ODTÜ MEZUNLAR DERNEĞİ-26 OCAK 2013

Arif Künar

VEN ESCO GENEL MÜDÜRÜ,

ODTÜ-MATPUM DANIŞMANI

«ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTSEL DÖNÜŞÜM(!)» …

“Güzel ve yalnız ülkemiz”; sorunlar, traji-komik durumlar, heba edilmiş kaynaklar (insan, çevre) kaçırılmış fırsatlarla doludur. Olması gerekenlerin, olması gerektiği gibi olmadığı, iyi örneklerin, uygulamaların değil de, kötü ve yanlış uygulamaların önce başladığı-başlatıldığı bir coğrafyadır. Kuşkusuz bu konularda onlarca örnek verilebilir. Sunumda; yalnızca ikisinden bahsetmeye çalışacağız.

İlki, yaşamımızın en önemli ve en fazla zamanını geçirdiğimiz evlerimizin, işyerlerimizin, okullarımızın, hastanelerimizin, sitelerimizin, toplu konutlarımızın, şehirlerimizin; en enerji verimsiz, iç ortam kalitesinin, konfor düzeylerinin, çevre, hijyen ve insan biyolojisi-fizyolojisi-psikolojisi kriterlerine göre en yetersiz-sağlıksız olarak yapılmış ve hala yapılıyor olmasıdır.

Diğeri de, ülkemizi ve aslında gezegenimizi, çevremizi, ekosistemimizi, gelecek nesilleri, tüm canlıları yok eden, edecek olan “iklim değişikliği ve karbon salımını” artırmaya dönük, kentsel dönüşümle (!) doğrudan bağlantılı; enerji üretimi-tüketimi sorunudur.

Bu iki hayati-temel konuda da, ülkemiz; maalesef dünyanın-olması gerekenin tam tersine davranmaktadır. Bunların birçok nedeni olabilir (konjonktörel, ekonomik, siyasi, kişisel, çıkar, hırs, ego, bilgisizlik, aymazlık, farkındasızlık, art niyet, manupilasyon, dışa bağımlılık, dar görüşlülük, yeniliklere kapalı olma vb.). Ancak, bu nedenlerin hiçbiri ve-veya toplamı, geri dönüşü olamayacak ekolojik bir yok oluşa hızla gidişimizi veya kısmen de olsa, bu sonuca yardımcı oluşumuzu açıklamaz, açıklayamaz ve etik olarak; insanlık vicdanı, ortak akıl ve sağduyu ile doğayla, varoluşumuzla bağdaşamaz.

KENT Mİ, ŞEHİR Mİ?

Artık her adımımızın, yapılan her fiziki etkinliğin-değişikliğin (en küçük üretim-tüketim ve uygulamaların bile), köklü veya kısmi kentsel yenilemenin-dönüştürmenin (!)-yapılaşmanın; makro-mikro iklim değişikliğine yol açtığını, havayı, suyu, toprağı, ekolojiyi, biyolojimizi, hayat kalitemizi doğrudan bozduğunu biliyoruz. Karar vericiler, mevzuat yapıcılar, denetleyiciler, uygulayıcılar, uygulatıcılar, kullanıcılar, tüketiciler; hepimiz aslında az ya da çok biliyoruz, farkındayız.

En önemlisi de, özellikle “güzel ve yalnız ülkemizin” aslında sahip olduğu, ancak artık tamamen unuttuğumuz, kaybettiğimiz hasletlerimiz olan; Anadolu topraklarının binlerce yıllık kadim ve bilge geleneği, göreneği, sade-minimalist yapılar, güneş-Anadolu mimarlığı ve meydanlı, birbirinin ışığını, rüzgarını, manzarasını kesmeyen «şehir» uygulamaları, hemşehrilik-komşuluk-sosyal dayanışma, islam-osmanlı medeniyeti, tüketim-israf-çevre-insan duyarlılığı, bir arada-ortak yaşama kültürü vb. konulardan çokça dem vuran ve bunlardan beslendiğini belirten bir hükümetin ve iktidarın, bu konularda; daha da hassas ve dikkatli olması, yalnızca “söylemde” kalmaması gerekir. «Şehir»den dem vurulup, «müteaahhit» mantığı ile ranta teslim edilecek «kent»ler yapılmamalıdır. Bütün bu hasletler-değerler ayrıca hepimiz için, insanlık ve gezegenimiz için; hem yeniden bir vizyon ve misyon oluşturabilir, hem de zaten kaçınılmaz bir zorunluluktur.

