STUDIA PODYPLOMOWE

"OCHRONA ŚRODOWISKA W PRAWIE UNII

EUROPEJSKIEJ I W PRAWIE POLSKIM”

Ochrona przyrody w prawie UE i prawie polskim cz. II

Barbara Iwańska

28-29 września 2018 r.

2

Ochrona przyrody w prawie polskim

3

I. Źródła prawa ochrony przyrody

4

Ochrona przyrody w ‚ustawach przyrodniczych’, np.:

• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody

• Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 roku o rybactwie śródlądowym

• Ustawa z dnia 28 września 1991 roku o lasach

• Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych

• Ustawa z dnia 13 października 1995 roku – Prawo łowieckie

• Ustawa z dnia 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt,

5

Ochrona przyrody w „ustawach środowiskowych”, np.:

• Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska

• Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i

ich naprawie

• Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku …

6

Ochrona przyrody w innych ustawach, np.:

• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu

przestrzennym

• Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad

zabytkami

7

Ustawa o ochronie przyrody

8

➢ Ustawa o ochronie przyrody

• 1. Przepisy ogólne

• 2. Formy ochrony przyrody

• 3. Ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne oraz ośrodki rehabilitacji zwierząt

• 4. Ochrona terenów zieleni i zadrzewień

• 5. Organy ochrony przyrody

• 6. Służby ochrony przyrody

• 7. Zwalczanie przestępstw i wykroczeń na obszarach chronionych

• 8. Wykonywanie ochrony przyrody

• 9. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody

• 10. Skutki prawne objęcia ochroną

• 11. Przepisy karne

• 12. Zmiany w przepisach obowiązujących

• 13. Przepisy przejściowe, dostosowujące i końcowe

9

➢ Przedmiot ustawy o ochronie przyrody – art. 1 uop

Ustawa o ochronie przyrody określa cele, zasady i formy ochrony przyrody

ożywionej i nieożywionej oraz krajobrazu.

10

➢ Cel

Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu,zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów iskładników przyrody w celu:

• 1) utrzymania procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

• 2) zachowania różnorodności biologicznej;

• 3) zachowania dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;

• 4) zapewnienia ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;

• 5) ochrony walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;

• 6) utrzymywania lub przywracania do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;

• 7) kształtowania właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

11

II. Prawne formy ochrony przyrody

12

1. Siatka pojęciowa

• Formy ochrony przyrody: „instytucja prawna polegająca na wyodrębnieniu, określonego przedmiotu (obszaru, obiektu, gatunku), uznaniu go za chroniony powszechnie obowiązującym aktem normatywnym, poddaniu go szczególnemu reżimowi prawnemu, w którym zasadniczą rolę odgrywają zakazy zachowania się zagrażające temu podmiotowi, oraz ustanowieniu odpowiedzialności typu penalnego za naruszenie tych zakazów” (W. Radecki, 2012)

• Strefy ochronne (otulina) strefa ochronna graniczącą z formą ochrony przyrody i wyznaczoną indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka;

• Strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową, oraz ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową; gatunki wymagające ustalenia ww. stref ochrony oraz wielkość stref ochrony wynika z rozporządzenia o objęciu ochroną gatunkową

13

Instytucja obszaru specjalnego rozumianego jako przestrzeń w granicach

której mają być realizowane określone zadania i cele państwa i która z tego

powodu powiązana zostaje ze szczególnym ochronnym reżimem prawnym (A.

Wasilewski, 1969)

Obszar specjalny o charakterze ekologicznym - określony wycinek terytorium państwa, na którym obowiązuje specjalny reżim prawny, wyłączający lub co najmniej ograniczający część powszechnie obowiązujących norm prawnych, biorąc pod uwagę cel priorytetowy jego utworzenia czyli ochrony zasobów przyrodniczych środowiska. (J. Stelmasiak, Instytucja obszaru specjalnego …)

14

2. Katalog form ochrony przyrody – art. 6 uop

• 1) parki narodowe;

• 2) rezerwaty przyrody;

• 3) parki krajobrazowe;

• 4) obszary chronionego krajobrazu;

• 5) obszary Natura 2000;

• 6) pomniki przyrody;

• 7) stanowiska dokumentacyjne;

• 8) użytki ekologiczne;

• 9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;

• 10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.

