PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRONBANJALUKA

OBLICI NESAVRENE KONKURENCIJE( seminarski rad)

Predmetni prof. Student:Doc.dr. Sanel Jakupovic Nikoli Anka Br.indeksa: 95-10/VPP

2011.S A D R A J

1. U V O D ......................................................................................... 22. NESAVRENA (NEPOTPUNA) KONKURENCIJA............................... 33. MONOPOL ..................................................................................... 53. 1. PODIJELA MONOPOLA ............................................................... 64. DUOPOL ........................................................................................ 75. OLIGOPOL ...................................................................................... 85.1 . TAJNI OLIGOPOL ....................................................................... 106. MONOPOLISTICKA KONKURENCIJA ............................................. 106.1.OBILJEJA MONOPOLISTICKE KONKURENCIJE........................... 127. ZAKLJUCAK ................................................................................... 148.LITERATURA ................................................................................... 15

U V O D

Predmet ovog seminarskog rada jeste nesavrsena konkurencija, usled ega se javlja, pokusati objasniti koji su to oblici i kako....i kkoji su njihovi temeljni.....te ih poblie prikazati na pojedinim primerima sa stvarnig trita.Da bi mogli govoriti o nesavrenoj( nepotpunoj ) konkurenciji reiemo neto o mjestu njenog nastanka kako se ono definie i kako se na njemu javlja konkurencija.Triste je mjesto na kome dolazi do pojave konkurencije, ono se najee definie kao mjesto gde se sreu ponuda i potranja roba i usluga, ono je mehanizam gde se regulacijom odnosa kupaca i prodavaa odreuju cijene pojedinanih ili grupe proizvoda.Zavisno od koliine i vrste proizvoda na tristu javlja se konkurencija.Konkurenciju na tritu dijelimo na savrenu ( potpunu) i nesavrenu (nepotpunu) konkurenciju. SAVRSENA KONKURENCIJA je takvo trino stanje u kojem postoji veliki broj prodavaca i kupaca na tritu istog, homogenizovanog proizvoda i kada svi proizvodi imaju cijenu i razmijenjuju se na tritu , a uesnici na tritu nemaju nikakvog uticaja na cijenu po kojoj kupuju ili prodaju, tj. cijena je objektivno data velicina.Stanje u kom se svijetske ekonomije nalaze danas je stanje nesavrene konkurencije, to i jeste tema ovog rada.

NESAVRENA (NEPOTPUNA) KONKURENCIJA

Dok u savrenoj konkurenciji preduzee nemoe uticati na cijenu kotanja u nesavrenoj konkurenciji ima glavnu ulogu imajui tu mogunost. Znai da posjeduje barem minimalnu mo kontrole cijene na tritu. Nepotpuna (nesavrena) konkurencija je takvo stanje na tritu u kom postoji jedan ili vie subjekat koji mogu uticati na formiranje cijena i koliina koje se nude ili trae. Efekti tog stanja su : previsoke cijene za potroae, manja potronja, visoki trkovi i manja efikasnost.Nesavrena konkurencija najee preovladava u industriji kad god pojedinani prodavci imaju odreeni nadzor nad cijenom svog proizvoda.Privredni subjekti na tritu nesavrene konkurencije su price makeri(kreatoti cijena), koji se u svojoj poslovnoj politici rukovode odreivanjem cijena i koliina, tj. donose odluke o obimu proizvodnje i visini cijene.U nepotpunoj konkurenciji postoji snana dravna intervencija u vezi sa ekonomskim precesom, drava moe posticatii potpunu konkurenciju pomou anti-monopolistkih zakonodavnih odluka..Za razliku od savreno konkurentnih preduzea ija je krivulja potranje horizontalna, krivulja potranje preduzea u nepotpunoj konkurenciji je negativnog nagiba, to moemo videti na sledeem primeru:

Stvarno stanje trita nije ni savrena konkurencija ni potpuni monopol, nego je negde izmedju ta dva pojma.

