ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ 26 Μαΐου 2018

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ / ΤΕΧΝΕΣ / ΙΣΤΟΡΙΑ / ΒΙΒΛΙΑ / ΜΟΥΣΙΚΗ / ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

διαδρο έςδιαδρομές

Τα α οτυ ώ αταΤα αποτυπώματατης Ενετοκρατίαςτης Ενετοκρατίαςστη Νέα Χώραστη Νέα Χώρα

ηη

Τη “Λιλιπούπολη” πα-ρουσιάζει η ΠαιδικήΧορωδία του ΔήμουΧανίων παρουσιάζειστο πλαίσιο της“Άνοιξης Καλλιτεχνι-κής Δημιουργίας2018”, στο ΒενιζέλειοΩδείο Χανίων το Σάβ-βατο 26 και την Κυ-ριακή 27 Μαΐου στις6 μ.μ. και στις 8 μ.μ..

Η παράσταση αποτελεί συνέ-χεια και ολοκλήρωση της πολύεπιτυχημένης "Λιλιπού" πουπαρουσιάστηκε το Δεκέμβριοτου 2017.

Ο Γιώργος Καλούτσης έχειγράψει το λιμπρέτο για το εμ-βληματικό αυτό έργο, συνεχί-ζοντας την παράδοση τουΜουσικού Θεάτρου που έχεικαθιερώσει και στις δύο χορω-δίες. Η παράσταση εκτυλίσσε-ται σε μία εξωπραγματική καισυνάμα εξωτική ατμόσφαιραόπου παρουσιάζονται απίθαναάτομα σε εξωφρενικές κατα-στάσεις.

Οι Μαρία Μυρωτή και ΜαρίαΠαϊζη είναι υπεύθυνες για τησκηνοθεσία, τη χορογραφίακαι την κίνηση ενώ τη σκηνο-

γραφική δουλειά ανέλαβε ηΛαμπρινή Μποβιάτσου. ΟΓιώργος Καλούτσης και οΝίκος Περάκης υπογράφουν

την μουσική προετοιμασία.Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Συνδιοργάνωση: ΚΕΠΠΕΔΗΧ-ΚΑΜ

διαδρομές ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ

26 Μαΐου 20182/ 26γι

ορτά

ζουν

γιορ

τάζο

υν

27/5Αλύπιος,

Αλυπία,

Θεράπων

28/5Τριάδα,

Κορίνα

29/5Θεοδοσία,

Ολιβιανός,

Ολιβία,

Υπομονή

30/5Εμμέλεια

31/5Ερμείας,

Ερμεία,

Μάγια

1/6Ευέλπιστος,

Ευελπίστη,

Γέρακας,

Γερακίνα,

Πύρρος,

Πύρα

Θεσπέσιος,

Θεσπέσια

Ιουστίνος

2/6Νικηφόρος,

Νικηφορία

σελσελ. 3 - Πολιτισ όςΠολιτισμός

σελσελ. 4 - 6 ~ Τα α οτυ ώ αταΤα αποτυπώματα

της Ενετοκρατίας στη Νέα Χώρατης Ενετοκρατίας στη Νέα Χώρα

σελσελ. 7 ~ Παιδότο οςΠαιδότοπος

σελσελ. 8 ~ Υγεία βόταναΥγεία & βότανα

σελσελ. 9~ ΙστορίαΙστορία τηςτης ΙατρικήςΙατρικής

σελσελ. 10 ~ Αφορ ή βιβλίαΑφορμή, βιβλία

εριεχό εναπεριεχόμενα

ααΓεμάτη ενδιαφέρον η περιήγησηπου επιχειρούμε σήμερα στη συ-νοικία της Νέας Χώρας, περιοχήπου κατοικήθηκε ήδη από τα τέλητου 16ου αιώνα, περίοδος κατάτην οποία υπήρχε έντονη η πα-ρουσία των Ενετών όχι μόνο εντόςαλλά και έξω από τις Ενετικέςοχυρώσεις!Επισκεπτόμαστε κάποια από τααποτυπώματα της Ενετοκρατίαςπου σχεδόν έχει εξαφανίσει ηφθορά του χρόνου ενώ πληροφο-ρούμαστε και για άλλα σημείαπου μπορεί να μην είναι ορατάσήμερα, ωστόσο μας διευκολύ-νουν στην "καταννόηση" της ιστο-ρίας και τη σημασία της συγκε-κριμένης περιοχής για τους Ενε-τούς εκείνη την περίοδο.

diadromes@haniotika-nea.gr

ΕΛΙΑ ΚΟΥΜΗ

editorial

διαδρο έςδιαδρομέςτεύχος 780

Εβδομαδιαίο Πολιτιστικό Ενθετο

της εφημερίδας “Χανιώτικα Νέα”

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ -

ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ Α.Ε.

ΙΔΡΥΤΗΣ: Γιάννης Ε. Γαρεδάκης

ΕΚΔΟΤΗΣ: Μανώλης Α. Γαρεδάκης

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:

Παρασκευάς Ν. Περάκης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

“ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ”:

Ελευθερία Μ. Κουμή

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ:

Γιώργος Δρακάκης, Γιώργος

Kώνστας, Γιάννης Λυβιάκης,

Δημήτρης Μαριδάκης, Γιάννα

Μαρουλοσηφάκη, Βασιλική

Τωμαδάκη, Ελένη Φουντουλάκη

ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ:

Δέσποινα Βάλλα, Νίκη Ξυφανταράκη,

Ελένη Σταυρίδη

ΔIOPΘΩΣEIΣ:

Νεκτάριος Κακατσάκης

ΠΙΕΣΤΕΣ: Hussein Rajaiftikhar,

Γιάννης Περάκης,

Γιώργος Στεφανάκης

ΣYNTAΞH: Εμπορικό Κέντρο

“Ερμής” (Μπουνιαλή 11-19)

τηλ. 28210 51.003 - 6,

fax 28210 51.007

e-mail: info@haniotika-nea.gr

ΓPAΦEIA ΔΙΑΧΕΙΡIΣΗΣ:

Kαραϊσκάκη 49, τηλ. 28210 70.563 -

6 fax 28210 91.900

Διαφημιστικό Τμήμα:

Εύα Κουμή τηλ.: 2821070.563 - 6

e-mail: ads@haniotika-nea.gr

ΣΤΟ ΒΕΝΙΖΕΛΕΙΟ ΩΔΕΙΟ

Λιλι ού ολη“Λιλιπούπολη”

ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ

Εορτασμός ΕπετείουΕπανάστασης 1821

Εορτασμός της Επετείου της κήρυξης τηςΕπανάστασης του 1821 στην Κρήτη θα γίνειτην Κυριακή 27 Μαΐου στις 10.30 το πρωί στονΙερό Ναό Παναγίας Θυμιανής Σφακίων.

Οπως ανακοίνωσαν η Περιφερειακή ΕνότηταΧανίων και ο Δήμος Σφακίων στις 8 π.μ. θα τε-λεστεί Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό Πανα-γίας Θυμιανής, χοροστατούντος τουΣεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λάμπης – Συ-βρίτου & Σφακίων Ειρηναίου για να ακολου-θήσουν στις 10.30 π.μ.: Δοξολογία,

Επιμνημόσυνη Δέηση, χαιρετισμός διοργανω-τών, ομιλία από τον κ. Κελαϊδή Εμμανουήλ,Αντιπτέραρχο ε.α. , Γενικό Γραμματέα Πνευμα-τικού Κέντρου Χανίων, κατάθεση στεφάνων,τήρηση ενός λεπτού σιγής, ανάκρουση Εθνι-κού Ύμνου.

ΑΠΟ ΤΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΤΑΥΡΩΝΙΤΗ

Μια αγκαλιά τραγούδια… για τον δικό μας Κηλαηδόνη

Εκδήλωση με θέμα: “Μια αγκαλιά τρα-γούδια... για τον δικό μας Κηλαηδόνη”θα πραγματοποιήσει η Χορωδία του δημοτι-κού σχολείου Ταυρωνίτη σε συνδιοργάνωσημε την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων σήμεραΣάββατο στις 8 μ.μ. στο Πνευματικό ΚέντροΧανίων.

Προαιρετικά θα ισχύει το κοινωνικό εισιτή-ριο με τρόφιμα μακράς διάρκειας για το Κοι-νωνικό Παντοπωλείο της ΠεριφερειακήςΕνότητας Χανίων.

Σε σχετική ανακοίνωση αναφέρεταιότι «πιστή στο ραντεβού τηςκάθε χρόνο με όλουςσας, φέτος σε χώροκαλύτερο και ανα-βαθμισμένο σας πε-ριμένει να τηνακούσετε, να την χα-ρείτε να απολαύσετετη δημιουργικότητατων παιδιών μας καικυρίως τις αγγελικέςφωνές τους…

Κάθε χρόνο και άλλο

θέμα… Δεν μας αρέσει να επαναλαμβανόμα-στε… Φέτος η συναυλία μας είναι αφιερω-μένη, στο μεγάλο δημιουργό ΛουκιανόΚηλαηδόνη που έφυγε από κοντά μας πέ-ρυσι…

Η μουσική και τα τραγούδια του Λουκιανούβαθιά ριζωμένα στη λαϊκή μας παράδοση καιστην λατρεία του Έλληνα για τραγούδι με τηνπαρέα, με πρίμο σεκόντο, με όμορφη μελωδία,ξύπνησε μια ανάγκη των νεότερων γενιών γιατραγούδι… Όσοι τον τραγούδησαν και τον πί-

στεψαν, τραγούδησαν και στα παιδιάτους και τα νανούρισανκαι τα έμαθαν να ψι-λοτραγουδούν μελω-δικά.

Αγαπήσαμε όλα τατραγούδια που θασας παρουσιάσουμεκι ελπίζουμε κι εσείςνα τα απολαύσετεόπως κι εμείς, σε όλητην μακριά περίοδοτης προετοιμασίαςμας…».

θθ

πολιτισμός 3/ 27ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ YOUCA

“Οι πιο δυνατές”Παράσταση του έργου: "Οι πιο δυνατές" της Άννας Αν-

δριανού ανεβαίνει στο Youca (Kαραισκάκη 76) στις 25, 26,27 Μαΐου και 2, 3, 4 Ιουνίου.

Ερμηνεύουν οι: Σίσσυ Δαμουλάκη, Μαριάννα Λεδάκη,Γιώργος Νικάκης.

Καλλιτεχνική επιμέλεια: Μικέλα Παπαδουλάκη, ΓιώργοςΚοκολάκης.

Πρωτότυπη μουσική: Βεργανελάκη Έλια. Χορογραφία: Βασιλική Ντουντουλάκη (JazzTrainStudio),

φωτογραφία: Γιωργος Αναστασάκης, βίντεο: Νεκτάριος Πόγ-κας.

Ένας από τους πιο «δυνατούς» μονολόγους του ΑυγούστουΣτρίντμπερργκ "Δεσποινίς Τζούλια, η πιο Δυνατή" μεταμορ-φώνεται σε ένα μονόπρακτο «παιχνίδι για δύο» μέσα από μιααιρετική διασκευή της Άννας Ανδριανού. Δύο γυναίκες, σύ-ζυγος και ερωμένη του ίδιου άντρα, συναντιούνται και ανα-μετριούνται μέχρις εσχάτων. Δύο ερωτικοί θηλυκοί ρόλοι,δύο διαφορετικές απόψεις ζωής, δύο τρόποι να αγαπάς ναμισείς και να είσαι γυναίκα.

Ώρα έναρξης: 9.30 μ.μ. Τιμή εισιτηρίου: 10 ευρώ. Τηλέ-φωνο κρατήσεων: 6974479895.

Το ποσοστό των πνευματικών δικαιωμάτων θα διατεθεί γιατην πανελλαδική φιλοζωική και περιβαλλοντική ομοσπονδία.

ΣΤΟΝ ΑΣΤΡΙΚΑ

Eκθεση με έργα απόανακυκλώσιμα υλικά

Έκθεση τέ-χνης (trash art)με έργα απόανακυκλώσιμαυλικά διοργα-νώνει το ελαι-ο υ ρ γ ε ί οΒΙΟLEA στονΑστρικα Κο-λυμπαρίου έως27 Μαΐου στοπλαίσιο της πε-ριβαλλοντικής εβδομάδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είσο-δος ελεύθερη.

Σημειώνεται ότι οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν είναι:Karolina Smejkalova, Μαρία Αιραμ,, Claudia Boldura, Μα-

νώλης Πετράκης, Κώστας Σπανάκης, Αλεξάνδρα Μανου-σάκη, Martanoemi Noriega, Evelin Jo Oswald, LucynaKukosz, Γυπάκης Γιώργος, Χρήστος Τσόνιας, Ellen Weijers,Γιάννης Μαρκαντωνάκης.

Παρουσίαση του φωτογραφικού λευκώματος: “Οιαιωνόβιες ελιές της Κρήτης” του φωτογράφουΜανόλη Τσαντάκη (εκδόσεις: “Mystis”) θα πραγ-ματοποιηθεί την Κυριακή 27 Μαΐου στις 8.30 μ.μ.στον Ιστιοπλοϊκό Ομιλο Χανίων (Νεώριο Μόρο).