W drodze porozumienia z sąsiednimi państwami mogą być wyznaczane

przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich

wspólnej ochrony.

15

3. Tworzenie, powiększenie, likwidacja, zmiana granic form ochrony

przyrody

Kompetencje i forma działania

– ustawa o utworzeniu parku narodowego oraz rozporządzenia Rady

Ministrów - PN,

– uchwała sejmiku województwa – PK, OCHK,

– akt prawa miejscowego w formie zarządzenia regionalnego dyrektora

ochrony środowiska – RP, PK;

– rozporządzenie ministra właściwego do spraw środowiska – Natura

2000,

– uchwała rady gminy – PP, SD, UE, ZPK

16

4. Treść aktu o utworzeniu/ustanawiającego daną formę ochrony przyrody

dostosowana jest do formy ochrony przyrody, jej charakteru, związanego

z nią statusu ochronnego

17

5. Zmniejszenie/likwidacja/zniesienie formy ochrony przyrody

trzy grupy przesłanek:

- bezpowrotna utrata określonych wartości (np. przyrodniczych, historycznych, kulturowych, walorów krajobrazowych - PN, RP, PK, OCHK)

- naturalne zmiany stwierdzone w wyniku monitoringu i nadzoru, oraz po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej (Natura 2000)

- utraty wartości przyrodniczych i krajobrazowych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego w przypadku braku rozwiązań alternatywnych lub zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego (PP, SD, UE, ZPK)

18

19

6. Procedura tworzenia/ustanawiania FOP

• Procedura zróżnicowana zależna od formy ochrony przyrody

• Zgoda właściciela jest wymagana jedynie w przypadku utworzenie lubpowiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody

Art. 7. UOP

• 1. Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lubrezerwatu przyrody jest celem publicznym w rozumieniu ustawy z dnia 21sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2018 r. poz. 121,50, 650, 1000 i 1089).

• 2. Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lubrezerwatu przyrody obejmujące obszary, które stanowią nieruchomościniebędące własnością Skarbu Państwa, następuje za zgodą właściciela, a wrazie braku jego zgody - w trybie wywłaszczenia określonym w ustawie zdnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

20

• Udział innych podmiotów obejmuje w zależności od formy ochrony przyrody organy jednostek samorządu terytorialnego, organy ochrony przyrody, organizacje ekologiczne czy instytucje ochrony przyrody

• Forma udziału – uzgodnienie albo opinie

21

Przykład I

• Określenie i zmiana granic parku narodowego może nastąpić pouzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami uchwałodawczymijednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planujesię powyższe zmiany, oraz po zaopiniowaniu, w terminie 30 dni od dniaprzedłożenia tych zmian, przez zainteresowane organizacje pozarządowe.Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za brak uwag.

22

Przykład II

• Projekt uchwały sejmiku województwa w sprawie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajobrazowego wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.

23

Przykład III

Projekty uchwał sejmiku województwa, o wyznaczeniu obszaruchronionego krajobrazu wymagają uzgodnienia z właściwąmiejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnymdyrektorem ochrony środowiska.

24

Przykład IV

Projekt uchwały rady gminy o ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze uchwały rady gminy wymaga uzgodnienia z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska.

25

• Szczególna procedura przewidziana została w przypadku tworzenia obszarów Natura 2000

• Podobnie, takie działania wspólnych przewidziane są w przypadku zmian granic obszaru chronionego czy likwidacji obszaru chronionego, choć nie zawsze w takiej samej konfiguracji jak przy tworzeniu FOP

• Ustawa o ochronie przyrody w pewnych przypadkach konkretyzuje kompetencje organów współdziałających

26

➢ Przykład

Art. 23 UOP

• 3b. Rada gminy może odmówić uzgodnienia projektu uchwały, o której mowa w ust. 2 (o utworzeniu obszaru chronionego krajobrazu – BI) , wyłącznie w przypadku, gdy przyjęcie tej uchwały prowadziłoby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w stopniu nieproporcjonalnym do wartości jakie obszar chronionego krajobrazu ma chronić.