YENİ VİZYON VE MİSYON NEDİR?

Vizyon; sade, yeterli, doğayla uyumlu, sürdürülebilir, yeşil bir ekonomi ile sınırlı büyümek, üretimi-tüketimi-iklim değişikliğini-karbon salımını azaltmak, gelecek nesillere yaşanabilir bir gezegen bırakmaktır.

Misyon; enerji etkin, sürdürülebilir, sağlıklı pasif-sıfır emisyonlu-sıfır enerjili binalar geliştirmek, uygulamak ve bunlardan oluşan, planlı, yeşil ekonomi kriterlerine göre tasarlanmış kalkınma modelleri üzerine kurulmuş, uygulanmış “yeşil” şehirler kurmak, kentsel dönüşümü(!) de, bu kriterlere göre yapmaktır.

AB, ABD başta olmak üzere; 2020 den sonra tamamen; “sıfıra yakın enerjili bina, enerji+ bina”, “sıfır karbon emisyonlu bina”, “pasif bina” yapmak üzere karar almış ve uygulamalara başlamıştır. “Pasif Bina” standartları oluşmuş; 15 kWsaat / m2-yıl ısıtma enerjisi, toplam 120 kWsaat / m2-yıl ise soğutma, havalandırma, beyaz eşya vb. enerji kullanım sınırı belirlenmiştir.

Erzurum iklim kuşağına benzer bir iklimde yer alan Almanya’daki 100 m2 lik “pasif bina”da yaşayan 4 kişilik bir ailenin, yıllık ısıtma gideri yalnızca; 38 Euro’dur. 100 m2 lik bir binada yaşayan 4 kişilik Erzurum’lu bir ailenin ısıtma enerji tüketimi 300-450 kWsaat /m2-yıl, yani Almanya’daki eşdeğer bir binaya göre; 20-30 kat fazladır.

FIRSAT: PASİF BİNALAR…

Genel olarak ülkemizde enerjinin; yaklaşık %40’ı binalarda tüketilmektedir. Enerjimizin; %73’ü ithaldir ve giderek artmaktadır. Cari açığımızın da; %67.5’lik kısmı, enerji ithalinden kaynaklanmaktadır. Asgari ücretli bir ailenin maaşının; %30-35’i enerjiye (doğalgaz, yakıt, elektrik, su, ortak alan giderleri vb.) gitmektedir. Bütün bu rakamlar ve ortaya çıkan matematik; binalarda enerjinin maksimum verimli kullanılması zorunluluğunu zaten göstermektedir.

Bir yandan da giderek sıkışan ve patlayacak olan mevcut haliyle sürdürülemez konut, toplu-konut, lüks-konut, site, yaşam merkezleri vb.nin stokunun artması (pahalı, lüks, insan ölçeğine göre gereksiz büyük, fazla enerji tüketimi, işletme giderleri, yönetim, güvenlik sorunları olan, izole, yapay, zorlama, sağlıksız, sanal konsep projelerle; şehire, doğaya, çevreye, yaşlılara, engellilere ve çocuklara uygun olmayan tasarımlara sahip kimliksiz-kişiliksiz birbirine benzer binalar-bloklar-kentler yığını vb.), inşaat sektörünü zaten tıkamıştır. Yeni bir açılıma, fırsata ve dönüşüme ihtiyaç vardır.

