnie na omawiany teren wkro-

czy³ l¹dolód stadia³u górnego zlodowacenia Nidy. Wystêpowa³a wówczas egzaracja i mog³y trwaæ

40


zw

ar

to

rz

êd

Pl

ej

st

oc

en

Zlo

dow

acen

iana

jsta

rsze

Zlo

dow

acen

ieN

arw

i

Inte

rsta

dia³

Piaski jeziorne —p

li

p

A1–3Q 1 Akumulacja jeziorna

Sta

dia³

doln

y

Gliny zwa³owe —g

g

p

A1Qzw 1 Akumulacja lodowcowa

Mu³ki piaszczyste i piaski glaukonitowe paleocenu jakokry w utworach plejstoceñskich —

Pc pQ

Egzaracja i akumulacja lodowcowaKreda pisz¹ca, wapienie i gezy kampanu jako kryw utworach plejstoceñskich —

kp pQ

Ne

og

en

Mio

cen

Piaski, mu³ki i i³y z wk³adkami wêgla brunatnego — p M Akumulacja l¹dowa w rozleg³ych jezio-rzyskach

Pa

le

og

en

Eoc

en–

olig

ocen

Piaski, mu³ki i i³y — p E–Ol

Akumulacja morska, lagunowa

Pal

eoce

n

Kreda pisz¹ca, margle, mu³owce, piaski glaukonitowei opoki — kpmePc

Kr

ed

a

Kre

dagó

rna Kampan Kreda pisz¹ca, wapienie i gezy — kp cpCr

Santon Mu³owce i kreda pisz¹ca z krzemieniami — mckp stCrProcesy krasoweWynurzenie obszaruAkumulacja morska

procesy glacitektoniczne. Etap sedymentacji glacjalnej zaznaczy³ siê z³o¿eniem poziomu glin

zwa³owych. W czasie recesji l¹dolodu gliny zwa³owe stadia³u górnego zlodowacenia Nidy by³y ero-

dowane przez wody roztopowe. W tym czasie by³y akumulowane osady wodnolodowcowe. W czasie

interglacja³u ma³opolskiego dominowa³a erozja, a nastêpnie akumulacja osadów rzeczno-jeziornych,

szczególnie intensywna na pó³nocy obszaru. Transgresja l¹dolodu stadia³u dolnego zlodowacenia

Sanu 1 rozpoczê³a siê erozj¹ i egzaracj¹ lodowcow¹. Nast¹pi³o zatamowanie odp³ywów wód i z³o¿enie

osadów zastoiskowych. Z etapu akumulacji glacjalnej pozosta³ poziom glin zwa³owych, które by³y nisz-

czone przez erozjê w czasie recesji l¹dolodu. Nastêpnie akumulowane by³y osady wodnolodowcowe.

W wyniku transgresji, postoju i zaniku l¹dolodu stadia³u górnego zlodowacenia Sanu 1, pozosta³

poziom glin zwa³owych, który nastêpnie zosta³ bardzo silnie zniszczony, porozrywany przez erozjê wodn¹

i nadbudowany osadami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi z³o¿onymi w czasie recesji l¹dolodu.

W interglacjale ferdynandowskim formowa³y siê rzeki. Pocz¹tkowo mia³a miejsce erozja, a na-

stêpnie akumulowane by³y mi¹¿sze osady rzeczne znane wy³¹cznie z Brzozowa i Ma³yszówki.

W wyniku transgresji, postoju i zaniku na tym terenie l¹dolodu zlodowacenia Sanu 2, akumulo-

wane by³y g³ównie gliny zwa³owe, które zosta³y zniszczone w wyniku erozji przez wody lodowcowe.

W interglacjale mazowieckim trwa³y procesy erozji rzecznej. Nastêpnie w korycie rzeki akumu-

lowane by³y osady okruchowe (otw. 19, 40).

Transgresja l¹dolodu zlodowacenia Liwca poprzedzona zosta³a procesami erozyjnymi, po któ-

rych nast¹pi³a akumulacja osadów lodowcowych, wodnolodowcowych i zastoiskowych.

Ocieplenie klimatu w czasie interglacja³u Zbójna doprowadzi³o do rozwoju sieci rzecznej i aku-

mulacji osadów rzecznych (otw. 19, 40).