• 3c. Rada gminy nie może odmówić uzgodnienia projektu uchwały, o której mowa w ust. 2, w przypadku, gdy podjęcie tej uchwały jest konsekwencją rekomendacji dotyczącej utworzenia lub powiększenia obszaru chronionego krajobrazu zawartej w audycie krajobrazowym, o którym mowa w ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

27

7. System ochrony form ochrony przyrody

28

➢ Reżim prawny związany jest określoną formą ochrony przyrody

➢ Ustawa o ochronie przyrody wprowadza zamknięte katalogi względnych

zakazów dla poszczególnych form ochrony przyrody, które:

• obowiązują z mocy ustawy (np. zakazy obowiązujące w PN lub RP)

• albo obowiązują z mocy aktu o utworzeniu (ustanowieniu) danej formy

ochrony przyrody

• w tym drugim przypadku organ tworzący (ustanawiający) daną

formę wybiera z ustawowego katalogu zakazów dla danej formy

ochrony przyrody te, które są właściwe dla tworzonej formy ochrony

przyrody i wynikają z potrzeb jej ochrony

➢ Względny charakter zakazów

29

➢ zakazy wynikające z mocy prawa

Art. 15. 1.UOP W parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody zabrania się:• 1) budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń

technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody

Art. 33. 1. UOPZabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności:• 1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i

zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub• 2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony

obszar Natura 2000, lub• 3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z

innymi obszarami.

30

➢ zakazy wynikające z aktu o utworzeniu formy ochrony przyrody

Przykład zespołu przyrodniczo krajobrazowego

Art. 44. 1. UOP

• Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytkuekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje wdrodze uchwały rady gminy.

• 2. Uchwała rady gminy, o której mowa w ust. 1, określa nazwę danegoobiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne celeochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony orazzakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybranespośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1.

31

Art. 45. 1. UOP

W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytkuekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą byćwprowadzone następujące zakazy:• 1) niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;• 2) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z

wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lubprzeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lubnaprawą urządzeń wodnych;

• 3) uszkadzania i zanieczyszczania gleby;• 4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą

ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lubrybackiej;

• 5) (….)• 6) (…)• 7) zmiany sposobu użytkowania ziemi;• (…)

ALE właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części (art. 44 ust .2 UOP) oraz zgodne z celami utworzenia ZPP - ochrona cech charakterystycznych

krajobrazu (art. 43 UOP )

32

➢ Czy zamieszczenie w akcie o utworzeniu zespołu przyrodniczo krajobrazowego wszystkich zakazów określonych w art. 45 ust. 1 UOP

stanowi nieprawidłowe wykonanie delegacji ustawowej

Przykład I : Wyrok NSA z dnia 24 listopada 2017 r. II OSK 545/16

• może to świadczyć o nieprawidłowym wykonaniu delegacji ustawowej • akt powinien zawierać zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego

części, wybrane spośród zakazów wymienianych w art. 45 ust. 1 ustawy• organ wydający akt o utworzeniu ZPK nie musi wprowadzić wszystkich zakazów

zamieszczonych w art. 45 ust. 1 ustawy• Dodatkowo powinien odpowiednie zakazy ograniczać terytorialnie określając

obszar ich obowiązywania, zgodnie z założeniami wynikającymi z art. 43 ustawy o ochronie przyrody (ochrona cech charakterystycznych krajobrazu)

• zakazów przewidzianych w art. 45 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, które ograniczają prawo własności, nie można interpretować rozszerzająco i w konsekwencji zrównywać z takimi formami ochrony przyrody jak parki narodowe, rezerwaty przyrody czy parki krajobrazowe

33

„Przy wydawaniu aktów prawa miejscowego na podstawie art. 44 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody, należy też pamiętać o

zasadzie proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

• W przeciwnym bowiem razie przepisy prawa miejscowego w sprawie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego stają się ukrytą

formą wywłaszczenia, o którym stanowi art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, tyle że jest to wywłaszczenie bez słusznego

odszkodowania”

34

Przykład II: Wyrok NSA z dnia 31 maja 2016 r. II OSK 2308/14

• „nie można kategorycznie stwierdzić, że na terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, w stosunku do którego wprowadzone zostały zakazy

niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obszaru oraz zmiany sposobu użytkowania ziemi, nie można budować nowych obiektów”.