Pasif-0 enerjili-sürdürülebilir bina projelerini hazırlayacak, uygulayacak mimar ve mühendislerin, şirketlerin artması, yalıtım sistemleri-malzemeleri, kendinden yalıtım-duvar teknolojileri, sızdırmaz pencere, özel cam, toprağın altından ısıtma ve soğutma sistemleri, özel havalandırma ve mekanik sistemler, bunların otomasyonu-testleri vb. konularda oluşacak yan sanayiler, ar-ge’ler; hem çok ciddi bir istihdam hem de çok canlı «yeşil» ekonomik bir hareket sağlayacaktır. Bu birikim, ayrıca inşaat sektörünün; tüm Ortadoğu ve Türki Cumhuriyetlerdeki başarılarını artıracak, yeni pazarlar yaratacaktır.

FIRSAT: PASİF BİNALAR…

Çevre ve Şehircilik Bakanı Sayın Erdoğan Bayraktar; “20 yılda, 6 500 000- 8 000 000 konut yapımı ve dönüşümünü” hedeflediklerini ve bunun da başlatıldığını beyan etmiştir. Dünya bu kadar konut hedefi ve hamlesi olan TEK ülke olarak, bu konutlar artık tamamen; enerji verimli-etkin, sürdürülebilir, yüksek performanslı, pasif binalar olmalıdır. Bu, hepimiz için; çok önemli yeni bir fırsattır. Yıllar sonra tekrar gündeme gelmemelidir.

Yapılacak tüm konut, toplu konut ve yeni yerleşimler-şehirler; bölgesel ve-veya merkezi kojen-trijen, ısı pompaları, biyogaz, jeotermal, mini HES, pv ve güneş kollektörleri vb. tek olarak veya hibrid sistemlerin kullanıldığı “bölgesel enerji üretim ve dağıtım sistemleri” ile oluşturulmalıdır. Güneş ışınımı olarak, neredeyse Türkiye’nin yarısı kapasitesi olan Almanya (1 000 000 dan fazla çatı-teşvik uygulaması vb.); 28 Mayıs 2012 günü, elektriğinin yarısını güneşten üreterek, tarihe geçti. Birçok AB ülkesi, tüm şehrin ısıtma ve soğutmasını; kojen-trijen, jeotermal, güneş, rüzgar ve mevcut enerji santrallarının atık ısıları ile bölgesel-dağıtık olarak sağlamaktadır.

Sayın ÇŞ Bakanı, TOKİ Başkanı iken ODTÜ-MATPUM’a; toplukonut projelerinin daha çevreci, yeşil, ekonomik, akıllı, geleneksel mimariyle-şehir yapısıyla ilişkilendirilmiş, yaşlı-engelli-çocukları gözeten standartlarını oluşturmak üzere «Toplu Konut Alanlarında Kentsel Çevresel Standartlar İçin Bir Değerler Sistemi» çalışması yaptırmış ve İstanbul Kayabaşı Toplu Konutları’nın bir grubu için “Yeşil Toplu Konut Projesi Yarışması” birincisi projeyi uygulamaya soktu. «Yeşil Şehir» Projesini geçenlerde dillendirdi.

«YIKMAK-DÖNÜŞTÜRMEK» YERİNE, «YENİLEŞTİRME-İYİLEŞTİRME» YAKLAŞIMI…

«Dünyadaki kentsel dönüşüm örneklerine baktığımız zaman, genellikle yıkıp-yapmak şeklinde olmuyor projeler; bu yüzden «kentsel dönüşüm-urban transformation" kavramı kullanılmıyor.

Bu kavram yerine "urban regeneration", "urban renewal", "gentrification", "restoratation", "rehabilitation" gibi kavramlar kullanılıyor dünyada.

Özellikle son yıllarda yıkıp yapmak değil de, korumacılık anlayışıyla yaklaşılıyor kentsel dönüşüm projelerine. Alandaki yenilenmeler sağlanırken de; "resilience" ve «sustainibility" kavramlarıyla da beraber enerji ve çevre gibi konular önemseniyor, dönüşüm bu kavramların getirilerini kapsayacak şekilde yapılmaya çalışılıyor».