ΣΤΑ ΧΑΝΙΑ

Παρουσιάσεις βιβλίωνΠαρουσιάσεις βιβλίων

Θα προλογίσει ο περιφερειακός σύμβουλος Κρήτης, Κυριά-κος Κώτσογλου. Το βιβλίο θα παρουσιάσει ο π. Περιφερειακόςσύμβουλος Κρήτης, Αντώνης Ανηψητάκης. Ποίηση και κείμενααπό το βιβλίο θα διαβάσουν τα μέλη του θεάτρου Σητείας: Κα-τερίνα Καπαρού, Βίκυ Χατζοπούλου και Τζίνα Στεπανιάν.

Η εκδήλωση θα γίνει υπό την αιγίδα της Περιφερειακής Ενό-τητας Χανίων.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ

Παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Παπαδογιαννάκη, ομότι-μου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης και προέδρου τηςΙστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης, “ο Αντισκά-ρος (ή) ‘ Και τα μάτια της στο πράσινο της Βερόνας”,διοργανώνουν το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας και η Περιφε-ρειακή Ενότητα Χανίων στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων, στηναίθουσα του δευτέρου ορόφου, την Τετάρτη 30 Μαΐου στις 8μ.μ.

Πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο αναφέρεταιστην πρώτη επιδρομή των Τούρκων στην Κρήτη το 1645, στηνπολιορκία των Χανίων και του Ρεθύμνου και στην άλωση τωνδύο αυτών πόλεων (1645, 1646).

Το βιβλίο θα παρουσιάσουν οι: Μαρία Πατρελάκη, DEA Φι-λολογίας, επίτιμη γυμνασιάρχης, Αλεξάνδρα Ζερβού, καθηγή-τρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ελπινίκη Νικολουδάκη -Σουρή, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης και οσυγγραφέας.

Την εκδήλωση θα συντονίζει η Κούλα Γιομελάκη,φιλόλογος.

ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΟΝΕΙΡΩΝ

Το νέο βιβλίο της Ζυράννας Ζατέλη: “Τετράδιαονείρων” παρουσιάζουν ο Δήμος Χανίων και ηΔημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων, σε συνεργασία μετο βιβλιοπωλείο: “Το βιβλίο” και τις εκδόσεις Κα-στανιώτη, την Τετάρτη 30 Μαΐου στις 8 μ.μ. στοχώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης (Υψηλαντών30, Χανιά).

Για τη συγγραφέα θα μιλήσει ο ποιητής, Λεω-νίδας Κακάρογλου.

Για το βιβλίο θα μιλήσει η φιλόλογος, μετα-φράστρια και πεζογράφος, Λίλα Τρουλινού, μεθέμα: «Η ονειροβιογραφία της Ζυράννας Ζα-τέλη».

Αποσπάσματα θα διαβάσει η ηθοποιός,Ντία Κοσκινά. Θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό και

η Ζυράννα Ζατέλη θα υπογράψει αντίτυπατου βιβλίου της.

ΛΕΝΑΣ ΜΑΝΤΑ

Παρουσίαση του βιβλίου της Λένας Μαντά:“Ζωή σε πόλεμο” διοργανώνουν την Τετάρτη30 Μαΐου στις 8 μ.μ. στο Ιστορικό Καφέ“Κήπος” το βιβλιοπωλείο: “Βιβλιοεμπορική” καιοι εκδόσεις Ψυχογιός. Η συγγραφέας θα συνο-μιλήσει με το κοινό και θα υπογράψει αντίτυπατου βιβλίου της.

ΣΕ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ Κ.Α.Μ.

Φως στα υστικά“Φως” στα μυστικάτου Δίσκου της Φαιστούτου Δίσκου της Φαιστού

Με στόχο να “αποκαλυφτούν” τα μυστικά του Δίσκου τηςΦαιστού ο Δήμος Χανίων και η ΚΕΠΠΕΔΗΧ ΚΑΜ σε συνεργα-σία με το ΤΕΙ Κρήτης διοργανώνουν εκδήλωση το Σαββάτο 26Μαΐου στις 6 μ.μ. στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (ΚΑΜ).

Τα μυστικά του Δίσκου της Φαιστού θα αποκαλύψει ογλωσσολόγος, Δρ. Γκάρεθ Οουενς.

Οπως αναφέρεται σε σχετική ανακοίνωση, «ο Δίσκος τηςΦαιστού είναι μία από τις πιο πολυσυζητημένες επιγραφέςστην ιστορία της ανθρωπότητας. Πολλά έχουν γραφτεί κιακόμη περισσότερα ειπωθεί σε σχέση με αυτόν, ωστόσο η επε-ξήγηση του παραμένει μέχρι και τις ημέρες μας ένα άλυτο μυ-στήριο. Η ομιλία θα γίνει στα ελληνικά.

Όπως είναι γνωστό, ο δίσκος της Φαιστού έχει διάμετρο πε-

ρίπου 16 εκ. με σημεία γραφής και στις δυο όψεις, τα οποίαανέρχονται σε 242 και διαιρούνται σε 61 ομάδες. Υπάρχουν 45διαφορετικού χαρακτήρα σημεία στο Δίσκο, περισσότερα γιανα απαρτίσουν ένα αλφάβητο και λιγότερα για να αποτελέ-σουν μια πραγματική ιδεογραφική γραφή, όπως συμβαίνει μετα κινέζικα. Σε κάθε περίπτωση η γλώσσα του δίσκου, που απο-τελεί το πιο γνωστό δείγμα της «συλλαβικής μινωικής γραφής»,είναι ακόμη απροσπέλαστη».

Ο Δρ. Γκάρεθ Όουενς, ειδικός σε θέματα μινωικής γραφής,έχοντας αφοσιωθεί στη μελέτη του Δίσκου για δέκα χρόνιαέχει προχωρήσει, σε συνεργασία με τον καθηγητή Φωνητικήςστο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Τζον Κόουλμαν, την «ανά-γνωση» στο 99%. Πλέον είναι σε θέση να μας «αποκαλύψει» ταμυστικά του Δίσκου της Φαιστού, δίνοντας μια τεκμηριωμένη,εμπεριστατωμένη και αξιόπιστη ερμηνεία του δίσκου. Με σε-βασμό απέναντι στην ιστορία και επίγνωση του βάρους του εγ-χειρήματός του, προχωράει ένα βήμα παραπέρα στην«ερμηνεία» του δίσκου, μιλάει για την πεμπτουσία του και μαςδίνει ίσως το «κλειδί» για την είσοδο στα άδυτα του μινωικούκόσμου.

αα

αφιέρωμα4/ 28ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

Τα α οτυ ώ ατα της ΕνετοκρατίαςΤα αποτυπώματα της Ενετοκρατίαςστη Νέα Χώραστη Νέα Χώρα

Οι τέσσερεις αιώνες Ενετοκρατίας σταΧανιά (1252-1645) άφησαν ισχυράαποτυπώματα με καλαίσθητα κτίσματα,μεγαλοπρεπή και επιβλητικά -εκτόςεκείνων που καταστράφηκαν για διά-φορους λόγους- στην εντός των τειχώνπόλη που και σήμερα ακόμη αντέχουνκαι μαρτυρούν το πέρασμά τους.

Αλλά κι έξω από τις ενετικές οχυρώσεις στηνκαλόβολη γη της Νέας Χώρας στην οποίαυπήρχε συνεχής ανθρώπινη παρουσία, τουλά-χιστον από τα τέλη του 16ου και τον 17ο αιώνα,που άφησε §

οι τρΕις ΠΕτριΝΕς ςτρατΕς και

η ΕΝΕτικη ΓΕΦΥρα τοΥ

κΛαΔιςοΥ

Κατά την Ενετοκρατία διαμορφώθηκαν τρειςπέτρινες στράτες (καλντερίμια) που διέσχιζαντην περιοχή της Νέας Χώρας από τα ενετικάτείχη προς τα δυτικά. Οι στράτες διακρίνονταιολοκάθαρα σε χάρτη του 1645 της Μαρκιανήςβιβλιοθήκης της Βενετίας, που απεικονίζει τηνπολιορκία των Χανίων από τους Τούρκους.

• Η πρώτη ήταν η παραλιακή που ξεκινούσεαπό τη μικρή πύλη του προμαχώνα San Sal-vatore, περνούσε από το εβραϊκό νεκροταφείο(Ιουδαϊκό κοιμητήριο), το οποίο εξυπηρετούσε,συνέχιζε από τους παραλιακούς χαμηλούς λό-φους κι έφτανε μέχρι τις εκβολές του Κλαδι-σού ποταμού όπου, όπως θρυλείται, υπήρχεμια κρεμαστή γέφυρα για να διαβαίνουν πεζοίκαι καβαλάρηδες και… «οδηγούσε, σύμφωνα μεχάρτη του 1645 στον παραθαλάσσιο οικισμό Γω-νιές, απέναντι από τα Θοδωρού, που θα μπο-ρούσε να ταυτιστεί με τον Κάτω Σταλό ή τηνΑγία Μαρίνα»1.

• Η δεύτερη, η μεσιανή, ξεκινούσε από τονεπιπρομαχώνα Priuli ή San Nicola2 στο μέσονπερίπου της δυτικής πλευράς των τειχών τηςπόλης, περνούσε μέσα από το σημερινό πάρκοτων «Πευκακιών»3 και πλησίαζε διαγώνια τηνότια στράτα καταλήγοντας στην κεντρική γέ-φυρα του Κλαδισού. Τη στράτα αυτή τη χρη-σιμοποιούσαν κυρίως κατά την Τουρκοκρατίαγια ν’ αποφύγουν τη συνάντηση με τους λε-προύς4 (μεσκίνηδες) που ζούσαν σε τρώγλεςνότια της τρίτης στράτας.

• Η τρίτη, η νότια στράτα (Strada Comuna),ξεκινούσε από τον προμαχώνα του Αγ. Δημη-τρίου, ακολουθούσε την πορεία της σημερινήςοδού Κισάμου και κατέληγε στην ενετική γέ-φυρα του ποταμού Κλαδισού.

Στην εποχή των Ενετών στον Κλαδισό, τοναρχαίο Κεδρισό ή αλλιώς Όδερο ποταμό πουμε τα πλούσια νερά του έκανε εύφορη τη νεο-χωρίτικη γη, φτιάχτηκε μια εντυπωσιακή πέ-τρινη τρίτοξη γέφυρα, που ένωνε τις δύοόχθες, «εξαιρετικής κατασκευής, ένα από ταπολύ σημαντικά μνημεία της Βενετοκρατίαςστην Κρήτη» (Μιχ. Ανδριανάκης), που «η δό-μησή της θυμίζει αρκετά την κατασκευή τωννεωρίων» (Μαν. Μανούσακας). Στην ιστορικήαυτή γέφυρα που οδηγούσε προς τις δυτικέςεπαρχίες και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα, δια-δραματίστηκαν τους επόμενους αιώνες συγ-κλονιστικά γεγονότα με τελευταία αυτά στηΜάχη της Κρήτης, την Κατοχή και τον Εμφύλιο.

ο κοΛΠιςκος ςτηΝ αΒΕα

Την ίδια περίοδο ο χώρος του πρώην εργο-στασίου της ΑΒΕΑ, όπως φανερώνουν χάρτεςτης εποχής (φωτ. εξωφύλλου) αλλά και η μορ-

φολογία του εδάφους, καλύπτονταν από θά-λασσα, σχηματίζοντας ένα μικρό λιμανάκι –καταφύγιο των πλοίων σε άσχημες καιρικέςσυνθήκες. «[…] Ο Francisco Basilicata, το 1618,απεικονίζει τους κήπους και τα χωράφια τηςΝέας Χώρας και καταγράφει στη θέση της ση-μερινής Α.Β.Ε.Α. έναν μικρό κόλπο που χρησί-μευε ως σκάλα και ναυτική φόλα. Δηλαδή, έναμικρό φυσικό λιμάνι, στο οποίο ναυλοχούσανδύο – τρεις πολεμικές γαλέρες. […]»5. Μετά τηνκατάκτηση των Χανίων από τους Τούρκους καικαθώς αυτοί δεν απειλούνταν από άλλους εχ-θρούς, ο μικρός κολπίσκος εγκαταλείφθηκε,μπαζώθηκε σιγά σιγά κι εξαφανίστηκε.

