МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...multus, a, um –...

31
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ КАБАРДИНО-БАЛКАРСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ ЛАТИНСКИЙ ЯЗЫК ТЕКСТЫ И КРЫЛАТЫЕ ВЫРАЖЕНИЯ Для специальности: 020700 – История НАЛЬЧИК 2004

Upload: others

Post on 10-May-2020

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИКАБАРДИНО-БАЛКАРСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

ЛАТИНСКИЙ ЯЗЫК

ТЕКСТЫ И КРЫЛАТЫЕ ВЫРАЖЕНИЯ

Для специальности: 020700 – История

НАЛЬЧИК 2004

Page 2: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

2

УДК 807.1 (075)ББК 81.461

Рецензент:кандидат филологических наук,

доцент Современного Гуманитарного УниверситетаА.Т. Бозиев

Составители: Никитина Н.Н., Никитина Л.Н., Медалиева А.М.Латинский язык. Тексты и крылатые выражения. - Нальчик: Каб.-Балк.ун-т, 2004. – 31 с.

В работу вошли отрывки из оригинальных произведений латинскихавторов, которые по своему содержанию охватывают все основные разделыграмматики, и крылатые выражения.

Издание предназначено для студентов-историков.

Рекомендовано РИСом университета

УДК 807.1 (075)ББК 81.461

© Кабардино-Балкарский государственный университет, 2004

Page 3: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

3

ЗАНЯТИЕ 1

Тема. Алфавит

Начертание Название ПроизношениеА, а а аB, b бэ бC, c цэ ц,кD, d дэ дE, e э эF, f эф фG, g гэ гH, h ха хI, i и и

K, k ка кL, l эль л

M, m эм мN, n эн нO, o о оP, p пэ пQ, q ку кR, r эр рS, s эс с,зT, t тэ тU, u у уV, v вэ вX, x икс ксY, y ипсилон иZ, z зэта з

Упражнения в чтенииAvis. Barba. Domus. Ego. Forum. Gigno. Intra. Homo. Labor. Mater. No-

men. Omnis. Pugna. Ripa. Sanus. Syrus. Tribus. Unus. Vado. Xerxes. Zona.Aevum. Aedes. Praeda. Poenus. Aurum. Poēma. Aula. Eurōpa. Iam. Iuro.

Iocus. Aiunt. Cedo. Cibus. Cyprus. Caedes. Coelum. Cado. Collis. Cubo. Clamo.Lac. Carcer. Hortus. Charta. Thebae. Scytha. Philo. Rhea. Rhythmus. Quis.Quinque. Quam. Quoque. Sanguis. Miser. Risus.

Motio. Oratio. Silentium. Scientia. Bestia. Hostia. Sextius. Boeotia. Tiāra.Suadeo. Requies. Ianua. Dominus. Parātus. Tribūnus. Varius. Proelium. Prae-sidium. Cognosco. Patientia. Persuadeo. Universus. Argumentum. Symphonia.Labyrinthus. Zephyrus. Cracchus.

Page 4: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

4

ЗАНЯТИЕ 2

Тема. Общие сведения о склонении имен существительныхи прилагательных. I склонение. Praesens indicativi глагола esse

Перевести текстDe Italia et de GraeciaLingua Latīna est lingua antiqua. Lingua Latīna et lingua Graeca sunt lin-

guae antiquae. Italia est terra Eurŏpae et patria linguae Latīnae. Roma est in Italia.Lingua Latīna est lingua poetārum Romae antiquae. Multis pugnis et multis victo-riis Roma clara est. Siciliae est magna insŭla Eurǒpae inter Italiam et Afrĭcam sita.In ora Siciliae est Aethna. Nota est audacia nautārum Graeciae. Athēnae in Graeciasunt. Athēnae clarae sunt doctrīna et littĕris.

Лексический минимум:Lingua, ae f – языкAntiqus, a, um – древний (античный)Terra, aе f – земля, страна.Patria, ae f – родина, отечествоMultus, a, um – многочисленныйPugna, ae f – битва, сражениеVictoria, ae f – победаClarus, a, um – известныйMagnus, a, um – большойInsŭla, ae f – островInter – между, средиSitus, a, um – находящийсяOra, ae f – берегNotus, a, um- известныйAudacia, ae f – смелостьNauta, ae m – морякDoctrina, ae f – учение, наукаLittera, ae f – буква (рl. – письмо)

Выучить крылатые выражения:Ad Kalendas Graecas – до греческих календ, т.е. на неопределённый

срок, т.к. календы были только в римском календаре; ex cathedra – с кафедры,т.е. тоном лектора; in memoriam – на память; laterna magĭca – волшебный фо-нарь; licentia poetĭca – поэтическая вольность; pro forma – ради формы; sinecura – без заботы; tabŭla rasa – чистая доска; terra incognĭta – неизвестная зем-ля, область; ubi bene, ibi patria – где хорошо, там и родина.

Page 5: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

5

ЗАНЯТИЕ 3

Тема. Общие сведения о глаголе. Praesens indicativi activi глаголовчетырех спряжений. Imperativus praesentis activi.

Перевести текстDe Diāna et MinervaDiāna et Minerva magnae et clarae deae sunt. Diāna dea silvārum, proeterea

dea lunae est. Dea sagīttas habet.Sagittis bestias silvae necat. Minerva dea pugnārum est. Minerva hastā pug-

nat. Minerva quoque dea sapientiae est et littĕras amat. Femĭnae Romānae deārumiram timent. Ităque saepe deas orant et aras rosārum corōnis ornant. In Italia multasdeārum statuas marmoreas etiam nunc vidēmus.

Лексический минимум:Dea, a f – богиняSilva, a f – лесPraeterea – кроме тогоHabeo, ui, itum 2 – иметьSagittа, ае f – стрелаBestia, ae f – зверьNeco, āvi, ātum, āre 1 – убиватьHasta, ae f – копьёQuoque – также, тожеSapientia, ae f – мудростьAmo, āvi, ātum, āre 1 – любитьFemĭna, ae f – женщинаIra, ae f – гневTimeo, ui 2 – бояться, опасатьсяItaque – итак, поэтомуSaepe – частоOro 1 – говорить, умолятьMarmoreus, a, um – мраморный, ая, оеEtiam – также, еще, дажеNunc – теперь

Выучить крылатые выражения:Charta non erubescit – бумага не краснеет; ave, Maria – радуйся, Мария; dat,

donat, dedĭcat – даёт, дарит, посвящает; divĭde et impěra – разделяй и властвуй; inaqua scribĕre – писать на воде; (non) liquet – (не) ясно; magnifĭcat (anĭma mea) –величит (душа моя); pecunia non olet – деньги не пахнут; sustĭne et abstĭne – терпии воздерживайся; verte – переверни (страницу); vide – смотри; salve – здравствуй;vale – прощай; vivĕre militāre est – жить значит бороться.

Page 6: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

6

ЗАНЯТИЕ 4

Тема. II склонение. Прилагательные I-II склонения.Pronomina possessiva

Перевести текстСaesar ad AlesiamAlesia, Gallōrum oppĭdum, loco edĭto sita est. Ante oppĭdum campus am-

plus iacet, campum fluvius et silvae cingunt. Caesar ad Alesiam copias magnasaddūcit. Castra loco idoneo ponit, vallo cingit, castella firmis praesidiis tradit. Ale-siae incǒlae oppĭduum firmant. Ante oppĭdum fossam ducunt, fossam aqua ex flu-vio vicīno implent, portas oppĭdi claudunt. Magna in campo ante oppĭdum pugnafuit (была) Denĭque Romānivincunt, incŏlae Alesiae fugae se mandant.