Kaynak: Büşra Durmaz-ODTÜ, henüz yayınlanmamış «Kentsel Dönüşüm» master tezi…

Proje Başlangıç yılıKaç Yıl Sürdü

Alan Etkilediği Nüfus Yapılan Bina

1 Brisbane, Avusturalya (Urban Renewal) 1991 20   224.000 80.000

2 Elephant& Castle, İngiltere (Urban Regeneration) 1999 15 68.7ha   6100

3 Paddington, İngiltere, (Regeneration Project) 1990 18     900

4Newcastle Upon Tyne, İngiltere, Grangier Town

Projesi(koruma eksenli dönüşüm1997 6 36 ha   572 yeni yapı, 121 yapı restore, 51 iyileştirme

5Newcastle Upon Tyne İngiltere, Going for growth

stratejisi( emlak eksenli dönüşüm deneyimi)1999 20     20000(yapılacak)

6Hiroşima – Danbara, Japonya (Urban Redevelopment

Project)1983 12 74 ha 20.000 739

7 Pruitt-Igoe in St Louis, Misouri, USA (Urban Regeneration) 1950 5 23ha yaklaşık 2000 33

8 Cabrini-Green, Chicago, USA (Urban Renewal) 1995 13      

9 Bologna ,İtalya (Preservation of the historical center) 1998 14 10ha 180.000

yeşil alanlar, yeraltı otoparkı, bazı belediye birimleri, sinema, üniversitenin görsel sanatlar bölümü ve iletişim bilimleri bölümü, sosyal ve

kültürel merkez, modern sanat galerisi.

10The Old Cairo Rehabilitation Project: Mugamma’ al Dalyan,

Mısır1999 3     350(renovation)

11 Amsterdam Doğu Liman Bölgesi, Hollanda 1995 10     8000

12 Potsdam Meydanı, Berlin, Almanya (Urban Renewal) 1994        

13Solidere (Beyrut tarihi kent merkezi geliştirme projesi),

Lübnan(Urban Regeneration)1994-2004,2005-

202010 191ha   300

14 La Défense, Paris ( Urban Renewal) 2007 9 564ha25000(inhabitans)450

00 students 

15 Frank G. Mar Konut Projesi, Oakland, ABD 1991     350 120

16 Prince Salman Charity Housing Project,Riyad, Arabistan 1997 9   100.000 661

17 Hai El Salaam, Mısır (Development Projects) 1975   13ha 301.000  

18El Raval, Barselona, Katalunya, İspanya (Urban

Regeneration)1985 15     400 rehabilite 1700

19 Kop van Zuid, Roterdam, Hollanda(Urban Regeneration) 1987 23 125ha 7.200 6500

20 Lyon, Fransa (Urban Renewal) 2003 12 41ha   660

Proje Başlangıç yılı Kaç Yıl Sürdü Alan Etkilediği Nüfus Yapılan Bina Yıkılan Bina