Postoji nekoliko vrsta nesavrsene (nepotpune) konkurencije, kao sto su: monopol duopol oligopol monopolistika konkurencija

3. MONOPOL

Monopol je jedan od oblika nesavrene konkurencije gde cijelokupnu ponudu kontrolie samo jedno preduzee. Javlja se u proizvodnji proiizvoda koji nemaju svojih supstituta. U monopolu je ulazak drugim konkurentima veoma otean ili nemogu.Potie od grke rijei monos (jedan) i polein, prodavati.Osobina monopola je nedostatak privredne konkurencije za robu ili uslugu koja se nudi i nedostatak prihvatljive zamjenske robe.Dva su osnovna uzroka za nastanak monopola:-spreavanje potencijalnih konkutenazta da uu na trite-ako se desi da neka firma ima znaajnu trokovnu prednost nad potencijalnim konkurentima.Zato je nemogunost ulaska drugih konkurenata glavni element odravanja monopola. ak dolazi i do toga da se posebne prepreke nameu kako bi se to onemoguilo, kada su pojedine grane u pitanju. Pojavljuju se razna pravna ogranienja, npr.pravo snabdjervanja graana nekim artiklima, davanja odreenih dozvola samo jednoj lokalnoj radio stanici i sl. Patenti su takoe prepreka za ulazak na trite. Sve dok patentno pravo postoji firma ima zatienu poziciju i predstavlja monopol. Kontrola na oskudnim resursima i inputima pomae kompaniji koja ostvari kontrolu nad izvorima tih inputa da sebi obezbedi monopolistiku poziciju. Neke firme mogu namerno da prouzrokuju probleme i potekoe drugim firmama na njihovom putu ka ulasku na neko trite. inei to recimo nametanjem skupe pravne procedure za zasnivanje poslova u toj grani ili trokova reklame i dr. Trokovna prednost nad potencialnim rivalima takoe je jedan od primera koji treba pomenuti, jer monopol moe nastati i u sluajevima odsustva pomenutih barijera ukoliko se desi da neka pojedinana firma ima znaajnu trokovnu prednost nad svojim rivalima. Bitna karakteristika monopola je da moe potpuno odrediti cijenu robe koju prodaje, bez obzira na koliinu koju nudi. Isto tako na strani potranje monopolista odreuje po kojoj e cijenikupovati robu.Pojava monopola vezana je za novi talas pronalazaka i tehnikih i tehnolokih dostignua, krajem prolog i poetkom ovog vijeka. Da bi se sve ovo stavilo u upotrebu bile su potrebne enormne koliine kapitala, gdje se pojavljuje stvaranjem velikih i ekonomski monih vlasnika kapitala. Proces koncentracije i centralizacije kapitala omoguio je stvaranje monopola. Koncentracija je proces poveanja kapital putem akumulacije koji se ostvaruje pod kontrolom jednog ili vie vlasnika kapitala. Uz sve vee bogaenje putem akumulacije, krupni kapitali se uveavaju na razne naine, bilo da se radi o nasilnom prisvajanju, kupovinom ili otkupom slabije stojeih poduzea, kao i dobrovoljnim spajanjem preduzea.Zbog svega gore navedenoga, ponajvie nedostatka konkurencije, monopolist moe ostvarivati profite u duem vremenskom periodu.Monopol nije iskljuivo vezan samo za velike konpanije, naroito ako se radi o malom tritu, jer veina monopolistikih firmi zavisi od ukupne tranje na tritu za nekim proizvodom.

3. 1. PODIJELA MONOPOLA

Kada govorimo o podeli monopola to moemo uinizi na sledei nain: 1. Prirodni monopol - nastaje iz limitiranosti proizvodnih pokazatelja i izvora ponude, postoji u nekoj grani ukoliko prednost ekonomije obima omoguava jednoj firmi da proizvodi cijelokupnu proizvodnju u grani po niim prosijrnim trokovima, a ne da to ini vei broj manjih firmi proizvodei manje koliine. 2. Zakonski monopol - nastaju kada se prodaja ili proizvodnja odreenih roba, dravnim propisima monopolizira za samo neka poduzea (npr. Dravni monopol u prodaji duhana, ibica, soli, eera...) 3. Ekonomski monopol - nastaje koncentracijom i centralizacijom kapitala 4. Oktopodski monopol - predstavljaja kombinaciju prirodnih i ekonomskih, i kod njih zbog veliine opreme nije povoljno postojanje vie preduzea.Monopolistike organizacije nastaju kao kombinacija raznih industrijskih grana u jednom poduzeu i one mogu biti:Horizontalna kombinacija povezivanje raznih privrednih djelatnosti koje imaju istu proizvodnu osnovu sirovinsku bazu Vertikalna kombinacija povezivanje niza uzastopnih djelatnosti koje ine proizvodni proces Kombinacija kombinacija povezivanje horizontalne i vertikalne kombinacijRezultat ovog povezivanja su holdinzi velika preduzea koja u odnosu na druga imaju neke pogodnosti u poslovanju. Oni su imuni na velike investicije, imaju visoku i stabilnu profitnu stopu i imaju vee mogunosti za unapreenje tehnike i tehnologije.Karakteristini i trajni oblici monopolistikog udruivanja dolaze do izraaja kroz: kartele, trustove i koncerne.Za isti monopol, kao vrstu trine strukture, karakteristino je da postoji samo jedan prodavac/ponudac, koji se suoava sa funkcijom trine tranje. To su firme koje pripadaju sledeim privrednim oblastima: telefonske komunikacije, vodovodna mrea, potanske usluge, proizvodnja el. Energije i sl.Bitna karakteristika monopola je da moe potpuno odrediti cijenu robe koju prodaje, bez obzira na kolicinu koju nudi, jer samim svojim nastankom sprecava druge potencijalne konkurente da uu na trite.Monopol se smatra najprofitabilnijom trinom strukturom