Лексический минимум:Oppĭdum, i n – укрепленный пункт, городLocus, i m – местоEdĭtus, a, um – возвышенныйAnte – перед, раньшеCampus, i m – поле, равнинаAmplus, a, um – обширныйIaceo, ui, ītum 2 – лежатьFluvius, ii m – рекаСingo, nxi, nctum 3 – окружатьCopiae, ārum f – войскоAddūco, xi, ctum 3 – приводить, побуждатьCastra, ōrum n – лагерьIdoneus, a, um – удобныйPono, sui, sĭtum 3 – класть, располагатьVallum, i n – валCastellum, i n – укрепленияFirmus, a, um – надежныйPraesidium, ii n – защита, гарнизонTrado, dĭdi, dĭtum 3 – передавать, повествоватьFirmo 1 – укреплятьFossa, ae f – ровDuco, xi, ctum 3 – вести, думать, считатьDenique – наконецVinco, vici, victum 3 – побеждатьFuga, ae – бегствоSe mando 1 – обращатьсяIncŏla, ae m – жительImpleo, ēvi, ētum 2 – наполнятьPorta, ae f – воротаClaudo, si, sum 3 – запирать

Page 7: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

7

Выучить крылатые выражения:Ad ovo usque ad mala – от яйца до яблок, т.е. с начала до конца; anno

Dōmini (a.D.) – в год Господа, т.е. От рождества Христова; anno mundi (a.m.)– в год от сотворения мира; crocodili lacrĭmae – крокодиловы слёзы;curricŭlum vitae – описание жизни, автобиография; deus ex machĭna – бог измашины, неожиданная развязка; discordiae malum – яблоко раздора; equusTroiānus – Троянский конь; errāre humānum est – ошибаться свойственно че-ловеку; et cetēra (etc.) – и так далее; ex libris – из книг, экслибрис, знак вла-дельца книги; malum necessarium – неизбежное зло; multum, non multa – мно-гое в немногих (словах); per aspěra ad astra – через тернии к звёздам; silentium– молчание; sine ira et studio – без гнева и пристрастия; taedium vitae – пре-сыщение жизнью.

ЗАНЯТИЕ 5

Тема. Pronomina personalia. Указательное местоимение is, ea, id.Местоименные прилагательные

Перевести текстDe SuēbisGaius lulius Caesar in Commentariis de bello Gallico vitam antiquōrum

populōrum describit. In quarto eius Commentariōrum libro de Suēbis legĭmus.Suēbi, Germaniae incolae bellicōsi, centum pagos habent. Quotannis alii in armissunt, alii domi manent, se atque armātos alunt et agros colunt. Sed privāti ac sepa-rāti agri apud eos nihil est neque uno in loco diu remanēre licet. Cibum durumedunt et cotidie se exercent. Vita eorum libĕra est: nam a pueris nullum officiumaut disciplīna iis impĕdit. Viri eā de causā excelsam statūram habent.

Ubii, finitĭmi Suebōrum, in ripa fluvii Rheni habĭtant vitamque misĕramagunt, nam Suebis magna tribūta pendunt.

Лексический минимум:Commentarius, ii m – описание, запискаVita, ae f – жизньPopulus, i m – народDescribo, psi, ptum 3 – описыватьQuartus, a, um – четвертыйLiber, bri m – книгаLego, legi, lectum 3 – читатьBellicosus, a, um – воинственныйCentum – стоPagus, i m – областьQuotannis – ежегодно

Page 8: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

8

Arma, ōrum n – оружие, войнаDomus, us f – домManeo, nsi, nsum 2 – оставатьсяArmatus, i m – воинAlo, alui, alĭtum 3 – кормить, питатьColo, colui, cultum 3 – обрабатывать, почитать, обращаться, одеватьPrivatus, a, um – частныйSeparatus, a, um – отделенный, отдельныйNeque – и неDiu – долгоLicet, liciut (licitum est) – позволено, можно, хотяCibus, i m – пищаDurus, a, um – твердый, суровыйEdo, dĭdi, dĭtum 3 –издавать, рождать, сообщатьCotidie –ежедневноExerco, ui, itum 2 –упражняться, заниматьсяLiber, ĕra, ĕrum –свободныйOfficium, ii n – долг, обязанность, должность, делоDisciplīna, ae f – учение, наука, порядокImpedio 4 – спутывать, мешать, препятствоватьCausa, ae f – причина, делаЕхсelsus, a, um – выдающийся, ая, ое, высокий, ая, оеRipa, ae f – берегMiser, ĕra, ĕrum – несчастныйFinitimus, a, um – пограничный, соседскийHabito 1 – жить, населятьAgo, ēgi, actum 3 – гнать, вести, делатьTributum, i n – податьPendo, pependi, pensum 3 – вешать, платить

Выучить крылатые выражения:Alter ego – второе я (закадычный друг); colloquium – собеседование;

consilium – совещание (врачей); et ego in Arcadia – и я в Аркадии (родился); idest – то есть; inter nos – между нами, по секрету; in toto – в целом; in utrumqueparātus – готов на то и на другое; lupus in fabŭlis – волк в баснях, лёгок на по-мине; nec sibi, nec altěri – ни себе, ни другому; principium – dimidium totīus –начало – половина всего; per se – сам по себе; qui non est nobiscum, adversusnos est – кто не с нами, тот против нас; tu quoque, Brūte – и ты, Брут!; vademecum – иди со мной (путеводитель).

Page 9: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

9

ЗАНЯТИЕ 6

Тема. Imperfectum indicativi activi глаголов четырех спряжений.Imperfectum indicativi activi глагола esse. Praepositiones.

Приставки, происходящие из предлогов

Перевести текстDe armis et cartris RomanōrumRomāni arma et tela habēbant. Arma erant scuta et galeae. Tela erant pila ,

gladii, sagittae. Romāni scuta bracchiis laevis gestābant et pilis e longiquopugnābant. Scuta erant oblonga et signis aēneis et aquĭlis et corōnis ornāta. Sagittissocii Romanōrum armāti erant. Copiae Romanōrum noctu in castris erant. Ibiquoque erant impedimenta. Romāni castra plerumque in clivo collocābant et vallofossaque circumdăbant. In ripis Rheni Romāni multa castra ponēbant. Etiam nuncmulta vestigia Romanōrum ibi sunt: aedificia, sepulcra, arma, instrumenta.

Лексический минимум:Telum, i n – оружие (метательное)Scutum, i n – щитGalea, ae f – шлемGladius, ii m – мечBracchium, ii n – рукаLaevus, a, um – левый, ая, оеGesto 1 – носитьOblongus, a, um – продолговатый, ая, оеSignum, i n – знак, знамяAeneus, a, um – медный, ая, оеNoctu – ночьюImpedimentum, i n (pl) – обозPlerumque – большей частьюColloco 1 – помещатьClivus, i m – холмCircumdo, dĕdi, dātum, dāre – окружатьPono, sui, situm, ĕre 3 – располагатьVestigium, ii n – cледAedificium, ii n – знаниеSepulcrum, i n – гробница

Выучить крылатые выражения:Ad exemplum – для примера; corvus albus – белая ворона; cribro aquam

haurīre – решетом черпать воду; desiderāta pia – благие желания; ex abrupto –сразу, без подготовки; ex commŏdo – вовремя; exempli gratiā – ради примера;ex voto – по обету.