W czasie transgresji l¹dolodu stadia³u dolnego zlodowacenia Odry, w wyniku zatamowania

odp³ywów osadza³y siê utwory zastoiskowe. W etapie akumulacji glacjalnej z³o¿one zosta³y gliny

zwa³owe, które uleg³y zniszczeniu w czasie recesji l¹dolodu. W interstadiale, dziel¹cym dwa epizody

glacjalne zlodowacenia Odry, uformowa³y siê koryta rzek, które nastêpnie by³y wype³nione osadami

rzecznymi. Nastêpny epizod glacjalny zlodowacenia Odry – stadia³ górny – rozpocz¹³ siê erozj¹, po

czym akumulowane by³y osady zastoiskowe, gliny zwa³owe i osady wodnolodowcowe.

Transgresjê l¹dolodu zlodowacenia Warty poprzedzi³o ocieplenie klimatu w interglacjale

lubawskim i akumulacja osadów rzecznych (otw. 19).

Ponowne och³odzenie doprowadzi³o do transgresji l¹dolodu zlodowacenia Warty. L¹dolód stadia³u

dolnego tego zlodowacenia pokry³ ca³y omawiany obszar. Pocz¹tkowo mia³a miejsce akumulacja zastoiskowa,

a nastêpnie glacjalna podczas której z³o¿one zosta³y gliny zwa³owe. W czasie recesji l¹dolodu stadia³u dolnego

w wyniku erozji niszczone by³y gliny zwa³owe i odbywa³a siê akumulacja zastoiskowa i wodnolodowcowa.

Po glacjalnym epizodzie stadia³u dolnego nast¹pi³o ocieplenie, podczas którego akumulowane

by³y piaski rzeczne.

41

Kolejne och³odzenie spowodowa³o transgresjê l¹dolodu stadia³u œrodkowego zlodowacenia War-

ty. W wyniku zatamowania odp³ywów z³o¿one zosta³y osady wodnolodowcowe i lokalnie zastoiskowe.

W czasie akumulacji glacjalnej akumulowane by³y gliny zwa³owe. Nastpênie podczas postoju l¹dolodu, na

po³udniu obszaru, powstawa³y wzgórza moren czo³owych, a w strefach rozpadu arealnego – kemy.

W wyniku deglacjacji obszaru, w czasie stadia³u górnego zlodowacenia Warty, nastêpowa³y po-

stoje czo³a l¹dolodu, wzd³u¿ którego powsta³y moreny czo³owe (okolice Poganicy, Podja³ówki i Bud-

na). L¹dolód przekroczy³ i piêtrzy³ z³o¿one osady piaszczysto-¿wirowe. W czasie akumulacji

glacjalnej osadzane by³y gliny zwa³owe, a na po³udnie od Makowlan powsta³a forma ozowa. Na

pó³noc od moren czo³owych l¹dolód pozostawia³ bry³y martwego lodu. W strefie tej powsta³y

zag³êbienia koñcowe (wytopiskowe), a na ich obrze¿u moreny martwego lodu i kemy. Niektóre wyto-

piska by³y w³¹czane w szlaki odp³ywu wód roztopowych.

W okresie interglacja³u eemskiego, w kilkunastu zag³êbieniach po martwym lodzie, powsta³y

jeziora, w których osadza³y siê osady organiczne.

W nastêpnym okresie ch³odnym – stadiale œrodkowym zlodowacenia Wis³y zachodzi³y procesy ero-

zji, a nastêpnie akumulacji. W czasie akumulacji glacjalnej z³o¿ony zosta³ poziom glin zwa³owych.

Funkcjonowa³y wielkie rynny subglacjalne i supraglacjalne Sidry, Moœcichy i Suchodoliny. W wyniku

deglacjacji nastêpowa³y w tym czasie liczne postoje czo³a l¹dolodu, co spowodowa³o powstanie moren

czo³owych. W schy³kowym okresie formowa³y siê kemy, moreny martwego lodu, moreny wyciœniêcia

i najm³odsze poziomy sandrowe. W koñcowym okresie och³odzenia rozwija³y siê doliny rzeczne,

a formy polodowcowe by³y rozcinane przez wody. W tym te¿ czasie powstawa³y tarasy rzeczne

nadzalewowe, znane g³ównie z doliny Sidry.

Schy³ek plejstocenu to czas rozwoju procesów wietrzeniowych i erozyjnych zrównuj¹cych wy-

soczyzny i powierzchnie sandrowe oraz modeluj¹cych krawêdzie. W tym okresie rozwija³y siê te¿

procesy eoliczne. Tworzy³y siê pokrywy deluwialne.