η ΒραΧοΝηςιΔα ΛαΖαρΕτο

και η ΠαραΛια της ΝΕας Χωρας

Το 1639 η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βε-νετίας στέλνει για στρατιωτικούς σκοπούς τονΙερώνυμο Σεμιτέκολο στην Κρήτη και ο ρέκτο-ρας των Χανίων του αναθέτει τη μελέτη τηςμορφολογίας των ακτών του διαμερίσματοςτων Χανίων. Αφού κάνει τις μετρήσεις στονκόλπο της Κισάμου από το Ραβδούχα ως τονκάβο Σπάθα και από εκεί, στο Χανιώτικο κόλπομέχρι το λιμάνι των Χανίων, για τα βάθη τωννερών, τα σημεία των άκρων και παραλιών,των ακρωτηρίων και των τόπων στους οποί-ους υπάρχει γλυκό νερό, περιγράφει το θα-λάσσιο χώρο αναλυτικά. Για το τμήμα από τηΧρυσή Ακτή έως το Ενετικό Λιμάνι, αναφέρει:«[…] Από τους Αγίους Αποστόλους μακριά έναρίξιμο του μοσκέτου6 για να παραπλέεις προς ταΧανιά είναι παντού μικρά βάθη και βράχια κάτωαπό το νερό, γι’ αυτό δεν μπορείς να κοστάρεις7.Βρίσκεις μια κοιλάδα που λέγεται Αυλάκι πουείναι ένα μικρό λιμάνι όπου θα μπορούσαν ναμείνουν περισσότερες από εικοσιπέντε γαλέρες.Υπάρχει ένα ξερονησάκι στο στόμιο με μερικέςξέρες, που βρίσκονται προς τα ΒΔ (γρέγο)8. Ηείσοδος του είναι προς το βορά. Ο βόρειος άνε-

μος θα έδινε τα-ρακούνημα. Έχεικαλό βάθος καικαλή περιοχή, έχειακόμη γλυκό νερόαρκετά κοντά.Αυτός ο κόλποςείναι ρηχός, αλλάιδιαιτέρως πάνωστους βράχους πουείναι στο δεξιόμέρος. Για να μπεις σ’αυτό το λιμάνι και νακαταλήξεις σε από-βαση θα ήταν πολύενδιαφέρον επειδή ταΧανιά είναι πολύ κοντάκαι θα έβγαινες αμέ-σως σ’ αυτή την πε-διάδα[…]»9. Ηπεριγραφή του Σεμιτέ-κολο είναι ακριβέστατη.Προχωρώντας δυτικότερα προς την αμμουδιάτης Νέας Χώρας, σημειώνει: «Έξω απ’ αυτό τολιμάνι λίγο μακρύτερα είναι η μύτη που λέγεταιΒουκολέα γύρω από την οποία γυρίζεις προςνοτιοανατολικά σε τόξο, που κάνει αυτή η μύτημε τα Χανιά. Αμέσως αρχίζει να γυρίζει προςαυτόν τον άνεμο (ΝΔ). Αν και υπάρχουν βράχοιπαντού μπορείς να πιάσεις σκάλα στην ακτή καινα αποβιβασθείς πάνω στην πεδιάδα κοντά στηνπόλη. Συνεχίζεται αυτή η ευκολία, του να κάνειςσκάλα, μέχρι που διαρκούν οι βράχοι. Έπειτα αρ-χίζει αμμουδιά, όπου δε μπορείς να κοστάρειςμόνο αρκετά μακριά γιατί είναι ρηχά και πηγαί-νεις μέχρι τα Χανιά χωρίς να μπορείς να κοστά-ρεις στην ξηρά, και θα είναι δύο μίλια. Αφήνουμελίγο μακρύτερα από τη ξηρά το ξερονησάκι,όπου είναι το Λαζαρέτο, μέσα από το οποίο μπο-ρείς όμως να περάσεις»10 .

Η βραχονησίδα Λαζαρέτο ή Λαζαρέτα απέχει

ένα χιλιόμετρο και κάτι από τηνπαραλία της Νέας Χώρας. Κατάτην ενετοκρατία έπαιξε σημαν-τικό ρόλο διότι πάνω στηνόποια ελεύθερη επίπεδη επιφά-νειά της κτίστηκε «νοσοκομείο»- λοιμοκαθαρτήριο, επειδήεκείνη την εποχή οι λοιμοί καιοι επιδημίες και κυρίως τηςπανώλης θέριζαν το νησί. Έτσισυμπληρώθηκε ο αριθμόςτων ιδρυμάτων περίθαλψηςτου υγειονομικού συστήμα-τος των Χανίων της εποχήςγια τα οποία η καθηγήτρια

Ιστορίας Νέου Ελλη-νισμού (από τον 13οαι. έως την Ελλη-νική Επανάσταση)του Πανεπιστημίου

Αθηνών, ΑναστασίαΠαπαδία-Λάλα, αναφέ-

ρει11: «[…] Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στην πι-στοποίηση ενός οργανωμένου συστήματοςκοινωνικής μέριμνας και στο τοπικό επίπεδο.Ωστόσο, η απώλεια του μεγαλύτερου μέρουςτων περιφερειακών αρχείων της βενετοκρατού-μενης Κρήτης, επίσημων και συμβολαιογραφι-κών, δεν επιτρέπει την πρόσβαση σε επιμέρουςεκφάνσεις του φαινομένου, έξω από το χώροτης κρητικής πρωτεύουσας. […]». Τα υπόλοιπαήταν: α) Το ίδρυμα περίθαλψης απροστάτευ-των παιδιών (hospitale della Pieta) και β) Τοστρατιωτικό νοσοκομείο ή «νοσοκομείο τωνΛατίνων» (hospital de Latini) που ιδρύθηκεστα τέλη του του 16ου αιώνα και «είχε ως απο-στολή την παροχή ιατρικής περίθαλψης απο-κλειστικά στους μισθοφόρους στρατιώτες τηςπεριοχής, που το 1583 ανέρχονταν σε 1100 πε-ρίπου άνδρες».

Η ίδια, σχετικά με το Λαζαρέτο, γράφει12: «[…]

ΓιωρΓος Πιτςιτακης*

pitsitakisg@gmail.com Γκραβούρα του νησιούΘοδωρού στα τέλη του 16ουή αρχές του 17ου αιώνα με

τα δύο ενετικά κάστρα

Η ιστορία τωνΦερδινάνδου2ου και 3ου

αφιέρωμα 5/ 29ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ�ΝΕΑΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

Εξίσου περιορισμένες είναι οι ειδήσεις για το λοι-μοκαθαρτήριο της πόλης. Η ίδρυσή του, στιςαρχές του 17ου αιώνα, ήταν εύλογη, εφόσον ταΧανιά αποτελούσαν σημαντικό κέντρο εμπορικώνκαι ναυτιλιακών δραστηριοτήτων. Οι διαδικασίεςτης ανέγερσης επιταχύνθηκαν, ύστερα από τονισχυρό κλονισμό που επέφερε στην κρητική κοι-νωνία ο λοιμός των ετών 1592 – 1595 καίτοι οιβενετικές Αρχές είχαν επιτύχει να παρεμποδίσουντην επέκτασή του στη δυτική Κρήτη. Το λοιμοκα-θαρτήριο των Χανιών στεγάστηκε σε βραχονη-σίδα, στο δυτικό τμήμα της πόλης […]. Ηκατασκευή των κτιριακών εγκαταστάσεων δενυπήρξε απρόσκοπτη. Στα 1603 μαρτυρείται ότι οιεργασίες είχαν διακοπεί, λόγω της έλλειψης κε-φαλαίων. Τα προβλήματα συνεχίστηκαν και σταεπόμενα χρόνια, παρά την αποστολή οικοδομικώνυλικών από τη Βενετία. Στα 1606, σύμφωνα μεαναφορά του ρέκτορα των Χανιών η κατασκευήτων κτισμάτων είχε προχωρήσει αρκετά, αλλά γιατην αποπεράτωσή τους απαιτούνταν σημαντικάποσά. Με έγγραφό της, της 27ης Μαΐου του ίδιουέτους, η βενετική Γερουσία αναγνώρισε τη σημα-σία του έργου και ανέθεσε στην κεντρική Διοί-κηση της Κρήτης να διαθέσει τους απαιτούμενουςοικονομικούς πόρους για την ολοκλήρωσή του.Ειδικότερα στοιχεία για τη διοικητική δομή και τηλειτουργία του δεν εντοπίστηκαν, αλλά, ασφαλώς,ως πρότυπο της οργάνωσης του χρησίμευε το,αναρδιαρθρωμένο στα 1597, λοιμοκαθαρτήριοτου Αγίου Γεωργίου στο Χάνδακα. […]».

Ο γεωλόγος Αιμίλιος Δασύρας, συμπληρώ-νει13: «[…] Το νησάκι Λαζαρέτο οικοδομήθηκε τον17ο αιώνα, χάρη στη φροντίδα των υπευθύνωντου Βασιλείου της Κάντιας. Το 1603, παρόλο πουη οικοδομή είχε φθάσει στο ύψος των τριών (3)μέτρων, οι εργασίες διακόπηκαν ελλείψει υλικού.Στις 27 Μαρτίου του 1604, η Βενετική Γερουσίαεξουσιοδότησε την άμεση αποστολή ξυλείας καισιδηρικών για να ολοκληρωθεί το έργο. Παρ’ όλααυτά, οι εργασίες αργοπορούσαν τόσο που η Γε-ρουσία αναγκάστηκε να πιέσει – αποτελεσματικάαυτή τη φορά – τον Γενικό Προβλεπτή Κάντιας,Γενικό Διοικητή, (Provveditore Generale), για ναπερατωθεί το έργο. Πρέπει να σημειωθεί ότι ταθεόρατα κύματα του Κρητικού πελάγους, πολλέςφορές έφθαναν και μέχρι το κτίσμα αυτό, το

οποίο είχε κτισθεί στο νότιο μέρος της νησίδαςκαι 2,50 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασ-σας […]». Επιπρόσθετα, σημειώνει: «[…] Η πα-ρουσία κοκκινοχώματος στη Νότια Πλευράσυνδυάζεται με τη μεταφορά του από τη στεριά,από τους Τούρκους, για τη δημιουργία μιας επι-κλινούς βατής ανάβασης για να συρθεί επάνω τομεγάλο κανόνι που βομβάρδιζε ανηλεώς – από τηθάλασσα – τη Δυτική Πλευρά του χανιώτικου τεί-χους […]»14.

Το 1739 επισκέφθηκε την Κρήτη και το Λαζα-ρέτο ο Άγγλος κληρικός Ριχάρδος Πόκοκ οοποίος στο τρίτομο έργο του αναφέρει σχε-τικά15: «[…] Μισό μίλι δυτικά των Χανίων είδα έναμικρό επίπεδο νησί, με περίμετρο μισό περίπουμίλι, που λέγεται Λαζαρέτα. Σ’ αυτό γινόταν συ-νήθως η λοιμοκάθαρση την εποχή των Ενετών.Τώρα όλα τα κτίσματά του είναι κατεστραμμένακαι το νησάκι είναι έρημο […]».

Αναφορά στο Λαζαρέτο κάνει και ο Γάλλος φι-λέλληνας περιηγητής και συγγραφέας ΝικόλαοςΣαβαρύ (Savary 1750-1798), ο οποίος ταξίδεψεστην Κρήτη και τα ελληνικά νησιά στα 1779-1781 και στο τρίτομο σύγγραμμά του «Επιστο-λαί περί της Ελλάδος», σημειώνει: «[…]Αναχωρώντας κάποιος από τα Χανιά και πηγαί-νοντας προς νότο, αφήνει δεξιά του το κτισμένοπάνω σε βράχους λοιμοκαθαρτήριο, όπου οι Βε-νετοί υποχρέωναν τα πλοία, πριν μπουν στο λι-μάνι, να καθαρίζονται […]»16.

Ο Ιταλός αρχαιολόγος Guseppe Gerola στάλ-θηκε το 1900 στην Κρήτηαπό το Ινστιτούτο Επιστη-μών Γραμμάτων και Τε-χνών της Βενετίας, μεεντολή να μελετήσει ταενετικά μνημεία της Κρή-της, πριν καταστραφούναπό το χρόνο. Ο Αιμ.Δασύρας γράφει: «[…] ΟGerola, όταν επισκέ-φθηκε τη νησίδα, περί-που στα 1900, μπόρεσενα διακρίνει τοίχουςπου απείχαν ο έναςαπό τον άλλο και με δι-εύθυνση από Νότο

προς Βορρά, 10,20 μ. επί 5,70 μ. και 13 μ. επί 5,70μ. Το δε πάχος των τοίχων ήταν 1,15 μ. Τον πρώτοχώρο, του οικήματος, τον βρήκε τελείως ανοιχτό.Τον δεύτερο, περικλειόμενο Δυτικά από έναν χα-μηλό τοίχο 0,70 εκ. πάχος, τον τρίτο περικλει-όμενο Ανατολικά από ένα παρόμοιο τοίχο ολίγωνεκατοστών πάνω από τη γη και τον τελευταίοχώρο περικλειόμενο τόσο από τη μεριά τουΒορρά όσο και από τη μεριά του Νότου. Παρατή-ρησε, επίσης, ο Gerola, μία στέρνα πελεκημένηστον βράχο στην περιοχή του τρίτου χώρου […]».Σήμερα, από τον επισκέπτη της νησίδας, είναιευδιάκριτα τα ίχνη των εξωτερικών και εσωτε-ρικών θεμελίων των τοίχων του κτίσματος.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

ΚΑΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ

Στα ύστερα χρόνια της Ενετοκρατίας, με βάσητα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία, στο γεω-γραφικό τόπο της Νέας Χώρας εκτός από το

Λαζαρέτο, τις τρεις στράτες και τη γέφυρατου Κλαδισού, υπήρχαν ηεκκλησία του San Con-stantino και το μοναστήριτου San Lazaro όπως καιτουλάχιστον ένας νερόμυ-λος στις όχθες του Κλαδι-σού. Ένας ολόκληροςκόσμος ζούσε και κυκλοφο-ρούσε σε μιαν εύφορη πε-ριοχή, κατάφυτη με διάφοραδέντρα, που καλλιεργούντανμε αρκετά είδη λαχανικών.Μπορούμε εύκολα να φαντα-στούμε σε ένα νοητικό ταξίδι -βουτιά στο παρελθόν, εικόνεςκαι σκηνές της εποχής που δεναπέχουν πολύ από την πραγμα-τικότητα. Για παράδειγμα πωςθα γινόταν η επαφή της στεριάςμε κάποια βάρκα με το απέναντιλοιμοκαθαρτήριο του Λαζαρέτου,ή όταν ναυλοχούσε μια γαλέρα«στον κολπίσκο της ΑΒΕΑ» και οι

ναυτικοί βγαίνοντας για να πάνεστην πόλη συναντούσαν δίπλα τους

το San Constantino, είτε πως γινόταν ηκίνηση προς και από τους νερόμυλους του Κλα-δισού για να τους προμηθεύσουν με τα δημη-τριακά ή να παραλάβουν τ’ αλεύρι πουαλέθονταν σ’ αυτούς.