Page 10: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

10

ЗАНЯТИЕ 7

Тема. Futurum I indicativi activi глаголов четырех спряжений.Futurum I indicativi activi глагола esse

Перевести текстDe perfidia punītaOlim bellum erat inter Romam et Falerios, oppĭdum Romae proxĭmum, et

Romāni ante Falerios castra habēbant. Puĕri Faliscōrum autem etiam in bello extraŏppidum se exercēbant. Aliquando Faliscus quidam cum puĕris nonnullis in castraRomāna intrat et Romānis dicit: “Frustra oppĭdum nostrum oppugnabĭtis: non ar-mis, sed dolo incolas superabĭtis. Vidētis puĕros istos, eos vobis mando ac ita Ro-mānis victoriam parābo!” Sed Romāni ei respondent: “Contra viros arma habēmus,nunquam gladios contra puĕros stringēmus. Puĕros domum remittēmus, te autemmerĭto puniēmus”.

Лексический минимум:Olim – некогдаFalerii, ōrum m – Фалерии (город в Этрурии)Proximus, a, um – ближайший, ая, оеPuer, ĕri m – мальчикFaliscus, i m – фалиск (представитель племени фалисков в Эрурии)Intro 1 – входитьFrustra – напрасноDolus, i m – хитрость, обманSupero 1 – побеждатьMando 1 – передоватьParo 1 – приготовлятьRespondeo, ndi, nsum 2 – отвечатьStringo, nxi, ctum – вытаскиватьRemitto, si, ssum 3 – отсылатьMerĭto – заслуженноPunio 4 – наказывать

Выучить крылатые выражения:Destruam et aedificābo – разрушу и построю; genius loci – гений места,

покровитель; grosso modo – в общих чертах; in aeternum – навечно; in extenso– в развёрнутом, подлинном виде; in folio – фолиант, размер в лист; in pleno –в полном составе; intra muros – внутри стен (враг); in vacuo – в пустоте; medĭ-cus curat, natura sanat – врач лечит, природа исцеляет.

Page 11: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

11

ЗАНЯТИЕ 8

Тема. Passivum времен инфекта. Infinitivus praesentis passivi

Перевести текстDe castris RomanisA Romānis castra ponebantur. Primum a tribūno locus capĭtur, ubi aqua et cibus

facĭle inveniuntur. Deinde quadrātum spatium signabātur et muniebātur. In mediis castrismulta tabernacŭla ponebantur. Impedimenta et spolia in spatio, quod inter vallum et tab-ernacŭla est, cumulabuntur. In castris munītis custodiae per vallum disponentur. Si Poenivallo appropinquābunt, statim a custodiis cernentur. Signum tubā extemplo dabǐtur. Ită-que copiae secūrae dormient in castris. Tribūnus dicit: “Castra extemplo movebuntur etarma a vobis parabuntur. Si strenui erĭtis et fortĭter pugnabĭtis, Poeni a vobis depellentur etvincentur. Tum praemia vobis tribuentur”.

Лексический минимум:Primum – cначалаСapio, cēpi, captum 3 – брать, получатьInvenio, vēni, ventum 4 – находитьDeinde – отсюда, потом, затемSpatium, ii n – пространствоManio 4 – укреплятьTabernacŭlum, i n – палаткаSpolium, ii n – снятие доспехов, военная добычаCumūlo 1 – складыватьCustos, ōdis m – стражPoenus, i m – пуниец (карфагенянин)Appropinquo 1 – приближатьсяCerno, crēri, cretum 3 – видетьTuba, ae f – трубаExtemplo – тотчас, сразуDo, dedi, datum 1 – даватьStrenuus, a, um – энергичныйDello, pŭli, pulsum 3 – отгонять, сталкиватьTribuo, ii, ūtum 3 – уделять, предоставлять

Выучить крылатые выражения:Admittĭtur – допускается, успешно; cetĕra desiderantur – остальное

желательно; contraria contrariis curantur – противоположное лечитсяпротивоположным; noscĭtur ex sociis – (человек) узнаётся по товарищам; pul-sāte et aperiētur vobis – стучите, и вам откроют; sine anno – без года; sine loco –без места; sine titǔlo – без названия; Tantăli supplicia – Танталовы муки; verbigratiā – ради словца, например.

Page 12: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

12

ЗАНЯТИЕ 9

Тема. III склонение существительных. Общие сведения

Перевести текстDe servis RomanōrumMisĕra et labōrum plena erat servōrum vita in civitāte Romāna, nam neque

ius ullum iis erat, neque leges domĭnos eōrum ab iniuria et maleficio prohibēbant.Ităque domĭni in servos vitae necisque potestātem habēbant. Servi libertātem suamvindicāre temptābant et seditiōnes concitābant. Noti sunt clari duces servōrum:Eunus et Athenio in Sicilia et praecipue Spartăcus in Italia. Nota sunt proverbia:“Inter domĭnum et servum nulla amicitia est” et “Quot servi, totĭdem hostes”.

Лексический минимум:Servus, i m – рабMisĕr, ĕra, ĕru – бедный, ая, ое, жалкий, ая, оеLabōr, ōris m – трудность, работаCivitаs, ātis f – государствоIus, iuris n – правоIniuria, ae – несправедливость, обидаMaleficium, ii n – злодеяние, вредProhibeo, ui, ĭtum 2 – препятствоватьVindicо 1 – побуждатьDux, cis m – вождь

Выучить крылатые выражения:Alma mater – мать- кормилица; aurea mediocrĭtas – золотая середина; aut

Caesar, aut nihil – или Цезарь или ничто; consuetūdo – altĕra natūra – привычка –вторая натура; dura necessĭtas – суровая необходимость; ex ungue leōnem – по ког-тю льва (узнаем); finis corōnat opus – конец венчает дело; sancta simplicĭtas – свя-тая простота; homo homĭni lupus est – человек человеку волк; honōris causā – изуважения к заслугам; veritātes aeternae – вечные истины.

ЗАНЯТИЕ 10

Тема. Образование nominativus singulāris III склонение

Перевести текстDe militĭbus RomānisMagnus erat numĕrus milĭtum Romanōrum. Milĭtes Romăni aut pedĭtes er-

ant aut equĭtes. Arma pedĭtum et equĭtum magnifĭca erant. Peditĭbus erant gladii,pila, lorĭca, galeae, scuta. Equitĭbus Romānis equi egregii erant. Magna erat con-stantia milĭtum Romanōrum. Milĭtes Romāni custōdes et defensōres patriae erantvictōresque multōrum populōrum.

Page 13: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

13

Лексический минимум:Miles, ĭtis m – воинPedes, ĭtis m – пешийEquus, ĭtis m – всадникLorĭca, ae f – панцирьEgregius, a, um – превосходный, ая, ое

Выучить крылатые выражения:Imitatōres – servum pecus – подражатели – рабское стадо; in corpŏre – в

целом; in bonam partem – в хорошем смысле; in vino verĭtas – истина в вине;lege artis – по правилам искусства; magna charta libertātum – Великая хартиявольностей; mens sana in corpŏre sano – в здоровом теле здоровый дух; nomĭnasunt odiōsa – имена ненавистны; non est fumus absque igne – нет дыма безогня; non quantĭtas, sed qualĭtas – не количество, а качество; nuda verĭtas – го-лая правда; panem et circenses – хлеба и зрелищ.

ЗАНЯТИЕ 11

Тема. Признаки рода существительных III склонения.Слова III склонения с особенностями в образовании форм

Перевести текстDe ScythiaScythia includĭtur ad uno latěre Ponto, ad altěro montĭbus Riphēis, a tergo

Asiā ac Phasi flumĭne. Ea multum in logitudĭnem et in latitudĭnem patet. Hominĭ-bus inter se sunt nulli fines, neque enim agrum exercent, nec domicilium illis estullum, aut tectum, aut sedes; armenta et pecŏra semper pascunt et per incultas soli-tudĭnes semper errant. Uxōres liberosque suos secum in plaustris vehunt. Spernuntaurum et argentum, quae (чего) relĭqui mortāles appĕtunt. Lacte et melle vivunt;lanae usus (употребление) ad vestium est iis ignōtus: pelles ferīnae aut murīnaesunt iis pro vestĭbus (по Юстину).