4.DUOPOL

to se tie dupola, to je drugi od oblika nesavrene (nepotpune) konkurencije i on predstavlja: Oblik nesavrene konkurencije gdje cjelokupnu ponudu kontroliu dva preduzea.Potie od engleske rijei. duopoly, a njem. Dyopol je trina situacija u kojoj djeluju samo dva ponuaa (prodavaa) odreenog dobra ili usluge, dok je broj kupaca velik. Karakteristika je ovog sluaja da svaka aktivnost jednog ponuaa utie na poziciju onog drugog, i trai od njega protivmijeru. To dovodi do slinog ili istog ponaanja oba ponuaa. Zato se duopol jo naziva djelomini ili parcijalni monopol.Javljaju se u onim privrednim granama gdje je ulazak konkurentima veoma otean, kao to je sluaj sa mobilnim telefonima. Npr. U poslednjih 3 godine dve marke ubedljivo izbijaju na prvo mesto po svojoj prodaji a to su Nokia i Samsung.Nekad kad otvorimo sajt sa proizvodjaima mobilnih ureaja i elimo da vidimo kojih sve modela ima, jer nas interesuje da kupimo prelistamo ih sve od Samsunga do Siemensa.A sad je stvar drugaija, prvo otvorimo Nokiu pa Samsung ili obrnuto. Alkatela,HtC,Siemensa ,Panasonica,Motorole (doduse par samo modela ima u prodaji) vise uopste ili skoro i da nema u prodaji na naem a verujem i tritima okolnih zemalja a vaili su za velike marke. Ako ih i ima broj njihovih korisnika jeznatno manji od Nokie i Samsunga Proizvodi duopolista mogu biti homogeni, ali i diferencirani.5. OLIGOPOL