Κι έξαφνα ένα πρωινό του Ιούνη του 1645,φάνηκε από τον κάβο Σπάθα ο τουρκικός στό-λος αποτελούμενος από 378 πλοία με σκοπότην κατάκτηση της Κρήτης που τότε είχε πλη-θυμό διακόσιες χιλιάδες κατοίκους17. Eπλευσεστο Κολυμπάρι, αποβίβασε αρκετό στρατό καιπροχώρησε ανατολικά. Αφού ξεπέρασε το εμ-πόδιο της νησίδας Θοδωρού (Turlulu) οχυρω-μένης με δυο ενετικά κάστρα, με αρκετέςαπώλειες, αποβίβασε τα υπόλοιπα στρατεύματακαι τα πολεμοφόδια με τα κανόνια στις εκβολέςτου Κλαδισού και πήρε θέσεις μάχης στη νεο-χωρίτικη γη όπου διαδραματίστηκαν τα κύριαγεγονότα για την πολιορκία των Χανίων.

San Constantino, San Lazaro και η πο-λιορκία των Χανίων

Στη θέση του σημερινού ναού του Αγ. Κων-σταντίνου στην περίοδο της Ενετοκρατίαςυπήρχε και λειτουργούσε εκκλησία τουΑγίου Κωνσταντίνου και αρκετές γραπτέςπηγές και μαρτυρίες πιστοποι-ούν την παραπάνω αναφορά: α) Στην εκκλησια-στική απογραφή των Χανίων του 163718 ανα-φέρεται η ύπαρξη ναού του ΑγίουΚωνσταντίνου στον Κλαδισό, που υπαγόταν στηΜονή του Αγίου Ιωάννη κοντά στο Βαμβακό-πουλο19. β) «[…] Στο χειρόγραφο για την πολιορ-κία των Χανίων του 1946, που δημοσίευε ο Μ.Σακελλαρίου, αναφέρεται ότι ο προβλεπτής τωνΧανίων Antonio Navagiero “βλέπει ότι πίσω απότον Άγιο Κωνσταντίνο μέχρι το νεκροταφείο τωνΕβραίων και σε απόσταση μισού μιλίου, ήταν γε-μάτες οι κοιλάδες με τα εχθρικά στρατεύματα”.

Την ίδια πληροφορία αναφέρει στην “Ιστορίατης Κρήτης” και ο Βασίλειος Ψιλάκης (“το πρώτονδε κανονιοστάσιον από έξι πυροβόλα εφάνη επίτου υψώματος απέναντι του Αγίου Κωνσταντίνουκαι επυροβόλησε την πύλην του Ρεθύμνου”).[…]»20.

Για τη μονή του Αγίου Λαζάρου δεν έχουμεαρκετές πληροφορίες. Ο Μαν. Μανούσακας,γράφει και παράλληλα παραθέτει σχετικό χάρτηπου δείχνει τη μονή και τον γύρω χώρο: «Ημονή του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν δυτικά τωνοχυρώσεων και επί της σημερινής οδού Κισά-μου κοντά στο “Πανελλήνιο”. Πρόκειται για μιαλατινική μονή που χρησιμοποιούνταν κυρίως ωςλεπροκομείο και αποτέλεσε τον πυρήνα της συ-νοικίας Βαρούσι, πολύ κοντά στα μεταγενέ-στερα Κομμεναριά».

Σχετικά με την πολιορκία των Χανίων ο Μιχά-λης Ανδριανάκης, αναφέρει21: «[…] Η σχετικάσύντομη πολιορκία των Χανίων ήταν ένας άνισοςκαι εξαιρετικά σκληρός αγώνας. […] Το κύριοβάρος της επίθεσης ρίχτηκε από την πλευρά τηςσημερινής Νέας Χώρας εναντίον του προμαχώνατου Αγ. Δημητρίου […] Ο εχθρός αναφέρεται ότιείχε εγκαταστήσει μια πυροβολαρχία με πέντε με-γάλα κανόνια σε ύψωμα μπροστά από τον ΆγιοΚωνσταντίνο, απ’ όπου θα μπορούσαν να πλήξουνκαι τον προμαχώνα του San Salvatore. Η κίνησήτους αυτή δεν είχε τα αποτελέσματα που περίμε-ναν και για το λόγο αυτό αναζήτησαν μια πιο προ-στατευμένη περιοχή, στο νεκροταφείο τωνΕβραίων, όπου τοποθέτησαν νέα πυροβολαρχίαμε πέντε κανόνια, πλήττοντας καίρια τον προμα-χώνα του San Salvatore. Μια ακόμα πυροβολαρ-χία εγκαταστάθηκε προς την πλευρά τωνΛαζαρέτων. […]».

Οι αναφορές των ενετικών πηγών για το θέμα,κατά κύριο λόγο, σχετίζονται με την πολιορκίατων Χανίων από τους Τούρκους:

1. Στο Frammenti Istorici Della Guera di Can-dia που τυπώθηκε στη Bologna το 1647, ανα-φέρεται: «[…] Αφού εγκατέστησαν το πρώτοχαράκωμα με 6 μεγάλα κανόνια και σε μικρή από-σταση από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνουσε χώρο πάνω σε ύψωμα […]»22.

2. Στην δεκατετράτομη «Ιστορία της Βενετίας»

Γκραβούρα�του�17ου�αιώνα�με�το�Λαζαρέτο�και�το�κτίσμα�του�λοιμοκαθαρτηρίου.

Ιούνης�1645.�Προέλαση�των�τουρκικών�στρατευμάτων�και�του�στόλου�από�το�Κολυμπάρι�προς�τα�Χανιά�

Πολιορκία�Χανίων�1645.�Μαρκιανή�βιβλιοθήκη�Βενετίας.�Γύρω�από�τον�προμαχώνατου�Αγ.�Δημητρίου�φαίνονται�με�τις�γραμμές�τα�χαρακώματα�των�Τούρκων�πολιορκητών.

Επίσης�είναι�εμφανείς�οι�3�στράτες�στη�γη�της�Νέας�Χώρας.�

Η�14τομη“Ιστορία�τηςΒενετίας”

γράφεται23: «[…] Την επόμενη μέρα, στις 24 τουμήνα (σ.σ. Ιουνίου) εμφανίστηκε το στράτευματου εχθρού, πολυπληθές, ίσως πάνω από εξήνταχιλιάδες στρατιώτες, με πορεία προς τα Χανιά.Από την πόλη, ο κόμης Albano Governatore (Αλμ-πάνο Γκοβερνατόρε), με τον λοχαγό La Fontana(Λα Φοντάνα), επικεφαλής διακοσίων «πεζικά-ριων» και ο ίλαρχος Vizzamano (Βιτζαμάνο) με τοφεουδαρχικό ιππικό βγήκαν από τα τείχη και κά-νοντας πολλή φασαρία κατευθύνθηκαν απειλη-τικά προς τους Τούρκους. Έτσι πέτυχαν ναυποχωρήσει η εμπροσθοφυλακή του εχθρού. Οιίδιοι, μετά από αυτή την εξέλιξη, γύρισαν με τάξηστην Πόλη. Το ίδιο πράγμα έκαναν και τις επόμε-νες μέρες για να καθυστερήσουν τις επιχειρήσειςτου εχθρού, αλλά αναγκάστηκαν να σταματήσουνκαι να κλειστούν στα τείχη της πόλης λόγω τουμεγάλου αριθμού των Τούρκων. Ο εχθρός, επω-φελήθηκε στρατηγικά, καταλαμβάνοντας κατά τηδιάρκεια της νύχτας την τοποθεσία επ’ ονόματιSan Lazaro, στα περίχωρα της πόλης σε από-σταση περίπου μισού μιλίου από αυτήν. Από εκείμετακινήθηκαν και σήκωσαν ένα ανάχωμα σε ένασημείο που το έλεγαν Άγιο Κωνσταντίνο, μονα-στήρι καλογήρων, και μετέφεραν εκεί τρία μεγάλακανόνια. Στις 27 του ίδιου μήνα, τα ξημερώματα,οι άπιστοι άρχισαν να χτυπάνε την πόλη από τημεριά της Ρεθεμνιώτικης πόρτας. Παρ’ όλο πουαπό τα προπύργια της πόλης χτυπούσαν όλη τηνημέρα το ανάχωμα με τα κανόνια των Τούρκων,αυτοί τα βράδια το ξαναέφτιαχναν, συνεχίζονταςνα βομβαρδίζουν την πόλη νυχθημερόν. Οι Χρι-στιανοί με τη σειρά τους χτυπούσαν τους Τούρ-κους με τα μουσκέτα και με την πάροδο τωνημερών αυξάνονταν οι νεκροί και οι τραυματίες.Οι Τούρκοι βλέποντας πως δεν έκαναν πολλάπράγματα πέρα από τη Ρεθεμνιώτικη Πόρτα έχον-τας φτιάξει ένα μικρό τείχος σε σχήμα μισοφέγ-γαρου, αποφάσισαν να σηκώσουν άλλα τρίαχαρακώματα για να τοποθετήσουν κανόνια. Ένα

ήταν στους Αγίους Αποστόλους όπου τοποθέτη-σαν έξι μεγάλα κανόνια που χτυπούσαν το προ-πύργιο του Αγίου Αθανασίου. Ένα άλλο κάτω απότην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου όπου τοποθέ-τησαν τέσσερα μεγάλα κανόνια, στοχεύοντας μεαυτά τον προμαχώνα του Αγίου Δημητρίου. Καιτο τρίτο το έφτιαξαν κοντά στον Άγιο Κωνσταν-τίνο όπου τοποθέτησαν τέσσερα κανόνια που χτυ-πούσαν τη Ρεθεμνιώτικη πόρτα. Με αυτό τοντρόπο οι βάρβαροι προωθούσαν σιγά σιγά τις δυ-νάμεις τους προς το μέρος της πόλης, από τημεριά του Αγίου Δημητρίου που το σφυροκοπού-σαν διαρκώς μέρα και νύχτα. Επίσης οι βάρβαροιδημιούργησαν ένα «Fortino» μικρό φρούριο στημεριά της Sabbionara σε ένα μετόχι ονομαζόμενοSanto Tanourio (σ.σ. πιθανώς να εννοεί Άγιος Φα-νούριος), τοποθετώντας τέσσερα κανόνια με ταοποία χτυπούσαν την πόρτα Σαμπιονάρα. Μεάλλα λόγια η πόλη είχε πολιορκηθεί εντελώς απότη στεριά. Και σε συνδυασμό με τον συνεχιζόμενοαποκλεισμό από τη μεριά της θάλασσας, άρχισενα γίνεται όλο και πιο δύσκολος ο ανεφοδιασμόςτης πόλης […]».

Ο Galeazzo Gualdo στο βιβλίο του «Historia

delle guerre di Ferdinando Secondo, c Ferdi-nando Terzo Imperatori, e del Re FilippoQuarto di Spagna, Venetia 1653» μτφρ. Σπύ-ρος Τζανάκης, αφιερωμένο στους πολέμουςτων αυτοκρατόρων Φερδινάνδου 2ου και 3ου,στον δέκατο τόμο, σελίδα 441 αναφέρει ότι οιΤούρκοι αφού προώθησαν το στόλο τους σταλιμάνια των Αγίων Αποστόλων και Tavlacchi(σ.σ. Αυλάκι κατά Σεμιτέκολο) στρατοπέδευσανστο χωριό του San Lazaro όπου σήκωσαν λά-βαρα στις σκεπές των σπιτιών. Οι κάτοικοι τηςπόλης μόλις τα είδαν ειδοποίησαν τις αρχές γιανα πάρουν μέτρα. Στο ίδιο βιβλίο αναφέρει τηνηρωική στάση των ορθόδοξων ιερέων που βρι-σκόταν στην πόλη κατά τη διάρκεια της πολιορ-κίας και οι οποίοι με πρωτοβουλία των αρχώνσχημάτισαν ιδιαίτερη μονάδα με επικεφαλήςΕνετό αξιωματικό. Προκάλεσε δε θαυμασμό τοθάρρος αλλά και η στρατιωτική τους αποτελε-σματικότητα για παπάδες. Ο συγγραφέας στιςσελίδες 456 – 457 εξιστορεί ακόμη με επαινε-τικά λόγια την ηρωική θυσία μιας γυναίκας τηςπόλης, της Regina Caneuse (σ.σ. η Ρεγγίνα απότα Χανιά) που χωρίς να λυπηθεί τη ζωή της γέ-μισε τη φούστα της με πέτρες και πηγαίνονταςμπροστά από την πρώτη σειρά των στρατιωτώνπου υπεράσπιζαν την πόλη, τις έριχνε με δύναμηστους Τούρκους που προσπαθούσαν ν’ ανέβουντα τείχη στον προμαχώνα του San Dimitri. Μιασφαίρα από μουσκέτο έδωσε τέρμα στη ζωήτης, αλλά η πράξη της ενέπνευσε και τις άλλεςγυναίκες μα και τους άντρες της πόλης για ναυπερασπίσουν με σθένος τα τείχη24.