Лексический минимум:Inclūdo, si, sum 3 – запирать, заключатьLatus, ĕris n – сторонаMons, ntis m – гораPhasis, ĭdis m – (река в Колхиде, совр. Риони)Pateo, ui 2 – простиратьсяFinis, is m – границаDomicilium, ii n – жилищеTectum, i n – кровляSedes, is f – местопребываниеArmentum, i n – рабочий скот

Page 14: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

14

Pecus, ŏris n – скотPasco, pavi, pastum 3 – пастиSolitūdo, ĭnis f – пустынное местоErro 1 – блуждатьUxōr, ōris f – женаLiberi, ōrum m – детиPlaustrum, i n – повозкаVeho, xi, ctum 3 – везтиSperno, sprevi, spretum – презиратьAppetо, īvi, ītum 3 – стремитьсяLac, lactis n – молокоMel, mellis n – медLana, ae f – шерстьVestis, is f – одеждаPellis, is f – шкура, мех, кожаFerinus, a, um – мышиный, звериный

Выучить крылатые выражения:Ad fontes! – к источникам!; cum grano salis – с крупинкой соли, с долей

остроты; ferro ignique – мечом и огнём; pater familias – отец семейства; procula love, procul a pericŭlo – вдали от Юпитера, вдали от опасности; quod licetlovi, non licet bovi – что позволено Юпитеру, не позволено быку; quot capĭta,tot setentiae – сколько голов, столько умов; sanguĭne et sudōre – кровью и по-том; stabat Mater (dolorōsa) – стояла мать (скорбящая); virĭbus unītis – объеди-нёнными усилиями; vis comĭca – сила смеха; vis inertiae – сила инерции.

ЗАНЯТИЕ 12

Тема. Прилагательные III склонения. Рarticipium praesentis activi

Перевести текстDe ItaliaItalia, magna paeninsŭla, inter mare Tyrrhēnum et mare Adriatĭcum patet.

Iugum Apennīni paeninsŭlam montĭbus et collĭbus implet. Sed circum Padum flu-men campus magnus est. In campo acria proelia inter Romānos et Carthaginienseserant. Copiis eguestrĭbus Carthaginiensium campus secundus erat, sed copiis pe-destrĭbus Romanōrum adversus erat. Ad litus maris Tyrrhēni campi palustres sunt;ităgue aёr ibi salūber non est. Roma, Italiae caput celĕbre, ad Tibĕrim sita est.

Лексический минимум:Paeninsŭla, ae f – полуостровPateo, ui – 2 простираться

Page 15: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

15

Iugum, i n – горный хребетColiis, is m – холмImpleo, ēvi, ētum 2 – наполнятьPadus, i m – По ( река в Италии)Adversus – противLitus, ŏris n – морской берегPaluster, tris, tre – болотный

Выучить крылатые выражения:Ars longa, vita brevis – искусство долговечно, жизнь коротка; bellum

omnium contra omnes – война всех против всех (Гоббс); commūnis opinio doc-tōrum – общее мнение учёных; in servum omnia licent – по отношению к рабувсё дозволено; omne initium difficĭle – всякое начало трудно; personalia –характеристика лица; fortes fortūna adiŭvat – храбрым счастье помогает; pau-pĕrum solatium – утешение бедных; perpetuum mobĭle – вечное движение;simĭlis simĭli gaudet – подобный радуется подобному; vox clamantis in deserto –глас вопиющего в пустыне.

ЗАНЯТИЕ 13

Тема. IV cклонение. Ablativus auctōris

Перевести текстDe domo RomānaDomus Romāna alĭter aedificabātur atque nostra. Utique ei non erant fenes-

trae, nisi perpaucae et exiguae. In media parte domus erat atrium, quod foramĭnetecti illustrabātur. In solo atrii cisterna erat, quae aquam imbrium, per forāmen detecto manantem colligēbat. In atrio olim focus erat, quo familia conveniēbat et ubiparva simulacra penatium erant. Praeterea pater familias in atrio mane amīcos etclientes salutābat. Atrium circumdabātur cubicŭlis aliisque cellis parvis et angustis.Alia pars praecipua domus tablīnum erat, ubi familia cenābat et unde adĭtus in hor-tum patēbat. Postea domus nobilium Romanōrum erant amplae et magnifĭcae. Ve-lut de domo Caesăris unus ex poetis Romanorum scribit: “Una domus urbs est”.

Лексический минимум:Domus, us f – домAedifico 1 – строитьUtique – во всяком случаеFenestra, ae f – окноPerpaucus, a, um – немногочисленныйExiguus, a, um – небольшойAtrium, ii n – зал, атрит

Page 16: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

16

Foramen, inis n – дыра, отверстиеTectum, i n – крышаSolum, i n – земляImber, imbis m- дождьMano 1 – течьColligo, legi, lectum 3 – собиратьFocus, i m – очагPenates, ium m – пенаты (боги-хранители)Cubiculum, i n – спальняCella, ae f – кладоваяAngustus, a, um – узкийTablīnum, i m – галлерияAditus, i m – выходPateo, ii, itum – простираться, открыватьсяHortus, i m – садVelut – как

Выучить крылатые выражения:Brevi manu – короткой рукой, т.е. без формальностей; de audītu – со

слуха; de visu – своими глазами; habĭtus – внешний вид; in usum scholārum –для школьного употребления (издание книги); lapsus calămi – ошибка пера(описка); lapsus linguae – ошибка языка (оговорка); lapsus memoriae – ошибкапамяти (забывчивость); largra manu – щедрой рукой, щедро; lusus natūrae –игра природы; motu proprio – по собственному побуждению; omnium consensu– с общего согласия; pro domo mea – по своему личному делу(о своём доме);senātus populusque Romānus – сенат и римский народ; tacĭto consensu – с мол-чаливого согласия.

ЗАНЯТИЕ 14Тема. Vсклонение. Ablativus instrumenti

Перевести текстDe diēbusMotus terrae est causa diēi et noctis. Longitūdo diērum et noctium plerum-

que diversa est. In nonnullis partĭbus Asiae et Afrĭcae diērum et noctium longitūdoaequa est. In regionĭbus nostris aetāte dies longi sunt, noctes breves; hiĕme diesbreves, noctes longae sunt. Meridiēi tempus in omnĭbus terrae partĭbus diversumest. Diērum erant nomĭna: Solis dies, Lunae dies, Martis dies, Venĕris dies, Saturnidies. Apud Romānos significabantur dies fasti et dies nefasti atque dies festi acprofesti.

Page 17: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

17

Лексический минимум:Motus, us m – движениеCausa, ae f – причинаNox, cris f – ночьPars, partis f – частьAequus, a, um – равныйAetas, ātis f – времяHiĕms, is f – зимаFestus, a, um – праздничныйFastus, a, um – присутственный день

Выучить крылатые выражения:Fallax species rerum – наружность вещей обманчива; in medias res – в

суть дела; in re – по делу, по вопросу; in spe – в надежде; lacrimōsa (dies illa) –плачевен тот день (день страшного суда); nulla dies sine linea – ни дня безчерты, строчки (Плиний Старший); requiem – покой (первое слово молитвы взаупокойной мессе), rerum omnium magister usus – во всех делах наставникпрактика; res, non verba – дела, а не слова; spes ultĭma – последняя надежда;status rerum – положение вещей.

ЗАНЯТИЕ 15

Тема. Главные формы глагола. Perfectum indicativi activi глаголa esse.Perfectum indicativi activi глаголов четырех спряжений. Supinum.