Pocz¹tek holocenu zaznaczy³ siê erozj¹ w dolinach rzecznych, a nastêpnie akumulacj¹ rzeczn¹

i formowaniem siê tarasów zalewowych. W niektórych zag³êbieniach bezodp³ywowych i w zamar³ych

odcinkach dolin rzecznych osadza³y siê namu³y, gytie oraz osady organiczne, daj¹ce pocz¹tek torfowi-

skom. Formy antropogeniczne to g³ównie wyrobiska piasków i ¿wirów oraz kredy jeziornej.

IV. PODSUMOWANIE

Opracowany arkusz D¹browa Bia³ostocka (225) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000

przybli¿y³ poznanie budowy geologicznej pó³nocnej czêœci Wzgórz Sokólskich. Wykonanie szcze-

gó³owego zdjêcia geologicznego, prace wiertnicze, analiza materia³ów archiwalnych, badania litolo-

giczne, geofizyczne i palinologiczne pozwoli³y na rozpoznanie osadów kredowych, paleogeñskich,

42

neogeñskich i czwartorzêdowych w zakresie ich genezy i wieku. W utworach czwartorzêdowych

wydzielono osady zlodowaceñ: najstarszych (Narwi), po³udniowopolskich (Nidy, Sanu 1, Sanu 2)

œrodkowopolskich (Warty i Odry), pó³nocnopolskich (Wis³y) oraz rozdzielaj¹ce je osady interglacja³ów:

augustowskiego, ferdynandowskiego, wielkiego (mazowieckiego, zlodowacenia Liwca i Zbójna)

oraz eemskiego.

Osady interglacja³u augustowskiego i eemskiego zosta³y rozpoznane w profilach otworów

wiertniczych na podstawie badañ litologicznych i palinologicznych, a ich rozprzestrzenienie – przy

pomocy badañ geofizycznych.

Pomimo doœæ dobrego rozpoznania budowy geologicznej obszaru arkusza D¹browa Bia³ostoc-

ka pozosta³y jeszcze do rozwi¹zania nastêpuj¹ce zagadnienia:

– budowa pod³o¿a podczwartorzêdowego na g³êbokoœci ponad 300 m;

– badania osadów interglacja³u eemskiego;

– dok³adne rozpoznanie budowy geologicznej ostañca nazywanego Karpackimi Górami.

Korelacja wielu serii glacjalnych i miêdzymorenowych plejstocenu jest dyskusyjna. W tym

œwietle bardzo istotne powinno byæ dalsze poznanie budowy utworów czwartorzêdowych i pod³o¿a

(szczególnie datowanie tych osadów).

Warszawa, 2009 r.

LITERATURA

B a n a s z u k H . , 1993 — Granslands and meadow management in the Biebrza Valley. IMUZ. Falenty, Poland

and Utrecht University, Utrecht. Dutch.

B a n a s z u k H . , 2004a — Kotlina Biebrzañska i Biebrzañski Park Narodowy. Wyd. Ekonomia i Œrodowisko, Bia³ystok.

B a n a s z u k H . , 2004b — G³ówne rysy terenów zwi¹zanych genetycznie ze zlodowaceniem Wis³y na Nizinie Pó³noc-

nopodlaskiej. W: 11. Konferencja – Stratygrafia plejstocenu Polski. Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski.

Problemy plejstocenu Wysoczyzny Bia³ostockiej. Supraœl, 30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

B a n a s z u k P . , 2004c — Geneza i rozwój rzeŸby Kotliny Biebrzañskiej, 2. Biebrzañski Park Narodowy. Goni¹dz, Warszawa.

B e r A . , 1972a — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Sokó³ka, wyd. A. Inst. Geol., Warszawa.

B e r A ., 1972b — Mapa Geologiczna Polski 1:200 000, ark. Sokó³ka, wyd. B. Inst. Geol., Warszawa.

B e r A . , 1972c — Objaœnienia do Mapy Geologicznej Polski 1:200 000, ark. Sejny i Sokó³ka. Inst. Geol., Warszawa.

B e r A . , L i s i c k i S . , 2004 — Budowa geologiczna, stratygrafia i litostratygrafia Wysoczyzny Bia³ostockiej. W: 11.