Νερομυλοι στοΝ Κλαδισο

O Andrea Valiero στο βιβλίο του «HistoriaDella Guera di Candia, σελ. 49 – 50, Venetia1679», σχετικά με τους νερόμυλους στην πε-ριοχή του Κλαδισού, αναφέρει: «Αντιθέτως (μετη δράση στη θάλασσα) προτάθηκε κάποια από-πειρα στη στεριά, (στην περιοχή των Χανίων καικυρίως στα δυτικά της πόλης) ελπίζοντας πωςμε την καταστροφή μερικών νερόμυλων (σ.σ.τους έκαψαν) κοντά στην πόλη, θα δυσκόλευανσοβαρά τους Τούρκους». Στο χάρτη του Dom.Mocenigo (1692) και με βάση το υπόμνημα ση-μειώνεται η ύπαρξη ενός νερόμυλου στη δυτικήόχθη και κοντά στην κεντρική γέφυρα του πο-ταμού.

Η ζωή συνεχίστηκε στο γεωγραφικό χώρο τηςΝέας Χώρας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας,έως ότου στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώναοικήθηκε από μουσουλμάνους της υπαίθρουτων Χανίων με επίκεντρο το μουσουλμανικό τέ-μενος25 της Νέας Συνοικίας ή Νεοχώριον όπωςαναγράφονταν στα έγγραφα του ιεροδικείουκαι «έλαβε τη μορφή μιας τυπικής επαρχιακήςμουσουλμανικής συνοικίας» και με την εγκατά-σταση χριστιανών κατοίκων λίγα χρόνια αργό-τερα διαμορφώθηκε, με το πέρασμα τουχρόνου, η σημερινή Καινούργια ή Νέα Χώρα.

*Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχα-ριστίες στον αγαπητό φίλο και ερευνητήΣπύρο Τζανάκη που μετάφρασε κείμενααπό ιταλικές πηγές με αρκετές πληροφο-ρίες για το θέμα μας. Επίσης ευχαριστώτους καλούς φίλους Μιχ. Ανδριανάκη καιΜαν. Μανούσακα για τις διαφωτιστικέςόσο και πολύτιμες διευκρινίσεις τους.

*Ο Γιώργος Πιτσιτάκης είναι δάσκαλος- ιστορικός ερευνητής

αφιέρωμα6/ 30ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

1. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης,Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα,σελ. 87, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012. 2. Βλ. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, ΜιχάληςΑνδριανάκης, ό. π. σελ. 91: «Στο μέσο περίπου τηςδυτικής cortina και μετά την ολοκλήρωση τουπρομαχώνα Gritti ή San Salvatore, ο νέοςΡέκτορας Andrea Priuli (1540-1543) συνέχισε τηνκατασκευή της δυτικής πλευράς των τειχών τηςπόλης, στο μέσο της οποίας κατασκεύασε τονεπιπρομαχώνα που πήρε τ’ όνομά του […]».3. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ΓιάννηΚαλογεράκη (μαθηματικού-ερευνητή), κατά τηναναμόρφωση του πάρκου τη δεκαετία του 1990από το Δήμο και στο σκάψιμο για την τοποθέτησησιντριβανιού στο κέντρο του πάρκου, βρέθηκαν ταίχνη της στράτας καλά διατηρημένα. 4. Βλ. Κων. Γ. Φουρναράκης, Τα Χανιά μας, σελ. 9,έκδ. Αντ. Μπορτολή, Εν Χανίοις 1925: «[…] Η θέατων λεπρών των οποίων τας σάρκας είχεκατασπαράξει η βροτολοιγός (σ.σ. η ολέθρια, ηκαταστροφική), αύτη νόσος προϋκάλει τον οίκτονκαι την φρίκην. Η λέπρα την οποίαν εκόμισαν αιΣταυροφορίαι εις την Ευρώπην εξ Ανατολής ήτοπολύ διαδεδομένη εις όλη την Κρήτην […]».5. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Γιάννης Γ.Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου καιτου Χρόνου, σελ. 102, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά

2012.6. μοσκέτο και μουσκέτο: το φορητό πυροβόλοόπλο με λεία κάννη, κατά κανόνα εμπροσθογεμές,πρόδρομος του τυφεκίου. Το βεληνεκές του ήταν80-100 γυάρδες δηλ. 75-90 μέτρα. (πηγή:Encyclopaedia Britannica, λήμμα: Musket). 7. κοστάρω ή ακοστάρω: ναυτικός όρος για πλοίο,πλευρίζω στην ακτή ή σε άλλο πλεούμενο. 8. Γραίγος, ή Μέσης είναι ο βόρειο – ανατολικόςάνεμος και κατά συνέπεια και η κατεύθυνση. Οβόρειο δυτικός άνεμος και κατεύθυνση λέγεται:Σκείρων ή Μαΐστρος.9. Γρηγοράκης Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οιξένοι, Ιερ. Σεμιτέκολο, Περιγραφή τουδιαμερίσματος Χανίων 1639, (μετάφρ. ΔήμητραΣπίθα - Πιμπλή), σελ. 26, εκδ. Χαν. Νέα, Χανιά2003.10. Γρηγοράκης Μιχ., ό. π., σελ. 27.11. Παπαδία-Λάλα Αναστασία, Ευαγή καινοσοκομειακά ιδρύματα στη βενετοκρατούμενηΚρήτη, Η ιδρυματική πολιτική στην Κρητικήπεριφέρεια, σελ. 189-195, Ελληνικό ΙνστιτούτοΒυζαντινών και Μεταβυζαντινών ΣπουδώνΒενετίας – Βικελαία Δημοτική ΒιβλιοθήκηΗρακλείου (συνέκδοση), Βενετία 1996.12. Παπαδία-Λάλα Αναστασία, ό. π. σελ. 192-193.13. Βλ. «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα»: ΑιμίλιοςΔασύρας, Το νησάκι Λαζαρέτο, σελ. 16, Χανιά

2012. Επίσης Βλ. Αιμίλιος Δασύρας, Η νησίδαΛαζαρέτο των Χανίων, Χανιώτικα Νέα, 20Δεκεμβρίου 2010. 14. «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα»: Αιμίλιος Δασύρας,ό. π. σελ. 16. 15. Γρηγοράκης Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οιξένοι, Ριχάρδος Πόκοκ, Χρονικό περιηγήσεων 1739,(μετάφρ. Λίζα Εκκεκάκη), σελ. 46, έκδ. Χαν. Νέα,Χανιά 2003.16. Γρηγοράκης Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οιξένοι, Νικόλαος Σαβαρής, Κρητικές επιστολές 1779,Επιστολή ΙΖ΄, (μετάφρ. Ν. Γ. Ζυγομαλάς), σελ. 50,έκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.17. Τα στοιχεία για τα πλοία και τον πληθυσμόπροέρχονται από ενετικές πηγές, ενώ άλλες πηγέςόπως ρωσική εγκυκλοπαίδεια (http://www.vokrugsveta. ru/encyclopedia/index.php)αναφέρουν για 400 πλοία και ότι «στην Κρήτησύμφωνα με την απογραφή του 1644, κατοικούσαν287.165». 18. Βλ. Χαιρέτη, Μαρία, «Η απογραφή των ναώνκαι των μονών της περιοχής Χανίων του έτους1637», Επετηρίς Εταιρίας Βυζαντινών Σπουδών, 36(1968), 335-388. 19. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, ΜιχάληςΑνδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίωνκαι η Νέα Χώρα, σελ. 87 και Γιάννης Γ.Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και

του Χρόνου, σελ. 102, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά2012. 20. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, ΜιχάληςΑνδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίωνκαι η Νέα Χώρα, σελ. 87, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά2012. 21. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, ΜιχάληςΑνδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίωνκαι η Νέα Χώρα, σελ. 93-94, έκδ. Δήμου Χανίων,Χανιά 2012. 22. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Γιάννης Γ.Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου καιτου Χρόνου, σελ. 102, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά2012. 23. Francesco Sansovino – Givstiniano Martinioni,Venetia, citta nobilissima, et singolare: Defcrittain XIIII Libri, [Βενετία, πόλη ευγενέστατη καιμοναδική: Περιγραφόμενη σε 14 βιβλία], 13οβιβλίο, σελ. 692, Venetia, 1663. (Συλλογές τουUniversity of Michigan Books, και Συλλογές τουGetty Research Institute, California, USA). μτφρ.Σπύρος Τζανάκης. 24. Αυτές είναι δύο μικρές ενδεικτικές ιστορίες απότο πλήθος που υπάρχουν στις βενετικές πηγέςκαθώς ιστορείται η πολιορκία των Χανίων το 1645. 25. Βλ. Χανιώτικα Νέα, Γιώργος Πιτσιτάκης, Ηιστορία του Τζαμιού της Νέας Xώρας, ένθετοΔιαδρομές, 18 Φεβρουαρίου 2017.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ • «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα», Συλλογικός

τόμος τοπικής ιστορίας της Νέας Χώρας ,εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.

• Γρηγοράκης Μιχ., Τα Χανιά όπως ταείδαν οι ξένοι, εκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.

• Δασύρας Αιμίλιος, Η νησίδα Λαζαρέτοτων Χανίων, Χανιώτικα Νέα, 20 Δεκεμ-βρίου 2010.

• Παπαδία-Λάλα Αναστασία, Ευαγή καινοσοκομειακά ιδρύματα στη βενετοκρατού-μενη Κρήτη, Η ιδρυματική πολιτική στηνΚρητική περιφέρεια, Ελληνικό ΙνστιτούτοΒυζαντινών και Μεταβυζαντινών ΣπουδώνΒενετίας – Βικελαία Δημοτική ΒιβλιοθήκηΗρακλείου (συνέκδοση), Βενετία 1996.

• Πιτσιτάκης Γιώργος, Η ιστορία του Τζα-μιού της Νέας Xώρας, Χανιώτικα Νέα, έν-θετο «Διαδρομές», 18 Φεβρουαρίου 2017.

• Φουρναράκης Γ. Κων., Τα Χανιά μας,έκδ. Αντ. Μπορτολή, Εν Χανίοις 1925.

• Francesco Sansovino – GivstinianoMartinioni, Venetia, citta nobilissima, etsingolare: Defcritta in XIIII Libri, [Βενετία,πόλη ευγενέστατη και μοναδική: Περιγρα-φόμενη σε 14 βιβλία], Venetia, 1663. (Συλ-λογές του University of Michigan Books,και Συλλογές του Getty Research Insti-tute, California, USA), μτφρ: Σπύρος Τζα-νάκης.

• Galeazzo Gualdo, Historia delle guerredi Ferdinando Secondo, c Ferdinando TerzoImperatori, e del Re Filippo Quarto diSpagna, Venetia 1653, μτφρ. Σπύρος Τζα-νάκης.

• Giovanni, S. 1715, “Historia Della SacraReligione”, Venetia 1715.

• Valiero A. 1679, “Historia Della Gueradi Candia”, Venetia 1679.

Τα ερείπια των τοίχων του λοιμοκαθαρτηρίου στο Λαζαρέτο την περίοδο της Ενετοκρατίας(φωτ. Αντώνης Θεοδωράκης 17 Απριλίου 2009).

Aγιος Λάζαρος. Απόσπασμα ενετικούχάρτη που δείχνει τον προμαχώνα

του Αγ. Δημητρίου και λίγο παραπέρατο San Lazaro.

(Aρχείο Μαν. Μανούσακα).

ΒΑΓΓΕΛΗΣ

Θ. ΚΑΚΑΤΣΑΚΗΣ

kakatsakis@sch.gr

Καλοί μου φίλοι, καλό Σαββατοκύ-ριακο!

Να υπήρχε ένα Σχολείο, όπως αυτόπου λειτουργεί ο Δήμος Νεάπολης - Συ-κέων στη Θεσσαλονίκη από το 2009, σ’όλους τους δήμους της πατρίδας μας...Eνα Σχολείο, όπου θα παραδίδονταιδωρεάν μαθήματα ελληνικής γλώσσας

σε ενηλίκους μετανάστες, πρόσφυγεςκαι παλλινοστούντες... Να διδάσκουν σ’αυτά και να μεταδίδουν την ελληνικήπαιδεία, δάσκαλοι και δασκάλες, όπωςη Μάρθα Γαλατοπούλου και η ΔέσποιναΚακατσάκη... Με απόλυτο σεβασμό σ’όλα όσα “κουβαλούν” στην ψυχή καιστον νου τους, σαν “φυλακτά”, οι μαθη-

τές των... Πέραν της συγκίνησης,της μεγάλης μου συγκίνησης, γιατο περιεχόμενο του σημερινού,ενός ξεχωριστού από πολλέςπλευρές, Παιδότοπου, οι παρα-πάνω σκέψεις. Και για να συ-νοδεύσω τα συγχαρητήριαμου στις δασκάλες και

στους μαθητές τους και βέβαια στονΔήμο Νεάπολης - Συκέων. Μα και γιανα ευχαριστήσω δημοσίως την πρωτα-νιψιά μου Δέσποινα που “πείστηκε” ναανταποκριθεί στην πρότασή μου...