Participium perfecti passivi

Перевести текстDe DaedăloDaedălus, artĭfex clarus, casu homĭnem necāvit. Ităque cum Icăro filio ex

urbe Athēnis fūgit et in insŭlam Cretam ad regem Minoëm migrāvit. Ibi iussu regisLabyrinthum aedificāvit, domum amplissĭmam. Postea Daedălus consilium cepit inpatriam remigrāre. Minos autem Daedălum et Icărum retinuit atque etiam in Laby-rintho inclūsit. Tum Daedălus dolum excogitāvit, nam ex pennis quattuor alas fecitet cum filio avolāvit. Sed incautus Icărus in mare decĭdit. Daedălus in Siciliampervēnit.

Лексический минимум:Artĭfex, icis m – зодчий, мастерNeco1 – убиватьFugio, fugi, fugitum 3 – бежатьMigro 1 – переселятьсяCapio, cepi, captum 3 – брать

Page 18: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

18

Retineo, ui, tentum 2 – удерживатьIncludo, clusi, clusum 3 – запирать, заключатьExcogito 1 – выдумыватьPenna, ae f – пероAla, ae f – крылоAvolo 1 – улететьIncautus, a, um – неосторожныйDecado, decide, decasum 3 – падать

Выучить крылатые выражения:Gallīna scripsit – курица нацарапала; dixi et anĭmam levāvi – я сказал и

облегчил душу; exēgi monumentum – я памятник воздвиг; facĭle dictu, difficĭlefactu – легко сказать, трудно сделать; incredibĭle dictu - невероятно сказать;oleum et opĕram perdĭdi – потратил (зря) масло и труды; pater, peccāvi – отец, явиноват (слова блудного сына из притчи); pinxit – нарисовал (подпись ху-дожника); salvāvi anĭmam meam – я спас свою душу; sculpsit гравировал (под-пись гравера); vēni, vidi, vici – пришел, увидел, победил (Цезарь); vera in cessupatuit dea – настоящую богиню узнаешь по походке (Вергилий).

ЗАНЯТИЕ 16

Тема. Plusquamperfectum indicativi activi глаголов четырех спряжений.Futurum II indicative active. Participium futuri activi

Перевести текстDe PrometheoPrometheus, qui auxilio Minervae homĭnes ex terra et aqua fecĕrat, de

genĕre humāno bene meruit. Dei saepe Prometheum ad epŭlas suas invitavērunt.Ităque consilium Iovis, qui omnes homĭnes necāre constituĕrat, Prometheo notumerat. Prometheus aliquando in coelum venit, ignem, quem Iuppĭter hominĭbusnegavĕrat, de Olympo subduxit et hominĭbus donāvit. Quamquam Iovis ira magnaerat, genus humānum non delēvit. Prometheum autem Vulcānus iussu Iovis immonte Caucăso ferreis catēnis ad saxum alligāvit cotidieque aquĭla iecur Prometheidevorābat. Iecŏris pars, quam aquĭla interdiu devoravĕrat, noctu crescēbat. ItaPrometheus ingentes dolōres tolerābat. Postea Hercŭles aquĭlam sagittā necāvitPrometheumque liberāvit.

Лексический минимум:Auxilium, ii n – помощьMereo, rui, ritum 2 – оказывать услуги, заботитьсяEpŭlae, ārum f – пирInvito 1 – приглашать

Page 19: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

19

Constituo, ui, ūtum 3 – устанавливатьNotus, a, um – известныйCoelum, i n – небоNego 1 – отрицатьDeleo, ēvi, ētum 2 – уничтожать, разрушатьCatеna, ae, f – цепь, оковаSaxum, i n – скалаAlligo 1 – привязыватьCotidie – eжедневноIecur, ŏris n – печеньDevoro 1 – пожиратьInterdiu – днемDolor, ōris m – боль, страданиеIngens, entis – огромныйTolĕro 1 – переносить

Выучить крылатые выражения:Ad Urbe condĭta – от основания Рима; a mundo condĭto – от сотворения

мира; cui bono? – кому на пользу? Cuius regio, eius religio – чья власть, того ирелигия; dicto anno – в указанном году; dicto die – в указанный срок (день); inomnia parātus – ко всему готовый; laudātor tempŏris acti – восхваляющий про-шлые времена; liber citātus – цитированная книга; loco citāto – в цитирован-ном месте; opus citātum (o.c.) – цитированное сочинение; qui pro quo одинвместо другого (путаница, недоразумение).

ЗАНЯТИЕ 17

Тема. Passivum времен перфекта

Перевести текстDe causa belli TroiāniErant nuptiae Pelēi, regis Thessaliae, et Thetĭdis deae. Omnes dei invitāti

erant praeter Discordiam. Dea Discordia irā commōta est et malum aureum interepulantes iactāvit, in quo inscriptum erat: “Pulcherrĭmae”. Diu Iuno, Minerva etVenus de malo certavērunt. Denĭque iussu Iovis a Mercurio ad Parĭdem, regisPriămi filium, ductae erant. Iuno Parĭdi potentiam, Minerva sapientiam, VenusHelenam, pulcherrĭmam muliĕrem promīsit. Paris Venĕri malum tradĭdit. Paulopost a Priămo patre in Graeciam missus est. Ibi Helĕnam Menelāi regis uxōrem,rapuit. Hinc bellum Troiānum incipĭtur. Multos annos ad Troiam pugnātum est.Denĭque Troia a Graecis dolo capta et delēta est.

Page 20: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

20

Лексический минимум:Nuptiae, ārum f – свадьбаPraeter – кромеCommoveo, movi, motum 2 – побуждатьIacto 1 – бросатьDiu – долгоCerto 1 – веритьPromitto, misi, missum 3 – обещатьMulier, eris f – женщинаUxor, oris f – женаRapio, ui, raptum 3 – похищать

Выучить крылатые выражения:Dictum – factum – сказано – сделано; acta est fabŭla – представление

окончено; alea iacta est – жребий брошен; manuscriptum – рукопись; nullummalum sine alĭquo bono – нет худа без добра; orbis pictus – мир в картинках;post factum – после совершившегося; post scriptum – приписка; preces armātae– просьбы с оружием в руках; suae quisque fortūnae faber est – каждый своегосчастья кузнец; suum cuiusque rei tempus est – всему своё время; vae victis –горе побеждённым.

ЗАНЯТИЕ 18

Тема. Глаголы, производные от esse. Verba deponentia.Verba semideponentia

Перевести текстVincĕre scis, victoriā uti nescisPostquam Romani ad Cannas devicti sunt, Mahārbal, qui equitatui Poe-

nōrum praeĕrat, Hannibălem persĕqui et Urbem ipsam aggrĕdi hortātus est. “Diequinto, – inquit, – victor in Capitolio epulabĕris. Sequĕre, cum equĭte praecēdam”.Hannĭbal nimis laeta res est visa: ne anĭmo quidem eam statim capĕre potuit et alĭ-quid tempŏris sibi ad deliberandum postulāvit. Tum Mahărbal: “Non omnianimium uno homini di dedērunt; vincĕre scis Hannĭbal, Victoria uti nescis”. Moraeius diēi salūti urbi atque imperio fuit.

Лексический минимум:Scio 4 – знать, уметьUtor, usus sum 3 – пользоватьсяPersĕquor, secutus sum 3 – преследоватьHortor 1 – убеждать, уговариватьPraecedo, ssi, ssum 3 – идти впереди

Page 21: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

21

Nimis – слишкомLaetus, a, um – радостныйDelibero 1 – обдумыватьDedo, didi, ditum 3 – отдавать

Выучить крылатые выражения:Aut vincĕre aut mori – или победить или умереть; cui prodest? – кому

выгодно? De mortuis aut bene aut nihil – о мёртвых или хорошо или ничего; facsimĭle – факсимиле; fac totum – фактотум, доверенное лицо; memento mori -помни о смерти; maria montesque polliceri – сулить реки и моря; nihil interest –ничего не значит; non progrĕdi est regrĕdi – не идти вперёд значит идти назад;post Christum natum – после рождества Христова; rem tene, verba sequentur –овладей сутью дела, слова найдутся; saxa loquentur – камни возопиют; sifecisti, nega – если ты нечто совершил, отрицай это.