• ale

• „z przepisów tych wynikać może ograniczenie prawa zabudowy nieruchomości, o ile tego rodzaju zakazy mają służyć zachowaniu cech

charakterystycznych krajobrazu podlegającego ochronie. Konieczna jest zatem w każdym przypadku analiza planowanego przedsięwzięcia pod

kątem celu utworzenia i ochrony danego zespołu przyrodniczo-krajobrazowego”.

35

• „zamiar zabudowy na obszarze zespołu przyrodniczo-krajobrazowego z uwagi na

wprowadzone zakazy, podlega ocenie, jaki wpływ ma to zamierzenie na zachowanie

podlegającego ochronie krajobrazu”

36

➢ Wyjątki od zakazów:

• Odstępstwa od zakazów obowiązujących na obszarach chronionych lub wstosunku do obiektów chronionych mogą mieć charakter generalny lubindywidulany.

• Przykładem odstępstwa o charakterze generalnym jest art. 15 ust. 2 UOP, zgodnie z którym Zakazy obowiązujące w parku narodowym nie dotyczą– 1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań

ochronnych;– 3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z

bezpieczeństwem powszechnym;– 4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku

zagrożenia bezpieczeństwa państwa;– 5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich

gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

37

Przykład: Przesłanka dotycząca prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 18 listopada 2011 r. IV SA/Wa 1445/11 LEX nr 1155011

Powyższy wyjątek może dotyczyć dwóch odrębnych sytuacji tj. może on mieć zastosowanie w toku prowadzenia akcji ratowniczej w sytuacji wystąpienia klęski żywiołowej lub też prowadzenia działań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa powszechnego w przyszłości.

Nie jest wymagane jednoczesnego prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym

Zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego może mieć związek z budową lub utrzymywaniem w należytym stanie urządzeń takich jak wały przeciwpowodziowe

Sprawa dotyczyła usunięcie drzew i krzewów na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią, a zarzut m.in. Wymogu

38

• Przykładem odstępstwa o charakterze indywidulanym jest zawarta w art. 15 ust. 3 UOP kompetencja Ministra właściwego do spraw środowiska do wydania zezwolenia na obszarze parku narodowego na odstępstwa od zakazów, o których mowa w ust. 1, jeżeli jest to uzasadnione:

– 1) potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku narodowego lub

– 2) potrzebą realizacji inwestycji liniowych celu publicznego, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska

39

Przykład: Wyrok NSA w Warszawie z dnia 1 lipca 2014 r. II OSK 85/14 LEX

nr 1511176

• O odstępstwach od zakazu budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych w parku narodowym rozstrzyga w drodze decyzji administracyjnej minister właściwy do spraw środowiska,

• inne organy - w braku podstawy ustawowej - nie są kompetentne do wiążącego wyłączenia tego zakazów

• zwłaszcza kompetencja taka nie wynika z art.10 ust 6 ustawy o ochronie przyrody, który stanowi, że "projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (….) w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego„

• Uzgodnienie ani nie zastępuje, ani nie wyłącza konieczności uzyskania decyzji ministra środowiska o odstępstwach od ww. zakazu

40

• Innym przykładem odstępstwa o charakterze indywidulanym od tzw. zakazu pogarszaniu obszarów Natura 2000 jest art. 34 UOP zezwalający na realizację planu lub przedsięwzięcia pomimo negatywnego oddziaływania na obszar Natura 2000

• W przypadku każdej z form ochrony przyrody (obszarowej czy obiektowej) ustawodawca przewiduje system odstępstw, który różni się charakterem (z mocy prawa lub indywidulane) oraz wymaganymi przesłankami

41

8. OTULINA

42

art. 5 pkt 14 UOP

OTULINA: strefa ochronna graniczącą z formą ochrony przyrody i

wyznaczona indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia

przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka

- Obowiązek wyznaczenia otuliny – PN

- Możliwość jej wyznaczenie – RP, RP, OBCH

- Brak podstaw do wyznaczania otuliny – pozostałe formy ochrony przyrody

43

➢ Charakter otuliny

Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 5 października 2007 r. II SA/Go

471/07

Otulina nie jest ustawowo wyodrębnioną formą ochrony przyrody lecz chroni

formę ochrony przyrody

44

➢ Ograniczenie w otulinie FOP

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 4 sierpnia 2009 r., IV SA/Wa 698/09 LEX nr

553493

Zakazy wynikające z art. 15 ust. 1 ustawy z 2004 r. o ochronie przyrody

odnoszące się do parków narodowych, nie dotyczą jego otuliny.