1 Ayazma-Tepeüstü, Küçükçekmece, İstanbul 2004 8 144.6 ha 10.675 55 1625

2 Fener-Balat, Fatih, İstanbul (Rehabilitasyon) 2003 5 279 ha 18415  119 yapıda restorasyon

3Dikmen Vadisi Kentsel Dönüşüm Projesi, Çankaya,

Ankara1989 su an sürmekte.. 290ha 250 4573 1844

4 Portakal Çiçeği Vadisi, Çankaya, Ankara 1984 16 11ha   180 67

5 Odunpazarı, Karapınar, Eskişehir 2009 4 48 ha 768 1536 750

6 Eski Otogar Kentsel Dönüşüm Alanı, Konya 2000 3 11ha 87093 469  

7 Şentepe, Yenimahalle, Ankara 2006 su an sürmekte.. 425ha 5500 35000 14000

8 Tarlabaşı, Beyoğlu, İstanbul 2005 su an sürmekte.. 2 ha     278

9 Süleymaniye, Fatih, İstanbul 2006 su an sürmekte.. 13ha 620 388 320

10 Sulukule, Fatih,İstanbul 2006 su an sürmekte.. 9ha   640  

Her yıl en az 10 milyar dolarlık bir tasarruf sağlanabilir, (cari açık, enerji ithalatı)Çok ciddi bir yan sanayi ve ar-ge yatırımı gerçekleşebilir,Yetkili EVD firmaları, ESCO ve EY’leri ve Türk mühendislik, müteahhitlik firmaları gelişir,İstihdam artışı sağlanır,Ülke çapında zincirleme bir yeşil “ekonomik kalkınma-iyileşme-gelişme-büyüme-sürdürülebilirlik” sağlanır.Enerji arz güvenliği, finansal kriz, dışa bağımlılık, iklim değişikliği, yeni enerji yatırımı, uluslararası rekabet vb. sorunların çözüme katkı sağlar.

ENERJİ VERİMLİLİĞİNDE FIRSATLAR…

Enerji ithalatına ödenen paranın % 10’u ile (5 Milyar $) sanayide ve binalarda yapılacak iyileştirmeler ile birkaç yıl içinde;

2000 yılında yapılan konut stoğu envanterinde Türkiye’deki bina stoğu 7.8 milyon adet olarak belirlenmişti (TUİK). Her yıl yaklaşık 300.000 yeni bina ilave oluyor.

2012 itibariyle konut stoğunun; 20 milyona, bina stoğunun ise; 10 milyona yaklaştığı tahmin ediliyor.

Türkiye’de 10000 m2 üzerinde iyileştirilmesi gereken ve yüksek tasarruf potansiyeline sahip bina stoğunun (kamu ve özel) 7.500’ün üzerinde olduğu tahmin ediliyor. ETKB yapılan etüt çalışmalarında bina sektöründe; % 30 oranında enerji tasarruf potansiyeli tespit edildi. Aslında; % 50 tasarruf potansiyeli var. Türkiye’de toplam binalar, endüstriden daha fazla enerji tüketiyor.

BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ POTANSİYELİ…

ARTIK BİNALAR DAHA ÇOK ENERJİ TÜKETİYOR…

İLK ALIM MALİYETİ DEĞİL, ÖMÜR BOYU MALİYET ESASLI YAKLAŞIM…

BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİ; YASAL DÜZENLEMELER…

BİNA ENERJİ KİMLİK BELGESİ…

BİNALARDA YAPILMASI GEREKENLER…

Yeni Binalarda Enerji Verimliliği

Tanım; 01 Ocak 2011 den sonra yapılmış 50 m2 den büyük, depo-şantiye olmayan tüm binalar. Yeni Binalarda Enerji Performans Yönetmeliği; İskan öncesi EKB alınması gerekmektedir. 10.000m2 üzerinde veya 250 TEP enerji kullanımı olan binalarda Enerji Yöneticisi bulundurma zorunluluğu. Her yıl Mart sonunda, tüketim bildirme zorunluluğu Yeni Binalarda Enerji Kimlik Belgesi; Enerji Kimlik Belgesi Sertifikası almış bağımsız kişi ve proje-mühendislik ofislerinde yetkili kişiler.

Mevcut Binalarda Enerji Verimliliği

Tanım; 01 Ocak 2011 den önce yapılmış 50 m2den büyük, depo-şantiye olmayan tüm binalar.Mevzuat; 2017 yılına kadar, EKB alınması gerekmektedir. 10.000 m2 üzerinde veya 250 TEP enerji kullanımı olan binalarda Enerji Yöneticisi bulundurma zorunluluğu. Her yıl Mart sonunda, tüketim bildirme zorunluluğu. Mevcut Binalarda Enerji Kimlik Belgesi; YEGM tarafından yetkilendirilmiş ve ŞÇB dan yetkilendirilmiş EVD firmaları tarafından verilebilir.