ЗАНЯТИЕ 19

Тема. Регулярные степени сравнения прилагательных

Перевести текстAlexandri ad Aristotĕlem epistŭlaAlexander Aristotĕli salūtem dicit.Vicĭmus hostes et superavĭmus arēnas! Sed ex ordine omnia describam.

Postquam exercitum in Asiam transportavi, Persas ad Granicum flumen proelio atrocivici totamque Asiam servitute barbarorum liberavi. Plurimae urbes ipsae mihi se tra-diderunt; paucae portas clauserant, eas vi et armis cepi. Regem ipsum Darēum ad Issumpugna atrocissima vici magnamque praedam feci. Una Tyrus, quae in insula posita est,portas clausĕrat. Eam urbem terra marique oppugnavi et septimo mense cepi. Paulopost exercitum in Aegyptum duxi.Eam Persarum provinciam facile expugnavi et in-colis libertatem reddidi. In ora Aegypti urbem condere constitui, quae Alexandria vo-cabitur. Ex Aegypto iter dificillimum per arēnas ad Hannōnis oraculum feci. In eoitinere gravissĭmos labōres toleravimus; laudabilis autem erat militum ducumque pa-tientia et constantia. Misi tibi, memor tui, lapides raros, plantārum et animalium generavaria. Vive valeque magister carissĭme.

Лексический минимум:Epistŭla, ae f – письмоHostis, is m – врагArena, ae f – песок, пустыняЕх ordine – по порядкуProelium, ii n – сражение, битваAtrox, icis – суровый, жесткий

Page 22: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

22

Servitus, ūtis f – рабствоTrado, didi, ditum 3 – передоватьPaucus, a, um – небольшойPorta, ae f – дверьClaudo, clausi, clausum 3 – запиратьVis f – силаPraeda, ae f – добычаReddo, reddidi, reditum 3 – возвращатьCondo, condidi, conditum 3 – основыватьIter, itineris n – путь, переходLapis, idis m – камень

Выучить крылатые выражения:Amīcus Plato, sed magis amīca verĭtas – Платон мне друг, но истина до-

роже (Аристотель); candidior nive – белее снега; candidior lacte – белее моло-ка; carissĭmo amīco – дражайшему другу; consultor homĭni tempus utilissĭmus –время человеку полезнейший советчик; ferro nocentius aurum – золото вреднеежелеза; honesta mors turpi vitā beatior – почётная смерть блаженнее позорнойжизни; novissĭma verba – последние слова; potior est qui prior est – сильнее тот,кто первый (Гораций); seniōres priōres – старшим преимущество.

ЗАНЯТИЕ 20

Тема. Супплетивные степени сравнения прилагательных. Аdverbia

Перевести текстDe Roma antiquaRoma veterrĭma urbs Italiae putātur; coloniae autem Graecōrum, in ora

Italia sitae, vetustiores sunt. Initio Roma admodum parva erat, vias habebat angus-tissimas, domus humillĭmas; aedificia autem publĭca ampliora et ornatiōra erant. InCapitolio, arce Romana, Iovi optimo et maximo templum celeberrimum aedifica-tum erat. Principum temporibus urbs dissimillima fuit vetustiori; vias latissimas,domus ornatissimas, fora amplissĭma habebat. Iuxta tamen luxuriōsas domus divĭ-tum miserrimae tabernae pauperum habebantur.

Лексический минимум:Vetus, ĕris – cтарый, древнийPuto 1 – считатьAdmodum – весьмаArx, cis f – крепостьTemplum, i n – храмIuxta – рядом, возле

Page 23: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

23

Dives, ĭtis – богатыйTaberna, ae f – хижина

Выучить крылатые выражения:Cedo maiōri – уступаю сильнейшему; citius, altius, fortius – быстрее,

выше, сильнее; cito – срочно; citissĭme – очень срочно; e pluribus unum – одноиз многих; fortĭter in re, suavĭter in modo – мягко в приёмах, сурово на деле;editio – издание; editio maior – издание большое; editio minor – издание малое;festīna lente – торопись медленно, не делай наспех; litterātim – буквально; inoptĭma forma – в лучшей форме; maxĭmum – максимум; minĭmum – минимум;nota bene (NB) – заметь хорошо; o fallăcem homĭnum spem! (Cic.) – о,обманчивая людская надежда; o tempŏra, o mores - о времена, о нравы!; pas-sim – повсюду; pontĭfex maxĭmus – верховный жрец, папа Римский; quo vadis?– куда идёшь?; sero (tarde) venientibus ossa – поздно (медленно) приходящим(остаются) кости; sic – так; vae soli – горе одному!

ЗАНЯТИЕ 21

Тема. Numeralia cardinalia. Numeralia ordinalia.Numeralia distributiva et numeralia adverbialia

Перевести текстDe diebus et mensĭbusHora est vicesĭma quarta pars diēi. Alii menses habent tricēnos dies, alii tri-

cēnos singŭlos; mensis autem Februarius duodetriginta aut undetriginta dies conti-net. Nomĭna mensium Romānae sunt origĭnis. Antiquissĭmis temporĭbus apud Ro-mānos annus fuit decem mensium. Primo mensi nomen fuit Martius, secundo –Aprīlis, tertio – Maius, quarto – Iunius, quinto – Quintīlis, sexto – Sextilis, septĭmo– September, octāvo –Octōber, nono – November, decimo – December. Numa,alter rex, numerum mensium duobus auxit. Postea Romāni Quintīlem mensem Iu-lium, Sextīlem – Augustum nominaverunt. Iulio nomen est a Iulio Caesare, Au-gusto – ab Augusto imperatore. Primo mensis diei nomen fuit Kalendae, QuintoNonae, tertio decimo Idus; mensĭbus autem Martio, Maio, Iulio, Octobrio septimodiei nomen fuit Nonae, Idus Quinto decĭmo.

Лексический минимум:Hora, ae f – часContineo, ui, itun 2 – cодержатьOrigo, ĭnis f – происхождение началоAudeo, xi, ctum 2 – увеличивать

Page 24: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

24

Выучить крылатые выражения:Bis dat qui cito dat – вдвойне даёт тот, кто даёт быстро; bis repetīta

placent – дважды повторенное нравится; duābus sedēre sellis – сидеть на двухкреслах; homo unīus libri – человек одной книги; in octāvo – формат в однувосьмую; in quarto – формат в одну четвёртую; primus omnium- первый изовсех; pro centum – процент; tertius gaudens – третий радующийся; tribus verbis– в трёх словах; unus multōrum – один из многих.

ЗАНЯТИЕ 22

Тема. Pronomina demonstrativa. Pronomina negativa

Перевести текстMemorabĭle dictumNemo nostrum idem est in senectūte, qui fuit iuvĕnis, nemo est mane, qui

fuit pridie; quidquid vides, currit cum tempŏre, nihil ex his, quae vidēmus, manet,hoc est, quod ait Heraclītus: in idem flumen bis non descendĭmus; manet idemflumĭnis nomen, aqua transmissa est (Senĕca).