Rije oligopol potie od grke rijei oligoi, to znai malo, i polist, to znai prodava.U veini privrednih grana na tritu raznih zemalJa dominira nekoliko preduzea, odnosno oligopolija. Oligopol je oblik trine strukture u kojoj dominira mali broj prodavaa homogenog ili diferenciranog proizvoda. Ako je proizvod homogen, imamo isti oligopol. Ako je proizvod diferenciran, rije je o diferenciranom oligopolu.Oligopol je najrasprostranjeniji oblik trine strukture u preraivakoj industriji. isti oligopol sa homogenim proizvodom javlja se esto u proizvodnji elika i aluminija. Automobil, cigarete, sapuni i praci za pranje su primjer oligopola sa diferenciranim proizvodom.U savremenim trinim privredama oligopol se javlja kao vrlo est oblik trine strukture. Njime se danas oznaava privredna situacija ili grana sa oligopolskom trinom situacijom koju karakterie nekoliko prodavaca proizvoda koji se mogu supstituirati i koji imaju veliku unakrsnu elastinost potranje. S obzirom da se radi o malom broju prodavaca, svaki pojedinano ima znaajan udio na tritu i mogunost primjetnog utjecaja na trite. Ukoliko je meusobna supstitucija proizvoda razliitih prodavaca savrena kaemo da se radi o istom oligopolu, a ukoliko je meusobna supstitucija njihovih proizvoda nesavrena, radi se o diferenciranom oligopolu. Oligopolista moe primjetno da utjee na trite, ali je pri tome primoran da vodi rauna o reakciji mase kupaca i o reakciji njegovih konkurenata.Oligopoli se najee javljaju u tekoj industriji, u proizvodnji elika, mineralnih sirovina, nafte, automobila, aviona,kompjutera i drugih proizvoda. Poduzea koja proizvode znaajan dio output-a esto postaju glavna zato to mogu proizvoditi efikasnije od malih poduzea i koristiti efekte ekonomije obima. Na oligopolskom tritu proizvoai ne nude samo heterogene (diferencirane) proizvode, kao to su automobili, ve i homogene kao to je nafta. Zajednika karakteristika svih oligopola je mali broj poduzea na tritu sa relativno velikim ueem u ukupnoj proizvodnji i prodaji. Poto svako preduzee na oligopolskom tritu ima relativno veliki udio i/ili prodaje diferencirane proizvode, ono je u mogunosti da vri odreeni utjecaj na cijene svojih proizvoda. Oligopolista moe da redukuje koliinu ponuenog output-a i na takav nain da utjee na poveanje trinih cijena. Zbog mogunosti kontrole trinih cijena svojih proizvoda oligopolista ima opadajuu krivu potranje za svoje proizvode. Jaina uticaja oligopolskog preduzeaa na trinu cijenu svog outputa ograniena je raspoloivim supstitutima na tritu. Zato svaki oligopolista mora da prodaje svoje proizvode po cijenama koje e biti na nivou cijena njegovih konkurenata. To se posebno odnosi na oligopoliste koji prodaju homogene proizvode kod kojih postoji vrlo mala mogunost cijenovne diferencijacije, dok je kod heterogenih proizvoda mogua izvjesna (vea) diferencijacija. Na oligopolskom tritu najee sva preduzea mjenjaju cijene u isto vrijeme. Takva situacija pokazuje da potroai ocjenjuju proizvode oligopolskih poduzea kao neposredne supstitute. Ako cijene jednog oligopoliste porastu iznad nivoa cijena drugih preduzea, njegovi kupci e otkriti supstitute ijom se kupovinom dobija vie za istu sumu potroenog novca. Ako su proizvodi nekoliko krupnih preduzea neposredni supstituti, kao npr. derivati nafte, ne bi trebalo da bude razlike u cijenama njihovih proizvoda. Kod luksuznih proizvoda, kao npr. skupi automobili, diferencijacija moe biti izraenija. Ako kupci prihvataju da plate neto vee cijene od aktuelnih trinih cijena za automobile odreenog proizvoaa to znai da su drugi automobili, po njihovom miljenju, nesavreni supstituti.Oligopolisti ne zavise od trinih snaga u mijeri, kakav je sluaj kod potpune konkurencije, te s toga moraju da brinu o cijenama, da odreena srestva usmijeravaju na reklamu i propagandu, kao i da razumijuponaanje svojih rivala.

5.1 . TAJNI OLIGOPOL

Tajni oligopol nastaje tajnim sporazumijevanjem lanova oligopola, koji kriom od javnosti dogovaraju zajednike cijene, proizvodne kvote, diobu trite i zajedniki nastup prema drugim.Cilj tajnog oligopola je izbijegavanje tz.ratova cijena u kojem su svi gubitnici, ve treba odrediti oligopolne cijene koje maksimizirajuprofit lanova oligopola. Oligopol maksimizira profit izjednaavanjem graninih prihoda sa graninim trokovima ( MR= MC ). Rezultat oligopolnog dogovora je isti kao i kod monopola-manje proizvoda uz vie cijene u odnosu na savrenu konkurenciju. Naalost ovakvo sporazumijevanje je zakonom zabranjeno, nema garancije da e se partneri drati dogovora, a i pojava strane konkurencije koja ne prihvata praksu *dogovaranja*. Bitna pretpostavka tajnog oligopola je postojanje kooperativnog stratekog meudijelovanja.

6. MONOPOLISTIKA KONKURENCIJA

U monopolistikoj konkurencijimnogo malih preduzea prodaje diferencirane proizvode, a njihova krivulja potranje je opadajua.Ulaz drugih preduzea na trite je olakan pa je monopolistika konkurencija slina savrenoj.Ravnotea se ostvaruje kada se izjednae granini prihodi s graninim trokovima (MR = MC)

Grafikon monopolistike konkurencije prije ulaska drugih preduzea.Ulazei u granu nova preduzea preuzimaju dio trita postojeim preduzeima pomiui krivulju njihove potranje ulijevo.

