رهیافته انجمن شهید ادواردو آنیلی · web viewقال المفید، و...
TRANSCRIPT
لمحات‌من‌حیاه‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلاماشارة
سرشناسه:سیبویه‌محمدرضا‌عنوان‌و‌نام‌پدیدآور:لمحات‌من‌حیاه‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام
تالیف‌محمدرضا‌سیبویه‌مشخصات‌نشر:مشهد:آستانه.۱۳۷۱ق=۱۴۱۳الرضویه‌المقدسه‌مجمع‌البحوث‌الاسلامیه
ریال؛بها:۸۲۰ص‌شابک:بها:[۱۳۵مشخصات‌ظاهری:]ریال‌وضعیت‌فهرست‌نویسی:فهرستنویسی‌قبلی۸۲۰
؛همچنین‌به‌صورت‌زیرنویس[۱۳۵یادداشت:کتابنامه‌ص]۲۱۲-۲۵۴موضوع:علی‌بن‌محمدنقی‌ع،امام‌دهم‌ق
شناسه‌افزوده:آستان‌قدس‌رضوی‌بنیاد‌پژوهشهای‌اسلامیBPرده‌بندی‌کنگره: ۸ل۹/س۴۹۲۹۷/۹۵۸۳رده‌بندی‌دیویی:
۱۷۸۱-۷۲شماره‌کتابشناسی‌ملی:مالمقدمة
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم‌الحمدلله‌رب‌العالمین،و‌الصلاة‌و‌السلام‌علی‌محمد‌و‌آله‌الأئمة‌المعصومین،و‌اللعنة‌الدائمة
الأبدیة‌علی‌أعدائهم‌و‌مناوئیهم‌و‌منکری‌فضائلهم‌أجمعین.و‌بعد:فقد‌رأیت‌لزاما‌علی‌أن‌أبذل‌ما‌بوسعی‌بذله‌لکی‌أقدم
مجهودا‌ضئیلا‌حول‌شخصیة‌قائد‌من‌قادتنا‌المیامین‌الذین‌کرسوا‌حیاتهم‌فی‌سبیل‌اعلاء‌کلمة‌الله،و‌خدمة‌المصالح
الاسلامیة‌الکبری،و‌مواصلة‌رسالة‌السماء،تلک‌الرسالة‌التی‌‌المهداة‌الیهی‌امتداد‌لروح‌الرسالة‌المحمدیة‌السمحاء
البشریة‌جمعاء،ألا‌و‌هو‌عاشر‌أئمة‌أهل‌البیت‌سیدنا‌و‌امامنا‌علی‌بن‌محمد‌الهادی‌النقی‌صلوات‌الله‌علیه‌و‌علی‌آبائه
الطاهرین،و‌حیث‌أن‌کتابة‌مبسطة‌تشمل‌الجوانب‌المختلفة،و
الأبعاد‌المثالیة‌لحیاة‌هذه‌الشخصیة‌العظیمة‌کانت‌قلیلة،و‌کلما‌کانت‌هناک‌فهی‌فی‌امهات‌الکتب‌التاریخیة‌و‌السیر‌الکبری،و‌التی‌لم‌تکن‌فی‌متناول‌عامة‌الناس‌خصوصا‌شبابنا‌المتعطش
للتطلع‌علی‌حیاة‌قادته‌العظام،و‌بما‌أنی‌سبق‌و‌أن‌أقدمت‌علی‌الکتابة‌حول‌لمحة‌یسیرة‌من‌حیاة‌ثامن‌أئمة‌أهل‌البیت
الامام‌الرضا‌علیه‌السلام،و‌ذکرت‌هناک‌أنه‌ان‌وفقنی‌الله‌أن‌أکتب‌لمحات‌حول‌سائر‌المعصومین‌علیهم‌السلام،ولکننی‌لم
اوفق‌الی‌أن‌بدر‌لی‌أن‌اقدم‌هذا‌المجهود‌الیسیر‌من‌حیاة[اعتمدت‌علی6الامام‌الهادی‌علیه‌السلام،و‌قد]صفحه
المصادر‌المذکورة‌فی‌الهوامش،مقتصرا‌علی‌ایراد‌النصوص،تارکا‌ذکر‌الرواة‌و‌الاضافات‌الی‌المطولات؛حذرا‌من‌التطویل
الممل.کما‌و‌رتبته‌حسب‌الجوانب‌فی‌أبعاد‌شخصیته‌علیه‌السلام،آملا‌أن‌یکون‌مقبولا‌عنده،و‌بذلک‌موفیا‌بعض‌الحق‌من‌عظیم‌حقوقه،خدمة‌للاسلام‌و‌المسلمین،و‌الله‌الهادی‌الی
[7سواء‌السبیل.محمدرضا‌سیبویه‌مشهد‌المقدسة]صفحه‌اسمه‌و‌اسم‌أبیه
علی‌بن‌محمد‌الجواد‌علیهماالسلام.اسماء‌أجداده
علی‌بن‌موسی‌بن‌جعفر‌بن‌محمد‌بن‌علی‌بن‌الحسین‌بن‌علی بن‌أبی‌طالب‌علیهم‌السلام.
امه
ام‌ولد‌اسمها‌سمانة‌المغربیة،و‌فی‌المناقب‌یقال:ان‌امه [.1المعروفة‌بالسیدة‌ام‌الفضل]
تاریخ‌مولده
اختلف‌المؤرخون‌فی‌یوم‌ولادته،فقال‌الکفعمی‌فی‌المصباح:[و‌قیل:2للهجرة]212ولد‌یوم‌الجمعة‌ثانی‌رجب‌سنة
خامسه،و‌قال‌ابن‌عیاش:یوم‌الثلاثاء‌الخامس‌من‌رجب‌سنة[و‌فی‌کشف‌الغمة:اما‌مولده‌ففی8[.]صفحه3أربع‌عشر]
[.و‌قال‌الشیخ‌فی‌المصباح:4للهجرة]214رجب‌من‌سنة[.و‌قال5انه‌ولد‌فی‌السابع‌و‌العشرین‌من‌ذی‌الحجة](من‌الهجرة]212الکلینی:انه‌ولد‌فی‌منتصف‌ذی‌الحجة‌سنة)
[.و‌الذی‌یقوی‌عندنا‌أنه‌کان‌فی‌شهر‌رجب‌کما‌دل‌علی6ذلک‌الدعاء‌الوارد‌عن‌المعصوم)ع(»اللهم‌انی‌أسألک
بالمولودین‌فی‌رجب‌محمد‌بن‌علی‌الثانی‌و‌ابنه‌علی‌بن‌محمد [.7المنتجب...الخ«]
محل‌ولادته
قال‌المفید،و‌ابن‌شهرآشوب‌فی‌المناقب:کان‌مولده‌بصریاء[.و‌قال‌السید‌الامین‌فی‌کتابه)فی8من‌مدینة‌الرسول)ص(]
رحاب‌أئمة‌أهل‌البیت(:هکذا‌فی‌کثیر‌من‌النسخ)صریا(بصاد‌مهملة‌وراء‌و‌مثناة‌تحتیة‌بعدها‌ألف،و‌فی‌بعض‌النسخ‌بباء
موحدة،و‌لم‌نجد‌لها‌ذکرا‌فی‌معجم‌البلدان‌و‌لا‌فی‌کتب‌اللغة،الا‌أن‌فی‌المناقب‌نقل‌عن‌کتاب‌الجلاء،و‌الشفاء:أن‌صریا
قریة‌أسسها‌موسی‌بن‌جعفر‌علیهماالسلام‌علی‌ثلاثة‌أمیال‌من [.9المدینة]
کنیته
أبوالحسن،و‌یقال‌له‌أیضا:أبوالحسن‌الثالث،و‌هی‌اصطلاح‌روائی‌معروف‌عند‌أئمة‌الحدیث‌یمتاز‌بها‌عمن‌یشترک‌معهم
[9فی‌هذه‌الکنیة.]صفحه‌القابه
قال‌ابن‌طلحة:هی‌الناصح،المتوکل،الفتاح،النقی،المرتضی][.و‌فی‌المناقب:النجیب،المرتضی،الهادی،النقی،العالم،10
الفقیه،الأمین،المؤتمن،الطیب،العسکری؛و‌عرف‌هو‌و‌ابنه[.قال‌الصدوق‌فی‌العلل:سمعت‌مشایخنا11بالعسکریین]
رضی‌الله‌عنهم‌یقولون:ان‌المحلة‌التی‌کان‌یسکنها‌الامامان‌علی‌بن‌محمد‌و‌الحسن‌بن‌علی‌علیهماالسلام‌بسر‌من‌رأی
کانت‌تسمی‌عسکرا‌فلذلک‌قیل‌لکل‌واحد‌منهما:العسکری][.و‌قیل:نسبة‌الی‌عسکر‌سر‌من‌رأی‌الذی‌بناه‌المعتصم12
لما‌کثر‌عسکره‌و‌ضاقت‌علیه‌بغداد‌فانتقل‌الی‌هذا‌الموضع[.ولکنه‌علیه‌السلام‌اشتهر:بالهادی‌و‌النقی،و13بعسکره]
[.14یقال‌له:الفقیه‌العسکری]نقش‌خاتمه
قد‌ذکروا‌لنقش‌خاتمه‌علیه‌السلام‌ألفاظا‌متعددة،و‌لعله‌کان‌له‌کل‌ذلک،منها:حفظ‌العهود‌من‌أخلاق‌المعبود؛و‌قیل:الله
ربی‌و‌هو‌عصمتی‌من‌خلقه؛و‌قیل:من‌عصی‌هواه‌بلغ‌مناه]15.]
بوابه
[10عثمان‌بن‌سعید‌العمری.]صفحه‌شاعره
العوفی،و‌الدیلمی،و‌محمد‌بن‌اسماعیل‌بن‌صالح‌الصیمری.اما‌صفاته،ففی‌خلقه‌و‌حلیته
[.16قال‌صاحب‌الفصول‌المهمة:صفته‌أسمر‌اللون]فی‌أخلاقه‌و‌أطواره
قال‌فی‌المناقب:و‌کان‌أطیب‌الناس‌بهجة)مهجة(،و‌أصدقهم‌لهجة،و‌أملحهم‌من‌قریب،و‌أکملهم‌من‌بعید،اذا‌صمت‌علته‌هیبة‌الوقار،و‌اذا‌تکلم‌سماه‌البهاء،و‌هو‌من‌بیت‌الرسالة‌و
الامامة،و‌مقر‌الوصیة‌و‌الخلافة،شعبة‌من‌دوحة‌النبوة‌منتضاة[.و‌فی17مرتضاة،و‌ثمرة‌من‌شجرة‌الرسالة‌مجتناة‌مجتباة]
[.و‌قال‌عبیدالله18شذرات‌الذهب:کان‌فقیها‌اماما‌متعبدا]بن‌یحیی‌بن‌خاقان‌فی‌وصف‌ولده‌الحسن‌العسکری
[19علیهماالسلام‌لرجل:لو‌رأیت‌أباه‌لرأیت‌رجلا‌جلیلا)جزلا] [.20خ‌ل(نبیلا‌خیرا‌فاضلا]
فضائله‌و‌مناقبه
الامامة:هی‌الرئاسة‌العامة‌لشؤون‌الدنیا‌و‌الدین،و‌هی‌منصب‌ربانی‌و‌عهد‌الهی‌لا‌یمنحها‌الا‌لمن‌توفرت‌فیه‌المؤهلات‌و
الشرائط‌المطلوبة‌من‌حیث‌العلم‌و‌العصمة‌و‌الفضیلة‌کما‌أنها‌مرتبة‌فوق‌النبوة‌حیث‌حصلت‌لبعض‌الانبیاء‌و‌هم‌اولوالعزم‌من
[الرسل،و‌انما‌نالوا‌هذه‌المرتبة‌العظیمة‌بعدما11]صفحه‌‌اتخذهم‌الله‌عزوجل‌أنبیاء‌و‌اختار‌لهم‌الرسالة‌کما‌حصلت
لابراهیم‌علیه‌السلام‌حیث‌انه‌بعد‌نیله‌النبوة‌و‌الخلة‌قال‌عز‌من‌قائل‌مخاطبا‌ایاه:»انی‌جاعلک‌للناس‌اماما‌قال‌و‌من‌ذریتی
[،و‌کذلک‌ما‌ورد‌عن‌زید21قال‌لا‌ینال‌عهدی‌الظالمین«]الشحام،قال:سمعت‌أباعبدالله‌علیه‌السلام‌یقول:ان‌الله
تبارک‌و‌تعالی‌اتخذ‌ابراهیم‌علیه‌السلام‌عبدا‌قبل‌أن‌یتخذه‌نبیا،و‌ان‌الله‌اتخذه‌نبیا‌قبل‌أن‌یتخذه‌رسولا،و‌ان‌الله‌اتخذه‌رسولا
قبل‌أن‌یتخذه‌خلیلا،و‌ان‌الله‌اتخذه‌خلیلا‌قبل‌أن‌یتخذه‌اماما،[.22فلما‌جمع‌له‌الأشیاء‌قال:انی‌جاعلک‌للناس‌اماما...الخ]
فبعد‌الوقوف‌علی‌عظم‌شأنها‌نجد‌أن‌کل‌من‌تصدی‌لها‌کان‌من‌الصفوة‌التی‌اختارهم‌الله‌لذلک،و‌من‌جملتهم‌هو‌الامام
الهادی‌علیه‌السلام‌کما‌دلت‌النصوص‌الواردة‌فی‌حقه‌و‌المؤهلات‌المتوفرة‌فیه‌من‌العلم‌و‌الحکمة‌و‌سائر‌الصفات
الحمیدة.النص‌علی‌امامته
اما‌النصوص‌الدالة‌علی‌امامته‌فنکتفی‌بما‌ورد‌منها‌فی‌البحار.-عن‌الصقر‌بن‌دلف‌قال:سمعت‌أباجعفر‌محمد‌بن‌علی1
الرضا‌علیهماالسلام‌یقول:ان‌الامام‌بعدی‌ابنی‌علی‌أمره
أمری،و‌قوله‌قولی،و‌طاعته‌طاعتی،و‌الامامة‌بعده‌فی‌ابنه[.اقول:فی‌هذا‌الخبر‌اشارة‌الی‌دفع‌دخل‌مقدر23الحسن]
و‌هو‌أن‌الامامة‌لا‌تکون‌الا‌للحسن‌العسکری)ع(دون‌اخیه‌السید‌محمد)ع(مع‌ما‌کان‌له‌من‌الفضل‌و‌جلالة‌القدر،و‌لعل
من‌یشاهده‌یظن‌بأنه‌الامام‌بعد‌أبیه،و‌لو‌أنه‌توفی‌فی‌حیاة-عن‌الخیرانی،عن‌أبیه‌قال:کنت‌ألزم2[12أبیه.]صفحه
باب‌أبی‌جعفر‌علیه‌السلام‌للخدمة‌التی‌و‌کلت‌بها‌و‌کان‌احمد‌بن]محمد‌بن[عیسی‌الاشعری‌یجی‌ء‌فی‌السحر‌من‌آخر‌کل‌لیلة
لیتعرف‌خبر‌علة‌ابی‌جعفر‌علیه‌السلام‌و‌کان‌الرسول‌الذی[اذا‌حضر‌قام24یختلف‌بین‌ابی‌جعفر‌علیه‌السلام‌و‌بین]أبی[]
احمد‌و‌خلا‌به]أبی[.قال‌الخیرانی:فخرج‌ذات‌لیلة‌و‌قام‌أحمد‌بن‌محمد‌بن‌عیسی‌عن‌المجلس‌و‌خلا‌أبی‌بالرسول‌و‌استدار‌احمد‌و‌وقف‌حیث‌یسمع‌الکلام‌فقال‌الرسول‌لأبی:ان‌مولاک
یقرئک‌السلام‌و‌یقول‌لک:انی‌ماض‌و‌الأمر‌صائر‌الی‌ابنی‌علی‌و‌له‌علیکم‌بعدی‌ما‌کان‌لی‌علیکم‌بعد‌أبی‌ثم‌مضی
الرسول‌و‌رجع‌أحمد‌الی‌موضعه،فقال‌لأبی:ما‌الذی‌قال‌لک؟قال:خیرا،قال:]فاننی[قد‌سمعت‌ما‌قال]لک[،و‌أعاد]الیه[
ما‌سمع،فقال‌له‌أبی:قد‌حرم‌الله‌علیک‌ما‌فعلت،لأن‌الله[فأما‌اذا‌سمعت‌فاحفظ25تعالی‌یقول:»و‌لا‌تجسسوا«]
الشهادة‌لعلنا‌نحتاج‌الیها‌یوما‌ما،و‌ایاک‌أن‌تظهرها]لأحد[الی[.قال:]فلما‌أصبح‌أبی‌کتب[نسخة‌الرسالة‌فی26وقتها]
عشر‌رقاع]بلفظها[و‌ختمها‌و‌دفعها‌الی‌عشرة‌من‌وجوه‌العصابة‌و‌قال]لهم[:ان‌حدث‌بی‌حدث‌الموت‌قبل‌أن
اطالبکم‌بها‌فافتحوها‌و‌اعملوا‌بما‌فیها،]قال[:فلما‌مضی‌أبوجعفر‌علیه‌السلام]ذکر‌أبی‌أنه[لم‌یخرج‌من‌منزله‌حتی‌قطع
علی‌یدیه‌نحو‌من‌أربعمائة‌انسان‌و‌اجتمع‌رؤساء‌العصابة‌عند[یتفاوضون‌فی]هذا[الأمر27محمد‌بن‌الفرج]الرخجی[]
فکتب‌محمد‌بن‌الفرج‌الی‌أبی‌یعلمه‌باجتماع‌القوم‌عنده‌و‌أنه[أن13لولا‌مخافة‌الشهرة‌لصار‌معهم‌الیه،و‌سأله]صفحه
یأتیه،فرکب‌أبی‌و‌صار‌الیه،فوجد‌القوم‌مجتمعین‌عنده،فقالوا
لأبی:ما‌تقول‌فی‌هذا‌الأمر؟فقال‌أبی‌لمن‌عنده‌الرقاع:[و‌قال‌لهم:هذا‌ما28أحضروا‌الرقاع‌فأحضروها،]وفضها[]
امرت‌به،فقال‌بعضهم:قد‌کنا‌نحب‌أن‌یکون‌معک‌فی‌هذا‌الأمر‌شاهد‌آخر؟فقال‌لهم‌أبی:قد‌أتاکم‌الله‌عزوجل‌به‌هذا
أبوجعفر‌الأشعری‌یشهد‌لی‌بسماع‌هذه‌الرسالة‌و‌سأله‌أن‌یشهد‌بما‌عنده:فتوقف‌أبوجعفر‌أن‌یکون‌سمع‌من‌هذا‌شیئا
فدعاه‌أبی‌الی‌المباهلة،فقال:لما‌حقق‌علیه،قال:قد‌سمعت‌ذلک‌و‌هذا‌مکرمة‌کنت‌احب‌أن‌تکون‌لرجل‌من‌العرب‌لا‌لرجل
من‌العجم،)فاما‌مع‌المباهلة‌فلا‌طریق‌الی‌کتمان‌الشهادة(][.و‌فی30[فلم‌یبرح‌القوم‌حتی‌قالوا‌بالحق‌جمیعا]29
الکافی‌أورد‌نص‌الوصیة‌فمن‌أحب‌الاطلاع‌علیها‌فلیراجع‌هناک.-عن‌عیون‌المعجزات:روی‌أن‌أباجعفر‌علیه‌السلام‌لما‌أراد3
الخروج‌من‌المدینة‌الی‌العراق‌و‌معاودتها‌أجلس‌أباالحسن‌فی‌حجره‌بعد‌النص‌علیه‌و‌قال‌له:ما‌الذی‌تحب‌أن‌اهدی‌الیک‌من
طرائف‌العراق؟فقال‌علیه‌السلام:سیفا‌کأنه‌شعلة‌نار،ثم‌التفت‌الی‌موسی‌ابنه‌و‌قال‌له:ما‌تحب‌أنت؟فقال:فرسا،
[.31فقال‌علیه‌السلام:أشبهنی‌أبوالحسن،و‌أشبه‌هذا‌امه]-عن‌الکلینی‌باسناده‌قال:لما‌خرج‌أبوجعفر‌علیه‌السلام‌من4
المدینة‌الی‌بغداد‌فی‌الدفعة‌الاولی‌من‌خرجتیه،قلت‌له‌عند‌خروجه:جعلت‌فداک‌انی‌أخاف‌علیک‌فی‌هذا‌الوجه،فالی‌من‌الأمر‌بعدک؟فکر‌بوجهه‌الی‌ضاحکا‌و‌قال:لیس]الغیبة[حیث
ظننت‌فی‌هذه‌السنة،فلما‌استدعی‌به‌الی‌المعتصم‌صرت‌الیه‌فقلت‌له:جعلت‌فداک‌فأنت‌خارج‌فالی‌من‌هذا‌الأمر‌من
بعدک؟فبکی‌حتی‌اخضلت‌لحیته‌ثم‌التفت‌الی‌فقال:عند‌هذا[14[.]صفحه32یخاف‌علی،الأمر‌من‌بعدی‌الی‌ابنی‌علی]
من‌هذا‌الخبر‌نستلخص‌بأن‌الحکام‌الطواغیت‌عندما‌کانوا‌یطلبون‌أئمتنا‌و‌یجلبونهم‌الی‌مقر‌حکومتهم‌فانما‌کان‌لأجل
الترصد‌لاعمالهم‌و‌القضاء‌علیهم‌لا‌غیر،و‌الا‌لم‌یکونوا‌مشغوفین‌بلقیاهم‌بل‌کان‌وجود‌الامام‌أثقل‌شی‌ء‌علی‌کاهل
النظام‌الطاغوتی،لذلک‌تجد‌کل‌واحد‌من‌هؤلاء‌الطواغیت‌کان
یتعامل‌معاملة‌سیئة‌مع‌امام‌زمانه‌و‌بالتالی‌یؤدی‌به‌الی‌القضاء‌علیه،لأنه‌یری‌فیه‌الواقعیة‌و‌الشرعیة‌عکس‌ما‌یحمله‌هو،و‌لاحساسه‌بالخطر‌علی‌سلطانه‌و‌حکمه.لذلک‌و‌عندما‌کانوا
یجلبون‌وسط‌ظروف‌غامضة‌کانت‌الشیعة‌تضطرب‌خوفا‌علی‌حیاتهم‌و‌مستقبل‌مسیرتهم‌فیبادرون‌الی‌الأئمة‌للاستفسار‌عن
الامام‌الذی‌سیخلفهم‌لکی‌لا‌یضلوا‌حیاری‌من‌بعده.عنایة‌الحکام‌لصرف‌الامامة‌عن‌هذا‌البیت
قال‌المسعودی:و‌قام‌أبوالحسن‌بأمر‌الله‌جل‌و‌علا‌فی‌سنة‌عشرین‌و‌مائتین‌و‌له‌ست‌سنین‌و‌شهور‌فی‌مثل‌سن‌أبیه
علیهماالسلام‌بعد‌ملک‌المعتصم‌بسنتین،فروی‌الحمیری:عن‌محمد‌بن‌سعید‌مولی‌لولد‌جعفر‌بن‌محمد‌قال:قدم‌عمر‌بن
[و‌له‌مواقف‌صلفة‌مع‌آل‌الرسول،ففی33الفرج‌الرخجی]الکافی‌عن‌محمد‌بن‌سنان‌قال:دخلت‌علی‌أبی‌الحسن
علیه‌السلام-یعنی‌الهادی-فقال:یا‌محمد!حدث‌بآل‌فرج‌حدث؟فقلت:مات‌عمر،فقال:الحمدلله-حتی‌أحصیت‌له
أربعا‌و‌عشرین‌مرة-فقلت:یا‌سیدی‌لو‌علمت‌أن‌هذا‌یسرک‌لجئت‌حافیا‌أعدو‌الیک.قال‌یا‌محمد:أولا‌تدری‌ما‌قال‌لعنه‌الله
لمحمد‌بن‌علی‌أبی؟قال:قلت:لا،قال:خاطبه‌فی‌شی‌ء‌فقال:أظنک‌سکران،فقال‌أبی:اللهم‌ان‌کنت‌تعلم‌أنی
أمسیت‌لک‌صائما‌فأذقه‌طعم‌الحرب،و‌ذل‌الأسر.فوالله‌ان‌ذهبت‌الأیام‌حتی‌حرب‌ماله،و‌ما‌کان‌له،ثم‌اخذ‌أسیرا‌و‌هو‌ذا
قدمات-لا‌رحمه‌الله-و‌قد‌أدال‌الله‌عزوجل‌منه‌و‌ما‌زال:1-الکافی50:221[أولیاءه‌من‌أعدائه.)البحار34یدیل](.و‌من‌مظالمه‌ما‌ذکره‌أبوالفرج‌الاصفهانی‌حیث496/9
قال:استعمل‌المتوکل‌علی‌المدینة‌و‌مکة‌عمر‌بن‌الفرج‌الرخجی،فمنع‌آل‌أبی‌طالب‌من‌التعرض‌لمسألة‌الناس،و‌منع
الناس‌من‌البر‌بهم،و‌کان‌لا‌یبلغه‌أن‌أحدا‌أبر‌أحدا‌منهم‌بشی‌ء‌و‌ان‌قل‌الا‌أنهکه‌عقوبة‌و‌أثقله‌غرما.حتی‌کان‌القمیص‌یکون
بین‌جماعة‌من‌العلویات‌یصلین‌فیه‌واحدة‌بعد‌واحدة،ثم‌یرقعنه
و‌یجلسن‌علی‌مغازلهن‌عواری‌حواسر..الخ)مقاتل‌الطالبیین:/ه(قال‌المسعودی:فی50:100طبع‌النجف-البحار396سخط‌المتوکل‌علی‌عمر‌بن‌الفرج،و‌أخذ‌منه‌مالا‌و233سنة
جواهرا‌مائة‌ألف‌و‌عشرین‌ألف‌دینار‌ثم‌صالحه‌علی‌مقدار...و‌غضب‌علیه‌مرة‌ثانیة،ثم‌أمر‌أن‌یصفع‌فی‌کل‌یوم‌فاحصی‌ما
[،...ثم‌غضب‌علیه‌ثالثة‌و35صفع‌فکانت‌ستة‌الآف‌صفعة]-4:117أحدر‌الی‌بغداد،و‌أقام‌بها‌حتی‌مات.)مروج‌الذهب
(.و‌الظاهر‌أن‌محمد‌بن‌الفرج‌الرخجی‌هو50:221البحار‌‌أخوه‌الا‌أنه‌شتان‌ما‌بینهما،و‌هذا‌من‌اصحاب‌أبی‌الحسن‌الرضا
و‌الجواد‌و‌الهادی‌علیهم‌السلام‌له‌کتاب‌المسائل،و‌یظهر‌من‌بعض‌الأخبار‌أنه‌کان‌وکیل‌أبی‌الحسن‌الهادی)ع(کما‌فی
الخرائج،و‌سکن‌بغداد‌الجانب‌الغربی‌ثم‌خرج‌الی‌سر‌من‌رأی(.المدینة‌حاجا‌بعد‌مضی50:141و‌قبض‌بها.)هامشالبحار
أبی‌جعفر‌علیه‌السلام‌فأحضر‌جماعة‌من‌أهل‌المدینة]صفحه[و‌المخالفین‌المعاندین‌لأهل‌بیت‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه15
و‌آله‌فقال‌لهم:ابغوا‌لی‌رجلا‌من‌أهل‌الأدب‌و‌القرآن‌و‌العلم‌لا‌یوالی‌أهل‌هذا‌البیت‌لأضمه‌الی‌هذا‌الغلام،و‌اوکله‌بتعلیمه،و
أتقدم‌الیه‌بأن‌یمنع‌منه‌الرافضة‌الذین‌یقصدونه‌و‌یعسونه][،فسموا‌له‌رجلا‌من‌أهل‌الأدب‌یکنی‌أباعبدالله،و‌یعرف36
بالجنیدی‌متقدما‌عند‌أهل‌المدینة‌فی‌الأدب‌و‌الفهم،ظاهر[و‌العداوة،فأحضره‌عمر‌بن‌الفرج‌و‌أسنی‌له37الغضب]
الجاری‌من‌مال‌السلطان،و‌تقدم‌الیه‌بما‌أراد،و‌عرفه‌أن‌السلطان‌أمره‌باختیار‌مثله‌و‌توکیله‌بهذا‌الغلام.قال:فکان
الجنیدی‌یلزم‌أباالحسن‌فی‌القصر‌بصریا،فاذا‌کان‌اللیل‌أغلق‌الباب‌و‌أقفله‌و‌أخذ‌المفاتیح‌الیه‌فمکث‌علی‌هذه‌مدة،و
[الاستماع‌منه‌و‌القراءة16انقطعت‌الشیعة‌عنه‌و‌عن]صفحه‌‌علیه،ثم‌انی‌لقیته‌فی‌یوم‌جمعة‌فسلمت‌علیه،و‌قلت‌له:ما‌قال‌هذا‌الغلام‌الهاشمی‌الذی‌تؤدبه،فقال‌منکرا‌علی:تقول
الغلام‌و‌لا‌تقول‌الشیخ‌الهاشمی!انشدک‌الله‌هل‌تعلم‌بالمدینة‌أعلم‌منی؟قلت:لا،قال:فانی‌و‌الله‌أذکر‌له‌الحزب‌من
الأدب‌أظن‌أنی‌قد‌بالغت‌فیه،فیملی‌علی‌بابا‌فیه‌أستفیده‌منه.ثم‌لقیته‌بعد‌ذلک‌فسلمت‌علیه‌و‌سألته‌عن‌خبره‌و‌حاله،ثم‌قلت‌ما‌حال‌الفتی‌الهاشمی؟فقال‌لی:دع‌هذا‌القول‌عنک،
هذا‌و‌الله‌خیر‌أهل‌الأرض‌و‌أفضل‌من‌خلق‌الله،انه‌لربما‌هم‌بالدخول‌فأقول‌له:تنظر‌حتی‌تقرأ‌عشرک،فیقول‌لی:أی
السور‌تحب‌أن‌أقرأها،أنا‌أذکر‌له‌من‌السور‌الطوال‌ما‌لم‌تبلغ[بقراءة‌لم‌أسمع‌أصح‌منها‌من‌أحد‌قط،و38الیه]فیهذها[]
جزم‌أطیب‌من‌مزامیر‌داود‌النبی‌علیه‌السلام‌الذی‌الیها‌من‌قراءته‌یضرب‌المثل،قال:ثم‌قال:هذا‌مات‌أبوه‌بالعراق،و
هو‌صغیر‌بالمدینة‌و‌نشأ‌بین‌هذه‌الجواری‌السود‌فمن‌أین‌علم‌هذا.قال:ثم‌ما‌مرت‌به‌الأیام‌و‌اللیالی‌حتی‌لقیته‌فوجدته‌قد
[.39قال‌بامامته‌و‌عرف‌الحق‌و‌قال‌به]ابرز‌ملامح‌صفاته
لقد‌کان‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌کآبائه‌حاویا‌لمکارم‌الأخلاق‌و‌محامد‌الصفات‌و‌قد‌سجل‌لنا‌التاریخ‌نماذج‌کثیرة‌منها‌فی
أبعادها‌و‌صورها،و‌ها‌نحن‌نسرد‌منها‌ما‌یتیسر‌لنا‌استقصاؤه‌من‌السیر‌مقتصرین‌علی‌نقل‌المتون‌و‌محل‌الشاهد‌بحذف
الأسناد،و‌هی‌علی‌أقسام:أحدها:العلم:و‌سنبین‌ما‌ظهر‌من[17علومه‌و‌بلیغ‌حکمه‌ان‌شاءالله‌فی‌فصل‌مستقل.]صفحه
ثانیها:الحلم:و‌یکفی‌فی‌اثبات‌ذلک‌ما‌صدر‌منه‌تجاه‌بریحةالذی‌سعی‌علیه‌عند‌المتوکل،و‌سیأتی‌فیما‌بعد‌تفصیله‌أیضا]
[.ثالثها:السخاء‌و‌الکرم:قال‌فی‌المناقب:دخل‌أبوعمرو40عثمان‌بن‌سعید‌و‌أحمد‌بن‌اسحاق‌الاشعری‌و‌علی‌بن‌جعفر‌الهمدانی‌علی‌أبی‌الحسن‌العسکری‌علیه‌السلام‌فشکی‌الیه
أحمد‌بن‌اسحاق‌دینا‌علیه،فقال:یا‌عمرو-و‌کان‌وکیله-ادفع‌الیه‌ثلاثین‌ألف‌دینار‌و‌الی‌علی‌بن‌جعفر‌ثلاثین‌ألف‌دینار‌وخذ
أنت‌ثلاثین‌ألف‌دینار،)قال(:فهذه‌معجزة‌لا‌یقدر‌علیها‌الا[.و‌فی‌المناقب:41الملوک‌و‌ما‌سمعنا‌بمثل‌هذا‌العطاء]
قال‌اسحاق‌الجلاب:اشتریت‌لأبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌غنما
[.و‌لعل‌هذا‌یدل42کثیرة‌یوم‌الترویة‌فقسمها‌فی‌أقاربه]علی‌اهتمام‌الامام)ع(بأمر‌الاضحیة‌حیث‌یقدم‌لأقاربه‌أغناما
لیتمکنوا‌من‌تضحیتها‌یوم‌الاضحی،و‌الحال‌أنهم‌کانوا‌غیر‌متمکنین‌من‌الاضحیة‌لو‌لم‌یفعل‌الامام‌ذلک.رابعها:الهیبة‌و
العظمة‌فی‌قلوب‌الناس:فی‌اعلام‌الوری:بسنده‌عن‌محمد‌بن‌الحسن‌الأشتر‌العلوی‌قال:کنت‌مع‌أبی‌علی‌باب‌المتوکل
و‌أنا‌صبی‌فی‌جمع‌من‌الناس‌ما‌بین‌طالبی‌الی‌عباسی‌و‌جعفری،و‌نحن‌وقوف‌اذ‌جاء‌أبوالحسن‌فترجل‌الناس‌کلهم
[،لهذا‌الغلام،43حتی‌دخل،فقال‌بعضهم‌لبعض:لمن‌نترجل][؟و‌الله‌لا‌ترجلنا44و‌ما‌هو‌بأشرفنا‌و‌لا‌بأکبرنا‌و‌لا‌بأسننا]
له!فقال‌أبوهاشم‌الجعفری:و‌الله‌لتترجلن‌له‌صغرة‌اذا[و‌بصروا‌به‌حتی‌ترجل18رأیتموه‌فما‌هو‌الا‌أن‌أقبل]صفحه
له‌الناس‌کلهم،فقال‌لهم‌أبوهاشم:ألیس‌زعمتم‌أنکم‌لاتترجلون‌له؟فقالوا‌له:و‌الله‌ما‌ملکنا‌أنفسنا‌حتی‌ترجلنا]
45.] معاجزه‌و‌کراماته
للأئمة‌علیهم‌السلام‌معاجز‌و‌کرامات‌یمتازون‌بها‌عن‌سائر‌الناس‌لما‌ثبت‌لهم‌من‌الولایة‌التکوینیة،و‌کیف‌لا‌تکون‌لهم‌هذه
و‌الحال‌نری‌أنه‌یقول‌جل‌و‌علا‌فی‌الحدیث‌القدسی:)عبدی‌أطعنی‌أجعلک‌مثلی..أنا‌أقول‌للشی‌ء‌کن‌فیکون،أطعنی‌فیما
[و‌هم‌فی‌الواقع‌و46أمرتک‌تقول‌للشی‌ء‌کن‌فیکون(]الحقیقة‌فی‌الاطاعة‌لله‌عزوجل‌لا‌یشابههم‌أحد‌و‌لا‌یضاهی‌مرتبتهم‌بشر،و‌لذلک‌سجل‌التاریخ‌لهم‌صورا‌من‌المعاجز‌و
الکرامات،و‌من‌جملتهم‌هو‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌فها‌نحن-البحار:عن1نسرد‌ما‌ورد‌عنه‌فی‌هذا‌الحقل.اما‌المعاجز
[قال:اشتریت‌لأبی‌الحسن‌علیه‌السلام47اسحاق‌الجلاب][داره‌الی‌موضع48غنما‌کثیرة‌فدعانی‌فأدخلنی‌من‌اصطبل]
واسع‌لا‌أعرفه،فجعلت‌افرق‌تلک‌الغنم‌فیمن‌أمرنی‌به.فبعثت[و‌الی‌والدته‌و‌غیرهما‌ممن‌أمرنی‌ثم49الی‌أبی‌جعفر]
استأذنته‌فی‌الانصراف‌الی‌بغداد‌الی‌والدی،و‌کان‌ذلک‌یوم[ثم‌تنصرف19الترویة،فکتب‌الی:تقیم‌غدا‌عندنا]صفحه
قال:فأقمت‌فلما‌کان‌یوم‌عرفة‌أقمت‌عنده‌و‌بت‌لیلة‌الأضحی‌فی‌رواق‌له:فلما‌کان‌فی‌السحر‌أتانی‌فقال‌لی:یا‌اسحاق‌قم،فقمت‌ففتحت‌عینی‌فاذا‌أنا‌علی‌بابی‌ببغداد‌فدخلت‌علی‌والدی‌و‌أتانی‌أصحابی‌فقلت‌لهم:عرفت‌بالعسکر،و‌خرجت
-البحار:عن‌زرارة‌حاجب‌المتوکل‌أنه2[.50الی‌العید‌ببغداد]قال:وقع‌رجل‌مشعبذ‌من‌ناحیة‌الهند‌الی‌المتوکل‌یلعب‌بلعب
[لم‌یر‌مثله،و‌کان‌المتوکل‌لعابا‌فأراد‌أن‌یخجل‌علی51الحق]بن‌محمد‌بن‌الرضا‌فقال‌لذلک‌الرجل:ان‌أنت‌أخجلته‌أعطیتک‌ألف‌دینار‌زکیة.قال:تقدم‌بأن‌یخبز‌رقاق‌خفاف‌و‌اجعلها‌علی
المائدة‌و‌أقعدنی‌الی‌جنبه‌ففعل‌و‌أحضر‌علی‌بن‌محمد[عن‌یساره‌کان‌علیها52علیهماالسلام‌و‌کانت‌له‌مسورة]
صورة‌أسد،و‌جلس‌اللاعب‌الی‌جانب‌المسورة‌فمد‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌یده‌الی‌رقاقة‌فطیرها‌ذلک‌الرجل‌و‌مد‌یده
الی‌اخری‌فطیرها‌فتضاحک‌الناس.فضرب‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌یده‌علی‌تلک‌الصورة‌التی‌فی‌المسورة،و‌قال:خذه‌فوثبت‌تلک‌الصورة‌من‌المسورة‌فابتلعت‌الرجل‌و‌عادت‌فی‌المسورة‌کما‌کانت.فتحیر‌الجمیع‌و‌نهض‌علی‌بن‌محمد
علیهماالسلام‌فقال‌له‌المتوکل:سألتک‌الا‌جلست‌ورددته،فقال:و‌الله‌لا‌تری‌بعدها‌أتسلط‌أعداء‌الله‌علی‌أولیاء‌الله،و‌خرج
[.أقول:لم‌یکن‌هذا‌منه53من‌عنده‌فلم‌یر‌الرجل‌بعد‌ذلک]بعجیب‌و‌لا‌بعید‌ألم‌یلق‌موسی‌علیه‌السلام‌عصاه‌فتصیر
[ثعبانا‌تلقف‌ما‌یأفکون‌من‌الحبال‌و‌العصی؟بحیث20]صفحه‌‌لم‌تکبر‌العصا‌و‌لم‌ترد‌ما‌التقمتها،فهم‌ورثة‌الأنبیاء،و‌عندهم
-البحار:روی‌أن‌أباهاشم3معاجز‌أکثر‌مما‌عند‌الأنبیاء.الجعفری‌قال:ظهرت‌فی‌أیام‌المتوکل‌امرأة‌تدعی‌أنها‌زینب
بنت‌فاطمة‌بنت‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فقال‌المتوکل:أنت‌امرأة‌شابة‌و‌قد‌مضی‌من‌وقت‌رسول‌الله
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌ما‌مضی‌من‌السنین،فقالت:ان‌رسول
الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌مسح‌علی‌و‌سأل‌الله‌أن‌یرد‌علی‌شبابی‌فی‌کل‌أربعین‌سنة،و‌لم‌أظهر‌للناس‌الی‌هذه‌الغایة
فلحقتنی‌الحاجة‌فصرت‌الیهم.فدعی‌المتوکل‌مشایخ‌آل‌أبی‌طالب‌و‌ولد‌العباس‌و‌قریش‌و‌عرفهم‌حالها،فروی‌جماعة‌وفاة‌زینب‌فی‌سنة‌کذا،فقال‌لها:ما‌تقولین‌فی‌هذه‌الروایة؟
فقالت‌کذب‌وزور‌فان‌أمری‌کان‌مستورا‌عن‌الناس،فلم‌یعرف‌لی‌حیاة‌و‌لا‌موت،فقال‌لهم‌المتوکل:هل‌عندکم‌حجة‌علی‌هذه‌المرأة‌غیر‌هذه‌الروایة؟فقالوا:لا،فقال:هو‌بری‌ء‌من
العباس‌ان‌لا‌أنزلها‌عما‌ادعت‌الا‌بحجة.قالوا:فأحضر‌ابن‌الرضا‌علیه‌السلام‌فلعل‌عنده‌شیئا‌من‌الحجة‌غیر‌ما‌عندنا‌فبعث
الیه‌فحضر‌فأخبره‌بخبر‌المرأة‌فقال:کذبت‌فان‌زینب‌توفیت‌فی‌سنة‌کذا‌فی‌شهر‌کذا‌فی‌یوم‌کذا‌قال:فان‌هؤلاء‌قد‌رووا
مثل‌هذه‌و‌قد‌حلفت‌أن‌لا‌أنزلها‌الا‌بحجة‌تلزمها.قال:و‌لا‌علیک‌فها‌هنا‌حجة‌تلزمها‌و‌تلزم‌غیرها،قال‌و‌ما‌هی؟قال:لحوم‌بنی‌فاطمة‌محرمة‌علی‌السباع‌فأنزلها‌الی‌السباع‌فان‌کانت‌من‌ولد‌فاطمة‌فلا‌تضرها‌فقال‌لها:ما‌تقولین؟قالت:انه‌یرید‌قتلی‌قال:فها‌هنا‌جماعة‌من‌ولد‌الحسن‌و‌الحسین‌علیهماالسلام‌فأنزل‌من‌شئت‌منهم،قال:فوالله‌لقد‌تغیرت
وجوه‌الجمیع،فقال‌بعض‌المبغضین:هو‌یحیل‌علی‌غیره‌لم‌لا‌یکون‌هو؟فمال‌المتوکل‌الی‌ذلک‌رجاء‌أن‌یذهب‌من‌غیر‌أن‌یکون‌له‌فی‌أمره‌صنع،فقال:یا‌أباالحسن‌لم‌لا‌تکون‌أنت
ذلک؟قال:ذاک‌الیک،قال:فافعل!قال:أفعل‌فاتی‌بسلم‌و‌فتح‌عن‌السباع‌و‌کانت‌ستة‌من‌الأسد‌فنزل‌أبوالحسن‌الیها
فلما‌دخل‌و‌جلس‌صارت‌الاسود‌الیه‌فرمت‌بأنفسها‌بین‌یدیه،و‌مدت‌بأیدیها‌و‌وضعت‌رؤوسها‌بین‌یدیه‌فجعل‌یمسح‌علی‌رأس
[ثم‌یشیر‌الیه‌بیده‌الی‌الاعتزال21کل‌واحد‌منها،]صفحه‌‌فتعتزل‌ناحیة‌حتی‌اعتزلت‌کلها‌و‌أقامت‌بازائه.فقال‌له‌الوزیر:ما‌هذا‌صوابا‌فبادر‌باخراجه‌من‌هناک،قبل‌أن‌ینتشر‌خبره‌فقال
له:یا‌أباالحسن‌ما‌أردنا‌بک‌سوءا‌و‌انما‌أردنا‌أن‌نکون‌علی‌یقین‌مما‌قلت‌فاحب‌أن‌تصعد‌فقام‌و‌صار‌الی‌السلم‌و‌هی
حوله‌تتمسح‌بثیابه.فلما‌وضع‌رجله‌علی‌أول‌درجة‌التفت‌الیها‌و‌أشار‌بیده‌أن‌ترجع،فرجعت‌و‌صعد‌فقال:کل‌من‌زعم‌أنه‌من
ولد‌فاطمة‌فلیجلس‌فی‌ذلک‌المجلس،فقال‌لها‌المتوکل:انزلی:قالت:الله‌الله‌ادعیت‌الباطل،و‌أنا‌بنت‌فلان‌حملنی
الضر‌علی‌ما‌قلت،قال‌المتوکل:ألقوها‌الی‌السباع‌فاستوهبتها-البحار:روی‌أبومحمد‌البصری‌عن‌أبی‌العباس4[.54والدته]
خال‌شبل‌کاتب‌ابراهیم‌بن‌محمد‌قال:کنا‌أجرینا‌ذکر‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌فقال‌لی:یا‌أبامحمد‌لم‌أکن‌فی‌شی‌ء
من‌هذا‌الأمر)أی‌أمر‌الولایة‌و‌القول‌بالامامة(و‌کنت‌أعیب‌علی‌أخی‌و‌علی‌أهل‌هذا‌القول‌عیبا‌شدیدا‌بالذم‌و‌الشتم‌الی‌أن‌کنت‌فی‌الوفد‌الذین‌أوفد‌المتوکل‌الی‌المدینة‌فی‌احضار‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌فخرجنا‌الی‌المدینة.فلما‌خرج‌و‌صرنا
فی‌بعض‌الطریق‌و‌طوینا‌المنزل‌و‌کان‌منزلا‌صائغا‌شدید‌الحر‌فسألناه‌أن‌ینزل‌فقال:لا،فخرجنا‌و‌لم‌نطعم‌و‌لم‌نشرب‌فلما
اشتد‌الحر‌و‌الجوع‌و‌العطش‌فبینما‌و‌نحن‌اذ‌ذلک‌فی‌أرض‌ملساء‌لا‌نری‌شیئا‌و‌لا‌ظل‌و‌لا‌ماء‌نستریح‌فجعلنا‌نشخص‌بأبصارنا‌نحوه‌قال:و‌ما‌لکم‌أحسبکم‌جیاعا‌و‌قد‌عطشتم؟
[!و‌کلوا‌و55فقلنا:ای‌و‌الله‌یا‌سیدنا‌قد‌عیینا‌قال:عرسوا]اشربوا.فتعجبت‌من‌قوله‌و‌نحن‌فی‌صحراء‌ملساء‌لا‌نری‌فیها
شیئا‌نستریح‌الیه،و‌لا‌ماءا‌و‌لا‌ظلا،فقال:ما‌لکم‌عرسوا،[22[ثم‌التفت‌و‌اذا‌أنا]صفحه56فابتدرت‌الی‌القطار‌لانیخ]
بشجرتین‌عظیمتین‌تستظل‌تحتهما‌عالم‌من‌الناس‌و‌انی[فقراء‌و‌اذا‌بعین‌تسیح57لأعرف‌موضعهما‌أنه‌أرض‌براح]
علی‌وجه‌الأرض‌أعذب‌ماء‌و‌أبرده.فنزلنا‌و‌أکلنا‌و‌شربنا‌و‌استرحنا،و‌ان‌فینا‌من‌سلک‌ذلک‌الطریق‌مرارا‌فوقع‌فی‌قلبی
ذلک‌الوقت‌أعاجیب،و‌جعلت‌أحد‌النظر‌الیه‌و‌أتأمله‌طویلا‌و‌اذا‌نظرت‌الیه‌تبسم‌وزوی‌وجهه‌عنی.فقلت‌فی‌نفسی:و‌الله
لأعرفن‌هذا‌کیف‌هو؟فأتیت‌من‌وراء‌الشجرة‌فدفنت‌سیفی‌و‌وضعت‌علیه‌حجرین‌و‌تغوطت‌فی‌ذلک‌الموضع‌و‌تهیأت‌للصلاة،
فقال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌استرحتم؟قلنا:نعم،قال:
فارتحلوا‌علی‌اسم‌الله،فارتحلنا.فلما‌أن‌سرنا‌ساعة‌رجعت‌علی‌الأثر‌فأتیت‌الموضع‌فوجدت‌الأثر‌و‌السیف‌کما‌وضعت‌و
العلامة‌و‌کأن‌الله‌لم‌یخلق‌ثم‌شجرة‌و‌لا‌ماءا‌و‌لا‌ظلالا‌و‌لا‌بللا‌فتعجبت‌من‌ذلک،و‌رفعت‌یدی‌الی‌السماء‌فسألت‌الله‌الثبات‌علی‌المحبة‌و‌الایمان‌به‌و‌المعرفة‌منه؛و‌أخذت‌الأثر‌فلحقت‌القوم.فالتفت‌الی‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌و‌قال:یا‌أباالعباس‌فعلتها؟قلت:نعم‌یا‌سیدی‌لقد‌کنت‌شاکا‌و‌أصبحت‌أنا‌عند
نفسی‌من‌أغنی‌الناس‌فی‌الدنیا‌و‌الآخرة،فقال:هو‌کذلک‌هم‌معدودون‌معلومون‌لا‌یزید‌رجل‌و‌لا‌ینقص.)بیان(:»هم
-البحار:داود5[.58معدودون«أی‌الشیعة‌و‌أنت‌کنت‌منهم]بن‌القاسم‌الجعفری‌قال:دخلت‌علیه‌بسر‌من‌رأی‌و‌أنا‌ارید
الحج‌لاودعه‌فخرج‌معی،فلما‌انتهی‌الی‌آخر‌الحاجز‌نزل،فنزلت‌معه،فخط‌بیده‌الأرض‌خطة‌شبیهة‌بالدائرة،ثم‌قال‌لی:یا‌عم‌خذ‌ما‌فی‌هذه‌یکون‌فی‌نفقتک،و‌تستعین‌به‌علی‌حجک
[.59فضربت‌بیدی‌فاذا‌سبیکة‌ذهب‌فکان‌فیها‌مائتا‌مثقال]-البحار:الحسین‌بن‌علی:أنه‌أتی‌النقی6[23]صفحه
علیه‌السلام‌رجل‌خائف‌و‌هو‌یرتعد‌و‌یقول:ان‌ابنی‌اخذ‌بمحبتکم‌و‌اللیلة‌یرمونه‌من‌موضع‌کذا‌و‌یدفنونه‌تحته،قال:
فما‌ترید؟قال:ما‌یرید‌الأبوان،فقال:لا‌بأس‌علیه‌اذهب‌فان‌ابنک‌یأتیک‌غدا.فلما‌أصبح‌أتاه‌ابنه‌فقال:یا‌بنی‌ما‌شأنک؟قال:لما‌حفروا‌القبر‌و‌شدوا‌لی‌الأیدی‌أتانی‌عشرة‌أنفس‌مطهرة‌معطرة،و‌سألوا‌عن‌بکائی‌فذکرت‌لهم،فقالوا:لو‌جعل‌الطالب‌مطلوبا‌تجرد‌نفسک‌و‌تخرج‌و‌تلزم‌تربة‌النبی‌علیه‌السلام؟قلت:نعم،فأخذوا‌الحاجب‌فرموه‌من‌شاهق
