ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

ႏငးေအးလႈင ႏင လဂေဇာေလာနရဒကာအနတလကဗာ (Ph.D) မ တညးျဖတသည။

စာေရးသမားအေနျဖင ဤသေတသနလပငနးစဥတစေလာက လးတြင လမးညႊနျပသမႈႏင တနဖးရလသညအကအညမား ေပးခသည ျငမးခမးေရးဆငရာ ေခါငးေဆာငမႈႏင သေတသန အငစတက႕ (PLRI) က ေကးဇးတငရေၾကာငး ေျပာၾကား လပါသည။ သေတသနစမကနး အစျပသညအဆငမ အဆးထ စာေရးသမားက ၎တ႔၏ပညာရပဆငရာ ကၽြမးကငမႈမားႏင အားေပးကညေပးခေသာ သေတသနနညးျပမားျဖစသည Radka Antalíková ႏင James MacMillan တ႔ကေကးဇးတငရပါသည။ ထ႔အျပင ဤသေတသနႏငစပလဥး၍ အၾကျပခကေကာငးမားစြာေပးချပး စာေရးသမားက

အားေပးကညေပးခသည သေျပပညာေရးေဖာငေဒးရငးမ အမႈေဆာငဒါရကတာျဖစသ ေစာမးမငးသက အထးေကးဇးတငရပါေၾကာငး ေျပာၾကား လပါသည။ စာတညးျဖတျခငးႏငအေကာငးဆးကညေထာကပ ေပးခသည Anna Delany ကလညး စာေရးသမားအေနျဖင ေကးဇးတငရပါသည။ ေနာကဆးအေနႏင စာေရးသမားသည ဤသေတသနအတြက အေထာကအကျပေသာအေၾကာငးအခက မားႏင ကည၍ပါဝငေျဖဆေပးခေသာသမားအားလးကလညး အထးေကးဇးတငရေၾကာငးေျပာၾကားလပါသည။

ျမနမာႏငငသည ႏစေပါငးရညၾကာစြာ လကနကကငပဋပကၡဒဏ ခစားရလကရသည။ ျမနမာႏငင၏ရႈပေထြးလေသာ ေနာကခ သမငးေၾကာငးႏငတကြ ႏငငေရးေတာငးဆခကအေနျဖင အမးမးေသာႏငငေရးအဖြ႕မား ပါဝငေရးက အာမခခကေပးႏငသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစရပမရျခငးသည ႏငငအတြငးျငမးခမး ေရးရရေရးက အဟန႔အတားျပေနသညအခကမားထမတစချဖစပါသည။ သ႔ျဖစ၍ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးသည ျမနမာျငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြက ဧကနမခလအပပါသည။ ထ႔ေၾကာင ယခသေတသနရညရြယခကသည ပဋပကၡ ေျဖရငးနညးတစခအျဖစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးက ျမနမာျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အသးျပႏငမညနညးလမး မားက ဆနးစစေလလာရနျဖစပါသည။ တငးရငးသားလကနက ကငအဖြ႕အစညးမားမ သကဆငရာ stakeholder သးဥး၊ ကၽြမးကငပညာရင ေလးဥး ႏင လကရအရပသားအစးရ၏ တငးေဒသၾကးလႊတေတာအဖြ႕ဝင တစဥး တ႔ႏင အေသးစတေတြ႕ဆေမးျမနးမႈမားမတစဆင အရညအေသြးစထားသညအခကအလကမားက ေကာကယချခငးျဖစသည။ ဤေလလာ မႈတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးသည ႏငငတြငးပဋပကၡမားကေလာပါးေစရနအတြက အဓကအေရးပါေသာ ကရယာတစချဖစေၾကာငးေတြ႕ရခသည။ ယခသေတသနတြင ျမနမာ

ႏငငတြင စဥဆကမျပတတညတေသာ ျငမးခမးေရးရရရန အလ႔ငာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးဆငရာ ခဥးကပ နညးလမးမားက ေျပာငးလရနလအပေနေၾကာငး အၾကျပထား ပါသည။ ဤသေတသနေတြ႕ရခကမားအေပၚအေျခချပး ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးလပငနးစဥတြင အတားအဆးျဖစေနသညအေရးပါေသာအခကႏစခကမာ ၁) ျငမးခမးေရးသေဘာတညမႈစာခပမတစဆင ႏငငေရးအရေျဖရငးမႈမရျခငး ႏင ၂) ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားျဖစပါသည။ ထ႔ေၾကာင ဤသေတသနတြင ျငမးခမးေရးသေဘာတညစာခပ ပစျဖင ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးမားျပလပရနအတြက အဖြ႕မား အေနျဖင ျငမးခမးေရးညႏႈငးေဆြးေႏြးမႈမားတြင ပါဝငရန ေထာကခအၾကျပထားပါသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး ထကသ႔ သေဘာတညမႈတစခေပၚအေျခခကာ အစျပေဆာငရြက ႏငျပး စစမနေသာဖယဒရယမဝါဒက အာမခေပးႏငမည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသစတစရပ ျဖစေပၚလာႏငပါသည။ ဤေလလာမႈသည အထးသျဖင ပဋပကၡျဖစပြားေနေသာႏငငတြင ျငမးခမးေရးတညေဆာကရာ၌ ေျဖရငးေဆာငရြကရနလအပသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေၾကာငးကစၥမားႏငစပလဥး၍ သကဆငရာပါဝငသမား၏အျမငမားက နားလညသျမငႏငေစရနအေထာကအကျပပါသည။

အကဥးခပ

ေကးဇးတငလႊာ

၂- အကဥးခပ၊ ေကးဇးတငလႊာ

အျမငဆးဥပေဒအျဖစသတမတခရေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒသည ႏငငတစႏငင၏ အေျခခအဂၤါရပတစရပျဖစပါသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေတာ၏ ဥပေဒေၾကာငး၊ ႏငငေရးႏင လမႈေရးစနစတ႔အတြက အေျခခကေသာမေဘာင တစရပအျဖစ သတမတေပးသည။ ဥပေဒေၾကာငးအရသေဘာ တညခက (legal instrument) တစခအေနျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသညပငလင ႏငင၏လပပငခြငအာဏာအတြက လညပတ ပစနစက ခမတျပငဆငေပးျပး တရားဥပေဒစးမးေရးက သတမတ ျပ႒ာနးေပးကာ လပပငခြငအာဏာကကန႔သတေပးသည။ တညတနဖး (shared values)၊ ကယပငရပတညခယခက (identity) ႏင ျပညသ၊ ျပညသားမား၏ ျပငးျပေသာဆႏၵမားက ထတေဖာေျပာဆျခငးျဖင လမႈအဖြ႕အစညးက ပေဖာျပး ထငဟပ ေစရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျဖစေပၚလာျခငးျဖစသည (Bulmer ၊ ၂၀၁၇)။ ေနာကဆးတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ မားသည အစးရအဖြ႕အစညးမား၏အာဏာခြေဝမႈမားက စမခန႔ခြ ေပးျပး သေဘာတလကခရမည ျပညသ႔ေရးရာမဝါဒမတစဆင လပထးလပနညးမားကထတေဖာေပးသည ႏငငေရးအရ သေဘာတညခကမား ျဖစပါသည (Hedling ၊၂၀၁၇)။ အထကပါေဖာျပခကမားအရ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငင တညေဆာကေရးတြင မရမျဖစအေရးၾကးေသာအရာျဖစသည နညးတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥတြင အလႊာအသးသးမ လမႈအဖြ႕အစညးအမးမး၏ အားလးပါဝငမႈမတစဆင ဘရပတညခယခကက ျမငတငရမညျဖစသည (Fleiner ၊၂၀၀၂)။

ထ႔အျပင နငငအေတာမားမားတြင ဖြ စညးပအေျခခဥပေဒမားက အစးရတစရပဖြ စညးရနနင အစးရႏင ျပညသလထအၾကား ဆကဆေရး အဆငေျပေခာေမြ ေစရန စညးကမးမားခမတ ျခငးျဖင ထနးညေပးျခငးအတြက သာမက ပဋပကၡကာလအတြငး ကငတြယေျဖရငးျခငးဆငရာနညးလမးအျဖစလညးေကာငး ေထာကပေပးႏငရန အတြက စတငခၾကသည။ အမနအားျဖင ပဋပကၡျပးေနာကနငငေတာ၏ ေရရညတညတခငျမေသာ ျငမးခမးေရးႏင ဟနခကညမႈမားက အေျခကေစရန ေဖာေဆာင ေရးတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငး အစဥအလာသည ႏငငအပခပေရးတြင အခရာကေသာအစတအပငးတစခအျဖစ ကယျပန႔စြာ အသမတျပထားသည (Hart ၊ ၂၀၀၁)။ အထးသျဖင ျပငးထနစြာခြျခားခလ႕အဖြ႕အစညးမားတြငရေသာ အပစအသးသး၏ ေတာငးဆလလားခကမားႏင လပပငခြငမားက ထညသြငးစဥးစားေပးႏငသည တစခတညးေသာ နညးလမး ျဖစေသာေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥတြင အာဏာခြေဝျခငးက အေျခခအေၾကာငးတစရပအျဖစ အေလးအနက ထညသြငးစဥးစားေပးရန လအပပါသည (Lijphart ၊ ၂၀၀၄)။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးသည အာဏာခြေဝျခငး ႏင အာဏာကန႔သတထားျခငး မေဘာငတစရပအျဖစပပးေပးသည လပငနးစဥတစချဖစေသာေၾကာင ၎သည နယေျမအသးသးမ ႏငငေရးတြင ဥးေဆာငလပပငခြငရသမား (political elites) မ အာဏာခြေဝျခငး၊ အပခပခြငႏင လပပငခြင