Konferencja – Stratygrafia plejstocenu Polski. Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstoce-

nu Wysoczyzny Bia³ostockiej. Supraœl, 30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

B e r A . , 2006 — Mapa glacitektoniczna Polski 1:1000 000. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

43

B i ñ k a K . , 2007 — Analiza py³kowa prób z otworów kartograficznych z ark. D¹browa Bia³ostocka: Profile WH S-11,

Ja³ówka „N”; Wh- S-123, Jurasze; Wh-S-176, Kalwiñszczyzna; Wh-S-202, Ja³ówka „S”. Arch. Przeds. Geol. „Pol-

geol”, Warszawa.

B i ñ k a K . , 2008 — Analiza prób kartograficznych z profili P-V Nieroœno, P-VI Brzozowo, PVI Wólka. Arch. Przeds.

Geol. „Polgeol”, Warszawa.

B i t t n e r K . , 1957 — Trzy stanowiska flory interglacjalnej w okolicach Sidry. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 118.

B o r a t y n J . , 2006a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Sokó³ka (264) i Sokó³ka

E (1079). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

B o r a t y n J . , 2006b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sokó³ka (264) i Sokó³ka E (1079).

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

C z a p l i c k a J . ,1952 — Opracowanie geologiczne 13 profili badawczych z utworami interglacjalnymi z okolic Sokó³ki

na Podlasiu (rejon Zacisza). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

D o k t ó r S . , G r a n i c z n y M . , K u c h a r s k i R . , 1987 — Korelacja danych teledetekcyjnych i geofizycznych za

pomoc¹ technik cyfrowych. Prz. Geol., 35, 8–9.

F e d o r o w i c z S . , L a s k o w s k i K . , L i n d n e r L . , 1995 — O mo¿liwoœci dalszego zasiêgu l¹dolodu zlodowace-

nia Wis³y w œwietle datowañ TL osadów lodowcowych w pó³nocnej czêœci Wysoczyzny Bia³ostockiej. Prz. Geol.,

43, 11: 941–944.

G a w o r - B i e d o w a E . , 1966 — Osady górnej kredy pó³nocno-wschodniej Polski w œwietle badañ mikropaleontolo-

gicznych. Kwart. Geol. 10, 3.

G r a n i c z n y M . , D o k t ó r S . , K u c h a r s k i R . , 1995 — Sprawozdanie z opracowania mapy elementów struktu-

ralnych Polski w skalach 1:200 000 i 1:500 000 na podstawie kompleksowej analizy komputerowej zdjêæ geofizycz-

nych i teledetekcyjnych. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

J a g o d z i ñ s k a B . , K a l i t i u k R . , 2001— Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa Geo-

logiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Lipsk. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

J a g o d z i ñ s k a B . , K a l i t i u k R . , 2007 — Dokumentacja badañ geoelektrycznych. Temat: Szczegó³owa Mapa

Geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. D¹browa Bia³ostocka. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

J e l e ñ s k i O . , 2008 — Badania litologiczno-petrograficzne osadów czwartorzêdowych dla Szczegó³owej Mapy Geolo-

gicznej Polski 1:50 000, ark. D¹browa Bia³ostocka (225). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

K a j a k A . , 1985 — Immediate and remote ecological consequens on the peatland drainage. 123. IMUZ, Falenty. Poland

and Utrecht University, Utrecht. Dutch.

K a c p r z a k L . , L i s i c k i S . , 2007a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50000, ark. Szta-

bin (186). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

K a c p r z a k L . , L i s i c k i S . , 2007b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Sztabin (186). Pañstw.

Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

K m i e c i a k M . , 2005 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Nowowola (263).

Pañstw. Inst. Geol.,Warszawa. [dokument elektroniczny]

K m i e c i a k M . , 2006 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Nowowola (263). Pañstw. Inst. Geol.,

Warszawa. [dokument elektroniczny]

K o n d r a c k i J . , 2002 — Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

44

K o z ³ o w s k i I . , 2005 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Suchowola (224).


K o z ³ o w s k i I . , 2006 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Suchowola. (224). Pañstw. Inst. Geol.,


K r z y w i c k i T . , 2005a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Lipsk (187). Pañstw.


K r z y w i c k i T . , 2005b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 :50 000, ark. Lipsk (187). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

[dokument elektroniczny]

K u p r y j a n o w i c z M . , 2004a — Interglacja³ eemski i wczesny vistulian na WysoczyŸnie Bia³ostockiej. W: 11 Konfe-

rencja – Stratygrafia plejstocenu Polski. Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstocenu Wy-

soczyzny Bia³ostockiej. Supraœl, 30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 11–13.