Wyrok WSA w Warszawie z dnia 1 sierpnia 2006 r. IV SA/Wa 546/06

Ochronny cel otuliny dla parku narodowego, jako formy ochrony przyrody, nie

uzasadnia jednak utożsamiania jej z parkiem narodowym, jako obszarem o

rygorach prawnych ochrony określonych m.in. W art. 15 ust.1 ustawy o

ochronie przyrody. Zakres zakazów ustawowo przypisanych do obszaru parku

narodowego i rezerwatu przyrody nie może być, z racji konstytucyjnej

ochrony własności, dotyczącej także terenów znajdujących się w otulinie

parku narodowego, rozszerzany w drodze interpretacji na obszary nie objęte

art. 15 ust.1 ustawy o ochronie przyrody.

45

➢ Czy zatem w granicach otuliny obowiązują jakiekolwiek ograniczenia?

Wyrok NSA w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2009 r. II OSK 590/08

(…) jakkolwiek w ustawie o ochronie przyrody nie określono wobec obszaru

otuliny zakazów w zakresie wykonywania własności nieruchomości w niej

położonych, tak jak w odniesieniu do obszaru samego parku narodowego w art.

15 ustawy o ochronie przyrody, to nie oznacza to, że brak jest jakichkolwiek

ograniczeń dotyczących zabudowy na tym terenie.

Ustawowo określony cel otuliny stanowi podstawę do formułowania

ograniczeń w sferze wykonywania własności nieruchomości położonych w

otulinie

Ustawowo określonym celem otuliny celu jest zabezpieczenia przed

zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka

46

cd. „Zagrożenia zewnętrzne to czynniki mogące wywołać niekorzystne zmiany

cech fizycznych, chemicznych lub biologicznych zasobów, tworów i

składników chronionej przyrody, walorów krajobrazowych oraz przebiegu

procesów przyrodniczych, wynikających z przyczyn naturalnych lub z

działalności człowieka, mający swoje źródło poza granicami obszarów lub

obiektów podlegających ochronie prawnej (art. 5 pkt 29 ustawy o ochronie

przyrody).

Mając na uwadze cel otuliny, wynikający z definicji legalnej otuliny, przyjąć

należy że w otulinie parku narodowego można lokalizować tylko takie

inwestycje, które dla tego parku nie stwarzają zagrożenia wynikającego z

działalności człowieka”

47

cd. Odmienna wykładnia - brak jakichkolwiek ograniczeń lub zakazów w

otulinie prowadziłoby do tego, że wyznaczenie otuliny parku narodowego

byłoby zupełnie bezcelowe (ponieważ nie zabezpieczałaby ona w żaden sposób

parku narodowego).

48

9. Udostępnianie form ochrony przyrody

49

➢ Ograniczenie w zakresie udostępniania FOP mogą wynikać z celu i

reżimu ochrony danej FOP

Np. obszar parku narodowego może być udostępniany w sposób, który nie

wpłynie negatywnie na przyrodę w parku narodowym – hierarchia funkcji

parku narodowego

➢ Z udostępnianiem mogą być powiązane opłaty. Ustawa przewiduje

możliwość (obowiązek) pobierania opłat w związku z określonym

udostępnianiem PN i RP

50

10. Plany ochrony i zadania ochronne

51

\

FORMA OCHRONY

PROJEKT OPINIE UZGODNIENIE

USTANOWIENIE

Park Narodowy

Dyrektor parku Rady gmin

Brak MŚ – rozporządzenie

Rezerwat Przyrody

RDOŚ lubpo uzgodnieniu z tym organem - zarządzający rezerwatem albo sprawujący nadzór nad rezerwatem

Rady gmin

brak RDOŚ - zarządzenie

ParkKrajobrazowy

dyrektor parku krajobrazowego lub dyrektor zespołu parków krajobrazowych.