ေတာငးဆျခငးတ႔ႏငစပလဥး၍ ညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးမားက ေရ႕ဆက လပေဆာငျခငးႏင ဆကစပစဥးစားရမညအေၾကာငးအရာျဖစပါသည။ အနာဂတတြင ျဖစေပၚလာႏငသည ပဋပကၡမားက အၾကမးဖကျခငးအသြငမေျပာငးေစဘ ျငမးခမးစြာ ကငတြယေျဖရငးႏငရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည အေကာငးဆးေသာလပနညးယႏယားတစချဖစသငပါသည။

တစခနတညးမာပင ႏငငေရးအသကအဝနးအသြငေျပာငးလျခငး မရဘ ပဋပကၡမားကရပနားျခငး တစခတညးျဖင ျငမးခမးေရးတညေဆာကျခငးသည ေအာငျမငႏငရနအလားအလာမရေပ။ ႏငငေရးႏငအပခပေရးအသြငကးေျပာငးျခငး ႏင ႏငငအတြငးရ အပစအဖြ႕အမးမးၾကားတြင သငေတာေသာ အာဏာခြေဝျခငး ေပးအပႏငသည အားလးပါဝငျပး စဥဆကမျပတ တညတေသာ ျငမးခမးေရးတညေဆာကရန ရညရြယထားျခငးမရဘအၾကမးဖက ပဋပကၡမားက အဆးသတရနသာ အေလးထားေသာ အပစ အခတရပစေရးသေဘာတညစာခပ ခပဆျခငးသည မတ သေဘာတညမႈမရေသာ အႏႈတလကၡဏာ အသြငေဆာငသည ျငမးခမးေရး (negative peace) က ရရေစသည။ ထ႔ေၾကာင အားလးသေဘာတညမႈရေသာ အေပါငးလကၡဏာ အသြင ေဆာငသည ျငမးခမးေရး(positive peace) အတြကလအပေသာ လအပခကမားအားလးက ျဖညဆညးေပးျပး ညႏႈငးေဆာငရြကျခငးျဖင ပဋပကၡေျဖရငးရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပစအခငး အကငး ႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥ မားသည အေရးၾကးေသာအခနးက႑မပါဝငေနသည။ ထ႔ေနာက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပစ ႏငဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငး လပငနးစဥမားသည ပဋပကၡျဖစျပးေႏာငးပငး အကးအေျပာငး ကာလတြင မရမျဖစအေရးပါေသာနညးလမးတစခအျဖစ အသးျပ ႏငပါသည (Samuels ၊ ၂၀၀၆) ။ ဤေနရာတြင ပဋပကၡမားႏငရငဆငၾကေတြ႕ခသည အဖြ႕မား၏ပါဝငမႈ ျမငတကလာသညႏင အမ စဥဆကမျပတတညတေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာရလဒမား ပမရရမညျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ျပညသလထပါဝငမႈအားေကာငးမႈႏငစပလဥး၍ ေဘးဖယထားခရသညျပညသမား၏ သေဘာထားအျမငမားကလညး အာဏာခြေဝျခငးလပငနးစဥတြင ပါဝငထညသြငးရမညျဖစသည (Hart ၊ ၂၀၀၁)။

ျမနမာႏငငတြင ျပညတြငးလကနကကငပဋပကၡမားျဖစေပၚရျခငး၏အေၾကာငးရငးမားထမတစခသည ပဋပကၡျဖစေနသညအဖြ႕မားၾကားတြင ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးမားမရေသာေၾကာငျဖစသည။ ဤကသ႔အခကအခ ျပနာမးက ေျဖရငးရနအတြက ျငမးခမးေရးသေဘာတညမႈမားက ညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးႏငျပငတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အကပအတညး (constitutional crisis) က ထညသြငးစဥးစားရနလအပပါသည။ အမနအားျဖင ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငင၏လကရျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အဓကအတားအဆးျဖစေနေသာအရာတစခအျဖစေဖာျပျခငးခရပါသည (ဥပမာ၊ ကရငသတငးဌာန၊ ၂၀၁၉)။ Hartey (၂၀၁၉) ၏ေဖာျပခကအရ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

နဒါနးနဒါနး - ၃

လညး အမားစျဖစေသာေၾကာင ဤဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တပမေတာ၏လကဝါးၾကးအပထားျခငးခရသညဟ အခငအမာ ေျပာဆႏငသည။ အထကပါအေၾကာငးအရာမားကထညသြငးစဥးစားရာ၌ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည လကရျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ပဋပကၡေလာပါးေစရနအတြက အေရးပါေသာအခနးက႑တြငပါဝငေနသညက မျငငးပယႏငေပ။

ပဒမ ၇၄၊ ၁၄၁၊ ႏင ၁၆၁ တြင ျပ႒ာနးထားသညအတငး လႊတေတာတြင တပမေတာသားလႊတေတာကယစားလယ၂၅ရာခငႏႈနးရျခငးသညလညး အခကခဆးအေၾကာငးရငးပငျဖစပါသည။ ထ႔အျပင တပမေတာသည ကာကြယေရးဝနၾကးဌာန၊ ျပညထေရးဝနၾကးဌာန၊ နယျခားေစာငတပဖြ႕တ႔အေပၚအာဏာသကေရာကျပး အမးသားကာကြယေရးႏငလျခေရးေကာငစတြင

၄- နဒါနး

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

ဤသေတသနတြင အရညအေသြးစထားသညနညးစနစ၊အထးသျဖင အဓကေရြးခယထားသညပါဝငေျဖဆသမားႏင အေသးစတေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈမား (in-depth interviews) ျပလပခပါသည။ ယခငစာတမး ႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးတြင သေတသမား၏ စတဝင စားမႈ ႏင လကရျမနမာႏငင၏ ျငမးခမးေရးလပငနးစဥစသညတ႔အေပၚ အေျခချပး ေတြ႕ဆေမးျမနးမည ေမးခြနးမားကထတခပါသည။ ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမညေမးခြနးမားသည ေျဖဆသစတၾကကတ႔ျပနႏငမည အဖြငေမးခြနးမား (open-ended questions) ျဖစျပး ပါဝငေျဖဆမည သ၏ ေနာကခအေၾကာငးအရာႏင သေဘာထားအျမငမားလညး ကြျပားေသာေၾကာင ၎တ႔အတြကေမးခြနးမားသည အလးစထပတ ညျခငးမရေပ။ ကြငးဆငးအခကအလကေကာကယျခငးမျပမ သေတသနနညးလမးႏင ေမးခြနးမားသည သငေတာမႈရ၊ မရေသခာ ေစရန သေတသမားသည သေျပပညာေရးေဖာငေဒးရငး၏ အမႈေဆာငဒါရကတာတစဥးျဖစခသ ေစာမးမငးသႏငေတြ႕ဆကာ ေရ႕ေျပးေမးျမနးမႈတစချပလပခပါသည။

ဤေလလာမႈတြင ကၽြမးကငပညာရငမား ႏင သကဆငသမားက ရညရြယေရြးခယထားသည နမနာေကာကယနညးမားကအသးျပ ထားသည။ သေတသနေမးခြနးမားသည လကရျဖစပကေနသည အေၾကာငးအရာမားႏင ဆကစပေနေသာေၾကာင ျငမးခမးေရး လပငနးစဥ၊ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဥပေဒေၾကာငးက႑မားတြင ရေသာ ကၽြမးကငပညာရငမားႏင သကဆငသမားသည သေတသန ေမးခြနးမားက ေျဖဆရန ႏင ထငျမငသးသပခကမားေပးရန အသငေတာဆးသမားျဖစပါသည။ တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕စညးမား (EAOs)၊ အရပဘကအဖြ႕အစညး ႏင လကရအစးရအဖြ႕ရ ထပသးအဆငမစစေပါငးရစဥးကေတြ႕ဆေမးျမနးခပါသည။ ေျဖၾကားသမားမာ -

• ဗလခပဆြမလြတဂြမေမာ၊ ကခငလြတလပေရးေကာငစ ႏင ကခငလြတလပေရးအဖြ႕၏ ဒ-ဥက႒ (KIO - သေဘာတလကမတမေရးထးထားေသာအဖြ႕)

• ခးဥးရယ၊ ကရငနအမးသားတးတကေရးပါတ၏ ဒ-ဥက႒ (KNPP - သေဘာတလကမတမေရးထးထားေသာအဖြ႕) • ပဒေစာကြယထးဝငး၊ ကရငအမးသားအစညးအရး၏ ဒ-ဥက႒ (KNU - သေဘာတလကမတေရးထးျပးအဖြ႕)• ေဒါကတာခငေဇာဝငး၊ လ႔အခြငအေရးကာကြယ ေစာငေရာကသ• စငးဝမဆငး၊ ရမးလမးႏငငေရးတကၾကြလႈပရားသ ႏင တငးရငးသားေရးရာေလလာသးသပသ• ေနာေမဥး၊ မဝါဒေရးရာအရာရ၊ သလြငျပညသ႔ေရးရာမဝါဒ ေလလာေရးအဖြ႕• ဂြမဂာေနာ၊ ကခငျပညနယမဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ကၽြမးကငပညာရင ႏင• ဥးေကာမငးစ၊ အမးသားဒမကေရစအဖြ႕ခပ၊ ပခးတငး ေဒသၾကးလႊတေတာအဖြ႕ဝင။