الجبل‌و‌لم‌یسمع‌أحد‌جزعه‌و‌لا‌رأوا‌الرجال‌و‌أوردونی‌الیک‌و‌هم‌ینتظرون‌خروجی‌الیهم،و‌ودع‌أباه‌و‌ذهب.فجاء‌أبوه‌الی‌الامام‌و‌أخبره‌بحاله،فکان‌الغوغاء‌تذهب‌و‌تقول:وقع‌کذا‌و
کذا‌و‌الامام‌علیه‌السلام‌یتبسم‌و‌یقول:انهم‌لا‌یعلمون‌ما‌نعلم-البحار:عن‌محمد‌بن‌داود‌القمی‌و‌محمد‌الطلحی7[.60]
قالا:حملنا‌مالا‌من‌خمس‌و‌نذر‌و‌هدایا‌و‌جواهر‌اجتمعت‌فی
قم‌و‌بلادها،و‌خرجنا‌نرید‌بها‌سیدنا‌أباالحسن‌الهادی‌علیه‌السلام‌فجاءنا‌رسوله‌فی‌الطریق‌أن‌ارجعوا‌فلیس‌هذا‌وقت‌الوصول
فرجعنا‌الی‌قم‌و‌أحرزنا‌ما‌کان‌عندنا‌فجاءنا‌أمره‌بعد‌أیام‌أن‌قد‌أنفذنا‌الیکم‌ابلا‌عیرا‌فاحملوا‌علیها‌ما‌عندکم،و‌خلوا‌سبیلها.قال:فحملناها‌و‌أودعناها‌الله‌فلما‌کان‌من‌قابل،قدمنا‌علیه
[کما61فقال:انظروا‌الی‌ما‌حملتم‌الینا‌فنظرنا‌فاذا‌المنایح]-البحار:عن‌هاشم‌بن‌زید‌قال:رأیت‌علی‌بن8[.62هی]
[فأبرأه،و‌رأیته64[و‌قد‌اتی‌بأکمه]63محمد‌صاحب‌العسکر]تهیی‌ء‌من‌الطین‌کهیئة‌الطیر‌و‌ینفخ‌فیه‌فیطیر‌فقلت‌له:لا
[فرق‌بینک‌و‌بین‌عیسی‌علیه‌السلام‌فقال:أنا‌منه24]صفحه‌‌و‌هو‌منی.محمد‌بن‌سنان‌الرامزی‌قال:کان‌أبوالحسن‌علی
بن‌محمد‌علیهماالسلام‌حاجا‌و‌لما‌کان‌فی‌انصرافه‌الی‌المدینة،وجد‌رجلا‌خراسانیا‌واقفا‌علی‌حمار‌له‌میت‌یبکی‌و‌یقول:علی
ماذا‌أحمل‌رحلی‌فاجتاز‌علیه‌السلام‌به‌فقیل‌له:هذا‌الرجل‌الخراسانی‌ممن‌یتولاکم‌أهل‌البیت‌فدنی‌من‌الحمار‌المیت
فقال:لم‌تکن‌بقرة‌بنی‌اسرائیل‌بأکرم‌علی‌الله‌تعالی‌منی‌و‌قد‌ضرب‌ببعضها‌المیت‌فعاش‌ثم‌و‌کزه‌برجله‌الیمنی‌و‌قال:قم‌باذن‌الله‌فتحرک‌الحمار‌ثم‌قام‌و‌وضع‌الخراسانی‌رحله‌و‌أتی‌به‌المدینة،و‌کلما‌مر‌علیه‌السلام‌أشاروا‌علیه‌باصبعهم،و
[.65قالوا:هذا‌الذی‌أحیا‌حمار‌الخراسانی]کراماته
-1کراماته‌علیه‌السلام‌فوق‌حد‌الاحصاء‌الا‌أنا‌نقدم‌نماذج‌منها.البحار:عن‌النوفلی‌قال:سمعته‌یقول:اسم‌الله‌الأعظم‌ثلاثة‌و‌سبعون‌حرفا‌و‌انما‌کان‌عند‌آصف‌منه‌حرف‌واحد،فتکلم‌به‌فانخرقت‌له‌الأرض‌فیما‌بینه‌و‌بین‌سبأ،فتناول‌عرش‌بلقیس
حتی‌صیره‌الی]حضرة[سلیمان‌ثم‌بسطت‌له‌الأرض‌فی‌أقل‌من‌طرفة‌عین،و‌عندنا‌منه‌اثنان‌و‌سبعون‌حرفا،و‌حرف‌واحد
عندالله‌عزوجل‌استأثر‌به‌فی‌علم‌الغیب،]و‌یتعجب‌ما‌وهبه-البحار:عن‌کافور‌الخادم‌قال:2[.66الله‌لنا‌بقدرته‌و‌اذنه[]
قال‌لی‌الامام‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام:اترک‌لی‌السطل‌الفلانی‌فی‌الموضع‌الفلانی‌لأتطهر‌منه‌للصلاة،و‌أنفذنی‌فی
حاجة‌و‌قال:اذا‌عدت‌فافعل‌ذلک‌لیکون‌معدا‌اذا‌تأهبت‌للصلاة‌و‌استلقی‌علیه‌السلام‌لینام‌و‌أنسیت‌ما‌قال‌لی‌و‌کانت‌لیلة
باردة‌فحسست‌به‌و‌قد‌قام‌الی‌الصلاة‌و‌ذکرت‌أننی‌لم‌أترک‌السطل،فبعدت‌عن‌الموضع‌خوفا‌من‌لومه‌و‌تألمت‌له‌حیث
[فنادانی‌نداء‌مغضب‌فقلت:انا25یشقی‌بطلب‌الاناء]صفحه[عذری‌أن‌أقول‌نسیت‌مثل‌هذا‌و‌لم‌أجد‌بدا‌من67لله‌أیش]
اجابته.فجئت‌مرعوبا‌فقال:یا‌ویلک‌أما‌عرفت‌رسمی‌أننی‌لا‌أتطهر‌الا‌بماء‌بارد‌فسخنت‌لی‌ماء‌فترکته‌فی‌السطل؟فقلت:
و‌الله‌یا‌سیدی‌ما‌ترکت‌السطل‌و‌لا‌الماء،قال:الحمدلله‌و‌الله‌لا‌ترکنا‌رخصة‌و‌لا‌رددنا‌منحة،الحمدلله‌الذی‌جعلنا‌من‌أهل
طاعته،و‌وفقنا‌للعون‌علی‌عبادته،ان‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و-3[.68آله‌یقول:ان‌الله‌یغضب‌علی‌من‌لا‌یقبل‌رخصة]
البحار:عن‌کافور‌الخادم‌قال:کان‌فی‌الموضع‌مجاور‌الامام‌من‌أهل‌الصنائع‌صنوف‌من‌الناس‌و‌کان‌الموضع‌کالقریة‌و‌کان‌یونس‌النقاش‌یغشی‌سیدنا‌الامام‌علیه‌السلام‌و‌یخدمه.فجاءه
یوما‌یرعد‌فقال:یا‌سیدی‌اوصیک‌بأهلی‌خیرا‌قال:و‌ما‌الخبر؟قال:عزمت‌علی‌الرحیل‌قال:و‌لم‌یا‌یونس؟و‌هو‌علیه‌السلام
[وجه‌الی‌بفص‌لیس‌له69متبسم،قال:قال‌موسی‌بن‌بغا]قیمة‌أقبلت‌أن‌أنقشه‌فکسرته‌باثنین‌و‌موعده‌غدا‌و‌هو‌موسی
بن‌بغا‌اما‌ألف‌سوط‌أو‌القتل،قال:امض‌الی‌منزلک‌الی‌غد‌فما‌یکون‌الا‌خیرا.فلما‌کان‌من‌الغد‌وافی‌بکرة‌یرعد‌فقال:قد
جاء‌الرسول‌یلتمس‌الفص‌قال:امض‌الیه‌فما‌تری‌الا‌خیرا،قال:و‌ما‌أقول‌له‌یا‌سیدی؟قال:فتبسم‌و‌قال:امض‌الیه‌و
اسمع‌ما‌یخبرک‌به،فلن‌یکون‌الا‌خیرا.قال‌فمضی‌و‌عاد‌یضحک‌قال:قال‌لی‌یا‌سیدی:الجواری‌اختصمن‌فیمکنک‌أن
تجعله‌فصین‌حتی‌نغنیک؟فقال‌سیدنا‌الامام‌علیه‌السلام:اللهم‌لک‌الحمد‌اذ‌جعلتنا‌ممن‌یحمدک‌حقا‌فأیش‌قلت‌له؟قال:قلت
[أعمله؟فقال26له:أمهلنی‌حتی‌أتأمل‌أمره‌کیف]صفحه
-البحار:عن‌خیر‌الکاتب‌قال:حدثنی‌سمیلة4[.70أصبت]الکاتب‌و‌کان‌قد‌عمل‌أخبار‌سر‌من‌رأی‌قال:کان‌المتوکل
یرکب‌الی‌الجامع‌و‌معه‌عدد‌ممن‌یصلح‌للخطابة،و‌کان‌فیهم‌رجل‌من‌ولد‌العباس‌بن‌محمد‌یلقب‌بهریسة‌و‌کان‌المتوکل
یحقره‌فتقدم‌الیه‌أن‌یخطب‌یوما‌فخطب‌فأحسن‌فتقدم‌المتوکل‌یصلی‌فسابقه‌من‌قبل‌أن‌ینزل‌من‌المنبر‌فجآء‌فجذب
[من‌ورائه‌و‌قال:یا‌أمیرالمؤمنین‌من‌خطب71منطقته]یصلی‌فقال‌المتوکل:أردنا‌أن‌نخجله‌فأخجلنا.و‌کان‌أحد
الأشرار‌فقال‌یوما‌للمتوکل:ما‌یعمل‌أحد‌بک‌أکثر‌مما‌تعمله‌بنفسک‌فی‌علی‌بن‌محمد‌فلا‌یبقی‌فی‌الدار‌الا‌من‌یخدمه‌و‌لا
یتعبونه‌بشیل‌ستر‌و‌لا‌فتح‌باب،و‌لا‌شی‌ء،و‌هذا‌اذا‌علمه‌الناس‌قالوا:لو‌لم‌یعلم‌استحقاقه‌للأمر‌ما‌فعل‌به‌هذا،دعه‌اذا
دخل‌یشیل‌الستر‌لنفسه‌و‌یمشی‌کما‌یمشی‌غیره،فتمسه‌بعض‌الجفوة،فتقدم‌أن‌لا‌یخدم‌و‌لا‌یشال‌بین‌یدیه‌ستر،و‌کان‌المتوکل‌ما‌رئی‌أحد‌ممن‌یهتم‌بالخبر‌مثله.قال:فکتب‌صاحب
الخبر‌الیه:أن‌علی‌بن‌محمد‌دخل‌الدار‌فلم‌یخدم‌و‌لم‌یشل‌أحد‌بین‌یدیه‌سترا‌فهب‌هواء‌رفع‌الستر‌له،فدخل‌فقال:
اعرفوا‌خبر‌خروجه،فذکر‌صاحب‌الخبر‌هواء‌خالف‌ذلک‌الهواء‌شال‌الستر‌له‌حتی‌خرج‌فقال:لیس‌نرید‌هواء‌یشیل‌الستر
-البحار:روی‌أبوهاشم‌الجعفری5[.72شیلوا‌الستر‌بین‌یدیه]:أنه‌کان‌للمتوکل‌مجلس‌بشبابیک‌کیما‌تدور‌الشمس‌فی
حیطانه،قد‌جعل‌فیها‌الطیور‌التی‌تصوت،فاذا‌کان‌یوم‌السلام‌جلس‌فی‌ذلک‌المجلس‌فلا‌یسمع‌ما‌یقال‌له‌و‌لا‌یسمع‌ما‌یقول‌لاختلاف‌أصوات‌تلک‌الطیور،فاذا‌وافاه‌علی‌بن‌محمد‌بن‌الرضا
[27علیهم‌السلام‌سکتت‌الطیور‌فلا‌یسمع‌منها‌صوت]صفحه‌‌واحد‌الی‌أن‌یخرج‌فاذا‌خرج‌من‌باب‌المجلس‌عادت‌الطیور‌فی
[فی‌الحیطان73أصواتها.قال:و‌کان‌عنده‌عدة‌من‌القوابج]]فکان‌یجلس‌فی‌مجلس‌له‌عال،و‌یرسل‌تلک‌القوابج‌تقتتل،و
هو‌ینظر‌الیها‌و‌یضحک‌منها،فاذا‌وافی‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌ذلک‌المجلس‌لصقت‌القوابج‌بالحیطان[فلا‌تتحرک
[.74من‌مواضعها‌حتی‌ینصرف‌فاذا‌انصرف‌عادت‌فی‌القتال]-البحار:روی‌عن‌محمد‌بن‌الفرج‌قال:قال‌لی‌علی‌بن6
محمد‌علیهماالسلام:اذا‌أردت‌أن‌تسأل‌مسألة‌فاکتبها،وضع‌الکتاب‌تحت‌مصلاک،ودعه‌ساعة،ثم‌أخرجه‌و‌انظر،قال:
-البحار7[.75ففعلت‌فوجدت‌جواب‌ما‌سألت‌عنه‌موقعا‌فیه]:عمن‌سماه‌الکلینی‌قال:کتبت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌أن
الرجل‌یحب‌أن‌یفضی‌الی‌امامه‌ما‌یحب‌أن‌یفضی‌الی‌ربه،قال:فکتب:ان‌کان‌لک‌حاجة‌فحرک‌شفتیک‌فان‌الجواب
-البحار:روی‌عن‌أبی‌محمد‌الطبری‌قال:8[.76یأتیک]تمنیت‌أن‌یکون‌لی‌خاتم‌من‌عنده‌علیه‌السلام‌فجاءنی‌نصر
الخادم‌بدرهمین،فصغت‌خاتما‌فدخلت‌علی‌قوم‌یشربون‌الخمر‌فتعلقوا‌بی‌حتی‌شربت‌قدحا‌أو‌قدحین،فکان‌الخاتم‌ضیقا‌فی‌اصبعی‌لا‌یمکننی‌ادارته‌للوضوء‌فأصبحت‌و‌قد‌افتقدته،فتبت
-البحار:روی‌أن‌المتوکل...أمر‌العسکر‌و9[.77الی‌الله]هم‌تسعون‌ألف‌فارس‌من‌الأتراک‌الساکنین‌بسر‌من‌رأی‌أن‌یملأ‌کل‌واحد‌مخلاة‌فرسه‌من‌الطین‌الأحمر،و‌یجعلوا‌بعضه
علی‌بعض‌فی‌وسط‌تربة‌واسعة‌هناک،ففعلوا.فلما‌صار‌مثل[صعد‌فوقه‌و‌استدعی78جبل‌عظیم‌و‌اسمه‌تل‌المخالی]
[و‌استصعده،و‌قال:استحضرتک‌لنظارة28أباالحسن]صفحه[و‌یحملوا79خیولی،و‌قد‌کان‌أمرهم‌أن‌یلبسوا‌التجافیف]
الأسلحة‌و‌قد‌عرضوا‌بأحسن‌زینة،و‌أتم‌عدة،و‌أعظم‌هیبة،و‌کان‌غرضه‌أن‌یکسر‌قلب‌کل‌من‌یخرج‌علیه‌و‌کان‌خوفه‌من
أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌أن‌یأمر‌أحدا‌من‌أهل‌بیته‌أن‌یخرج‌علی‌الخلیفة.فقال‌له‌ابوالحسن‌علیه‌السلام:و‌هل‌أعرض‌علیک‌عسکری؟قال:نعم،فدعی‌الله‌سبحانه‌فاذا‌بین‌السماء‌و
[فغشی80الأرض‌من‌المشرق‌و‌المغرب‌ملائکة‌مدججون]علی‌الخلیفة‌فلما‌أفاق‌قال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:نحن‌لا
نناقشکم‌فی‌الدنیا‌نحن‌مشتغلون‌بأمر‌الآخرة‌فلا‌علیک‌شی‌ء [.81مما‌تظن]
قضاوه‌الحوائج‌و‌عطایاه
لا‌شک‌أن‌أئمتنا‌علیهم‌السلام‌کانوا‌فی‌طلیعة‌من‌یهتم‌بقضاء‌حوائج‌الناس‌و‌تقدیم‌العون‌لهم‌کما‌هو‌ظاهر‌من‌کلماتهم‌فی‌الحث‌و‌الترغیب‌علی‌قضاء‌الحوائج‌و‌بذل‌العطاء‌للمعوزین،و
هنا‌نود‌أن‌نسرد‌صورا‌ناصعة‌مما‌تقدم‌به‌الامام‌الهادی-البحار:عن‌أبی‌هاشم‌الجعفری1علیه‌السلام‌فی‌هذا‌المضمار.
قال:خرجت‌مع‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌الی‌ظاهر‌سر‌من‌رأی‌یتلقی‌بعض‌القادمین‌فأبطأوا‌فطرح‌لأبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌غاشیة‌السرج‌فجلس‌علیها،و‌نزلت‌عن‌دابتی‌و‌جلست‌بین
یدیه‌و‌هو‌یحدثنی‌فشکوت‌الیه‌قصر‌یدی‌و‌ضیق‌حالی‌فأهوی‌بیده‌الی‌رمل‌کان‌علیه‌جالسا‌فناولنی‌منه‌کفا‌و‌قال:اتسع‌بهذا‌یا‌أباهاشم‌و‌اکتم‌ما‌رأیت‌فخبأته‌معی‌و‌رجعنا‌فأبصرته
[کالنیران‌ذهبا‌أحمر.فدعوت‌صائغا29فاذا‌هو‌یتقد]صفحه‌‌الی‌منزلی‌و‌قلت‌له:اسبک‌لی‌هذه‌السبیکة‌فسبکها‌و‌قال‌لی
:ما‌رأیت‌ذهبا‌أجود‌من‌هذا،و‌هو‌کهیئة‌الرمل‌فمن‌أین‌لک‌هذا؟فما‌رأیت‌أعجب‌منه؟قلت:کان‌عندی‌قدیما‌تدخره‌لنا
-البحار:عن‌أبی‌هاشم2[.82عجائزنا‌علی‌طول‌الأیام]الجعفری‌قال:أصابتنی‌ضیقة‌شدیدة‌فصرت‌الی‌أبی‌الحسن
علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌فأذن‌لی‌فلما‌جلست‌قال:یا‌أباهاشم‌أی‌نعم‌الله‌عزوجل‌علیک‌ترید‌أن‌تؤدی‌شکرها؟قال
أبوهاشم:فوجمت‌فلم‌أدر‌ما‌أقول‌له.فابتدأ‌علیه‌السلام‌فقال:رزقک‌الایمان‌فحرم‌بدنک‌علی‌النار،و‌رزقک‌العافیة‌فأعانتک‌علی‌الطاعة،و‌رزقک‌القنوع‌فصانک‌عن‌التبذل،یا
أباهاشم‌انما‌ابتدأتک‌بهذا‌لأنی‌ظننت‌أنک‌ترید‌أن‌تشکولی‌من-3[.83فعل‌بک‌هذا،و‌قد‌أمرت‌لک‌بمائة‌دینار‌فخذها]
البحار:قال‌محمد‌بن‌طلحة:خرج‌علیه‌السلام‌یوما‌من‌سر‌من‌رأی‌الی‌قریة‌لمهم‌عرض‌له،فجاء‌رجل‌من‌الأعراب‌یطلبه
فقیل‌له‌قد‌ذهب‌الی‌الموضع‌الفلانی‌فقصده‌فلما‌وصل‌الیه‌قال‌له‌ما‌حاجتک؟فقال:أنا‌رجل‌من‌أعراب‌الکوفة
المتمسکین‌بولایة‌جدک‌علی‌بن‌أبی‌طالب‌علیه‌السلام‌و‌قد‌رکبنی‌دین‌فادح‌أثقلنی‌حمله،و‌لم‌أر‌من‌أقصده‌لقضائه‌سواک.
فقال‌له‌أبوالحسن:طب‌نفسا‌و‌قر‌عینا‌ثم‌أنزله‌فلما‌أصبح‌ذلک‌الیوم‌قال‌له‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:ارید‌منک‌حاجة‌الله
الله‌أن‌تخالفنی‌فیها،فقال‌الأعرابی:لا‌اخالفک،فکتب‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌ورقة‌بخطه‌معترفا‌فیها‌أن‌علیه‌للأعرابی‌مالا‌عینه‌فیها‌یرجح‌علی‌دینه،و‌قال:خذ‌هذا‌الخط‌فاذا‌وصلت‌الی‌سر‌من‌رأی‌احضر‌الی‌و‌عندی‌جماعة،فطالبنی‌به‌و‌أغلظ
[ایاه،الله‌الله‌فی‌مخالفتی84القول‌علی‌فی‌ترک‌ایفائک][فقال:أفعل،و‌أخذ‌الخط.فلما‌وصل‌أبوالحسن30]صفحه
الی‌سر‌من‌رأی،و‌حضر‌عنده‌جماعة‌کثیرون‌من‌أصحاب‌الخلیفة‌و‌غیرهم،حضر‌ذلک‌الرجل‌و‌أخرج‌الخط‌و‌طالبه‌و‌قال
کما‌أوصاه،فألان‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌له‌القول‌و‌رفقه،و‌جعل‌یعتذر،و‌وعده‌بوفائه‌و‌طیبة‌نفسه،فنقل‌ذلک‌الی‌الخلیفة‌المتوکل‌فأمر‌أن‌یحمل‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌ثلاثون‌ألف‌درهم.فلما‌حملت‌الیه‌ترکها‌الی‌أن‌جاء‌الرجل‌فقال:خذ‌هذا‌المال‌و‌اقض‌منه‌دینک،و‌أنفق‌الباقی‌علی‌عیالک‌و‌أهلک،و
أعذرنا.فقال‌له‌الأعرابی:یا‌ابن‌رسول‌الله‌و‌الله‌ان‌أملی‌کان‌یقصر‌عن‌ثلث‌هذا،ولکن‌الله‌أعلم‌حیث‌یجعل‌رسالته،و‌أخذ
[.قال‌الأربلی‌فی‌کشف‌الغمة‌بعد‌سرده85المال‌و‌انصرف]للخبر‌المتقدم:و‌هذه‌منقبة‌من‌سمعها‌حکم‌له‌بمکارم‌الاخلاق
[.کما‌و‌نحن86و‌قضی‌له‌بالمنقبة‌المحکوم‌بشرفها‌بالاتفاق]نترک‌التعلیق‌علیه‌الی‌ما‌یستوحی‌منه‌القاری‌ء‌الکریم‌من
-البحار:دخل‌أبوعمر‌و‌عثمان‌بن‌سعید4معانی‌السمو‌الذاتی.و‌أحمد‌بن‌اسحاق‌الأشعری‌و‌علی‌بن‌جعفر‌الهمدانی‌علی
أبی‌الحسن‌العسکری،فشکی‌الیه‌أحمد‌بن‌اسحاق‌دینا‌علیه‌فقال‌یا‌أباعمرو-و‌کان‌وکیله-ادفع‌الیه‌ثلاثین‌ألف‌دینار،و‌الی‌علی‌بن‌جعفر‌ثلاثین‌ألف‌دینار،و‌خذ‌أنت‌ثلاثین‌ألف‌دینار.فهذه
معجزة‌لا‌یقدر‌علیها‌الا‌الملوک،و‌ما‌سمعنا‌بمثل‌هذا‌العطاء]87.]
معرفته‌بالمغیبات
أما‌معرفته‌بالمغیبات‌و‌اخباره‌بها‌فمما‌تظافرت‌به‌الأخبار‌و‌لم[ببعید‌اذ‌هو‌من‌أهل‌بیت‌ارتضاهم31یکن‌ذلک‌منه]صفحه
الباری‌جل‌و‌علا‌و‌أوقفهم‌علی‌مکنون‌علمه‌کما‌تشیر‌الآیة‌الکریمة‌لذلک»عالم‌الغیب‌فلا‌یظهر‌علی‌غیبه‌أحدا،الا‌من
[،و‌قوله‌تعالی»ولکن‌الله‌یجتبی‌من88ارتضی‌من‌رسول«][،قال‌البیضاوی:أی‌ما‌کان‌الله‌لیؤتی89رسله‌من‌یشآء«]
أحدکم‌علم‌الغیب‌فیطلع‌علی‌ما‌فی‌القلوب‌من‌کفر‌و‌ایمان‌ولکنه‌یجتبی‌لرسالته‌من‌یشاء‌فیوحی‌الیه‌و‌یخبره‌ببعض
[.و‌قال‌الطبرسی‌فی90المغیبات،أو‌ینصب‌له‌ما‌یدل‌علیها]تفسیر‌قوله‌تعالی:»فلا‌یظهر‌علی‌غیبه‌أحدا«ثم‌استثنی‌فقال
:»الا‌من‌ارتضی‌من‌رسول«یعنی‌الرسل‌فانه‌یستدل‌علی‌نبوتهم‌بأن‌یخبروا‌بالغیب‌لیکون‌آیة‌و‌معجزة‌لهم،و‌معناه‌أن‌من‌ارتضاه‌و‌اختاره‌للنبوة‌و‌الرسالة‌فانه‌یطلعه‌علی‌ما‌شاء
[.و‌علم‌الغیب91من‌غیبه‌علی‌حسب‌ما‌یراه‌من‌المصلحة]المنفی‌عن‌الخلق‌ما‌یکون‌بالاصطلاح‌الخاص‌و‌الامور‌الخاصة‌کما‌ورد‌فی‌الخبر‌عن‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌قال:ان‌لله
علمین:علم‌استأثر‌به‌فی‌غیبه‌فلم‌یطلع‌علیه‌نبیا‌من‌أنبیائه‌و‌لا‌ملکا‌من‌ملائکته‌و‌ذلک‌قول‌الله‌تعالی:»ان‌الله‌عنده‌علم
الساعة‌و‌ینزل‌الغیث‌و‌یعلم‌ما‌فی‌الأرحام‌و‌ما‌تدری‌نفس[،و‌له92ماذا‌تکسب‌غدا‌و‌ما‌تدری‌نفس‌بأی‌أرض‌تموت«]
علم‌قد‌أطلع‌علیه‌ملائکته‌فما‌أطلع‌علیه‌ملائکته‌فقد‌أطلع‌علیه‌محمدا‌و‌آله،و‌ما‌أطلع‌علیه‌محمدا‌و‌آله‌فقد‌أطلعنی‌علیه
[.و‌قال93یعلمه‌الکبیر‌منا‌و‌الصغیر‌الی‌أن‌تقوم‌الساعة]العلامة‌المجلسی‌رحمه‌الله:قد‌عرفت‌مرارا‌أن‌نفی‌علم
[أنهم‌لا‌یعلمون‌ذلک‌من‌أنفسهم32الغیب‌عنهم‌معناه]صفحه‌‌بغیر‌تعلیمه‌تعالی‌بوحی‌أو‌الهام.و‌الا‌فظاهر‌أن‌عمدة‌معجزات
الأنبیاء‌و‌الأوصیاء‌علیهم‌السلام‌من‌هذا‌القبیل،و‌أحد‌وجوه[.و‌قال94اعجاز‌القرآن‌أیضا‌اشتماله‌علی‌الاخبار‌بالمغیبات]
المفید‌رحمه‌الله‌فی‌کتاب‌المسائل:أقول:ان‌الأئمة‌من‌آل‌محمد‌علیهم‌السلام‌قد‌کانوا‌یعرفون‌ضمائر‌بعض‌العباد‌و
یعرفون‌ما‌یکون‌قبل‌کونه،و‌لیس‌ذلک‌بواجب‌فی‌صفاتهم‌و‌لا‌شرطا‌فی‌امامتهم،و‌انما‌أکرمهم‌الله‌تعالی‌به‌و‌أعلمهم‌ایاه
[.و‌لذلک‌أن‌الله95للطف‌فی‌طاعتهم‌و‌التسجیل‌بامامتهم]لا‌یحجب‌عنهم‌شیئا‌من‌أحوال‌شیعتهم‌و‌یعلمون‌علم‌المنایا‌و‌البلایا‌و‌ما‌فی‌الضمائر،کما‌و‌یعلمون‌فصل‌الخطاب‌کما‌ورد
فی‌زیارة‌الجامعة)و‌فصل‌الخطاب‌عندکم(و‌الموالید،فقد‌ورد‌فی‌کل‌ذلک‌أخبار‌و‌روایات‌فراجع‌کتب‌الحدیث‌و‌السیرة‌فانک‌تجدها‌مشحونة‌بالعدید‌منها.و‌بما‌أن‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌هو‌واحد‌منهم‌لذلک‌ورد‌عنه‌فی‌هذا‌الحقل‌ما‌یثبت‌لنا‌ذلک‌و
-البحار:عن‌المنصوری،1الیکم‌نبذة‌مما‌ورد‌فی‌هذا‌الباب.عن‌عم‌أبیه‌قال:دخلت‌یوما‌علی‌المتوکل‌و‌هو‌یشرب‌فدعانی
الی‌الشرب‌فقلت:یا‌سیدی‌ما‌شربته‌قط‌قال:أنت‌تشرب‌مع‌علی‌بن‌محمد‌قال:فقلت‌له:لیس‌تعرف‌من‌فی‌یدک‌انما
یضرک‌و‌لا‌یضره‌و‌لم‌أعد‌ذلک‌علیه.قال:فلما‌کان‌یوما‌من‌الأیام‌قال‌لی‌الفتح‌بن‌خاقان:قد‌ذکر‌الرجل-یعنی‌المتوکل-خبر‌مال‌یجیی‌ء‌من‌قم،و‌قد‌أمرنی‌أن‌أرصده‌لأخبره‌له‌فقل‌لی‌من‌أی‌طریق‌یجی‌ء‌حتی‌أجتنبه‌فجئت‌الی‌الامام‌علی‌بن
محمد‌فصادفت‌عنده‌من‌أحتشمه‌فتبسم‌و‌قال‌لی:لا‌یکون‌الا‌خیرا‌یا‌أباموسی‌لم‌لم‌تعد‌الرسالة‌الأولة؟فقلت:أجللتک‌یا‌سیدی،فقال‌لی:المال‌یجی‌ء‌اللیلة‌و‌لیس‌یصلون‌الیه‌فبت
[فلما‌کان‌من‌اللیل‌و‌قام‌الی‌ورده‌قطع33عندی.]صفحه‌‌الرکوع‌بالسلام‌و‌قال‌لی:قد‌جاء‌الرجل‌و‌معه‌المال‌و‌قد
منعه‌الخادم‌الوصول‌الی‌فاخرج‌خذ‌ما‌معه،فخرجت‌فاذا‌معه[فیها‌المال‌فأخذته‌و‌دخلت‌به‌الیه‌فقال:قل‌له:96زنفیلجة]
هات‌الجبة‌التی‌قالت‌لک‌القمیة‌انها‌ذخیرة‌جدتها،فخرجت‌الیه‌فأعطانیها‌فدخلت‌بها‌الیه‌فقال‌لی:قل‌له:الجبة‌التی‌أبدلتها
منها‌ردها‌الینا‌فخرجت‌الیه‌فقلت‌له‌ذلک‌فقال:نعم‌کانت‌ابنتی‌استحسنتها‌فأبدلتها‌بهذه‌الجبة‌و‌أنا‌أمضی‌فأجی‌ء‌بها‌فقال:
اخرج‌فقل‌له:ان‌الله‌تعالی‌یحفظ‌لنا‌و‌علینا‌هاتها‌من‌کتفک‌فخرجت‌الی‌الرجل‌فأخرجتها‌من‌کتفه‌فغشی‌علیه‌فخرج‌الیه
[.)بیان(:»و‌لم‌اعد‌ذلک97فقال‌له:کنت‌شاکا‌فتیقنت]علیه«أی‌علی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌و‌هو‌المراد‌بالرسالة
الأولة،لأن‌الملعون‌لما‌ذکر‌ذلک‌لیبلغه‌علیه‌السلام‌سماه‌رسالة-البحار:عن‌أبی‌علی‌بن‌راشد‌قال:قدمت‌علی2[.98]
أحمال‌فأتانی‌رسوله-یعنی‌رسول‌الامام-قبل‌أن‌أنظر‌فی‌الکتب‌أن‌أوجهه‌بها‌الیه:»سرح‌الی‌بدفتر‌کذا«و‌لم‌یکن‌عندی‌فی‌منزلی‌دفتر‌أصلا‌قال:فقمت‌أطلب‌مالا‌أعرف
بالتصدیق‌له‌فلم‌أقع‌علی‌شی‌ء‌فلما‌ولی‌الرسول‌قلت:مکانک‌فحللت‌بعض‌الأحمال‌فتلقانی‌دفتر‌لم‌أکن‌علمت‌به‌الا‌أنی
-البحار:3[.99علمت‌أنه‌لم‌یطلب‌الا‌حقا‌فوجهت‌به‌الیه]عن‌هارون‌بن‌الفضل‌قال:رأیت‌أباالحسن‌علیه‌السلام‌فی
الیوم‌الذی‌توفی‌فیه‌أبوجعفر‌علیه‌السلام‌فقال:انا‌لله‌و‌انا‌الیه‌راجعون،مضی‌أبوجعفر!فقیل‌له:و‌کیف‌عرفت‌ذلک؟قال:
-البحار:أبویعقوب4[.100تداخلنی‌ذلة‌لله‌لم‌أکن‌أعرفها]قال:رأیت‌محمد‌بن‌الفرج‌ینظر‌الیه‌أبوالحسن‌علیه]صفحه
[السلام‌نظرا‌شافیا‌فاعتل‌من‌الغد،فدخلت‌علیه‌فقال:ان34أباالحسن‌علیه‌السلام‌قد‌أنفذ‌الیه‌بثوب‌فأرانیه‌مدرجا‌تحت
-البحار:روی‌عن‌محمد5[.101ثیابه،قال:فکفن‌فیه‌و‌الله]بن‌الفرج‌أنه‌قال:ان‌أباالحسن‌کتب‌الی:اجمع‌أمرک،و‌خذ‌حذرک،قال:فأنا‌فی‌جمع‌أمری‌لست‌أدری‌ما‌الذی‌أراد‌فیما
کتب‌به‌الی‌حتی‌ورد‌علی‌رسول‌حملنی‌من‌مصر‌مقیدا‌مصفدا‌بالحدید،و‌ضرب‌علی‌کل‌ما‌أملک.فمکثت‌فی‌السجن‌ثمانی‌سنین‌ثم‌ورد‌علی‌کتاب‌من‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌و‌أنا‌فی
الحبس»لا‌تنزل‌فی‌ناحیة‌الجانب‌الغربی«فقرأت‌الکتاب‌فقلت‌فی‌نفسی:یکتب‌الی‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌بهذا‌و‌أنا‌فی
الحبس‌ان‌هذا‌العجیب!فما‌مکثت‌الا‌أیاما‌یسیرة‌حتی‌افرج‌عنی‌و‌حلت‌قیودی،و‌خلی‌سبیلی.و‌لما‌رجع‌الی‌العراق‌لم
یقف‌ببغداد‌لما‌أمره‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌و‌خرج‌الی‌سر‌من‌رأی‌قال:فکتبت‌الیه‌بعد‌خروجی‌أسأله‌أن‌یسأل‌الله‌لیرد‌علی
ضیاعی،فکتب‌الی‌سوف‌یرد‌علیک،و‌ما‌یضرک‌أن‌لا‌ترد
علیک.قال‌علی‌بن‌محمد‌النوفلی:فلما‌شخص‌محمد‌بن‌الفرج‌الی‌العسکر‌کتب‌له‌برد‌ضیاعه،فلم‌یصل‌الکتاب‌الیه‌حتی‌مات
-البحار:روی‌عن‌خیران‌الأسباطی‌قال:قدمت6[.102]المدینة‌علی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌فقال‌لی:ما‌فعل‌الواثق؟قلت:هو‌فی‌عافیة،قال:و‌ما‌یفعل‌جعفر؟قلت:ترکته‌أسوأ‌حالا‌فی‌السجن،قال:و‌ما‌یفعل‌ابن‌الزیات؟قلت:الأمر‌أمره‌و‌أنا‌منذ‌عشرة‌أیام‌خرجت‌من‌هناک،قال:مات‌الواثق،و‌قد‌قعد‌المتوکل‌جعفر،و‌قتل‌ابن‌الزیات،قلت:متی؟قال:بعد
-7[35[.]صفحه103خروجک‌بستة‌أیام‌و‌کان‌کذلک]البحار:حدث‌جماعة‌من‌أهل‌اصفهان‌منهم‌أبوالعباس‌أحمد‌بن
النضر‌و‌أبوجعفر‌محمد‌بن‌علویة‌قالوا:کان‌باصفهان‌رجل‌یقال‌له:عبدالرحمن‌و‌کان‌شیعیا‌قیل‌له:ما‌السبب‌الذی‌أوجب
علیک‌القول‌بامامة‌علی‌النقی‌دون‌غیره‌من‌أهل‌الزمان؟قال:شاهدت‌ما‌أوجب‌علی،و‌ذلک‌أننی‌کنت‌رجلا‌فقیرا‌و‌کان‌لی‌لسان‌و‌جرأة،فأخرجنی‌أهل‌اصفهان‌سنة‌من‌السنین‌مع‌قوم‌آخرین‌الی‌باب‌المتوکل‌متظلمین.فکنا‌بباب‌المتوکل‌یوما‌اذ
أخرج‌الأمر‌باحضار‌علی‌بن‌محمد‌بن‌الرضا‌علیهم‌السلام‌فقلت‌لبعض‌من‌حضر:من‌هذا‌الرجل‌الذی‌قد‌أمر‌باحضاره؟فقیل:
هذا‌رجل‌علوی،تقول‌الرافضة‌بامامته‌ثم‌قال:و‌یقدر‌أن‌المتوکل‌یحضره‌للقتل،فقلت:لا‌أبرح‌من‌ها‌هنا‌حتی‌أنظر‌الی‌هذا‌الرجل‌أی‌رجل‌هو؟قال:فأقبل‌راکبا‌علی‌فرس،و‌قد‌قام‌الناس‌یمنة‌الطریق‌و‌یسرتها‌صفین‌ینظرون‌الیه،فلما‌رأیته‌وقع
حبه‌فی‌قلبی‌فجعلت‌أدعو‌فی‌نفسی‌بأن‌یدفع‌الله‌عنه‌شر‌المتوکل،فأقبل‌یسیر‌بین‌الناس‌و‌هو‌ینظر‌الی‌عرف‌دابته‌لا
ینظر‌یمنة‌و‌لا‌یسرة،و‌أنا‌دائم‌الدعاء.فلما‌صار‌الی‌أقبل‌بوجهه‌الی‌و‌قال:استجاب‌الله‌دعاءک،و‌طول‌عمرک،و‌کثر
مالک‌و‌ولدک،قال:فارتعدت‌و‌وقعت‌بین‌أصحابی‌فسألونی‌و‌هم‌یقولون:ما‌شأنک؟فقلت:خیر‌و‌لم‌اخبر‌بذلک.فانصرفنا‌بعد‌ذلک‌الی‌اصفهان،ففتح‌الله‌علی‌وجوها‌من‌المال،حتی‌أنا
الیوم‌أغلق‌بابی‌علی‌ما‌قیمته‌ألف‌ألف‌درهم،سوی‌مالی‌خارج
داری،و‌رزقت‌عشرة‌من‌الأولاد‌و‌قد‌بلغت‌الآن‌من‌عمری‌نیفا[و‌سبعین‌سنة‌و‌أنا‌أقول‌بامامة‌الرجل‌علی‌الذی‌علم‌ما104]
-البحار:8[.105فی‌قلبی،و‌استجاب‌الله‌دعاءه‌فی‌ولی]روی‌هبة‌الله‌بن‌أبی‌منصور‌الموصلی‌أنه‌کان‌بدیار‌ربیعة‌کاتب
[یسمی‌یوسف‌بن106نصرانی‌و‌کان‌من‌أهل‌کفر‌توثا][صداقة،قال:36یعقوب‌و‌کان‌بینه‌و‌بین‌والدی]صفحه
فوافی‌فنزل‌عند‌والدی‌فقال‌له:ما‌شأنک‌قدمت‌فی‌هذا‌الوقت؟قال:دعیت‌الی‌حضرة‌المتوکل‌و‌لا‌أدری‌ما‌یراد‌منی
الا‌أنی‌اشتریت‌نفسی‌من‌الله‌بمائة‌دینار،و‌قد‌حملتها‌لعلی‌بن‌محمد‌بن‌الرضا‌علیهم‌السلام‌معی‌فقال‌له‌والدی:قد‌وفقت‌فی‌هذا.قال:و‌خرج‌الی‌حضرة‌المتوکل‌و‌انصرف‌الینا‌بعد
أیام‌قلائل‌فرحا‌مستبشرا‌فقال‌له‌والدی:حدثنی‌حدیثک،قال:صرت‌الی‌سر‌من‌رأی‌و‌ما‌دخلتها‌قط‌فنزلت‌فی‌دار‌و‌قلت‌احب‌أن‌اوصل‌المائة‌الی‌ابن‌الرضا‌علیه‌السلام‌قبل‌مصیری
الی‌باب‌المتوکل‌و‌قبل‌أن‌یعرف‌أحد‌قدومی،قال:فعرفت‌أن‌المتوکل‌قد‌منعه‌من‌الرکوب‌و‌أنه‌ملازم‌لداره‌فقلت:کیف‌أصنع؟رجل‌نصرانی‌یسأل‌عن‌دار‌ابن‌الرضا؟لا‌آمن‌أن‌یبدر
بی‌فیکون‌ذلک‌زیادة‌فیما‌احاذره.قال:ففکرت‌ساعة‌فی‌ذلک‌فوقع‌فی‌قلبی‌أن‌أرکب‌حماری‌و‌أخرج‌فی‌البلد‌و‌لا‌أمنعه‌من‌حیث‌یذهب‌لعلی‌أقف‌علی‌معرفة‌داره‌من‌غیر‌أن‌أسأل‌أحدا،
قال:فجعلت‌الدنانیر‌فی‌کاغذة‌و‌جعلتها‌فی‌کمی‌و‌رکبت‌فکان‌الحمار‌یتخرق‌الشوارع‌و‌الأسواق‌یمر‌حیث‌یشاء‌الی‌باب
دار،فوقف‌الحمار‌فجهدت‌أن‌یزول‌فلم‌یزل،فقلت‌للغلام:سل‌لمن‌هذه‌الدار،فقیل:هذه‌دار‌ابن‌الرضا!فقلت:الله
أکبر‌دلالة‌و‌الله‌مقنعة.قال:و‌اذا‌خادم‌أسود‌قد‌خرج‌فقال:أنت‌یوسف‌بن‌یعقوب؟قلت:نعم،قال:انزل‌فنزلت‌فأقعدنی
فی‌الدهلیز‌فدخل‌فقلت‌فی‌نفسی:هذه‌دلالة‌اخری‌من‌أین‌عرف‌هذا‌الغلام‌اسمی‌و‌لیس‌فی‌هذا‌البلد‌من‌یعرفنی‌و‌لا
دخلته‌قط.قال:فخرج‌الخادم‌فقال:مائة‌دینار‌التی‌فی‌کمک‌فی‌الکاغذ‌هاتها!فناولته‌ایاها‌قلت:و‌هذه‌ثالثة‌ثم‌رجع‌الی‌و
قال:ادخل،فدخلت‌الیه‌و‌هو‌فی‌مجلسه‌وحده‌فقال:یا‌یوسف‌ما‌آن‌لک؟فقلت:یا‌مولای‌قد‌بان‌لی‌من‌البرهان‌ما
فیه‌کفایة‌لمن‌اکتفی،فقال:هیهات‌انک‌لا‌تسلم‌ولکن‌سیسلم‌ولدک‌فلان،و‌هو‌من‌شیعتنا،یا‌یوسف‌ان‌أقواما‌یزعمون‌أن
ولایتنا‌لا‌تنفع‌أمثالکم،کذبوا‌و‌الله‌انها‌لتنفع‌أمثالک‌امض‌فیما‌وافیت‌له‌فانک‌ستری‌ما‌تحب،قال:فمضیت‌الی‌باب‌المتوکل
[ما‌أردت‌فانصرفت.قال‌هبة‌الله:37فقلت‌کل]صفحه‌‌فلقیت‌ابنه‌بعد‌هذا-یعنی‌بعد‌موت‌والده-و‌الله‌و‌هو‌مسلم‌حسن‌التشیع‌فأخبرنی‌أن‌أباه‌مات‌علی‌النصرانیة،و‌أنه‌أسلم
[107بعد‌موت‌أبیه،و‌کان‌یقول:أنا‌بشارة‌مولای‌علیه‌السلام][قال:108-البحار:اسحاق‌بن‌عبدالله‌العلوی‌العریضی]9.
رکب‌أبی‌و‌عمومتی‌الی‌أبی‌الحسن‌علی‌بن‌محمد‌و‌قد‌اختلفوا‌فی‌الأربعة‌أیام‌التی‌تصام‌فی‌السنة،و‌هو‌مقیم‌بصریا‌قبل
مصیره‌الی‌سر‌من‌رأی،فقال:جئتم‌تسألونی‌عن‌الأیام‌التی‌تصام‌فی‌السنة؟فقالوا:ما‌جئنا‌الا‌لهذا،فقال:الیوم‌السابع
عشر‌من‌ربیع‌الأول،و‌هو‌الیوم‌الذی‌ولد‌فیه‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله،و‌الیوم‌السابع‌و‌العشرون‌من‌رجب،و‌هو‌الیوم‌الذی‌بعث‌فیه‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله،و‌الیوم‌الخامس‌و‌العشرون‌من‌ذی‌القعدة،و‌هو‌الیوم‌الذی‌دحیت‌فیه‌الأرض،و
-10[.109الیوم‌الثامن‌عشر‌من‌ذی‌الحجة،و‌هو‌یوم‌الغدیر]البحار:الطبری‌باسناده‌قال:حدثنی‌أبوالحسن‌محمد‌بن
اسماعیل‌بن‌أحمد‌القهقلی‌الکاتب‌بسر‌من‌رأی‌سنة‌ثمان‌و‌ثلاثین‌و‌ثلاثمائة‌قال:حدثنی‌أبی‌قال:کنت‌بسر‌من‌رأی‌أسیر‌فی‌درب‌الحصا‌فرأیت‌یزداد‌الطبیب‌النصرانی‌تلمیذ‌بختیشوع‌و
هو‌منصرف‌من‌دار‌موسی‌بن‌بغا‌فسایرنی‌و‌أفضی‌الحدیث‌الی‌أن‌قال‌لی:أتری‌هذا‌الجدار؟تدری‌من‌صاحبه؟قلت:و‌من‌صاحبه؟قال:هذا‌الفتی‌العلوی‌الحجازی-یعنی‌علی‌بن‌محمد‌بن‌الرضا‌علیهم‌السلام‌و‌کنا‌نسیر‌فی‌فناء‌داره.قلت
لیزداد:نعم‌فما‌شأنه؟قال:ان‌کان‌مخلوق‌یعلم‌الغیب‌فهو،قلت:فکیف‌ذلک؟قال:أخبرک‌عنه‌باعجوبة‌لن‌تسمع‌بمثلها
[علیک‌کفیل38أبدا‌و‌لا‌غیرک‌من‌الناس‌ولکن‌لی‌الله]صفحه‌‌وراع‌أن‌لا‌تحدث‌به‌أحدا‌فانی‌رجل‌طبیب،ولی‌معیشة‌أرعاهاعند‌السلطان‌و‌بلغنی‌أن‌الخلیفة‌استقدمه‌من‌الحجاز‌فرقا]
[منه‌لئلا‌ینصرف‌الیه‌وجوه‌الناس‌فیخرج‌هذا‌الأمر‌عنهم-110یعنی‌بنی‌العباس-قلت:لک‌علی‌ذلک‌فحدثنی‌به،و‌لیس‌علیک
بأس‌انما‌أنت‌رجل‌نصرانی‌لا‌یتهمک‌أحد‌فیما‌تحدث‌به‌عن‌هؤلاء‌القوم‌قال:نعم‌اعلمک.انی‌لقیته‌منذ‌أیام‌و‌هو‌علی
[و‌علیه‌ثیاب‌سود‌و‌عمامة‌سوداء‌و‌هو‌أسود111فرس‌أدهم]اللون،فلما‌بصرت‌به‌وقفت‌اعظاما‌له‌و‌قلت‌فی‌نفسی-لا‌و‌حق‌المسیح‌ما‌خرجت‌من‌فمی‌الی‌أحد‌من‌الناس-قلت‌فی
نفسی‌ثیاب‌سوداء،و‌دابة‌سوداء‌و‌رجل‌أسود]سواد‌فی[سواد‌فی‌سواد،فلما‌بلغ‌الی‌نظر‌الی‌و‌أحد‌النظر‌و‌قال:قلبک
أسود‌مما‌تری‌عیناک‌من‌سواد‌فی‌سواد‌فی‌سواد.قال‌أبی‌رحمه‌الله:فقلت‌له:أجل‌فلا‌تحدث‌به‌أحدا،فما‌صنعت‌و‌ما
قلت‌له؟قال‌أسقطت‌فی‌یدی‌فلم‌احر‌جوابا،قلت‌له:فما‌ابیض‌قلبک‌لما‌شاهدت؟قال:الله‌أعلم.قال‌أبی:فلما‌اعتل
یزداد‌بعث‌الی‌فحضرت‌عنده‌فقال:ان‌قلبی‌قد‌ابیض‌بعد‌سواد‌فأنا‌أشهد‌أن‌لا‌اله‌الا‌الله،وحده‌لا‌شریک‌له،و‌أن‌محمدا
رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌أن‌علی‌بن‌محمد‌حجة‌الله‌علی‌خلقه،و‌ناموسه‌الأعظم،ثم‌مات‌فی‌مرضه‌ذلک،و
-البحار:عن‌فاطمة11[.112حضرت‌الصلاة‌علیه‌رحمه‌الله]ابنة‌الهیثم‌قالت:کنت‌فی‌دار‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌فی
الوقت‌الذی‌ولد‌فیه‌جعفر‌فرأیت‌أهل‌الدار‌قد‌سروا‌به،فقلت:یا‌سیدی‌مالی‌أراک‌غیر‌مسرور؟فقال:هونی‌علیک‌فسیضل
[أقول:هو‌جعفر‌المشهور‌ب39[.]صفحه113به‌خلق‌کثیر])الکذاب(الذی‌ادعی‌الامامة‌بعد‌أخیه‌الحسن‌بن‌علی
علیهماالسلام‌مع‌عدم‌وجود‌نص‌علیه،و‌لعله‌کان‌یعلم‌بوجود‌ولد‌لأخیه‌یقوم‌مقامه،و‌قد‌انکشف‌له‌الأمر‌عند‌تقدمه‌للصلاة‌علی‌جثمان‌أخیه‌برؤیة‌الامام‌المهدی‌عجل‌الله‌فرجه‌الشریف،
-البحار:حدث‌محمد12و‌قضیته‌معروفة‌فلتراجع‌فی‌محلها.