Grafikon monopolistike konkurencije nakon ulaska drugih preduzea.Monopolisticka konkurencija ne postavlja nikakve prepreke onima koji ele ui ili izaci sa trita. Novi se konkurenti bez ikakvih ogranienja slobodno javljaju na tritu, to je tip trita na kome se i dalje smanjuje stepen monopolisanosti. Nijedna firma , konkurent ne pokriva vie odpar procenata na tritu (10%).Smanjenje stepena monopolisanosti dovodi do iste kokurencije, gde postoji mnogo konkurenata.

6.1. OBILJEJA MONOPOLISTIKE KONKURENCIJE

Tridesetih godina prolog vijeka nastaje teorija monopolistike ili ograniene konkurencije. Ona prestavlja vrlo est oblik trine strukture, koju obiljeava vie elemenata monopola. U grani postoji mnogo manjih firmi, a to su veinom trgovine na malo koje se samokao takve rijetko smatraju granom potpune konkurencije zbog razliitih lokacija prodaje Nove firme mogu jednostavno ui u granu Ograniena je mogunost kontrolisanja cijena Proizvodi nisu indentino odreeni ve se razlikuju od proizvoda konkurenata Cijene i profiti se zadravaju na niskom nivou -daju prostora za vrlo male profite Krivulja potranje za pojedinana preduzea je visoko elastina Za malo snienje cijene potranja postaje neelastina Nema granske saradnje Proizvoai imaju malu mogunost za ostvarivanje natprosjenog profita ako imajunie trokove proizvodnje Proizvoai pomou samo oglaavanja moe smanjiti potranje oko ravnotenecijeneCijene u monopolistikoj konkurenciji se mijenjaju u zavisnosti od variranja ponuene koliine.Svaki od prodavaca posluje na razliit nain nastojei da privue sebi to vie kupaca, koji su jo uvek neopredijeljeni. Ukoliko firma na monopolistikom tritu povea svoje cijene to e usmijeriti njihove postojee kupce drugim prodavcima tj. konkurentima. Ako jedan monopolistiki konkurent smanji svoje cijene moe da e privui neke nove kupce.

7. ZAKLJUAK

Kad bi trite imalo savrenu konkurenciju,nijedno preduzee ne bi imalo veliku mo uticaja na trite. Trite bi formiralo jednu (realnu) cijenu jednaku za sve, po kojoj bi sva preduzea prodavala svoju robu i/ili vrila usluge i ni jedno preduzee nebi imalo mogunostza smanjenje ili poveanje cijena.To je idealno stanje kojem ekonomija treba da tei, ali je naalost, veoma daleko od realnosti.Sve veom akumulacijom ekonomske moi u rukama velikih korporacija i trendom brisanja meudravnih granica (globalizacijom) dolo je do formiranja takvih multinacionalnih gargantuma, koji raspolau finansijskim sredstvima veim od drutvenih bruto proizvoda (BDP-a) veine zemalja nae planete. Tako na primjer Wal-Mart je 2005. Imao godinji profit od 287. 989 milijardi dolara, dok je na promjer Norveka (koja vai za razvijenu evropsku dravu) imala BDP od 250.168 milijardi (uzgred, navedimo da se BiH BDP za 2010. procjenjuje na otprilike 18 milijardi dolara).Sa takvom finansijskom moi, gotovo je redovna pojava neprijateljskih otkupa kompanija (to vodi daljem ukrupnjavanju trita), nevjerovatno obimnih promotivnih kampanja indirektno usmjerenih protiv konkurencije, lobiranja na dravnom nivou za nove patentne zakone i druge vidove podizanja pravnih prepreka za potencijalnu konkurenciju, kao i ve uvenih reklama namijenjenih potroaima koje treba da ih ubijede zato da kupe neto to im nije potrebno.Nesavrena konkurencija je realnost i sve vei problem u svijetu koji je sve tee ograniavati antimonopolistikim zakonima zbog komplikovane meudravne saradnje potrebne za odgovarajuu reakciju.

8. LITERATURA

Babic, S., Milicevic, D., Ekonomija, Pravni fakultet, Banja Luka 2003.

Berberovic, ., Stavric, B., Baro, . (2006) Mikroekonomija, Apeiron, Banja Luka

Kovacevic, ., Daic, D. ., Dombic, I.( 2007) Principi trine ekonomije, Fakultet za politicke i drutvene nauke, Banja Luka

http://hr.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica

15