အခကအလကမားကေကာကယျပးသညႏငတစျပငနက ေတြ႕ဆ ေမးျမနးမႈမားက မတတမးေရးမတခပါသည။ ထ႔ေနာက မတတမးေရးမတခကမားအားလးကပႏပထတျပး လကေရးျဖငအခကအလကမားက အမတအသားျပလပကာ အေရးၾကးဆး အေၾကာငးအရာမားက က႑အလကအပစဖြ႕စစညးခသည။ ကငဝတပငးဆငရာ ထညသြငးစဥးစားရမည အခကမားႏငပတသက၍ ဤသေတသန တြငပါဝငေျဖဆသမားသည ကၽြမးကငပညာရငမားႏင EAOအဖြ႕မားမ ထပသးအဆင အဖြ႕ဝငမားျဖစေသာေၾကာင၎တ႔၏လျခေရးအတြက ယၾကညမႈတညေဆာကျခငးသည ပထမဥးစားေပးအခကျဖစသည။ ေကာကယရရေသာအခကအလကမားက လ႕ဝကစြာသမးဆညးထားရန ကတျပခကမာလညးအေရးၾကးပါသည။ ေနာကဆးတြင ပါဝငေျဖဆသမားအေနျဖင ၎တ႔၏နာမညမားက ပႏပထတေဝမညအစရငခစာတြင ထညသြငးေဖာျပရန ၾကညျဖစြာ ခြငျပေပးေၾကာငးက သေတသမားကအတညျပရယခပါသည။

သေတသနနညးလမး သေတသနနညးလမး - ၅

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

လညး မဟတေၾကာငးႏင “တပမေတာ၏အခနးက႑တစခတညး ကသာ ေထာကပကညေနေၾကာငး” ထတေဖာေျပာဆခသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည လမႈစာတမးတစချဖစေသာေၾကာင ခယခကခငးတညမႈ ႏင ဘတနဖးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ သတမတျပ႒ာနးျခငးမတစဆင ထနးသမးထားရရမညျဖစေသာ ေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥတြင အေျခခ အားျဖငအားလးပါဝငရနလအပပါသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒသည EAO အဖြ႕မား၏ ႏငငေရးသေဘာထားက ကယစားျပႏငျခငးမရဘ တပမေတာ၏အခနးက႑ကသာကာကြယေပးေသာေၾကာင ၎တ႔ကလကမချခငး ျဖစသည။ ထ႔အျပင ယခေတြ႕ရခကမားအရ ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒတြင ဖယဒရယဒမကေရစအေျခခသေဘာတရားမားႏင ၁၉၄၇ ပငလစာခပက အေျခခေသာ တငးရငးသားမား၏ အခြငအေရးမားကမေတြ႕ရရေပ။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တငးရငးသားႏငငေရးအဖြ႕မားအားလးအတြက ႏငငေရးစာတမး တစချဖစေစရန EAO အဖြ႕မား၏ေတာငးဆခကမားက ပါဝင ထညသြငးရမညျဖစသည။

၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏အခနးက႑ႏင လကရျငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚပါဝငေျဖဆသမား၏ သေဘာထားအျမငမား

ယခေတြ႕ရခကမားအရ NCA လကမတေရးထးျပးအဖြ႕မားသာမက မေရးထးရေသးေသာအဖြ႕မားသညလညး အားလးပါဝငေသာ ျငမးခမးေရးသေဘာတစာခပ မခပဆခင တစႏငငလးအပစ အခတရပစေရး သေဘာတစာခပက အေကာငအထည ေဖာသငေၾကာငး သေဘာတညၾကပါသည။ ထ႔အျပင ဤေလလာမႈတြင ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ EAO အဖြ႕မားက ျငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈလပငနးစဥမားတြင ထေရာကစြာပါဝင ႏငရနအတြက ဘႏငငေရးေမာမနးခက (ဆလသညမာ ဖယဒရယ မျဖစေပၚရနျဖစသည) တစခ လအပလကရေနေၾကာငးေဖာျပခသည။ KNPP အဖြ႕မ ခးဥးရယက “ကၽြနေတာတ႔ အားလး EAOs ေတြၾကားထမာ အျမငတစခ တညတာက ဘာလဆေတာ နငငေရးအခငးကငးက သြားတအခါမးေတြမာကၽြနေတာတ႔ အတတကြသြားမပ အေျဖရာမပ အဆငေျပမယလ႔ျမငတာေပါေနာ” ဟ ရငးလငးေျပာၾကားခပါသည။ အမနတကယပင EAO အဖြ႕မား အေနျဖင ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးမားမရျခငးသည ပဋပကၡမားျဖစပြားရျခငး၏အဓကအေၾကာငးရငးတစချဖစျပး တပမေတာ၏ ဖအားေပးမႈ ႏင တစခတညးေသာတပမေတာတညေထာငျခငးတ႔ႏငပတသက၍ စးရမပပနမႈမားသည အတားအဆးၾကးမားဟ ထငျမငယဆပါသည။ ထ႔အျပင ယခင ႏင လကရခပဆခေသာ စာခပမားတြင သေဘာတညခေသာ အခကမားက လကနာေဆာငရြကပါမညဟကတျပခကမားသညလညး ျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြငအေရးပါလေသာ ယၾကညမႈတညေဆာကျခငးအတြကမရမျဖစလအပပါသည။ KIO အဖြ႕မ ဗလခပဂြမေမာက “ယၾကညမႈတညေဆာကေရးေပါ (ခနေျပာသလ) ယၾကညမႈ တညေဆာကေရးဆတာက ပါးစပန႔ေျပာေနလ႔မရဘး။

၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအေပၚပါဝငေျဖဆသမား၏သေဘာထားအျမင

တစႏငငလးအပစအခတရပစေရးသေဘာတစာခပတြင လကမတေရးထးထားေသာအဖြ႕ ျဖစေစ လကမတ မေရးထး ထားေသာ အဖြ႕ျဖစေစ၊ ေတြ႔ဆေမးျမနးခသည EAO အဖြ႕ အမားစသည ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက သေဘာတည လကချခငးမရေပ။ ဤသ႔ျဖစရျခငးမာ ၎ဖြ စညးပအေျခခ ဥပေဒတြငပါဝငေသာ အေၾကာငးအရာမားေၾကာငသာမက အားလးမပါဝငေသာ မၾကမးေရးဆြျခငးလပငနးစဥ၏ သေဘာ သဘဝေၾကာငျဖစသည။ EAO အဖြ႕မားမကယစာလယအခ႕ သည မၾကမးေရးဆြျခငး လပငနးစဥတြငပါဝငခေသာလညး ၎တ႔သညအမနတကယလႊမးမးႏငမႈမရဘ ၎တ႔၏ပါဝင ပတသကမႈက ဥပေဒေဘာငဝငရမေလာကသာသတမတခၾကသည။

“အမးသားညလာခမာေတာ အဒကစၥပါမာေပါေနာ၊ ကၽြနေတာတ႔တကတအခါမာေတာ ဒအေျခခမေတြက ထတထားျပးသားျဖစတယ၊ ဟ ၉၀ ေကာကေန သတ႔က ညလာခလပေနျပ၊ ကၽြနေတာတ႔က ၂၀၀၃၊၂၀၀၄ မာ တကတယဆေတာ၊ အေသးစတအေျခခရမယမေတြေဆြးေႏြး ေနတအခန၊ ဒါေပမယ ကၽြနေတာတ႔ KIO က အရငတနးက မတကခလ႔ဆျပး အေျခခမကျပနျပးေဆြးေႏြးဖ႔ကညလာခမာ တငျပျပးကၽြနေတာတ႔ေဆြးေႏြးခတာ ျဖစတယ။ ဒါေပမယ ေဆြးေႏြးတာပရျပးမ ခနကေျပာသလ ဆးျဖတခကေတြ မကဘး။” ဟ ဗလခပဂြမေမာ က ရငးျပေျပာဆခသည။

ထ႔အျပင KNU အဖြ႕မ ပဒေစာကြယထးဝငး၏ေဆြးေႏြးခကအရ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ဒမကေရစသတမတခက မားႏင အေျခခသေဘာတရားမားစသည အဂၤါရပအခ႕ပါဝင ေသာလညး EAO အဖြ႕မားေတာငးဆေနသည တငးရငးသား အခြငအေရးမားက အာမခခကေပးႏငမညအေၾကာငးအရာမား ပါဝငျခငးမရေပ။ ဗလခပဂြမေမာကလညး “ပါဝငသငတ အေျခခ အေၾကာငးတရားေတြမပါဘးလ႔ျမငတယ။ ဥပမာ ဖယဒရယ ဒမကေရစ၊ ျပးေတာ ဒလသားခငးန႔ဆငတ ကစၥရပေတြ၊ ျပးေတာ ကၽြနေတာတ႔ ၁၉၄၇ မာ ခပဆခတ ပငလစာခပရ႕အႏစသာရ ေတြဘာမမပါဘး။” ဟ ေဆြးေႏြးေျပာဆခသည။ ပခးတငး ေဒသၾကးလႊတေတာ အမးသားဒမကေရစအဖြ႕ဝင ဥးေကာမငးစက “ကၽြနေတာတ႔ရ႕ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက တစပငးဖယဒရယလညးျဖစတယ၊ တစပငးဒမကေရစလညး ျဖစတယ၊ အဒေတာ ကၽြနေတာတ႔က ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ပမသငေတာတအေျခခအေၾကာငးအရာေတြန႔ျပငဆငမယဆရင တငးရငးသားေတြလညးေကနပမယလ႔ထငတယ” ဟ ၎၏ ခယခကက ေဆြးေႏြးေျပာဆခပါသည။ သ႔ေသာလညး ကၽြမးကင ပညာရင ဂြမဂာေနာက ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ဖယဒရယလညးမဟတ တစပငးဖယဒရယ(quasi-federal)