Σας χαιρετώ με αγάπη όλους!Βαγγέλης Θ. Κακατσάκης,

δάσκαλος

ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΣΥΚΕΩΝ

Oτανταν τατα αντικεί ενααντικείμενα τηςτης ατρίδαςπατρίδας αςμας ιλούνμιλούν...

παιδότοπος 7/ 31ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

Το Σχολείο Ελληνικής Γλώσσας Δήμου Νεάπολης-Συκεώνλειτουργεί στη Θεσσαλονίκη από το 2009 παραδίδονταςδωρεάν μαθήματα ελληνικής γλώσσας σε ενηλίκους με-τανάστες, πρόσφυγες και παλιννοστούντες. Η δομή υλο-ποιείται από το Γραφείο Κοινωνικής Πολιτικής και τηνΚοινωφελή Επιχείρηση Υπηρεσιών του Δήμου Νεάπολης-Συ-κεών, ενώ την ευθύνη λειτουργίας του σχολείου έχουν οι φι-λόλογοι Μάρθα Γαλατοπούλου και Δέσποινα Κακατσάκη μετην επιστημονική υποστήριξη του Παιδαγωγικού ΤμήματοςΔημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ. Κάθε χρόνο φοιτούν στοσχολείο περισσότεροι από 100 μαθητές από διάφορες χώρεςτου κόσμου, πολλοί από τους οποίους συμμετέχουν με επιτυ-χία στις κρατικές εξετάσεις πιστοποίησης ελληνομάθειας. Λει-τουργούν τμήματα αρχαρίων, μέσων και προχωρημένων κιεπίσης τμήματα γραφής και ελληνικής ιστορίας - ελληνικούπολιτισμού. Παράλληλα στη διάρκεια του χρόνου πραγματο-ποιούνται εκπαιδευτικές και πολιτιστικές δράσεις (ξεναγήσειςστην πόλη, επισκέψεις σε μουσεία, παρακολούθηση θεατρι-κών παραστάσεων και ταινιών στο Φεστιβάλ Κινηματογρά-φου, παρουσιάσεις των χωρών και των γλωσσών τωνμαθητών σε Γυμνάσια και Λύκεια του Δήμου, συμμετοχή στηΓιορτή της Πολυγλωσσίας και στη Βαλκανική Πλατεία, κ.α.).

Το Μάιο του 2017 οι μαθητές διοργάνωσαν για πρώτηφορά την Έκθεση “Πατρίδες-50 αντικείμενα μι-λούν” παρουσιάζοντας προσωπικά αντικείμενα και οι-

κογενειακά κειμήλια που έφεραν από τις πατρίδεςτους. Φέτος η Εκθεση επαναλαμβάνεται από

τις 23 έως τις 30 Μαΐου με 50 αντικείμενααπό την Αλβανία, την Αρμενία, τη Βουλ-

γαρία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, τηνΟυκρανία, τη Γεωργία, την Τουρκία,τη Ρουμανία και την Κίνα. Η Έκθεση“Πατρίδες” θα διεξαχθεί στο Δημαρ-χείο Νεάπολης, στην Αίθουσα Τέχνης.

Αυτή η παλιά ξεφτισμένηομπρέλα (μαζί με έναν σου-γιά) είναι πολύτιμα ενθύ-μια από τον πατέρα μου.Είναι μια αξέχαστη εικόνα

των παιδικών μου χρόνων σε μιαοικογένεια γεμάτη αγάπη και χαρά. Γεννήθηκα και μεγάλωσασε μια μικρή πόλη της Βουλγαρίας, το Μαντάν. Μου άρεσεπολύ το περπάτημα με τον μπαμπά μου. Απολαμβάναμε τοόμορφο τοπίο, σταματούσαμε για κάποια κουβέντα με τουςντόπιους, οι οποίοι με κερνούσαν λουκουμάδες και αριάνι .Μαζεύαμε μανιτάρια, λουλούδια, φρούτα του δάσους… Δενυπήρχανε πιο νόστιμα καρύδια από εκείνα που μου έσπαγε ομπαμπάς μου με τον σουγιά του. Εγώ, ο μπαμπάς, η μαγκούρατου, το μαχαιράκι και η ομπρέλα! Ήμασταν αναπόσπαστηπαρέα. Ο μπαμπάς μου δεν ήταν ποτέ κουρασμένος ή θυμω-μένος, δεν βαριόταν -είχε πάντα χρόνο για μένα και για τιςατελείωτες ερωτήσεις μου- τι είναι ευτυχία, γιατί η ζωή δεν

είναι δίκαιη, τι είναι καλό και τι είναι κακό...Και ο χρόνος περνούσε υπέροχα! Ο

μπαμπάς μου έφυγε πριν 20 χρό-νια... Εμειναν μαζί μου μόνο ο

σουγιάς και η ομπρέλα... Κάθεφορά όταν πρέπει να κάνωκάτι σημαντικό στη ζωήμου ή όταν ταξιδεύω, ταέχω μαζί μου. Αφήνω σεεσάς και στις καρδιές σαςνα απαντήσετε γιατί!

(Ελίνκα - Βουλγαρία)

Η «Βάνκα-Βστάνκα»είναι μια παραδοσιακήρώσικη κούκλα, η οποίαπάντα σηκώνεται όρθιαόπως και να τη σπρώξεις!Είναι ένα σύμβολο του δυ-νατού ανθρώπου που τονχτυπάνε και τον ρίχνουνεκάτω αλλά αυτός πάλι σηκώνε-ται πάνω! Αυτή η κούκλα έχεισυχνά τη μορφή της Ματριόσκα.Πρέπει να τοποθετείται στην είσοδο τουσπιτιού. Πριν φύγω από το σπίτι, την χτυπάωμια φορά – έτσι μου εύχομαι «καλή επιτυχία» σε ό,τι κάνω.Όταν επιστρέφω στο σπίτι, πάλι τη χτυπάω. Ο ήχος του παι-χνιδιού σημαίνει ότι έτσι καταστρέφεται η κακή ενέργεια.

(Ναταλία - Ρωσία)

Το κέντημα το έφτιαξε η μαμά μου με ταχρυσά χεράκια. Το έστρωνε συχνά στο σπίτι

μας στην Κορυτσά. Τη θυμάμαι τη μητέραμου να κεντάει. Καθόταν συχνά σε μια γωνιά

του σαλονιού. Πολλές ώρες. Και δε μιλούσεκαθόλου, μόνο έβλεπε τη βελόνα και τραβούσε

την κλωστή. Της άρεσε πολύ να κεντάει. Εγώ τηνέβλεπα και χαιρόμουνα. Γιατί για μένα ήταν πολύ δύ-

σκολο να μάθω. Όμως τώρα το κέντημα αυτό το στρώνωστο τραπέζι του σαλονιού εδώ στην Ελλάδα. Μου αρέσειπολύ, όταν το βλέπω. Το σπίτι φαίνεται πολύ ωραίο. Και θυ-μάμαι πάντα τα χρυσά χεράκια της μαμάς μου, που δε συγ-κρίνονται με τίποτα στον κόσμο.

(Μαϊλίντα - Αλβανία)

Η κούκλα αυτή έχει για μένα ιδιαίτερη σημασία. Είναι δώρομιας φίλης της μαμάς μου, την έφερε από την Αγία Πετρού-πολη για μένα όταν γεννήθηκα. Αυτή η κούκλα είναι 41 χρο-νών - όσο κι εγώ. Όταν ήμουν μικρή, την είχα στο δωμάτιόμου, στο γραφειάκι μου, κάτω από μια υδρόγειο σφαίρα. Καιδεν την έχω αποχωριστεί ποτέ. Το 1993 εγώ ήμουν στο Α΄έτος της Παιδιατρικής στο Ρουστάβι, τη δεύτερη μεγαλύτερηπόλη της Γεωργίας. Τότε ξεκίνησε ο πόλεμος στον Καύκασο.Κι επειδή φοβηθήκαμε ότι θα έπαιρναν τον αδερφό μου στοστρατό, που ήταν τότε 19 χρονών, η οικογένειά μου αποφά-σισε να φύγει από τη Γεωργία. Η μαμά μου μού είπε «πάρε ταρούχα σου». Κι εγώ της είπα «χωρίς ρούχα φεύγω, χωρίς τηνκούκλα δε φεύγω.» (Φωτεινή - Γεωργία-Αρμενία)

Αυτό το μαντίλι τοέχω από τις 19 Σεπτεμβρίου

1998, από τότε που ήρθα στην Ελλάδα.Το έχω βάλει σε ένα συρτάρι που κρατάω

σημαντικά πράγματα. Τότε με έφερε ο πατέραςμου στα σύνορα και στον δρόμο εγώ έκανα εμε-

τούς αλλά τα χαρτομάντιλα που είχα μαζί μου μούτελείωσαν και ο πατέρας μου μού έδωσε το μαντίλιτου και σκουπίστηκα με αυτό. Από τότε εγώ έφυγαγια Ελλάδα κι ο πατέρας μου έφυγε για Αλβανία. Κιεμένα μου έμεινε το μαντίλι και σκέφτηκα να τοκρατήσω για πάντα όσο ζω. Και πραγματικά πέ-

ρασαν 20 χρόνια και αυτό το μαντίλι έχει με-γάλη αξία για μένα.

(Δουράτα -Αλβανία)

Στρατιώτες του ΠήλινουΣτρατού από την Κίνα

ΕκθεσηΠατρίδες.

Η μ ο υ νπολύ τυχερή στη ζωή

μου που μεγάλωσα με τη για-γιά μου. Μ’ αγαπούσε πολύ και

ήθελε να με διδάξει πως στη ζωή πρέ-πει να είμαι δυνατή. Οταν “έφυγε”,

ένιωσα πως όλα μου τα παιδικά χρόνια πέ-θαναν μαζί της. Αυτό το μαντίλι ήταν δικότης και μου το έδωσε η μαμά μου με τοθάνατο της γιαγιάς μου. Είναι το μόνοπου έχει μείνει από τη γιαγιά μου.

Αυτό και οι αναμνήσεις μου.(Κριστίνα - Ρουμανία)

Σκούπα φυλακτόαπό τη Λευκορωσία

Ροδέλαιο απότη Βουλγαρία.

ως σκόλυμο καιο Θεόφραστοςτο αναφέρειως λειμωνίασκόλυμον. Απότα αρχαίαχρόνια τρώ-γονταν οι

ρίζες, τα φύλλακαι οι τρυφεροί

βλαστοί του.Ο Διοσκουρίδης

αναφέρει ότι ο σκό-λυμος είναι «πόα αρτι-

φυής ούσα λαχανεύεταιώσπερ ασπάραγος». Δηλαδή

αναφέρει ότι στα χρόνια του έτρωγαν τοτρυφερό στέλεχος όταν φύτρωνε σαν σπα-ράγγι.

Οι αρχαίοι υποστήριζαν (Διοσκουρίδης, Πλί-νιος) ότι η ρίζα του σκόλυμου (ασκόλυμπρου)έχει αποσμητικές ιδιότητες. Συγκεκριμένα οΠλίνιος αναφέρει ότι ο γλύπτης Ξενοκράτηςπλενόταν με εκχύλισμα ασκόλυμπρου ανακατε-μένο με κρασί, για να εξουδετερώσει τηνάσχημη μυρουδιά του ιδρώτα.

Η ρίζα του από την αρχαιότητα χρησιμοποι-είτο ως φάρμακο για διάφορες παθήσεις. Οι πε-ρισσότεροι γιατροί της αρχαιότηταςθεωρούσαν ότι την ρίζα του είχε διουρητικήδράση. Για τον λόγο αυτό σε περιπτώσεις δυ-σουρίας έβραζαν την ρίζα σε κρασί και έδιναννα πιουν οι πάσχοντες.

Επίσης, το χρησιμοποίησαν και για την αντι-μετώπιση της δυσοσμίας του σώματος πουπροκαλούσε ο ιδρώτας. Από την αρχαιότητα οασκόλυμπρος χρησιμοποιήθηκε ως εδώδιμολαχανικό. Η παλαιότερη αναφορά του συναν-τάται στον Ησίοδο, ο οποίος προσδιορίζει τιςεποχές αναφέροντας την άνθιση του ασκόλυμ-πρου για την αρχή του καλοκαιριού.

Οι βυζαντινοί λεξικογράφοι χαρακτήρισαν τοφυτό σαν λάχανο άγριο, και ακανθώδες.

Η λαϊκή ιατρική χρησιμοποιεί σήμερα το σκό-λυμο για πολλές και διάφορες χρήσεις όπωςγια παράδειγμα για γαστρεντερικά προβλήματα,

δερματοπάθειες, νεφρολιθιάσεις και αρθρίτι-δες. Ο ζωμός που παράγεται από το βράσιμοτης ρίζας του σκολύμου θεωρείται ιδιαίτερα θε-ραπευτικός.

Στην Κρήτη ο ασκόλυμπρος είναι ένα από τααγαπημένα φαγητά. Το γουλί της ρίζας το φτιά-χνουνε σφουγκάτο ή με κρέας αυγολέμονο. Τονχυλό της ρίζας οι Κρητικοί τον χρησιμοποιού-σαν εναντίον της νεφρολιθιάσεως «Είναι καλόνα τονέ τρως, δεν σε πιάνουν κρυγιορέμματακαι πόνοι στσι φίλιασες». Δηλαδή δεν σε πιά-νουν ρευματισμοί και πόνοι των άρθρων.