Rady gmin

RDOŚ Uchwała sejmikuWojewództwa

52

\

FORMA OCHRONY

Udział społeczeństwa

Czasobowiązywania

Ustalenia dla planów miejscowych

Zadaniaochronne

Park Narodowy

Tak 20 lat Tak dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych.

TAK do czasu ustanowienia planu ochrony,

Rezerwat Przyrody

Tak 20 lat Jw.. JW.

ParkKrajobrazowy

tak 20 lat Jw. nie

53

11. Ochrona prawna

54

Art. 129. POŚ

1. Jeżeli

▪ w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości

▪ korzystanie z niej lub z jej części

▪ w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem

▪ stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone,

właściciel nieruchomości może żądać wykupienia nieruchomości lub jej części.

2. W związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości.

55

WYROK TK z 7 marca 2018 r., Sygn. akt K 2/17

Art. 129 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

56

12. Obszary chronione a gospodarka przestrzenna

57

➢ Analizując relacje funkcjonowania obszarów chronionych do aktów planowania przestrzennego wskazać należy:

• Po pierwsze na art. 3 pkt 1 UOP, zgodnie z którym cele ochrony przyrody są realizowane przez uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w strategiach, programach i dokumentach programowych, o których mowa w art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. -Prawo ochrony środowiska (..) programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej

58

Po drugie, na fakt, iż obowiązek sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego może wynikać wyłącznie z przepisów szczególnych, które w sposób jednoznaczny nakazują uchwalić plan miejscowy

Przepisy ustawy o ochronie przyrody nie stanowią expressis verbis o obowiązku uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego jako konsekwencji utworzenia obszaru chronionego

(Wyrok WSA w Łodzi z dnia 2 września 2008 r. II SA/Łd 476/08, LEX nr 429447)

59

Po trzecie, na obowiązek uzgadniania aktów planowania o charakterze ogólnym z organami ochrony przyrody (dyrektorem parku lub RDOŚ) w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody lub cele ochrony obszaru chronionego.

Przykład: art. 16 ust. 7 UOP Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej w części dotyczącej parku krajobrazowego i jego otuliny, wymagają uzgodnienia z właściwym miejscowo regionalnym dyrektorem ochrony środowiska w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku krajobrazowego.

60

Po czwarte, na obowiązek uzgadniania decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu z organami ochrony przyrody (dyrektorem parku lub RDOŚ) w odniesieniu do obszarów objętych ochroną

Obszary objęte ochroną obejmują formę ochrony przyrody oraz otulinę

61

Po piąte, na wskazane oddziaływanie planów ochrony lub zadań

ochronnych dla parków narodowych rezerwatów przyrody czy parków

krajobrazowych na akty planowania w postaci „wskazań” lub „ustaleń”

(B. Iwańska, M. Baran, Plany i zadanie ochronne dla obszarów chronionych i ich wpływ na akty planowania oraz decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przygotowany do publikacji)

62

➢ Plan ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody (art. 20 ust. 3 pkt 7 uop) oraz parku krajobrazowego(art. 20 ust. 4 pkt 6 uop) zawiera

Ustalenia do studiów i planów miejscowych dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych

➢ planu/zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 (art. 28 ust. 10 pkt 5, art. 29 ust. 8 pkt 4) zawierają

Wskazania do zmian w istniejących studiach i planach miejscowych

dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych,

jeżeli są niezbędne dla utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony

wyznaczono obszar Natura 2000

63

PN RP PK Obszaru Natura 2000

Ustalenia Wskazania

do studiów i planów miejscowych

do zmian istniejących studiów i planów miejscowych

dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych

dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych

--------------- jeżeli są niezbędne dla utrzymania lubodtworzenia właściwego stanu ochronysiedlisk przyrodniczych oraz gatunkówroślin i zwierząt, dla których ochronywyznaczono obszar Natura 2000

64

➢ Czy pojęcia „ustalenia” , „wskazania” determinują różny zakres

oddziaływania na akty planistyczne

brak jest przekonujących argumentów, aby nadawać odmiennie znaczenie prawne terminom używanym przez ustawodawcę: „ustalenia” czy też