ေတြ႕ရခကမားႏင ေဆြးေႏြးခကမား၆- ေတြ႕ရခကမား ႏင ေဆြးေႏြးခကမား

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

စာခပ တစခတညးျဖင ျငမးခမးေရးရရႏငမညမဟတေပ။ ပဋပကၡျဖစပြားရျခငး၏ အဓကအေၾကာငးအရငးမာ ႏငငေရးနညးျဖင ေျဖရငးျခငးမရေသာေၾကာင ျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ထေရာကေသာႏငငေရးေဆြးေႏြးပြတစခက အေကာငအထည ေဖာႏငရန အဓကလအပပါသည။

လကရဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာျပငဆငျခငးလပငနးစဥေပၚပါဝငေျဖဆသမား၏သေဘာထားအျမငမား

NLD ၏ ျငမးခမးေရးလပငနးစဥလမးေၾကာငးျပေျမပအရ ၂၁ရာစ ပငလျငမးခမးေရးညလာခဟလညး လသမားသည ျပညေထာငစျငမးခမးေရးညလာခ (UPC) မ ထြကေပၚလာေသာ ျပညေထာငစျငမးခမးေရးစာခပႏငအည ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက ျပငဆငမညျဖစသည။ NCA လကမတေရးထးျပးေသာ EAO အဖြ႕မားသညဤ ျပငဆငျခငးလပငနးစဥက ေယဘယအားျဖင သေဘာတညပါသည။ KNU အဖြ႕မ ပဒကြယထးဝငး က

“ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြေတြ ရလာတျပညေထာငစသေဘာတစာခပဟာ ႏငငေရးသေဘာတစာခပျဖစတအတြက ဖြ႕စညးအပခပ အေျခခဥပေဒ ႏငငေရးအရထကပမေတာျမငမားတယ၊ လႊတေတာမာျငငးလ႔မရဘး၊ တကယတမးဆ ဒါက ႏငငေရး၊ ၿငမးခမးေရးန႔ ဆကစပတ ကစၥျဖစတအတြကေၾကာင ဒါေၾကာငမ႔လ႔ သတ႔က လႊတေတာကပ႔လကလ႔ရရင လႊြတေတာကပယဖကလကလ႔ ဖကတယလပလကလ႔မရဘး၊ မရဘးဆတာက လႊတေတာကယစားလယေတြလညး လႊတေတာျပငပႏငငေရး ေဆြးေႏြးပြေတြမာပါတယ အစးရလညးပါတယ၊ တပမေတာ လညးပါတယ၊ ကယစားလယေတြပါေနေတာ …” ဟ ထတေဖာေျပာဆခသည။

လကရ NLD အေနျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးအတြက ကငတြယလပေဆာငရာတြင စာျဖငေရးသားကာ ရငးလငးစြာ တငျပထားေသာလညး လကေတြ႕တြင ဤလပငနးစဥ၌ အေလးအနကထားရမည စနေခၚမႈအခကအခမားရေနသည။ ဥပမာအားျဖင EAO အဖြ႕မားႏင အရပဘက အဖြ႕အစညး မားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအသစအတြက မေဘာငတစရပ တညေဆာကရန ေမာလငခကျဖင UPC သ႔ အဆျပလႊာမား ေပးပ႔ေလာကထားချပး တပမေတာ၊ ႏငငေရးအဖြ႕အခ႕ႏင လႊတေတာအဖြ႕သည လကရဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေဘာငက အဓကအေျခခ၍သာ ျပငဆငေရးလပငနးစဥကအတညျပ ခသည။ ထ႔အျပင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားႏင ပတသက၍ ထေရာကေသာေဆြးေႏြးမႈမားက ညလာခမားတြင ခြငမျပခေပ။ KNU အဖြ႕မ ပဒကြယထးဝငးက “ကၽြနေတာတ႔ ေဆြးေႏြးရငးန႔ ကၽြနေတာတ႔ဖြ႕စညးပျပငမယဆလ႔ရရင တစအခကက ဒႏငငေရးေဆြးေႏြးပြကေနရလာမယရလဒန႔ ဖြ႕စညးပျပငမယဆတာက သေဘာတထားၿပးသား သ႔ေသာ လညးဘ ေခါငးစဥကက ျပညေထာငစၿငမးခမးေရးညလာခ

ျပးရင ေျပာတဟာက ကတမတညလ ေနာကပငး ယၾကညမႈ ျပနပကတာပ။” ဟ ေဆြးေႏြးေျပာဆခသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ EAO အဖြ႕ႏစဖြ႕မပါဝငေျဖဆသမားအေနျဖငလညး လကရ ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တငးရငးသားမား၏ရပငခြငႏင ဒမကေရစအေျခခသေဘာတရား မားက ျပညဝစြာေပးအပႏငျခငးမရေသာေၾကာင ျငမးခမးေရး လပငနးစဥသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားႏင ဆကစပေနသညဟ အခငအမာယၾကညလကရသည။ ထ႔ေၾကာင ျငမးခမးေရးရရရနအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားက ေျဖရငးရမညျဖစသည။ KNPP အဖြ႕မ ခးဥးရယက “၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမာ တငးရငးသားတနးတညမေရး ႏင ကယပငအပခပခြငန႔ပတသကျပး သတမတျပ႒ာနးခကေတြ ခငခငမာမာမရတအတြက ျပငကျပငရမယ”ဟ ေထာကခ ေဆြးေႏြးခသည။ NCA တြင လကမတမေရးထးျခငးႏငစပလဥး၍ KIO အဖြ႕၏ ဆးျဖတခကအေပၚ ဗလခပဂြမေမာ၏ေျပာဆခကအရ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည အဓကလႊမးမးခပကငေနေသာအခကမဟတေၾကာငး၊ ႏင KIO အဖြ႕အေနျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအေၾကာငးက သးသန႔ေဆြးေႏြးသငသညဟ ယၾကညေၾကာငးေတြ႕ရခသည။ သ႔ေသာလညး KIO အဖြ႕ႏင မတဘ KNPP အဖြ႕သည NCA တြင လကမတမေရးထးရန ဆးျဖတရသညအေၾကာငးမာ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဆကစပေနသည။ တစခနတညးမာပင KIO ႏင KNPP ကယစားလယႏစဥးစလးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏငစပလဥး၍ တပမေတာ သ႔မဟတ အစးရအဖြ႕ႏင ေဆြးေႏြးမႈ အတအကမရေၾကာငးေျပာဆခသည။ တငးရငးသားေရးရာ ေလလာသးသပသ စငးဝမဆငး၏ ေျပာဆခကအရ EAOအဖြ႕မား အေနျဖင ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ႏငငေရးရညမနးခကမားႏင ရညရြယခကမားက မလႊမးျခႏငေသာေၾကာင ၎က ပထမေနရာတြင လကချခငးမရခသလ NCA စာခပတြင လကမတထးရန သ႔မဟတ မထးရန EAO အဖြ႔မား၏ ဆးျဖတခကမားတြင၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ လႊမးမးသကေရာကမႈမရေပ။

ျမနမာႏငငသည အမးမးကြျပားျခားနားေသာႏငငျဖစေသာေၾကာင ဒမကေရစဖယဒရယအေျခခမမားမတစဆင ကြျပားျခားနားမႈ မားက အသအမတျပေလးစားရနအလြနအေရးၾကးပါသည။ လကနကကငအဖြ႕အမားစသည မးႏြယစေပၚအေျခချပး ဖြ႕စညး ၾကျပး လနညးစအခြငအေရးႏင ကယပငျပ႒ာနးခြငစသည ႏငငေရးရပငခြငမားက ေတာငးဆျခငး ျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင လကရ ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တငးရငးသား အခြငအေရးကသာမက ဒမကေရစစနစကလညး ျပညဝစြာ သတမတေပးႏငျခငးမရသျဖင အခ႕ေသာ EAO အဖြ႕မားသည ျငမးခမးေရးလပငနးစဥႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ကစၥရပ မားသည ဆကစပေနသညဟ အခငအမာ ယၾကညထားပါသည။ အၾကမးဖကပဋပကၡမားကေလာချခငးသည ျငမးခမးေရးလပငနး စဥတြင ပထမဆးေျခလမးျဖစႏငေသာလညး အပစအခတရပစေရး

ေတြ႕ရခကမား ႏင ေဆြးေႏြးခကမား - ၇

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒက လကခရနအလားအလာရသည။ ထ႔အျပင EAO အဖြ႕မ ပါဝငေျဖဆသမား၏ ေျပာဆခကအရ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပငဆငခကမားတြင ဖယဒရယမႏငဆန႔ကငေသာ သ႔မဟတ ဒမကေရစကငစဥႏင ဆန႔ကငေသာပဒမမား ထညသြငးစဥးစားရမညျဖစသည။

“ဒအေျခခမတခ႕ဟာေတြကေတာ ျပ႒ာနးခကကျပငဖ႔ လတယ ျပငလ႔ရရငအေျခခမျပငပါ။ ဒႏစခက ဆကစပတယ အဓက က အေျခခမကျပငႏငလ႔ရရင ဒပဒမေတြက ျပငလ႔ ရတယ။” ဟ ပဒကြယထးဝငးက ေဖာျပေျပာဆခသည။

ဥးေကာမငးစကလညး ဤအျမငကထပေလာငးအတညျပေျပာဆခသည၊ “ပဒမတစခတညးေတာ ကြကၿပးေတာ ျပငလ႔ေတာ မရဘး။ ဘာျဖစလ႔လဆေတာ ဆကစပတ ပဒမေတြ ရတယ။ ဆကစပတ ပဒမေတြကလညး ျပငရမာေပါေနာ”။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငး၏ရညရြယခကသည ဖြ႕ျဖးတးတကေသာႏငငတညေထာငရန ႏင စဥဆကမျပတတညတေသာ ျငမးခမးေရး ႏင ေပါငးစညးရနျဖစေသာေၾကာင ေနာကဆးတြင အရပသားအစးရအဖြ႕သာမက အျခားေသာသကဆငသမား သညလညး လပငနးစဥတြင ပါဝငရနလအပပါသည၊