Kamu ve özel sektör olarak, tüm ilgili-ilişkili kurum-kuruluşlarla birlikte «Enerji Verimliliği Merkezi (EVEM)» kurulmalı, uygun sektör ve kaynakların önceliklendirilmesi ve koordinasyonu sağlanmalı, pilot uygulamalar yapılmalı, ceza ve teşvikler çalıştırılmalı, mevzuat ve yasal kısıtlamaların önü açılmalı (KİK ihale, proje finansmanı, sigorta vb.),

Mevcut binalarda EV uygulamalarının başlatılması, değerlendirilmesi için; etüt-ölçme-doğrulama, sözleşme standartları hazırlanmalı, ESCO ve EPC-EPS, finansal mekanizma-model başlatılmalı,

Kentsel dönüşüm (!); «0’a yakın enerjili, 0 emisyonlu, pasif, yeşil binalar»dan oluşmalı ve «yenilenebilir enerjili sürdürülebilir, yeşil şehirler» yapılmalıdır. Mümkünse korunabilir, sağlam, tarihi yapılar yıkılmak yerine, yenilenmeli-iyileştirilmelidir. Yıkıp, yeniden yaparak; 2. kere enerji, maddi kaynak harcanmamalıdır.

BÜTÜNCÜL ÇÖZÜMLER…

Herhangi bir binada (sanayi, ticari, özel) enerji verimliliğinin arttırılması ve dolayısı ile para-enerji-kaynak-çevre tasarrufu sağlanması için etkili ve pratik bir sözleşmedir.Kısaca proje maliyetinin, müşterinin ekstra para harcamadan, elde edilecek tasarruf ve verimlilik ile finanse edilmesi prensibine dayanır. Öncelikle «Müşteri» başta olmak üzere, «Enerji Verimliliği Danışmanlık Şirketi (EVD)», «Enerji Servis Şirketi (ESCO)», mühendislik, proje, uygulama, ürün firmaları, ülke ve çevre-dünya kazanır, kaybedeni yoktur. EPS-EPC sözleşmesi kapsamında yatırımlar 4 farklı yöntem ile finanse edilebilir;

-Müşteri-bina sahibi finansmanı,

-ESCO finansmanı,

-Üçüncü taraf finansmanı (TURSEFF, DÜNYA BANKASI, YERLİ BANKALAR vb).

-Kamu finansmanı (hazine, döner sermaye, cari bütçe, enerji-tadilat-bakım-işletme ödenekleri vb.)

MEVCUT BİNALAR İÇİN BÜTÜNCÜL BİR YAKLAŞIM: EPS-EPC…

Enerji-Bina Yönetim Sistemleri, otomasyon, scada,Yol-park, sokak, iç ve dış aydınlatmalar,Buhar, basınçlı hava dağıtım sistemi,Yüksek verimli HVAC sistemleri,Binanın dış kabuğundaki iyileştirmeler (yalıtım, pencere, gölgeleme),Kazan/ısı geri kazanımı/yenileme/kontrol,Kojen-trijen, ısı pompası, yenilenebilir enerjiler,Su ve atık su tesislerinin pompa, fan ve motor iyileştirmeleri,5 kW ve üzeri motorlar için değişken hız sürücüleri (VFD),Asansör, kompresör,Mekanik sistem ve tesisat yalıtımı,Termal depo ve soğuk depo uygulamaları,Talep tarafı yönetimi,Uygun tarifeli enerji satış anlaşması, Yeşil tesis, sertifikalı tesis (LEED, BREEAM, PASİF BİNA, ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi vb.)

ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMESİ’NE (EPS-EPC) UYGUN ENERJİ VERİMLİLİĞİ PROJE TÜRLERİ…

TÜRKİYE’DE İLK LEED PLATİN SERTİFİKALI ESER YEŞİL BİNA…

YENİ VE ESKİ YAPILAR; «PASİF BİNA» STANDARTINA GÖRE YAPILMALIDIR...

SON SÖZ: YÜZÜMÜZÜ GÜNEŞE DÖNELİM…

Arif Künar

akunar@gmail.com

arif.kunar@vendeka.com.tr

Cep: 0532 394 1100