K u p r y j a n o w i c z M . , 2004b — Polodowcowa historia roœlinnoœci Kotliny Biebrzañskiej w œwietle badañ palinolo-

gicznych, 2. Wszechnica Biebrzañska,. Osowiec-Twierdza., Biebrzañski Park Narodowy, Goni¹dz, Warszawa.

K u p r y j a n o w i c z M . , 2007 — Zmiany poziomu wody w eemskich jeziorach i torfowiskach pó³nocnego Podlasia.

Prz. Geol., 55, 4.

L i n d n e r L . , 1988 — Zarys stratygrafii plejstocenu rejonu Bia³ej Podlaskiej wraz z prób¹ korelacji z przyleg³ymi ob-

szarami Zwi¹zku Radzieckiego. Prz. Geol., 36, 11.

L i n d n e r L . , B o g u c k i A . , J e ³ o w i c z e w a J . , M a r c i n i a k B . , W o j t a n o w i c z J . , 2004 — Problem

braku przykrycia morenowego wiêkszoœci stanowisk interglacja³u mazowieckiego (aleksandryjskiego, lichwiñskie-

go) w przygranicznych obszarach Polski, Bia³orusi i Ukrainy. W: 11 Konferencja – Stratygrafia plejstocenu Polski.

Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstocenu Wysoczyzny Bia³ostockiej. Supraœl,

30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 54–56.

L i s i c k i S . ,1996 — Plejstocen Pojezierza Mr¹gowskiego (praca doktorska). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

L i s i c k i S . , W i n t e r H . , 1999 — Mr¹gowian and Brokian, new stratigraphic units of Middle Pleistocene in

north-eastern Poland. Kwart. Geol., 43.

L i w s k i S . , M a c i a k F . , O k r u s z k o H . , C h u r s k i T . , G o t k i e w i c z J . , O œ w i t J . , P a c o w s k i R . ,

S z u n i e w a c z J . , ¯ u r e k S . , 1993 — Characteristics of soil formations and their evolution due to draining

and different utilization. IMUZ, Falenty, Poland and Utrecht University, Ultrecht., Dutch.

M a k s i a k S . , W e ³ n i a k A . , 1997 — Projekt prac geologicznych dla opracowania arkuszy: Suchowola (224),

D¹browa Bia³ostocka (225) i Nowy Dwór (226) Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000. Narod. Arch.

Geol.-PIB, Warszawa.

M a r k s L . , P a w ³ o w s k a I . , 2004 — Zasiêgi zlodowaceñ plejstoceñskich na obszarze wschodniej Polski i zachod-

niej Bia³orusi. W: 11. Konferencja – Stratygrafia plejstocenu Polski. Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski.

Problemy plejstocenu Wysoczyzny Bia³ostockiej. Supraœl, 30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 8–11.

M a j e w s k a A . , 2007a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark. Ryga³ówka (188).


M a j e w s k a A . , 2007b — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1 :50 000, ark. Nowy Dwór. (226).


M a j e w s k a A . , 2008a — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark, Ryga³ówka (188). Pañstw. Inst. Geol.,


45

M a j e w s k a A . , 2008b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski w skali 1 :50 000, ark. Nowy Dwór (226). Pañstw.


M i c u n K . , 2004 — Zasiêgi l¹dolodów zlodowacenia Wis³y na obszarze Kotliny Biebrzñskiej. W: 11 Konferencja –

Stratygrafia plejstocenu Polski. Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstocenu Wysoczyzny

Bia³ostockiej. Supraœl, 30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 59–62.

M o j s k i J . E . , 2004 — O morfogenezie pó³nocnego Podlasia. W: 11 Konferencja – Stratygrafia plejstocenu Polski. Zlodo-

wacenia i interglacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstocenu Wysoczyzny Bia³ostockiej. Supraœl, 30.08–3.09.2004.

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 63–65.

M o j s k i J . E . , 2005 — Ziemie Polskie w czwartorzêdzie (zarys morfogenezy). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

M o r a w s k i W . , 2001 — Czy ostatnie zlodowacenie obejmowa³o wschodnie Mazowsze i Podlasie? Prz. Geol., 49, 6:

551–558.

P a j n o w s k a H . , P o Ÿ n i a k R . , W i e n c ³ a w E . , 1993 — Ground waters of the Biebrza Valey. IMUZ Falenty, Poland

and Utrecht University. Utrecht. Dutch.