“ဖြ႕စညးပက နပါတ (၁) က လကနကကငပဋပကၡျပညတြငးစစက ခပၿငမးေစဖ႔အတြကအျပင တငးျပညကေအးေအး ခမးခမး သာသာယာယာ ဝဝေျပာေျပာန႔ေရ႕ဆကႏငဖ႔အတြက ဖြ႕စညးပအလပက (၂)ချဖစေနတယ။ အဒ ဖြ႕စညးပရ႕ရညရြယခကကမတညၿပးေတာ ဘယပန႔ခညးကပမလ။ ခညးကပတအခါမာ လကနကကငစစပြေတြ ျပညတြငးစစႀကးခပၿငမးဖ႔ဆရင ျပညတြငးစစတကေနတသေတြအကနလး ပါဝငဖ႔လတယ။ တပမေတာ အပါအဝငဘ။ အာဏာရပါတတစခတညးန႔လညး လပလ႔မရဘး။” ဟ ေနာေမဥးက ေဆြးေႏြးေျပာဆခသည။

ေဒါကတာခငေဇာ၀ငး၏ေဆြးေႏြးခကအရ အစးရအဖြ႕သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရာတြင ျပညသမားပါဝငလာေစရန လမးေၾကာငးအမးမးဖနတးေပးရန လအပပါသည၊ “…ႏငငေရးသမားေတြ သာမကဘေပါေနာ ပညာရငေတြ ေနာကၿပးေတာ CSO ေတြ ၊ တခ႕ေနရာေတြဆရင ဘာသာေရးေခါငးေဆာငေတြပါရမယ။ အမးသမးေတြလညး ပါရမယ။ လမးငယေတြလညးပါရမယ။” ဥးေကာမငးစ ႏင ေဒါကတာခငေဇာဝငးတ႔၏ေျပာဆခကအရ မတသညအခကမာ လကရအရပသားအစးရအဖြ႕သည လပပငခြငရေသာအထက လၾကးမားႏင တခါးပတေဆြးေႏြးမႈမားမတစဆင ညႏႈငး ေဆြးေႏြးပါက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငခကမားသည ျငမးခမးေရးအာမခခကေပးႏငမညမဟတေပ။

ျဖစတယ အေတာဖြ႕စညးပျပငမယဆတာက တညတည သြားေျပာရငလညး တစဖကကလကမခဘး တပမေတာမာ သကထနးရတတာဝနရေနတာကး” ဟ ညလာခမားႏငစပလဥး၍ ထတေဖာေျပာဆခသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ EAO ကယစားလယမား၏ ေျပာဆခကအရ UPC သည သးၾကမတင စညးေဝးျပးေနာကတြင ရလဒအေနျဖင ထြကရလာေသာ သေဘာတညမႈ ၅၁ခကသည ေယဘယဆနလြနးေနေၾကာငး ေတြ႔ရခသည။

NLD အစးရအဖြ႕သညလညး တငးရငးသားႏငငေရးအဖြ႕မား (EPPs) ႏင EAO အဖြ႕မားႏင ေအာငျမငစြာညႏႈငးေဆာငရြကႏငျခငးမရေပ။

“သတ႔မာ ဗဟာေျမာကျပငဆငမႈဟာ ေကာငးေကာငးန႔ သြားနငမ ၊ ေနာကျပးေတာ သ ညႏႈငးဖ႔ လအပတ ပးေပါငးေဆာငရြကဖ႔ လအပတ အစအဖြ႕ေတြန႔ သခညး ကပျပးပးေပါငးေဆာငရြကဖ႔မလပဘး ဆရငေတာ သ႕လမးေၾကာငးန႔သပ ၊သ႔လမးသေလာကမယဆျပးေတာျပငရငပ ကၽြနေတာထငတယ သလမးမေကာငးေလာကဘးလ႔ ထငတယ။ ဘာေၾကာငလဆေတာ အခက NLD ရပရပကလ အရမးကတယ။ အရငကလ လထေတြရ႕ေထာကခမႈေတာ သမရဘး ဆေတာ။” ဟ ခးဥးရယက အၾကျပေထာကခခ ပါသည။

ဤအေၾကာငးအရာႏငစပလဥးျပး တငးရငးသားေရးရာေလလာ သးသပသ စငးဝမဆငးက ျပငဆငခကမားသည ဗဟမ အာဏာက လကေအာကအဖြ႕အစညးမားသ႔ အနညးဆးခြေဝေပးျခငးျဖစေပၚေစလင တငးရငးသားပဋပကၡမားဆကလက ျဖစေပၚေနမညျဖစသည။ သ႔ေသာ ဗဟမအာဏာ အမားဆး ခြေဝမႈႏငအတ တငးရငးသားပဋပကၡမား၊ အေျခအေနတငးမာ မႈမားက ထနးသမးႏငမညျဖစပါသည။ ထသ႔ျဖစေပၚေစရန NLD အစးရအဖြ႕သည EPP အဖြ႕မားႏင ညႏႈငးေဆာငရြက ရမညျဖစသည။

ေတြ႕ဆေမးျမနးခသည လကမတေရးထးျပးေသာ EAO အဖြ႕ မားသည ၎တ႔၏ေမာလငခကမားက စစမနေသာဖယဒရယျပညေထာငစ တညေထာငရနပပးေပးႏငမည ထထေရာကေရာကျပငဆငထားေသာ ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအေပၚတြင ပ၍အားထားသညဟ ထငရသည။ လကမတမေရးထးရေသးေသာ EAO အဖြ႕မားႏင မတသညအခကမာ သေဘာတစာခပျဖငေပါငးဖြ႕ထားေသာစနစပစမးပပးေပးႏငမည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသစတစရပက အလရျခငးျဖစသည။ မညသ႔ဆေစကာမ လကရဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငခကရလဒသည ျပညနယအဆင ႏငငေရး ဆးျဖတခကခမတရာတြင လပပငခြငအာဏာအမားဆးခြေဝေပးျပး ျပညေထာငစဗဟအဆငတြင အာဏာေလာနညးပါက EAO အဖြ႕မားသည ျပငဆငထားသည

၈- ေတြ႕ရခကမား ႏင ေဆြးေႏြးခကမား

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕မားလလားေတာငးတသညဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥ

ပါဝငေျဖဆသမားအခ႕သည ျငမးခမးေရလပငနးစဥႏငတစျပငနက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြျခငးက လပေဆာင သငေၾကာငး ထတေဖာေျပာဆခသည။ ဥပမာအားျဖင ဤအခက ႏငစပလဥးျပး ဗလခပဂြမေမာသည -

“လကရျငမးခမးေရးျဖစစဥလ႔ေျပာတအခါမာ process တစခလးအေပၚမာသြားေနတယဆတ အဒ အယအဆေပၚ မာပေျပာသြားမာေပါေနာ။ အေတာ process တစခလးလ႔ေျပာတအခါမာ ၂၀၀၈ အပါအဝင ဒ reconciliation ၊ နငငျပနလညတညေဆာကေရး၊ ယၾကညမႈတညေဆာကေရး စတ က႑အကနလးက တျပငတညးလပဖ႔လတယ။ … အခ ကေတာ ဒ process လ႔ေတာေျပာလာျပ။ ဒါေပမယ ဒ process မာ အကနလးခတဆကျပးလပတာမး မေတြ႕ ရေသးဘး။ ဒါကေတာ ဒလကရျငမးခမးေရး process လ႔ ေျပာတအခါမာ အယအဆ တစခေပါေနာ။”ဟ ေဖာျပေျပာဆ ခသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကၽြမးကငပညာရငျဖစသ ေနာေမဥးက “ အချမနမာႏငငရ႕ၿငမးခမးေရးန႔ ျမနမာႏငငရ႕ ဖြ႔စညးပက တကရကဆကႏႊယမႈရတယ။ အေတာ ဖြ႕စညးပ မျပငဘန႔ ၿငမးခမးေရးကလပလ႔မရဘး။ လပလ႔ရေပမယမထြက လာဘးေပါ။” ဟ သမ၏အျမငက မေဝေဆြးေႏြးခသည။ ၎ႏငမတသညအခကမာ KNPP အဖြ႕မပါဝငေျဖဆသတစဥးက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးက ပထမေနရာတြင ျဖစေပၚရန အတြက ျငမးခမးေရးသေဘာတစာခပမ ႏငငေရးအရေျဖရငး ျခငးသည အဓကအေျခခလအပခကျဖစသညဟယၾကညေၾကာငး ေျပာဆခသည။ ထ႔ေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥတြငပါဝငျခငးမတငမ ျပးျပညစေသာျငမးခမးေရးသေဘာတစာခပက အခငအမာဖြ႕စညးတညေဆာကရမညျဖစသည။

“ကၽြနေတာ ကေတာ ပထမ peace agreement ကအရငဆး ရယသငတယ။ peace agreement မာပါဝငတအေၾကာငးအရာမာ အေျခခ ဥပေဒ ျပငမာလား အသစေရးဆြမာလား ဆတာ ပါဝငမာ အေသခာပ ၊ ဆေတာ ကၽြနေတာတ႔ ၾကားမာ အခငမာတစခမမရေသးဘး။ ခနကၽြနေတာေျပာတ NCA ဆတာ တစနငငလးအပစခတရပစေရး ဟာ ကနကနေျပာရင ဒါဟာ ceasefire agreeement ပျဖစတယ။ အပစခတရပစေရးသေဘာတစာခပပျဖစတယ peace agreement မဟတေသးဘး။” ဟ ခးဥးရယက ထတေဖာေျပာဆခသည။