بن‌شرف‌قال:کنت‌مع‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌أمشی‌بالمدینة‌فقال‌لی:ألست‌ابن‌شرف؟قلت:بلی،فأردت‌أن‌أسأله‌عن
مسألة‌فابتدأنی‌من‌غیر‌أن‌أسأله‌فقال:نحن‌علی‌قارعة-البحار:محمد13[.114الطریق‌و‌لیس‌هذا‌موضع‌مسألة]
بن‌الفضل‌البغدادی‌قال:کتبت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌أن‌لنا‌حانوتین‌خلفهما‌لنا‌والدنا‌رضی‌الله‌عنه،و‌أردنا‌بیعهما‌و‌قد
عسر‌ذلک‌علینا،فادع‌الله‌یا‌سیدنا‌أن‌ییسر‌الله‌لنا‌بیعهما‌باصلاح‌الثمن،و‌یجعل‌لنا‌فی‌ذلک‌الخیرة،فلم‌یجب‌عنهما
-14[.115بشی‌ء‌و‌انصرفنا‌الی‌بغداد‌و‌الحانوتان‌قد‌احترقا]البحار:أیوب‌بن‌نوح‌قال:کتبت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌أن
لی‌حملا‌فادع‌الله‌أن‌یرزقنی‌ابنا‌فکتب‌الی:اذا‌ولد‌فسمه-البحار:15[.116محمدا،قال:فولد‌ابن‌فسمیته‌محمدا]
أیوب‌بن‌نوح‌قال:کتبت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام:قد‌تعرض‌لی‌جعفر‌بن‌عبد‌الواحد‌القاضی‌و‌کان‌یؤذینی‌بالکوفة‌أشکو
الیه‌ما‌ینالنی‌منه‌من‌الأذی،فکتب‌الی:تکفی‌أمره‌الی[.117شهرین،فعزل‌عن‌الکوفة‌فی‌شهرین‌و‌استرحت‌منه]
-البحار:قال:و‌کان‌لیحیی‌بن‌زکریا‌حمل‌فکتب‌الیه:أن16لی‌حملا‌فادع‌الله‌أن‌یرزقنی‌ابنا،فکتب‌الیه:رب‌ابنة‌خیر‌من
-البحار:محمد‌بن‌الریان‌بن17[.118ابن،فولدت‌له‌ابنة][السلام40الصلت‌قال:کتبت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه]صفحه
أستأذنه‌فی‌کید‌عدو،و‌لم‌یمکن‌کیده،فنهانی‌عن‌ذلک‌و‌قال‌کلاما‌معناه:تکفاه،فکفیته‌و‌الله‌أحسن‌کفایة:ذل‌و‌افتقر‌و
-البحار:18[.119مات‌أسوأ‌الناس‌حالا‌فی‌دنیاه‌و‌دینه]أبوالحسن‌سعید‌بن‌سهل‌البصری‌و‌کان‌یلقب‌بالملاح‌قال:و
[جعفر‌بن‌القاسم‌الهاشمی‌البصری‌و120کان‌یقول‌بالوقف]کنت‌معه‌بسر‌من‌رأی‌اذ‌رآه‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌فی‌بعض
الطرق،فقال‌له:الی‌کم‌هذه‌النومة؟أما‌آن‌لک‌أن‌تنتبه‌منها؟فقال‌لی‌جعفر:سمعت‌ما‌قال‌لی‌علی‌بن‌محمد؟قد‌و‌الله
قدح‌فی‌قلبی‌شیئا.فلما‌کان‌بعد‌أیام‌حدث‌لبعض‌أولاد‌الخلیفة‌ولیمة‌فدعانا‌فیها،و‌دعا‌أباالحسن‌معنا،فدخلنا‌فلما‌رأوه‌أنصتوا
اجلالا‌له،و‌جعل‌شاب‌فی‌المجلس‌لا‌یوقره،و‌جعل‌یلغط][و‌یضحک،فأقبل‌علیه‌و‌قال‌له:یا‌هذا‌تضحک‌مل‌ء‌فیک121
و‌تذهل‌عن‌ذکر‌الله‌و‌أنت‌بعد‌ثلاثة‌من‌أهل‌القبور؟قال:فقلنا‌هذا‌دلیل‌حتی‌ننظر‌ما‌یکون.قال:فأمسک‌الفتی‌و‌کف‌عما‌هو
علیه،و‌طعمنا‌و‌خرجنا،فلما‌کان‌بعد‌یوم‌اعتل‌الفتی‌و‌مات-19[.122فی‌الیوم‌الثالث‌من‌أول‌النهار،و‌دفن‌فی‌آخره]
البحار:و‌عن‌سعید‌أیضا‌قال:اجتمعنا‌أیضا‌فی‌ولیمة‌لبعض‌أهل‌سر‌من‌رأی‌و‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌معنا،فجعل‌رجل
یعبث‌و‌یمزح،و‌لا‌یری‌له‌جلالة‌فأقبل‌علی‌جعفر‌فقال:أما‌انه‌لا‌یأکل‌من‌هذا‌الطعام،و‌سوف‌یرد‌علیه‌من‌خبر‌أهله‌ما‌ینغص
علیه‌عیشه،قال:فقدمت‌المائدة‌قال‌جعفر:لیس‌بعد‌هذا‌خبر،قد‌أبطل‌قوله،فوالله‌لقد‌غسل‌الرجل‌یده‌و‌أهوی‌الی
الطعام‌فاذا‌غلامه‌قد‌دخل‌من‌باب‌البیت‌یبکی‌و‌قال‌له:الحق‌امک‌فقد‌وقعت‌من‌فوق‌البیت،و‌هی‌بالموت،قال‌جعفر:
[لا‌وقفت‌بعد‌هذا‌و‌قطعت‌علیه]41فقلت‌و‌الله]صفحه-البحار:روی‌أن‌رجلا‌من‌أهل‌المدائن‌کتب‌الیه20[.123
یسأله‌عما‌بقی‌من‌ملک‌المتوکل‌فکتب‌علیه‌السلام:بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم»قال‌تزرعون‌سبع‌سنین‌دأبا‌فما‌حصدتم‌فذروه‌فی‌سنبله‌الا‌قلیلا‌مما‌تأکلون-ثم‌یأتی‌من‌بعد‌ذلک‌سبع‌شداد
یأکلن‌ما‌قدمتم‌لهن‌الا‌قلیلا‌مما‌تحصنون-ثم‌یأتی‌من‌بعد‌ذلک[فقتل‌فی‌أول124عام‌فیه‌یغاث‌الناس‌و‌فیه‌یعصرون«]
-البحار:أحمد‌بن‌یحیی‌الأودی‌قال:21[.125الخامس‌عشر]دخلت‌مسجد‌الجامع‌لاصلی‌الظهر،فلما‌صلیته‌رأیت‌حرب‌بن
الحسن‌الطحان‌و‌جماعة‌من‌أصحابنا‌جلوسا‌فملت‌الیهم[126فسلمت‌علیهم‌و‌جلست،و‌کان‌فیهم‌الحسن‌بن‌سماعة]
فذکروا‌أمر‌الحسن‌بن‌علی‌علیهماالسلام‌و‌ما‌جری‌علیه‌ثم‌من‌بعد‌زید‌بن‌علی‌و‌ما‌جری‌علیه‌و‌معنا‌رجل‌غریب‌لا‌نعرفه
فقال:یا‌قوم‌عندنا‌رجل‌علوی‌بسر‌من‌رأی‌من‌أهل‌المدینة‌ما‌هو‌الا‌ساحر‌أو‌کاهن‌فقال‌له‌ابن‌سماعة:بمن‌یعرف؟قال:علی‌بن‌محمد‌بن‌الرضا.فقال‌له‌الجماعة:فکیف‌تبینت‌ذلک
منه؟قال:کنا‌جلوسا‌معه‌علی‌باب‌داره‌و‌هو‌جارنا‌بسر‌من‌رأی‌نجلس‌الیه‌فی‌کل‌عشیة‌نتحدث‌معه،اذ‌مر‌بنا‌قائد‌من‌دار
السلطان،و‌معه‌خلع‌و‌معه‌جمع‌کثیر‌من‌القواد‌و‌الرجالة‌و[و‌غیرهم.فلما‌رآه‌علی‌بن‌محمد‌وثب‌الیه‌و127الشاکریة]
سلم‌علیه‌و‌أکرمه‌فلما‌أن‌مضی‌قال‌لنا:هو‌فرح‌بما‌هو‌فیه‌و‌غدا‌یدفن‌قبل‌الصلاة.فعجبنا‌من‌ذلک‌فقمنا‌من‌عنده‌فقلنا‌هذا
[ما‌قال‌أن42علم‌الغیب‌فتعاهدنا‌ثلاثة‌ان‌لم‌یکن]صفحه‌‌نقتله‌و‌نستریح‌منه،فانی‌فی‌منزلی‌و‌قد‌صلیت‌الفجر‌اذ
سمعت‌غلبة‌فقمت‌الی‌الباب‌فاذا‌خلق‌کثیر‌من‌الجند‌و‌غیرهم،و‌هم‌یقولون‌مات‌فلان‌القائد‌البارحة‌سکر‌و‌عبر‌من‌موضع‌الی
موضع‌فوقع‌واندقت‌عنقه‌فقلت:أشهد‌أن‌لا‌اله‌الا‌الله‌و‌خرجت‌أحضره‌و‌اذا‌الرجل‌کان‌کما‌قال‌أبوالحسن‌میت،فما
برحت‌حتی‌دفنته‌و‌رجعت‌فتعجبنا‌جمیعا‌من‌هذه‌الحال،و‌ذکر[]فأنکر‌الحسن‌بن‌سماعة‌ذلک‌لعناده،128الحدیث‌بطوله]
فاجتمعت‌الجماعة‌الذین‌سمعوا‌هذا‌معه‌فوافقوه‌و‌جری‌من-البحار:زید22[.129بعضهم‌ما‌لیس‌هذا‌موضعا‌لاعادته[]
بن‌علی‌بن‌الحسین‌بن‌زید‌قال:مرضت‌فدخل‌علی‌الطبیب‌لیلا‌و‌وصف‌لی‌دواء‌آخذه‌فی‌السحر‌کذا‌و‌کذا‌یوما،فلم‌یمکنی
تحصیله‌من‌اللیل،و‌خرج‌الطبیب‌من‌الباب،فورد‌صاحب‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌فی‌الحال‌و‌معه‌صرة‌فیها‌ذلک‌الدواء
بعینه‌فقال‌لی:أبوالحسن‌یقرئک‌السلام‌و‌یقول:خذ‌هذا-البحار:عن‌أحمد23[.130الدواء‌کذا‌یوما،فشربت‌فبرئت]
بن‌عیسی‌الکاتب‌قال:رأیت‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فیما‌یری‌النائم‌کأنه‌نائم‌فی‌حجری،و‌کأنه‌دفع‌الی‌کفا‌من‌تمر
عدده‌خمس‌و‌عشرون‌تمرة،قال:فما‌لبثت‌الا‌و‌أنا‌بأبی‌الحسن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌و‌معه‌قائد‌فأنزله‌فی
حجرتی‌و‌کان‌القائد‌یبعث‌و‌یأخذ‌من‌العلف‌من‌عندی‌فسألنی‌یوما:کم‌لک‌علینا؟قلت:لست‌آخذ‌منک‌شیئا‌فقال‌لی:
أتحب‌أن‌تدخل‌الی‌هذا‌العلوی‌فتسلم‌علیه؟قلت:لست‌أکره[.فدخلت‌فسلمت‌علیه،و‌قلت‌له:ان‌فی‌هذه131ذلک]
القریة‌کذا‌و‌کذا‌من‌موالیک‌فان‌أمرتنا‌بحضورهم‌فعلنا،قال:لا‌تفعلوا‌قلت:فان‌عندنا‌تمورا‌جیادا‌فتأذن‌لی‌أن‌أحمل]صفحه
[لک‌بعضها‌فقال:ان‌حملت‌شیئا‌یصل‌الی‌ولکن‌احمله‌الی43القائد‌فانه‌سیبعث‌الی‌منه‌فحملت‌الی‌القائد‌أنواعا‌من‌التمر‌و
[من‌زبد‌فحملته‌الیه،132أخذت‌نوعا‌جیدا‌فی‌کمی‌و‌سکرجة]ثم‌جئت‌فقال‌القائد:أتحب‌أن‌تدخل‌علی‌صاحبک؟قلت:نعم
فدخلت‌فاذا‌قدامه‌من‌ذلک‌التمر‌الذی‌بعثت‌به‌الی‌القائد‌فأخرجت‌التمر‌الذی‌کان‌معی‌و‌الزبد‌فوضعته‌بین‌یدیه،فأخذ‌کفا‌من‌تمر‌فدفعه‌الی‌و‌قال:لوزادک‌رسول‌الله‌صلی‌الله
علیه‌و‌آله‌لزدناک،فعددته‌فاذا‌هی‌کما‌رأیت‌فی‌النوم‌لم‌یزد‌و-البحار:الحسن‌بن‌علی‌الوشاء‌قال:24[.133لم‌ینقص]
حدثتنی‌ام‌محمد‌مولاة‌أبی‌الحسن‌الرضا‌بالحیر‌و‌هی‌مع‌الحسن‌بن‌موسی‌قالت:جاء‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌قد‌رعب‌حتی‌جلس‌فی‌حجر‌ام‌أبیها‌بنت‌موسی،فقالت‌له:ما‌لک؟
فقال‌لها:مات‌أبی‌و‌الله‌الساعة،فقالت‌له:لا‌تقل‌هذا،قال:هو‌و‌الله‌کما‌أقول‌لک،فکتبنا‌ذلک‌الیوم‌فجاءت‌وفاة‌أبی‌جعفر
-البحار:وجه‌المتوکل25[.134علیه‌السلام‌فی‌ذلک‌الیوم]عتاب‌بن‌أبی‌عتاب‌الی‌المدینة‌بحمل‌علی‌بن‌محمد
علیهماالسلام‌الی‌سر‌من‌رأی‌و‌کانت‌الشیعة‌یتحدثون‌أنه‌یعلم‌الغیب‌و‌کان‌فی‌نفس‌عتاب‌من‌هذا‌شی‌ء‌فلما‌فصل‌من
المدینة‌رآه‌و‌قد‌لبس‌لبادة،و‌السماء‌صاحیة،فما‌کان‌بأسرع‌من‌أن‌تغیمت‌و‌أمطرت‌فقال‌عتاب:هذا‌واحد.ثم‌لما‌وافی
[رآه‌مقلق‌القلب،فقال‌له:ما‌لک‌یا135شط‌القاطول]أباأحمد؟فقال:قلبی‌مقلق‌بحوائج‌ألتمستها‌من‌أمیرالمؤمنین،قال‌له:فان‌حوائجک‌قد‌قضیت،فما‌کان‌بأسرع‌من‌أن‌جاءته
البشارات‌بقضاء‌حوائجه،فقال:الناس‌یقولون:انک‌تعلم[أقول:44[.]صفحه136الغیب‌و‌قد‌تبینت‌من‌ذلک‌خلتین]
قد‌جاء‌فی‌الروایة‌التی‌أوردناها‌فی‌فصل)ما‌جری‌علیه(:أن‌الذی‌جلبه‌من‌المدینة‌بأمر‌المتوکل‌هو‌یحیی‌بن‌هرثمة،و‌لعل
عتاب‌أیضا‌کان‌مع‌الفوج‌الذی‌خرجوا‌لجلبه‌علیه‌السلام‌لأن
-البحار:قال26یحیی‌خرج‌و‌معه‌جماعة‌من‌عمال‌المتوکل.علی‌بن‌مهزیار:وردت‌العسکر‌و‌أنا‌شاک‌فی‌الامامة،فرأیت
السلطان‌قد‌خرج‌الی‌الصید‌فی‌یوم‌من‌الربیع‌الا‌أنه‌صائف،و‌الناس‌علیهم‌ثیاب‌الصیف،و‌علی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌لبادة
[138[لبود،و‌قد‌عقد‌ذنب‌الفرس]137و‌علی‌فرسه‌تجفاف]و‌الناس‌یتعجبون‌منه،و‌یقولون:ألا‌ترون‌الی‌هذا‌المدنی‌و‌ما
قد‌فعل‌بنفسه؟فقلت‌فی‌نفسی:لو‌کان‌هذا‌اماما‌ما‌فعل‌هذا.فلما‌خرج‌الناس‌الی‌الصحراء‌لم‌یلبثوا‌الا‌أن‌ارتفعت
سحابة‌عظیمة‌هطلت‌فلم‌یبق‌أحد‌الا‌ابتل‌حتی‌غرق‌بالمطر،و‌عاد‌علیه‌السلام‌و‌هو‌سالم‌من‌جمیعه،فقلت‌فی‌نفسی:
یوشک‌أن‌یکون‌هو‌الامام،ثم‌قلت:ارید‌أن‌أسأله‌عن‌الجنب‌اذا‌عرق‌فی‌الثوب،فقلت‌فی‌نفسی:ان‌کشف‌وجهه‌فهو‌الامام،فلما‌قرب‌منی‌کشف‌وجهه‌ثم‌قال:ان‌کان‌عرق
الجنب‌فی‌الثوب‌و‌جنابته‌من‌حرام‌لا‌یجوز‌الصلاة‌فیه،وان[جنابته‌من‌حلال‌فلا‌بأس،فلم‌یبق‌فی‌نفسی‌بعد139کانت]
[.و‌هناک‌روایة‌اخری‌مشابهة‌لهذه‌الروایة‌الا140ذلک‌شبهة]أنها‌تختلف‌فی‌بعض‌المطالب‌مع‌سابقتها‌لذلک‌أحببنا‌ایرادها
-البحار:عن‌علی‌بن‌یقطین27اتماما‌للفائدة‌و‌هی‌کما‌یلی:بن‌موسی‌الأهوازی‌قال:کنت‌رجلا‌أذهب‌مذاهب‌المعتزلة،و
کان‌یبلغنی‌من‌أمر‌أبی‌الحسن‌علی‌بن‌محمد‌ما‌أستهزی‌ء‌به‌و‌لا‌أقبله،فدعتنی‌الحال‌الی‌دخولی‌بسر‌من‌رأی‌للقاء‌السلطان
فدخلتها،فلما‌کان‌یوم‌وعد‌السلطان‌الناس‌أن‌یرکبوا‌الی[فلما‌کان‌من‌غد‌رکب‌الناس‌فی‌غلائل45المیدان.]صفحه
[و‌رکب‌أبوالحسن‌علیه‌السلام141القصب،بأیدیهم‌المراوح][،و‌علی‌سرجه142فی‌زی‌الشتاء‌و‌علیه‌لباد‌و‌برنس]
تجفاف‌طویل‌و‌قد‌عقد‌ذنب‌دابته،و‌الناس‌یهزؤن‌به‌و‌هو[.143یقول:ألا»ان‌موعدهم‌الصبح‌ألیس‌الصبح‌بقریب«]
فلما‌توسطوا‌الصحراء،و‌جاوزوا‌بین‌الحائطین،ارتفعت‌سحابة[،و‌خاضت‌الدواب‌الی‌رکبها‌فی‌الطین،144و‌أرخت‌عزالیها]
و‌لوثتهم‌أذنابها،فرجعوا‌فی‌أقبح‌زی‌و‌رجع‌أبوالحسن
علیه‌السلام‌فی‌أحسن‌زی،و‌لم‌یصبه‌شی‌ء‌مما‌أصابهم‌فقلت:ان‌کان‌الله‌عزوجل‌أطلعه‌علی‌هذا‌السر‌فهو‌حجة.ثم‌انه‌لجأ
الی‌بعض‌السقائف،فلما‌قرب‌نحی‌البرنس،و‌جعله‌علی[ثم‌التفت‌الی‌و‌قال:ان‌کان145قربوس‌سرجه‌ثلاث‌مرات]
من‌حلال‌فالصلاة‌فی‌الثوب‌حلال،و‌ان‌کان‌من‌حرام‌فالصلاة‌فی‌الثوب‌حرام،فصدقته‌و‌قلت‌بفضله‌و‌لزمته.)بیان(:الغلالة:بالکسر‌شعار‌تحت‌الثوب،)القصب(:محرکة‌ثیاب‌ناعمة‌من‌کتان،...و‌المراد)من‌التجفاف(هنا‌ما‌یلقی‌علی‌السرج‌وقایة‌من‌المطر،و‌الظاهر‌أن‌المراد‌بالسر‌ما‌أضمر‌من‌حکم‌عرق‌الجنب‌کما‌مر‌فی‌الأخبار‌السابقة،و‌یحتمل‌أن‌یکون‌المراد‌به
[.146نزول‌المطر...الخ]معرفته‌باللغات
من‌جملة‌الممیزات‌التی‌لابد‌و‌أن‌تتوفر‌فی‌الأئمة‌علیهم‌السلام[الحیة‌حتی‌یتمکنوا‌من‌التفاهم‌و46معرفتهم‌باللغات]صفحه
التخاطب‌مع‌جمیع‌أفراد‌البشر‌علی‌اختلاف‌لغاتهم،لأنهم‌سفراء‌الله‌علی‌خلقه‌و‌خلفاؤه‌علی‌عباده،کیف‌و‌قد‌أقدرهم‌علی
فهم‌لغات‌الحیوانات‌و‌الطیور‌حیث‌یقول‌الله‌عزوجل‌فی‌کتابه[،و‌لقد147العزیز‌عن‌لسان‌سلیمان»علمنا‌منطق‌الطیر«]
أثبتت‌لنا‌المصادر‌المعتمدة‌فی‌روایات‌عدیدة‌تکلمهم‌بلغات‌مختلفة.و‌من‌هنا‌سجلت‌لنا‌کتب‌السیرة‌عن‌الامام‌الهادی
علیه‌السلام‌تکلمه‌بلغات‌مختلفة‌کالفارسیة‌و‌الترکیة‌و‌الهندیة‌و-البحار:عن‌أبی‌هاشم1غیرها،و‌ها‌نحن‌نورد‌نماذج‌منها.
[أیام‌الواثق148الجعفری‌قال:کنت‌بالمدینة‌حتی‌مر‌بها‌بغا]فی‌طلب‌الأعراب‌فقال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:اخرجوا‌بنا‌حتی‌ننظر‌الی‌تعبیة‌هذا‌الترکی.فخرجنا‌فوقفنا‌فمرت‌تعبیته‌فمر‌بنا
ترکی‌فکلمه‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌بالترکیة‌فنزل‌عن‌فرسه‌فقبل‌حافر‌دابته‌قال:فحلفت‌الترکی‌و‌قلت‌له:ما‌قال‌لک
الرجل؟قال:هذا‌نبی؟قلت:لیس‌هذا‌بنبی‌قال:دعانی‌باسمسمیت‌به‌فی‌صغری‌فی‌بلاد‌الترک‌ما‌علمه‌أحد‌الا‌الساعة]
-البحار:عن‌علی‌بن‌مهزیار،عن‌الطیب‌الهادی2[.149[150علیه‌السلام‌قال:دخلت‌علیه‌فابتدأنی‌فکلمنی‌بالفارسیة]
-البحار:عن‌علی‌بن‌مهزیار،قال:أرسلت‌الی‌أبی‌الحسن3.[فرجع‌الغلام‌الی‌متعجبا151علیه‌السلام‌غلامی‌و‌کان‌سقلابیا]
[لا‌أتعجب؟ما47فقلت:ما‌لک‌یا‌بنی؟قال:کیف]صفحه‌زال‌یکلمنی‌بالسقلابیة‌کأنه‌واحد‌منا!فظننت‌أنه‌انما‌دار‌بینهم]
-البحار:عن‌أبی‌هاشم‌الجعفری‌قال:دخلت‌علی4[.152أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌فکلمنی‌بالهندیة‌فلم‌احسن‌أن‌أرد‌علیه،
[ملأ‌حصا‌فتناول‌حصاة‌واحدة‌و153و‌کان‌بین‌یدیه‌رکوة]وضعها‌فی‌فیه‌و‌مصها‌ملیا‌ثم‌رمی‌بها‌الی‌فوضعتها‌فی‌فمی
فوالله‌ما‌برحت‌من‌عنده‌حتی‌تکلمت‌بثلاثة‌و‌سبعین‌لسانا-البحار:عن‌أبی‌هاشم‌قال:کنت‌عند5[.154أولها‌الهندیة]
أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌و‌هو‌مجدر‌فقلت‌للمتطبب:»آب‌کرفت«ثم‌التفت‌الی‌و‌تبسم‌و‌قال:تظن‌أن‌لا‌یحسن
الفارسیة‌غیرک؟فقال‌له‌المتطبب:جعلت‌فداک‌تحسنها؟فقال[.155:أما‌الفارسیة‌هذا‌فنعم،قال‌لک:احتمل‌الجدری‌ماء]
-البحار:عن‌داود‌بن‌أبی‌القاسم‌قال:دخلت‌علی‌أبی‌الحسن6صاحب‌العسکر‌علیه‌السلام‌فقال‌لی:کلم‌هذا‌الغلام‌بالفارسیة
فانه‌زعم‌أنه‌یحسنها،فقلت‌للخادم»زانوی‌تو‌چیست«فلم[.و‌فی156یجب‌فقال‌له:یسألک‌و‌یقول:رکبتک‌ما‌هی؟]
روایة‌اخری‌قال:کلمه‌بالفارسیة‌فقال‌للغلام»نام‌تو‌چیست«فسکت‌الغلام‌فقال‌له‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:یسألک‌ما‌اسمک
[.فهذه‌جملة‌مما‌ورد‌فی‌تکلمه‌علیه‌السلام‌بلغات157]مختلفة،و‌هناک‌روایة‌اخری‌تشیر‌الی‌أنه‌علیه‌السلام‌کان‌یتکلم
-البحار:روی‌عن‌أحمد‌بن7مع‌الحیوانات‌و‌یفهم‌کلامها.[فی48هارون‌قال:کنت‌جالسا‌أعلم‌غلاما‌من‌غلمانه]صفحه
[داره،اذ‌دخل‌علینا‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌راکبا‌علی158فازة]فرس‌له،فقمنا‌الیه‌فسبقنا‌فنزل‌قبل‌أن‌ندنو‌منه‌فأخذ‌عنان‌فرسه‌بیده‌فعلقه‌فی‌طنب‌من‌أطناب‌الفازة‌ثم‌دخل‌فجلس
معنا‌فأقبل‌علی‌و‌قال:متی‌رأیک‌أن‌تنصرف‌الی‌المدینة؟
فقلت:اللیلة‌قال:فأکتب‌اذا‌کتابا‌معک‌توصله‌الی‌فلان‌التاجر،قلت:نعم‌قال:یا‌غلام‌هات‌الدوات‌و‌القرطاس،فخرج‌الغلام‌لیأتی‌بهما‌من‌دار‌اخری.فلما‌غاب‌الغلام‌صهل‌الفرس‌و‌ضرب
[؟فصهل‌الثانیة159بذنبه‌فقال‌له‌بالفارسیة:ما‌هذا‌الغلق]فضرب‌بیده،فقال‌له‌بالفارسیة:]لی‌حاجة‌أرید‌أن‌أکتب‌کتابا‌الی‌المدینة‌فاصبر‌حتی‌أفرغ،فصهل‌الثالثة‌و‌ضرب‌بیده،فقال
[اقلع‌فامض‌الی‌ناحیة‌البستان‌و‌بل160له‌بالفارسیة:[]هناک‌ورث‌و‌ارجع‌فقف‌هناک‌مکانک،فرفع‌الفرس‌رأسه‌و
أخرج‌العنان‌من‌موضعه‌ثم‌مضی‌الی‌ناحیة‌البستان‌حتی‌لا‌نراه‌فی‌ظهر‌الفازة‌فبال‌وراث‌و‌عاد‌الی‌مکانه،فدخلنی‌من‌ذلک‌ما
الله‌به‌علیم،فوسوس‌الشیطان‌فی‌قلبی.فقال:یا‌أحمد‌لا‌یعظم‌علیک‌ما‌رأیت‌ان‌ما‌أعطی‌الله‌محمدا‌و‌آل‌محمد‌أکثر‌مما‌أعطی‌داود‌و‌آل‌داود،قلت:صدق‌ابن‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فما‌قال‌لک؟و‌ما‌قلت‌له‌فقد‌فهمته،فقال:
قال‌لی‌الفرس:قم‌فارکب‌الی‌البیت‌حتی‌تفرغ‌عنی‌قلت:ما‌هذا‌الغلق؟قال:قد‌تعبت‌قلت:لی‌حاجة‌أرید‌أن‌أکتب‌کتابا
الی‌المدینة‌فاذا‌فرغت‌رکبتک‌قال:انی‌ارید‌أن‌أروث‌و‌أبول‌و‌أکره‌أن‌أفعل‌ذلک‌بین‌یدیک،فقلت:اذهب‌الی‌ناحیة‌البستان‌فافعل‌ما‌أردت‌ثم‌عد‌الی‌مکانک،ففعل‌الذی‌رأیت.ثم‌أقبل‌الغلام‌بالدوات‌و‌القرطاس،و‌قد‌غابت‌الشمس،فوضعها‌بین‌یدیه‌فأخذ‌فی‌الکتابة‌حتی‌أظلم‌اللیل‌فیما‌بینی‌و‌بینه،فلم‌أر
[أصابنی‌فقلت49الکتاب،و‌ظننت‌أنه‌أصابه‌الذی]صفحه‌‌للغلام:قم‌فهات‌شمعة‌من‌الدار‌حتی‌یبصر‌مولاک‌کیف‌یکتب،
[الی‌ذلک‌حاجة.ثم‌کتب161فمضی؛فقال‌للغلام:لیس]لی[]کتابا‌طویلا‌الی‌أن‌غاب‌الشفق،ثم‌قطعه‌فقال‌للغلام:أصلح‌و‌أخذ‌الغلام‌الکتاب‌و‌خرج‌الی‌الفازة‌لیصلحه‌ثم‌عاد‌الیه‌و‌ناوله
لیختمه‌فختمه‌من‌غیر‌أن‌ینظر‌الخاتم‌مقلوبا‌أو‌غیر‌مقلوب،فناولنی،فقمت‌لأذهب‌فعرض‌فی‌قلبی‌قبل‌أن‌أخرج‌من‌من‌الفازة‌اصلی‌قبل‌أن‌آتی‌المدینة‌قال:یا‌أحمد‌صل‌المغرب‌و
العشاء‌الآخرة‌فی‌مسجد‌الرسول‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌أطلب
الرجل‌فی‌الروضة‌فانک‌توافقه‌ان‌شاء‌الله.قال:فخرجت‌مبادرا‌فأتیت‌المسجد‌و‌قد‌نودی‌العشاء‌الآخرة،فصلیت‌المغرب
ثم‌صلیت‌معهم‌العتمة،و‌طلبت‌الرجل‌حیث‌أمرنی‌فوجدته‌فأعطیته‌الکتاب‌و‌أخذه‌و‌فضه‌لیقرأه‌فلم‌یستبن‌قراءته‌فی
ذلک‌الوقت،فدعی‌بسراج‌فأخذته‌و‌قرأته‌علیه‌فی‌السراج‌فی‌المسجد،فاذا‌خط‌مستولیس‌حرف‌ملتصقا‌بحرف‌و‌اذا‌الخاتم
مستولیس‌بمقلوب‌فقال‌لی‌الرجل:عد‌الی‌غدا‌حتی‌أکتب‌جواب‌الکتاب،فغدوت‌فکتب‌الجواب‌فجئت‌به‌الیه،فقال:
ألیس‌قد‌وجدت‌الرجل‌حیث‌قلت؟قلت:نعم‌قال:أحسنت]162.]
استجابة‌دعواته
و‌أما‌دعواته‌علیه‌السلام‌و‌آثار‌الاجابة‌فیها‌فکثیرة‌و‌نذکر‌هنا-البحار:المنصوری،عن‌عم‌أبیه‌قال:قصدت1موارد‌منها.
الامام‌علیه‌السلام‌یوما‌فقلت:یا‌سیدی‌ان‌هذا‌الرجل‌قد‌أطرحنی‌و‌قطع‌رزقی‌و‌مللنی‌و‌ما‌أتهم‌فی‌ذلک‌الا‌علمه
بملازمتی‌لک،و‌اذا‌سألته‌شیئا‌منه‌یلزمه‌القبول‌منک‌فینبغی‌أن[50تتفضل‌علی‌بمسألته،فقال:تکفی‌ان‌شاء‌الله.]صفحه
فلما‌کان‌فی‌اللیل‌طرقنی‌رسل‌المتوکل‌رسول‌یتلو‌رسولا‌فجئت‌و‌الفتح‌علی‌الباب‌قائم‌فقال:یا‌رجل‌ما‌تأوی‌فی
منزلک‌باللیل‌هذا‌الرجل‌مما‌یطلبک،فدخلت‌و‌اذا‌المتوکل‌جالس‌علی‌فراشه‌فقال:یا‌أباموسی‌نشغل‌عنک‌و‌تنسینا‌نفسک‌أی‌شی‌ء‌لک‌عندی؟فقلت:الصلة‌الفلانیة‌و‌الرزق
الفلانی‌و‌ذکرت‌أشیاء‌فأمر‌لی‌بها‌و‌بضعفها.فقلت‌للفتح:وافی‌علی‌بن‌محمد‌الی‌ها‌هنا؟فقال:لا،فقلت:کتب‌رقعة؟
فقال:لا،فولیت‌منصرفا‌فتبعنی‌فقال‌لی:لست‌أشک‌أنک‌سألته‌دعاء‌لک‌فالتمس‌لی‌منه‌دعاء.فلما‌دخلت‌الیه
علیه‌السلام‌قال‌لی:یا‌أباموسی!هذا‌وجه‌الرضا،فقلت:ببرکتک‌یا‌سیدی:ولکن‌قالوا‌لی:انک‌ما‌مضیت‌الیه‌و‌لا
سألته،فقال:ان‌الله‌تعالی‌علم‌منا‌أنا‌لا‌نلجأ‌فی‌المهمات‌الا
الیه‌و‌لا‌نتوکل‌فی‌الملمات‌الا‌علیه‌و‌عودنا‌اذا‌سألناه‌الاجابة،و‌نخاف‌أن‌نعدل‌فیعدل‌بنا.قلت:ان‌الفتح‌قال‌لی:کیت‌و‌کیت،قال‌علیه‌السلام:انه‌یوالینا‌بظاهره،و‌یجانبنا‌بباطنه‌الدعاء‌لمن
یدعوبه:اذا‌أخلصت‌فی‌طاعة‌الله،و‌اعترفت‌برسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌بحقنا‌أهل‌البیت‌و‌سألت‌الله‌تبارک‌و
تعالی‌شیئا‌لم‌یحرمک،قلت:یا‌سیدی‌فتعلمنی‌دعاء‌أختص‌به‌من‌الأدعیة‌فقال‌علیه‌السلام:هذا‌الدعاء‌کثیرا‌أدعو‌الله‌به‌و‌قد‌سألت‌الله‌أن‌لا‌یخیب‌من‌دعا‌به‌فی‌مشهدی‌بعدی،و‌هو:»یا‌عدتی‌عند‌العدد،و‌یا‌رجائی‌و‌المعتمد،و‌یا‌کهفی‌و‌السند،و‌یا‌واحد‌یا‌أحد،یا‌قل‌هو‌الله‌أحد،و‌أسألک‌اللهم‌بحق‌من‌خلقته‌من‌خلقک‌و‌لم‌تجعل‌فی‌خلقک‌مثلهم‌أحدا،أن‌تصلی‌علیهم‌و
-البحار:روی‌أن‌أباهاشم2[.163تفعل‌بی‌کیت‌و‌کیت«][کان‌منقطعا‌الی‌أبی‌الحسن‌بعد‌أبیه]صفحه164الجعفری]
[أبی‌جعفر‌و‌جده‌الرضا‌علیهم‌السلام‌فشکی‌الی‌أبی‌الحسن51علیه‌السلام‌ما‌یلقی‌من‌الشوق‌الیه‌اذا‌انحدر‌من‌عنده‌الی‌بغداد‌ثم‌قال:یا‌سیدی‌ادع‌الله‌لی‌فربما‌لم‌أستطع‌رکوب
[فسرت‌الیک‌علی165الماء]خوف‌الأسفار‌و‌البطء‌عنک[]الظهر‌و‌مالی‌مرکوب‌سوی‌برذونی‌هذا‌علی‌ضعفه،فادع‌الله
أن‌یقوینی‌علی‌زیارتک،فقال:قواک‌الله‌یا‌أباهاشم‌و‌قوی‌برذونک.قال‌الراوی:و‌کان‌أبوهاشم‌یصلی‌الفجر‌ببغداد‌و
یسیر‌علی‌ذلک‌البرذون‌فیدرک‌الزوال‌من‌یومه‌ذلک‌فی‌عسکر‌سر‌من‌رأی،و‌یعود‌من‌یومه‌الی‌بغداد‌اذا‌شاء‌علی‌ذلک
-3[.166البرذون،فکان‌هذا‌من‌أعجب‌الدلائل‌التی‌شوهدت]البحار:روی‌أبوهاشم‌الجعفری‌أنه‌ظهر‌برجل‌من‌أهل‌سر‌من‌رأی‌برص‌فتنغص‌علیه‌عیشه،فجلس‌یوما‌الی‌أبی‌علی‌الفهری‌فشکی‌الیه‌حاله‌فقال‌له:لو‌تعرضت‌یوما‌لأبی‌الحسن‌علی‌بن
محمد‌بن‌الرضا‌علیهم‌السلام‌فسألته‌أن‌یدعو‌لک‌لرجوت‌أن‌یزول‌عنک.فجلس‌له‌یوما‌فی‌الطریق‌وقت‌منصرفه‌من‌دار
المتوکل‌فلما‌رآه‌قام‌لیدنو‌منه‌فیسأله‌ذلک‌فقال:تنح‌عافاک‌الله‌و‌أشار‌الیه‌بیده‌تنح‌عافاک‌الله‌تنح‌عافاک‌الله‌ثلاث‌مرات
فأبعد‌الرجل‌و‌لم‌یجسر‌أن‌یدنو‌منه‌و‌انصرف،فلقی‌الفهری‌فعرفه‌الحال‌و‌ما‌قال،فقال:قد‌دعا‌لک‌قبل‌أن‌تسأل‌فامض
فانک‌ستعافی‌فانصرف‌الرجل‌الی‌بیته‌فبات‌تلک‌اللیلة‌فلما-البحار:روی‌أنه4[.167أصبح‌لم‌یر‌علی‌بدنه‌شیئا‌من‌ذلک]
أتاه‌رجل‌من‌أهل‌بیته‌یقال‌له‌معروف،و‌قال:أتیتک‌فلم[تأذن‌لی،فقال:ما‌علمت‌بمکانک‌و‌اخبرت‌بعد52]صفحه
انصرافک‌و‌ذکرتنی‌بمالا‌ینبغی‌فحلف‌ما‌فعلت.فقال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:فعلمت‌أنه‌حلف‌کاذبا‌فدعوت‌الله‌علیه:اللهم‌انه
[.و‌من168حلف‌کاذبا‌فانتقم‌منه،فمات‌الرجل‌من‌الغد]جملة‌ما‌ورد‌فی‌هذا‌الحقل‌هذه‌الروایة‌التی‌سنوردها‌و‌ان
ناسبت‌فصل‌ما‌جری‌علیه‌من‌المتوکل‌الا‌أنها‌لما‌کانت‌مشتملة‌علی‌الدعاء‌الذی‌دعا‌به‌و‌کان‌سریع‌الاجابة‌و‌قد‌وصفه‌بالکنوز
التی‌نتوارثها‌من‌آبائنا‌و‌هو‌دعاء‌المظلوم‌علی‌الظالم،لذلک-البحار:عن‌زرافة‌حاجب‌المتوکل‌و5نورد‌الروایة‌و‌الدعاء.
کان‌شیعیا‌أنه‌قال:کان‌المتوکل‌لحظوة‌الفتح‌بن‌خاقان‌عنده‌و‌قربه‌منه‌دون‌الناس‌جمیعا‌و‌دون‌ولده‌و‌أهله،و‌أراد‌أن‌یبین
موضعه‌عندهم‌فأمر‌جمیع‌مملکته‌من‌الأشراف‌من‌أهله‌و‌غیرهم،و‌الوزراء‌و‌الامراء‌و‌القواد‌و‌سائر‌العساکر‌و‌وجوه
الناس،أن‌یزینوا‌بأحسن‌التزیین‌و‌یظهروا‌فی‌أفخر‌عددهم‌و‌ذخائرهم،و‌یخرجوا‌مشاة‌بین‌یدیه‌و‌أن‌لا‌یرکب‌أحد‌الا‌هو‌و
الفتح‌بن‌خاقان‌خاصة‌بسر‌من‌رأی‌و‌مشی‌الناس‌بین‌أیدیهما‌علی‌مراتبهم‌رجالة‌و‌کان‌یوما‌قائظا‌شدید‌الحر‌و‌أخرجوا‌فی‌جملة‌الأشراف‌أباالحسن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌و‌شق
علیه‌ما‌لقیه‌من‌الحر‌و‌الزحمة.قال‌زرافة:فأقبلت‌الیه‌و‌قلت‌له:یا‌سیدی‌یعز‌و‌الله‌علی‌ما‌تلقی‌من‌هذه‌الطغاة،و‌ما‌قد
تکلفته‌من‌المشقة‌و‌أخذت‌بیده‌فتوکأ‌علی‌و‌قال:یا‌زرافة‌ما‌ناقة‌صالح‌عندالله‌بأکرم‌منی‌أو‌قال‌بأعظم‌قدرا‌منی،و‌لم‌أزل‌اسائله‌و‌أستفید‌منه‌و‌احادثه‌الی‌أن‌نزل‌المتوکل‌من‌الرکوب،
و‌أمر‌الناس‌بالانصراف.فقدمت‌الیهم‌دوابهم‌فرکبوا‌الی‌منازلهم‌و‌قدمت‌بغلة‌له‌فرکبها‌و‌رکبت‌معه‌الی‌داره‌فنزل‌و
ودعته‌و‌انصرفت‌الی‌داری‌و‌لولدی‌مؤدب‌یتشیع‌من‌أهل‌العلم‌و‌الفضل،و‌کانت‌لی‌عادة‌باحضاره‌عند‌الطعام،فحضر‌عند
[رکوب53ذلک،و‌تجارینا‌الحدیث‌و‌ما‌جری‌من]صفحه‌‌المتوکل‌و‌الفتح،و‌مشی‌الأشراف‌و‌ذوی‌الأقدار‌بین‌أیدیهما‌و
ذکرت‌له‌ما‌شاهدته‌من‌أبی‌الحسن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌و‌ما‌سمعته‌من‌قوله»ما‌ناقة‌صالح‌عندالله‌بأعظم‌قدرا‌منی«.
و‌کان‌المؤدب‌یأکل‌معی‌فرفع‌یده،و‌قال:بالله‌انک‌سمعت‌هذا‌اللفظ‌منه؟فقلت‌له:والله‌انی‌سمعته‌یقوله،فقال‌لی:اعلم‌أن‌المتوکل‌لا‌یبقی‌فی‌مملکته‌أکثر‌من‌ثلاثة‌أیام‌و‌یهلک
فانظر‌فی‌أمرک‌واحرز‌ما‌ترید‌احرازه‌و‌تأهب‌لأمرک‌کی‌لا‌یفجؤکم‌هلاک‌هذا‌الرجل‌فتهلک‌أموالکم‌بحادثة‌تحدث،أو‌سبب‌یجری،فقلت‌له:من‌أین‌لک‌ذلک؟فقال‌لی:أما‌قرأت‌القرآن‌فی‌قصة‌الناقة‌و‌قوله‌تعالی:»تمتعوا‌فی‌دارکم‌ثلثة‌أیام‌ذلک
[و‌لا‌یجوز‌أن‌تبطل‌قول‌الامام.قال169وعد‌غیر‌مکذوب«]زرافة:فوالله‌ما‌جاء‌الیوم‌الثالث‌حتی‌هجم‌المنتصر،و‌معه
بغاء‌و‌وصیف‌و‌الأتراک‌علی‌المتوکل،فقتلوه‌و‌قطعوه،و‌الفتح‌بن‌خاقان‌جمیعا‌قطعا‌حتی‌لم‌یعرف‌أحدهما‌من‌الآخر،و‌أزال
الله‌نعمته‌و‌مملکته،فلقیت‌الامام‌أباالحسن‌علیه‌السلام‌بعد‌ذلک‌و‌عرفته‌ما‌جری‌مع‌المؤدب‌و‌ما‌قاله،فقال:صدق‌انه
لما‌بلغ‌منی‌الجهد‌رجعت‌الی‌کنوز‌نتوارثها‌من‌آبائنا‌هی‌أعز‌من‌الحصون‌و‌السلاح‌و‌الجنن،و‌هو‌دعاء‌المظلوم‌علی‌الظالم،
فدعوت‌به‌علیه‌فأهلکه‌الله،فقلت:یا‌سیدی‌ان‌رأیت‌أن‌تعلمنیه‌فعلمنیه‌و‌هو:]اللهم‌انک‌أنت‌الملک‌المتعزز‌بالکبریاء،المتفرد‌بالبقاء،الحی‌القیوم‌المقتدر‌القهار،الذی‌لا‌اله‌الا‌أنت،
أنا‌عبدک‌و‌أنت‌ربی‌ظلمت‌نفسی،و‌اعترفت‌باساءتی‌و[،170أستغفر‌الیک‌من‌ذنوبی،فانه‌لا‌یغفر‌الذنوب‌الا‌أنت[]
اللهم‌انی‌و‌فلانا‌عبدان‌من‌عبیدک،نواصینا‌بیدک،تعلم‌مستقرنا‌و‌مستودعنا،و‌تعلم‌منقلبنا‌و‌مثوانا‌و‌سرنا‌و‌علانیتنا،و‌تطلع
علی‌نیاتنا‌و‌تحیط‌بضمائرنا،علمک‌بما‌تبدیه‌کعلمک‌بما‌تخفیه،][و‌معرفتک‌بما‌نبطنه‌کمعرفتک‌بما‌نظهره‌و‌لا54صفحه
ینطوی‌علیک‌شی‌ء‌من‌امورنا،و‌لا‌یستتر‌دونک‌حال‌من‌أحوالنا،و‌لا‌لنا‌منک‌معقل‌یحصننا،و‌لا‌حرز‌یحرزنا،و‌لا‌مهرب‌یفوتکمنا،و‌لا‌یمتنع‌الظالم‌منک‌بسلطانه،و‌لا‌یجاهدک‌عنه‌جنوده]
[متعزز‌بکثرة172[و‌لا‌یغالبک‌مغالب‌بمنعة،و‌لا‌یعازک]171أنت‌مدرکه‌أین‌ما‌سلک،و‌قادر‌علیه‌أین‌لجأ،فمعاذ‌المظلوم
منا‌بک،و‌توکل‌المقهور‌منا‌علیک‌و‌رجوعه‌الیک،و‌یستغیث‌بک‌اذا‌خذله‌المغیث،و‌یستصرخک‌اذا‌قعد‌عنه‌النصیر،و‌یلوذ‌بک
اذا‌نفته‌الأفنیة،و‌یطرق‌بابک‌اذا‌غلقت‌دونه‌الأبواب‌المرتجة،و‌یصل‌الیک‌اذا‌احتجبت‌عنه‌الملوک‌الغافلة.تعلم‌ما‌حل‌به‌قبل
أن‌یشکوه‌الیک‌و‌تعرف‌ما‌یصلحه‌قبل‌أن‌یدعوک‌له‌فلک‌الحمد‌سمیعا‌بصیرا‌لطیفا‌قدیرا.اللهم‌انه‌قد‌کان‌فی‌سابق‌علمک‌و
قضائک،و‌ماضی‌حکمک‌و‌نافذ‌مشیتک‌فی‌خلقک‌أجمعین،سعیدهم‌و‌شقیهم،و‌فاجرهم‌و‌برهم،أن‌جعلت‌لفلان‌بن‌فلان
علی‌قدرة‌فظلمنی‌بها،و‌بغی‌علی‌لمکانها،و‌تعزز‌علی‌بسلطانه‌الذی‌خولته‌ایاه،و‌تجبر‌علی‌بعلو‌حاله‌التی‌جعلتها‌له‌و‌غره‌املاؤک‌له،و‌أطغاه‌حلمک‌عنه.فقصدنی‌بمکروه‌عجزت‌عن‌الصبر‌علیه،و‌تعمدنی‌بشر‌ضعفت‌عن‌احتماله،و‌لم‌أقدر
علی‌الانتصار‌لضعفی،و‌الانتصاف‌منه‌لذلی،فوکلته‌الیک‌و‌توکلت‌فی‌أمره‌علیک،و‌تواعدته‌بعقوبتک،و‌حذرته‌سطوتک،و
خوفته‌نقمتک‌فظن‌أن‌حلمک‌عنه‌من‌ضعف،و‌حسب‌أن‌املاءک‌له‌من‌عجز،و‌لم‌تنهه‌واحدة‌عن‌اخری،و‌لا‌انزجر‌عن
ثانیة‌باولی،ولکنه‌تمادی‌فی‌غیه،و‌تتابع‌فی‌ظلمه‌ولج‌فی‌عدوانه،و‌استشری‌فی‌طغیانه،جراءة‌علیک‌یا‌سیدی،و‌تعرضا‌لسخطک‌الذی‌لا‌ترده‌عن‌القوم‌الظالمین،و‌قلة‌اکتراث‌ببأسک
الذی‌لا‌تحبسه‌عن‌الباغین‌فها‌أنا‌ذا‌یا‌سیدی‌مستضعف‌فی‌یدیه،مستضام‌تحت‌سلطانه،مستذل‌بعقابه،مغلوب‌مبغی‌علی
[مقهور،قد‌قل‌صبری‌و55مقصود‌وجل‌خائف‌مروع]صفحه‌‌ضاقت‌حیلتی،و‌انغلقت‌علی‌المذاهب‌الا‌الیک،و‌انسدت‌علی
الجهات‌الا‌جهتک‌والتبست‌علی‌اموری‌فی‌رفع‌مکروهه‌عنی،و‌اشتبهت‌علی‌الآراء‌فی‌ازالة‌ظلمه‌و‌خذلنی‌من‌استنصرته‌من
عبادک،و‌أسلمنی‌من‌تعلقت‌به‌من‌خلقک‌طرا،و‌استشرت‌نصیحی‌فأشار‌علی‌بالرغبة‌الیک،و‌استرشدت‌دلیلی‌فلم‌یدلنی‌الا‌علیک.فرجعت‌الیک‌یا‌مولای‌صاغرا‌راغما‌مستکینا‌عالما‌أنه
لا‌فرج‌لی‌الا‌عندک،و‌لا‌خلاص‌لی‌الا‌بک،أنتجز‌وعدک‌فی‌نصرتی،و‌اجابة‌دعائی،فانک‌قلت‌و‌قولک‌الحق‌الذی‌لا‌یرد‌و‌لا
یبدل»و‌من]عاقب‌بمثل‌ما‌عوقب‌به‌ثم[بغی‌علیه‌لینصرنه[و‌قلت‌جل‌جلالک‌و‌تقدست‌أسماؤک»ادعونی173الله«]
[و‌أنا‌فاعل‌ما‌أمرتنی‌فاستجب‌لی‌کما174أستجب‌لکم«]وعدتنی.و‌انی‌لأعلم‌یا‌سیدی‌أن‌لک‌یوما‌تنتقم‌فیه‌من‌الظالم‌للمظلوم،و‌أتیقن‌أن‌لک‌وقتا‌تأخذ‌فیه‌من‌الغاضب‌للمغضوب،
لأنک‌لا‌یسبقک‌معاند‌و‌لا‌یخرج‌عن‌قبضتک‌منابذ،و‌لا‌تخاف‌فوت‌فائت،ولکن‌جزعی‌و‌هلعی‌لا‌یبلغان‌بی‌الصبر‌علی‌أناتک،
و‌انتظار‌حلمک،فقدرتک‌یا‌مولای‌فوق‌کل‌قدرة،و‌سلطانک‌غالب‌کل‌سلطان،و‌معاد‌کل‌أحد‌الیک‌و‌ان‌أمهلته،و‌رجوع‌کل‌ظالم‌الیک‌و‌ان‌أنظرته،و‌قد‌أضرنی‌یا‌رب‌حلمک‌عن‌فلان‌بن‌فلان،و‌طول‌أناتک‌له‌و‌امهالک‌ایاه‌و‌کاد‌القنوط‌یستولی‌علی
لولا‌الثقة‌بک،و‌الیقین‌بوعدک.فان‌کان‌فی‌قضائک‌النافذ،و‌قدرتک‌الماضیة‌أن‌ینیب‌أو‌یتوب،أو‌یرجع‌عن‌ظلمی‌أو‌یکف
مکروهه‌عنی،و‌ینتقل‌عن‌عظیم‌ما‌رکب‌منی،فصل‌علی‌محمد‌و‌آل‌محمد،و‌أوقع‌ذلک‌فی‌قلبه‌الساعة‌الساعة‌قبل‌ازالته‌نعمتک‌التی‌أنعمت‌بها‌علی،و‌تکدیره‌معروفک‌الذی
صنعته‌عندی.و‌ان‌کان‌فی‌علمک‌به‌غیر‌ذلک،من‌مقام‌علی[المبغی‌علیه56ظلمی،فأسألک‌یا‌ناصر‌المظلوم]صفحه
اجابة‌دعوتی،فصل‌علی‌محمد‌و‌آل‌محمد،و‌خذه‌من‌مأمنه‌أخذ‌عزیز‌مقتدر،و‌أفجئه‌فی‌غفلته‌مفاجاة‌ملیک‌منتصر،و
[عنه‌جنوده‌و‌أعوانه‌و‌مزق175أسلبه‌نعمته‌و‌سلطانه‌و‌فل]ملکه‌کل‌ممزق،و‌فرق‌أنصاره‌کل‌مفرق،و‌أعره‌من‌نعمتک
[عزه‌الذی‌لم176التی‌لم‌یقابلها‌بالشکر،و‌انزع‌عنه‌سربال]یجازه‌بالاحسان،و‌اقصمه‌یا‌قاصم‌الجبابرة،و‌أهلکه‌یا‌مهلک
[،و‌اخذله‌یا177القرون‌الخالیة،و‌أبره‌یا‌مبیر‌الامم‌الظالمة]
[ملکه،وعف178خاذل‌الفئات‌الباغیة،و‌ابتره‌عمره‌و‌ابتزه]أثره،و‌اقطع‌خبره‌و‌أطفی‌ء‌ناره‌و‌أظلم‌نهاره،و‌کور‌شمسه،
[و‌أرغم‌أنفه،و‌لا‌تدع180[وجذ‌سنامه]179و‌أهشم‌شدته]له‌جنة‌الا‌هتکتها،و‌لا‌دعامة‌الا‌قصمتها‌و‌لا‌کلمة‌مجتمعة‌الا
فرقتها،و‌لا‌قائمة‌علو‌الا‌وضعتها،و‌لا‌رکنا‌الا‌وهنته،و‌لا‌سببا‌الا[بعد‌الالفة،و‌شتی181قطعته.وأره‌أنصاره‌و‌جنده‌عبادید]
بعد‌اجتماع‌الکلمة،و‌مقنعی‌الرؤوس‌بعد‌الظهور‌علی‌الامة،و‌اشف‌بزوال‌أمره‌القلوب‌المنقلبة‌الوجلة‌و‌الأفئدة‌اللهفة،و
[ببواره‌الحدود182الامة‌المتحیرة،و‌البریة‌الضائعة،و‌أدل]المعطلة،و‌الأحکام‌المهملة،و‌السنن‌الدائرة،و‌المعالم‌المغیرة
[،و‌الآیات‌المحرفة‌و‌المدارس‌المهجورة،و‌المحاریب183]المجفوة،و‌المساجد‌المهدومة.و‌أشبع‌به‌الخماص‌الساغبة‌و
[و57[،و‌الأکباد‌الظامئة،]صفحه184أروبه‌اللهوات‌اللاغبة]أرح‌به‌الأقدام‌المتعبة،و‌أطرقه‌بلیلة‌لا‌اخت‌لها،و‌ساعة‌لا
شفاء‌منها،و‌بنکبة‌لا‌انتعاش‌معها،و‌بعثرة‌لا‌اقالة‌منها،و‌أبح[،وأره‌بطشتک‌الکبری،و‌نقمتک185حریمه،و‌نغص‌نعمته]
المثلی،و‌قدرتک‌التی‌هی‌فوق‌کل‌قدرة،و‌سلطانک‌الذی‌هو‌أعز‌من‌سلطانه،و‌اغلبه‌لی‌بقوتک‌القویة،و‌محالک‌الشدید‌و
امنعنی‌بمنعتک‌التی‌کل‌خلق‌فیها‌ذلیل،و‌ابتله‌بفقر‌لا‌تجبره،و‌بسوء‌لا‌تستره،و‌کله‌الی‌نفسه‌فیما‌یرید،انک‌فعال‌لما‌ترید.و‌أبرئه‌من‌حولک‌و‌قوتک،و‌أحوجه‌الی‌حوله‌و‌قوته،و‌أذل‌مکره
بمکرک‌و‌ادفع‌مشیته‌بمشیتک،و‌اسقم‌جسده،و‌أیتم‌ولده،و[أمله،و‌أدل‌دولته،و‌أطل‌عولته،و186أنقص‌أجله،و‌خیب]
اجعل‌شغله‌فی‌بدنه،و‌لا‌تفکه‌من‌حزنه،وصیر‌کیده‌فی‌ضلال،[،187و‌أمره‌الی‌زوال،و‌نعمته‌الی‌انتقال،و‌جده‌فی‌سفال]
و‌سلطانه‌فی‌اضمحلال،و‌عاقبة‌أمره‌الی‌شر‌حال،و‌أمته‌بغیظه‌اذا‌أمته،و‌أبقه‌لحزنه‌ان‌أبقیته،وقنی‌شره‌و‌همزه‌و
[لمحة‌تدمر‌بها‌علیه،188لمزه‌و‌سطوته‌و‌عداوته،و‌المحه][.الدعاء‌بتمامه‌ذکرناه‌هنا189فانک‌أشد‌بأسا‌و‌أشد‌تنکیلا]
لأهمیته‌و‌سرعة‌الاجابة‌منه‌حیث‌لم‌یمض‌علی‌المتوکل‌ثلاثة
أیام‌و‌قتل‌و‌عجل‌الله‌بروحه‌الی‌النار‌و‌بئس‌المصیر.و‌یظهر‌من‌هذه‌الروایة‌أن‌ذلک‌الیوم‌الذی‌دعا‌المتوکل‌أن‌یسیر‌الامام‌علیه‌السلام‌ماشیا‌فی‌موکبه‌یوم‌الفطر،و‌فی‌روایة‌اخری‌یوم
[حیث‌کان58السلام.و‌لعل‌ذلک‌کان‌یوم‌عید‌الفطر]صفحه‌‌المرسوم‌أن‌یتقدم‌الوزراء‌و‌القادة‌و‌کبار‌الشخصیات‌لأجل‌السلام‌علی‌الخلیفة،و‌أراد‌المتوکل‌أن‌یظهر‌ابهته‌للامام،و
الدلیل‌علی‌ذلک‌ما‌ذکره‌المسعودی‌فی‌قوله:)ثم‌قتل‌المتوکل...لیلة‌الأربعاء‌لثلاث‌ساعات‌خلت‌من‌اللیل،و‌ذلک
[،190لثلاث‌خلون‌من‌شوال‌سنة‌سبع‌و‌أربعین‌و‌مائتین(]-6فسرعان‌ما‌خذله‌الله‌و‌کان‌ذلک‌نهایة‌المطاف‌من‌مظالمه.