„wskazania” z uwagi na ich cel i skutki prawne

W jednym i w drugim przypadku chodzi o swoiste „prawne wytyczne” (tak WSA w Szczecinie określił „wskazania” zawarte planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 – wyrok z dnia 16 listopada 2015 r., sygn.. akt II SA/Sz

720/15) zawarte we wprowadzanych planach/zadaniach ochronnych, które są adresowane do organów samorządu gminnego (organu uchwałodawczego który posiada kompetencje do uchwalenia Studium i Planu Miejscowego

65

➢ Wątpliwości dotyczące treści wskazań/ustaleń:

• pomimo szerokiego spektrum możliwego oddziaływania („kształtowania”) -treść określonych „ustaleń” lub „wskazań” musi być każdorazowouzasadniona celem, jakim jest eliminacja lub ograniczeniezidentyfikowanych uprzednio zagrożeń wewnętrznych lub zewnętrznych

• konieczność uzasadnienia (wykazania) przez organy ochrony przyrodypowiązania funkcjonalnego pomiędzy treścią określonego „ustalenia” lub„wskazania” zawartego w planie lub zadaniu ochronnym azasadnością/potrzebą jego wprowadzenia w studium lub planiemiejscowym (zob. np. wyrok WSA w Olsztynie z dnia 28 marca 2017 r., II SA/Ol1323/16)

• wymóg dochowania „proporcjonalności” treści ustaleń /wskazań(ograniczeń w nich zawartych) do celu któremu mają one służyć

66

➢ Czy ustalenia/wskazania maja dotyczyć obszaru

chronionego czy także terenów poza jego granicami?

67

➢ Jaki jest podmiot /adresat „ustaleń” i „wskazań”

68

Wyrok NSA z dnia 14 stycznia 2011 r. II OSK 2035/09 Teza (legalisNumer 389105)

• „Zawarte w planie ochrony ustalenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz planów zagospodarowania przestrzennego,

określone w art. 20 ust. 4 pkt 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zm.) adresowane są do organów uchwalających studia i plany,

• nie mogą natomiast być uznane za samoistne zakazy, wywierające bezpośrednie skutki prawne.

• Ustalenia te powinny być uwzględnione przy sporządzaniu aktów planistycznych, nie mają jednak wiążącego charakteru w sprawach o ustalenie warunków zabudowy. Tym

samym nie mogą stanowić podstawy decyzji odmawiającej ustalenia warunków zabudowy”.

69

➢ Jaki jest przedmiot odniesienia „ustaleń” i

„wskazań” (istniejące czy przyszłe dokumenty)?:

70

➢ Jakie są postaci braku uwzględnienia „ustaleń’ i

„wskazań” zawartych w planach/zadaniach

ochronnych i jakie środki zwalczania tego rodzaju

naruszenia

71

(a) po pierwsze, uchwalenia przez gminy dokumentu planistycznego (studiumczy też planu) i braku uwzględnienia ustalań/wskazań zawartych w planachalbo zadaniach ochronnych

• Stwierdzenie nieważności uchwały samodzielnie przez wojewodę w ramachśrodków nadzoru (art. 91 ust. 1 i 4 ustawy o samorządzie gminnym –termin 30 dni od doręczenia uchwały

• Stwierdzenie nieważności uchwały przez sąd na skutek skargi Wojewody poupływie ww. terminu 30 dni od doręczenia (art. 93 i 94 ustawy osamorządzie gminnym)

➢ Skarga podmiotu prywatnego na podstawie art. 101 ust. 1 u.s.g.

Art. 101. 1. Każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem, podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu

administracji publicznej, może zaskarżyć uchwałę lub zarządzenie do sądu administracyjnego.

72

b) po drugie, zaniechania po stronie rady gminu w postaci braku uchwaleniadokumentu planistycznego (studium albo planu) i braku „realizacji”ustalań/wskazań zawartych w planach lub zadaniach ochronnych –zaniechanie uchwałodawcze (planistyczne).