တငးရငးသားေရးရာေလလာသးသပသ စငးဝမဆငးသညလညး “ျငမးခမးေရးညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးလပငနးစဥက ေနရာတကရဖ႔ ဒါမမဟတပထမဆးသေဘာတညမႈျပဖ႔ အေကာငးဆးဘ။ အဒသေဘာတညမႈန႔အတ အားလးသေဘာတညလကချပး

စစမနတဖယဒရယမ လလားခကက ျဖညဆညးေပးႏငမယ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသစတစရပ ေရးဆြႏငမယ” ဟ ေျပာဆခသည။ အမနအားျဖင ျငမးခမးေရးသေဘာတစာခပမရျခငးသည NCA မေဘာငအတြငး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥအတြက အေလးအနကထားရမည အေၾကာငးအရာတစချဖစပါသည။ အျခားအခကအခတစခမာ တငးကပေသာအခနဇယား သတမတခကမားၾကား ျဖစေပၚေနရေသာ ျပညေထာငစျငမးခမးေရးသေဘာတညခကပငျဖစသည -

“timeline ကသပအရညၾကးထားလ႔မရဘး။ အခကေတာ တစျခားစသြားတအခါကေတာ timeline က ဟဘကကလလခငတပစမးန႔ ဆြေနလ႔ရတာေပါ။ ဒါတစဖြ႕ဖြ႕က timeline ကဆြေနလ႔ရတယ” ဟ ဗလခပဂြမေမာက ထတေဖာေျပာဆခသည။

ထ႔အျပင ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးရရရနအခကအခမားႏငစနေခၚမႈမားစြာရေနဆျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင တပမေတာႏင EAO အဖြ႕မားသည ဖယဒရယမႏငပတသက၍အျမငအမးမးရျပး၊ အဓကအားျဖင ‘ျပညေထာငစ’ ႏင ‘ဖယဒရယမ’ အသးအႏႈနးမားႏငသကဆငသည။

“ကၽြနေတာတ႔ လခငတဟာက federal ျဖစတယလ႔ ေျပာတာ။ ဒါေၾကာငကၽြနေတာတ႔က federal လ႔ေျပာတာ ျမနမာေတြကေတာ federal လ႔ေျပာတာက အဂၤလပစကားလးပ ျပညေထာငစ ဘာျဖစတယ ညာျဖစတယ ။ ျပညေထာငစလ႔ အဓပၸါယေဖာျပနရငလ ျပညေထာငေတြကစတာ သတ႔အဂၤလပလ ျပနရင ကၽြနေတာတ႔သးတ federal ဆတ စကားလးကမသးဘး union လ႔သးတာ ။ union ဆတာက ကြေနျပေနၾကတ မသားစေတြျပနျပးေတာ reunion လပတာ ။ unitary ကလအေျခခတယလ႔ ကြနေတာတ႔က အသလ concept ဆြတယ။ သတ႔လ အသလကငသးလာခတာပ union က unitary ကေနလာတယ။ ေနာကျပးေတာ ျပညေထာငစကလ တစျပညေထာငျဖစတယေပါ အတာေၾကာငမ႔လ႔ ကၽြနေတာတ႔ကလ ဖယဒရယ မျဖစမေနသာ ကၽြနေတာတ႔ သြားခငတဟာ ျဖစတယလ႔ကၽြနေတာတ႔ခယတယ။ ေျပာခငတာက ဖယဒရယလ႔ကၽြနေတာတ႔ေျပာျပဆရင state ေတြကပ လာျပးစဖြ႕လ႔ ဖယဒရယဆတာ ေပၚလာတာ။ ဒ concept က လကခတယဆရင ကၽြနေတာတ႔ state constitution ဆြမရမယ။” ဟ ခးဥးရယက ရငးျပေျပာဆခသည။

EAO အဖြ႕မပါဝငေျဖဆသမားသည အဓကအားျဖင ႏငငေရးႏင စးပြားေရးတြင ကယပငျပ႒ာနးခြငႏင တနးတအခြငအေရးရရရန စတဝငစားသည၊ ထ႔ေၾကာင ဖယဒရယမသည ၎တ႔၏ အဓကႏငငေရးရညမနးခကျဖစသည။ သ႔ျဖစ၍ လကေအာကခ ျပညနယ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား (sub-state constitutions)

ေတြ႕ရခကမား ႏင ေဆြးေႏြးခကမား - ၉

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

ေရးလပငနးစဥမား၏ရလဒမားသည အသးခရနခကခေသာလညး လကေအာကချပညနယ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအခနးက႑အတြက ေနရာလေလာကစြာေပးႏငပါကအၾကမးဖကပဋပကၡမားက စမခန႔ခြႏငျပး ကာကြယႏငမညျဖစသည။

ျမနမာႏငင၏အေျခအေန၌ အမနတကယျပနလညသငျမတေရး ရရရန ႏင ျငမးခမးစြာအတယဥတြေနထငႏငရန အျခားေသာ နညးလမးမမဟတဘ ျငမးခမးေရးညႏႈငးေဆြးေႏြးျခငးလပငနး စဥမတစဆင ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမၾကမးမေရးဆြခင ကနဥးလပေဆာငရမညျဖစသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား ႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးသည ပဋပကၡျပးေႏာငးပငး အသြငကးေျပာငးေရးကာလတြင အဓကအေျခခလအပေသာ နညးလမးမားျဖစေသာေၾကာင ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးႏငအျပင ျဖစေပၚလာေသာ ျငမးခမးေရး သေဘာတစာခပက အရငဆးထတျပနရနလအပပါသည။ ေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ EAO အဖြ႕မားသည ျငမးခမးေရးသေဘာတညစာခပမားႏငအတ အတညျဖစေသာဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒျဖစေပၚေစႏငေသာ အကးအေျပာငးႏငငေရးအစအမမား (ျငမးခမးေရးသေဘာတညစာခပ သ႔မဟတ သးျခား ရပတညစာခပစာတမး) က လလားျခငးျဖစသည။ UPC ဖြ႕စညးတညေထာငျခငးသည ဤကြာဟမႈကျဖညဆညးရနရညရြယ ချခငးျဖစေသာလညး UPC မ ရလဒမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒဆငရာ အစအမမားက ဝမးနညးဖြယရာ ပပးေပးႏငျခငး မရခေပ။ ထ႔အျပင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားႏငပတသက၍ NLD အစးရအဖြ႕၊ တပမေတာႏင EAO အဖြ႕မား အတြက အေလးအနကထားရမညအခကအခမာ အဖြ႕တစဖြ႕ခငးစ၏ အယအဆအေပၚ အေျခတညေသာ သေဘာထားအျမင ကြာဟခကျဖစပါသည၊ ဥပမာအားျဖင ‘ျပညေထာငစ’ ႏင ‘ဖယဒရယမ’ ႏငသကဆငေသာ အသးအႏႈနးမားျဖစပါသည။

သည ၎တ႔အတြကအလြနအေရးပါလာသည။ KNU အဖြ႕မ ပဒကြယထးဝငး က -

“ကြၽနေတာတ႔နငင ရ႕ ျဖစတညမႈအရေတာ စၿပးလာမယ။ လကေတြ႕မာေတာ ပစအလမထြကဘး။ တကယတမးဆရင ဗဟအစးရ ဆတာ ျပညနယေတြရ႕သ႔ရ႕ေပးအပတ အာဏာေတြ၊ လပပငခြငေတြ။ အခက ဗဟကေနၿပးေတာ ျပညမက ထနးထားတအတြက ျပညနယမသ႔ဆကျပနေတာငး ေနရတပစ ျဖစေနတယ။ အမနက ျပညနယက သ႔က ေပးထားတအာဏာ။ အခကေတာ ကြၽနေတာတ႔ အာဏာက ယၿပးေတာ သက အကနလး ကယက ျပနၿပးေတာ ခြေဝမညဆတသေဘာ။” ဟ ၎၏အျမငက ထတေဖာေဆြးေႏြးခသည။

ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးသည အထးသျဖငပကစးလြယေသာ ပဋပကၡဒဏခစားရသည ႏငငမားတြငရေသာ ေဘးဖယ ခထား ရသည ျပညနယခြမားအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ကယပငအပခပခြငႏငပတသက၍ တးတကေကာငးမြန ေစေသာေၾကာင၊ ႏငငေရးအရေျဖရငးျခငးမ အကးရလဒအျဖစ လကေအာကချပညနယဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား ထြကေပၚ လာႏငသည။ ထ႔ေၾကာင လကေအာကခ ျပညနယ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာမေဘာငမားသည ကယပငအပခပခြင အတြက လကေအာကချပညနယမား၏ ေတာငးဆခကမားက ကငတြယေျဖရငးရန အဓကလအပပါသည။ လကေအာကခ ျပညနယဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြေရးႏငစပလဥး၍ ႏငငေရးအရ ‘ခြမထြကေရး’ သည တပမေတာအတြက အေလးအနကထားသညအေၾကာငးအရာတစချဖစပါသည။ သ႔ေသာ EAO အဖြ႕မားအေနျဖင ကယပငျပ႒ာနးခြငရရရန ပမအေလး ထားရနလလားသည။ ထကသ႔အျမငကြျပားမႈမားသည လကေအာကချပညနယဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြရာတြင အခကအခမားျဖစေပၚေစပါသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြ

၁၀- ေတြ႕ရခကမား ႏင ေဆြးေႏြးခကမား

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

သးသပခကမားႏင အၾကျပေထာကခခကမား

ယခသေတသနျပလပရျခငးရညရြယခကသည ျမနမာႏငငျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးက ပဋပကၡေျဖရငးနညးတစခအျဖစ အသးျပႏငမညနညးလမးက ေလလာဆနးစစရနျဖစပါသည။ ထ႔အျပင လကရေလလာမႈ၏ ရညရြယခကသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးအတြက တးတကေကာငးမြနေအာင လပေဆာငရာတြင အေထာကအက ျဖစေစရနရညရြယ၍ ဘအေလးထားစဥးစားရမညအေၾကာငးအရာမား ႏင စနေခၚခကအခကအခမားက ပငးျခားသရႏငရန ျဖစပါသည။ ေလလာဆနးစစရာတြင ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခ ဥပေဒႏင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားအေပၚ EAO အဖြ႕မား၊ အရပဘကလ႕အဖြ႕အစညးဆငရာ ကၽြမးကငပညာရငမားအပါအဝင ျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြငပါဝငေသာ အဓကဥးေဆာငသမား၏ အျမငႏငအသးခပမား၊ ႏင ျမနမာႏငငတြင စဥဆကမျပတတညတေသာ ျငမးခမးေရးတညေဆာကရနအတြက ၎တ႔ခမတလသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥက ခငခနသးသပရနျဖစပါသည။ ေတြ႕ရခကမားအရ EAO အဖြ႕မား (NCA လကမတေရးထးျပးႏင လကမတမေရးထး ထားေသာ) မ သကဆငသအသးသး ႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားသည တညေသာယဆခကအျမငရသည၊ အတအက ေျပာရေသာ ၂၀၀၈ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ဖယဒရယမႏင ဒမကေရစအတြက ျပညစစြာပပးေပးႏငျခငးမရသညအေၾကာငးျဖစသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တငးရငးသား အခြငအေရးႏင ကယပငျပ႒ာနးခြင ႏင ဖယဒရယအေျခခသေဘာတရားမားမပါရျခငးေၾကာင EAO အဖြ႕မားက ၎က လကမခေပ။ ထ႔အျပင ဤေလလာမႈတြငပါဝငေျဖဆသမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥတြငအားလးပါဝငရနလအပခကက ေဖာျပေျပာဆခသည။ သေတသမား၏ေတြ႕ရခကအရ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ျငမးခမးေရး ႏင ႏငငေတာတညေထာငေရးက ပပးေပးႏငျခငးမရသညအျပင ဤေလလာမႈတြင ပါဝငေျဖဆသမားအေနျဖင ျငမးခမးေရးလပငနးစဥသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေၾကာငးအရာမားႏင ခငမာစြာဆကစပလကရသညဟ ယၾကညပါသည။

ယခေတြ႕ရခကမားအရ လကရဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာျပငဆငခကလပငနးစဥသည EAO အဖြ႕မားကလလားေသာ လမးေၾကာငး မဟတေၾကာငး အတညျပႏငေသာလညး ျပငဆငေရးလပငနးစဥတြင EPP ႏင EAO အဖြ႕မားကသ႔ေသာ ႏငငေရးအဖြ႕မား၏ သေဘာထားအျမငမား ပါဝငလင ဤဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာျပငဆငခကမ ထြကေပၚလာေသာ ရလဒမားသည ျငမးခမးေရးလပငနးစဥက အေထာကအကျပႏင မညဟ ၎တ႔ကသေဘာတညေျပာဆခပါသည။ ဤေနရာတြင ‘ဖယဒရယအေျခခသေဘာတရားမား’ ႏငသကဆငေသာ အယအဆမားက အေကာငအထညေဖာျခငးအေၾကာငး ေဆြးေႏြးရန အမနတကယပငအဓကလအပပါသည။ အားလးျခ ၾကညေသာ ထရလဒမားသည ဗဟခပကငမႈေလာချခငးႏင

စပလဥး၍ လကရ NLD အစးရအဖြ႕အေနျဖင မညမျပတသားထငရားစြာ စြန႔စားလပေဆာငရနျပငဆငထားသညအေပၚမတညျပး ျငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚလက႐လပေဆာငလက႐ေသာ ၂၀၀၈ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငျခငးလပငနးစဥ၏ သကေရာကမႈက တငးတာအၾကျပႏငသည။ ဆလရငးမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပငဆငခကသည အာဏာခြေဝမႈအနညးဆးသာေပးအပႏငလင လမးစပဋပကၡမား ဆကလကျဖစပြားေနမညျဖစသည။ အျခားတစဘကတြငလညး ၎သည ျပညနယအဆငတြင ႏငငေရးဆးျဖတခကခမတရာတြင လပပငခြငအာဏာျပညဝစြာေပးအပျခငးႏငအတအာဏာခြေဝမႈအမားဆးေပးျပး ဗဟအဆငတြင အာဏာအနညးဆးျဖစပါက လမးစပဋပကၡမားေလာပါးသြားႏငမညျဖစသည။

အားလးျခငသးသပေသာ ျမနမာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥတြင အေကာငအထညေဖာလပေဆာငရန အေရးၾကးလအပသည အေျပာငးအလမားမာ -

၁။ ျငမးခမးေရးညႏႈငးေဆြးေႏြးပြမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥက ထေရာကစြာ၊ နကနကနန ေဆြးေႏြးေျဖရငးသငသည။ အထးသျဖင လကရအစးရအဖြ႕သည အမးသားျပနလညသငျမတေရးႏင ျငမးခမးေရးဗဟဌာနမတစဆင ညႏႈငးေဆြးေႏြးသညလပငနးစဥတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးႏငသကဆငေသာ အေၾကာငးအရာမားက အခငအမာ ျပတသားစြာ ေျပာဆသငပါသည။ အစးရအဖြ႕သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ကစၥရပမားက ႏငငေရးအကးအျမတတစခအတြကသာ မဟတဘ အားလးပါဝငေသာျငမးခမးေရးတညေဆာကရန ရညရြယခကျဖင ေျဖရငးသငပါသည။

၂။ ပဋပကၡျဖစပြားေနသညအဖြ႕မားၾကားတြင ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြမားမတစဆင ျငမးခမးေရးသေဘာတညစာခပႏငအတ ႏငငေရးအရေျဖရငးမႈရရရနလအပပါသည။

၃။ အစးရအဖြ႕အေနျဖင အမးသားဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကျခငး ႏင လကေအာကချပညနယ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရးလပငနးစဥတြငလညး တငးရငးသားႏငငေရးပါတအဖြ႕မားက ထေရာကစြာပါဝငလပပငခြငအာဏာခြေဝေပးျခငးျဖင ဖယဒရယအေျခခမမားက ေထာကခကာ လကေအာကချပညနယဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားအခနးက႑က ပမေကာငးမြနလာေစရန ျမငတငေပးသငသည။ EAO အဖြ႕မား ပါဝငႏငရန သငေတာေသာမဝါဒလမးစဥတစရပရပါက အဖြ႕အသးသးက ကယစားျပျပး အာဏာခြေဝျခငးကကငသးျခငးအားျဖင ၎သည ျငမးခမးေရးတညေဆာကသညလပငနးစဥက အမနတကယေထာကခအားေပးႏငမညျဖစသည။

သးသပခက ႏင အၾကျပေထာကခခကမား - ၁၁

ျမနမာႏငင၏ျငမးခမးေရးတညေဆာကေရးအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြျခငးလပငနးစဥခမတျခငး - တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႕အစညးမားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမား၏သေဘာထားအျမငမား

ျငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအေၾကာငး လေလာကစြာမပါဝငေသးေသာေၾကာင ဤေလလာမႈသည ျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင ေျဖရငးရနလအပသည ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားအေပၚထငျမငခကမားႏငပတသကျပး နားလညသျမငႏငရန အေထာကအကျပပါသည။ ထ႔အျပင ဤအစရငခစာတြင တငျပထားသည ေတြ႕ရခကမား အရ EAO အဖြ႕မားႏင အရပဘကအဖြ႕အစညးမားသည ျငမးခမးေရးေဆြးေႏြးမႈမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြေရး ကစၥရပ ႏငပတသက၍ အေလးအနကထားေၾကာငး ထငရား ေပၚလြငေနသည။ သ႔ေသာလညး ဤေလလာမႈ၏အားနညးခက တစခမာ ျငမးခမးေရးလပငနးစဥတြင အဓကဥးေဆာငသည

အဖြ႕မားထမတစဖြ႕ျဖစသည တပမေတာ၏သေဘာထားခယခကမားက ထညသြငးပါဝငႏငမႈမရျခငးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ေနာကထပျပလပမညသေတသနမားတြင တပမေတာကယစားလယမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာကစၥရပမားႏငပတသကေသာ သေဘာထားအျမငမားက ေလလာေဖာထတသငပါသည။ ထ႔အျပင ေနာကထပျပလပမညသေတသနမားတြင ႏငငေရးအရေျဖရငးရာတြင အတားအဆးျဖစေနေသာအခကမားက ေကာလႊားႏငမညနညးလမးမားက စစစသရႏငရန ဥးတညေဆာငရြကသငပါသည။

၁၂- သးသပခက ႏင အၾကျပေထာကခခကမား

Bulmer, E. (2017). What is a constitution? Principles and concepts. Retrieved from https://www.idea.int/

Fleiner, T. (2002). Recent developments of Swiss federalism. The Global Review of Federalism, 32, 97-123.

Hart, V. (2001). Constitution-making and the transformation of conflict. Peace & Change, 26, 153-176.

Hartery, J. (2019, April 4). The NLD cannot circumvent the military’s veto over constitutional amendments. Tea Circle Oxford. Retrieved from www.teacircleoxford.com

Hedling, N. (2017, April). The fundamentals of a constitution. Retrieved from https://www.idea.int/

Karen Information Center News. (2019, January 27). ျငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚ KNU ဒကဌေဟာငးပဒေနာစဖးရာစနနင ေမးျမနးျခငး (Interview with former vice chairman of KNU: Naw Si Phoe Yar Sein’s perspectives on the peace process). Retrieved from www.kicnews.org

Lijphart, A. (2004). Constitutional design for divided societies. Journal of Democracy, 15, 96-109.