البحار:عن‌الیسع‌بن‌حمزة‌القمی‌قال:عمرو‌بن‌مسعدة‌وزیر‌المعتصم‌الخلیفة‌أنه‌جاء‌علی‌بالمکروه‌الفظیع‌حتی‌تخوفته‌علی‌اراقة‌دمی‌و‌فقر‌عقبی‌فکتبت‌الی‌سیدی‌أبی‌الحسن
العسکری‌علیه‌السلام‌أشکو‌الیه‌ما‌حل‌بی‌فکتب‌الی‌لا‌روع‌علیک‌و‌لا‌بأس‌فادع‌الله‌بهذه‌الکلمات‌یخلصک‌الله‌وشیکا‌مما‌وقعت‌فیه‌و‌یجعل‌لک‌فرجا‌فان‌آل‌محمد‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌یدعون‌بها‌عند‌اشراف‌البلاء‌و‌ظهور‌الأعداء‌و‌عند‌تخوف‌الفقر‌و‌ضیق‌الصدر‌قال‌الیسع‌بن‌حمزة:فدعوت‌الله‌بالکلمات‌التی‌کتب‌الی‌سیدی‌بها‌فی‌صدر‌النهار‌فوالله‌ما‌مضی‌شطره‌حتی‌جاءنی‌رسول‌عمرو‌بن‌مسعدة‌فقال‌لی:أجب‌الوزیر‌فنهضت
و‌دخلت‌علیه.فلما‌بصر‌بی‌تبسم‌الی‌و‌أمر‌بالحدید‌ففک‌عنی‌و‌الأغلال‌فحلت‌منی‌و‌أمرنی‌بخلعة‌من‌فاخر‌ثیابه‌و‌أتحفنی
بطیب‌ثم‌أدنانی‌و‌قربنی‌و‌جعل‌یحدثنی‌و‌یعتذر‌الی‌ورد‌علی‌جمیع‌ما‌کان‌استخرجه‌منی‌و‌أحسن‌رفدی‌وردنی‌الی‌الناحیة
[.قال:191التی‌کنت‌أتقلدها‌و‌أضاف‌الیها‌الکورة‌التی‌تلیها]و‌کان‌الدعاء:یا‌من‌تحل‌بأسمائه‌عقد‌المکاره،و‌یا‌من‌یفل‌بذکره‌حد‌الشدائد،و‌یا‌من‌یدعی‌بأسمائه‌العظام‌من‌ضیق
المخرج‌الی‌محل‌الفرج،ذلت‌لقدرتک‌الصعاب،و‌تسببت‌بلطفک‌الأسباب،و‌جری‌بطاعتک‌القضاء،و‌مضت‌علی‌ذلک
[بمشیتک‌دون‌قولک‌مؤتمرة،و59الأشیاء،فهی]صفحه
بارادتک‌دون‌وحیک‌منزجرة،و‌أنت‌المرجو‌للمهمات،و‌أنت[لا‌یندفع‌منها‌الا‌ما‌دفعت،و‌لا‌ینکشف192المفزع‌للملمات]
منها‌الا‌ما‌کشفت‌و‌قد‌نزل‌بی‌من‌الأمر‌ما‌قد‌فدحنی‌ثقله،و‌حل‌بی‌منه‌ما‌بهظنی‌حمله،و‌بقدرتک‌أوردت‌علی‌ذلک،و
بسلطانک‌وجهته‌الی‌فلا‌مصدر‌لما‌أوردت‌و‌لا‌میسر‌لما‌عسرت،و‌لا‌صارف‌لما‌وجهت،و‌لا‌فاتح‌لما‌أغلقت،و‌لا‌مغلق‌لما‌فتحت‌و‌لا‌ناصر‌لمن‌خذلت،الا‌أنت.صلی‌علی‌محمد‌و‌آل
محمد،و‌افتح‌لی‌باب‌الفرج‌بطولک،و‌اصرف‌عنی‌سلطان‌الهم‌بحولک،و‌أنلنی‌حسن‌النظر‌فیما‌شکوت،و‌ارزقنی‌حلاوة
الصنع‌فیما‌سألتک،وهب‌لی‌من‌لدنک‌فرجا‌وحیا،و‌اجعل‌لی‌من‌عندک‌مخرجا‌هنیئا،و‌لا‌تشغلنی‌بالاهتمام‌عن‌تعاهد
فرائضک،و‌استعمال‌سنتک‌فقد‌ضقت‌بما‌نزل‌بی‌ذرعا،و‌امتلأت‌بحمل‌ما‌حدث‌علی‌جزعا،و‌أنت‌القادر‌علی‌کشف‌ما
بلیت‌به،و‌دفع‌ما‌وقعت‌فیه،فافعل‌بی‌ذلک‌و‌ان‌کنت‌غیر‌مستوجبه‌منک‌یا‌ذا‌العرش‌العظیم،و‌ذا‌المن‌الکریم،فأنت
[.193قادر‌یا‌أرحم‌الراحمین،آمین‌رب‌العالمین]ما‌ظهر‌من‌علومه‌و‌متقن‌کلماته‌و‌حکمه
أما‌ما‌ظهر‌منه‌علیه‌السلام‌من‌العلوم‌و‌الحکم‌فهو‌فوق‌حد‌الاستقصاء‌الا‌أننا‌فی‌هذا‌المختصر‌و‌علی‌نحو‌العجالة‌نسرد
یسیرا‌مما‌اقتطفناه‌من‌امهات‌الکتب‌و‌ذلک‌لمن‌یروم‌الاطلاع‌علیها‌و‌الانتفاع‌بها‌و‌الا‌تعاظ‌منها،و‌هو‌علی‌نحوین:الأول:
-البحار:من‌دلائل1فی‌کلماته‌الناصعة‌و‌حکمه‌المتقنة.[عن‌فتح‌بن‌یزید‌الجرجانی‌قال:ضمنی‌و‌أبا194الحمیری][الحسن‌طریق‌منصرفی‌من‌مکة‌الی‌خراسان‌و60]صفحه
هو‌سائر‌الی‌العراق‌فسمعته‌و‌هو‌یقول:من‌اتقی‌الله‌یتقی،و‌من‌أطاع‌الله‌یطاع،قال:فتلطفت‌الی‌الوصول‌الیه،فسلمت
علیه‌فرد‌علی‌السلام‌و‌أمرنی‌بالجلوس‌و‌أول‌ما‌ابتدأنی‌به‌أن‌قال:یا‌فتح‌من‌أطاع‌الخالق‌لم‌یبال‌بسخط‌المخلوق،و‌من‌أسخط‌الخالق‌فأیقن‌أن‌یحل‌به‌الخالق‌سخط‌المخلوق،وان
الخالق‌لا‌یوصف‌الا‌بما‌وصف‌به‌نفسه،و‌أنی‌یوصف‌الخالق‌الذی‌تعجز‌الحواس‌أن‌تدرکه،و‌الأوهام‌أن‌تناله،و‌الخطرات‌أن
تحده،و‌الأبصار‌عن‌الاحاطة‌به،جل‌عما‌یصفه‌الواصفون،و‌تعالی‌عما‌ینعته‌الناعتون‌نأی‌فی‌قربه،و‌قرب‌فی‌نأیه،فهو‌فی
نأیه‌قریب،و‌فی‌قربه‌بعید،کیف‌الکیف‌فلا‌یقال‌کیف،و‌أین‌الأین‌فلا‌یقال‌أین،اذ‌هو‌منقطع‌الکیفیة‌و‌الأینیة،هو‌الواحد‌الأحد‌الصمد،لم‌یلد‌و‌لم‌یولد‌و‌لم‌یکن‌له‌کفوا‌أحد،فجل
جلاله،أم‌کیف‌یوصف‌بکنهه.و‌أما‌ما‌ورد‌عنه‌علیه‌السلام‌فی‌الرسالة:محمد،و‌قد‌قرنه‌الجلیل‌باسمه،و‌شرکه‌فی‌عطائه،
و‌أوجب‌لمن‌أطاعه‌جزاء‌طاعته‌اذ‌یقول:»و‌ما‌نقموا‌الا‌أن[و‌قال‌یحکی‌قول‌من195أغنهم‌الله‌و‌رسوله‌من‌فضله«]
ترک‌طاعته‌و‌هو‌یعذبه‌بین‌أطباق‌نیرانها‌و‌سرابیل‌قطرانها:[أم‌کیف‌یوصف196»یا‌لیتنا‌أطعنا‌الله‌و‌أطعنا‌الرسولا«]
بکنهه‌من‌قرن‌الجلیل‌طاعتهم‌بطاعة‌رسوله‌حیث‌قال:[و197»أطیعوا‌الله‌و‌أطیعوا‌الرسول‌و‌اولی‌الأمر‌منکم«]
قال:»ولو‌ردوه‌الی)الله‌و‌الی(الرسول‌و‌الی‌أولی‌الأمر[و‌قال:»ان‌الله‌یأمرکم‌أن‌تؤدوا‌الأمانات‌الی198منهم«][و‌قال:»فسئلوا‌أهل‌الذکر‌ان‌کنتم‌لا]صفحه199أهلها«]
[.یا‌فتح‌کما‌لا‌یوصف‌الجلیل‌جل‌جلاله‌و200[تعلمون«]61الرسول‌و‌الخلیل‌و‌ولد‌البتول‌فکذلک‌لا‌یوصف‌المؤمن‌المسلم‌لأمرنا،فنبینا‌أفضل‌الأنبیاء،و‌خلیلنا‌أفضل‌الأخلاء‌و‌وصیه‌أکرم‌الأوصیاء،اسمهما‌أفضل‌الأسماء،و‌کنیتها)ای‌النبی‌و‌الوصی(
أفضل‌الکنی‌و‌أحلاها،لو‌لم‌یجالسنا‌الا‌کفؤ‌لم‌یجالسنا‌أحد‌ولو‌لم‌یزوجنا‌الا‌کفؤ‌لم‌یزوجنا‌أحد،أشد‌الناس‌تواضعا،و‌أعظمهم
حلما،و‌أنداهم‌کفا،و‌أمنعهم‌کنفا،ورث‌عنهما‌أوصیاؤهما‌علمهما،فاردد‌الیهما‌الأمر‌و‌سلم‌الیهم،أماتک‌الله‌مماتهم،و‌أحیاک‌حیاتهم،اذا‌شئت‌رحمک‌الله.قال‌فتح:فخرجت‌فلما
کان‌الغد‌تلطفت‌فی‌الوصول‌الیه‌فسلمت‌علیه‌فرد‌علی‌السلام‌فقلت:یا‌ابن‌رسول‌الله‌أتأذن‌لی‌فی‌مسألة‌اختلج‌فی‌صدری‌أمرها‌لیلتی،قال:سل‌و‌ان‌شرحتها‌فلی،و‌ان‌أمسکتها
فلی،فصحح‌نظرک‌و‌تثبت‌فی‌مسألتک‌و‌أصغ‌الی‌جوابها‌سمعک،و‌لا‌تسأل‌مسألة‌تعنت‌و‌اعتن‌بما‌تعتنی‌به،فان‌العالم
و‌المتعلم‌شریکان‌فی‌الرشد،مأموران‌بالنصیحة،منهیان‌عن‌الغش،و‌أما‌الذی‌اختلج‌فی‌صدرک‌لیلتک‌فان‌شاء‌العالم‌أنباک
باذن‌الله،ان‌الله‌لم‌یظهر‌علی‌غیبه‌أحدا‌الا‌من‌ارتضی‌من‌رسول،فکل‌ما‌کان‌عند‌الرسول‌کان‌عند‌العالم،و‌کل‌ما‌اطلع‌علیه‌الرسول‌فقد‌اطلع‌أوصیاؤه‌علیه،کیلا‌تخلو‌أرضه‌من‌حجة
یکون‌معه‌علم‌یدل‌علی‌صدق‌مقالته،و‌جواز‌عدالته.یا‌فتح‌عسی‌الشیطان‌أراد‌اللبس‌علیک‌فأوهمک‌فی‌بعض‌ما‌أودعتک‌و‌شککک‌فی‌بعض‌ما‌أنبأتک‌حتی‌أراد‌ازالتک‌عن‌طریق‌الله‌و
صراطه‌المستقیم،فقلت:من‌أیقنت‌أنهم‌کذا‌فهم‌أرباب؟معاذ‌الله‌انهم‌مخلوقون‌مربوبون‌مطیعون‌لله،داخرون‌راغبون‌فاذا‌جاءک‌الشیطان‌من‌قبل‌ما‌جاءک‌فاقمعه‌بما‌أنبأتک‌به،فقلت:
[فرجت‌عنی‌و‌کشفت‌ما‌لبس62جعلت‌فداک]صفحه[أنکم‌أرباب201الملعون‌علی‌بشرحک‌فقد‌کان‌أوقع‌بخلدی]
قال:فسجد‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌و‌هو‌یقول‌فی‌سجوده:»راغما‌لک‌یا‌خالقی‌داخرا‌خاضعا(،قال:فلم‌یزل‌کذلک‌حتی‌ذهب‌لیلی،ثم‌قال:یا‌فتح‌کدت‌أن‌تهلک،و‌ما‌ضر‌عیسی‌اذا
هلک‌من‌هلک‌فاذهب‌اذا‌شئت‌رحمک‌الله.قال:فخرجت‌و‌أنا‌فرح‌بما‌کشف‌الله‌عنی‌من‌اللبس‌بأنهم‌هم،و‌حمدت‌الله‌علی
ما‌قدرت‌علیه،فلما‌کان‌فی‌المنزل‌الآخر‌دخلت‌علیه‌و‌هو[یعبث‌بها‌و‌قد‌کان‌أوقع202متک،و‌بین‌یدیه‌حنطة‌مقلوة]
الشیطان‌فی‌خلدی‌أنه‌لا‌ینبغی‌أن‌یأکلوا‌و‌یشربوا‌اذ‌کان‌ذلک‌آفة‌و‌الامام‌غیر‌مأوف؟فقال:اجلس‌یا‌فتح‌فان‌لنا‌بالرسول
اسوة‌کانوا‌یأکلون‌و‌یشربون‌و‌یمشون‌فی‌الأسواق‌و‌کل‌جسم‌مغذو‌بهذا‌الا‌الخالق‌الرازق‌لأنه‌جسم‌الأجسام‌و‌هو‌لم‌یجسم،و‌لم‌یجزأ‌بتناه،و‌لم‌یتزاید،و‌لم‌یتناقص،مبرأ‌من‌ذاته‌ما‌رکب
فی‌ذات‌من‌جسمه،الواحد‌الأحد‌الصمد‌الذی‌لم‌یلد‌و‌لم‌یولد‌و‌لم‌یکن‌له‌کفوا‌أحد،منشی‌ء‌الأشیاء،مجسم‌الأجسام،و‌هو
السمیع‌العلیم،اللطیف‌الخبیر،الرؤوف‌الرحیم،تبارک‌و‌تعالی
عما‌یقول‌الظالمون‌علوا‌کبیرا،لو‌کان‌کما‌یوصف‌لم‌یعرف‌الرب‌من‌المربوب،و‌لا‌الخالق‌من‌المخلوق،و‌لا‌المنشی‌ء‌من‌المنشأ‌ولکنه‌فرق‌بینه‌و‌بین‌من‌جسمه‌و‌شیأ‌الأشیاء‌اذ‌کان‌لا
-البحار‌و‌غیره:2[.203یشبهه‌شی‌ء‌یری،و‌لا‌یشبه‌شیئا][بحسن‌مجاورتها204-ابقوا‌النعم]1جملة‌من‌کلماته‌القصار:
[بالشکر‌علیها،و‌اعلموا‌أن‌النفس205و‌التمسوا‌الزیادة‌فیها][،206أقبل‌شی‌ء‌لما‌أعطیت‌و‌أمنع‌شی‌ء‌لما‌منعت]
[اذا‌رکبت،و‌لا‌تسبق63]فاحملوها‌علی‌مطیة‌لا‌تبطأ]صفحه‌‌اذا‌تقدمت،أدرک‌من‌سبق‌الی‌الجنة‌و‌نجا‌من‌هرب‌الی‌النار[
-اذا‌کان‌زمان‌العدل3-الأخلاق‌تتصفحها‌المجالسة.2[.207]فیه‌أغلب‌من‌الجور‌فحرام‌أن‌یظن‌بأحد‌سوءا‌حتی‌یعلم‌ذلک‌منه،و‌اذا‌کان‌زمان‌الجور‌أغلب‌فیه‌من‌العدل‌فلیس‌لأحد‌أن
-اذکر‌حسرات‌التفریط4یظن‌بأحد‌خیرا‌ما‌لم‌یعلم‌ذلک‌منه.-اذکر‌مصرعک‌بین‌یدی‌أهلک‌و‌لا5[الحزم.208بأخذ‌تقدیم]
-)و‌قال‌لشخص‌و‌قد‌أکثر‌من6طبیب‌یمنعک‌و‌لا‌حبیب‌ینفعک.[فان‌کثرة‌الملق209افراط‌الثناء‌علیه(أقبل‌علی‌شأنک]
یهجم‌علی‌الظنة،و‌اذا‌حللت‌من‌أخیک‌فی‌محل‌الثقة‌فاعدل-ان‌الظالم‌الحالم‌یکاد‌أن‌یعفی7عن‌الملق‌الی‌حسن‌النیة.
علی‌ظلمه‌بحلمه،و‌ان‌المحق‌السفیه‌یکاد‌أن‌یطفی‌ء‌نور‌حقه-ان‌الله‌جعل‌الدنیا‌دار‌بلوی‌و‌الآخرة‌دار‌عقبی‌و8بسفهه.
جعل‌بلوی‌الدنیا‌لثواب‌الآخرة‌سببا‌و‌ثواب‌الآخرة‌من‌بلوی-ایاک‌و‌الحسد‌فانه‌یبین‌فیک‌و‌لا‌یعمل‌فی9الدنیا‌عوضا.
-)و‌قال‌علیه‌السلام‌مما‌رواه‌الغلامی(:الثناء‌الغلبة10عدوک.[210-الحسد‌ما‌حی]11علی‌الأدب،و‌رعایة‌الحسب.
[جالب‌المقت،و‌العجب‌صارف‌عن211الحسنات،]و‌الزهو[][213[و‌الجهل]212[طلب‌العلم‌داع‌الی‌الغمط]64]صفحه
،و‌البخل‌أذم‌الأخلاق،و‌الطمع‌سجیة‌سیئة،و‌الهزء‌فکاهة‌السفهاء‌و‌صناعة‌الجهال،و‌العقوق‌یعقب‌القلة‌و‌یؤدی‌الی
-خیر13[فی‌الطباع‌الفاسدة.214-الحکمة‌لا‌تنجع]12الذلة.من‌الخیر‌فاعله،و‌أجمل‌من‌الجمیل‌قائله،و‌أرجح‌من‌العلم
-14حامله،و‌شر‌من‌الشر‌جالبه،و‌أهول‌من‌الهول‌راکبه.-راکب‌الحرون]15الدنیا‌سوق‌ربح‌فیها‌قوم‌و‌خسر‌آخرون.
-السهر‌ألذ‌للمنام،16[أسیر‌نفسه،و‌الجاهل‌أسیر‌لسانه.215و‌الجوع‌یزید‌فی‌طیب‌الطعام-یرید‌به‌الحث‌علی‌قیام‌اللیل‌و
-الشاکر‌أسعد‌بالشکر‌منه‌بالنعمة‌التی‌أوجبت17صیام‌النهار.-شر‌من‌المرء18الشکر،لأن‌النعم‌متاع‌و‌الشکر‌نعم‌و‌عقبی.
[.و‌العتاب216-العتاب‌مفتاح‌التقالی]19رزیة‌سوء‌الخلف.-)و‌قال‌لرجل‌ذم‌الیه‌ولدا‌له(:العقوق‌ثکل20خیر‌من‌الحقد.
-الغنی‌قلة22-الغضب‌علی‌من‌تملک‌لؤم.21من‌لم‌یثکل.[النفس‌و‌شدة217تمنیک‌و‌الرضا‌بما‌یکفیک،و‌الفقر‌شره]
[219[]و‌الدقة‌اتباع‌الیسیر‌و‌النظر‌فی‌الحقیر[]218القنوط]-)و‌قال‌علیه‌السلام‌للمتوکل‌فی‌جواب‌کلام23[65.]صفحه
دار‌بینهما(:لا‌تطلب‌الصفاء‌ممن‌کدرت‌علیه،و‌لا‌الوفاء‌لمن‌غدرت‌به،و‌لا‌النصح‌ممن‌صرفت‌سوء‌ظنک‌الیه،فانما‌قلب
-و‌قال‌له‌و‌قد25-ما‌استراح‌ذو‌الحرص.24غیرک‌کقلبک‌له.[،ما‌تقول‌بنو‌أبیک221[عن‌العباس]220سأله]المتوکل[]
فیه؟فقال:ما‌یقولون‌فی‌رجل‌فرض‌الله‌طاعته‌علی‌الخلق‌و-مخالطة‌الأشرار‌تدل‌علی‌أشرار26فرض‌طاعة‌العباس‌علیه.
من‌یخالطهم،و‌الکفر‌للنعم‌امارة‌البطر‌و‌سبب‌للغیر،و‌اللجاجة‌مسلبة‌للسلامة‌و‌مؤدیة‌الی‌الندامة...و‌التسوف
-المراء‌یفسد27[...222مغضبة‌للاخوان‌مورث‌الشنآن]الصداقة‌القدیمة،و‌یحل‌العقدة‌الوثیقة،و‌أقل‌ما‌فیه‌أن‌یکون
-28[.223فیه‌المغالبة،و‌المغالبة‌اس‌أساس‌القطیعة]-المقادیر‌تریک‌ما29المصیبة‌للصابر‌واحدة،و‌للجازع‌اثنتان.
-من‌اتقی‌الله‌یتق،و‌من‌أطاع‌الله‌یطع،و30لم‌یخطر‌ببالک.-من‌أقبل‌مع31من‌أطاع‌الخالق‌لم‌یبال‌سخط‌المخلوقین.
-من‌آمن‌مکر‌الله‌و‌ألیم‌أخذه‌تکبر32أمر‌ولی‌مع‌انقضائه.حتی‌یحل‌به‌قضاؤه‌و‌نافذ‌أمره،و‌من‌کان‌علی‌بینة‌من‌ربه
-من‌جمع‌لک33هانت‌علیه‌مصائب‌الدنیا‌و‌لو‌قرض‌و‌نشر.-من‌رضی‌عن34[66وده‌و‌رأیه‌فاجمع‌له‌طاعتک.]صفحه
-من‌لم‌یحسن‌أن‌یمنع،لم35نفسه‌کثر‌الساخطون‌علیه.-37-من‌هانت‌علیه‌نفسه‌فلا‌تأمن‌شره.36یحسن‌أن‌یعطی.
-الهزل38الناس‌فی‌الدنیا‌بالأموال‌و‌فی‌الآخرة‌بالأعمال.-قال‌الغلامی:و39[السفهاء‌و‌صناعة‌الجهال.224فکاهة]
سألته‌عن‌الحلم،فقال‌علیه‌السلام:هو‌أن‌تملک‌نفسک‌و‌تکظم‌غیظک،و‌لا‌یکون‌ذلک‌الا‌مع‌القدرة.قال:و‌سألته‌عن
الحزم،فقال‌علیه‌السلام:هو‌أن‌تنتظر‌فرصتک‌و‌تعاجل‌ما[.الثانی:فیما‌ظهر‌من‌علومه‌و‌ما‌کشفه‌من225أمکنک]
-البحار:قال1الغوامض‌مثل‌مسألة‌الجبر‌و‌التفویض:أبوعبدالله‌الزیادی:لما‌سم‌المتوکل،نذر‌لله‌ان‌رزقه‌الله
العافیة‌أن‌یتصدق‌بمال‌کثیر،فلما‌عوفی‌اختلف‌الفقهاء‌فی‌المال‌الکثیر‌فقال‌له‌الحسن‌حاجبه:ان‌أتیتک‌یا‌أمیرالمؤمنین
بالصواب‌فما‌لی‌عندک؟قال‌عشرة‌آلاف‌درهم‌و‌الا‌ضربتک‌مائة‌مقرعة‌قال:قد‌رضیت‌فأتی‌أباالحسن‌علیه‌السلام‌فسأله
عن‌ذلک‌فقال:قل‌له:یتصدق‌بثمانین‌درهما‌فأخبر‌المتوکل‌فسأله‌ما‌العلة؟فأتاه‌فسأله‌قال:ان‌الله‌تعالی‌قال‌لنبیه‌صلی
[226الله‌علیه‌و‌آله:»لقد‌نصرکم‌الله‌فی‌مواطن‌کثیرة«]فعددنا‌مواطن‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فبلغت‌ثمانینموطنا،فرجع‌الیه‌فأخبر‌ففرح‌و‌أعطاه‌عشرة‌آلاف‌درهم]
[سل‌ابن228-البحار:قال‌المتوکل‌لابن‌السکیت]2[.227[فسأله‌فقال:لم67الرضا‌مسألة‌عوصاء‌بحضرتی]صفحه
بعث‌الله‌موسی)علیه‌السلام(بالعصا؟و‌بعث‌عیسی‌علیه‌السلام‌بابراء‌الأکمه‌و‌الأبرص‌و‌احیاء‌الموتی؟و‌بعث
محمدا)صلی‌الله‌علیه‌و‌آله(بالقرآن‌و‌السیف؟.فقال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:بعث‌الله‌موسی‌علیه‌السلام‌بالعصا‌و
الید‌البیضاء‌فی‌زمان‌الغالب‌علی‌أهله‌السحر،فأتاهم‌من‌ذلک‌ما‌قهر‌سحرهم‌و‌بهرهم،و‌أثبت‌الحجة‌علیهم،و‌بعث‌عیسی
علیه‌السلام‌بابراء‌الأکمه‌و‌الأبرص‌و‌احیاء‌الموتی‌باذن‌الله‌فی‌زمان‌الغالب‌علی‌أهله‌الطب‌فأتاهم‌من‌ابراء‌الأکمه‌و‌الأبرص‌و‌احیاء‌الموتی‌باذن‌الله‌فقهرهم‌و‌بهرهم،و‌بعث‌محمدا‌صلی
الله‌علیه‌و‌آله‌بالقرآن‌و‌السیف‌فی‌زمان‌الغالب‌علی‌أهله‌السیف‌و‌الشعر‌فأتاهم‌من‌القرآن‌الزاهر‌و‌السیف‌القاهر‌ما
[230[سیفهم‌و‌أثبت‌الحجة‌به]229بهر‌به‌شعرهم‌و‌بهر]علیهم.فقال‌ابن‌السکیت:فما‌الحجة‌الآن؟قال:العقل‌یعرف
به‌الکاذب‌علی‌الله‌فیکذب.فقال‌یحیی‌بن‌أکثم:ما‌لابن‌السکیت‌و‌مناظرته؟و‌انما‌هو‌صاحب‌نحو‌و‌شعر‌و‌لغة،و‌رفع
قرطاسا‌فیه‌مسائل،فأملأ‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌علی‌ابن‌السکیت‌جوابها‌و‌أمره‌أن‌یکتب.سألت‌عن‌قول‌الله‌تعالی
[فهو‌آصف‌بن‌برخیا.و231»قال‌الذی‌عنده‌علم‌من‌الکتاب«][آصف،ولکنه‌أحب232لم‌یعجز‌سلیمان‌عن‌معرفة‌ما‌عرف]
[من‌الجن‌و‌الانس‌أنه‌الحجة‌من68أن‌یعرف‌امته]صفحه‌‌بعده،و‌ذلک‌من‌علم‌سلیمان‌أودعه‌آصف‌بأمر‌الله‌ففهمه‌ذلک،
لئلا‌یختلف‌فی‌امامته‌و‌ولایته‌من‌بعده،و‌لتأکید‌الحجة‌علی‌الخلق.و‌أما‌سجود‌یعقوب‌لولده‌فان‌السجود‌لم‌یکن‌لیوسف‌و‌انما‌کان‌ذلک‌من‌یعقوب‌و‌ولده‌طاعة‌لله‌تعالی‌و‌تحیة‌لیوسف
علیهماالسلام‌کما‌أن‌السجود‌من‌الملائکة‌لم‌یکن‌لآدم‌علیه‌السلام‌فسجود‌یعقوب‌و‌ولده‌و‌یوسف‌معهم‌شکرا‌لله‌تعالی‌باجتماع‌الشمل،ألم‌تر‌أنه‌یقول‌فی‌شکره‌فی‌ذلک
[الآیة.و‌أما‌قوله:233الوقت:»رب‌قد‌أتیتنی‌من‌الملک«]»فان‌کنت‌فی‌شک‌مما‌أنزلنا‌الیک‌فسئل‌الذین‌یقرءون
[فان‌المخاطب‌بذلک‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه234الکتاب«]و‌آله‌و‌لم‌یکن‌فی‌شک‌مما‌أنزل‌الله‌الیه،ولکن‌قالت‌الجهلة:
کیف‌لم‌یبعث‌الله‌نبیا‌من‌الملائکة‌و‌لم‌لم‌یفرق‌بینه‌و‌بین‌الناس‌فی‌الاستغناء‌عن‌المأکل‌و‌المشرب،و‌المشی‌فی
الأسواق،فأوحی‌الله‌الی‌نبیه‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فاسأل‌الذین‌یقرؤن‌الکتاب‌بمحضر‌من‌الجهلة‌هل‌بعث‌الله‌نبیا‌قبلک‌الا‌و‌هو‌یأکل‌الطعام،و‌یشرب‌الشراب،و‌لک‌بهم‌اسوة‌یا‌محمد.و‌انما
[للنصفة‌کما‌قال:235قال:»فان‌کنت‌فی‌شک«و‌لم‌یکن][و‌لو‌قال:»تعالوا236»قل‌تعالوا‌ندع‌أبناءنا‌و‌أبناءکم«]
نبتهل‌فنجعل‌لعنة‌الله‌علیکم«لم‌یکونوا‌یجیبون‌الی‌المباهلة،و
قد‌علم‌الله‌أن‌نبیه‌مؤد‌عنه‌رسالته‌و‌ما‌هو‌من‌الکاذبین‌و‌کذلک‌عرف‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌بأنه‌صادق‌فیما‌یقول
ولکن‌أحب‌أن‌ینصف‌من‌نفسه.و‌أما‌قوله:»و‌لو‌أن‌ما‌فی[69[الآیة‌فهو‌کذلک‌لو]صفحه237الأرض‌من‌شجرة‌أقلام«]
أن‌أشجار‌الدنیا‌أقلام‌و‌البحر‌مداد‌یمده‌سبعة‌أبحر‌حتی‌انفجرت‌الأرض‌عیونا‌کما‌انفجرت‌فی‌الطوفان،ما‌نفدت‌کلمات
الله‌و‌هی‌عین‌الکبریت،و‌عین‌الیمن،و‌عین‌برهوت‌و‌عین[،تدعی‌لسان،و‌حمة‌افریقیة238طبریة،و‌حمة‌ما‌سبذان]
تدعی‌بسیلان،و‌عین‌باحوران،و‌نحن‌الکلمات‌التی‌لا‌تدرک‌فضائلنا‌و‌لا‌تستقصی.و‌أما‌الجنة‌ففیها‌من‌المآکل‌و‌المشارب
و‌الملاهی،و‌ما‌تشتهیه‌الأنفس‌و‌تلذ‌الأعین‌و‌أباح‌الله‌ذلک‌لآدم،و‌الشجرة‌التی‌نهی‌الله‌آدم‌عنها‌و‌زوجته‌أن‌لا‌یأکلا‌منها
شجرة‌الحسد،عهد‌الله‌الیهما‌أن‌لا‌ینظرا‌الی‌من‌فضل‌اللهعلیهما،و‌علی‌خلائقه‌بعین‌الحسد»فنسی‌و‌لم‌نجد‌له‌عزما«]
[فان‌الله240[.و‌أما‌قوله:»أو‌یزوجهم‌ذکرانا‌و‌اناثا«]239تعالی‌زوج‌الذکران‌المطیعین‌و‌معاذ‌الله‌أن‌یکون‌الجلیل‌العظیم‌عنی‌ما‌لبست‌علی‌نفسک‌بطلب‌الرخص‌لارتکاب
المحارم»و‌من‌یفعل‌ذلک‌یلق‌أثاما-یضعف‌له‌العذاب‌یوم[ان‌لم‌یتب.فأما‌شهادة‌امرأة241القیمة‌و‌یخلد‌فیه‌مهانا«]
وحدها‌التی‌جازت‌فهی‌القابلة‌التی‌جازت‌شهادتها‌مع‌الرضا‌فان‌لم‌یکن‌رضا‌فلا‌أقل‌من‌امرأتین‌تقوم‌المرأتان‌بدل‌الرجل‌للضرورة‌لأن‌الرجل‌لا‌یمکنه‌أن‌یقوم‌مقامها،فان‌کان‌وحدها
قبل‌قولها‌مع‌یمینها.و‌أما‌قول‌علی‌علیه‌السلام‌فی‌الخنثی‌فهو‌کما‌قال:یرث‌من‌المبال،و‌ینظر‌الیه‌قوم‌عدول‌یأخذ‌کل‌واحد
منهم‌مرآة‌و‌تقوم‌الخنثی‌خلفهم‌عریانة،و‌ینظرون‌الی‌المرآة‌فیرون‌الشی‌ء‌و‌یحکمون‌علیه.و‌أما‌الرجل‌الناظر‌الی‌الراعی‌و‌قد‌نزا‌علی‌الشاة،فان‌عرفها‌ذبحها‌و‌أحرقها‌و‌ان]صفحه
[لم‌یعرفها‌قسمها‌الامام‌نصفین‌وساهم‌بینهما،فان‌وقع70السهم‌علی‌أحد‌القسمین‌فقد‌انقسم‌النصف‌الآخر‌ثم‌یفرق
الذی‌وقع‌علیه‌السهم‌نصفین‌فیقرع‌بینهما‌فلا‌یزال‌کذلک‌حتی
یبقی‌اثنان‌فیقرع‌بینهما‌فأیهما‌وقع‌السهم‌علیها‌ذبحت‌و‌أحرقت‌و‌قد‌نجی‌سائرها‌و‌سهم‌الامام‌سهم‌الله‌لا‌یخیب.و‌أما‌صلاة‌الفجر‌و‌الجهر‌فیها‌بالقراءة‌لأن‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌کان
[بها‌فقراءتها‌من‌اللیل.و‌أما‌قول‌أمیرالمؤمنین242یغلس][بالنار‌لقول‌رسول‌الله243علیه‌السلام‌بشر‌قاتل‌ابن‌صفیة]
صلی‌الله‌علیه‌و‌آله،و‌کان‌ممن‌خرج‌یوم‌النهروان،فلم‌یقتله‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌بالبصرة‌لأنه‌علم‌أنه‌یقتل‌فی‌فتنة
النهروان.و‌أما‌قولک‌ان‌علیا‌علیه‌السلام‌قاتل‌أهل‌صفین‌مقبلین‌و‌مدبرین،و‌أجهز‌علی‌جریحهم‌و‌أنه‌یوم‌الجمل‌لم‌یتبع
مولیا‌و‌لم‌یجهز‌علی‌جریحهم،و‌کل‌من‌ألقی‌سیفه‌و‌سلاحه‌آمنه،فان‌أهل‌الجمل‌قتل‌امامهم‌و‌لم‌یکن‌لهم‌فئة‌یرجعون
الیها،و‌انما‌رجع‌القوم‌الی‌منازلهم‌غیر‌محاربین،و‌لا‌محتالین،و‌لا‌متجسسین‌و‌لا‌مبارزین،فقد‌رضوا‌بالکف‌عنهم،فکان
الحکم‌فیه‌رفع‌السیف‌و‌الکف‌عنهم‌اذ‌لم‌یطلبوا‌علیه‌أعوانا.[و‌أهل‌صفین‌یرجعون‌الی‌فئة‌مستعدة‌و‌امام71]صفحه
منتصب،یجمع‌لهم‌السلاح‌من‌الرماح،و‌الدروع،و‌السیوف،و‌یستعد‌لهم،و‌یسنی‌لهم‌العطاء‌و‌یهیی‌ء‌لهم‌الأموال،و‌یعقب
مریضهم،و‌یجبر‌کسیرهم،و‌یداوی‌جریحهم،و‌یحمل‌راجلهم‌و‌یکسو‌حاسرهم،و‌یردهم‌فیرجعون‌الی‌محاربتهم‌و‌قتالهم.فان
الحکم‌فی‌أهل‌البصرة‌الکف‌عنهم‌لما‌ألقوا‌أسلحتهم،اذ‌لم‌تکن‌لهم‌فئة‌یرجعون‌الیها،و‌الحکم‌فی‌أهل‌صفین‌أن‌یتبع‌مدبرهم،و‌یجهز‌علی‌جریحهم‌فلا‌یساوی‌بین‌الفریقین‌فی
الحکم،و‌لو‌لا‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌و‌حکمه‌فی‌أهل‌صفین‌و‌الجمل،لما‌عرف‌الحکم‌فی‌عصاة‌أهل‌التوحید‌فمن‌أبی‌ذلک‌عرض‌علی‌السیف.و‌أما‌الرجل‌الذی‌أقر‌باللواط‌بذلک‌متبرعا
من‌نفسه،و‌لم‌تقم‌علیه‌بینة‌و‌لا‌أخذه‌سلطان‌و‌اذا‌کان‌للامام‌الذی‌من‌الله‌أن‌یعاقب‌فی‌الله‌فله‌أن‌یعفو‌فی‌الله،أما
سمعت‌الله‌یقول‌لسلیمان»هذا‌عطاؤنا‌فامنن‌أو‌أمسک‌بغیر[فبدأ‌بالمن‌قبل‌المنع.فلما‌قرأه‌ابن‌أکثم‌قال244حساب«]
للمتوکل:ما‌نحب‌أن‌تسأل‌هذا‌الرجل‌عن‌شی‌ء‌بعد‌مسائلی،
فانه‌لا‌یرد‌علیه‌شی‌ء‌بعدها‌الا‌دونها،و‌فی‌ظهور‌علمه‌تقویة-البحار:روی‌عن‌جعفر‌بن‌رزق‌الله‌قال:3[.245للرافضة]
قدم‌الی‌المتوکل‌رجل‌نصرانی‌فجر‌بامرأة‌مسلمة‌فأراد‌أن‌یقیم‌علیه‌الحد‌فأسلم‌فقال‌یحیی‌ابن‌أکثم:الایمان‌یمحو‌ما
قبله،و‌قال‌بعضهم:یضرب‌ثلاثة‌حدود،فکتب‌المتوکل‌الی‌علی‌بن‌محمد‌النقی‌یسأله‌فلما‌قرأ‌الکتاب:کتب:یضرب‌حتی
یموت.فأنکر‌الفقهاء‌ذلک،فکتب‌الیه‌یسأله‌عن‌العلة‌فقال:[فلما‌رأوا‌بأسنا‌قالوا72»بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم]صفحه
[السورة،246ءامنا‌بالله‌وحده‌و‌کفرنا‌بما‌کنا‌به‌مشرکین«]-البحار:أورد4[.247قال:فأمر‌المتوکل‌فضرب‌حتی‌مات]
سبط‌ابن‌الجوزی‌فی‌التذکرة‌قال‌یحیی‌بن‌هبیرة]هرثمة[:تذاکر‌الفقهاء‌بحضرة‌المتوکل‌من‌حلق‌رأس‌آدم‌علیه‌السلام؟
فلم‌یعرفوا‌من‌حلقه،فقال‌المتوکل:أرسلوا‌الی‌علی‌بن‌محمد‌بن‌علی‌الرضا،فأحضروه‌فحضر‌فسألوه،فقال:حدثنی‌أبی،
عن‌جدی،عن‌أبیه‌عن‌جده،عن‌أبیه‌قال:ان‌الله‌أمر‌جبرئیل‌أن‌ینزل‌بیاقوتة‌من‌یواقیت‌الجنة‌فنزل‌بها‌فمسح‌بها‌رأس‌آدم،
-5[.248فتناثر‌الشعر‌منه،فحیث‌بلغ‌نورها‌صار‌حرما]البحار:کتب‌الیه‌محمد‌بن‌الحسین‌بن‌مصعب‌المدائنی‌یسأله‌عن‌السجود‌علی‌الزجاج،قال:فلما‌نفذ‌الکتاب‌حدثت‌نفسی
أنه‌مما‌أنبتت‌الأرض،و‌أنهم‌قالوا‌لا‌بأس‌بالسجود‌علی‌ما‌أنبتت‌الأرض‌قال:فجاء‌الجواب:لا‌تسجد‌علیه‌و‌ان‌حدثت‌نفسک‌أنه
[.249مما‌تنبت‌الأرض،فانه‌من‌الرمل‌و‌الملح،و‌الملح‌سبخ]-البحار:أبوالحسن‌بن‌سهلویه‌البصری‌المعروف‌بالملاح6
قال:دلنی‌أبوالحسن‌و‌کنت‌واقفیا‌فقال:الی‌کم‌هذه‌النومة؟أما‌آن‌لک‌أن‌تنتبه‌منها،فقدح‌فی‌قلبی‌شیئا‌و‌غشی‌علی‌و
[.250تبعت‌الحق]رسالته‌فی‌مسألة‌الجبر‌و‌التفویض
و‌مما‌اثر‌عنه‌علیه‌السلام‌ما‌ورد‌فی‌أهم‌المسائل‌الکلامیة‌التی‌أصبحت‌مثارا‌للجدل‌و‌البحث‌و‌المناورات‌القولیة‌بین
[73المتخاصمین‌حولها‌و‌هی‌مسألة‌الجبر‌و‌التفویض]صفحه‌‌حیث‌بین‌القول‌الفصل‌و‌ما‌هو‌الحق‌و‌الصواب‌حرصا‌منه
علیه‌السلام‌لرفع‌الفتنة‌و‌دفعا‌لما‌اختلج‌فی‌الأذهان‌من-البحار‌و‌الاحتجاج:و‌مما1الاختلاف‌فیها،و‌الیک‌نص‌الرسالة.