P a r u c h - K u l c z y c k a J . , 2008 — Opracowanie mikropaleontologiczne próbek geologicznych pochodz¹cych ze sta-

nowisk: P-VI Brzozowo, P-V Nieroœno, P-VI Wólka wykonanych na potrzeby SMGP 1:50 000, ark. D¹browa

Bia³ostocka (225). Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

P i e t k i e w i c z J . , 1950 — Mapa Geologiczna Polski 1: 300 000, ark. Bia³ystok, wyd. A. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.

P i w o c k i M . , Z i e m b i ñ s k a - T w o r z y d ³ o M . , 1995 — Litostratygrafia i poziomy sporowo-py³kowe neogenu

na Ni¿u Polskim. Prz. Geol., 43, 11: 916–927.

P ³ o n c z y ñ s k i J . , K u r e k S . , P r e i d l M . , 2009a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski

1:50 000, ark. Jasionówka (262). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

P ³ o n c z y ñ s k i J . , K u r e k S . , P r e i d l M . , 2009b — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark. Jasio-

nówka (262). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. [dokument elektroniczny]

P o ¿ a r y s k i W . , 1959 — Budowa geologiczna Polski. Przekroje przez Polskê. Wyd. Geol., Warszawa.

R ó ¿ y c k i S . Z . , 1972 — Plejstocen Polski œrodkowej na tle przesz³oœci w górnym trzeciorzêdzie. PWN, Warszawa.

T w a r o g o w s k i J . , 1998 — Badania dynamiki zasolenia wód podziemnych metodami gefizycznymi. Ochrona litosfery.

Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 130–132.

U b e r n a T . , 1974 — Sytuacja utworów paleogeñskich w pó³nocnej czêœci Ni¿u Polskiego na tle ukszta³towania

powierzchni pod³o¿a utworów kenozoicznych. Biul. Inst. Geol., 281: 93–103.

W r o t e k K . , 1995 — Nowe stanowisko interglacja³u eemskiego w rejonie Szepietowa (woj. ³om¿yñskie). Prz. Geol., 43,

4: 317–318,.

W r o t e k K . , 2002a — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark Kosów Lacki (454).

Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny]

W r o t e k K ., 2002b — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark Czy¿ew (416). Pañstw.

Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny]

W r o t e k K . , 2002c — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark Czy¿ew (416). Pañstw. Inst. Geol.-PIB,


W r o t e k K . , 2003a — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1:50 000, ark Kosów Lacki (454). Pañstw. Inst.

Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny]

46

W r o t e k K . , 2003b — Znaczenie wystêpowania osadów eemskich dla rekonstrukcji recesji l¹dolodów zlodowaceñ

œrodkowopolskich. Okreœlenie sposobu ich poszukiwania oraz zastosowanie dla okreœlania stratygrafii osadów

najp³ytszego plejstocenu wschodniej Polski przy opracowywaniu SMGP w skali 1:50 000. Narod. Arch. Geol.

PIG-PIB, Warszawa.

W r o t e k K . , 2007 — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark Sadowne (453). Pañstw.


W r o t e k K . , 2008a — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 :50 000, ark. Sadowne (453). Pañstw. Inst. Geol.-PIB,


W r o t e k K . , 2008b — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark Strzegowo Osada (368).

Pañstw. Inst. Geol.-PIB, Warszawa. [dokument elektroniczny]

W r o t e k K . , 2008c — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 :50 000, ark. Strzegowo Osada (368). Pañstw. Inst.


W r o t e k K . , 2008d — Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000, ark Sochocin (408). Pañstw.


W r o t e k K . , 2009 — Szczegó³owa Mapa Geologiczna Polski 1 :50 000, ark. Sochocin (408). Pañstw. Inst.


W y r w i c k a K . , 1952 — Zestawienie otworów wykonanych w otoczeniu wyrobisk eksploatacyjnych kredy pisz¹cej –

kry kampanu w Koloniach Bachmackich. Narod. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.

W y s o t a W . , S o k o ³ o w s k i R . , R z a d k o w a l s k i R . , M o l e w s k i P . , S z m a ñ d a J . , 2004 — Stratygrafia

nasuniêæ glacjalnych i dynamika ostatniego zlodowacenia Wis³y w Polsce. W: 11 Konferencja – Stratygrafia plejsto-

cenu Polski. Zlodowacenia i interglacja³y wschodniej Polski. Problemy plejstocenu Wysoczyzny Bia³ostockiej.

Supraœl, 30.08–3.09.2004. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 81–83.