Συστατικά - χαρακτήρας Τα φύλλα και οι βλαστοί του φυτού όταν βρα-

στούν έχουν μια ελαφρά γεύση. Το βότανο πε-ριέχει βιταμίνες, λίγες πρωτεΐνες και αρκετούςυδατάνθρακες. Περιέχει ακόμη φλαβονοειδήκαι χλωροφύλλη.

Aνθιση - χρησιμοποιούμενα μέρη -συλλογή

Ανθίζει από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.Ο ασκόλυμπρος φυτρώνει τον χειμώνα και απότον Ιανουάριο οι ρίζες (και οι τρυφεροί βλαστοί)του είναι βρώσιμες. Οι ρίζες του γίνονται βρα-στές και πηγαίνουν πολύ καλά με το ριζότο.

Κατάλληλη εποχή για τη συλλογή φύλλων καιτρυφερών βλαστών είναι στην περίοδο του χει-μώνα και μέχρι και την αρχή της άνοιξης, δη-λαδή από τον Ιανουάριο έως και τον Απρίλιο,πριν αρχίσει να αναπτύσσεται το στέλεχος τουφυτού. Η ρίζα συλλέγεται το φθινόπωρο.

Θεραπευτικές ιδιότητεςκαι ενδείξεις

Το βότανο έχει αντιιδρωτικές και διουρητικέςιδιότητες.

Σήμερα είναι γνωστό ότι οι αρχαίοι γιατροίείχαν δίκιο όσον αφορά τις αντιιδρωτικές ιδιό-τητες του φυτού. Το αφέψημα της ρίζας βοηθάστην μείωση του ιδρώτα σημαντικά.

Συνίσταται το νερό μέσα στο οποίο βράζουμεαυτό χόρτο, να το πίνουμε σαν φάρμακο κατάτων ρευματισμών και κατά της ψαμμίασης (πέ-τρες).

Παρασκευή και δοσολογία Μαγειρεύεται βραστός και αυγολέμονο με

ψάρι, κρέας ή σαλιγκάρια. Μπορεί επίσης ναγίνει πολτός που συνοδεύει κρέατα.

Προφυλάξεις Δεν έχουν αναφερθεί παρενέργειες. Συνεπώς

προσέχουμε μόνο να είναι καλά βρασμένα ταφύλλα για να μην μας ενοχλούν τα αγκάθια καινα τρώμε με μέτρο γιατί «ουκ εν τω πολλώ τοευ, αλλά εν τω ευ το πολύ».

Στη χώρα μας συναντούμε το βότανο με τιςονομασίες ασκόλυμπρος σκόλυμβρος ή σκο-λύμπρι (Κρήτη και Κύθνο), σκόλιαμπρος (Ζά-κυνθο), σκόλια (Μάνη), σκολιάμπρι,ασκόλυμπρα, ασπράγκαθο, ρικόλι, σκόλυαν-δρος, σκόλυμος, σκόλυμος ο ισπανικός, σκό-λυμπος.

Είναι πολυετές ανθεκτικό φυτό το οποίο μπο-ρεί να φτάσει σε ύψος το ένα μέτρο. Έχει βαθιά,σαρκώδη ρίζα και χοντρό κεντρικό βλαστό πουδιακλαδίζεται και έχει κατά μήκος του αγκα-θωτά πτερύγια. Η ρίζα του και το στέλεχος εκ-κρίνουν ένα γαλακτώδη χυμό, όταν κοπούν. Ταφύλλα του βγαίνουν από τη βάση, είναι μα-λακά, λογχοειδή, έχουν μερικά αγκάθια και μα-κριούς μίσχους. Τα άνθη βγαίνουν από τιςμασχάλες των φύλλων, σε κεφαλωτές ταξιαν-θίες, που αποτελούνται από πολλά ανθίδια. Ταπέταλά τους έχουν κίτρινο χρώμα. Το φυτόείναι ερμαφρόδιτο 9έχει αρσενικά και θηλυκάόργανα) και επικονιάζεται από τα έντομα. Ταβράκτεια φύλλα τους μπορεί να είναι τριχωτά.Ο κάθε καρπός περιέχει πολλούς επιμήκεις μι-κρούς σπόρους, με ένα σχηματισμό διαφανών

ινών στην κορυφή τους για να διευκολύνεταιέτσι η διασπορά τους με τον αέρα.

Τον βρίσκουμε σχεδόν παντού, από τους λό-φους μέχρι τη θάλασσα, σε καλλιεργημένα ήχέρσα χωράφια, όλο τον χειμώνα μέχρι τηνάνοιξη.

Τα είδη της Μεσογείου μοιάζουν αρ-κετά με τα κοινά φυτά που ονο-μάζουμε γαϊδουράγκαθα.

Ιστορικά στοιχεία Παρά την ονομασία

του «ισπανικός»είναι ένα κοινό αγ-κάθι γνωστό στηνΕλλάδα για τις θε-ραπευτικές καιάλλες χρήσεις,από αρχαιοτάτωνετών. Το αγκάθιαυτό αναφέρεταιαπό τον Ησίοδο καιτο Θεόφραστο. ΟΗσίοδος το αναφέρει

υγεία - βότανα8/ 32ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

Επιμέλεια:

ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ

info@herb.gr

ηηBιότοπος - περιγραφή

λατινική ονομασία του βοτάνου είναι SCOLYMUS hispanicus (Σκό-λυμος ο Ισπανικός. Ανήκει στην οικογένεια των Αστερωδών (Συν-θέτων). Στην Μεσόγειο υπάρχουν 3-4 είδη, τα πλέον γνωστά των οποίωνείναι ο Σκόλυμος ο ισπανικός και ο Σκόλυμος ο στικτός.

Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr. Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί νατο απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com

Ασκόλυ ροςΑσκόλυμπρος

Ιστορία της ΙατρικήςΙστορία της Ιατρικής: Eναναα ίθανο ταξίδι στον χρόνοαπίθανο ταξίδι στον χρόνο

Οι ιατρικές πρακτικές συνοδεύουντον άνθρωπο από τη στιγμή που έκα-νε τα πρώτα του βήματα στη γη. Οδρόμος που ακολούθησε η ιατρικήστο πέρασμα του χρόνου, είναι γε-μάτος από εκπληκτικές ιστορίες αυ-τοσχεδιασμού, άγνοιας, απάτης, πά-θους ή και λάθους.

ΓIAννης

ςτεφανοΓιAννης

M.Sc.

μέρος 80ο

ιστορικές αναφορές 9/ 33ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

“Χειρουργός που επιμελείται την πληγή”, με τη βοήθειαβοηθών που ακινητοποιούν τον σφαδάζοντα (μη ναρκω-μένο) τραυματία. Πίνακας του 1753 του Ιταλού ζωγράφουGaspare Traversi.

«Το DDT είναικαλό για μέναααα!» τρα-

γουδούν ομαδικά άνθρωποι, ζώακαι λαχανικά, χαρούμενοι που γλύ-

τωσαν από επικίνδυνα έντομα, όπωςτα κουνούπια που προκαλούν ελονοσία.Κανείς δεν γνώριζε την τοξική δράσητου στους ανθρώπους, από το 1874που παρασκευάστηκε μέχρι και τη

δεκαετία του ’70, που οδήγη-σαν τελικά στην απαγό-

ρευσή του.

Φωτογραφία που λήφθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα καιαπεικονίζει παιδί με υδροκεφαλία, κατάσταση που προέρ-χεται από συσσώρευση εγκεφαλονωτιαίου υγρού και προ-καλεί διόγκωση του κρανίου.

Συσκευή μέτρησης της οπτικής οξύτητας του 1929. Στηδιαφήμισή της γράφει: «περιλαμβάνει πολλούς φακούς,που επιτρέπουν πάνω από 1 εκατομμύριο διαφορετικούςσυνδυασμούς οπτομέτρησης».

Η αφαίμαξη στο Μεσαίωνα εφαρμοζόταν για να απε-λευθερώσει τον οργανισμό από τις τοξίνες και όλα τα επι-κίνδυνα και βλαπτικά στοιχεία. Στον πίνακα του 1540, οβασιλιάς Ερρίκος ο Η΄ της Αγγλίας υποβάλλεται σε αφαί-μαξη για τη θεραπεία μακροχρόνιου έλκους στο σώμα του.

Οθωμανικός πάπυρος, γύρω στο 16ο αιώνα, που απει-κονίζει οδοντιατρικό τρόχισμα, ενώ παραπάνω φαίνεταιένας διαβολάκος μέσα στο δόντι, προφανώς υπαίτιος τουπονόδοντου…

Μια από τις πρώτες αμφιλεγόμενες πατέντες για τηνασφάλεια των παιδιών στο αυτοκίνητο, στα μέσα της δε-καετίας του 1960 στις ΗΠΑ. Κούνια που στηρίζεται στην οροφή:«Το πιο ασφαλές και άνετο κρεβάτι αυτοκινήτου που φτιάχτηκεποτέ»!

Κάθετη τoμή παχέος εντέρου στο μικροσκόπιο. Πρόκει-ται για το τελευταίο όργανο του πεπτικού συστήματος τοοποίο απορροφά το νερό από την τροφή που δεν χωνεύ-τηκε στο λεπτό έντερο και στη συνέχεια αποβάλει από τονοργανισμό το υπόλειμμα.

»»

»»

»

»

»

»

Πλήρες σετεργαλείων διάτρη-

σης κρανίου, γύρω στο1600, που εκτελούντανγια ιατρικούς ή και θρη-σκευτικούς λόγους.

»

βιβλίαβιβλία

Η γυναίκα ε ταΗ γυναίκα με τα

κόκκινα αλλιάκόκκινα μαλλιάΟρχάν ΠαμούκΜετάφραση: Στέλλα Βρετού

Εκδόσεις: Πατάκη

Πόσο καθοριστικήγια την υπόλοιπηζωή μας είναι ηπρώτη ερωτικήεμπειρία; Ή μήπωςαυτό που ορίζει τημοίρα μας είναι ηδύναμη της ιστο-ρίας και τωνμύθων; Στα μέσατης δεκαετίας του

1980, ενώ ο πηγαδάς μάστοραςΜαχμούτ και ο έφηβος βοηθός του Τζεμσκάβουν ένα πηγάδι σ’ ένα δύσκολοκομμάτι γης για να βρουν νερό, μιαμυστηριώδης γυναίκα, ηθοποιός ενός πε-ριοδεύοντος θιάσου, κάθε βράδυ στουπαίθριο θέατρό της αφηγείται στουςθεατές παλιά παραμύθια και ιστορίες.Η "Γυναίκα με τα κόκκινα μαλλιά", μεάξονα τον έρωτα του Τζεμ, μας παρα-σέρνει στη δίνη ενός μεγάλου ανθρώπι-νου εγκλήματος. Μας αφηγείται τηγνωριμία του νεαρού ήρωα με τονέρωτα, τη ζήλια, την υπευθυνότητα, τηνανεξαρτησία, πραγματεύεται θέματα σχέ-σης πατέρα και γιου, "αυταρχισμού",διαμόρφωσης της προσωπικότητας. Δύοθανάσιμα αμαρτήματα, η πατροκτονίακαι η παιδοκτονία, θα απασχολήσουν τοναναγνώστη, που για άλλη μια φορά θασυναντηθεί με δύο θεμελιώδη έργα τουδυτικού και ανατολικού κόσμου, τον "Οι-δίποδα Τύραννο" του Σοφοκλή και το"Ρουστέμ και Σουχράμπ" του ΙρανούΦιρντουσί, και θα αναρωτηθεί πόσο ησυνηθισμένη ζωή μας επηρεάζεται απότα παλιά κείμενα.

Η Μ ριτ ΜαρίΗ Μπριτ-Μαρί

ήταν εδώήταν εδώFredrik BackmanΜετάφραση: Γιώργος Μαθόπουλος

Εκδότης: Κέδρος

Η Μπριτ-Μαρί δεναντέχει την ακατα-στασία - ακόμη καιένα συρτάρι μεανακατεμένα μα-χ α ι ρ ο π ί ρ ο υ ν αμπορεί να τηναποσυντονίσει εν-τελώς. Επίσης ξυ-πνάει κάθε μέρατην ίδια ώρα και

τρώει το φαγητό της ακριβώς όταν πρέ-πει, γιατί έτσι κάνουν όλοι οι πολιτισμέ-νοι άνθρωποι. Δεν είναι επιθετική - κάθεάλλο. Απλώς μερικές φορές οι άνθρω-ποι παρερμηνεύουν τις καλοπροαίρετεςπαρατηρήσεις της και τις θεωρούν κα-κόβουλη κριτική.Στα εξήντα τρία της όμως η Μπριτ-Μαρίνιώθει πως έχει υποστεί αρκετά. Απο-φασίζει ύστερα από σαράντα χρόνια ναδιαλύσει τον γάμο της, να παρατήσει τοσπιτικό της και να βρει δουλειά στο μο-ναδικό μέρος όπου μπορεί: στο Μποργ,ένα κατεστραμμένο από την οικονομικήκρίση και σχεδόν ερειπωμένο χωριό. ΗΜπριτ-Μαρί, που σιχαίνεται το ποδό-σφαιρο, γίνεται προπονήτρια μιας ομά-δας εφήβων που δεν έχει καμία ελπίδα.Εκείνη, που σιχαίνεται τους θορύβουςκαι τη βρωμιά, ζει πλέον σε έναν χώρογεμάτο φωνακλάδικα παιδιά, πατάει σελασπωμένα πατώματα και συγκατοικεί(κυριολεκτικά) με έναν αρουραίο.Και όμως σ’ αυτό το αφιλόξενο περι-βάλλον η Μπριτ-Μαρί νιώθει πως γίνε-ται κάθε μέρα και πιο χρήσιμη στουςγύρω της. Της συμβαίνει μάλιστα καικάτι ακόμη πιο απρόσμενο: τη φλερτά-ρει ένας φιλικός και ευπαρουσίαστοςαστυνομικός!