أجاب‌به‌أبوالحسن‌علی‌بن‌محمد‌العسکری‌علیهماالسلام‌فی‌رسالته‌الی‌أهل‌الأهواز‌حین‌سألوه‌عن‌الجبر‌و‌التفویض‌أن‌قال:اجتمعت‌الامة‌قاطبة‌لا‌اختلاف‌بینهم‌فی‌ذلک:أن‌القرآن‌حق
[علیه251لا‌ریب‌فیه‌عند‌جمیع‌فرقها.فهم‌فی‌حالة‌الاجتماع][252مصیبون،و‌علی‌تصدیق‌ما‌أنزل‌الله‌مهتدون،و‌لقول]
النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله:لا‌تجتمع‌امتی‌علی‌ضلالة.فأخبر‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌أن‌ما‌اجتمعت‌علیه‌الامة‌و‌لم‌یخالف
بعضها‌بعضا‌هو‌الحق،فهذا‌معنی‌الحدیث‌لا‌ما‌تأوله‌الجاهلون][و‌لا‌ما‌قاله‌المعاندون‌من‌ابطال‌حکم‌الکتاب،و‌اتباع253
[254حکم‌الأحادیث‌المزورة‌و‌الروایات‌المزخرفة‌و‌اتباع]الأهواء‌المردیة‌المهلکة‌التی‌تخالف‌نص‌الکتاب،و‌تحقیق‌الآیات‌الواضحات‌النیرات،و‌نحن‌نسأل‌الله‌أن‌یوفقنا‌للصواب،و‌یهدینا‌الی‌الرشاد.ثم‌قال‌علیه‌السلام:فاذا‌شهد‌الکتاب‌بتصدیق‌خبر
و‌تحقیقه‌فأنکرته‌طائفة‌من‌الامة‌و‌عارضته‌بحدیث‌من‌هذه‌الأحادیث‌المزورة،فصارت‌بانکارها‌و‌دفعها‌الکتاب‌کفارا‌ضلالا،و‌أصح‌خبر‌ما‌عرف‌تحقیقه‌من‌الکتاب‌مثل‌الخبر‌المجمع‌علیه‌من‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌حیث‌قال:انی‌مستخلف
فیکم‌خلیفتین:کتاب‌الله‌و‌عترتی‌ما‌ان‌تمسکتم‌بهما‌لن‌تضلوا‌بعدی،و‌انهما‌لن‌یفترقا‌حتی‌یردا‌علی‌الحوض.و‌اللفظة
الاخری‌عنه‌فی‌هذا‌المعنی‌بعینه‌قوله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله:انی‌تارک‌فیکم‌الثقلین:کتاب‌الله‌و‌عترتی‌أهل‌بیتی،و‌انهما
[انکم‌ان74لم‌یفترقا‌حتی‌یردا‌علی‌الحوض‌أما]صفحه[بهما‌لن‌تضلوا.فلما‌وجدنا‌شواهد‌هذا‌الحدیث255تمسکتم]
نصا‌فی‌کتاب‌الله‌مثل‌قوله:»انما‌ولیکم‌الله‌و‌رسوله‌و‌الذینءامنوا‌الذین‌یقیمون‌الصلوة‌و‌یؤتون‌الزکوة‌و‌هم‌راکعون«]
[ثم‌اتفقت‌روایات‌العلماء‌فی‌ذلک‌لأمیر‌المؤمنین256
علیه‌السلام:أنه‌تصدق‌بخاتمه‌و‌هو‌راکع‌فشکر‌الله‌ذلک‌له‌و‌أنزل‌الآیة‌فیه،ثم‌وجدنا‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌قد‌أبانه‌من‌أصحابه‌بهذه‌اللفظة:من‌کنت‌مولاه‌فعلی‌مولاه‌اللهم‌وال
من‌والاه‌و‌عاد‌من‌عاداه.و‌قوله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله:علی‌یقضی‌دینی‌و‌ینجز‌موعدی،و‌هو‌خلیفتی‌علیکم‌من‌بعدی.و
قوله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌حیث‌استخلفه‌علی‌المدینة‌فقال:یا‌رسول‌الله‌أتخلفنی‌علی‌النساء‌و‌الصبیان؟فقال:أما‌ترضی
أن‌تکون‌منی‌بمنزلة‌هارون‌من‌موسی‌الا‌أنه‌لا‌نبی‌بعدی.فعلمنا‌أن‌الکتاب‌شهد‌بتصدیق‌هذه‌الأخبار‌و‌تحقیق‌هذه
[کانت‌هذه258[الامة‌الاقرار‌بها‌اذا]257الشواهد،فلزم][،و‌وافق‌القرآن‌هذه‌الأخبار‌فلما259الأخبار‌وافقت‌القرآن]
وجدنا‌ذلک‌موافقا‌لکتاب‌الله‌و‌وجدنا‌کتاب‌الله‌لهذه‌الأخبار‌موافقا،و‌علیها‌دلیلا،کان‌الاقتداء‌بهذه‌الأخبار‌فرضا‌لا‌یتعداه‌الا
أهل‌العناد‌و‌الفساد.ثم‌قال‌علیه‌السلام:و‌مرادنا‌و‌قصدنا‌الکلام‌فی‌الجبر‌و‌التفویض‌و‌شرحهما‌و‌بیانهما،و‌انما‌قدمنا‌ما
[اتفاق‌الکتاب‌و‌الخبر‌اذا‌اتفقا‌دلیلا‌لما260قدمنا‌لیکون]أردناه،و‌قوة‌لما‌نحن‌مبینوه‌من‌ذلک‌ان‌شاء‌الله.]صفحه
[الصادق‌جعفر‌بن261[فقال:الجبر‌و‌التفویض‌بقول]75محمد‌علیهماالسلام‌عند‌ما‌سئل‌عن‌ذلک‌فقال:لا‌جبر‌و‌لا
[.و‌قیل:فماذا‌یا‌ابن‌رسول262تفویض،بل‌أمر‌بین‌الأمرین]الله؟فقال:صحة‌العقل،و‌تخلیة‌السرب،و‌المهلة‌فی‌الوقت،
[الراحلة،و‌السبب‌المهیج‌للفاعل‌علی‌فعله،263و‌الزاد‌قبل][کان‌العمل264فهذه‌خمسة‌أشیاء‌فاذا‌نقص‌العبد‌منها‌خلة]
عنه‌مطرحا‌بحسبه‌و‌أنا‌أضرب‌لکل‌باب‌من‌هذه‌الأبواب‌الثلاثة‌و‌هی:الجبر،و‌التفویض،و‌المنزلة‌بین‌المنزلتین‌مثلا‌یقرب
المعنی‌للطالب،و‌یسهل‌له‌البحث‌من‌شرحه‌و‌یشهد‌به‌القرآن‌بمحکم‌آیاته،و‌یحقق‌تصدیقه‌عند‌ذوی‌الألباب‌و‌بالله‌العصمة‌و‌التوفیق.ثم‌قال‌علیه‌السلام:فأما‌الجبر:فهو‌قول‌من‌زعم‌أن‌الله‌عزوجل‌جبر‌العباد‌علی‌المعاصی‌و‌عاقبهم‌علیها،و‌من‌قال
بهذا‌القول‌فقد‌ظلم‌الله‌و‌کذبه‌ورد‌علیه‌قوله:»و‌لا‌یظلم
[و‌قوله‌جل‌ذکره:»ذلک‌بما‌قدمت‌یداک‌و265ربک‌أحدا«][مع‌آی‌کثیرة‌فی‌مثل‌هذا،266أن‌الله‌لیس‌بظلام‌للعبید«]
فمن‌زعم‌أنه‌مجبور‌علی‌المعاصی‌فقد‌أحال‌بذنبه‌علی‌الله‌عزوجل‌و‌ظلمه‌فی‌عظمته‌له،و‌من‌ظلم‌ربه‌فقد‌کذب‌کتابه،
[الامة‌فالمثل267و‌من‌کذب‌کتابه‌لزمه)الکفر(باجماع]المضروب‌فی‌ذلک:مثل‌رجل‌ملک‌عبدا‌مملوکا‌لا‌یملک‌الا
نفسه،و‌لا‌یملک‌عرضا‌من‌عروض‌الدنیا،و‌یعلم‌مولاه‌ذلک‌منه،فأمره‌علی‌علم‌منه‌بالمصیر‌الی‌السوق‌لحاجة‌یأتیه‌بها‌و‌لم‌یملکه‌ثمن‌ما‌یأتیه‌به،و‌علم‌المالک‌أن‌علی‌الحاجة‌رقیبا‌لا
یطمع‌أحد‌فی‌أخذها‌منه‌الا‌بما‌یرضی‌به‌من‌الثمن،و‌قد[وصف‌مالک‌هذا‌العبد‌نفسه‌بالعدل‌و‌النصفة‌و76]صفحه
اظهار‌الحکمة‌و‌نفی‌الجور،فأوعد‌عبده‌ان‌لم‌یأته‌بالحاجة‌أن][یعاقبه،فلما‌صار‌العبد‌الی‌السوق،و‌حاول‌أخذ‌الحاجة268
[بها،وجد‌علیها‌مانعا‌یمنعه‌منها269التی‌بعثه)المولی‌للاتیان(]الا‌بالثمن،و‌لا‌یملک‌العبد‌ثمنها،فانصرف‌الی‌مولاه‌خائبا‌بغیر
[،فاغتاظ‌مولاه‌لذلک‌و‌عاقبه‌علی‌ذلک،270قضاء‌حاجته]فانه‌کان‌ظالما‌متعدیا‌مبطلا‌لما‌وصف‌من‌عدله‌و‌حکمته‌و
نصفته،و‌ان‌لم‌یعاقبه‌کذب‌نفسه،ألیس‌یجب‌أن‌لا‌یعاقبه؟و‌الکذب‌و‌الظلم‌ینفیان‌العدل‌و‌الحکمة،تعالی‌الله‌عما‌یقول
المجبرة‌علوا‌کبیرا.ثم‌قال‌العالم‌علیه‌السلام-بعد‌کلام‌طویل-:فأما‌التفویض‌الذی‌أبطله‌الصادق‌علیه‌السلام‌و‌خطأ‌من‌دان
به،فهو‌قول‌القائل:ان‌الله‌عزوجل‌فوض‌الی‌العباد‌اختیار[دقیق‌لم‌یذهب‌الی271أمره‌و‌نهیه‌و‌أهملهم.و‌فی‌هذا‌کلام]
غوره‌و‌دقته‌الا‌الأئمة‌المهدیة‌علیهم‌السلام‌من‌عترة‌آل‌الرسول‌صلوات‌الله‌علیهم‌فانهم‌قالوا:لو‌فوض‌الله‌أمره
الیهم‌علی‌جهة‌الاهمال‌لکان‌لازما‌له‌رضا‌ما‌اختاروه‌و[الثواب،و‌لم‌یکن‌علیهم‌فیما‌اجترموا272استوجبوا‌به]من[]
العقاب‌اذ‌کان‌الاهمال‌واقعا،و‌تنصرف‌هذه‌المقالة‌علی‌معنیین:اما‌أن‌یکون‌العباد‌تظاهروا‌علیه‌فألزموه‌اختیارهم‌بآرائهم-
[،فقد‌لزمه‌الوهن،أو‌یکون273ضرورة-کره‌ذلک‌أم‌أحب]
جل‌و‌تقدس‌عجز‌عن‌تعبدهم‌بالأمر‌و‌النهی‌عن‌ارادته‌ففوض‌أمره‌و‌نهیه‌الیهم،و‌أجراهما‌علی‌محبتهم،اذ‌عجز‌عن‌تعبدهم
بالأمر‌و‌النهی‌علی‌ارادته‌فجعل‌الاختیار‌الیهم‌فی‌الکفر‌و‌الایمان،و‌مثل‌ذلک:مثل‌رجل‌ملک‌عبدا‌ابتاعه‌لیخدمه‌و‌یعرف
له‌فضل‌ولایته‌و‌یقف‌عند‌أمره‌و‌نهیه‌و‌ادعی‌مالک‌العبد‌أنه[علی‌معصیته‌ألیم‌العقاب،فخالف‌العبد‌ارادة77]صفحه
مالکه،و‌لم‌یقف‌عند‌أمره‌و‌نهیه،فأی‌أمر‌أمره‌به‌أو‌نهی][نهاه‌عنه‌لم‌یأتمر‌علی‌ارادة‌المولی،بل‌کان‌العبد‌یتبع274
ارادة‌نفسه،و‌بعثه‌فی‌بعض‌حوائجه‌و‌فیما‌الحاجة‌له‌فصار‌العبد‌بغیر‌تلک‌الحاجة‌خلافا‌علی‌مولاه‌و‌قصد‌ارادة‌نفسه‌و‌اتبع
هواه،فلما‌رجع‌الی‌مولاه‌نظر‌الی‌ما‌أتاه‌فاذا‌هو‌خلاف‌ما][أمره‌فقال‌العبد:اتکلت‌علی‌تفویضک‌الأمر‌الی‌فاتبعت275
هوای‌و‌ارادتی‌لأن‌المفوض‌الیه‌غیر‌محظور‌علیه‌لاستحالة‌اجتماع‌التفویض‌و‌التحظیر.]ثم‌قال‌علیه‌السلام:فمن‌زعم‌أن‌الله‌فوض‌قبول‌أمره‌و‌نهیه‌الی‌عباده‌فقد‌أثبت‌علیه‌العجز،و‌أوجب‌علیه‌قبول‌کل‌ما‌عملوا‌من‌خیر‌أو‌شر،و‌أبطل‌أمر‌الله
[.ثم‌قال‌علیه‌السلام:ان‌الله‌خلق‌الخلق276تعالی‌و‌نهیه[]بقدرته‌و‌ملکهم‌استطاعة‌ما‌تعبدهم‌به‌من‌الأمر‌و‌النهی،و‌قبل
[،و278[و‌رضی‌بذلک‌لهم]277منهم‌اتباع‌أمره‌و‌نهیه]نهاهم‌عن‌معصیته،و‌ذم‌من‌عصاه‌و‌عاقبه‌علیها،و‌لله‌الخیرة‌فی‌الأمر‌و‌النهی‌یختار‌ما‌یریده‌و‌یأمر‌به،و‌ینهی‌عما‌یکره،و
یثیب‌و‌یعاقب‌بالاستطاعة‌التی‌یملکها‌عباده‌لاتباع‌أمره‌و‌اجتناب‌معاصیه‌لأنه‌العدل،و‌منه‌النصفة‌و‌الحکومة،بالغ‌الحجة
بالاعذار‌و‌الانذار،و‌الیه‌الصفوة‌یصطفی‌من‌یشاء‌من‌عباده،اصطفی‌محمدا‌صلوات‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌بعثه‌بالرسالة‌الی
خلقه،و‌لو‌فوض‌اختیار‌اموره‌الی‌عباده‌لأجاز‌لقریش‌اختیار[اذ‌کانا280[و‌أبی‌مسعود‌الثقفی]279امیة‌بن‌أبی‌الصلت]
[قاهر78عندهم‌أفضل‌من‌محمد‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله]صفحه‌‌قادر‌عزیز‌حکیم،فأمر‌عبده‌و‌نهاه،و‌وعده‌علی‌اتباع‌أمره‌عظیم‌الثواب‌و‌أوعده‌لما‌قالوا:»لولا‌نزل‌هذا‌القرآن‌علی
[یعنونهما‌بذلک،فهذا‌هو:281رجل‌من‌القریتین‌عظیم«]القول‌بین‌القولین‌لیس‌بجبر‌و‌لا‌تفویض،بذلک‌أخبر
أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌حین‌سأله‌عبایة‌بن‌ربعی‌الأسدی][عن‌الاستطاعة.فقال‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام:تملکها282
من‌دون‌الله‌أو‌مع‌الله؟فسکت‌عبایة‌بن‌ربعی.فقال‌له:قل‌یا‌عبایة،قال:و‌ما‌أقول؟.قال:ان‌قلت‌تملکها‌مع‌الله‌قتلتک،
و‌ان‌قلت:تملکها‌من‌دون‌الله‌قتلتک.قال:و‌ما‌أقول‌یا‌أمیرالمؤمنین؟قال:تقول:تملکها‌بالله‌الذی‌یملکها‌من‌دونک،
فان‌ملککها‌کان‌ذلک‌من‌عطائه،و‌ان‌سلبکها‌کان‌ذلک‌من‌بلائه،و‌هو‌المالک‌لما‌ملکک،و‌المالک‌لما‌علیه‌أقدرک،أما
سمعت‌الناس‌یسألون‌الحول‌و‌القوة‌حیث‌یقولون:لا‌حول‌و‌لا‌قوة‌الا‌بالله؟.فقال‌الرجل:و‌ما‌تأویلها‌یا‌أمیرالمؤمنین؟قال:
[معاصی‌الله‌الا‌بعصمة‌الله،و‌لا‌قوة‌لنا283لا‌حول‌لنا‌عن]علی‌طاعة‌الله‌الا‌بعون‌الله،قال:فوثب‌الرجل‌و‌قبل‌یدیه‌و‌رجلیه.ثم‌قال‌علیه‌السلام:فی‌قوله‌تعالی:»و‌لنبلونکم‌حتی
[و‌فی284نعلم‌المجاهدین‌منکم‌و‌الصابرین‌و‌نبلو‌أخبارکم«][285[یعلمون«]79قوله:»سنستدرجهم‌من‌حیث‌لا]صفحه
[و‌قوله:286و‌فی‌قوله:»أن‌یقولوا‌ءامنا‌و‌هم‌لا‌یفتنون«][:»فانا‌قد‌فتنا288[و‌فی‌قوله]287»و‌لقد‌فتنا‌سلیمان«]
[و‌قول‌موسی289قومک‌من‌بعدک‌و‌أضلهم‌السامری«][و‌قوله:»لیبلوکم‌فی290علیه‌السلام:»ان‌هی‌الا‌فتنتک«]
[292[و‌قوله:»ثم‌صرفکم‌عنهم‌لیبتلیکم«]291مآ‌ءاتکم«][و‌قوله:293و‌قوله:»انا‌بلونهم‌کما‌بلونا‌أصحاب‌الجنة«]
[و‌قوله:»و‌اذ‌ابتلی‌ابراهیم294»لیبلوکم‌أیکم‌أحسن‌عملا«][و‌قوله:»و‌لو‌یشآء‌الله‌لانتصر‌منهم295ربه‌بکلمات«]
[ان‌جمیعها‌جاءت‌فی‌القرآن296ولکن‌لیبلو‌بعضکم‌ببعض«]بمعنی‌الاختبار.ثم‌قال‌علیه‌السلام:فان‌قالوا:ما‌الحجة‌فی
[وما297قول‌الله‌تعالی:»یضل‌من‌یشآء‌و‌یهدی‌من‌یشآء«]أشبه‌ذلک؟.قلنا:فعلی‌مجاز‌هذه‌الآیة‌یقتضی‌معنیین:أحدهما
[عن‌کونه‌تعالی‌قادرا‌علی‌هدایة‌من‌یشاء‌و298]أنه‌اخبار[]
ضلالة‌من‌یشاء،و‌لو‌أجبرهم‌علی‌أحدهما‌لم‌یجب‌لهم]صفحه[ثواب،و‌لا‌علیهم‌عقاب‌علی‌ما‌شرحناه.و‌المعنی‌الآخر:80
أن‌الهدایة‌منه‌التعریف‌کقوله‌تعالی:»و‌أما‌ثمود‌فهدیناهم[و‌لیس‌کل‌آیة‌مشتبهة‌فی299فاستحبوا‌العمی‌علی‌الهدی«]
القرآن‌کانت‌الآیة‌حجة‌علی‌حکم‌الآیات‌اللاتی‌أمر‌بالأخذ‌بها‌و‌تقلیدها،و‌هی‌قوله:»هو‌الذی‌أنزل‌علیک‌الکتاب‌منه‌ءایات
محکمات‌هن‌أم‌الکتاب‌و‌أخر‌متشابهات‌فأما‌الذین‌فی‌قلوبهم[300زیغ‌فیتبعون‌ما‌تشابه‌منه‌ابتغآء‌الفتنة‌و‌ابتغآء‌تأویله«]
الآیة،و‌قال:»فبشر‌عباد-الذین‌یستمعون‌القول‌فیتبعون[301أحسنه‌أولئک‌الذین‌هدیهم‌الله‌و‌أولئک‌هم‌أولوا‌الألباب«]
وفقنا‌الله‌و‌ایاکم‌لما‌یحب‌و‌یرضی،و‌یقرب‌لنا‌و‌لکم‌الکرامة‌و‌الزلفی،و‌هدانا‌لما‌هو‌لنا‌و‌لکم‌خیر‌و‌أبقی،انه‌الفعال‌لما
[.303[المجید]302یرید،الحکیم]الجواد[]امره‌بصناعة‌الساعة
لا‌شک‌أن‌أئمتنا‌علیهم‌السلام‌لهم‌الخبرة‌الفائقة‌فی‌مختلف‌العلوم‌و‌شتی‌مجالات‌الصناعة‌و‌المخترعات‌الحدیثة‌الا‌أنهم‌أو
کلوا‌هذه‌الأمور‌الی‌فهم‌الآخرین‌ممن‌یتعاقبونهم‌فی‌الزمن‌لیبلغوا‌الی‌ما‌هو‌الحال،لأن‌أهدافهم‌و‌برامجهم‌الاصلاحیة‌کانت
أسمی‌من‌أن‌یصرفوا‌طاقاتهم‌فی‌هذه‌المجالات‌و‌ان‌بدرت‌منهم‌بوادر‌فیها‌کما‌نشاهد‌فی‌کلمات‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام
الاشارة‌الی‌بعضها‌امثال‌الکهرباء‌و‌الفضاء،و‌من‌هنا‌یثبت‌لنا‌التاریخ‌ما‌حدا‌بالامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌فی‌أمره‌بصناعة‌مقدر
[الساعات‌و‌الیک‌نص‌الخبر.البحار:عن‌ابراهیم81]صفحه‌‌بن‌مهزیار‌قال:کان‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌کتب‌الی‌علی‌بن
مهزیار،یأمره‌أن‌یعمل‌له‌مقدار‌الساعات‌فحملناه‌الیه‌فی‌سنة[کتب‌یعلمه305[فلما‌صرنا‌بسیالة]304ثمان‌و‌عشرین]
قدومه‌و‌یستأذنه‌فی‌المصیر‌الیه‌و‌عن‌الوقت‌الذی‌نسیر‌الیه‌فیه،و‌استأذن‌لابراهیم‌فورد‌الجواب‌بالاذن‌أنا‌نصیر‌الیه‌بعد
الظهر،فخرجنا‌جمیعا‌الی‌أن‌صرنا‌فی‌یوم‌صائف‌شدید‌الحر‌و
معنا‌مسرور‌غلام‌علی‌بن‌مهزیار.فلما‌أن‌دنوا‌من‌قصره‌اذا‌بلال‌قائم‌ینتظرنا‌و‌کان‌بلال‌غلام‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌قال:ادخلوا‌فدخلنا‌حجرة‌و‌قد‌نالنا‌من‌العطش‌أمر‌عظیم‌فما‌قعدنا
حینا‌حتی‌خرج‌الینا‌بعض‌الخدم‌و‌معه‌قلال‌من‌ماء‌أبرد‌ما‌یکون‌فشر‌بنا‌ثم‌دعا‌بعلی‌بن‌مهزیار‌فلبث‌عنده‌الی‌بعد‌العصر‌ثم
دعانی‌فسلمت‌علیه‌و‌استأذنته‌أن‌یناولنی‌یده‌فأقبلها‌فمد‌یده‌فقبلتها‌و‌دعانی‌و‌قعدت‌ثم‌قمت‌فودعته.فلما‌خرجت‌من‌باب‌البیت‌نادانی‌علیه‌السلام‌فقال:یا‌ابراهیم‌فقلت:لبیک‌یا‌سیدی
فقال:لا‌تبرح‌فلم‌أزل‌جالسا‌و‌مسرور‌غلامنا‌معنا،فأمر‌أن‌ینصب‌المقدار‌ثم‌خرج‌علیه‌السلام‌فالقی‌له‌کرسی‌فجلس‌علیه
و‌القی‌لعلی‌بن‌مهزیار‌کرسی‌عن‌یساره‌فجلس،و‌قمت‌أنا‌بجنب‌المقدار‌فسقطت‌حصاة)من‌حصیات‌المقدار(فقال
مسرور:»هشت«فقال‌علیه‌السلام:»هشت«ثمانیة،فقلنا:نعم‌یا‌سیدنا.فلبثنا‌عنده‌الی‌المساء‌ثم‌خرجنا‌فقال‌لعلی:رد
الی‌مسرورا‌بالغداة‌فوجهه‌الیه‌فلما‌أن‌دخل‌قال‌له‌بالفارسیة:[یا]صفحه307[،فقلت‌له:»نیک«]306»بار‌خدا‌جون؟«]
[فأغلق308[سیدی‌فمر‌نصر‌فقال:»در‌ببند«،در‌ببند«]82الباب‌ثم‌ألقی‌رداءه‌علی‌یخفینی‌من‌نصر‌حتی‌سألنی‌عما‌أراد‌فلقیه‌علی‌بن‌مهزیار‌فقال‌له:کل‌هذا‌خوفا‌من‌نصر؟فقال:
[.309یا‌أبا‌الحسن‌یکاد‌خوفی‌منه‌خوفی‌من‌عمرو‌بن‌قرح]ما‌جری‌علیه‌من‌حکام‌زمانه
أما‌ما‌جری‌علیه‌من‌حکام‌زمانه‌و‌طواغیت‌عصره‌من‌الظلم‌و‌التعدی‌و‌التبعید‌الشی‌ء‌الکثیر،و‌نحن‌نذکر‌هنا‌ما‌أثبته‌التاریخ‌فی‌طیاته‌و‌لعل‌الکثیر‌منها‌قد‌عفی‌علیها‌کر‌الزمان‌و‌آفات
الحدثان‌و‌الیکم‌ما‌ورد‌فی‌هذا‌الباب.سبب‌اشخاصه‌من‌المدینة
روی‌أن‌بریحة‌العباسی‌صاحب‌الصلاة‌بالحرمین‌کتب‌الی‌المتوکل:ان‌کان‌لک‌فی‌الحرمین)یعنی‌مکة‌و‌المدینة(حاجة
فأخرج‌علی‌بن‌محمد‌منها‌فانه‌قد‌دعا‌الناس‌الی‌نفسه‌و‌اتبعه[،کما310خلق‌کثیر،ثم‌کتب‌الیه‌بهذا‌المعنی‌زوجة‌المتوکل]
[.و‌جاء‌فی311أن‌بریحة‌تابع‌الکتب‌فی‌هذا‌المعنی]الارشاد:أنه‌کان‌سبب‌شخوص‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌من
المدینة‌الی‌سر‌من‌رأی‌أن‌عبدالله‌بن‌محمد‌کان‌یتولی‌الحرب‌و‌الصلاة‌فی‌مدینة‌الرسول‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فسعی‌بأبی
الحسن‌الی‌المتوکل،و‌کان‌یقصده‌بالأذی،و‌بلغ‌أباالحسن‌علیه‌السلام‌سعایته‌به‌فکتب‌الی‌المتوکل‌یذکر‌تحامل‌عبدالله
بن‌محمد‌علیه‌و‌کذبه‌فیما‌سعی‌به،فتقدم‌المتوکل‌باجابته‌عن[علی‌جمیل‌من312کتابه‌و‌دعائه‌فیه‌الی‌حضور‌العسکر]
[.فنفذ‌الیه‌یحیی‌بن‌هرثمة313[الفعل‌و‌القول]83]صفحه‌‌و‌معه‌الکتاب‌یعرفه‌أنه‌قد‌اشتاق‌الیه‌و‌سأله‌القدوم‌علیه...و
[.و‌فی‌الواقع‌کان‌عمل314کتب‌الی‌بریحة‌یعرفه‌ذلک]المتوکل‌نفاقا‌سیاسیا‌و‌خداعا‌محضا‌لأنه‌من‌أشد‌الناس‌عداوة‌لعلی‌و‌ذریته‌علیهم‌السلام،فسؤاله‌القدوم‌علیه‌له‌وجوه.أولا:
کان‌تصدیقا‌لما‌کتبه‌الیه‌عامله‌و‌بقیة‌السعاة،و‌ثانیا:بجلبه‌علیه‌السلام‌الی‌سامراء‌تکون‌جمیع‌حرکات‌الامام‌و‌سکناته
ملحوظة‌من‌قبل‌عیونه.و‌ثالثا:عدم‌تمکن‌القواعد‌الشعبیة‌من‌موالیه‌الاستفادة‌من‌وجوده‌الشریف‌بحریة‌تامة‌و‌الی‌غیر‌ذلک
من‌الوجوه،و‌یؤید‌ما‌قلنا‌ما‌أورده‌سبط‌ابن‌الجوزی‌فی‌التذکرة:قال‌علماء‌السیر:و‌انما‌أشخصه‌المتوکل‌من‌مدینة‌الرسول‌الی‌بغداد،لان‌المتوکل‌کان‌یبغض‌علیا‌و‌ذریته،فبلغه‌مقام‌علی‌بالمدینة،و‌میل‌الناس‌الیه،فخاف‌منه،فدعی‌یحیی
بن‌هرثمة،و‌قال:اذهب‌الی‌المدینة،و‌انظر‌فی‌حاله‌و[...فخرجت‌نسخة‌الکتاب‌و‌هی:»بسم315أشخصه‌الینا]
الله‌الرحمن‌الرحیم‌أما‌بعد،فان‌أمیرالمؤمنین‌عارف‌بقدرک‌راع‌لقرابتک،موجب‌لحقک،مؤثر‌من‌الامور‌فیک‌و‌فی‌أهل‌بیتک‌ما‌یصلح‌الله‌به‌حالک‌و‌حالهم،و‌یثبت‌به]من[عزک‌و‌عزهم،و‌یدخل‌الأمن‌علیک‌و‌علیهم‌یبتغی‌بذلک‌رضا‌ربه،و‌أداء‌ما‌فرض
علیه‌فیک‌و‌فیهم.فقد‌رأی‌أمیرالمؤمنین‌صرف‌عبدالله‌بن
محمد‌عما‌کان‌یتولی‌من‌الحرب‌و‌الصلاة‌بمدینة‌الرسول،اذ‌کان‌علی‌ما‌ذکرت‌من‌جهالته‌بحقک،و‌استخفافه‌بقدرک،و
عندما‌قرفک‌به‌و‌نسبک‌الیه‌من‌الأمر‌الذی‌قد‌علم[برک‌و84أمیرالمؤمنین‌براءتک‌منه‌و‌صدق‌نیتک‌فی]صفحه
قولک‌و‌أنک‌لم‌تؤهل‌نفسک‌لما‌قرفت‌بطلبه.و‌قد‌ولی‌أمیرالمؤمنین‌ما‌کان‌یلی‌من‌ذلک‌محمد‌بن‌الفضل،و‌أمره
باکرامک‌و‌تبجیلک،و‌الانتهاء‌الی‌أمرک‌و‌رأیک،و‌التقرب‌الی‌الله‌و‌الی‌أمیرالمؤمنین‌بذلک،و‌أمیرالمؤمنین‌مشتاق‌الیک،
یحب‌احداث‌العهد‌بک،و‌النظر‌الی‌وجهک.فان‌نشطت‌لزیارته‌و‌المقام‌قبله‌ما‌أحببت،شخصت‌و‌من‌اخترت‌من‌أهل‌بیتک‌و‌موالیک‌و‌حشمک‌علی‌مهلة‌و‌طمأنینة،ترحل‌اذا‌شئت،و‌تنزل
اذا‌شئت‌و‌تسیر‌کیف‌شئت،فان‌أحببت‌أن‌یکون‌یحیی‌بن‌هرثمة‌مولی‌أمیرالمؤمنین‌و‌من‌معه‌من‌الجند‌یرحلون‌برحیلک،
و‌یسیرون‌بمسیرک،فالأمر‌فی‌ذلک‌الیک،و‌قد‌تقدمنا‌الیه‌بطاعتک.فاستخر‌الله‌حتی‌توافی‌أمیرالمؤمنین‌فما‌أحد‌من
اخوته‌و‌ولده‌و‌أهل‌بیته‌و‌خاصته‌ألطف‌منه‌منزلة‌و‌لا‌أحمد‌له‌أثرة‌و‌لا‌هو‌لهم‌أنظر،و‌علیهم‌أشفق،و‌بهم‌أبر،و‌الیهم‌أسکن‌منه‌الیک،و‌السلام‌علیک‌و‌رحمة‌الله‌و‌برکاته.و‌کتب‌ابراهیم
بن‌العباس‌فی‌جمادی‌الاخری‌سنة‌ثلاث‌و‌أربعین‌و‌مائتین][و‌قال‌له:اختر‌ثلاثمائة317[.و‌أمر‌یحیی‌بالمسیر‌الیه]316
رجل‌ممن‌ترید‌و‌اخرجوا‌الی‌الکوفة،فخلفوا‌أثقالکم‌فیها،و‌اخرجوا‌الی‌طریق‌البادیة‌الی‌المدینة،فأحضروا‌علی‌بن‌محمد
[.قال‌یحیی:318بن‌الرضا‌الی‌عندی‌مکرما‌معظما‌مبجلا][و319ففعلت‌و‌خرجنا‌و‌کان‌فی‌أصحابی‌قائد‌من‌الشراة]
[و‌کان320کان‌لی‌کاتب‌یتشیع‌و‌أتا‌علی‌مذهب‌الحشویة]الشاری‌یناظر‌ذلک‌الکاتب‌و‌کنت‌أستریح‌الی‌مناظرتهما‌لقطع
[فلما‌صرنا‌الی‌وسط‌الطریق‌قال85الطریق.]صفحه‌‌الشاری‌للکاتب:ألیس‌من‌قول‌صاحبکم‌علی‌بن‌أبی‌طالب‌أنه‌لیس‌من‌الأرض‌بقعة‌الا‌و‌هی‌قبر‌أو‌سیکون‌قبرا؟فانظر‌الی
[أین‌من‌یموت‌فیها‌حتی‌یملأها‌الله‌قبورا‌کما321هذه‌البریة]
تزعمون؟قال:فقلت‌للکاتب:هذا‌من‌قولکم؟قال:نعم،قلت[یموت‌فی‌هذه‌البریة‌العظیمة‌حتی322:صدق‌أین]من[]
[323تمتلی‌ء‌قبورا‌و‌تضاحکنا‌ساعة‌اذ‌انخذل‌الکاتب‌فی‌أیدینا].فقدم‌یحیی‌المدینة،و‌بدأ‌ببریحة،و‌أوصل‌الکتاب‌الیه،ثم‌رکبا
جمیعا‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌و‌أوصلا‌الیه‌کتاب‌المتوکل [.324فاستأجلها‌ثلاثة‌أیام]
ردود‌الفعل‌من‌الناس‌حول‌جلبه
قال‌یحیی:فلما‌دخلتها‌ضج‌أهلها‌ضجیجا‌عظیما‌ما‌سمع‌الناس‌بمثله‌خوفا‌علی‌علی‌علیه‌السلام‌و‌قامت‌الدنیا‌علی‌ساق،لأنه‌کان‌محسنا‌الیهم‌ملازما‌للمسجد،لم‌یکن‌عنده‌میل‌الی‌الدنیا.
قال‌یحیی:فجعلت‌اسکنهم‌و‌أحلف‌لهم:أنی‌لم‌اؤمر‌فیه‌بمکروه،و‌أنه‌لا‌بأس‌علیه،ثم‌فتشت‌منزله،فلم‌أجد‌فیه‌الا
مصاحف‌و‌أدعیة‌و‌کتب‌العلم،فعظم‌فی‌عینی‌و‌تولیت‌خدمته[.فلما‌وصل‌الکتاب‌الیه‌و325بنفسی،و‌أحسنت‌عشرته]
قرأه‌قال:انزلوا‌و‌لیس‌من‌جهتی‌خلاف،قال:فلما‌صرت‌الیه‌من‌الغد‌و‌کنا‌فی‌تموز‌أشد‌ما‌یکون‌من‌الحر‌فاذا‌بین‌یدیه
[له‌و‌لغلمانه،ثم326خیاط‌و‌هو‌یقطع‌من‌ثیاب‌غلاظ‌خفاتین][الخیاطین،و86قال‌للخیاط:اجمع‌علیها‌جماعة‌من]صفحه
اعمد‌علی‌الفراغ‌منها‌یومک‌هذا‌و‌بکر‌بها‌الی‌فی‌هذا‌الوقت‌ثم‌نظر‌الی‌و‌قال:یا‌یحیی‌اقضوا‌وطرکم‌من‌المدینة‌فی‌هذا
الیوم‌و‌اعمد‌علی‌الرحیل‌غدا‌فی‌هذا‌الوقت.قال:فخرجت‌من‌عنده‌و‌أنا‌أتعجب‌من‌الخفاتین‌و‌أقول‌فی‌نفسی:نحن‌فی
تموز‌و‌حر‌الحجاز‌و‌انما‌بیننا‌و‌بین‌العراق‌مسیرة‌عشرة‌أیام‌فما‌یصنع‌بهذه‌الثیاب؟ثم‌قلت‌فی‌نفسی:هذا‌رجل‌لم‌یسافر،و‌هو‌یقدر‌أن‌کل‌سفر‌یحتاج‌فیه‌الی‌مثل‌هذه‌الثیاب‌و‌العجب‌من‌الرافضة‌حیث‌یقولون‌بامامة‌هذا‌مع‌فهمه‌هذا.فعدت‌الیه
[الغد‌فی‌ذلک‌الوقت،فاذا‌الثیاب‌قد‌احضرت،فقال327من][ثم‌قال:328لغلمانه:ادخلوا‌و‌خذوا‌لنا‌معکم‌لبابید‌و‌برانس]
ارحل‌یا‌یحیی،فقلت‌فی‌نفسی:هذا‌أعجب‌من‌الأول‌أیخاف
أن‌یلحقنا‌الشتاء‌فی‌الطریق‌حتی‌أخذ‌معه‌اللبابید‌و‌البرانس؟[.و‌خرج‌علیه‌السلام‌متوجها329فخرجت‌و‌أنا‌أستصغر‌فهمه]
نحو‌العراق،و‌أتبعه‌بریحة‌مشیعا،فلما‌صار‌فی‌بعض‌الطریق‌قال‌له‌بریحة:قد‌علمت‌وقوفک‌علی‌أنی‌کنت‌السبب‌فی
حملک،و‌علی‌حلف‌بأیمان‌مغلظة‌لئن‌شکوتنی‌الی[أحد‌من‌خاصته‌لأجمرن‌نخلک،و330أمیرالمؤمنین‌أو]الی[]
[عیون‌ضیعتک‌و‌لأفعلن‌و331لأقتلن‌موالیک‌و‌لأغورن][أبوالحسن‌علیه‌السلام‌فقال‌له:332لأصنعن،]فالتفت‌الیه[]
ان‌أقرب‌عرضی‌ایاک‌علی‌الله‌البارحة،و‌ما‌کنت‌لأعرضک[87[الی‌غیره‌من‌خلقه.]صفحه333علیه‌ثم‌أشکوک]
[بریحة‌و‌ضرع‌الیه‌و‌استعفاه‌فقال‌له:قد334فانکب‌علیه][حتی‌اذا336[.)قال‌یحیی(:فسرنا]335عفوت‌عنک‌وسار]
وصلنا‌ذلک‌الموضع‌الذی‌وقعت‌المناظرة‌فی‌القبور‌ارتفعت‌سحابة‌و‌اسودت‌و‌أرعدت‌و‌أبرقت‌حتی‌اذا‌صارت‌علی‌رؤوسنا
[مثل‌الصخور،و‌قد‌شد‌علی‌نفسه‌و337أرسلت‌علینا‌بردا]علی‌غلمانه‌الخفاتین‌و‌لبسوا‌اللبابید‌و‌البرانس،فقال‌لغلمانه:
ادفعوا‌الی‌یحیی‌لبادة‌و‌الی‌الکاتب‌برنسا‌و‌تجمعنا‌و‌البردیأخذنا‌حتی‌قتل‌من‌أصحابی‌ثمانین‌رجلا‌و‌زالت]السحاب[]
[و‌رجع‌الحر‌کما‌کان.فقال‌لی:یا‌یحیی‌أنزل‌من‌بقی338من‌أصحابک‌لیدفن‌من‌قد‌مات‌من‌أصحابک،فهکذا‌یملأ‌الله
البریة‌قبورا.قال‌یحیی:فرمیت‌نفسی‌عن‌دابتی‌و‌عدوت‌الیه،و‌قبلت‌رکابه‌و‌رجله،و‌قلت:أنا‌أشهد‌أن‌لا‌اله‌الا‌الله‌و‌أن‌محمدا‌عبده‌و‌رسوله،و‌أنکم‌خلفاء‌الله‌فی‌أرضه،و‌قد‌کنت
کافرا‌و‌اننی‌الآن‌قد‌أسلمت‌علی‌یدیک‌یا‌مولای،قال‌یحیی:و [.339تشیعت‌و‌لزمت‌خدمته‌الی‌أن‌مضی]
ما‌ظهر‌من‌کراماته‌فی‌الطریق
روی‌عن‌یحیی‌بن‌هرثمة‌قال:رأیت‌من‌دلائل‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌الأعاجیب‌فی‌طریقنا‌منها‌أنا‌نزلنا‌منزلا‌لا‌ماء‌فیه‌فأشفینا‌نحن‌و‌دوابنا‌و‌جمالنا‌من‌العطش‌علی‌التلف،و‌کان
معنا‌جماعة‌و‌دفعة‌عظیمة‌و‌قوم‌قد‌تبعونا‌من‌المدینة،فقال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:کأنی‌أعرف‌علی‌أمیال‌موضع‌ماء،فقلنا
[عدلت‌بنا‌الیه،و‌کنا88له:ان‌نشطت‌و‌تفضلت]صفحه‌‌معک،فعدل‌بنا‌عن‌الطریق‌فسرنا‌نحو‌ستة‌أمیال‌فأشرفنا‌علی
[الریاض‌فیه‌عیون‌و‌أشجار‌و‌زروع‌و‌لیس340واد‌کأنه‌زهو]فیها‌زارع‌و‌لا‌فلاح،و‌لا‌أحد‌من‌الناس،فنزلنا‌و‌شربنا‌و‌سقینا‌دوابنا،و‌أقمنا‌الی‌بعد‌العصر،ثم‌تزودنا‌و‌ارتوینا‌و‌ما‌معنا‌من
القرب‌و‌رجعنا‌راحلین،فلم‌نبعد‌أن‌عطشت‌و‌کان‌لی‌مع‌بعض‌غلمانی‌کوز‌فضة‌یشده‌فی‌منطقته،و‌قد‌استسقیته‌فلجلج
لسانه‌بالکلام،و‌نظرت‌فاذا‌هو‌قد‌نسی‌الکوز‌فی‌المنزل‌الذی[فرجعت‌أضرب‌بالسوط‌علی‌فرس‌لی‌جواد341کنا]فیه[]
[السیر‌حتی‌أشرفت‌علی‌الوادی،فرأیته342سریع،و‌أغذ]جدبا‌یابسا‌قاعا‌محلا،لا‌ماء‌فیه‌و‌لا‌زرع،و‌لا‌خضرة،و‌رأیت
[و343موضع‌رحالنا‌وروث‌دوابنا‌و‌بعر‌الجمال‌و‌مناخاتهم]الکوز‌موضوع‌فی‌موضعه‌الذی‌ترکه‌الغلام،فأخذته‌و‌انصرفت
فلم‌أعرفه‌شیئا‌من‌الخبر.فلما‌قربت]من[القوم‌و‌العسکر‌وجدته‌علیه‌السلام]واقفا[ینتظرنی،فتبسم‌علیه‌السلام‌و‌لم
یقل‌لی‌شیئا‌و‌لا‌قلت‌له‌سوی‌ما‌سأل‌من‌وجود‌الکوز،[.قال‌یحیی:و‌خرج‌علیه‌السلام344فأعلمته‌أنی‌قد‌وجدته]
فی‌یوم‌صائف‌آخر‌و‌نحن‌فی‌صحو‌و‌شمس‌حامیة‌تحرق،فرکب‌من‌مضربه‌و‌علیه‌ممطر‌و‌ذنب‌دابته‌معقود‌و‌تحته‌لبد
طویل‌فجعل‌کل‌من‌فی‌العسکر‌و‌أهل‌القافلة‌یضحکون‌تعجبا،و‌یقولون:هذا‌الحجازی‌لیس‌یعرف‌الزی،فما‌سرنا‌أمیالا‌حتی
ارتفعت‌سحابة‌من‌ناحیة‌القبلة،و‌أظلمت‌و‌أظلتنا‌بسرعة،و‌أتی‌من‌المطر‌الهاطل‌کأفواه‌القرب،فکدنا‌نتلف‌و‌غرقنا‌حتی
[أبداننا،و‌امتلأت‌خفافنا،و89جری‌الماء‌من‌ثیابنا‌الی]صفحه‌‌کان‌أسرع‌و‌أعجل‌من‌أن‌یمکن‌أن‌یحط‌و‌یخرج‌اللبابید،فصرنا‌شهرة‌و‌ما‌زال‌علیه‌السلام‌یتبسم‌تبسما‌ظاهرا‌تعجبا‌من‌أمرنا
[.و‌هناک‌روایة‌اخری‌مناسبة‌لهذا‌المقام‌تقدمت‌فی345]حقل‌معاجزه‌علیه‌السلام.و‌قال‌یحیی:و‌صارت‌الیه‌فی‌بعض
المنازل‌امرأة‌معها‌ابن‌لها‌مرقود‌العین،و‌لم‌تزل‌تستدل‌و‌تقول:معکم‌رجل‌علوی‌دلونی‌علیه‌حتی‌یرقی‌عین‌ابنی‌هذا‌فدللناها‌علیه،ففتح‌علیه‌السلام‌الصبی‌حتی‌رأیتها‌فلم‌أشکک‌أنها‌ذاهبة‌فوضع‌یده‌علیها‌لحظة‌یحرک‌شفتیه،ثم‌نحاها‌فاذا
[.قال‌یحیی:فلما346عین‌الغلام‌مفتوحة‌صحیحة‌ما‌بها‌قلبة]قدمت‌به‌بغداد‌بدأت‌باسحاق‌بن‌ابراهیم‌الطاهری-و‌کان‌والیا
[،و‌قال‌لی:347علی‌بغداد-]فخرج‌و‌جملة‌القواد‌فتلقوه[]یا‌یحیی!ان‌هذا‌الرجل‌قد‌ولده‌رسول‌الله،و‌المتوکل‌من‌تعلم،
فان‌حرضته‌علیه‌قتله،و‌کان‌رسول‌الله‌خصمک‌یوم‌القیامة،[.و348فقلت‌له:و‌الله‌ما‌وقفت‌منه‌الا‌علی‌کل‌أمر‌جمیل]
[القاضی‌قال:حدثنی‌خضر349عن‌محمد‌بن‌أحمد‌الحلبی][ثقة‌یقبله‌القضاة‌و350بن‌محمد‌البزاز‌و‌کان‌شیخا‌مستورا]
الناس،قال:رأیت‌فی‌المنام‌کأنی‌علی‌شاطی‌ء‌الدجلة‌بمدینة‌السلام‌فی‌رحبة‌الجسر‌و‌الناس‌مجتمعون‌خلق‌کثیر‌یزحم
بعضهم‌بعضا‌و‌هم‌یقولون:قد‌أقبل‌بیت‌الله‌الحرام،فبینا‌نحن‌کذلک‌اذ‌رأیت‌البیت‌بما‌علیه‌من‌الستائر‌و‌الدیباج‌و‌القباطی‌قد‌أقبل‌مارا‌علی‌الأرض‌یسیر‌حتی‌عبر‌الجسر‌من‌الجانب‌الغربی‌الی‌الجانب‌الشرقی‌و‌الناس‌یطوفون‌به‌و‌بین‌یدیه‌حتی‌دخل
دار‌خزیمة‌و‌هی‌التی‌آخر‌من‌ملکها‌بعد‌عبیدالله‌بن‌عبدالله‌بن[فلما‌کان‌بعد‌أیام‌خرجت‌فی‌حاجة]حتی[90طاهر...]صفحه
[انتهیت‌الی‌الجسر،فرأیت‌الناس‌مجتمعین‌و‌هم‌یقولون351]:قد‌قدم‌ابن‌الرضا‌علیه‌السلام‌من‌المدینة،فرأیته‌قد‌عبر‌من
[تحته‌کبیر‌یسیر‌علیه‌سیرا‌رفیقا‌و352الجسر‌علی‌شهری]الناس‌بین‌یدیه‌و‌خلفه،و‌جاء‌حتی‌دخل‌دار‌خزیمة‌بن‌حازم،
[.353فعلمت‌أنه‌تأویل‌الرؤیا‌التی‌رأیتها]الامام‌الهادی‌فی‌سامراء
[)فتلقاه‌جلة354)قال‌یحیی(:ثم‌صرت‌به‌الی‌سر‌من‌رأی][فبدأت‌بوصیف‌الترکی‌فأخبرته355أصحاب‌المتوکل(]
بوصوله،فقال:و‌الله‌لئن‌سقط‌منه‌شعرة‌لا‌یطالب‌بها‌الا
[.فلما356سواک،فتعجبت‌کیف‌وافق‌قوله‌قول‌اسحاق]وصل‌الیها‌تقدم‌المتوکل‌بأن‌یحجب‌عنه‌فی‌یومه،فنزل‌فی
[،فأقام‌فیه‌یومه.و‌فی357خان‌یقال‌له:خان‌الصعالیک]هذا‌الخان‌الأشنع‌یلتقی‌به‌أحد‌موالیه‌فیبدی‌تأثره‌للامام‌و‌هو
[حیث‌یقول:دخلت‌علی91صالح‌بن‌سعید]صفحه‌‌أبی‌السحن‌علیه‌السلام‌فقلت:جعلت‌فداک‌فی‌کل‌الامور‌أرادوا
اطفاء‌نورک‌و‌التقصیر‌بک،حتی‌أنزلوک‌هذا‌الخان‌الأشنع‌خان‌الصعالیک‌فقال:ها‌هنا‌أنت‌یا‌ابن‌سعید؟ثم‌أومأ‌بیده‌فقال:
انظر‌فنظرت‌فاذا‌أنا‌بروضات‌آنقات،و‌أنهار‌جاریات،و‌روضات‌ناضرات،فیهن‌خیرات‌عطرات،و‌ولدان‌کأنهن‌اللؤلؤ‌المکنون،
و‌أطیار،و‌ظباء،و‌أنهار‌تفور،فحار‌بصری‌و‌التمع‌و‌حسرت‌عینی،و‌کثر‌عجبی‌فقال‌علیه‌السلام‌لی:حیث‌کنا‌فهذا‌لنا
[.و‌قال358)عتید(یا‌ابن‌سعید،لسنا‌فی‌خان‌الصعالیک]یحیی:فلما‌دخلت‌علی‌المتوکل‌سألنی‌عنه‌فأخبرته‌بحسن
سیرته‌و‌سلامة‌طریقه‌و‌ورعه‌و‌زهادته‌و‌انی‌فتشت‌داره‌فلم‌أجد‌فیها‌غیر‌المصاحف‌و‌کتب‌العلم،و‌أن‌أهل‌المدینة‌خافوا
[.)فلما‌دخل‌علی‌المتوکل(أعظمه‌و‌أکرمه‌و‌مهد359علیه][،)هذا‌بحسب361[و‌أحسن‌جائزته،و‌أجزل‌بره]360له]
الظاهر‌و‌مراوغة‌منه(،ثم‌تقدم‌المتوکل‌بافراد‌دار‌له‌فانتقل[.و‌أقام‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌مدة‌مقامه‌بسر‌من362الیها]
رأی‌مکرما‌فی‌ظاهر‌حاله،یجتهد‌المتوکل‌فی‌ایقاع‌حیلة‌به،فلا[،و‌قد‌عاصره‌مدة‌أربع‌عشرة‌سنة]363یتمکن‌من‌ذلک]
[،و‌له‌معه‌أحادیث‌یطول‌ذکرها‌و‌قد‌تقدم‌بعضها‌و‌بقی364 [92نبذ‌منها.]صفحه
ما‌ظهر‌من‌معاجزه‌و‌کراماته‌فی‌مجلس‌المتوکل
فمن‌جملتها‌ما‌ظهر‌منه‌من‌الکرامة‌و‌الشأن‌ما‌لم‌یتمکن-البحار:روی:عن‌سلمة‌الکاتب‌قال:1الحساد‌من‌مشاهدته.