¯ u r e k S . ,1993a — Geomorphology of the Biebrza Valey. Towards protection and sustainable use on the Biebrza

Wetlands. Exchange and integration of research results for the banefit of a Polish-Dutch Joint Research Plan. IMUZ,

Falenty, Poland and Utrecht University, Utrecht, Dutch.

¯ u r e k S . , 1993b — Relief, geologic structure and hydrography of the Biebrza ice-marginal Valey. IMUZ Falenty,

Poland and Utrecht University, Utrecht, Dutch.

47

PŻ

PŻ

PŻPŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻPŻ

Kp Kp Kp

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

PŻPŻ

PŻ

PŻ PŻ

PŻ

PŻ

PŻ

DĄBROWA BIAŁOSTOCKA

Brzozowo

Sadek

Małyszówka

Kolonie Bachmackie

RomanówkaWólka

Bieniowce

G I

II

II

I

I

I

I

I

I

I

I

I

I

P

P

Nierośno

I

II

II

IIII

I IIII

I

I

I

I

I

I

II

II

II

I

I II

23o15’53o

40’

23o30’53o

40’

23o30’

53o

30’23o15’

53o

30’

Wysoczyzna morenowa płaska

Wysoczyzna morenowa falista

akumulacyjne

spiętrzone

Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50 000Ark. Dąbrowa Białostocka (225)

SZKIC GEOMORFOLOGICZNY

Skala 1:100 000

Tablica I

Formy lodowcowe

Zagłębienia końcowe (wytopiskowe)

Moreny czołowe:

Równiny sandrowe i wodnolodowcowe

Równiny zastoiskowe

Ozy

Formy lodowcowe

Moreny martwego lodu

Formy utworzone w strefie martwego lodu

Kemy

Rynny subglacjalne

Rynny wykorzystane przez rzeki i przez nie przekształcone

Zagłębienia powstałe po martwym lodzie

Wydmy

Równiny piasków przewianych

Formy eoliczne

Dna dolin rzecznych

Tarasy akumulacyjne w dolinach rzecznych

Krawędzie: a. wysoczyzny, b. tarasów

Formy rzeczne

Doliny, parowy, młode rozcięcia erozyjne

Wzgórza morenowe przekształcone

Pagórki morenowe przekształcone

Długie stoki

Formy denudacyjne

Równiny jeziorne

Formy jeziorne

Równiny torfowe

Formy utworzone przez roślinność

Piaskownie-żwirownie (PŻ), piaskownie (P), glinianki (G), wyrobiska po kredzie piszącej (Kp)

Formy antropogeniczne

III

r

Opracował: K. WROTEK

7

r

r

r r

r

r

r

rr

r

r

r

r

r

r

r

r

r

r

Sidra

Zacisze

Kalwińszczyzna

Sidr

a

Kolonia Jurasze

ab

210

200

190

180

170

160

150

140

130

120

110

100

80

70

50

40

30

20

10

-10

-30

-50

-60

-70

-40

-20

0

60

90

5— Qpn

6— Qpż hf

7 — Qpgd

10 — Qppyz

2 — Qnp h

3 — hQnt

h4 — Qgy

1 — Qt h

th

41

41

45

47

48

51

55 9262

63

64

6870

69

73

75

76

81

8285

81

88

90

94

96

96

85 83

78

71

6665

59

53

49

4441

27 22

35

1

41

47

51

55

72

63

67

68

51

72

6767

61

52

48

4746 25 41

41

353515

15 15

15

38125

55

7

22

5763

85

80

81

88

96

94

93

97

77

74

72

22

22

1015

20

2015 21

50

45

372741

15 3

5050

55

51

11

1 1

10

5

62

91

15

2315

15

15

1535

205

27

7477

80

82

85

97

81

96

1573

714

15 19

22 57

42

91

68

74

97

79 81

97

74

78

70

50

36

3

362 1 36

37

1

3 10

10

22

101

17 5 15

2 15 1 15735

41

47

51

55

63

64

68

3

20

37

92

1

7

25

3

210

200

190

180

170

160

150

140

130

120

110

100

80

70

50

40

30

20

10

-10

-30

-50

-60

-70

-40

-20

0

60

90

m n.p.m.

CW

DE

m n.p.m.