➢ Przepisy ustawy o ochronie przyrody (także te dotyczące

planów/zadań ochronnych) nie stanowią expressis verbis o

obowiązku uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania

przestrzennego wyrok WSA w Łodzi z dnia 2 września 2008 r. II

SA/Łd 476/08, LEX nr 429447

➢ przepisy u.s.g. nie przewidują możliwości wydania przez wojewodę –

w drodze aktu nadzoru nad działalnością organów jednostek

samorządu terytorialnego – zarządzenia zastępczego w przedmiocie

sporządza planu miejscowego lub jego zmiany w celu wdrożenia

ustaleń/wskazań

73

➢ Nie ma podstaw do wniesienie skargi indywidualnej w trybie art. 101a ust. 1 u.s.g. (skarga na zaniechanie planistyczne) – z uwagi na przesłankę jej wniesienia: „organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem”)

Art. 101a. 1. Przepisy art. 101 stosuje się odpowiednio, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa

osób trzecich.

74

13. Ochrona gatunkowa

75

• Art. 46. 1. Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów.

• 2. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

• 3. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony.

76

➢ Konstrukcja ochrony gatunkowej polega na wskazaniu przezustawodawcę narzędzi prawnych, które mają służyćosiągnięciu celów ochrony.

➢ Po pierwsze organ właściwy (minister właściwy ds. środowiska)w akcie normatywnym określa listę gatunków objętychochroną.

➢ Po drugie, ustawodawca wprowadza nakazy i zakazy orazodstępstwa od nich wskazane w ustawie dla zapewnieniacelów ochrony.

➢ Organ nadający status ochrony gatunkowej wprowadzastosowne ograniczania, zakazy i nakazy.

➢ Ochrona gatunkowa może być ścisła lub częściowa. Ochronaścisła obejmuje gatunki rzadkie lub zagrożone.

77

➢ Ochrona gatunkowa obejmuje z jednej strony okazy gatunków

a z drugiej siedliska i ostoje chronionych.

➢ W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych

ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego

przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być

ustalane strefy ochrony.

➢ Są to formy ochrony quasi-obszarowej (W. Radecki, Ustawa o

ochronie przyrody. Komentarz, Warszawa 2012, s. 257)

➢ RDOŚ może ustalać i likwidować, w drodze decyzji

administracyjnej, strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i

regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną

gatunkową.

78

• Ustawodawca polski reguluje zasady i tryb odpowiedzialności za szkodywyrządzone przez zwierzęta objęte ochroną gatunkową.

• W przypadku gatunków chronionych odpowiedzialność Skarbu Państwa zaszkody w mieniu rozwiązuje konflikt między dwoma dobrami (interesami)prawnie chronionymi – środowiskiem i ochroną mienia i jest przedmiotemustawy o ochronie przyrody.

• celem jest skompensowanie wspomnianych szkód, których charakter niepozwala stworzyć skutecznych zabezpieczeń przed wolno żyjącą zwierzynąodpowiednio łowną lub chronioną.

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 roku, sygn. akt III CZP 120/07, opubl. OSP, zeszyt 5/2009.

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 roku, sygn. akt III CZP 120/07, opubl. OSP, zeszyt 5/2009

79

• Zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody

wyrządzone przez określone zwierzęta objęte ochroną

gatunkową reguluje art. 126 ust. 1 u.o.p.

Zob. wykład I

80

13 Odpowiedzialność prawna w przypadku naruszenia przepisów dotyczących form ochrony przyrody

• Administracyjna

• Cywilna

• Karna

81

Literatura• J. Stelmasiak, Instytucja obszaru specjalnego w materialnym prawie

administracyjnym na przykładzie obszarów specjalnych o charakterzeekologicznym, w: Prawo administracyjne materialne, tom 7: System PrawaAdministracyjnego, red. R. Hauser, Z. Niewiadomski, A. Wróbel, Warszawa2012, s. 651-682.

• W Radecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Difin 2016

• W. Radecki, Prawna ochrona przyrody w Polsce a Natura 2000 leśnictwo,łowiectwo i rybactwo, LexisNexisSeria: Monografie2014

• W. Radecki, Prawna ochrona przyrody w Polsce, Czechach i Słowacji WoltersKluwer 2010

• A. Habuda, Obszary natura 2000 w prawie polskim , Difin 2013