قال‌خطیب‌یلقب‌بالهریسة‌للمتوکل:ما‌یعمل‌أحد‌بک‌ما‌تعمله‌بنفسک‌فی‌علی‌بن‌محمد،فلا‌فی‌الدار‌الا‌من‌یخدمه،ولا
[الستر‌لنفسه،فأمر‌المتوکل‌بذلک‌فرفع365یتعبونه‌بشیل]صاحب‌الخبر‌أن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌دخل‌الدار،فلم
یخدم‌و‌لم‌یشل‌أحد‌بین‌یدیه‌الستر‌فهب‌هواء‌فرفع‌الستر‌حتی‌دخل‌و‌خرج،فقال:شیلوا‌له‌الستر‌بعد‌ذلک‌فلا‌نرید‌أن‌یشیل
له‌الهواء.و‌فی‌تخریج‌أبی‌سعید‌العامری‌روایة‌عن‌صالح‌بن‌الحکم‌بیاع‌السابری‌قال:کنت‌واقفیا‌فلما‌أخبرنی‌حاجب
المتوکل‌بذلک‌أقبلت‌أستهزی‌ء‌به‌اذ‌خرج‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌فتبسم‌فی‌وجهی‌من‌غیر‌معرفة‌بینی‌و‌بینة،و‌قال:یا‌صالح‌ان‌الله‌تعالی‌قال‌فی‌سلیمان»فسخرنا‌له‌الریح‌تجری‌بأمره
[و‌نبیک‌و‌أوصیاء‌نبیک‌أکرم‌علی‌الله366رخآء‌حیث‌أصاب«]تعالی‌من‌سلیمان،قال:و‌کأنما‌انسل‌من‌قلبی‌الضلالة،
-البحار:روی‌أبوسعید،قال:حدثنا2[.367فترکت‌الوقف]أبوالعباس‌الکاتب‌و‌نحن‌فی‌داره‌بسامرة‌فجری‌ذکر
أبی‌الحسن‌فقال:یا‌أباسعید‌انی‌احدثک‌بشی‌ء‌حدثنی‌به‌أبی‌قال:کنا‌مع‌المعتز‌و‌کان‌أبی‌کاتبه‌فدخلنا‌الدار،و‌اذا‌المتوکل‌علی‌سریره‌قاعد،فسلم‌المعتز‌و‌وقف‌و‌وقفت‌خلفه،و‌کان
عهدی‌به‌اذا‌دخل‌رحب‌به‌و‌یأمر‌بالقعود‌فأطال‌القیام،و‌جعل‌یرفع‌رجلا‌و‌یضع‌اخری‌و‌هو‌لا‌یأذن‌له‌بالقعود.و‌نظرت‌الی
وجهه‌یتغیر‌ساعة‌بعد‌ساعة‌و‌یقبل‌علی‌الفتح‌بن‌خاقان‌و‌یقول[الذی‌تقول‌فیه‌ما‌تقول،و‌یردد‌القول،و93:هذا]صفحه
الفتح‌مقبل‌علیه‌یسکنه‌و‌یقول:مکذوب‌علیه‌یا‌أمیرالمؤمنین‌و[و‌یقول:و‌الله‌لأقتلن‌هذا‌المرائی‌الزندیق]368هو‌یتلظی]
[و‌هو‌یدعی‌الکذب،و‌یطعن‌فی‌دولتی‌ثم‌قال:جئنی369[فجی‌ء‌بهم‌و‌دفع‌الیهم‌أربعة‌أسیاف،و370بأربعة‌من‌الخزر]
أمرهم‌أن‌یرطنوا‌بألسنتهم‌اذا‌دخل‌أبوالحسن،و‌یقبلوا‌علیه‌بأسیافهم‌فیخبطوه،و‌هو‌یقول:و‌الله‌لاحرقنه‌بعد‌القتل،و‌أنا
منتصب‌قائم‌خلف‌المعتز‌من‌وراء‌الستر.فما‌علمت‌الا‌بأبی‌الحسن‌قد‌دخل،و‌قد‌بادر‌الناس‌قدامه،و‌قالوا:قد‌جاء‌و
التفت‌فاذا‌أنا‌به‌و‌شفتاه‌یتحر‌کان،و‌هو‌غیر‌مکروب‌و‌لا‌جازع،فلما‌بصر‌به‌المتوکل‌رمی‌بنفسه‌عن‌السریر‌الیه،و‌هو‌سبقه،
وانکب‌علیه‌فقبل‌بین‌عینیه‌و‌یده،و‌سیفه‌بیده،و‌هو‌یقول:یا‌سیدی‌یا‌ابن‌رسول‌الله‌یا‌خیر‌خلق‌الله‌یا‌ابن‌عمی‌یا‌مولای‌یا
أباالحسن!و‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌یقول:اعیذک‌یا‌أمیرالمؤمنین‌بالله‌اعفنی‌من‌هذا،فقال:ما‌جاء‌بک‌یا‌سیدی‌فی‌هذا‌الوقت‌قال:جاءنی‌رسولک‌فقال:المتوکل‌یدعوک؟
فقال:کذب‌ابن‌الفاعلة‌ارجع‌یا‌سیدی‌من‌حیث‌شئت،یا‌فتح!یا‌عبیدالله!یا‌معتز!شیعوا‌سیدکم‌و‌سیدی.فلما‌بصر‌به‌الخزر‌خروا‌سجدا‌مذعنین‌فلما‌خرج‌دعاهم‌المتوکل‌ثم‌أمر‌الترجمان
أن‌یخبره‌بما‌یقولون،ثم‌قال‌لهم:لم‌لم‌تفعلوا‌ما‌امرتم؟قالوا:شدة‌هیبته،رأینا‌حوله‌أکثر‌ن‌مائة‌سیف‌لم‌نقدر‌أن‌نتأملهم،
فمنعنا‌ذلک‌عما‌أمرت‌به،و‌امتلأت‌قلوبنا‌من‌ذلک،فقال‌المتوکل:یا‌فتح‌هذا‌صاحبک،وضحک‌فی‌وجه‌الفتح‌وضحک
[وجهه،فقال:الحمدلله‌الذی‌بیض‌وجهه،94الفتح‌فی]صفحه[.أقول:و‌انما‌دعاهم‌المتوکل‌لکی‌یتبین371و‌أنار‌حجته]
منهم‌أیضا‌السبب‌من‌عدم‌هجومهم‌علیه‌و‌قتله‌بعد‌ما‌أمرهم‌بذلک‌و‌استعدوا‌لتنفیذ‌أوامره،و‌أنه‌هو‌نفسه‌الذی‌رأی‌ذلک‌أم‌لا؟.و‌یظهر‌أنه‌رأی‌ما‌رآه‌الخزر‌أیضا‌حیث‌دعاه‌الی‌أن‌یخضع
و‌یتذلل‌أمام‌الامام‌بتلک‌الکلمات‌التی‌صدرت‌منه،بعد‌ما‌غضب‌علیه‌غایة‌الغضب،بحیث‌جعل‌یقذفه‌بکلمات‌بذیة‌و‌یحلف‌علی
قتله‌و‌حرقه.و‌مع‌کل‌هذه‌المشاهد‌التی‌کانت‌تظهر‌منه‌علیه‌السلام‌من‌الکرامات‌لم‌یزدادوا‌الا‌طغیانا‌و‌حقدا‌و‌حسدا.
-البحار:و‌عن‌الجهنی‌قال:حضر‌مجلس‌المتوکل‌مشعبذ3[فأعجبه،فقال‌له‌المتوکل:یا372هندی‌فلعب‌عنده‌بالحق]
هندی‌الساعة‌یحضر‌مجلسنا‌رجل‌شریف‌فاذا‌حضر‌فالعب‌عنده‌بما‌یخجله.قال:فلما‌حضر‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌المجلس،
لعب‌الهندی‌فلم‌یلتفت‌الیه‌فقال‌له:یا‌شریف‌ما‌یعجبک‌لعبی؟کأنک‌جائع،ثم‌أشار‌الی‌صورة‌مدورة‌فی‌البساط‌علی‌شکل
الرغیف،و‌قال:یا‌رغیف‌مر‌الی‌هذا‌الشریف،فارتفعت‌الصورة‌فوضع‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌یده‌علی‌صورة‌سبع‌فی
البساط‌و‌قال:قم‌فخذ‌هذا‌فصارت‌الصورة‌سبعا‌و‌ابتلع
الهندی‌و‌عاد‌الی‌مکانه‌فی‌البساط‌فسقط‌المتوکل‌لوجهه‌و-البحار:روی:أن‌المتوکل‌قیل4[.373هرب‌من‌کان‌قائما]
له:ان‌أبالحسن‌یعنی‌علی‌بن‌محمد‌بن‌علی‌الرضا‌علیه‌السلام[374یفسر‌قول‌الله‌عزوجل»یوم‌یعض‌الظالم‌علی‌یدیه«]
الآیتین‌فی‌الأول‌و‌الثانی،قال:فکیف‌الوجه‌فی‌أمره؟قالوا:[فان‌فسرها‌بهذا95تجمع‌له‌الناس‌و‌تسأله‌بحضرتهم]صفحه
کفاک‌الحاضرون‌أمره،و‌ان‌فسرها‌بخلاف‌ذلک‌افتضح‌عند‌أصحابه،قال:فوجه‌الی‌القضاة‌و‌بنی‌هاشم‌و‌الأولیاء،و‌سئل
علیه‌السلام،فقال:هذان‌رجلان‌کنی‌عنهما،و‌من‌بالستر‌علیهماأفیحب‌أمیرالمؤمنین‌أن‌یکشف‌ما‌ستره‌الله؟فقال:لا‌احب]
-البحار:و‌دخل‌علیه‌السلام‌یوما‌علی‌المتوکل‌فقال:5[.375یا‌اباالحسن‌من‌أشعر‌الناس؟و‌کان‌قد‌سأل‌قبله‌لابن‌الجهم
فذکر‌شعراء‌الجاهلیة‌و‌شعراء‌الاسلام‌فلما‌سأل‌الامام‌علیه‌السلام‌قال:فلان‌بن‌فلان‌العلوی-قال‌ابن‌الفحام-:و
[قال:حیث‌یقول:لقد‌فاخرتنا‌من‌قریش376أخوه‌الحمانی]عصابة‌بمط‌خدود‌و‌امتداد‌أصابع‌فلما‌تنازعنا‌المقال‌قضی‌لنا
علیهم‌بما‌یهوی‌نداء‌الصوامع‌ترانا‌سکوتا‌و‌الشهید‌بفضلنا‌علیهم‌جهیر‌الصوت‌فی‌کل‌جامع‌فان‌رسول‌الله‌أحمد‌جدنا‌و‌نحن
بنوه‌کالنجوم‌الطوالع‌قال:و‌ما‌نداء‌الصوامع‌یا‌أباالحسن؟قال:أشهد‌أن‌لا‌اله‌الا‌الله‌و‌أشهد‌أن‌محمدا‌رسول‌الله‌صلی‌الله
علیه‌و‌آله‌جدی‌أم‌جدک؟فضحک‌المتوکل‌کثیرا،ثم‌قال:هو [.377جدک‌لاندفعک‌عنه]
الدفاع‌عن‌أبی‌طالب
روی‌الحسین‌بن‌حمدان‌الحضینی‌فی‌کتاب‌الهدایة‌فی‌الفضائل[الله‌الحسینی‌قال:رکبنا‌مع96:عن‌علی‌بن‌عبید]صفحه
سیدنا‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌الی‌دار‌المتوکل‌فی‌یوم‌السلام،فسلم‌سیدنا‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌و‌أراد‌أن‌ینهض،فقال‌له
المتوکل:اجلس‌یا‌أباالحسن‌الی‌ارید‌أن‌أسألک،فقال‌له:ما‌یعلمه‌الا‌الله،فقال‌له:فعن‌علم‌الله‌أسألک،فقال‌له:و‌من
علم‌الله‌أخبرک.قال:یا‌أباالحسن‌ما‌رواه‌الناس‌أن‌أباطالب‌یوقف‌اذا‌حوسب‌الخلائق‌بین‌الجنة‌و‌النار،و‌فی‌رجله‌نعلان
من‌نار‌یغلی‌منهما‌دماغه‌لا‌یدخل‌الجنة‌لکفره،و‌لا‌یدخل‌النار‌لکفالته‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌صده‌قریشا‌و‌السیر‌علی‌یده‌حتی‌ظهر‌أمره.قال‌له‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:ویحک
لو‌وضع‌ایمان‌أبی‌طالب‌فی‌کفة‌و‌وضع‌ایمان‌الخلائق‌فی‌الکفة‌الاخری‌لرجح‌ایمان‌أبی‌طالب‌علی‌ایمانهم‌جمیعا،قال‌له
المتوکل:و‌متی‌کان‌مؤمنا؟قال‌له:دع‌مالا‌تعلم‌و‌اسمع‌مالا‌ترده‌المسلمون‌جمیعا‌و‌لا‌یکذبون‌به.اعلم‌أن‌رسول‌الله‌صلی
الله‌علیه‌و‌آله‌لما‌حج‌حجة‌الوداع‌فنزل‌بالأبطح‌بعد‌فتح‌مکة،فلما‌جن‌علیه‌اللیل‌أتی‌القبور‌قبور‌بنی‌هاشم،و‌قد‌ذکر‌أباه‌و
امه‌و‌عمه‌أباطالب،فداخله‌خوف‌عظیم‌علیهم‌ورقد‌فأوحی‌الله‌الیه‌أن‌الجنة‌محرمة‌علی‌من‌أشرک‌بی،و‌انی‌أعطیک‌یا‌محمد‌ما‌لم‌أعطه‌أحدا‌غیرک،فادع‌أباک‌و‌امک‌و‌عمک‌فانهم
یجیبونک‌و‌یخرجون‌من‌قبورهم‌أحیاء‌لم‌یمسهم‌عذابی‌لکرامتک‌علی،فادعهم‌الی‌الایمان‌بالله‌و‌الی‌رسالتک‌و‌موالاة‌أخیک‌علی‌و‌الأوصیاء‌منه‌الی‌یوم‌القیامة‌فیجیبونک‌و‌یؤمنون‌بک،
فأهب‌لک‌کل‌ما‌سألت‌و‌أجعلهم‌ملوک‌الجنة‌کرامة‌لک‌یا‌محمد.فرجع‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌الی‌أمیرالمؤمنین
علیه‌السلام‌فقال:قم‌یا‌أباالحسن‌فقد‌أعطانی‌ربی‌هذه‌اللیلة‌ما‌لم‌یعطه‌أحدا‌من‌خلقه،أبی‌و‌امی‌و‌أبیک‌عمی‌و‌حدثه‌بما
أوحی‌الله‌الیه‌و‌خاطبه‌به،و‌أخذ‌بیده‌و‌صار‌الی‌قبورهم‌فدعاهم‌الی‌الایمان‌بالله‌و‌به‌و‌بآله‌علیهم‌السلام‌و‌الاقرار
بولایة‌علی‌بن‌أبی‌طالب‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌فآمنوا‌بالله‌و‌برسوله‌و‌أمیرالمؤمنین‌و‌الأوصیاء‌منه،فقال‌علیه‌السلام:
[و‌برسوله‌و‌أمیرالمؤمنین‌و‌الأئمة97فآمنوا‌بالله]صفحه‌‌علیهم‌السلام‌منه‌واحدا‌بعد‌واحد‌الی‌یوم‌القیامة.فقال‌لهم
رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله:عودوا‌الی‌الله‌ربکم‌و‌الی‌الجنة،فقد‌جعلکم‌الله‌ملوکها،فعادوا‌الی‌قبورهم،فکان‌و‌الله‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌یحج‌عن‌أبیه‌و‌امه،و‌عن‌أب‌رسول
الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌امه‌حتی‌مضی،و‌مضی‌الحسن‌و‌الحسین‌علیهماالسلام‌بمثل‌ذلک،و‌کل‌امام‌منا‌یفعل‌ذلک‌الی‌أن‌یظهر‌الله‌أمره.فقال‌له‌المتوکل‌لعنه‌الله:قد‌سمعت‌هذا‌الحدیث‌أن‌أباطالب‌فی‌ضحضاح‌من‌نار،أفتقدریا‌أبالحسن‌أن‌ترینی‌أباطالب‌بصفة‌حتی‌أقول‌له‌و‌یقول‌لی.قال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:ان‌الله‌سیریک‌أباطالب‌اللیلة‌فی‌منامک‌و‌تقول
له‌و‌یقول‌لک.قال‌له‌المتوکل:سننظر‌صدق‌ما‌تقول،قال‌له‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌ما‌أقول‌لک‌الا‌حقا‌و‌لا‌تسمع‌منی‌الا‌صدقا.قال‌له‌المتوکل:ألیس‌فی‌هذه‌اللیلة؟قال‌له:بلی،
قال:فما‌أقبل‌اللیل،قال‌المتوکل:ارید‌ألا‌أری‌أباطالب‌اللیلة‌فی‌منامی‌فأقتل‌علی‌بن‌محمد‌بادعائه‌الغیب‌و‌کذبه،فماذا‌أصنع؟فمالی‌الا‌أن‌أشرب‌الخمر‌و‌آتی‌الذکور‌من‌الرجال‌و‌الحرام‌من‌النساء،فلعل‌أباطالب‌لا‌یأتینی،ففعل‌ذلک‌کله‌و
بات‌فی‌جنابات.فرأی‌أباطالب‌فی‌النوم،فقال‌له:یا‌عم‌حدثنی‌کیف‌کان‌ایمانک‌بالله‌و‌برسوله‌بعد‌موتک؟قال:ما
حدثک‌به‌ابنی‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌فی‌یوم‌کذا‌و‌کذا،فقال:یا‌عم‌تشرحه‌لی،فقال‌أبوطالب:فان‌لم‌أشرحه‌لک‌تقتل‌علیا‌و‌الله‌قاتلک.فحدث‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌بما‌رآه
المتوکل‌فی‌منامه‌و‌ما‌فعله‌من‌القبائح‌لئلا‌یری‌أباطالب‌فی‌نومه.فلما‌کان‌بعد‌ثلاثة‌أیام‌أحضره‌فقال‌له‌یا‌أباالحسن:قد‌حل‌لی‌دمک،قال‌له:و‌لم؟قال:فی‌ادعائک‌الغیب‌و‌کذبک
علی‌الله‌ألیس‌قلت‌لی:اننی‌أری‌أباطالب‌فی‌منامی‌تلک‌اللیلة،فأقول‌له‌و‌یقول‌لی،فتطهرت‌و‌تصدقت‌و‌صلیت‌لکی
أری‌أباطالب‌فی‌منامی‌فأسأله‌فلم‌أره‌فی‌لیلتی‌و‌عملت‌هذه[فلم‌أره98الأعمال‌الصالحة‌فی‌اللیلة‌الثانیة‌و‌الثالثة.]صفحه‌‌فقد‌حل‌لی‌قتلک‌و‌سفک‌دمک.فقال‌له‌أبوالحسن
علیه‌السلام:یا‌سبحان‌الله‌ویحک‌ما‌أجرأک‌علی‌الله،ویحک‌سولت‌لک‌نفسک‌اللوامة‌حتی‌أتیت‌الذکور‌من‌الغلمان‌و
المحرمات‌من‌النساء،و‌شربت‌الخمر‌لئلا‌تری‌أباطالب‌فی‌منامک‌فتقتلنی،فأتاک‌و‌قال‌لک‌و‌قلت‌له،وقص‌علیه‌ما‌کان
بینه‌و‌بین‌أبی‌طالب‌فی‌منامه‌حتی‌ما‌غادر‌منه‌حرفا،فأطرق‌المتوکل‌ثم‌قال:کلنا‌بنوهاشم‌و‌سحرکم‌یا‌آل‌أبی‌طالب‌من
-فی‌ثاقب6[.378دوننا‌عظیم،فنهض‌أبوالحسن‌علیه‌السلام]المناقب:عن‌محمد‌بن‌حمران،عن‌ابراهیم‌بن‌بلطون،عن‌أبیه‌قال:کنت‌أحجب‌المتوکل‌فأهدی‌له‌خمسون‌غلاما‌من‌الحبشة،
و‌أمرهم‌أن‌یسلموا‌و‌أحسن‌الیهم،فلما‌تمت‌سنة‌کاملة‌کنت‌واقفا‌بین‌یدیه‌اذ‌دخل‌علیه‌أبوالحسن‌علی‌بن‌محمد‌النقی‌علیهماالسلام،فلما‌أخذ‌مجلسه‌أمرنی‌أن‌أخرج‌الغلمان‌من
بیوتهم،فأخرجتهم،فلما‌بصروا‌بأبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌سجدوا‌له‌بأجمعهم،فلم‌یتمالک‌المتوکل‌أن‌قام‌یجر‌رجله‌حتی‌تواری‌خلف‌الستر،ثم‌نهض‌أبوالحسن‌علیه‌السلام،فلما‌علم‌المتوکل‌بذلک‌خرج‌الی‌و‌قال:ویلک‌یا‌بلطون‌ما‌هذا‌الذی‌فعل‌هؤلاء‌الغلمان؟فقلت:و‌الله‌ما‌أدری؟فقال:سلهم‌فسألتهم‌عما
فعلوه‌فقالوا:هذا‌رجل‌یأتینا‌کل‌سنة‌فیعرض‌علینا‌الدین‌و‌یقیم‌عندنا‌عشرة‌أیام‌و‌هو‌وصی‌نبی‌المسلمین،فأمرنی‌بذبحهم‌عن‌آخرهم.فلما‌کان‌وقت‌العتمة‌صرت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام
فاذا‌خادم‌علی‌الباب،فنظر‌الی‌فلما‌بصر‌بی‌قال:ادخل،فدخلت‌فاذا‌هو‌جالس،فقال:یا‌بلطون‌ما‌صنع‌بالقوم،فقلت:یا‌ابن‌رسول‌الله‌قد‌ذبحوا‌و‌الله‌عن‌آخرهم،فقال‌لی:کلهم؟
[أی‌و‌الله‌نعم،فقال‌علیه‌السلام:تحب‌أن99فقلت:]صفحه‌‌تراهم؟قلت:نعم‌یا‌ابن‌رسول‌الله،فأومأ‌بیده‌أن‌ادخل‌الستر،
فدخلت‌فاذا‌أنا‌بالقوم‌قعود‌و‌بین‌أیدیهم‌فاکهة‌یأکلون‌منها]-و‌روی:أنه‌دخل‌دار‌المتوکل‌فقام‌یصلی‌فأتاه‌بعض7[.379
المخالفین‌فوقف‌حیاله،فقال‌له:الی‌کم‌هذا‌الریاء‌فأسرع‌الصلاة‌و‌سلم‌ثم‌التفت‌الیه‌فقال:ان‌کنت‌کاذبا‌مسخک‌الله
[.380فوقع‌الرجل‌میتا‌فصار‌حدیثا‌فی‌الدار]نذر‌ام‌المتوکل‌له
[خرج‌به،فأشرف‌منه‌علی381مرض‌المتوکل‌من‌خراج]التلف،فلم‌یجسر‌أحد‌أن‌یمسه‌بحدیدة،فنذرت‌امه‌ان‌عوفی
أن‌یحمل‌الی‌أبی‌الحسن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌مالا‌جلیلا[:لو‌بعثت‌الی‌هذا382من‌مالها.و‌قال‌له‌الفتح‌بن‌خاقان]
الرجل-یعنی‌أباالحسن-فسألته‌فانه‌ربما‌کان‌عنده‌صفة‌شی‌ء‌یفرج‌الله‌به‌عنک،قال:ابعثوا‌الیه‌فمضی‌الرسول‌و‌رجع،
[الغنم‌فدیفوه‌بماء‌ورد،وضعوه‌علی383فقال:خذوا‌کسب]الخراج‌فانه‌نافع‌باذن‌الله.فجعل‌من‌بحضرة‌المتوکل‌یهزأ‌من‌قوله،فقال‌لهم‌الفتح:و‌ما‌یضر‌من‌تجربته‌ما‌قال،فوالله‌انی‌لأرجو‌الصلاح‌به،فاحضر‌الکسب،ودیف‌بماء‌الورد‌و‌وضع‌علی‌الخراج،فانفتح‌و‌خرج‌ما‌کان‌فیه،و‌بشرت‌ام‌المتوکل‌بعافیته
فحملت‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌عشرة‌الآف‌دینار‌تحت[فلما100[المتوکل‌من‌علته.]صفحه384ختمها‌فاستقل]
[بأبی‌الحسن‌علیه‌السلام385کان‌بعد‌أیام‌سعی‌البطحائی]الی‌المتوکل‌فقال:عنده‌سلاح‌و‌أموال،فتقدم‌المتوکل‌الی
سعید‌الحاجب‌أن‌یهجم‌لیلا‌علیه،و‌یأخذ‌ما‌یجد‌عنده‌من‌الأموال‌و‌السلاح،و‌یحمل‌الیه.فقال‌ابراهیم‌بن‌محمد:قال‌لی
سعید‌الحاجب:صرت‌الی‌دار‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌باللیل‌و‌معی‌سلم،فصعدت‌منه‌الی‌السطح،و‌نزلت‌من‌الدرجة‌الی
بعضها‌فی‌الظلمة،فلم‌أدر‌کیف‌أصل‌الی‌الدار‌فنادانی‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌من‌الدار:یا‌سعید‌مکانک‌حتی‌یأتوک
بشمعة،فلم‌ألبث‌أن‌أتونی‌بشمعة‌فنزلت‌فوجدت‌علیه‌جبة‌من‌صوف‌و‌قلنسوة‌منها‌و‌سجادته‌علی‌حصیر‌بین‌یدیه‌و‌هو‌مقبل‌علی‌القبلة‌فقال‌لی:دونک‌بالبیوت.فدخلتها‌و‌فتشتها‌فلم‌أجد
[و386فیها‌شیئا،و‌وجدت‌البدرة‌مختومة‌بخاتم‌ام‌المتوکل]کیسا‌مختوما‌معها،فقال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:دونک‌المصلی
فرفعت‌فوجدت‌سیفا‌فی‌جفن‌غیر‌ملبوس،فأخذت‌ذلک‌و‌صرت‌الیه.فلما‌نظر‌الی‌خاتم‌امه‌علی‌البدرة‌بعث‌الیها،
فخرجت‌الیه،فسألها‌عن‌البدرة،فأخبرنی‌بعض‌خدم‌الخاصة‌أنها‌قالت‌له:کنت‌نذرت‌فی‌علتک‌ان‌عوفیت‌أن‌أحمل‌الیه‌من
مالی‌عشرة‌آلاف‌دینار‌فحملتها‌الیه‌و‌هذا‌خاتمک‌علی‌الکیس‌ما‌حرکها.و‌فتح‌الکیس‌الآخر‌و‌کان‌فیه‌أربعمائة‌دینار،فأمر‌أن
یضم‌الی‌البدرة‌بدرة‌اخری‌و‌قال‌لی:احمل‌ذلک‌الی‌أبی‌الحسن‌واردد‌علیه‌السیف‌و‌الکیس‌بما‌فیه،فحملت‌ذلک‌الیه‌و
استحییت‌منه،و‌قلت:یا‌سیدی‌عز‌علی‌بدخول‌دارک‌بغیر[به،فقال‌لی:»و‌سیعلم101اذنک،ولکنی‌مأمور]صفحه
[.387الذین‌ظلموا‌أی‌منقلب‌ینقلبون«]فی‌السعایة‌علیه‌و‌احضاره‌فی‌مجلس‌الشراب
قال‌المسعودی:سعی‌الی‌المتوکل‌بعلی‌بن‌محمد‌الجواد‌علیهماالسلام‌أن‌فی‌منزله‌کتبا‌و‌سلاحا‌من‌شیعته‌من‌أهل‌قم،و‌أنه‌عازم‌علی‌الوثوب‌بالدولة،فبعث‌الیه‌جماعة‌من‌الأتراک،فهجموا‌داره‌لیلا‌فلم‌یجدوا‌فیها‌شیئا‌و‌وجدوه‌فی‌بیت‌مغلق
علیه،و‌علیه‌مدرعة‌من‌صوف،و‌هو‌جالس‌علی‌الرمل‌و‌الحصی‌و‌هو‌متوجه‌الی‌الله‌تعالی‌یتلو‌آیات‌من‌القرآن.فحمل‌علی‌حاله‌تلک‌الی‌المتوکل‌و‌قالوا‌له:لم‌نجد‌فی‌بیته‌شیئا‌و‌وجدناه‌یقرأ‌القرآن‌مستقبل‌القبلة،و‌کان‌المتوکل‌جالسا‌فی‌مجلس‌الشرب‌فدخل‌علیه‌و‌الکأس‌فی‌ید‌المتوکل.فلما‌رآه
هابه‌و‌عظمه‌و‌أجلسه‌الی‌جانبه،و‌ناوله‌الکأس‌التی‌کانت‌فی[لحمی‌و‌دمی‌قط،فاعفنی388یده‌فقال:و‌الله‌ما‌خامر]
فأعفاه،فقال‌أنشدنی‌شعرا،فقال‌علیه‌السلام:انی‌لقلیل‌الروایة‌للشعر،فقال:لابد‌أن‌تنشدنی،فأنشده‌علیه‌السلام‌و‌هو‌جالس‌عنده:باتوا‌علی‌قلل‌الأجبال‌تحرسهم‌غلب‌الرجال‌فلم
[القلل‌و‌استنزلوا‌بعد‌عز‌عن‌معاقلهم‌فاودعوا]389تنفعهم][391[حفرا‌یا‌بئس‌ما‌نزلوا‌ناداهم‌صارخ‌من‌بعد‌دفنهم]390
[و‌التیجان‌و‌الحلل؟أین‌الوجوه‌التی‌کانت392أین‌الأسرة][فأفصح102منعمة‌من‌دونها‌تضرب‌الأستار‌و‌الکلل؟]صفحه
القبر‌عنهم‌حین‌ساءلهم‌تلک‌الوجوه‌علیها‌الدود‌یقتتل‌قد‌طالما[قد‌اکلوا393أکلوا‌دهرا‌و‌ما‌شربوا‌فأصبحوا‌بعد‌طول‌الأکل]
و‌طالما‌عمروا‌دورا‌لتحصنهم‌ففارقوا‌الدور‌و‌الأهلین‌و‌انتقلوا‌و‌طالما‌کنزوا‌الأموال‌و‌ادخروا‌فخلفوها‌علی‌الأعداء‌و‌ارتحلوا
أضحت‌منازلهم‌قفرا‌معطلة‌و‌ساکنوها‌الی‌الأجداث‌قد‌رحلوا
قال:فبکی‌المتوکل‌حتی‌بلت‌لحیته‌دموع‌عینیه،و‌بکی‌الحاضرون،و‌ضرب‌المتوکل‌بالکأس‌الأرض‌و‌تنغص‌عیشه‌فی‌ذلک‌الیوم‌و‌دفع‌الی‌علی‌علیه‌السلام‌أربعة‌الآف‌دینار،ثم‌رده
[.394الی‌منزله‌مکرما]ولع‌المتوکل‌بأمر‌البناء
و‌حین‌جری‌الکلام‌حول‌جرائم‌المتوکل‌و‌تصرفاته‌اللا‌انسانیة‌یجدر‌بنا‌الآن‌أن‌نشیر‌الی‌جهة‌اخری‌لمعت‌فی‌حیاته،و‌هی‌ولعه‌بأمر‌البناء.لقد‌کان‌المتوکل‌من‌أکثر‌الخلفاء‌العباسیین‌عنایة‌بأمر‌البناء‌و‌تشیید‌القصور‌لنفسه‌و‌لحاشیته،و‌یبدو‌أنه
کان‌ذا‌هوایة‌کبیرة‌فی‌تشیید‌الأبنیة،و‌صرف‌المبالغ‌الطائلة‌فی‌ذلک،فقد‌قام‌بتخطیط‌مدینة‌خارج‌سامراء‌سماها‌المتوکلیة،و
ان‌باء‌مخططه‌بعد‌صرف‌المبالغ‌الطائلة‌و‌تشیید‌المبانی‌بالفشل‌لعدم‌صلاحیة‌المکان‌للسکن‌کما‌هو‌مذکور‌فی‌التاریخ،
و‌قد‌نبه‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌لذلک‌کما‌جاء‌فی‌اثبات‌الوصیة‌للمسعودی‌حیث‌قال:حدث‌الحمیری‌عن‌النوفلی‌قال:قال‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:یا‌علی‌ان‌هذا‌الطاغیة‌یبتدی‌ء‌ببناء‌مدینة‌لا‌یتم‌له‌بناؤها،و‌یکون‌حتفه‌فیها‌علی‌یدی‌بعض‌فراغنة
[و‌بجانب‌هذه‌الأعمال‌قام‌أیضا103[.]صفحه395الأتراک]ببناء‌مساجد‌أمثال‌جامع‌سامراء‌الکبیر‌و‌جامع‌أبی‌دلف‌کل‌ذلک
ریاءا‌و‌تمویها‌علی‌تصرفاته‌و‌اسرافه‌من‌بیت‌المال‌لامتصاص‌نقمة‌الجماهیر‌التی‌کانت‌تعانی‌الفقر‌و‌الحرمان.و‌من‌أشهر‌القصور‌التی‌شیدها‌قصر‌الجعفری‌و‌هو‌بالقرب‌من‌سامراء
[...و‌قد‌ذکره‌المسعودی‌أیضا396بموضع‌یسمی‌الماحوزة]عن‌النوفلی‌حیث‌قال:قال:و‌کان‌من‌أمر‌بناء‌المتوکل‌القصر‌المسمی)بالجعفری(و‌ما‌أمر‌به‌بنی‌هاشم‌من‌الأبنیة‌ما‌یحدث
[.و‌نستشف‌من‌الأخبار‌التاریخیة‌أن‌بناء‌القصر‌کلف397به]الحاکم‌العباسی‌المتوکل‌أموالا‌طائلة،ذکر‌أبوالفداء:أن
المتوکل‌أنفق‌فی‌عمارته‌أموالا‌تجل‌عن‌الحصر،و‌قدر‌بملیونی[.و‌لعل‌من‌موارد‌التمویه‌ما‌تقدم‌به‌من‌عطاء‌الی398دینار]
الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌لبناء‌دار‌له،ففی‌اثبات‌الوصیة:و‌وجه‌الی‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌بثلاثین‌ألف‌درهم‌و‌أمره‌أن
یستعین‌بها‌فی‌بناء‌دار‌فخطت‌و‌رفع‌أساسها‌رفعا‌یسیرا،فرکب‌المتوکل‌یوما‌یطوف‌فی‌الأبنیة‌فنظر‌الی‌داره‌لم‌ترتفع‌فأنکر‌ذلک‌و‌قال‌لعبیدالله‌بن‌یحیی‌بن‌خاقان‌وزیره‌علی‌رد:
[أکدها‌لئن‌رکبت‌و‌لم‌ترتفع‌دار‌علی‌بن‌محمد399علی‌یمینا]لأضربن‌عنقه،فقال‌له‌عبیدالله‌بن‌یحیی:یا‌أمیرالمؤمنین‌لعله
فی‌ضیقة،فأمر‌له‌بعشرین‌ألف‌درهم،فوجه‌بها‌عبیدالله‌مع‌ابنه‌أحمد‌و‌قال:حدثه‌بما‌جری،فصار‌الیه‌فأخبره‌بالخبر،فقال
:ان‌رکب‌الی‌البناء،فرجع‌أحمد‌بن‌عبیدالله‌الی‌أبیه‌فعرفه[104[.]صفحه400ذلک‌فقال‌عبیدالله:لیس‌و‌الله‌یرکب]
و‌هناک‌عشرات‌القصور‌التی‌أمر‌ببنائها‌حیث‌ذکر‌الحموی‌معظمها‌فی‌معجمه‌فقد‌قال‌عند‌تعدادها:من‌الأبنیة‌الجلیلة
مثل‌ما‌بناه‌المتوکل‌فمن‌ذلک‌القصر‌المعروف‌بالعروس‌أنفق‌علیه)ثلاثین‌ملیون‌درهم(،و‌القصر‌المختار)خمسة‌ملایین
درهم(،و‌الوحید)ملیونی‌درهم(،و‌الجعفری‌المحدث)عشرة‌ملایین‌درهم(،و‌الغریب)عشرة‌ملایین‌درهم(،و‌الصبح‌و‌الملیح‌کل‌منهما)خمسة‌ملایین‌درهم(،...و‌الجوسق‌فی‌میدان‌الصخر
[،الی‌غیرها‌من‌القصور‌و‌المبانی،401خمسمائة‌الف‌درهم]فمن‌أحب‌أن‌یطلع‌علیها‌فلیراجع‌کتب‌التاریخ‌و‌السیر‌فانها
مشحونة‌بآثار‌و‌أعمال‌هؤلاء.الامام‌الهادی‌فی‌الحبس
و‌بعد‌سعایة‌السعاة‌ضده‌قرر‌أن‌یحبس‌الامام‌فی‌سجون‌خاصة‌ارضاء‌لحقده‌الدفین،فجری‌علیه‌ما‌جری،و‌لم‌یتورع‌من‌تعذیبه‌روحیا،و‌حاول‌قتله‌الا‌أن‌الله‌حفظه‌من‌کیده،و‌فی‌هذا
المضمار‌وردت‌روایات‌نوردها‌هنا‌لنکون‌قد‌أعطینا‌المصادر-البحار:عن‌الصقر‌بن‌أبی‌دلف‌الکرخی‌قال1المثبتة‌فی‌ذلک.
:لما‌حمل‌المتوکل‌سیدنا‌أباالحسن‌العسکری‌علیه‌السلام‌جئت[و‌کان‌حاجبا402أسأل‌عن‌خبره،قال:فنظر‌الی‌الزرافی]
للمتوکل،فأمر‌أن‌ادخل‌الیه،فادخلت‌الیه،فقال:یا‌صقر‌ما‌شأنک؟فقلت:خیر‌أیها‌الاستاذ،قال:اقعد،]قال‌الصقر:[
[و‌قلت:105[،]صفحه403فأخذنی‌ما‌تقدم‌و‌ما‌تأخر][الناس‌عنه‌ثم‌قال404أخطأت‌فی‌المجی‌ء.قال:فوحی]
[،فقال:لعلک405لی:ما‌شأنک‌و‌فیم‌جئت؟قلت:لخبر‌ما]]جئت[تسأل‌عن]خبر[مولاک؟فقلت‌له:و‌من‌مولای؟مولای
أمیرالمؤمنین،فقال:اسکت!مولاک‌هو‌الحق‌فلا‌تحتشمنی‌فانی‌علی‌مذهبک،فقلت:الحمدلله.فقال:أتحب‌أن‌تراه؟
فقلت:نعم،قال:اجلس‌حتی‌یخرج‌صاحب‌البرید‌من‌عنده.قال:فجلست‌فلما‌خرج،قال‌لغلام‌له:خذ‌بید‌الصقر‌و‌أدخله
الی‌الحجرة‌التی‌فیها‌العلوی‌المحبوس،و‌خل‌بینه‌و‌بینه،قال:فأدخلنی‌الی‌الحجرة‌و‌أومأ‌الی‌بیت‌فدخلت‌فاذا‌هو
]علیه‌السلام[جالس‌علی‌صدر‌حصیر‌و‌بحذاه‌قبر‌محفور،قال:[فرد‌علی]السلام[ثم‌أمرنی‌بالجلوس406فسلمت‌علیه]
[ثم‌قال‌لی:یا‌صقر‌ما‌أتی‌بک؟قلت:سیدی407]فجلست[]جئت‌أتعرف‌خبرک؟قال:ثم‌نظرت‌الی‌القبر‌فبکیت،فنظر‌الی‌فقال:یا‌صقر‌لا‌علیک‌لن‌یصلوا‌الینا‌بسوء‌الآن،فقلت:الحمدلله.ثم‌قلت:یا‌سیدی‌حدیث‌یروی‌عن‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌لا‌أعرف‌معناه،قال:و‌ما‌هو؟فقلت:قوله‌صلی
الله‌علیه‌و‌آله)لا‌تعادوا‌الأیام‌فتعادیکم(ما‌معناه؟فقال:نعم،الأیام‌نحن‌ما‌قامت‌السماوات‌و‌الأرض.فالسبت‌اسم‌رسول
الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله،و‌الأحد‌کنایة‌عن‌أمیرالمؤمنین‌علیه‌السلام‌و‌الاثنین‌الحسن‌و‌الحسین‌علیهماالسلام،و‌الثلاثاء
علی‌بن‌الحسین،و‌محمد‌بن‌علی،و‌جعفر‌بن‌محمد‌علیهم‌السلام،و‌الأربعاء‌موسی‌بن‌جعفر،و‌علی‌بن‌موسی،
[و‌محمد‌بن‌علی‌و‌أنا،و‌الخمیس‌ابنی‌الحسن106]صفحه[عصابة‌الحق‌و408بن‌علی،و‌الجمعة‌ابن‌ابنی،و‌الیه‌تجتمع]
هو‌الذی‌یملأها‌قسطا‌و‌عدلا‌کما‌ملئت‌ظلما‌و‌جورا.فهذا‌معنی‌الأیام،فلا‌تعادوهم‌فی‌الدنیا‌فیعادوکم‌فی‌الآخرة‌ثم‌قال
[.و‌هناک‌روایة409علیه‌السلام:ودع‌و‌اخرج،فلا‌آمن‌علیک]
اخری‌تشابه‌هذه‌الروایة‌من‌حیث‌المضمون‌الا‌أنها‌مختلفة‌من‌حیث‌المروی‌عنه‌و‌الشخص‌المنفذ‌لأوامر‌المتوکل‌و‌أنه‌کان
-البحار:عن‌ابن2من‌المعادین‌للامام‌علیه‌السلام‌و‌هی:أرومة‌قال:خرجت‌أیام‌المتوکل‌الی‌سر‌من‌رأی‌فدخلت‌علی‌سعید‌الحاجب‌و‌دفع‌المتوکل‌أباالحسن‌الیه‌لیقتله،فلما‌دخلت‌علیه‌قال‌أتحب‌أن‌تنظر‌الی‌الهک؟قلت:سبحان‌الله‌الذی‌لا‌تدرکه‌الأبصار،قال:هذا‌الذی‌تزعمون‌أنه‌امامکم!قلت:ما
أکره‌ذلک،قال:قد‌امرت‌بقتله،و‌أنا‌فاعله‌غدا،و‌عنده‌صاحب‌البرید،فاذا‌خرج‌فادخل‌الیه‌و‌لم‌ألبث‌أن‌خرج،قال:ادخل.
فدخلت‌الدار‌التی‌کان‌فیها‌محبوسا‌فاذا‌بحیاله‌قبر‌یحفر،فدخلت‌و‌سلمت‌و‌بکیت‌بکاءا‌شدیدا‌فقال:ما‌یبکیک؟قلت:لما‌أری،قال:لا‌تبک‌لذلک،لا‌یتم‌لهم‌ذلک،فسکن‌ما‌کان‌بی‌فقال:انه‌لا‌یلبث‌أکثر‌من‌یومین،حتی‌یسفک‌الله‌دمه‌و‌دم
صاحبه‌الذی‌رأیته،قال:فوالله‌ما‌مضی‌غیر‌یومین‌حتی‌قتل.ثم‌سأله‌عن‌حدیث‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌المتقدم‌و
أجابه‌علیه‌السلام‌نعم‌ان‌لحدیث‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله-البحار:عن‌أبی‌سالم‌أن3[.410تأویلا...و‌ذکره‌الخ]
المتوکل‌أمر‌الفتح‌بسبه‌فذکر‌الفتح‌له‌ذلک،فقال:قل»تمتعوا‌فی‌دارکم‌ثلاثة‌أیام«الآیة‌و‌أنهی‌ذلک‌الی‌المتوکل،فقال:
[بعد‌ثلاثة‌أیام،فلما‌کان‌الیوم‌الثالث‌قتل107أقتله]صفحه[.و‌نستنتج‌من‌هذه‌الروایات‌أنه‌کیف411المتوکل‌و‌الفتح]
کانوا‌یتعاملون‌مع‌الامام‌علیه‌السلام‌و‌یخضعونه‌للتعذیب‌النفسی‌مرة‌و‌للسب‌و‌الاهانة‌اخری‌و‌الی‌غیر‌ذلک‌من‌سوء
-البحار:العمی]4المعاملة‌مع‌من‌کان‌حجة‌الله‌فی‌الأرضین.[فی‌کتاب‌الواحدة‌قال:حدثنی‌أخی‌الحسین‌بن‌محمد412
[.قال:فقلت:یا413قال:کان‌لی‌صدیق‌مؤدب‌لولد‌بغا]رسول‌الله‌و‌من‌ذلک‌الرجل؟قال:الذی‌خلصته‌من‌السباع،
[414فقلت:یا‌رسول‌الله‌سل‌ربک‌أن‌یطیل‌عمری،فرفع]یده‌نحو‌السماء،و‌قال:اللهم‌أطل‌عمره،و‌أنسی‌ء‌فی‌أجله،
فقلت:یا‌رسول‌الله‌خمس‌و‌تسعون‌سنة،فقال:خمس‌و
تسعون‌سنة.فقال‌رجل‌کان‌بین‌یدیه:و‌یوقی‌من‌الآفات؛فقال‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله:و‌یوقی‌من‌الآفات،فقلت
للرجل:من‌أنت؟فقال:أنا‌علی‌بن‌أبی‌طالب،فاستیقظت‌من‌نومی،و‌أنا‌أقول:علی‌بن‌أبی‌طالب.و‌کان‌بغا‌کثیر‌التعطف‌و
[کان‌ذلک‌الرجل‌الذی415البر‌علی‌الطالبیین،فقیل‌له:من]خلصته‌من‌السباع؟قال:کان‌اتی‌المعتصم‌بالله‌برجل‌قد‌رمی
ببدعة،فجرت‌بینهم‌فی‌اللیل‌مخاطبة‌فی‌خلوة،فقال‌لی‌المعتصم:خذه‌فألقه‌الی‌السباع،فأتیت‌بالرجل‌الی‌السباع
لالقیه‌الیها،و‌أنا‌مغتاظ‌علیه،فسمعته‌یقول:اللهم‌انک‌تعلم‌أنی‌ما‌تکلمت‌الا‌فیک،و‌لا‌نصرت‌الا‌دینک،و‌لا‌اتیت‌الا‌من‌توحیدک،و‌لم‌ارد]بذلک[غیرک‌تقربا‌الیک‌بطاعتک،و‌اقامة
الحق‌علی‌من‌خالفک،أفتسلمنی؟.قال:فارتعدت‌و‌داخلنی‌له‌رقة،و‌علی‌قلبی‌منه‌وجع،فجذبته‌عن‌طرف‌برکة‌السباع،و‌قد
کدت‌أن‌أزخ‌به‌فیها،و‌أتیت‌به‌الی‌حجرتی‌فأخفیته]فیها[و‌أتیت‌المعتصم‌فقال:هیه؟فقلت:ألقیته،قال:فما‌سمعته
یقول؟قلت:أنا‌أعجمی‌و‌کان‌یتکلم‌بکلام‌عربی‌ما‌کنت‌أعلم‌ما‌یقول؟و‌قد‌کان‌الرجل‌أغلظ‌للمعتصم‌فی‌خطابه.فلما‌کان
فی‌السحر‌قلت‌للرجل:قد‌فتحت‌الأبواب‌و‌أنا‌مخرجک‌مع‌رجال‌الحرس،و‌قد‌آثرتک‌علی‌نفسی،و‌وقیتک‌بروحی،فاجهد‌ألا‌تظهر‌فی‌أیام‌المعتصم،قال:نعم،قلت:فما‌خبرک؟قال:
هجم‌رجل‌من‌عماله‌فی‌بلادنا‌علی‌ارتکاب‌المحارم‌و‌الفجور،و‌اماتة‌الحق‌و‌نصر‌الباطل،فسری‌ذلک‌الی‌فساد‌الشریعة،و
هدم‌التوحید،فلم‌أجد‌علیه‌ناصرا،فهجمت‌علیه‌فی‌لیلة‌فقتلته،لأن‌جرمه‌کان‌مستحقا‌فی‌الشریعة‌أن‌یفعل‌به‌ذلک،فأخذت
.50:218/5-البحار4:184فکان‌ما‌رأیت-مروج‌الذهب[الأمیر108أو‌وصیف،الشک‌منی،فقال‌لی:قال‌لی]صفحه
منصرفه‌من‌دار‌الخلیفة:حبس‌أمیرالمؤمنین‌هذا‌الذی‌یقولون‌ابن‌الرضا‌الیوم،و‌دفعه‌الی‌علی‌بن‌کرکر،فسمعته‌یقول:أنا‌أکرم‌علی‌الله‌من‌ناقة‌صالح»تمتعوا‌فی‌دارکم‌ثلاثة‌أیام‌ذلک
وعد‌غیر‌مکذوب«و‌لیس‌یفصح‌بالآیة‌و‌لا‌بالکلام.أی‌شی‌ء
هذا؟قلت‌أعزک‌الله‌توعد،أنظر‌ما‌یکون‌بعد‌ثلاثة‌أیام.فلما‌کان‌من‌الغد‌أطلقه‌و‌اعتذر‌الیه،فلما‌کان‌فی‌الیوم‌الثالث‌وثب
[و‌جماعة‌معهم‌فقتلوه‌و416علیه‌باغر‌و‌یغلون‌و‌أوتامش][.و‌من‌جملة‌المضایقات‌علی417أقعدوا‌المنتصر‌ولده‌خلیفة]
الامام‌علیه‌السلام‌هی‌منع‌السلطات‌القواعد‌الشعبیة‌من‌اللقاء‌به،و‌التحدث‌معه،و‌فصله‌عنهم،حتی‌کانوا‌یأتون‌و‌یترصدون
مظان‌تواجده‌و‌لو‌عند‌باب‌المتوکل‌لیشاهدوه‌کما‌فی‌هذه‌الروایة.عن‌أبی‌القاسم‌بن‌القاسم،عن‌خادم‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌قال:کان‌المتوکل‌یمنع‌الناس‌من‌الدخول‌الی
علی‌بن‌محمد،فخرجت‌یوما‌و‌هو‌فی‌دار‌المتوکل‌فاذا‌جماعة‌من‌الشیعة‌جلوس‌خلف‌الدار،فقلت:ما‌شأنکم‌جلستم‌ها‌هنا‌قالوا:ننتظر‌انصراف‌مولانا‌لننظر‌الیه‌و‌نسلم‌علیه‌و‌ننصرف،
قلت‌لهم:اذا‌رأیتموه‌تعرفونه؟قالوا:کلنا‌نعرفه.فلما‌وافی‌أقاموا‌الیه‌فسلموا‌علیه،و‌نزل‌فدخل‌داره،و‌أراد‌أولئک
الانصراف،فقلت:یا‌فتیان‌اصبروا‌حتی‌أسألکم‌ألیس‌قد‌رأیتم[فصفوه،فقال‌واحد:109مولاکم؟قالوا:نعم،قلت:]صفحه
هو‌شیخ‌أبیض‌الرأس‌مشرب‌بحمرة،و‌قال‌آخر:لا‌تکذب‌ما‌هو‌الا‌أسمر‌أسود‌اللحیة،و‌قال‌الآخر:لا‌لعمری‌ما‌هو‌کذلک‌هو‌کهل‌ما‌بین‌البیاض‌و‌السمرة،فقلت:ألیس‌زعمتم‌أنکم
[.و‌لما‌تطرقنا‌حول‌ظلم418تعرفونه‌انصرفوا‌فی‌حفظ‌الله]و‌جور‌الطاغیة‌المتوکل‌یجدر‌بنا‌أن‌نذکر‌مواجهة‌جریئة‌لأحد‌أولاد‌محمد‌بن‌الحنفیة‌یتحدی‌بها‌المتوکل‌و‌هی‌کما‌جاء‌فی
البحار:عن‌ابن‌قولویه‌باسناده‌الی‌محمد‌بن‌العلاء‌السراج‌قال[بحضرة‌المتوکل،اذ419:أخبرنی‌البختری‌قال:کنت‌بمنبج]
دخل‌علیه‌رجل‌من‌أولاد‌محمد‌بن‌الحنفیة‌حلو‌العینین،حسن‌الثیاب،قد‌قرف‌عنده‌بشی‌ء‌فوقف‌بین‌یدیه‌و‌المتوکل‌مقبل
علی‌الفتح‌یحدثه.فلما‌طال‌وقوف‌الفتی‌بین‌یدیه‌و‌هو‌لا‌ینظر‌الیه‌قال‌له:یا‌أمیرالمؤمنین‌ان‌کنت‌أحضرتنی‌لتأدیبی‌فقد
أسأت‌الأدب،و‌ان‌کنت‌قد‌أحضرتنی‌لیعرف‌من‌بحضرتک‌من‌أوباش‌الناس‌استهانتک‌بأهلی‌فقد‌عرفوا.فقال‌له‌المتوکل:و
[علیک‌من‌أوصال‌الرحم‌و420الله‌یا‌حنفی‌لولا‌ما‌یثنینی]یعطفنی‌علیک‌من‌مواقع‌الحلم‌لانتزعت‌لسانک‌بیدی،و‌لفرقت
بین‌رأسک‌و‌جسدک‌و‌لو‌کان‌بمکانک‌محمد‌أبوک،قال:ثم‌التفت‌الی‌الفتح‌فقال:أما‌تری‌ما‌نلقاه‌من‌آل‌أبی‌طالب؟اما‌حسنی‌یجذب‌الی‌نفسه‌تاج‌عز‌نقله‌الله‌الینا‌قبله،أو‌حسینی
[421یسعی‌فی‌نقض‌ما‌أنزل‌الله‌الینا‌قبله،أو‌حنفی‌یدل]بجهله‌أسیافنا‌علی‌سفک‌دمه.فقال‌له‌الفتی:و‌أی‌حلم‌ترکته‌لک‌الخمور‌و‌ادمانها؟أم‌العیدان‌و‌فتیانها،و‌متی‌عطفک‌الرحم
علی‌أهلی‌و‌قد‌ابتززتهم‌فدکا‌ارثهم‌من‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌فورثها‌أبوحرملة،و‌أما‌ذکرک‌محمدا‌أبی‌فقد‌طفقت
[شرفا110تضع‌عن‌عز‌رفعه‌الله‌و‌رسوله،و‌تطاول]صفحه‌‌تقصر‌عنه‌و‌لا‌تطوله،فأنت‌کما‌قال‌الشاعر:فغض‌الطرف
انک‌من‌نمیر‌فلا‌کعبا‌بلغت‌و‌لا‌کلابا‌ثم‌ها‌أنت‌تشکولی‌علجک‌هذا‌ما‌تلقاه‌من‌الحسنی‌و‌الحسینی‌و‌الحنفی‌فلبئس‌المولی‌و‌لبئس‌العشیر.ثم‌مد‌رجلیه‌ثم‌قال:هاتان‌رجلای‌لقیدک،و‌هذه‌عنقی‌لسیفک،فبوء‌باثمی‌و‌تحمل‌ظلمی‌فلیس‌هذا‌أول‌مکروه‌أوقعته‌أنت‌و‌سلفک‌بهم،یقول‌الله‌تعالی»قل‌لا‌أسئلکم‌علیه
[فو‌الله‌ما‌أجبت‌رسول‌الله422أجرا‌الا‌المودة‌فی‌القربی«]صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌عن‌مسألته،و‌لقد‌عطفت‌بالمودة‌علی
غیر‌قرابته،فعما‌قلیل‌ترد‌الحوض،فیذودک‌أبی‌و‌یمنعک‌جدی‌صلوات‌الله‌علیهما.قال:فبکی‌المتوکل‌ثم‌قام‌فدخل‌الی
قصر‌جواریه،فلما‌کان‌من‌الغد‌أحضره‌و‌أحسن‌جائزته‌و‌خلی [.423سبیله]
بدایة‌النهایة‌للمتوکل
لما‌کان‌فی‌یوم‌الفطر‌من‌السنة‌التی‌قتل‌فیها‌المتوکل‌أمر‌بنی‌هاشم‌بالترجل‌و‌المشی‌بین‌یدیه،و‌انما‌أراد‌بذلک‌أن‌یترجل
له‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌فترجل‌بنوهاشم‌و‌ترجل‌علیه‌السلام‌فاتکأ‌علی‌رجل‌من‌موالیه،فأقبل‌علیه‌الهاشمیون‌فقالوا‌له‌یا‌سیدنا‌ما‌فی‌هذا‌العالم‌أحد‌یستجاب‌دعاؤه‌فیکفینا‌الله،فقال
لهم‌أبوالحسن‌علیه‌السلام:فی‌هذا‌العالم‌من‌قلامة‌ظفره‌أکرم‌علی‌الله‌من‌ناقة‌ثمود،لما‌عقرت‌ضج‌الفصیل‌الی‌الله،فقال‌الله»تمتعوا‌فی‌دارکم‌ثلثة‌أیام‌ذلک‌وعد‌غیر‌مکذوب«]
[و‌روی:111[فقتل‌المتوکل‌فی‌الیوم‌الثالث.]صفحه424أنه‌قال‌و‌قد‌أجهده‌المشی:أما‌انه‌قد‌قطع‌رحمی‌قطع‌الله
[.و‌حان‌حینه‌و‌ذلک‌فی‌لیلة‌الأربعاء‌لثلاث‌ساعات425أجله]خلت‌من‌اللیل،و‌قد‌قعد‌للشراب‌مع‌وزیره‌الفتح‌بن‌خاقان،و‌سکر‌سکرا‌شدیدا،فلما‌عمل‌فیه‌غنی‌من‌حضره‌من‌المغنین
صوتا‌استحسنه،ثم‌التفت‌الی‌الفتح‌فقال:یا‌فتح؟ما‌بقی‌أحد[غیری‌و‌غیرک.و‌کان‌من426سمع‌هذا‌الصوت‌من‌مخارق]
عاداته‌أنه‌اذا‌تمایل‌عند‌سکره‌أن‌یقیمه‌الخدم‌الذین‌عند‌رأسه.قال‌البحتری:فبینما‌نحن‌کذلک‌و‌مضی‌نحو‌ثلاث‌ساعات‌من
اللیل‌اذ‌أقبل‌باغر‌و‌معه‌عشرة‌نفر‌من‌الأتراک‌و‌هم‌متلثمون‌و‌السیوف‌فی‌أیدیهم‌تبرق‌فی‌ضوء‌تلک‌الشمع،فهجموا‌علینا،و‌أقبلوا‌نحو‌المتوکل‌حتی‌صعد‌باغر‌و‌آخر‌معه‌من‌الأتراک‌علی‌السریر‌فصاح‌بهم‌الفتح:ویلکم!مولاکم.فلما‌رآهم‌الغلمان‌و
من‌کان‌حاضرا‌من‌الجلساء‌و‌الندماء‌تطایروا‌علی‌وجوههم،فلم‌یبق‌أحد‌فی‌المجلس‌غیر‌الفتح‌و‌هو‌یحاربهم‌و‌یمانعهم.