Samuels, K. (2006). Post-conflict peace-building and constitution-making. Chicago Journal of International Law, 6, 663-682.

ကမးကးစာရငးကမးကးစာရငး၊ စာေရးသမားအေၾကာငး- ၁၃

ႏငးေအးလႈင သည ျမနမာႏငင၊ ရနကနျမ႕မျဖစပါသည။ သမသည ရနကနအေရ႕ပငးတကသလမ ဘြ႕ရရချပး ရနကနႏငငျခားဘာသာတကသလတြင အဂၤလပဘာသာအထးျပျဖင ဒပလမာတနးတကေရာကခပါသည။ ႏငးေအးလႈငသည ျမနမာႏငငဓမၼတကသလတြင လထဖြ႕ျဖးေရးပညာ မဟာဘြ႕တနးတြငလညး တကေရာကသငယေလလာခပါသည။ သမ၏ရညမနးခကပနးတငမာ ႏငငေရး သပၸဘာသာရပက ဆကလက ေလလာသငယရနျဖစျပး ႏငငေရးေလလာဆနးစစသတစဥးျဖစလာရနျဖစသည။ လကရအခနတြင သမသည ရပရြာလထဖြ႕ျဖးေရး နယပယတြင လပကငလကရပါသည။

လဂေဇာေလာန သည ကခငျပညနယမျဖစပါသည။ သသည ၂၀၁၇ခႏစတြင ျမစၾကးနားတကသလမ ဥပေဒပညာအထးျပျဖင ဘြ႕ရရခပါသည။ ဥပေဒပညာရပသငယေလလာေနသညအခနအတြငး လဂေဇာေလာနသည ဥပေဒပညာက ျမစၾကးနားျမ႕ရ တရားဥပေဒစးမးေရးစငတာတြင အလပသငဝနထမးအျဖစ တရားေရးရာကၽြမးကငမႈမားက လကေတြ႕သငယေလလာခပါသည။ ထ႔အျပင သ၏ဆယေကာသကအရြယတြင သသည လငယအဖြ႕အစညးျဖစသည Good Friend မတစဆင ေနရပစြန႔ခြာထြကေျပးတမးေရာငေနရသမားအတြက လပအားေပးအလပမားတြင တကၾကြစြာပါဝငလပေဆာငခပါသည။ လကရတြင သသည ရနကနတကသလ၌ ႏငငတကာဥပေဒပညာအထးျပ၍ မဟာဘြ႕တနးတြငသငယဆညးပးလကရပါသည။

စာေရးသမားအေၾကာငး

www.fes-asia.org

ပႏပ©၂၀၁၉ ခႏစ ဖရကဒရစအဘတေဖာငေဒး႐ငး (FES) ျမနမာရးအမတ (၇၃၉)၊ စပါယရလမးသြယ (၁)၊ ပါရမ၊ ရနကငးျမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာ။

တာဝနရပဂၢလအလကခစေဆး ယစေပါဗ - ဌာေနကယစားလယရးဖနး ၀၉ ၉၇၂ ၇၇၉ ၇၄၇https://www.fes-myanmar.org

Friedrich-Ebert-Stiftung Myanmar Office

စာအပမာယရနinfo-myanmar@fes.asia

ဤစာတမးတြငပါရေသာ အေတြးအျမငမားသည FES ၊ PLRI ႏငတကြ ယငးတ႕၏ အလရငမားႏင မတဖကအဖြ႕အစညးမား၏ အေတြးအျမငမားမဟတပါ။

FES မထတေဝထားေသာ စာအပမားက FES ၏ စာျဖငေရးသား ထားေသာ သေဘာတညခကမပါပ အျမတအစြနးအတြကစးပြားျဖစထတေဝခြငမျပပါ။

Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) (ဖရကဒရစအဘတေဖာငေဒး႐ငး) သည ဂာမနႏငငတြင သကတမး အၾကာ႐ညဆး ႏငငေရး ေဖာငေဒး႐ငးျဖစၿပး၁၉၂၅ခႏစတြင စတငတညေထာငချပး ဂာမန၏ပထမဥးဆး ဒမကေရစစနစျဖင ေရြးေကာကတငေျမာကျခငးခရေသာ

သမၼတ၏အမညက အစြျပ၍အမညေပးထားျခငး ျဖစသည။

FES ျမနမာ႐းက ၂၀၁၄ခႏစတြင တရားဝငတညေထာငဖြငလစခပါသည။ သ႔ေသာ FES လပငနးမားမာမ ၂၀၀၅ခႏစကပင စတငေဆာင႐ြကေနၿပ ျဖစပါသည။ FES ၏ျပဌါနးလပေဆာငမႏငအည ဆရယဒမကေရစတနဖးမားႏင အယအဆမားက ေဖာေဆာငရန FES ျမနမာရးသည

အမားပါဝငေဆာငရြကႏငေသာ ျပျပငေျပာငးလေရးလပငနးစဥျဖစေစးေရးလပငနး၊ လမႈတရားမတမႈ ျပညဝေသာ လ႕ေဘာငအဖြ႕အစညးျဖစေစေရး အေထာကအကျပေသာလပငနးႏင ျပညေထာငစသမၼတျမနမာႏငငေတာ၏ ႏငငျခားေရးမဝါဒ

အေျခခမမားျဖစေသာ ျငမးခမးေရးႏင ပးေပါငးေဆာငရြကေရးက ျမငတငေပးေသာ လပငနးမားက အားေပးျမငတငေဆာငရြကပါသည။

ၿငမးခမးေရးေခါငးေဆာငမႈႏငသေတသနအငစတက႕ အေၾကာငးၿငမးခမးေရးေခါငးေဆာငမႈႏငသေတသနအငစတက႕သည သေျပပညာေရးေဖာငေဒးရငးႏငပးေပါငးၿပး ဖြ႔စညးထားေသာ အဆငျမငပညာရပမားက သငၾကားေပးေနသည သငတနးေကာငးတစချဖစပါသည။ သငတနးေကာငးက ၂၀၁၈ခနစတြငစတငထေထာငခၿပး တစႏစတာအခနၾကာျမငေသာ ၿငမးခမးေရးေခါငးေဆာငမႈ ဘြ႕လြနဒပလမာေပးအပခးျမငသည။ ျမနမာနငင၏ၿငမးခမးေရးႏင အမးသားျပနလည သငျမတေရးကေဆာငရြကရာတြင တာဝနယမႈႏငတာဝနခမႈကရေသာ ေခါငးေဆာငမႈဆငရာႏင သကေသအေထာကအထား (သ႔) အခကအလကအေျချပသည ဆးျဖတခကမားက ခမတႏငေအာင ျပစပးေထာငေပးေနေသာ ေနရာတစခလညးျဖစပါသည။ ထသ႕ျပလပႏငရန သငတနးေကာငးသည လမႈေရးသပၸႏင ပတသကဆကႏြယေသာ သေတသနျပလပျခငးဆငရာ အရည အေသြးျမငသငတနးက ျမနမာနငငတဝမးလးရ တကၾကြျပး အရညအခငးျပညဝေသာလငယမားက ေလကငသငၾကားေပးျပ ျမနမာနငင၏ ျငမးခမးေရးျဖစစဥတြင လငယမားေမာမနးေသာ ေခါငးေဆာငမႈက႑တြင ပါဝငလာနငရနျဖစသည။ ဤစာေစာငသည ၂၀၁၈ - ၂၀၁၉ ပညာသငႏစအတြငး တကေရာကခသည ဘြ႕ရေမာငမယမားမ ျပစေရးသားခၿပး ပညာေရးဆငရာေဆာငးပါးအျဖစ ေရြးခယျခငးခထားရသည အစရငခစာ ၆ ခအနကမ တစချဖစသည။

၂၀၁၈ -၂၀၁၉ PLRI ဘြ႕ရေမာငမယမားမ ျပစေရးသားခေသာ အျခားစာတမးမား - • ျမနမာနငင၏ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအား တစဆ႕ေစသညအေၾကာငးရငးမား• ျငမးခမးေရးအတြကပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၏အားသာခက - ျမနမာႏငင၏ ျငမးခမးေရးတညေဆာကသည လပငနးစဥတြင ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးမ

တစဆင လငယမား၏ပါဝငမႈက ျမငတငျခငး• ဖယကဥခထားရာမအလယဗဟဆသ႔ - ကရငနျပညနယအတြငးေနထငေသာ တငးရငးသားလနညးစမား၏ ႏငငေရးႏငလမႈေရးဆငရာ

ဖယကဥခထားရသညအေတြ႕အၾကမား• ဖးကြယခအမနတရားမား - ရခငျပညနယေျမာကပငးမလနညးစအတြငးရ လနညးစမား၏ အၾကမးဖကအေရးအခငးအတြငး အေတြ႕အၾကမား• ျမနမာႏငငရတပဖြ႕အေပၚျပညသလထ၏ယၾကညအားကးမႈ - သကေရာကလႊမးမးမႈရေနသည အေၾကာငးရငးမားက ေလလာေဖာထတျခငး

• သေတသနအစရငခစာ ၆ ေစာငအား ေပါငးစထားသည “ျမနမာၿငမးခမးေရးက ရာေဖြျခငး - ထပဆးအလႊာမသည ေအာကေျခ ေျမျပငအဆင၏ အေတြးအျမငမားက ဆနးစစေလလာျခငး” ဟေသာစာေစာငကလညး ရယဖတရႈႏငပါသည။

Izumi Idoia Zubia – Cover illustrations Myriam Rueda – Layout Design ေနာေဝႏငးေကာ - ဘာသာျပနဆသ ေနာစာဘလ - စာအထားအသဖတရႈစစေဆးသ