Jałówka N Kolonia

Otw. (30) Otw. (31)

(12)

Otw. 19 Otw. 28Otw. 29 10

(9) Otw. 25 Otw. 26

7

11

18

Kolonie Bachmackie Suchodolina Jasionówka Brzozowo Różanystok Jaczno Bieniowce Dubaśno

Sid

ra


PRZEKRÓJ GEOLOGICZNY C–DSkala pozioma 1:50 000

Tablica II

7U w a g a: pozostałe objaśnienia jak na mapie geologicznej

Opracował: K. WROTEKt11 — Qp p

f B24

12 — Qp plid B2

4

15 — Qpż2 pfg B2

4

20 — Qp pgc B2

4

22 — Qgzw pg B2

4

23 — Qmi1 pb B2

4

25 — Qp3–4tlif

35 — Qgzw pW3

3g

W327 — Qp pfg

3

fg O350 — Qp p3

51 — Qgzw pO3

3g

52 — Qm pO3

3b

53 — Qpm pO1–3

3f

g O155 — Qgzw p3

57 — Qp1 pO1

3fg

59 — Qpm pZ

2–3f

61 — Qmi2 pC

2–3b

62 — Qpż2 pC

2–3fg

63 — Qgzw pC

2–3g

fg C64 — Qpż1 p2–3

65 — Qmi1 pC

2–3b

66 — Qpm pM

2–3f

67 — Qp2 pG

2fg

g G68 — Qgzw p237 — Qpż p

fg W23

mi238 — QpW2

3b

41 — Qgzw pW2

3g

45 — Qpż pW1

3fg

44 — Qp pW1–2

3f

42 — Qp pW2

3fg

46 — Qmi2 pW1

3b

48 — Qmi1 pW1

3b

W147 — Qgzw p

g3

49 — Qpm pf L

3 77 — Qpż pS1

2fg

78 — Qgzw pS1

2g

79 — Qpm pK

2f-li

fg N380 — Qp p2

81 — Qgzw pN3

2g

82 — Qmi pN3

2b

83 — Qp pN1–3

2–3f

g N185 — Qgzw p2

69 — Qm pG

2b

70 — Qp1 pG

2fg

71 — Qpż pF

2f

b S376 — Qmip p2

fg S372 — Qp p2

73 — Qmi pS3

2b

74 — Qgzw pS3

2g

75 — Qpż pS3

2fg

88 — Qgzw pA3

1g

90 — Qgzw pA1

1g

91 — QPc p

92 — Qkp p

93 — Mp

94 — E–Olp

96 — Crkpw cp

97 — Crmckp st

Żwiry

Piaski

Mułki

Iły

Namuły

Gliny zwałowe

Kreda pisząca

Torfy

OBJAŚNIENIA

4

19 — Qgł pgw B2

4

23o15’53o

40’

23o30’53o

40’

23o30’

53o

30’23o15’

53o

30’

Crcp

Crcp

Crcp

Crcp

Crcp

Pc

Crst 19

25

28Crcp -9,0Crcp -16,4

Crcp -29,2

Crcp -7,0

31

34

40

Q< -7,0

Brzozowo

Romanówka

Wólka

Sidra

DĄBROWA BIAŁOSTOCKA

Kolonie Bachmackie

Nierośno

Bieniowce

Crcp -19,0

B

A

D

C


SZKIC GEOLOGICZNY ODKRYTY

Skala 1:100 000

Tablica III

Piaski, mułki i iły z wkładkami węgla brunatnego

Piaski, mułki i iły

M

E–OlPALEOGEN

Kreda pisząca, margle, mułowce, piaski glaukonitowe i opokiPc

NEOGEN

Kreda pisząca, wapienie i gezyCrcp

KREDAMułowce i kreda pisząca z krzemieniami Crst

MIOCEN

EOCEN–OLIGOCEN

PALEOCEN

KREDAGÓRNA

Obszar skawernowania krasowego stropu osadów kredowych

Granice geologiczne

Izohipsy stropu utworów podczwartorzędowych w m n.p.m.

Wybrane otwory wiertnicze z numeracją według mapy geologicznej (symbol oznacza wiek: Crcp – kampan; liczba – wysokość stropu utworów starszych od czwartorzędu lub rzędną zakończenia otworu w utworach czwartorzędowych, w m n.p.m.)

-20

40

Crcp -29,2

Linia przekroju geologicznego na mapie geologicznej

Krawędzie

Linia przekroju geologicznego załączonego w tekście

A B

C D

Uskoki

Opracował: K. WROTEK

7

KAMPAN

SANTON

E–Ol

M

E–Ol

E–Ol

objaŒnienia do szczegÓ£owej mapy ...bazadata.pgi.gov.pl/data/smgp/arkusze_txt/smgp0225.pdf8 1074...

Documents