قال‌البحتری:فسمعت‌صیحة‌المتوکل‌و‌قد‌ضربه‌باغر‌بالسیف‌الذی‌کان‌المتوکل‌دفعه‌الیه‌علی‌جانبه‌الأیمن‌فقده‌الی
خاصرته،ثم‌ثناه‌علی‌جانبه‌الأیسر‌ففعل‌مثل‌ذلک.و‌أقبل‌الفتح‌یمانعهم‌عنه‌فبعجه‌واحد‌منهم‌بالسیف‌الذی‌کان‌معه‌فی‌بطنه
فأخرجه‌من‌متنه،ثم‌طرح‌بنفسه‌علی‌المتوکل،فماتا‌جمیعا،فلفا‌فی‌البساط‌الذی‌قتلا‌فیه،و‌طرحا‌ناحیة،و‌کان‌ذلک‌لثلاث
خلون‌من‌شوال‌سنة‌سبع‌و‌أربعین‌و‌مائتین،و‌قیل:لأربع[و‌هکذا‌تطوی‌أیام‌ملیئة112[.]صفحه427خلون‌منه]
بالمآسی‌و‌الجرائم‌من‌حیاة‌طاغیة‌من‌طواغیت‌التاریخ‌ألا‌و‌هو‌المتوکل‌العباسی‌علیه‌لعائن‌الله.و‌من‌ثم‌بویع‌لابنه‌محمد‌بن‌جعفر‌المنتصر‌و‌ملک‌ستة‌أشهر‌و‌مات‌فی‌ربیع‌الآخر‌لخمس‌خلون‌منه‌سنة‌ثمان‌و‌أربعین‌و‌مائتین،و‌بویع‌لأحمد‌بن‌محمد
بن‌المعتصم‌المستعین‌بالله،و‌ملک‌قرابة‌أربع‌سنین‌و‌مات‌لثلاث‌خلون‌من‌شوال‌سنة‌اثنتین‌و‌خمسین‌و‌مائتین،و‌قد‌خلع
نفسه‌قبل‌موته‌بعشرة‌أشهر،ثم‌بویع‌للمعتز،و‌هو‌الزبیر‌بن‌جعفر‌المتوکل‌فی‌سنة‌اثنتین‌و‌خمسین‌و‌مائتین‌و‌ذلک‌فی
اثنتین‌و‌ثلاثین‌سنة‌من‌امامة‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام،و‌کانت‌خلافته‌أربع‌سنین‌و‌ستة‌أشهر،و‌قد‌خلع‌نفسه‌لثلاث‌بقین‌من‌رجب‌سنة‌خمس‌و‌خمسین‌و‌مائتین،و‌مات‌بعد‌أن‌خلع‌نفسه
[.و‌رغم‌ابتعاده‌علیه‌السلام‌عن‌مدینة‌الرسول428بستة‌أیام]صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌انسه‌بها‌الا‌أنه‌شغف‌بمدینة‌سر‌من‌رأی
عند‌ما‌حل‌بها‌و‌کره‌مغادرتها‌کما‌ورد‌فی‌الخبر:عن‌المنصوری‌عن‌عم‌أبیه‌قال:قال‌یوما‌الامام‌علی‌بن‌محمد
علیهماالسلام:یا‌أباموسی‌أخرجت‌الی‌سر‌من‌رأی‌کرها‌و‌لو‌اخرجت‌عنها‌أخرجت‌کرها‌قال:قلت:و‌لم‌یا‌سیدی؟قال:لطیب‌هوائها،و‌عذوبة‌مائها،و‌قلة‌دائها،و‌أورده‌فی‌المناقب
أیضا‌و‌زاد‌بعده‌شعرا:دخلنا‌کارهین‌لها‌فلما‌ألفناها‌خرجنا‌مکرهینا‌ثم‌قال:تخرب‌سر‌من‌رأی‌حتی‌یکون‌فیها‌خان‌و‌بقال
للمارة،و‌علامة‌تدارک‌خرابها‌تدارک‌العمارة‌فی‌مشهدی‌من [.429بعدی]
استشهاد‌الامام‌الهادی‌و‌کیفیته
و‌هکذا‌ظل‌الامام‌علیه‌السلام‌یعانی‌من‌ظلم‌خلفاء‌زمانه‌و[السم‌کعادة‌آبائه‌الطاهرین113جورهم‌حتی‌دس‌الیه]صفحه
و‌کما‌قال‌الامام‌الحسن‌علیه‌السلام:ما‌منا‌الا‌مقتول‌أو[فقد‌قال‌الطبرسی‌فی‌اعلام‌الوری‌و‌ابن‌صباغ430مسموم]
فی‌فصوله:و‌فی‌آخر‌ملکه)ای‌المعتز(استشهد‌ولی‌الله‌علی[و‌قال‌ابن‌بابویه:و‌سمه431بن‌محمد‌علیهماالسلام]
[؛و‌قال‌المسعودی:و‌قیل‌انه‌مات‌مسموما432المعتمد][؛و‌یؤید‌ذلک‌الدعاء‌الوارد‌فی‌شهر‌رمضان:433علیه‌السلام]
و‌ضاعف‌العذاب‌علی‌من‌شرک‌فی‌دمه،و‌هو‌المتوکل][.و‌یظهر‌أنه‌اعتل‌من‌أثر‌السم‌الذی‌سقی‌کما‌جاء‌فی434
روایة‌محمد‌بن‌الفرج‌عن‌أبی‌دعامة،قال:أتیت‌علی‌بن‌محمد[،فلما435علیه‌السلام‌عائدا‌فی‌علته‌التی‌کانت‌وفاته‌منها]
[436هممت‌بالانصراف‌قال‌لی:یا‌أبا‌دعامة‌قد‌وجب‌علی]حقک،ألا‌أحدثک‌بحدیث‌تسربه؟قال:فقلت‌له:ما‌أحوجنی
الی‌ذلک‌یا‌ابن‌رسول‌الله.قال‌حدثنی‌أبی‌محمد‌بن‌علی،قال:حدثنی‌أبی‌علی‌بن‌موسی،قال:حدثنی‌أبی‌موسی‌بن‌جعفر،
قال:حدثنی‌أبی‌جعفر‌بن‌محمد،قال:حدثنی‌أبی‌محمد‌بن‌علی:قال:حدثنی‌أبی‌علی‌بن‌الحسین،قال:حدثنی‌أبی‌الحسین
بن‌علی،قال:حدثنی‌أبی‌علی‌بن‌أبی‌طالب)علیهم‌السلام(،قال:قال‌لی‌رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله:یا‌علی‌اکتب:
[؟فقال:اکتب‌بسم‌الله‌الرحمن437فقلت:و‌ما‌أکتب][و‌صدقته‌الأعمال،و438الرحیم‌الایمان‌ما‌وقرته‌القلوب]
[به114[اللسان،و‌حلت]صفحه439الاسلام‌ما‌جری‌علی]المناکحة.قال‌أبو‌دعامة:فقلت:یا‌ابن‌رسول‌الله،و‌الله‌ما
أدری‌أیهما‌أحسن؟الحدیث‌أم‌الاسناد،فقال:انها‌لصحیفة‌بخط[رسول‌الله‌صلی440علی‌بن‌أبی‌طالب‌علیه‌السلام‌و‌املاء]
[.قال441الله‌علیه‌و‌آله‌نتوارثها‌صاغرا‌عن‌کابر]المسعودی:و‌اعتل‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌علته‌التی‌مضی‌فیها
فأحضر‌أبامحمد‌ابنه‌علیه‌السلام‌فسلم‌الیه‌النور‌و‌الحکمة‌و[.و‌نص‌علیه‌و‌أوصی‌الیه442مواریث‌الأنبیاء‌و‌السلاح]
بمشهد‌من‌ثقات‌أصحابه‌و‌مضی‌علیه‌السلام‌و‌له‌أربعون‌سنة]443.]
تجهیزه‌و‌حضور‌الخاصة‌و‌العامة‌لتشییعه
و‌لما‌قضی‌نحبه‌تولی‌تغسیله‌و‌تکفینه‌و‌الصلاة‌علیه‌ولده‌الامام‌أبومحمد‌الحسن‌العسکری‌علیه‌السلام‌و‌ذلک‌لأن‌الامام‌لا‌یتولی‌أمره‌الا‌الامام،هذا‌و‌ما‌انتشر‌خبر‌رحیله‌الی‌الرفیق
الأعلی‌حتی‌هرعت‌الجماهیر‌من‌العامة‌و‌الخاصة‌الی‌دار‌الامام‌علیه‌السلام‌وخیم‌علی‌سامراء‌جو‌من‌الحزن‌و‌الحداد.قال
المسعودی:و‌حدثنا‌جماعة‌کل‌واحد‌منهم‌یحکی‌أنه‌دخل‌الدار
[بنی‌هاشم‌من‌الطالبیین‌و444و‌قد‌اجتمع‌فیها‌جملة][،و‌اجتمع‌خلق‌من445العباسیین)و‌القواد‌و‌غیرهم(]
الشیعة،و‌لم‌یکن‌ظهر‌عندهم‌أمر‌أبی‌محمد‌علیه‌السلام‌و‌لا[الشقاة‌الذین‌نص115[الا]صفحه446عرف‌خبرهم]
[علیه،فحکوا‌أنهم‌کانوا447أبوالحسن‌علیه‌السلام)عندهم(]فی‌مصیبة‌و‌حیرة،فهم‌فی‌ذلک‌اذ‌خرج‌من‌الدار‌الداخلة‌خادم
[خذ‌هذه‌الرقعة‌وامض‌بها‌الی448فصاح‌بخادم‌آخر‌یاریاش]دار‌أمیرالمؤمنین‌و‌ادفعها‌الی‌فلان،و‌قل‌له:هذه‌رقعة
الحسن‌بن‌علی‌فاستشرف‌الناس‌لذلک.ثم‌فتح‌من‌صدر‌الرواق‌باب‌و‌خرج‌خادم‌أسود،ثم‌خرج‌بعده‌أبومحمد
علیه‌السلام‌حاسرا‌مکشوف‌الرأس‌مشقوق‌الثیاب‌و‌علیه[بیضاء.و‌کان‌علیه‌السلام‌وجهه‌وجه‌أبیه449مبطنة‌ملحمة]
علیه‌السلام‌لا‌یخطی‌ء‌منه‌شیئا،و‌کان‌فی‌الدار‌أولاد‌المتوکل‌و‌بعضهم‌ولاة‌العهود،فلم‌یبق‌أحد‌الا‌قام‌علی‌رجله‌و‌وثب‌الیه
[الموفق،فقصده‌أبومحمد‌علیه‌السلام‌فعانقه،ثم450أبوأحمد][و‌جلس‌بین‌بابی‌الرواق،و451قال‌له:مرحبا‌بابن‌العم]
الناس‌کلهم‌بین‌یدیه،و‌کانت‌الدار‌کالسوق‌بالأحادیث،فلما‌خرج‌علیه‌السلام‌و‌جلس‌أمسک‌الناس‌فما‌کنا‌نسمع‌شیئا‌الا
العطسة‌و‌السعلة،و‌خرجت‌جاریة‌تندب‌أباالحسن‌علیه‌السلام،فقال‌أبومحمد:ما‌ها‌هنا‌من‌یکفینا‌مؤنة‌هذه‌الجاهلة،فبادر
الشیعة‌الیها‌فدخلت‌الدار.ثم‌خرج‌خادم‌فوقف‌بحذاء‌أبی‌محمد‌فنهض‌صلی‌الله‌علیه‌و‌اخرجت‌الجنازة،و‌خرج‌یمشی‌حتی‌اخرج‌بها‌الی‌الشارع‌الذی‌بازاء‌دار‌موسی‌بن‌بغا،و‌قد‌کان‌أبومحمد‌علیه‌السلام‌صلی‌علیه‌قبل‌أن‌یخرج‌الی‌الناس،و
[.قال‌المسعودی:و452صلی‌علیه‌لما‌اخرج‌المعتمد][و‌هی‌تقول:ماذا‌لقینا453سمعت‌فی‌جنازته‌جاریة‌سوداء]
[.و‌دفن454[الاثنین)قدیما‌و‌حدیثا(]116فی‌یوم]صفحه‌‌فی‌داره‌بسر‌من‌رأی،و‌کان‌مقامه‌علیه‌السلام‌بسر‌من‌رأی
[.455الی‌أن‌توفی‌عشرین‌سنة‌و‌أشهرا]ازدحام‌الناس‌علی‌الامام‌العسکری‌فی‌تشییع‌أبیه
قال‌المسعودی:و‌اشتد‌الحر‌علی‌أبی‌محمد‌علیه‌السلام‌و‌ضغطه‌الناس‌فی‌طریقه‌و‌منصرفه‌من‌الشارع‌بعد‌الصلاة
علیه،فسار‌فی‌طریقة‌الی‌دکان‌لبقال‌رآه‌مرشوشا‌فسلم‌و‌استأذنه‌فی‌الجلوس‌فأذن‌له،و‌جلس‌و‌وقف‌الناس‌حوله.فبینا
نحن‌کذلک‌اذ‌أتاه‌شاب‌حسن‌الوجه‌نضیف‌الکسوة‌علی‌بغلة[أبیض‌قد‌نزل‌عنه،فسأله‌أن456شهباء‌علی‌سرج‌ببرذون]
[فرکب‌حتی‌أتی‌الدار‌و‌نزل،و‌خرج‌فی‌تلک457یرکبه][عن‌أبی‌الحسن458العشیة‌الی‌الناس‌ما‌کان‌یخرج]
[.459علیه‌السلام‌حتی‌لم‌یفقدوا‌منه‌الا‌الشخص]تأثر‌الامام‌فی‌استشهاد‌أبیه‌و‌الاعتراض‌علیه
و‌عن‌محمد‌بن‌الحسن‌بن‌شمون‌و‌غیره‌قال:خرج‌أبومحمد‌علیه‌السلام‌فی‌جنازة‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌و‌قمیصه‌مشقوق‌فکتب‌الیه‌أو‌عون‌الأبرش‌قرابة‌نجاح‌بن‌سلمة:من‌رأیت‌أو
بلغک‌من‌الأئمة‌علیهم‌السلام‌شق‌ثوبه‌فی‌مثل‌هذا؟.و‌فی[460روایة‌اخری:ان‌الناس‌قد‌استوهنوا‌من‌شقک]ثوبک[]
[صلوات‌الله‌علیه،فقال:یا117علی‌أبی‌الحسن]صفحه‌‌أحمق‌ما‌أنت‌و‌ذاک؟قد‌شق‌موسی‌علی‌هارون‌علیهماالسلام،
أن‌من‌الناس‌من‌یولد‌مؤمنا‌و‌یحیی‌مؤمنا‌و‌یموت‌مؤمنا،و‌منهم‌من‌یولد‌کافرا‌و‌یحیی‌کافرا‌و‌یموت‌کافرا،و‌منهم‌من‌یولد‌مؤمنا‌و‌یحیی‌مؤمنا‌و‌یموت،کافرا،و‌انک‌لا‌تموت‌حتی
[عقلک.فما‌مات‌حتی‌حجبه‌ولده‌عن‌الناس،461تکفر‌و‌تغیر]و‌حبسوه‌فی‌منزله‌فی‌ذهاب‌العقل‌و‌الوسوسة،و‌لکثرة]
[علی‌أهل‌الامامة،و‌انکشف‌عما463[التخلیط،و‌الرد]462 [.464کان‌علیه]
السبب‌الذی‌من‌أجله‌دفن‌فی‌بیته
لقد‌جرت‌العادة‌منذ‌الزمن‌الأول‌عند‌العامة‌و‌الخاصة‌أنه‌اذا‌توفی‌أحد‌أن‌یدفن‌فی‌المکان‌المعد‌للموتی‌المسمی-
بالمقبرة‌أو‌الجبانة-کما‌هو‌المتعارف‌فی‌هذا‌العصر‌أیضا،ولا
یختلف‌هذا‌الأمر‌بالنسبة‌لأی‌شخص‌مهما‌کان‌له‌من‌المکانة‌و‌المنزلة،فقد‌کان‌و‌لا‌یزال‌فی‌المدینة‌المحل‌المعد‌للدفن-
البقیع-حیث‌أنه‌مثوی‌لأئمة‌أهل‌البیت‌علیهم‌السلام،و‌زوجات‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله،و‌أولاده،و‌کبار‌الصحابة‌و‌التابعین،و
غیرهم،کما‌و‌أن‌مدفن‌الامامین‌الجوادین‌علیهماالسلام‌فی‌مقابر‌قریش.و‌أما‌السبب‌فی‌دفن‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام
داخل‌بیته،یعود‌الی‌حصول‌ردود‌الفعل‌من‌الشیعة‌یوم‌استشهاده‌علیه‌السلام‌و‌ذلک‌عندما‌اجتمعوا‌لتشییعه‌مظهرین‌البکاء‌و‌السخط‌علی‌أرکان‌السلطة،الذی‌کان‌بمثابة‌توجیه
أصابع‌الاتهام‌الی‌الخلیقة‌لتضلعه‌فی‌قتله.و‌للشارع‌الذی‌اخرجت‌جنازة‌الامام‌علیه‌السلام‌الیه‌الأثر‌الکبیر،حیث‌کان
[محلا‌لتواجد‌معظم‌الموالین‌لآل‌البیت118]صفحه‌‌علیهم‌السلام‌اذ‌ورد‌فی‌وصفه:الشارع‌الثانی‌یعرف‌بأبی
أحمد...أول‌هذا‌الشارع‌من‌المشرق‌دار‌بختیشوع‌المتطبب‌التی‌بناها‌المتوکل،ثم‌قطائع‌قواد‌خراسان‌و‌أسبابهم‌من
العرب،و‌من‌أهل‌قم،و‌اصبهان،و‌قزوین،و‌الجبل،و‌آذربیجان،[...و‌یشیر‌الی‌تواجد465یمنة‌فی‌الجنوب‌مما‌یلی‌القبلة]
أتباع‌مدرسة‌أهل‌البیت‌فی‌سامراء‌المظفری‌فی‌تاریخه‌اذ‌یقول:فکم‌کان‌بین‌الجند،و‌القواد،و‌الامراء،و‌الکتاب،من
[.کل466یحمل‌بین‌حنایا‌ضلوعه‌ولاء‌أهل‌البیت‌علیهم‌السلام]هذا‌أدی‌الی‌اتخاذ‌السلطة‌القرار‌بدفنه‌علیه‌السلام‌فی‌بیته،و‌ان‌لم‌تتجلی‌تلک‌الصورة‌فی‌التاریخ‌بوضوح،الا‌أنه‌یفهم‌مما
هو254تطرق‌الیه‌الیعقوبی‌فی‌تاریخة‌عند‌ذکره‌حوادث‌عام‌‌وفاة‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌حیث‌یقول:...و‌بعث‌المعتز
بأخیه‌أحمد‌بن‌المتوکل‌فصلی‌علیه‌فی‌الشارع‌المعروف‌بشارع‌أبی‌أحمد،فلما‌کثر‌الناس‌و‌اجتمعوا‌کثر‌بکاؤهم‌و‌ضجتهم،فرد
[.و‌تمکنوا‌بذلک‌من‌اخماد467النعش‌الی‌داره،فدفن‌فیها...]لهیب‌الانتفاضة‌و‌القضاء‌علی‌نقمة‌الجماهیر‌الغاضبة،و‌هذا‌ان
دل‌علی‌شی‌ء‌فانما‌یدل‌علی‌وجود‌التحرک‌الشیعی‌رغم
الظروف‌القاسیة‌التی‌کانت‌تعانی‌منها‌أئمة‌أهل‌البیت علیهم‌السلام‌و‌شیعتهم‌من‌سلطة‌الخلافة‌الغاشمة.
انتشار‌خبر‌شهادة‌الامام‌الهادی‌فی‌البلاد
روی‌الحسین‌بن‌حمدان‌الحضینی‌فی‌کتاب‌الهدایة‌فی‌الفضائل:عن‌أحمد‌بن‌داود‌القمی،و‌محمد‌بن‌عبدالله‌الطلحی‌قالا:
[ورق119حملنا‌مالا‌اجتمع‌من‌خمس‌و‌نذور‌من‌بین]صفحه‌‌و‌جوهر‌و‌حلی‌و‌ثیاب‌من‌بلاد‌قم‌و‌ما‌یلیها،و‌خرجنا‌نرید‌سیدنا
أباالحسن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌بها،فلما‌صرنا‌الی[تلقانا‌رجل‌راکب‌علی‌جمل،و‌نحن‌فی468دسکرة‌الملک]
قافلة‌عظیمة،فقصدنا‌و‌نحن‌سائرون‌فی‌جملة‌الناس‌و‌هو‌یعارضنا‌بجمله‌حتی‌وصل‌الینا،فقال:یا‌أحمد‌بن‌داود‌و‌محمد
بن‌عبدالله‌الطلحی‌معی‌رسالة‌الیکم،فأقبلت‌الیه‌فقلنا‌له:ممن‌یرحمک‌الله؟فقال:من‌سید‌کما‌أبی‌الحسن‌علی‌بن‌محمد‌علیهماالسلام‌یقول‌لکما:أنا‌راحل‌الی‌الله‌فی‌هذه
اللیلة،فأقیما‌مکانکما‌حتی‌یأتیکما‌أمر‌ابنی‌أبی‌محمد‌الحسن،فخشعت‌قلوبنا‌و‌بکت‌عیوننا‌و‌أخفینا‌ذلک،و‌لم‌نظهره،و‌نزلنا
بدسکرة‌الملک‌و‌استأجرنا‌منزلا‌و‌أحرزنا‌ما‌حملناه‌فیه،و‌أصبحنا‌و‌الخبر‌شائع‌فی‌الدسکرة‌بوفاة‌مولانا‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام،فقلنا:لا‌اله‌الا‌الله‌أتری‌الرسول‌الذی‌جاء
برسالته‌أشاع‌الخبر‌فی‌الناس؟فلما‌أن‌تعالی‌النهار‌رأینا‌قوما‌من‌الشیعة‌علی‌أشد‌قلق‌مما‌نحن‌فیه،فأخفینا‌أمر‌الرسالة‌و
[.469لم‌نظهره)الخبر(]تاریخ‌استشهاده
اختلف‌المؤرخون‌و‌أصحاب‌السیر‌فی‌یوم‌استشهاده‌علیه‌السلام،و‌الذی‌دس‌الیه‌السم،فقال‌ابن‌بابویه:و‌سمه
[؛و‌قال‌الزرندی‌عند‌ذکره‌تاریخ‌شهادته:و‌قیل470المعتمد][.و‌أما‌الفاضل471سمه‌المستعین‌بالله‌و‌الله‌أعلم]
الطبرسی‌فقال‌فی‌شرحه‌علی‌الکافی:قال‌الصدوق:قتله
[و‌التحقیق:أنه120[.]صفحه472المتوکل‌بالسم]علیه‌السلام‌استشهد‌فی‌أواخر‌ملک‌المعتز‌کما‌نص‌علیه‌غیر
واحد‌من‌المؤرخین،و‌بما‌أن‌أمره‌کان‌یهم‌حاکم‌الوقت،و‌هو‌الذی‌یتولی‌تدبیر‌هذه‌الامور‌کما‌هو‌الشأن،فان‌المعتز‌أمر‌بذلک،و‌یمکن‌أنه‌استعان‌بالمعتمد‌فی‌دس‌السم‌الیه.أما‌نسبته‌الی‌المستعین‌فغیر‌صحیح‌لأنه‌مات‌فی‌حیاة‌الامام
علیه‌السلام،و‌أما‌المتوکل‌فان‌له‌سهما‌وافرا‌فی‌استشهاده‌علیه‌السلام‌حیث‌أنه‌جلبه‌الی‌سامراء‌و‌حاول‌قتله‌لکن‌لم
یوفق‌و‌سبب‌معاناته‌من‌حکام‌زمانه‌الی‌أن‌أدی‌الی‌استشهاده.و‌أما‌یوم‌شهادته‌علیه‌السلام‌فقد‌قال‌ابن‌طلحة‌فی‌مطالب‌السؤول:أنه‌مات‌فی‌جمادی‌الآخرة‌لخمس‌لیال‌بقین
[،و‌قال‌الکلینی‌فی‌الکافی:473منه‌و‌وافقه‌ابن‌خشاب][؛و474مضی‌صلوات‌الله‌علیه‌لأربع‌بقین‌من‌جمادی‌الآخرة]
[.و‌أما‌المفید‌فی‌الارشاد،و‌الاربلی475وافقه‌المسعودی]فی‌کشف‌الغمة،و‌الطبرسی‌فی‌اعلام‌الوری،فقالوا:قبض
[.و‌قال‌أبوجعفر476علیه‌السلام‌فی‌رجب،و‌لم‌یحددوا‌یومه]الطوسی‌فی‌مصابیحه،و‌ابن‌عیاش،و‌صاحب‌الدروس:انه
[؛و‌وافقهم477قبض‌بسر‌من‌رأی‌یوم‌الأثنین‌ثالث‌رجب]الفتال‌النیسابوری‌فی‌روضة‌الواعظین‌حیث‌قال:توفی
علیه‌السلام‌بسر‌من‌رأی‌لثلاث‌لیال‌خلون‌نصف‌النهار‌من‌رجب[؛و‌للزرندی‌قول:بأنه‌توفی‌یوم‌الاثنین‌الثالث‌عشر‌من478]
[.ولکن‌الکل‌متفقون‌علی‌أنه‌استشهد‌فی‌سنة479رجب]أربع‌و‌خمسین‌و‌مائتین‌للهجرة‌و‌علی‌هذا‌فما‌جاء‌فی‌المناقب
[؛غیر‌معتمد،لأن480بأنه‌استشهد‌فی‌آخر‌ملک‌المعتمد][ملک‌الأمر‌فی‌سنة‌ست‌و‌خمسین‌و121المعتمد]صفحه
مائتین‌أی‌بعد‌شهادة‌الامام‌علیه‌السلام‌بسنتین‌و‌کان‌آخر‌ملکه للهجرة.279سنة
عمره‌و‌مدة‌امامته
کان‌عمره‌الشریف‌علی‌روایة‌أربعین‌سنة،و‌علی‌اخری‌اثنتین‌و‌أربعین‌سنة‌فأقام‌مع‌أبیه‌علیه‌السلام‌نحو‌سبع‌سنین‌و‌أقام
[.و‌کانت‌فی481منفردا‌بالامامة‌ثلاثا‌و‌ثلاثین‌سنة‌و‌شهورا]أیام‌امامته‌بقیة‌ملک‌المعتصم‌ثم‌ملک‌الواثق‌خمس‌سنین‌و‌سبعة‌أشهر،ثم‌ملک‌المتوکل،ثم‌ملک‌ابنه‌المنتصر،ثم‌ملک
المستعین‌و‌هو‌أحمد‌بن‌محمد‌بن‌المعتصم،ثم‌ملک‌المعتز‌و‌هو‌الزبیر‌ابن‌المتوکل،و‌فی‌آخر‌ملکه‌استشهد‌علیه‌السلام،و‌کان‌مقامه‌علیه‌السلام‌بسر‌من‌رأی‌الی‌أن‌توفی‌عشرین‌سنة
[.482و‌أشهرا]الامام‌الحسن‌العسکری‌و‌المعتز
و‌قال‌الحضینی‌فی‌بعض‌مؤلفاته:حدثنی‌أبوالحسن‌علی‌بن‌بلال‌و‌جماعة‌من‌اخواننا‌أنه‌لما‌کان‌فی‌الیوم‌الرابع‌من‌وفاة
سیدنا‌أبی‌الحسن‌علیه‌السلام‌أمر‌المعتز‌بأن‌ینفذ‌الی‌أبی‌محمد‌علیه‌السلام‌من‌یسترکبه‌الیه‌لیعزیه‌و‌یسأله،فرکب‌أبومحمد
علیه‌السلام‌الی‌المعتز‌فلما‌دخل‌علیه‌رحب‌به‌و‌قر‌به‌و‌عزاه‌و‌أمر‌أن‌یثبت‌فی‌مرتبة‌أبیه‌علیهماالسلام،و‌أثبت‌له‌رزقه‌و‌أن‌یدفعه‌فکان‌الذی‌یراه‌لا‌یشک‌أنه‌فی‌صورة‌أبیه‌علیهماالسلام.و‌اجتمعت‌الشیعة‌کلها‌من‌المهتدین‌علی‌أبی‌محمد‌بعد‌أبیه‌الا‌أصحاب‌فارس‌بن‌حاتم‌بن‌ماهویه‌فانهم‌قالوا‌بامامة‌أبی‌جعفر
[122محمد‌بن‌أبی‌الحسن‌صاحب‌العسکر]صفحه[.أقول:ان‌ما‌صدر‌من‌المعتز‌هذا‌کان483علیهماالسلام]
من‌باب‌التمویه‌و‌الخداع‌لکی‌یغطی‌علی‌جریمته‌التی‌ارتکبها‌بحق‌أبیه،و‌هکذا‌کان‌دیدن‌من‌تقدمه‌من‌الطواغیت‌تجاه‌أئمة
أهل‌البیت‌علیهم‌السلام.اولاده
خلف‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌من‌الولد‌أبامحمد‌الحسن‌ابنه،و‌هو‌الامام‌بعده،و‌الحسین،فقد‌کان‌ممتازا‌فی‌الدیانة‌من‌سائر
أقرانه‌و‌أمثاله،تابعا‌لأخیه‌الحسن،معتقدا‌بامامته،و‌دفن‌فی
حرم‌العسکریین‌علیهم‌السلام‌تحت‌قدمیهما.و‌محمدا،حیث‌أن‌جلالته‌و‌عظم‌شأنه‌أکثر‌من‌أن‌یذکر،و‌قد‌ذکروا‌فی‌باب
النصوص‌علی‌امامة‌أبی‌محمد‌علیه‌السلام‌ما‌ینبی‌ء‌عن‌علو‌مقامه‌و‌ترشیحه‌لمقام‌الامامة،و‌قبره‌مزار‌معروف‌فی‌بلد
التی‌هی‌مدینة‌قدیمة‌تقع‌علی‌یسار‌دجلة‌فی‌طریق‌سامراء،و‌العامة‌و‌الخاصة‌یعظمون‌مشهده‌الشریف‌و‌یقطعون
خصوماتهم‌التی‌تقع‌بینهم‌بالحلف‌به‌و‌الحضور‌فی‌مشهده‌و‌یعبرون‌عنه‌ب»سبع‌الدجیل«،کما‌و‌یقومون‌الیه‌بالنذورات
الکثیرة‌عندما‌تقضی‌حوائجهم.و‌جعفرا،و‌هو‌المعروف‌بالکذاب‌لأنه‌ادعی‌الامامة‌بعد‌أخیه‌اجتراء‌علی‌الله‌و‌کذبا‌علیه.و‌ابنة
[،و‌بهذا‌یکون‌له‌علیه‌السلام‌من‌الأولاد484تسمی‌علیة] خمسة:أربعة‌ذکور‌و‌واحدة‌انثی.
اصحابه
أما‌أصحابه‌الممدوحون‌ممن‌أوردهم‌فی‌البحار‌فهم:سهل‌بن[الملقب‌بأبی‌نؤاس‌المؤدب123یعقوب‌بن‌اسحاق]صفحه
[بسر‌من‌رأی‌قال485فی‌مسجد‌المعلق‌فی‌صفة‌سبیق]المنصوری:و‌کان‌یلقب‌بأبی‌نؤاس‌لأنه‌کان‌یتخالع‌و‌یتطیب‌مع‌الناس،و‌یظهر‌التشیع‌علی‌الطیبة‌فیأمن‌علی‌نفسه.فلما‌سمع
الامام‌لقبه‌بأبی‌نؤاس‌و‌قال‌له:یا‌أبا‌السری‌أنت‌أبو‌نؤاس‌الحق‌و‌من‌تقدمک‌أبو‌نؤاس‌الباطل.قال:فقلت‌له‌ذات‌یوم:
یا‌سیدی‌قد‌وقع‌لی‌اختیارات‌الأیام،عن‌سیدنا‌الصادق‌علیه‌السلام‌مما‌حدثنی‌به‌الحسن‌بن‌عبدالله‌بن‌مطهر،عن
محمد‌بن‌سلیمان‌الدیلمی،عن‌أبیه،عن‌سیدنا‌الصادق‌علیه‌السلام‌فی‌کل‌شهر‌فأعرضه‌علیک؟فقال‌لی:افعل.فلما
عرضته‌علیه‌و‌صححته‌قلت‌له:یا‌سیدی‌فی‌أکثر‌هذه‌الأیام‌قواطع‌عن‌المقاصد‌لما‌ذکر‌فیها‌من‌التحذیر‌و‌المخاوف‌فتدلنی
علی‌الاحتزار‌من‌المخاوف‌فیها،فانما‌تدعونی‌الضرورة‌الی‌التوجه‌فی‌الحوائج‌فیها،فقال‌لی:یا‌سهل‌ان‌لشیعتنا‌بولایتنا
[486لعصمة،لو‌سلکوا‌بها‌فی‌لجة‌البحار‌الغامرة،و‌سباسب]
البید‌الغائرة،بین‌سباع‌و‌ذئاب،و‌أعادی‌الجن‌و‌الانس،لأمنوا‌من‌مخاوفهم‌بولایتهم‌لنا،فثق‌بالله‌عزوجل،و‌أخلص‌فی‌الولاء
[.و‌منهم:داود‌بن487لأئمتک‌الطاهرین‌و‌توجه‌حیث‌شئت]زید،و‌أبوسلیمان‌زنکان،و‌الحسین‌بن‌محمد‌المدائنی،و‌أحمد
بن‌اسماعیل‌بن‌یقطین،و‌بشر‌بن‌بشار‌النیشابوری‌الشاذانی،و‌سلیم‌بن‌جعفر‌المروزی،و‌الفتح‌بن‌یزید‌الجرجانی،و‌محمد‌بن
سعید‌بن‌کلثوم،و‌کان‌متکلما،و‌معاویة‌بن‌حکیم‌الکوفی،و‌علی‌بن‌معد‌بن‌معبد‌البغدادی،و‌أبوالحسن‌ابن‌رجاء‌العبرتائی
[.و‌من‌المحمودین:أیوب‌بن‌نوح‌بن‌دراج،ذکر‌عمرو488][فطحیا‌قال:کنت‌عند124بن‌سعید‌المدائنی‌و‌کان]صفحه
أبی‌الحسن‌العسکری‌علیه‌السلام‌بصریا،اذ‌دخل‌أیوب‌بن‌نوح‌و‌وقف‌قدامه‌فأمره‌بشی‌ء،ثم‌انصرف‌و‌التفت‌الی‌أبوالحسن‌علیه‌السلام‌و‌قال‌یا‌عمرو:ان‌أحببت‌أن‌تنظر‌الی‌رجل‌من
[.و‌من‌ثقاته:أحمد‌بن‌حمزة489أهل‌الجنة‌فانظر‌الی‌هذا]بن‌الیسع،و‌صالح‌بن‌محمد‌الهمدانی،و‌محمد‌بن‌جزک‌الجمال،
و‌یعقوب‌بن‌یزید‌الکاتب،و‌أبوالحسین‌بن‌هلال،و‌ابراهیم‌بن[.و490اسحاق،و‌خیران‌الخادم،و‌النضر‌بن‌محمد‌الهمدانی]
[.491بابه:محمد‌بن‌عثمان‌العمری]و‌کلاوه
أما‌و‌کلاؤه‌فهم:جعفر‌بن‌سهیل‌الصیقل،و‌علی‌بن‌جعفر‌الهمانی‌و‌کان‌فاضلا‌مرضیا،روی‌أحمد‌بن‌علی‌الرازی‌عن‌علی
بن‌مخلد‌الأیادی‌قال:حدثنی‌أبوجعفر‌العمری‌قال:حج‌أبوطاهر‌بن‌بلال‌فنظر‌الی‌علی‌بن‌جعفر‌و‌هو‌ینفق‌النفقات‌العظیمة،فلما‌انصرف‌کتب‌بذلک‌الی‌أبی‌محمد‌علیه‌السلام‌فوقع‌فی‌رقعته‌قد‌کنا‌أمرنا‌له‌بمائة‌ألف‌دینار،ثم‌أمرنا‌له
بمثلها‌فأبی‌قبوله‌ابقاء‌علینا،ما‌للناس‌و‌الدخول‌من‌أمرنا‌فیما‌لم‌ندخلهم‌فیه،قال:و‌دخل‌علی‌أبی‌الحسن‌العسکری‌فأمر
[.و‌أبوعلی‌بن‌راشد،و‌قد‌ورد‌فی492له‌بثلاثین‌ألف‌دینار]حقه‌أنه:کتب‌أبوالحسن‌العسکری‌علیه‌السلام‌الی‌الموالی
ببغداد‌و‌المدائن‌و‌السواد‌و‌ما‌یلیها:قد‌أقمت‌أباعلی‌بن‌راشد‌مقام‌علی‌بن‌الحسین‌بن‌عبد‌ربه،و‌من‌قبله‌من‌وکلائی،و‌قدأوجبت‌فی‌طاعته‌طاعتی،و‌فی‌عصیانه‌الخروج‌الی‌عصیانی]
[و‌یظهر‌من‌هذا‌الکتاب‌و‌من‌کتب‌اخری125[.]صفحه493أن‌علی‌بن‌الحسین‌بن‌عبد‌ربه‌کان‌أحد‌وکلائه،و‌کذلک‌أیوب
بن‌نوح.ما‌قیل‌فی‌مدیحه‌و‌مراثیه
لقد‌قام‌أصحاب‌القرائح‌الحرة‌و‌الضمائر‌الحیة‌الذی‌نطق‌روح‌القدس‌علی‌ألسنتهم‌بسرد‌القصائد‌فی‌مدح‌من‌مدحهم‌الله
فی‌کتابه‌العزیز،اولئک‌الذین‌استحقوا‌المدح‌و‌التمجید‌لکونهم‌أصحاب‌النفوس‌السامیة‌و‌الأرواح‌المطهرة‌و‌الصفات‌الحمیدة،و‌من‌أولئک‌الشعراء‌هو‌أبو‌الغوث‌المنبجی،کما‌عن‌المقتضب
لابن‌عیاش‌عن‌العبادی‌قال:أنشدنی‌الحسن‌بن‌مسلم‌أن‌أباالغوث‌المنبجی‌شاعر‌آل‌محمد‌صلوات‌الله‌علیهم‌أنشده
بعسکر‌سر‌من‌رأی،قال‌الحسن:و‌اسم‌أبی‌الغوث‌أسلم‌بن‌محرز‌من‌أهل‌منبج،و‌کان‌البحتری‌یمدح‌الملوک‌و‌هذا‌یمدح‌آل
محمد‌صلی‌الله‌علیهم،و‌کان‌البختری‌أبوعباد‌ینشد‌هذه‌القصیدة‌لأبی‌الغوث:ولهت‌الی‌رؤیاکم‌و‌له‌الصادی‌یذاد‌عن‌الورد‌الروی‌بذواد‌محلی‌عن‌الورد‌اللذیذ‌مساغه‌اذا‌طاف‌وراد
[494به‌بعد‌وراد‌فأعلمت‌فیکم‌کل‌هو‌جاء‌جسرة‌ذمول]السری‌یقتاد‌فی‌کل‌مقتاد‌أجوب‌بها‌بید‌الفلا‌و‌تجوب‌بی‌الیک‌و
مالی‌غیر‌ذکرک‌من‌زاد‌فلما‌تراءت‌سر‌من‌را‌تجشمت‌الیک‌فعوم‌الماء‌فی‌مفعم‌الوادی‌فآدت‌الی‌تشتکی‌ألم‌السری‌فقلت‌اقصری‌فالعزم‌لیس‌بمیاد‌اذا‌ما‌بلغت‌الصادقین‌بنی
الرضا‌فحسبک‌من‌هاد‌یشیر‌الی‌هاد‌مقاویل‌ان‌قالوا‌بها‌لیل‌ان‌دعوا‌وفاة‌بمیعاد‌کفاة‌بمرتاد‌اذا‌أوعدوا‌أعفوا‌و‌ان‌وعدوا‌وفوا
فهم‌أهل‌فضل‌عند‌وعد‌و‌ایعاد‌کرام‌اذا‌ما‌أنفقوا‌المال‌أنفدوا‌و[ینابیع‌علم‌الله‌أطواد126لیس‌لعلم‌أنفقوه‌من‌انفاد]صفحه
دینه‌فهل‌من‌نفاد‌ان‌علمت‌لأطواد‌نجوم‌متی‌نجم‌خبا‌مثله‌بدا
فصلی‌علی‌الخابی‌المهیمن‌و‌البادی‌عباد‌لمولاهم‌موالی‌عباده‌شهود‌علیهم‌یوم‌حشر‌و‌اشهاد‌هم‌حجج‌الله‌اثنتی‌عشرة‌متی‌عددت‌فثانی‌عشرهم‌خلف‌الهادی‌بمیلاده‌الأنباء‌جاءت‌شهیرة
[.و‌من‌المراثی‌لمولانا495فأعظم‌بمولود‌و‌أکرم‌بمیلاد]الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌مارثاه‌الصیمری‌فی‌قصیدة‌عزی‌فیها
ابنه‌أبامحمد‌علیه‌السلام،و‌قد‌أوجزها‌المجلسی‌بایراد‌أبیات‌منها‌نقلا‌عن‌المقتضب‌لابن‌عیاش‌رحمه‌الله‌أولها:الأرض‌خوفا
زلزلت‌زلزالها‌و‌أخرجت‌من‌جزع‌أثقالها‌الی‌أن‌قال:عشر‌نجوم‌أفلت‌فی‌فلکها‌و‌یطلع‌الله‌لنا‌أمثالها‌بالحسن‌الهادی
أبی‌محمد‌تدرک‌أشیاع‌الهدی‌آمالها‌و‌بعده‌من‌یرتجی‌طلوعه‌یظل‌جواب‌الفلا‌أجزالها‌ذو‌الغیبتین‌الطول‌الحق‌التی‌لا‌یقبل
الله‌من‌استطالها‌یا‌حجج‌الرحمن‌احدی‌عشرة‌آلت‌بثانی[.و‌من‌القصائد‌الفریدة‌التی‌تناولت‌حیاة496عشرها‌مآلها]
الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌من‌حیث‌أبعادها‌و‌آثارها‌هی:التی‌من‌رشحات‌أنفاس‌علم‌الأعلام‌و‌نابغة‌الدهر‌الآیة‌العظمی
الشیخ‌محمد‌حسین‌الاصفهانی‌قدس‌الله‌نفسه‌الزکیة،أخذنا‌مختارا‌منها:لقد‌تجلی‌مبدأ‌الایجاد‌فی‌غایة‌الوجود‌باسم‌الهادی
أحسن‌خلق‌کل‌شی‌ء‌فهدی‌و‌باسمه‌الهادی‌اهتدی‌من‌اهتدی‌میز‌بین‌الماء‌و‌السراب‌بالعلم‌الهادی‌الی‌الصواب]صفحه
[فبان‌وجه‌الحق‌ذاتا‌وصفه‌بنیر‌العلم‌و‌نور‌المعرفه‌و127انفجرت‌لکل‌قلب‌صادی‌عین‌الحیاة‌من‌محیا‌الهادی‌به‌حیاة
عالم‌الامکان‌فانه‌کالنفس‌الرحمانی‌معنی‌الحقیقة‌المحمدیة‌و‌صورة‌المشیة‌الفعلیة‌و‌وجهه‌فی‌مصحف‌الامکان‌فاتحة‌الکتاب
فی‌القرآن‌طلعته‌مطلع‌نور‌النور‌و‌مشرق‌الشموس‌و‌البدور‌غرته‌فی‌افق‌الامامة‌بارقة‌العزة‌و‌الکرامة‌نور‌الهدی‌و‌الرشد‌فی‌جبینه‌بحر‌الندی‌و‌الجود‌فی‌یمینه‌و‌عینه‌باصرة‌البصائر‌و‌نورها‌النافذ‌فی‌الضمائر‌و‌قلبه‌فی‌عالم‌الامکان‌کالروح‌فی
الأعیان‌و‌الأکوان‌و‌هو‌یمثل‌النبی‌الهادی‌فی‌بث‌روح‌العلم‌و‌الارشاد‌فانه‌لکل‌قوم‌هاد‌کجده‌المنذر‌للعباد‌هو‌النقی‌لم‌یزل‌نقیا‌و‌کان‌عند‌ربه‌مرضیا‌فهو‌نقی‌السر‌و‌السریرة‌و‌سر‌جده
بحکم‌السیرة‌و‌کیف‌لا‌و‌هو‌ابن‌من‌تدلی‌فی‌قربه‌من‌العلی‌الأعلی‌و‌بابه‌باب‌رواق‌العظمة‌و‌مستجار‌الکعبة‌المعظمة‌و‌هو
مطاف‌الملأ‌الأعلی‌کما‌تطوف‌بالضراح‌أملاک‌السما‌و‌الحرم‌الأمن‌حریم‌بابه‌و‌البیت‌منسوب‌الی‌جنابه‌ملاذ‌کل‌حاضر‌و‌باد
و‌کیف‌لا‌و‌الباب‌باب‌الهادی‌بل‌هو‌باب‌الله‌من‌أتاه‌فقد‌أتی‌الله‌فما‌أعلاه‌و‌لست‌احصی‌مکرمات‌الهادی‌فانها‌فی‌العد
[ویل‌لمن‌مشاه‌فی‌رکابه‌اساءة‌منه‌الی128کالأعداد]صفحه‌‌جنابه‌و‌هو‌ابن‌من‌أسری‌به‌الجلیل‌و‌کان‌فی‌رکابه‌جبریل‌أفی‌رکاب‌العبد‌یمشی‌سیده‌لا‌و‌الذی‌ینصره‌یؤیده‌فانتصر‌الله‌له
بالمنتصر‌و‌هکذا‌أخذ‌عزیز‌مقتدر‌و‌کم‌أساء‌المتوکل‌الأدب‌أحضره‌عند‌الشراب‌و‌الطرب‌أیطلب‌الشرب‌من‌الامام‌و‌هو‌ولی‌عصمة‌الأحکام‌أیطلب‌الغناء‌بالأشعار‌من‌معدن‌الحکمة‌و‌الأنوار‌أهذه‌القبائح‌الشنیعة‌بمحضر‌من‌صاحب‌الشریعة‌أنزله
فی‌أشنع‌المنازل‌و‌فخر‌کل‌منزل‌بالنازل‌من‌هو‌عند‌ربه‌مکین‌فلا‌علیه‌أینما‌یکون‌له‌ریاض‌القدس‌مأوی‌و‌مقر‌خان‌الصعالیک‌غطاء‌للبصر‌شاهد‌منه‌فی‌بنی‌الرسول‌ما‌کاد‌أن‌یذهب‌بالعقول
قاسی‌الامام‌من‌بنی‌العباس‌ما‌لیس‌فی‌الوهم‌و‌فی‌القیاس‌کم‌مرة‌من‌بعد‌مرة‌حبس‌و‌هو‌بما‌یراه‌منهم‌محتبس‌حتی
قضی‌بالغم‌عمرا‌کاملا‌فسمه‌المعتز‌سما‌قاتلا‌قضی‌شهیدا‌فی‌دیار‌الغربه‌فی‌شدة‌و‌محنة‌و‌کربه‌بکته‌عین‌الرشد‌و‌الهدایه
حیث‌هوی‌منها‌أجل‌رایه‌بکاه‌جده‌النبی‌المجتبی‌کأنه‌ضیاء‌عینه[.و497خبا‌بکته‌أعین‌البدور‌النیره‌آباؤه‌الغر‌الکرام‌البرره]
من‌القصائد‌الفریدة‌فی‌مدح‌و‌رثاء‌مولانا‌الهادی‌علیه‌السلام‌ما[الهمام‌و‌السند‌القمقام‌الفائق‌فی129أنشأه‌السید]صفحه
البلاغة،و‌المجدد‌للفصاحة‌السید‌صالح‌القزوینی‌النجفی‌طیب‌الله‌ثراه‌حیث‌یقول:لقد‌منی‌الهادی‌علی‌ظلم‌جعفر‌بمعتمد
فی‌ظلمه‌و‌الجرائم‌أتاحت‌له‌غدرا‌یدا‌متوکل‌و‌معتمد‌فی‌الجور‌غاش‌و‌غاشم‌و‌ما‌کف‌کف‌الظلم‌عنه‌بیثرب‌و‌مد‌له
شانیه‌کف‌المسالم‌و‌اشخص‌رغما‌من‌مدینة‌جده‌الی‌الرجس‌اشخاص‌المعادی‌المخاصم‌و‌انزل‌فی‌خان‌الصعالیک‌حطة
لشامخ‌قدر‌منه‌سامی‌الدعائم‌و‌لاقی‌کما‌لاقی‌من‌القوم‌أهله‌جفاء‌و‌غدرا‌و‌انتهاک‌محارم‌بنفسی‌مقیما‌فی‌أعادیه‌مکرها
علی‌الضیم‌فی‌سوق‌من‌الظلم‌قائم‌یبل‌الثری‌دمعا‌لأدمیة‌له‌أطلت‌و‌ما‌ابتلت‌یداه‌بقائم‌و‌ینظر‌فی‌ء‌الله‌فی‌غیر‌أهله‌و
أیدیهم‌بالرغم‌صفر‌البراجم‌و‌عاش‌بسامراء‌عشرین‌حجة‌یجرع‌من‌أعداه‌سم‌الأراقم‌یزیدهم‌فی‌کل‌یوم‌معاجزا‌فتزداد‌أعداء
له‌بالمهاضم‌مناقب‌أمثال‌المصائب‌عدها‌محال‌و‌ان‌تجهد‌جمیعا‌العوالم‌أری‌صالحا‌ولدان‌عدن‌و‌حورها‌و‌أسمعه‌فی‌الدرج
سجع‌الحمائم‌و‌قد‌أرعب‌الست‌الضراغم‌فانثنت‌مطأطأة‌فی‌مسحه‌بالجماجم‌و‌شافی‌کعیسی‌أبرصا‌قبل‌سؤله‌دعاه‌من
الداء‌العضال‌الملازم‌و‌لما‌شکی‌العافی‌له‌ضیق‌حاله‌و‌ما‌مسه‌من‌ضره‌المتفاقم‌تناول‌رملا‌صار‌تبرا‌بکفه‌و‌قال‌به‌استغن‌و‌کن‌خیرکاتم‌و‌لما‌به‌استهزی‌المشعبذ‌لم‌یکن‌لصورة‌لیث‌غیر
طعمة‌طاعم‌و‌تسکت‌اجلالا‌له‌عند‌جعفر‌سواجع‌طیر‌فوق‌زهر‌الکمائم‌و‌داوی‌بماء‌الورد‌و‌الکسب‌قرحة‌له‌کل‌عن‌اصلاحها‌کل‌عالم‌و‌نادی‌سعیدا‌باسمه‌متسلقا‌علی‌الدار‌فی‌جنح‌من
اللیل‌فاحم‌غداة‌سعی‌الواشی‌به‌عند‌جعفر‌بجمع‌سلاح‌و‌ادخار[فلم‌یر‌الا‌بد‌ره‌أهدیت‌له‌و‌قد‌کان130الدراهم]صفحه
مختوما‌علیها‌بخاتم‌فضم‌الیها‌مثلها‌حین‌ردها‌و‌قد‌قرع‌الواشی‌به‌سن‌نادم‌و‌لما‌ابتغی‌فتکا‌به‌و‌هو‌محضر‌له‌الخزر‌خروا
سجدا‌للیناسم‌و‌لو‌لم‌یروا‌الأملاک‌محدقة‌به‌لما‌ارتدعوا‌من‌فتکهم‌بالصوارم‌و‌مذ‌حشد‌الطاغی‌الجنود‌مکاثرا‌بتل‌مخالی
مرهبا‌بالملاحم‌تلقاه‌بالأملاک‌ما‌بین‌شرقها‌الی‌الغرب‌أجنادا‌له‌لم‌تقادم‌و‌ابرز‌فی‌وقت‌الظهیرة‌راجلا‌بأمر‌ظلوم‌رام‌اعزاز
ظالم‌فقال‌دعاء‌لیس‌ناقة‌صالح‌بأعظم‌عندالله‌من‌ولد‌فاطم‌فلم‌یلبثا‌الا‌ثلاثا‌فأهلکا‌هلاک‌ثمود‌بارتکاب‌المآثم‌و‌أخبر‌بشرا‌عن‌امور‌تضمنت‌معاجز‌لا‌یحصی‌لها‌رقم‌راقم‌و‌قال‌لصقر‌لا
علیک‌و‌قد‌بکی‌لما‌خط‌من‌قبر‌بکاء‌الأیائم‌بنفسی‌مسجونا‌غریبا‌مشاهدا‌ضریحا‌له‌شقته‌أیدی‌الغواشم‌بنفسی‌موتورا‌عن‌الوتر‌مغضبا‌یسالم‌أعداء‌له‌لم‌تسالم‌بنفسی‌مسموما‌قضی‌و
هو‌نازح‌عن‌الأهل‌و‌الأوطان‌جم‌المهاضم‌بنفسی‌من‌تخفی‌علی‌القرب‌و‌النوی‌موالیه‌من‌ذکر‌اسمه‌فی‌المواسم‌بنفسی
من‌عم‌البریة‌طوله‌قصیر‌ید‌عن‌ردع‌کل‌مخاصم‌بنفسی‌مصابا‌لیس‌ینفک‌عن‌حشی‌معنی‌و‌عن‌طرف‌علی‌الخد‌ساجم‌فهل
علم‌الهادی‌الی‌الدین‌و‌الهدی‌بما‌لقی‌الهادی‌ابنه‌من‌مظالم‌و‌هل‌علم‌المولی‌علی‌قضی‌ابنه‌علی‌بسم‌بعد‌هتک‌المحارم‌و‌هل‌علمت‌بنت‌النبی‌محمد‌رمتها‌الأعادی‌فی‌ابنها‌بالقواصم
ینام‌اللیالی‌آمنا‌کل‌واتر‌لأحمد‌و‌الموتور‌لیس‌بنائم‌سقی‌أرض‌سامراء‌منهمر‌الحیا‌و‌حیا‌مغانیها‌هبوب‌النسائم‌معالم‌قد‌ضمن
[131[.]صفحه498أعلام‌حکمة‌بنور‌هداها‌یهتدی‌کل‌عالم]و‌من‌قصیدة‌للعلامة‌الحجة‌الواعظ‌الشهیر‌الحاج‌الشیخ‌میرزا
أحمد‌سیبویه‌دامت‌افاضاته‌عین‌جودی‌علی‌النقی‌الهادی‌بضعة‌المصطفی‌سلیل‌الجواد‌عاشر‌الأوصیاء‌من‌بعد‌طه‌وارث‌الأنبیاء‌و‌الأجداد‌حجة‌الله‌فی‌جمیع‌البرایا‌منبع‌الجود‌و‌العطا‌و‌الأیادی‌و‌به‌سر‌من‌رأی‌کل‌یوم‌فی‌علو‌و‌رفعة‌و‌سداد‌قبره‌الزائرون‌یأتون‌شوقا‌حرم‌الله‌کعبة‌القصاد‌من‌دعا‌فیه‌لا‌یخیب‌حتما‌فاز‌من‌فیضه‌بنیل‌المراد‌کم‌له‌من‌معاجز‌و‌سجایا‌فی‌الوری‌خارج
عن‌التعداد‌برکة‌للسباع‌ادخل‌فیها‌و‌هم‌فی‌تذلل‌و‌انقیاد‌أخرجوه‌من‌المدینة‌کرها‌فی‌صعالیک‌أنزلوه‌الأعادی‌حر‌قلبی
بمجلس‌فیه‌خمر‌أدخلوه‌اللئام‌و‌فوق‌العناد‌لم‌یزل‌فی‌السجون‌کان‌مغیبا‌عن‌أحبائه‌قریح‌الفؤاد‌رجب‌قد‌قضی‌بسم
نقیع‌ثالث‌قد‌خلون‌بعد‌الجمادی‌بکت‌الأرض‌و‌السماء‌علیه‌أظلم‌الکون‌حین‌نادی‌المنادی‌مات‌ابن‌الرضا‌خزانة‌علم‌و‌وقار
و‌هیبة‌و‌رشاد‌شیعت‌نعشه‌الشریف‌الوف‌بنحیب‌و‌صرخة‌و‌حداد‌حسن‌العسکری‌فیهم‌یعزی‌بأبیه‌و‌سائر‌الأولاد‌و‌ذیلته‌بهذه‌الأبیات:لهف‌نفسی‌علی‌الحسین‌صریعا‌قد‌بقی‌بین
جندل‌و‌وهاد‌ترکوه‌علی‌الصعید‌ثلاثا‌عاریا‌رض‌جسمه‌بالعوادی‌و‌بنات‌الرسول‌أصبحن‌أسری‌فوق‌عجف‌المطی‌الی‌الأوغاد‌تم
بحمد‌الله‌و‌المنه‌ما‌قمت‌بصدده‌من‌جمع‌ما‌تیسر‌لی‌جمعه‌من‌حیاة‌الامام‌الهادی‌علیه‌السلام‌راجیا‌منه‌الهدایة‌للسیر‌قدما
[132فی‌ظلاله،و‌التنعم‌من‌فیوضاته‌و‌آملا‌منه]صفحه‌‌القبول،و‌کان‌الفراغ‌منه‌لیلة‌العشرین‌من‌جمادی‌الآخرة‌لیلة
ه‌بجوار1409ولادة‌الزهراء‌البتول‌سلام‌الله‌علیها‌سنة الروضة‌الرضویة‌علی‌ساکنها‌الآف‌الثناء‌و‌التحیة.