Лексический минимум:Senectus, ūtis f – старостьIuvĕnis, е – молодойmaneо, nsi, nsum 2 – оставатьсяpridie – наканунеcurrо, cucurri, cursum 3 – бежатьaio – говоритьdescendo, ndi, nsum 3 – спускаться transmitto, si, ssum 3 – переправляться

Выучить крылатые выражения:Ad hoc – для этого, специально по этому вопросу; cantilēnam eandem

canis – одну и ту же песнь поёшь; eo ipso – тем самым; huius anni – этого года;huius mensis – зтого месяца; idem – то же самое; ipso facto –самим фактом;hoc anno – в этом году; nosce te ipsum – познай самого себя; semper idem –вечно одно и то же.

Page 25: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

25

ЗАНЯТИЕ 23

Тема. Accusativus cum infinitivo. Nominativus cum infinitivo

Перевести текстDe bello cum Pyrrho gesto

Pyrrhus, rex Epirotārum, cum in Italiam belli causā vēnit, sperabat se nonsolum Italiam, verum etiam Siciliam et Afrĭcam in potestātem suam redactūrumesse, Romānos autem facĭle victum iri. Sed post pugnam, ad Heracleam factam,quā etsi Romānos vicit, ipse tamen magnum detrimentum accēpit, exclamavissedicĭtur post aliam simĭlem victoriam se sine milĭte in Epīrum reversūrum esse. Ta-lis fuit Pyrrhi victoria.

Лексический минимум:Pyrrhus, i m – ПиррEpirotаe, ārum m – жители Эпира (области в Греции)Heraclea, ae f – Гераклея (т.е. гордо Геркулеса, название ряда городов в

Греции и Италии)Etsi – хотяDetrimentum, i n – ущербRevertor, reverti(reversus), reverti 3 – возвращаться

Выучить крылатые выражения:An nescis longas regĭbus esse manus? – Разве ты не знаешь, что у царей

длинные руки?; Homo sum et nil humāni a me aliēnum puto – я человек и ничточеловеческое мне не чуждо; mendācem memŏrem esse oportet – лжецу следуетбыть памятливым; pisces natāre oportet – рыбам нужно плавать; qui tacet con-sentīre vidētur – кто молчит, тот по-видимому, соглашается; ridentem dicĕreverum quid vetat? – кто запретит говорить правду смеясь?; sudōre et sanguĭne –с потом и кровью; sui genĕris – своего рода; suo tempŏre – в своё время; testi-monium paupertātis – свидетельство скудности; urbi et orbi – городу и миру.

ЗАНЯТИЕ 24

Тема. Ablativus absolūtus

Перевести текстDe Romŭlo et RemoFama est Numitōrem regem ab Aemulio, fratre suo, regno privātum esse.

Numitōris nepōtes, Romŭlum et Remum Aemulium in flumĭne demergi iussit, sedregis ministri puĕros in ripa posuērunt. Tum lupa eos invēnit et lacte suo nutrīvit.Romŭlus et Remus inter pastores educabantur, Aliquando Remus a latronibus cap-

Page 26: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

26

tus ad Aemulium adductus est. Tum Romŭlus cum amicis suis Aemulium aggres-sus est et rege occiso Remum fratrem liberavit regnumque Numitōri reddiĭdit. PostNumitōris mortem Romŭlus et Remus urbem novam condidērunt. Controversiāinter fratres ortā Romŭlus Remum occīdit urbemque a suo nomĭne Romam nomi-nāvit.

Лексический минимум:Fama, ae f – молва, слухPrivo 1 – лишатьNepos, ōtis m – внукDeměrgo, rsi, rsum 3 – погружать, опускатьMinister, tri m – слуга, помощникNutrio 4 – кормитьOccido, cīdi, cīsum 3 – убиватьCondo, didi, ditum 3 – основыватьControversiā, ae f – спорOrior, ortus sum 4 – начинаться, происходить

Выучить крылатые выражения:Adversā fortūnā – при неблагоприятном обороте судьбы; anĭmo

deliberāto – при душевном спокойствии; aperto libro – с открытой книгой;arrectis aurĭbus – с напряжённым вниманием; artem non odit nisi ignārus – не-навидит искусство только невежда; cetĕris parĭbus – при прочих равных усло-виях; crassā Minervā – при помощи грубой Минервы, грубо, топорно;homĭnem non odi, sed eius vitiā – я ненавижу не человека, а его пороки; odi etamo – ненавижу и люблю; odi profanum vulgus et arceo – ненавижу непросве-щённую чернь и воздерживаюсь; pollĭce verso – добей его!; praetermisso titŭlo– опуская титулование, без чинов; ventis secundis – при благоприятных вет-рах; vice versa – противоположным образом, наоборот.

ЗАНЯТИЕ 25

Тема. Gerundium. Спряжение глагола ferre

Выучить крылатые выражения:Amor scelerātus habendi – преступная страсть к обладанию; ars interpre-

tandi – искусство объяснять; docendo discĭmus – уча (других), сами учимся; instatu nascendi – в стадии зарождения; quidquid id est timeo Danaos et dona fer-entes – что там ни будь, я данайцев боюсь и с подарками даже; tacendo nonirrĭtur pericŭlum – молчанием не избегнешь опасности; vir bonus, dicendi perī-tus – доблестный муж, опытный в красноречии; relāta refĕro – за достовер-ность сказанного не ручаюсь.

Page 27: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

27

ЗАНЯТИЕ 26

Тема. Gerundīvum

Выучить крылатые выражения:Addenda et corrigenda – добавления и исправления; alia tentanda via est

– нужно испытать другой путь; de duōbus malis minimum eligendum – из двухзол нужно выбирать меньшее; de gustibus non disputandum – о вкусах не нуж-но спорить; deliberandum est diu, statuendum semel – обдумывать нужно долго,решать быстро; et post malum segĕtem segendum – и после плохого урожаянадо сеять; exceptis excipiendis – исключая то, что нужно исключит; legenda –то, что нужно прочесть; mutatis mutandis – с необходимыми изменениями;utendum est aetate – возрастом надо пользоваться.

ЗАНЯТИЕ 27

Тема. Сoniunctivus praesentis глаголов четырех спряжений.Praesens coniunctivi глагола esse

Выучить крылатые выражения:Actum ne agas – сделанного не делай; anathĕma sit – да будет анафема;

cedant arma togae – пусть оружие уступит место тоге; dum vivĭmus, vivāmus –будем жить пока живётся; fluctuat, nec mergĭtur – пусть буря, а он не тонет;habeat sibi – пусть сам возится; odĕrint, dum metuant – пусть ненавидят, лишьбы боялись; qui aures habet, audiat – кто имеет уши, пусть слышит; quid nudoeripias? – что возьмёшь с голого?; quid Romae faciam? – что мне делать в Ри-ме?; repetātur – пусть будет повторено; quid bonum, felix, faustum fortunatum-que sit – да послужит тебе это во благо, счастье, благополучие, удачу!; requi-escat in pace – да почиет в мире!; saepe stilum vertas – чаще поворачивайстиль, т.е. заострённую палочку, которой писали на табличках; sint, ut sunt,aut non sint – пусть будет так, как есть, или не будет совсем; sit venia verbo –да простится это слово; vertātur – перевернуть (страницу).

ЗАНЯТИЕ 28

Тема. Imperfectum coniunctivi глаголов четырех спряжений.Imperfectum coniunctivi глаголa esse

Перевести текстDe AnacharsĭdeAnacharsis Scytha rogātus, quid esset in homĭne pessĭmum et quid opti-

mum, respondit: “Lingua”.

Page 28: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

28

Anacharsis interrogātus, quae naves essent tutissĭmae, respondit: “Quae inarĭdum subductae sunt”.