Σινική ελάνηΣινική μελάνηΤηλέμαχος ΚώτσιαςΕκδόσεις: Πατάκη

Τα όνειρα για τομέλλον, αλλά και ηίδια η ζωή μιας μι-κρής ομάδας νεα-ρών από τηΔερβιτσιάνη τηςEλληνικής Mει-ονότητας της Αλ-βανίας πουφοιτούν στο Λύ-

κειο Αργυροκάστρου καταστρέφονταιμεμιάς όταν καταλήγουν στα υπόγειατης Ασφάλειας, κατηγορούμενοι για τιςαφελείς προκηρύξεις που είχαν μοιρά-σει κατά του καθεστώτος.Θέμα του μυθιστορήματος είναι τα αβά-σταχτα σωματικά και ψυχικά βασανιστή-ρια, τα πολυετή καταναγκαστικά έργαστα σκοτεινά ορυχεία, η αφόρητη ζωήστα στρατόπεδα και οι τραγικές συνέ-πειες σε περίπτωση απόδρασης, οι επί-μονες προσπάθειες στρατολόγησηςφυλακισμένων ως συνεργατών τηςΑσφάλειας, κι ένας ελληνισμός πουασφυκτιά και βογκά χωρίς να τον ακούεικανείς.Ένα μυθιστόρημα για τη μάχη της δημο-κρατίας κατά του ολοκληρωτισμού, γιατο ίδιο το νόημα της ζωής, που στο τέλοςσυνεχίζει και θριαμβεύει.

Χάρτινος έρωταςΧάρτινος έρωταςΖοέλ ΛοπινόΕκδόσεις: Καστανιώτη

Ο πρώτος έρωταςδε σβήνει ποτέ.Κρύβεται στα μύχιατου κορμιού μαςσαν έμβρυο πουλαχταρά να ζήσει.Ακόμη κι αν έχουνπεράσει ολόκληρεςδεκαετίες, η νο-σταλγία πλανιέταιστο μυαλό μας μαζί

με αναπάντητα ερωτήματα, ίσως και μετην ελπίδα.Η Νεφέλη συναντά τυχαία τον Κωνσταν-τίνο, τον πρώτο άντρα που αγάπησεπραγματικά, και ξαφνικά κατακλύζεταιαπό ένα απρόσμενο πάθος. Ωστόσο είναιπαντρεμένη και έχει δύο παιδιά -το ίδιο κιεκείνος- και δεν ξέρει πώς να διαχειριστείαυτή τη θύελλα συναισθημάτων. Η ζωήβέβαια, που μοιάζει να ξέρει τι κάνει καιδεν αφήνει τίποτα να γίνεται τυχαία -ηΝεφέλη το γνωρίζει καλά αυτό-, ίσως τηςστέλνει κάποιο μήνυμα για να της αποκα-λύψει κάτι. Οι δύο ήρωες παγιδεύονταισε ένα λαβύρινθο με προσωπικά, κοινω-νικά, ακόμη και πολιτικά αδιέξοδα. Θαχρειαστεί να αναμετρηθούν με μεγάλα δι-λήμματα και να πάρουν δύσκολες αποφά-σεις, αν θέλουν να φτάσουν κάποτε στηνέξοδο, όπου βρίσκεται και το βαθύτερονόημα των πραγμάτων.

Aφορμή

Δεν είναι τόσο

εύκολο να γράφεις

για το τίποτα.

Και δεν θα υπήρχε ιδανικότερηεναρκτήρια φράση για το βιβλίοαυτό από τα λόγια ενός καουμπόηπου κάποιο βράδυ εμφανίστηκε σεένα όνειρο της Πάτι Σμιθ. Δεν είναιεύκολο να γράφεις για το τίποτα,όταν όμως κάποιος επιτυγχάνει ναγράψει για το τίποτα, τότε το απο-τέλεσμα δεν μπορεί παρά να είναισυγκλονιστικό, γεγονός που επιβε-βαιώνεται πανηγυρικά στο M Train.Θα ήταν ριψοκίνδυνο να επιχειρή-σει κάποιος να κατατάξει λογοτε-χνικά το βιβλίο αυτό, πέφτονταςπιθανότατα στην παγίδα του mem-oir, αφήνοντας το παράθυρο ανοι-χτό στην εγωπάθεια τουγράφοντος, εξοστρακίζοντας έτσιτην ψυχή από το σώμα, παραλεί-ποντας να αναφερθεί σε αυτό το τί-ποτα, που καμία σχέση δεν έχει μετη ματαιότητα ή τον μηδενισμό, μεμια ημερολογιακή διαθήκη για τουςαναγνώστες. Και τότε, περί τίνοςπρόκειται;

Η παραμονή της πρωτοχρο-νιάς πέρασε λίγο πολύ τοίδιο, χωρίς κάποια ιδιαίτερηαπόφαση για τον καινούριοχρόνο. Καθώς χιλιάδες μεθυ-σμένοι γλεντζέδες κατέκλυ-ζαν την Τάιμς Σκουέαρ, ημικρή Αβησσυνίας έκοβε βόλ-τες στο δωμάτιο μαζί μου ενώεγώ πήγαινα πέρα δώθε πα-λεύοντας με ένα ποίημα πουσκόπευα να ολοκληρώσω γιανα υποδεχτώ το νέο έτος,έναν φόρο τιμής στον σπου-δαίο Χιλιανό συγγραφέαΡομπέρτο Μπολάνιο.

Διαβάζοντας το Φυλαχτότου είχα προσέξει μια φευγα-λέα αναφορά στην εκατόμβη-την αρχαία τελετουργικήσφαγή εκατό βοδιών. Αποφά-σισα να γράψω μια εκατόμβηγια εκείνον - ένα ποίημαεκατό στίχων. Θα ήταν έναςτρόπος να τον ευχαριστήσωπου ξόδεψε το τελευταίο διά-

στημα της σύντομης ζωής τουγια να ολοκληρώσει το αρι-στούργημά του, το 2666. Μα-κάρι να είχε υπάρξει κάποιαειδική παρέμβαση της ΘείαςΠρόνοιας που θα του είχε επι-τρέψει να ζήσει. Γιατί το 2666έμοιαζε να είναι στημένοώστε να συνεχίζεται στο διη-νεκές, για όσο καιρό ο συγ-γραφέας του θα ήθελε ναγράφει. Τέτοιο θλιβερό καιάδικο ριζικό έλαχε στονωραίο Μπολάνιο, να πεθάνειστα πενήντα του χρόνια,πάνω στην ακμή των δυνά-μεών του. Η απώλειά του καιαυτά που δεν πρόλαβε ναγράψει μας στέρησαν τουλά-χιστον ένα μυστικό του κό-σμου.

Ας ξεκινήσουμε από το προφανές.Το M Train γράφτηκε για να ικανο-ποιήσει μια βαθύτερη ανάγκη τηςΠάτι Σμιθ. Ποια ανάγκη ακριβώςείναι δύσκολο να εντοπιστεί, θυμίζειτην ανάγκη ενός ποιητή να ξεφορ-τωθεί στο χαρτί έναν στίχο ή ενόςζωγράφου να λερώσει τον καμβάτου. Ο αποσπασματικός τρόπος μετον οποίο καταγράφει η Σμιθ τοχάος μέσα από το οποίο αναδύον-ται σκέψεις, όνειρα και συμβάντα,έναν τρόπο ήρεμο και χαμηλούπροφίλ, χωρίς διάθεση για ήρωεςκαι θύματα, το ελάχιστο που ξεπηδάκαι δίνει τον ρυθμό, η απουσία διά-θεσης να κινήσει από κάπου και νακαταλήξει κάπου άλλου, οι κύκλοιπου όλο ολοκληρώνονται και όλομοιάζουν φαύλοι, η ιεροτελεστίατης καθημερινότητας που όμωςαπέχει τόσο από το να χαρακτηρι-στεί ρουτίνα, αυτά, ανάμεσα σετόσα άλλα, παρασέρνουν τον ανα-γνώστη σε έναν τόπο ρεαλιστικόκαι μαγικό ταυτόχρονα, σε έναντόπο, όπου πρωταγωνιστεί η αγάπηγια το φαινομενικά ελάχιστο, χωρίςνα φωνάζει και να αυτοϊκανοποιεί-ται.

Αν το μυαλό σας πάει σε μια αν-θρώπινη Πάτι Σμιθ, τότε λυπάμαιαλλά πάλι θα σας απογοητεύσω,ούτε αυτό συμβαίνει. Σκεφτόμουν,σε απόσταση από τη μαγεία που

αποπνέει το βιβλίο, κάτι πρακτικό:πώς γίνεται ένας καλλιτέχνης με τοδιαμέτρημα και την αναγνωρισιμό-τητά της να περιδιαβαίνει τους δρό-μους, να καταφεύγει στο ίδιο καφέ,να ταξιδεύει με το τρένο και να μηνβιώνει την ένταση της αγάπης τωνθαυμαστών, την ανάγκη τους γιαμια φωτογραφία ή ένα αυτόγραφο;Η απάντηση κάποιου πως η ΝέαΥόρκη είναι ένα μέρος αρκετά κουλδεν με ικανοποίησε. Θα είναι η αύρατης, αυτή που ενώ γοητεύει ταυτό-χρονα δημιουργεί μια ασπίδα προ-στασίας από τον έξω κόσμο, έτσιόπως διαφαίνεται μέσα από το βι-βλίο τουλάχιστον.

Και όμως χρειάζεται απόσταση γιανα σκεφτεί κανείς την Πάτι Σμιθδιαβάζοντας το βιβλίο αυτό. Μοι-άζει παράξενο κάτι τέτοιο ότανπρόκειται για ένα βιβλίο που έχει ωςκεντρικό άξονα εκείνη, ακόμα και ανδεν πρόκειται για αυτοβιογραφία·ίσως μόνο αν κάποιος διαβάσει τοM Train θα μπορέσει να καταλάβειαυτό που λέω.

Ένας παραμυθένιος τρόπος περι-διάβασης στην καθημερινότητα απόμία ποιήτρια, ίσως κάτι τέτοιο να μεικανοποιούσε ως διατύπωση, υπεν-θυμίζοντας πως τα παραμύθια μπο-ρεί να είναι και σκοτεινά, ηκαθημερινότητα πεζή και η ποιήτριααμήχανη μπροστά στη λευκή σε-λίδα.

Ένα τρομερό βιβλίο, την έκδοσητου οποίου στα ελληνικά περίμεναμε πραγματική λαχτάρα.

Γιαννης ΚαλοΓεροπουλος

yannis.kalo@gmail.com • no14me.blogspot.gr/

M Train» Patti Smith (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδόσεις Κέδρος)

πολιτισμός10/ 34ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ26 Μαΐου 2018

ΣΕ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Διεθνές βραβείο για τον Χανιώτη σκηνοθέτηΓιάννη Δημολίτσα

Στις πρώτες θέσεις μεταξύκάποιων από τους σπουδαι-ότερους σκηνοθέτες τουπλανήτη βρέθηκε ο Χανιώ-της Γιάννης Δημολίτσας,όπως δηλώνει η σπουδαίαδιεθνή διάκριση (τρίτο βρα-βείο) που κέρδισε στο φε-στιβάλ του Βερολίνου. Ηαπόδειξη για το πόσο ση-μαντικό είναι το φεστιβάλτου Βερολίνου, αποτελεί ότιστον ίδιο διαγωνισμό συμμε-τείχαν βίντεο κλιπ παγκο-

σμίως γνωστών τραγουδιστών, όπως οι Justin Tim-berlake, Lady Gaga, Post Malone και Jay J.

Ο Δημολίτσας συμμετείχε στο φεστιβάλ με ένα ξένοτραγούδι, το “Xenos” που ανήκει στον Ελληνα καλλι-τέχνη Leon of Athens. Αυτό το βίντεο κλιπ, που εκτυ-λίσσεται μέσα σε μια εντυπωσιακή ατμόσφαιρα,παραπέμποντας σε… ταινία επιστημονικής φαντασίας,

κέρδισε το βραβείο της 3ης θέσης, μετον κόσμο που το παρακολούθησε στοφεστιβάλ να καταφεύγει στην προβολήτου σε φωνές ενθουσιασμού! Το βίν-τεο κλιπ είναι γυρισμένο στα Χανιά,στους χώρους του Πολυτεχνείου, αλλά

και στο κολυμβητήριο Ακρω-τηρίου απ' όπου και υπάρ-

χουν και τα πιοεντυπωσιακά πλάναχάρη στην χορογραφίατων Rootlessroot.

Μ. ΚΑΡΤΣ.

Ο ΓιάννηςΔημολίτσας

(αριστερά) λίγο μετάτην κατάκτηση του

3ου βραβείου.