Лексический минимум:Anacharis, ĭdis m – АнархисScythes и Scytha, ae, m – скифtutus, a, um – безопасныйquae – которыеarĭdus, a, um – сухойarĭdum, i n – сушаsubdūco, duxi, ductum, 3 – вытаскивать

Выучить крылатые выражения:Ad gustum – по вкусу; cave, ne cadas – смотри, не упади; divĭde, ut

regnas – разделяй, чтобы властвовать; do, ut des – я даю, чтобы и ты мне дал;praefacio – предисловие; pro aris et focis (сertamen) – (сражение) за алтари иочаги, т.е. за родину; procul ex ocŭlis, procul ex mente – с глаз долой – из серд-ца вон; pro tempŏre – сообразно времени, во время; qui ventum semĭnat,turbĭnem metet – кто сеет ветер, пожнёт бурю; avis rara – редкая птица.

ЗАНЯТИЕ 29

Тема. Plusquamperfectum coniunctivi глаголов четырех спряжений.Plusquamperfectum coniunctivi глаголa esse

Выучить крылатые выражения:Contra bonos mores – вопреки добрым нравам; custos morum – страж

нравственности; damnant, quod non intellĕgunt – осуждают, потому что не по-нимают; homo novus – выскочка; hostis humāni genĕris – враг рода человече-ского; in favōrem – в пользу; in tempŏre opportūno – в удобное время; mea resagĭtur, paries cum proxĭmus ardet – меня дело касается, когда пылает стена усоседа; quamvis ingenio non valet, arte valet – хотя он не силён талантом, затосилён искусством.

ЗАНЯТИЕ 30

Тема. Рerfectum coniunctivi глаголов четырех спряжений.Perfectum coniunctivi глаголa esse

Выучить крылатые выражения:Albus, an ater sit, nescio – бел он или чёрен, я не знаю; fama crescit

eundo – молва растёт идучи; ire docētur eundo – ходить учатся ходьбой;leonīna sociĕtas – львиное товарищество; mater artium necessĭtas – мать ис-

Page 29: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

29

кусств – необходимость; mors ultĭma ratio – смерть – последний довод; nomenet omen – имя – предзнаменование; nomen nescio – имя неизвестно; odiumgenĕris humāni – неновисть к роду человеческому; officium humanitātis – долгчеловеколюбия; orbis terrārum – вселенная; quid dubĭtas, ne fecĕris – в чём со-мневаешься, того не делай; sic itur at astra – так идут к звёздам; sic transitgloria mundi – так проходит мирская слава; vires acquirit eundo – приобретаетсилы по мере движения.

ЗАНЯТИЕ 31

Тема. Условные предложения. Спряжение глаголов velle, nolle, malle

Перевести текстDe Alexandro et DiogĕneDiogĕnes Alexandro rogandi, ut dicĕret, si quid opus esset: «Nunc quidem

paulum, – inquit – a sole». Offecĕrat videlĭcet apricanti. Hanc tantam temperantiamadmirātus Alexander, cum ab eo discedĕret, amīcis suis: «Nisi Alexander essem, –inquit, – libenter essem Diogĕnes».

Лексический минимум:Rogo 1 – спрашиватьOpus – нужноPaulus, a, um – малыйOfficio, feci, fectum 3 – загораживатьVidelĭcet – очевидно, разумеетсяApricor 1 – греться на солнцеTemperantia, ae f – воздержностьSol, solis m – солнце

Выучить крылатые выражения:Eius est nolle, gui potest velle – кто имеет силу желать, тот может не

желать; hoc volo, sic iubeo, sit pro ratiōne voluntas – так я хочу, так повелеваю,да будет вместо объяснения моя воля; libenter homĭnes id, quod volunt, credunt– люди охотно верят в то, чего желают; nil volenti difficĭle est – желающемуничего не трудно; perdes maiōra, minōra nisi servavĕris – утратишь большее,если не сохранишь меньшее; odĕrint, dum metuant – пусть ненавидят, лишь быбоялись; quos vult Iuppĭter perdĕre, dementat prius – у того, кого Юпитер хочетпогубить он сначала мутит разум; si duo faciunt idem, non est idem – если двоеделают одно и то же, это не одно и то же; si natūra negat, facit indignatio ver-sum – коль дарования нет, порождается стих возмущением; si vis pacem, parabellum – если хочешь мира, готовься к войне; velle non discitur – желанию неучатся; volens – nolens – волей – неволей.

Page 30: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

30

ЗАНЯТИЕ 32

Тема. Предложения следствия. Спряжение глагола fiĕri

Выучить крылатые выражения:Aquae atque ignis interdictio – запрещение воды и огня; arbĭter elegantiā-

rum – арбитр изящного; ars est celāre artem – искусством является умениескрывать искусство; ars poetĭca – поэтическое искусство; artes liberāles – сво-бодные искусства; auri sacra fames – проклятая жажда золота; a verbis ad ver-bĕra – от слов к побоям; fiat iustitia, pereat mundus – да свершится правосудие,хотя бы погиб мир; Caesar ad Rubicōnem – Цезарь у Рубикона; canis in prae-sĕpi – собака на сене; nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – ничегоуже не говорят такого, чего не было бы сказано раньше; poetae nascuntur,oratōres fiunt – поэтами рождаются, ораторами становятся; quod tibi fiĕri nonvis, altĕri ne fecĕris – чего не хочешь для себя, не делай другому; prima lexhistoriae, ne quid falsi dicat – первый принцип истории – не допускать лжи.

ЗАНЯТИЕ 33

Тема. Употребление местоимений в придаточных предложениях.Attractio modi

Перевести текстPugnă in tabŭlā pictăAtheniensis quidam conspiciens tabŭlam, in qua pungna erat ita picta, ut

Athenienses victōres Spartānos fugārent, exclamāvit: “Fortes Athenienses!” IdLaco audiens subiēcit: “In tabŭlā”.

Лексический минимум:quidam, quaedam, quoddam – какой-то, некоторый, одинconspicio, spexi, spectrum, 3 – окунуть взором, увидеть, заметитьquā – которая; in quā – на которойpingo, pinxi, pictum, 3 – писать красками, рисовать, изображатьtabŭla (picta) – картинаSpartāni, ōrum m – спартанцыexclāmo, 1 – восклицатьб громко кричатьLaco, ōnis m – лакедемонянинsubicio, iēci, iectum, ĕre (3) – подбрасывать, прибавлять

Выучить крылатые выражения:Abecendarium – словарь, алфавит; abreviatūra – сокращение; Augeae cloācas

purgāre – чистить Авгиевы конюшни; manus manum lavat – рука руку моет; nullaregŭla sine exceptiōne – нет правил без исключений; pater noster – Отче наш; pigritiaest mater vitiōrum – лень – мать всех пороков; promissio bonin viri fit obligatio – обе-щание порядочного человека становится обязательством.

Page 31: МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ РОССИЙСКОЙ …...Multus, a, um – многочисленный ... I j b e Z ] Z l _ e v g u _ I-II k d e h g _ g b y. Pronomina

31

УЧЕБНОЕ ИЗДАНИЕ

Никитина Надежда НиколаевнаНикитина Любовь НиколаевнаМедалиева Асият Мухамедовна

ЛАТИНСКИЙ ЯЗЫКТЕКСТЫ И КРЫЛАТЫЕ ВЫРАЖЕНИЯ

Для специальности: 020700 – История

Компьютерная верстка Е.Х. Гергоковой

Изд. лиц. Серия ИД 06202 от 01.11.2001.В печать 31.03.2004. Формат 60х84 1/16. Печать трафаретная.

Бумага газетная. 1.86 усл.п.л. 2.0 уч.-изд.л.Тираж 100 экз. Заказ № ______ .

Кабардино-Балкарский государственный университет.360004, г. Нальчик, ул. Чернышевского, 173.

Полиграфическое подразделение КБГУ.360004, г. Нальчик, ул. Чернышевского, 173.