پاورقی
.4:401[المناقب1].523[المصباح:2].50:114/2[البحار3].2:374[کشف‌الغمة4].1:497-الکافی6و50:116/5[البحار5].1:497-الکافی6و50:116/5[البحار6].135[مفاتیح‌الجنان:7].4:401[المناقب8].4:382-المناقب4:173[فی‌رحاب‌ائمة‌أهل‌البیت9].2:374[کشف‌الغمة10].4:401[المناقب11].1:241[علل‌الشرائع12].4:174[فی‌رحاب‌ائمة‌أهل‌البیت13].50:113/2[البحار14]و50:116-البحار4:174[فی‌رحاب‌ائمة‌أهل‌البیت15]
117..278[الفصول‌المهمة:16].4:401[المناقب17].2:128[شذرات‌الذهب18][رجل‌جزل:ثقف‌عاقل‌اصیل‌الرأی‌و‌جیده)اللسان:19]
جزل(..4:175[فی‌رحاب‌ائمة‌أهل‌البیت20].134[البقرة:21]نقلا‌عن‌غایة112[مصباح‌الهدایة‌فی‌اثبات‌الولایة:22]
المرام..50:118/1[البحار23][أثبتناه‌من‌الکافی‌و‌اعلام‌الوری،و‌فی‌البحار:الخیرانی.24].12[الحجرات:25][من‌هنا‌نعرف‌مدی‌الخوف‌الذی‌کان‌یسود‌ذلک‌الوقت26]
شیعة‌أهل‌البیت‌بحیث‌لم‌یتمکنوا‌من‌افشاء‌أمرهم‌حتی‌فیما‌بینهم،و‌مع‌ذلک‌حافظوا‌علی‌کیانهم‌من‌خلال‌الحفاظ‌علی
الأصول‌و‌العقائد‌و‌المقدسات‌و‌ادائها‌الی‌الأجیال‌المتعاقبة‌بکلأمانة‌و‌جهاد.
[هو‌من‌ثقاة‌رجال‌ابی‌الحسن‌الرضا‌و‌الجواد‌و‌الهادی)ع(27]و‌سیأتی‌الکلام‌عنه‌و‌عن‌أخیه‌فی‌الفصل‌الآتی.
[ما‌بین‌المعقوفین‌أثبتناه‌من‌اعلام‌الوری‌و‌الکافی.28][لیس‌فی‌الکافی.29]-اعلام‌الوری:1:324/2-الکافی50:119/2[البحار30]
340..50:123/5[البحار31].50:118/2[البحار32][الرخجی،منسوب‌الی‌رخج:کورة‌من‌نواحی‌کابل،و‌کان33]
هو‌و‌أبوه‌من‌أعیان‌الکتاب‌فی‌أیام‌المأمون‌الی‌أیام‌المتوکل(.3:38شبیها‌بالوزراء‌و‌ذوی‌الدواوین‌الجلیلة)معجم‌البلدان
[الادالة:الغلبة،یقال:ادیل‌لنا‌علی‌أعدائنا‌أی‌نصرنا34]علیهم)اللسان:دول(.
[الصفع:الضرب‌علی‌القفا‌بجمع‌الکف،و‌قیل:هو‌أن35]یبسط‌کفه‌فیضرب،و‌هذا‌من‌نهایة‌الذل‌و‌الهوان‌کما‌دعا‌علیه
ابوجعفر‌الجواد)ع(-هامشالبحار.[عس‌یعس‌اذا‌طلب،و‌اعتس‌الشی‌ء:طلبه‌لیلا‌أو‌قصده36]
)اللسان:عسس(و‌فی‌نسخة:یمسونه.[الظاهر‌أن‌یکون‌هکذا:ظاهر‌النصب.37][الهذو‌الهذذ:سرعة‌القطع‌و‌سرعة‌القراءة،و‌هذا‌القرآن38]
یهذه‌هذا:یسرده)اللسان:هذذ(.
.244[اثبات‌الوصیة:39][أوردناه‌فی‌فصل‌ردود‌الفعل‌من‌الناس.40].4:409[المناقب41].4:411[المناقب42][فی‌اعلام‌الوری‌و‌البحار:لم‌نترجل.43][فی‌رحاب‌ائمة‌أهل‌البیت:و‌لا‌بأکبرنا‌سنا.44]،343-اعلام‌الوری:4:176[فی‌رحاب‌ائمة‌أهل‌البیت45]
.50:137/20و‌أورد‌مثله‌فی‌البحار‌باختلاف‌یسیر.140[کلمة‌الله‌للشیرازی:46][الجلاب-بالفتح‌و‌التشدید-من‌یشتری‌الغنم‌و‌نحوها‌فی47]
موضع‌و‌یسوقها‌الی‌موضع‌آخر‌لیبیعها-القاموس.[الاصطبل:موقف‌الدواب-القاموس.48][ابوجعفر‌ابنه‌الکبیر،و‌اسمه‌محمد،مات‌قبل‌أبیه49]
علیهماالسلام‌المدفون‌قرب‌الدجیل،و‌یعرف‌عند‌العرب)بسبع‌الدجیل(،و‌قیل:ان‌المراد‌به‌محمد‌بن‌علی‌بن‌ابراهیم‌بن
موسی‌بن‌جعفر.نقلا‌عن‌الکافی،و‌ذکر‌فی‌بصائر50:132/14[البحار50]
الدرجات،و‌المناقب‌أیضا.[الحق‌و‌الحقة:بالضم-الوعاء‌من‌خشب،و‌کأن51]
المشعبذین‌کانوا‌یلعبون‌بالحقة‌نحوا‌من‌اللعب:یجعلون‌فیها‌شیئا‌بعیان‌الناس‌ثم‌یفتحونها‌و‌لیس‌فیها‌شیی‌ء،أو‌کان‌آلات‌لعبهم‌فی‌حقة‌مخصوصة،فسموا‌بذلک،و‌لذلک‌یعرفون‌عند
الاعاجم‌ب)حقه‌باز(أی‌اللاعب‌بالحقة.و‌أما‌اذا‌قری‌ء‌بالفتح‌فهو‌بمعنی‌ضد‌الباطل‌کأنه‌یرید‌أنه‌کان‌یلعب‌و‌یکون‌لأفعاله
حقیقة‌لا‌تخییلا-هامشالبحار.[المسورة‌کمکنسة،متکأمن‌جلد‌یتکئون‌علیه.52].210نقلا‌عن‌مختار‌الخرائج:50:146/30[البحار53].210نقلا‌عن‌مختار‌الخرائج:50:149/35[البحار54][التعریس:النزول‌فی‌المعهد‌أی‌حین‌کان‌من‌لیل‌أو‌نهار55]
)اللسان:عرس(.
[أناخ‌الابل:أبرکها)اللسان:نوخ(.56][أرض‌براح:واسعة‌ظاهرة‌لا‌نبات‌فیها‌و‌لا‌عمران57]
)اللسان:برح(..212-مختار‌الخرائج/50:156/45[البحار58].4:407-المناقب50:172/53[البحار59].4:416-المناقب50:174/54[البحار60][المنایح:جمع‌المنیحة،الهدایا‌و‌العطایا-هامشالبحار.61]نقلا‌عن‌مشارق‌الانوار.50:185/62[البحار62][المراد‌به‌الامام‌الهادی)ع(.63][الأکمه:الذی‌یولد‌أعمی-اللسان.64]نقلا‌عن‌عیون‌المعجزات.50:185/63[البحار65]،ما‌بین4:406-المناقب55-50:176/4[البحار66]
.254المعقوفتین‌أثبتناه‌من‌اثبات‌الوصیة:[لفظة‌عامیة‌و‌کأنه‌مخفف)أی‌شی‌ء(.67]/1:304نقلا‌عن‌أمالی‌الطوسی50:126/4[البحار68]
مرسلا.4:414و‌مثله‌فی‌المناقب33[هو‌أحد‌عمال‌بنی‌العباس‌و‌أحد‌قادة‌جیوشهم)مروج69]
(.4:208الذهب.50:125/2[البحار70][المنطق‌و‌المنطقة:کل‌ما‌شد‌به‌وسطه-اللسان.71]-نقلا‌عن‌أمالی‌الطوسی-و‌أخرجه50:128/6[البحار72]
.4:406المناقب‌ملخصا[القوابج:جمع‌القبج‌معرب-کبک-و‌هو‌الحجل‌أو73]
الکروان-هامشالبحار..210-مختار‌الخرائج:50:148/34[البحار74].42و50:155/41[البحار75].42و50:155/41[البحار76].50:155/43[البحار77][المخالی‌جمع‌المخلاة‌و‌هی‌ما‌یجعل‌فیه‌العلف‌و‌یعلق78]
فی‌عنق‌الدابة‌لتعتلفه-هامشالبحار.
[التجافیف‌جمع‌تجفاف:و‌هو‌الذی‌یوضع‌علی‌الخیل،من79]حدید‌أو‌غیره‌فی‌الحرب‌و‌آلة‌تقیه‌الجراح)اللسان(.
[المدجج:الفارس‌الذی‌قد‌تدجج‌فی‌شکته‌أی‌شاک80]السلاح،أی‌دخل‌فی‌سلاحه‌کانه‌تغطی‌به)اللسان(.
-نقلا‌عن‌مختار‌الخرائج.50:155/44[البحار81].343نقلا‌عن‌اعلام‌الوری:50:138/22[البحار82].412-أمالی‌الصدوق:50:129/7[البحار83][أثبتناه‌من‌کشف‌الغمة،و‌فی‌البحار:ابقائک.84]نقلا‌عن‌کشف‌الغمة.50:175/55[البحار85].2:375،374[کشف‌الغمه86].4:407-نقلا‌عن‌المناقب50:173/52[البحار87].27و26[الجن:88].179[آل‌عمران:89]نقلا‌عن‌أنوار‌التنزیل.26:99[البحار90].5:374[مجمع‌البیان91].34[لقمان:92].31نقلا‌عن‌بصائر‌الدرجات:26:102/3[البحار93].26:103[البحار94].26:104[البحار95][الزنفیلجة-بکسر‌الزای‌و‌فتح‌اللام-وعاء‌أدوات‌الراعی.96]
فارسی‌معرب‌زنبیله-هامشالبحار.مثله.4:417[المناقب97]نقلا‌عن‌امالی‌الطوسی.50:124/2[البحار98].]249-بصائر‌الدرجات:50:130/9[البحار99].467-بصائر‌الدرجات:50:135/16[البحار100].4:414-المناقب50:140/24[البحار101]-نقلا‌عن‌الخرائج،و‌مثله‌ورد‌فی50:140/25[البحار102]
اعلام‌الوری،الکافی،الارشاد..211نقلا‌عن‌الخرائج:50:151/37[البحار103][النیف:من‌واحدة‌الی‌ثلاث)اللسان(.104]
.209-مختار‌الخرائج:50:141/26[البحار105][کفر‌توثا:قریة‌کبیرة‌من‌أعمال‌الجزیرة،بینها‌و‌بین‌دارا106]
خمسة‌فراسخ،و‌قریة‌من‌قری‌فلسطین‌أیضا-هامشالبحار..210نقلا‌عن‌مختار‌الخرائج:50:144/28[البحار107][العریضی:نسبة‌الی‌عریض‌و‌هی‌قریة‌علی‌أربعة‌أمیال108]
من‌المدینة-هامشالبحار..4:417-المناقب50:157/47[البحار109][الفرق:بالتحریک‌الخوف‌و‌الجزع)اللسان(.110][الأدهم:الأسود،یکون‌فی‌الخیل‌و‌الابل‌و‌غیرهما111]
)اللسان(..50:161/50[البحار112].50:176/55/4[البحار113].10/55و50:176/9[البحار114].10/55و50:176/9[البحار115]-نقلا‌عن‌کشف13/55و12و50:177/11[البحار116]
الغمة.-نقلا‌عن‌کشف13/55و12و50:177/11[البحار117]
الغمة.-نقلا‌عن‌کشف13/55و12و50:177/11[البحار118]
الغمة.نقلا‌عن‌کشف‌الغمة.50:180/2/56[البحار119][الوقف:یعنی‌کان‌واقفیا‌نسبة‌الی‌مذهب‌الواقفیة‌الذین120]
توقفوا‌علی‌امامة‌الامام‌موسی‌بن‌جعفر)ع(.[اللغط‌و‌اللغط:الأصوات‌المبهمة‌المختلطة،و‌الجلبة‌لا121]
تفهم،و‌الکلام‌الذی‌لا‌یبین)اللسان(..346-نقلا‌عن‌اعلام‌الوری:50:181/57[البحار122].347-اعلام‌الوری:50:182/2/57[البحار123].49و48و47[یوسف:124].50:186/4/63[البحار125][هو‌أبومحمد‌الحسن‌بن‌محمد‌بن‌سماعة‌الکندی126]
الصیرفی‌من‌شیوخ‌الواقفة‌کثیر‌الحدیث...کان‌یعاند‌فی‌الوقف‌و‌یتعصب،قال‌النجاشی‌بعد‌ذکر‌الحدیث‌فأنکر‌الحسن‌بن
سماعة‌ذلک‌لعناده-هامشالبحار.[الشاکریة:جمع‌شاکری‌معرب‌چاکر‌بالفارسیة‌و‌معناه127]
الاجیر‌و‌المستخدم-هامشالبحار..50:186/64[البحار128]و‌قد‌أورد‌الخبر8:129[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة129]
بتمامه..312نقلا‌عن‌الارشاد:50:150/36[البحار130][من‌هذا‌الخبر‌یظهر‌أنه)ع(کان‌محبوسا‌بحبس‌النظر131]
برهة‌من‌حیاته.[سکرجة:اناء‌صغیر‌یؤکل‌فیه‌الشی‌ء‌القلیل‌من‌الأدم132]
)اللسان:سکرج(.نقلا‌عن‌الخرائج.50:153/39[البحار133]نقلا‌عن‌الدلائل‌للحمیری.50:175/2/55[البحار134][القاطول:اسم‌نهر‌کأنه‌مقطوع‌من‌دجلة‌فی‌موضع135]
سامرا‌قبل‌أن‌تعمر)معجم‌البلدان(..4:413-المناقب50:173/53[البحار136][التجفاف:ما‌جلل‌به‌الفرس‌من‌سلاح‌و‌آلة‌تقیه137]
الجراح،و‌قد‌یلبسه‌الانسان‌ایضا)اللسان:جفف(.،و‌فی‌البحار:8:136[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة138]
الفرسة.،و‌فی‌البحار:کان.8:136[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة139]نقلا‌عن‌المعتمد‌فی‌الاصول.50:173/2/53[البحار140][المراوح:جمع‌مروح،آلة‌یحرک‌بها‌الریح‌لیتبرد‌به‌عند141]
اشتداد‌الحر-هامشالبحار.[البرنس:قلنسوة‌طویلة،و‌کان‌النساک‌یلبسونها‌فی142]
صدر‌الاسلام)اللسان:برنس(..81[هود:143][عزالیها:أی‌کثر‌مطرها،و‌کذا‌یطلق‌علی‌السحابة‌اذا144]
انهمرت‌بالمطر‌الجود)اللسان:عزل(.[کأنه‌یرید‌بالبرنس‌قلنسوته‌فقط،و‌کان‌قد‌نوی‌فی145]
ضمیره‌أنه‌علیه‌السلام‌ان‌أخذ‌قلنسوة‌برنسه‌من‌رأسه،و‌جعلهعلی‌قربوس‌سرجه‌ثلاث‌مرات‌فهو‌الحجة-هامشالبحار.
.50:187/65[البحار146].16[النمل:147][بغامن‌الأسماء‌الترکیة،کان‌اسم‌رجل‌من‌قواد‌المتوکل148]
-هامشالبحار.،و343نقلا‌عن‌اعلام‌الوری:50:124/1[البحار149]
فیه:الی‌الساعة..333نقلا‌عن‌بصائر‌الدرجات:50:130/10[البحار150][الصقلاب:الرجل‌الأحمر،و‌الصقالبة‌جیل‌حمر‌الألوان151]
صهب‌الشعور‌یتاخمون‌بلاد‌الخزر‌من‌أعالی‌الروم،و‌قیل:الصقالبة‌بلاد‌بین‌بلغار‌و‌قسطنطنیة،واحدهم‌صقلبی)معجم
(و‌ما‌جاء‌فی‌المتن‌بالسین‌المهملة‌فهو3:416البلدان‌تصحیف،حیث‌لم‌یرد‌فی‌المعجم‌بهذا‌اللفظ.
.333نقلا‌عن‌بصائر‌الدرجات:50:130/11[البحار152][الرکوة:شبه‌تور‌من‌أدم،و‌اناء‌صغیر‌من‌جلد‌یشرب153]
فیه‌الماء)اللسان:رکا(.و4:408نقلا‌عن‌المناقب50:136/17[البحار154]
مختار‌الخرائج..50:136/18[البحار155].50:157/46[البحار156].50:137/19[البحار157][الفازة:بناء‌من‌خرق‌و‌غیرها،و‌قال‌الجوهری:مظلة158]
تمد‌بعمود)اللسان:فوز(.[الدمعة‌الساکبة:القلق،و‌هو‌الانزعاج‌کما‌فی‌اللسان-159]
و‌الغلق:الضجر،و‌أیضا:ضیق‌الصدر‌و‌قلة‌الصبر)اللسان:غلق(.
.8:152[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة160]
.8:152[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة161].50:153/40[البحار162].50:27/51[البحار163][هو‌داود‌بن‌القاسم‌بن‌اسحاق‌بن‌عبدالله‌بن‌جعفر‌بن164]
أبی‌طالب)أبوهاشم‌الجعفری(کان‌عظیم‌المنزلة‌عند‌الأئمة‌علیهم‌السلام‌شریف‌القدر‌ثقة،من‌أصحاب‌الرضا‌و‌الجواد‌و‌الهادی‌و‌العسکری‌و‌صاحب‌الأمر‌علیهم‌السلام‌و‌له‌أخبار‌و‌مسائل،و‌له‌شعر‌جید‌فیهم،سکن‌بغداد‌و‌کان‌مقدما‌عند
السلطان،و‌له‌کتاب‌روی‌عنه‌أحمد‌بن‌أبی‌عبدالله-هامشالبحار.
.8:144[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة165].50:137/21[البحار166].50:145/29[البحار167].50:147/31[البحار168].65[هود:169][أثبتناه‌من‌هامش‌البحار،و‌لم‌نعثر‌علیه‌فی‌المصدر.170][نسخة‌بدل:جوده.171][عزه‌عزا:قهره‌و‌غلبه،و‌عازنی:غالبنی)اللسان:172]
عزز(و‌المراد‌هنا:لا‌یغالبک..60[الحج:173].60[غافر:174][الفل:القوم‌المنهزمون‌و‌أصله‌من‌الکسر،و‌فللت175]
الجیش:هزمته)اللسان:فلل(.[نسخة‌بدل:لباس.176][نسخة‌بدل:الطاغیة.177][ابتزه:سلبه)اللسان:بزز(.178]عند‌ذکره‌لقنوت‌الامام‌الکاظم)ع(:70[فی‌المصدر‌ص179]
فیه:)و‌اهشم‌سوقه(.[جذ‌الشی‌ء‌الصلب:کسره‌أو‌قطعه‌مستأصلا،و‌فی180]
المصدر»وجب‌سنامه«و‌الجب‌أیضا‌القطع،یقال‌بعیر‌أجب:
أی:مقطوع‌السنام-هامشالبحار.[صاروا‌عبادید:أی:متفرقین)اللسان:عبد(.181][أدل‌علیه:انبسط‌کما‌فی‌اللسان:دلل،و‌أدل‌هنا182]
بمعنی‌أبسط.[نسخة‌بدل:و‌التلاوات‌المغیرة.183][اللهاة:أقصی‌الفم،و‌هی‌اللحمة‌المشرفة‌علی‌الحلق،184]
و‌الجمع‌لهوات.و‌اللغوب:التعب‌و‌الاعیاء)اللسان:لها‌ولغب(.
[نسخة‌بدل:نعیمه.185][البحار:خبب،و‌الخب‌الفساد:من‌قولهم:خبب‌فلان186]
علی‌فلان‌صدیقه:معناه‌أفسده‌علیه)اللسان:خبب(.[السفال:نقیض‌العلو)اللسان:سفل(.187][اللمحة:النظرة‌بالعجلة،و‌قال‌الفراء‌فی‌قوله‌تعالی188]
»کلمح‌بالبصر«قال:کخطفة‌بالبصر)اللسان:لمح(.طبع‌منشورات267-مهج‌الدعوات:95/238[البحار:189]
مکتبة‌سنائی..4:136[مروج‌الذهب190].50:224/12[البحار191][نسخة‌بدل:فی‌الملمات.192].339-مهج‌الدعوات:95:229[البحار193][کتاب‌الدلائل‌لأبی‌العباس‌عبدالله‌بن‌جعفر‌بن‌الحسین194]
بن‌مالک‌بن‌جامع‌الحمیری‌القمی‌شیخ‌القمیین،و‌کان‌أکثر‌التوقیعات‌الخارجة‌من‌الناحیة‌المقدسة‌بخطه،و‌له‌کتاب‌قرب‌الاسناد،و‌ینقل‌عن‌السید‌ابن‌طاوس‌أنه‌أوصی‌ولده‌بمطالعة
الدلائل،و‌قال‌صهر‌العلامة‌المجلسی‌فی‌کتاب‌البیاض‌الکمالی:علیک‌بمطالعة‌کتاب‌الدلائل‌للحمیری؛فیظهر‌منه3:170
-کما‌أن‌المسعودی‌أورد8:237وجود‌نسخته‌عنده-الذریعة‌عنه‌فی‌اثبات‌الوصیة.
.74[التوبة:195].66[الأحزاب:196]
.59[النساء:197]-هکذا‌ورد‌فی‌المصدر،و‌ما‌بین‌الهلالین83[النساء:198]
لیس‌فی‌القرآن..58[النساء:199].7[الأنبیاء:200][الخلد-بالتحریک-البال‌و‌القلب‌و‌النفس،یقال:وقع201]
ذلک‌فی‌خلدی‌أی‌روعی‌و‌قلبی)اللسان:خلد(.[قلیت‌اللحم‌علی‌المقلی:اذا‌شویته‌حتی‌تنضجه،و202]
کذلک‌الحب‌یقلی‌علی‌المقلی)اللسان:قلا(..2:386-کشف‌الغمة78:366[البحار203][البحار:ألقوا،و‌فی‌نزهة‌الناظر:ألقوا‌العلوم.204][نزهة‌الناظر:منها.205][نزهة‌الناظر:لما‌سئلت.206][أثبتناه‌من‌نزهة‌الناظر.207][نزهة‌الناظر:تلذ‌بقدیم.208][نزهة‌الناظر:أول‌علی‌ما‌فی‌شفتک.209][نزهة‌الناظر:ما‌حق.210][أثبتناه‌من‌نزهة‌الناظر،و‌فی‌البحار:و‌الدهر،الزهو:211]
الکبر‌و‌التیه‌و‌الفخر‌و‌العظمة)اللسان:زها(.[الغمط:احتقار‌الناس-هامشالبحار.212][نزهة‌الناظر:داع‌الی‌التخبط‌فی‌الجهل.213][نجع‌فی‌الدواء:اذا‌عمل،و‌نجع‌فیه‌القول‌و‌الوعظ:214]
عمل‌فیه‌و‌دخل‌و‌أثر)اللسان:نجع(.[فرس‌حرون:لا‌ینقاد،اذا‌اشتد‌به‌الجری‌وقف215]
)اللسان:حرن(.[قلیته‌قلی:أبغضته‌و‌کرهته،و‌تقلی‌الشی‌ء:تبغض216]
)اللسان:قلا(و‌التقالی:التباغض.[الشره:غلبة‌الحرص)اللسان:شره(.217][القنوط:الیأس‌من‌الخیر)اللسان:قنط(.218][أثبتناه‌من‌نزهة‌الناظر.219]
[أثبتناه‌من‌نزهة‌الناظر.220][یعنی‌ابن‌عبدالمطلب.221][نقلنا‌هذه‌الکلمة‌من‌نزهة‌الناظر‌و‌کان‌فیها‌جمل222]
متکررة‌و‌مصحفة‌قد‌وردت‌فی‌ضمن‌هذه‌المجموعة‌أعرضناعنها‌بوضع‌نقاط‌مکانها.
[نزهة‌الناظر:هکذا‌جاء‌فیه:و‌أقل‌ما‌فیه‌أن‌تکون223]المغالطة‌أمتن‌أسباب‌القطیعة.
[نزهة‌الناظر:الهزؤه‌و‌کاهة.224].69-نزهة‌الناظر:370و78:369[البحار225].25[البراءة:226].50/162/41[البحار:227][،فقال‌له‌یوما:أیما‌أحب‌الیک؟ابنای‌هذان‌أم‌الحسن‌و228]
الحسین؟فقال‌ابن‌السکیت:و‌الله‌ان‌قنبرا‌خادم‌علی‌بن‌أبی‌طالب‌خیر‌منک‌و‌من‌ابنیک،فقال‌المتوکل‌للأتراک:سلوا
لسانه‌من‌قفاه!ففعلوا‌فمات)رحمة‌الله‌علیه(-هامشالبحار.[المناقب:و‌قهر.229][لیس‌فی‌المناقب.230].40[النمل:231][المناقب:عرفه.232].101[یوسف:233].94[یونس:234][أی‌و‌الحال‌أنه)ص(لم‌یکن‌فی‌شک-هامشالبحار.235].61[آل‌عمران:236].27[لقمان:237][ما‌سبذان:-بفتح‌السین‌و‌الباء‌الموحدة‌و‌الذال-و‌هی238]
احدی‌مدن‌بین‌جبال‌کثیرة-فی‌أطراف‌همدان-کثیرة‌الحمات(،و‌قد‌ورد‌فی‌البحار:ما5:41و‌الکباریت)معجم‌البلدان
سیدان،و‌لعله‌مصحف..115[طه:239].50[الشوری:240]
.69و68[الفرقان:241][الغلس:ظلمة‌آخر‌اللیل‌اذا‌اختلطت‌بضوء‌الصباح242]
)اللسان:غلس(.[هو‌الزبیر‌بن‌العوام‌بن‌خویلد‌یکنی‌أباعبدالله‌و‌کان‌امه243]
صفیة‌بنت‌عبدالمطلب‌عمة‌رسول‌الله)ص(فهو‌ابن‌عمة‌النبی‌و‌ابن‌اخی‌خدیجة‌زوجة‌الرسول)ص(من‌المحرضین‌علی
حرب‌علی)ع(فی‌واقعة‌الجمل‌المشهورة.شهد‌الجمل‌مقاتلا‌لعلی)ع(فناداه‌علی‌ودعاه‌فانفرد‌به‌و‌قال‌له:أتذکر‌اذ‌کنت
أنا‌و‌أنت‌مع‌رسول‌الله)ص(فنظر‌الی‌وضحک‌وضحکت،فقلت‌أنت:لا‌یدع‌ابن‌أبی‌طالب‌زهوه،فقال:لیس‌بمزه،و
لتقاتلنه‌و‌أنت‌له‌ظالم؟.فذکر‌الزبیر‌ذلک‌فانصرف‌عن‌القتال‌فنزل‌بوادی‌السباع،و‌قام‌یصلی‌فأتاه‌ابن‌جرموز‌فقتله،و‌جاء
بسیفه‌و‌رأسه‌الی‌علی)ع(فقال)ع(:ان‌هذا‌سیف‌طالما‌فرج‌الکرب‌عن‌رسول‌الله)ص(.ثم‌قال:بشر‌قاتل‌ابن‌صفیة
بالنار،و‌کان‌قتله‌یوم‌الخمیس‌لعشر‌خلون‌من‌جمادی‌الأولی‌ه-هامشالبحار.36سنة
.39[ص:244]-هذا‌الکلام‌من‌ابن‌أکثم‌دلیل50:164/41[البحار245]
علی‌التعصب‌الأعمی‌و‌الحسد‌لما‌ظهر‌منه‌علیه‌السلام‌من‌أجوبة‌مفحمة‌له‌و‌قد‌نسی‌هذا‌المغرور‌یوم‌أفحمه‌والده‌الامام
الجواد‌علیه‌السلام‌و‌هو‌فی‌التاسعة‌من‌عمره‌الشریف‌و‌ذلک‌فی‌مجلس‌المأمون‌العباسی‌حتی‌ضل‌متحیرا،و‌هذا‌لو‌کان
مؤمنا‌لما‌لدغ‌مرتین‌و‌هو‌دلیل‌علی‌بلاهته‌و‌سفاهته‌حیث‌کانیروم‌المقابلة‌مع‌من‌هم‌خزان‌علم‌الله‌و‌تراجم‌وحیه.
.84[غافر:246].50:172[البحار247].2-الهامش50:171[البحار248].50:176[البحار249].50:172[البحار250][الاحتجاج:الاجماع.251]
[البحار:لقول.252][ای:ما‌تأولوه‌من‌قولهم‌بالاجماع‌فی‌اختیار‌الامام‌الذی253]
لم‌یجعل‌لهم‌الله‌الخیرة‌فیه-هامش‌الاحتجاج.[الاحتجاج:اتباع.254][الاحتجاج:ما‌ان‌تمسکتم.255].55[المائدة:256][البحار:فیلزم.257][لیس‌فی‌البحار.258][البحار:موافقة‌للقرآن.259][البحار:لکون.260][الاحتجاج:یقول.261][البحار:بین‌أمرین.262][البحار:من‌قبل.263][الخلة-بضم‌الخاء-الخصلة-هامشالبحار.264].49[الکهف:265].10[الحج:266][البحار:باجتماع.267][لیس‌فی‌الاحتجاج.268][لیس‌فی‌الاحتجاج.269][الاحتجاج:حاجة.270][الاحتجاج:و‌هذا‌الکلام.271][أثبتناه‌من‌البحار.272][البحار:أحبه.273][لیس‌فی‌الاحتجاج.274][لیس‌فی‌الاحتجاج.275][أثبتناه‌من‌البحار.276][لیس‌فی‌البحار.277][البحار:منهم.278][هو‌شاعر‌جاهلی‌من‌رؤساء‌ثقیف‌و‌فصحائهم)توفی‌نحو279]
م(قیل:انه‌کان‌من‌النساک‌قال‌بالتوحید‌و‌نبذ‌الأوثان...630
.680الخ-أعلام‌المنجد:[هو‌عروة‌بن‌مسعود‌الثقفی‌کان‌عاقلا‌لبیبا‌یسکن280]
الطائف،و‌أحد‌السادة‌الأربعة‌فی‌الاسلام‌و‌قد‌بعثته‌قریش‌رسولا‌عنها‌الی‌النبی)ص(عام‌الحدیبیة‌و‌لما‌رجع‌الی‌أصحابه‌ذکر‌لهم‌مقام‌النبی‌و‌عظمته‌عند‌أصحابه،ثم‌قدم‌علی‌رسوله
الله)ص(مسلما‌و‌استأذنه‌فی‌الرجوع‌الی‌قومه،فلما‌أذن‌له‌و‌رجع‌الی‌الطائف‌دعاهم‌الی‌الاسلام‌فعصوه‌و‌قام‌یؤذن‌للفجر‌فرماه‌رجل‌بسهم‌فقتله،و‌لما‌بلغ‌النبی)ص(قتله‌قال:مثل
عروة‌مثل‌صاحب‌یس‌دعا‌قومه‌الی‌الله‌تعالی‌فقتلوه-سفینة.2:183البحار
.31[الزخرف:281][هو‌من‌أصحاب‌أمیرالمؤمنین)ع(،کما‌وعده‌الشیخ‌فی282]
:9رجاله‌من‌أصحاب‌الحسن)ع(أیضا-معجم‌رجال‌الحدیث-و‌قد‌جاء‌فی‌الاحتجاج:عتابة،و‌هو‌تصحیف.253
[الاحتجاج:من.283].31[محمد:284].182[الأعراف:285].2[العنکبوت:286].34[ص:287][الاحتجاج:و‌قوله.288].85[طه:289].155[الأعراف:290].48[المائدة:291].152[آل‌عمران:292].17[القلم:293].7[هود:294].124[البقرة:295].4[محمد)ص(:296]-و‌قد‌وردت‌فی‌جمیع‌المصادر‌هکذا)یهدی8[فاطر:297]
من‌یشاء‌و‌یضل‌من‌یشاء(و‌لم‌ترد‌هکذا‌فی‌القرآن.
[أثبتناه‌من‌البحار.298].17[حم‌السجدة:299].7[آل‌عمران:300].18و17[الزمر:301][أثبتناه‌من‌البحار.302]،و‌قد‌أورده‌المجلسی20/30-البحار450[الاحتجاج:303]
أیضا‌نقلا‌عن‌تحف‌العقول.68ص2مفصلا‌فی‌الباب[المراد:سنة‌ثمان‌و‌عشرون‌بعد‌المائتین.304][السیالة:-بفتح‌أوله‌و‌تخفیف‌ثانیه-هی‌أول‌مرحلة305]
(.3:292لأهل‌المدینة‌اذا‌أرادوا‌مکة)معجم‌البلدان[بار‌خدا:الله‌جل‌شأنه،الملک‌الکبیر،صاحب،سید-و306]
چون:الکیف)المعجم‌الذهبی(.[نیک:حسن)المعجم‌الذهبی(.307][أی‌أغلق‌الباب.308].337-بصائر‌الدرجات:50:131/13[البحار309].50:209/23[البحار310].38:2[أعیان‌الشیعة311][العسکر:هو‌سامراء.312].50:200/11[البحار313].50:209/23[البحار314].2-الهامش50:201[البحار315].50:200/11[البحار316].50:209/23[البحار317].50:142/27[البحار318][الشراة:هم‌الخوارج،واحده‌شار،سموا‌بذلک‌لقولهم:319]
شرینا‌أنفسنا‌فی‌طاعة‌الله-هامشالبحار.[الحشویة:لقب‌تحقیر‌أطلق‌علی‌أولئک‌الفریق‌من320]
أصحاب‌الحدیث‌الذین‌اعتقدوا‌بصحة‌الأحادیث‌المسرفة‌فی(.439:7التجسیم...الخ)دائرة‌المعارف‌الاسلامیة
[أثبتناه‌من‌الخرائج،و‌فی‌البحار:التربة.321]
[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة.322].50:142/27[البحار323].50:209/22[البحار324]-الهامش.50:202[البحار325][الخفاتین‌جمع‌خفتان:و‌هو‌الدرع‌من‌اللبد-هامش326]
البحار.[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة،و‌فی‌البحار:فی.327][البرنس:کل‌ثوب‌رأسه‌منه‌ملتزق‌به،دراعة‌کان328]
أوجبة،و‌قیل:قلنسوة‌طویلة)اللسان:برنس(..50:142/27[البحار329][أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة.330][الدمعة‌الساکبة:و‌لأعورن.331][أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة.332][الدمعة‌الساکبة:لأعرضنک‌علیه‌و‌أشکوک.333][أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة،و‌فی‌أعیان‌الشیعة:الیه.334].8:199-الدمعة‌الساکبة2:38[أعیان‌الشیعة335][أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة،و‌فی‌البحار:فعبرنا.336][البرد:-بالتحریک-حب‌الغمام‌فقد‌یکون‌کبیرا‌مثل337]
الصخور-هامشالبحار.[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة.338].50:144/27[البحار339][الزهو:النبات‌الناضر‌و‌المنظر‌الحسن،نور‌النبت‌و340]
زهره‌و‌اشراقه)اللسان:زها(و‌فی‌الدمعة‌الساکبة:زهر.[أثبتناه‌من‌اثبات‌الوصیة.341][أغذ‌السیر:اسرع)اللسان:غذذ(.342][المناخ:الموضع‌الذی‌تناخ‌فیه‌الابل،و‌أناخ‌الابل:أبرکها343]
)اللسان:نوخ(..248نقلا‌عن‌اثبات‌الوصیة:203:8[الدمعة‌الساکبة344].248نقلا‌عن‌اثبات‌الوصیة:8:205[الدمعة‌الساکبة345]نقلا‌عن‌اثبات‌الوصیة‌و‌فیه:8:206[الدمعة‌الساکبة346]
ما‌بها‌علة.[أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة.347]/الهامش.50:202[البحار348][الدمعة‌الساکبة:الجلبی.349][الدمعة‌الساکبة:ستورا.350][أثبتناه‌من‌اثبات‌الوصیة.351][الشهریة:ضرب‌من‌البراذین،و‌هو‌بین‌البرذون‌و352]
المقرف‌من‌الخیل)اللسان:شهر(..251-اثبات‌الوصیة:8:206[الدمعة‌الساکبة353]کیلومترا‌من‌شمال‌بغداد،120[سامراء:بلدة‌علی‌نحو354]
علی‌ضفة‌دجلة‌الشرقیة،تقوم‌بلدة‌سامراء‌الحدیثة‌فوق‌جزء‌ضئیل‌من‌أطلال‌عاصمة‌بنی‌العباس‌القدیمة‌الممتدة‌أطلالها
مسافة‌طویلة‌الی‌شمالها‌و‌جنوبها‌و‌شرقها،و‌هی‌الیوم‌مرکز‌قضاء‌واسع‌من‌أقضیة‌لواء)محافظة(بغداد.اسست‌فی‌زمن
ه(لجعلها‌عاصمة‌له‌ثم‌أوصلها218-227الخلیفة‌المعتصم)ه(.و‌من‌أهم‌آثارها:232-247الی‌أقصی‌اتساعها‌المتوکل)
بقایا‌دار‌الخلیفة،و‌المنارة‌الملویة،التی‌انشئت‌مع‌المسجد‌الجامع‌الکبیر‌علی‌عهد‌المتوکل.و‌فی‌قلب‌المدینة:الروضة‌العسکریة‌حیث‌ضریح‌الامام‌علی‌الهادی‌و‌الحسن‌العسکری
ه)موسوعة1285علیهماالسلام‌و‌علیه‌قبة‌طلیت‌بالذهب‌سنة(.12العتبات‌المقدسة‌قسم‌سامراء
.8:207[الدمعة‌الساکبة355]-الهامش.50:202[البحار356][الصعلوک:الفقیر-هامشالبحار.357]-و‌للعلامة‌المجلسی)قده(50:132/202[البحار358]
.50:133حول‌هذه‌الروایة‌تعلیق‌رصین‌فراجع‌البحار-الهامش.50:202[البحار359].251[اثبات‌الوصیة:360]الهامش.50:202[البحار361].8:207[الدمعة‌الساکبة362]
.50:203/11[البحار363].50:206/21[البحار364][أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة،و‌فی‌البحار:یشیل.365]،و‌قد‌جاءت‌فی‌الروایة‌هکذا:و‌سخرنا...الخ.36[ص:366].8:208-الدمعة‌الساکبة50:203/12[البحار367][یتلظی‌علی‌فلان:اذا‌توقد‌علیه‌من‌شدة‌الغضب368]
)اللسان:لظی(.[انما‌نقلنا‌کلامه)لعنه‌الله(هنا‌لیتبین‌خبث‌باطنه‌و‌سوء369]
سریرته‌من‌جهة،و‌من‌جهة‌اخری‌مراعاة‌لأمانة‌النقل.[الخزر-بالتحریک-:هی‌بلاد‌الترک،و‌اسم‌اقلیم‌من370]
قصبة‌تسمی‌اتل،و‌اتل‌اسم‌لنهر‌یجری‌الی‌الخزر‌من‌الروس‌و‌بلغار،و‌أیضا‌هو‌انقلاب‌فی‌الحدقة‌نحو‌اللحاظ،و‌هو‌أقبح‌الحال
(.2:367)معجم‌البلدان.50:196/8[البحار371][تقدم‌معناه.372].50:211/24[البحار373].27[الفرقان:374].50:214/26[البحار375][الحمانی-بکسر‌الحاء‌و‌تشدید‌المیم،نسبة‌الی‌حمان376]
بن‌عبد‌العزی‌بطن‌من‌تمیم‌من‌العدنانیة-أبوزکریا‌یحیی‌بن‌عبدالحمید...الکوفی،قدم‌بغداد‌و‌حدث‌بها‌عن‌جماعة‌کثیرة‌منهم‌سفیان‌بن‌عیینة...ذکره‌الخطیب‌فی‌تاریخ‌بغداد.مات
بسر‌من‌رأی‌فی‌شهر‌رمضان،و‌کان‌أول‌من‌مات228سنة‌‌بسامراء‌من‌المحدثین‌الذین‌أقدموا،له‌کتاب‌فی‌المناقب‌یروی
عنه‌أحمد‌بن‌میثم-هامشالبحار..190/2و50:129/6[البحار377]نقلا‌عن‌کتاب‌الهدایة‌فی8:212[الدمعة‌الساکبة378]
الفضائل،قال‌فی‌الذریعة:الهدایة‌فی‌تاریخ‌النبی‌و‌الأئمة‌و‌معجزاتهم‌لأبی‌عبدالله‌الحسین‌بن‌حمدان‌الجنبلائی‌المعبر‌عنه
)الهدایة‌الکبری(و‌ینقل‌عنه‌المجلسی،و‌أورده‌فی‌جملة
،و1:20مصادره‌للشیخ‌الحسین‌بن‌حمدان‌الحضینی،البحار.73/رقم25:164عن‌الکشی‌الخضینی‌الجنبلائی-الذریعة
.8:216[الدمعة‌الساکبة379].254[اثبات‌الوصیة‌للمسعودی:380][الخراج-کغراب-القروح‌و‌الدمامیل‌العظیمة-هامش381]
البحار.[کان‌الفتح‌بن‌خاقان‌الترکی‌مولاه‌أغلب‌الناس‌علیه،و382]
(.4:99أقربهم‌منه،و‌أکثرهم‌تقدما‌عنده...الخ)مروج‌الذهب[الکسب-وزان‌قفل-ثفل‌الدهن،و‌هو‌معرب‌و‌أصله383]
الکشب)المصباح(.[استقل:نهض)اللسان:قلل(.384][هو‌أبوعبدالله‌محمد‌بن‌القاسم‌بن‌الحسن‌بن‌زید‌بن385]
الحسن‌بن‌أمیرالمؤمنین‌علیهماالسلام،و‌هو‌و‌أبوه‌و‌جده‌کانوا‌مظاهرین‌لبنی‌العباس‌علی‌سائر‌أولاد‌أبی‌طالب.و‌قال‌فی
عمدة‌الطالب:انه‌یلقب‌بالبطحائی-منسوبا‌الی‌بطحاء‌أو‌الیبطحان..واد‌بالمدینة-هامشالبحار.
[هی‌ام‌ولد‌خوارزمیة‌یقال‌لها‌شجاع‌توفیت‌فی‌سنة386](.136و4:98)مروج‌الذهب247
.50:198/10[البحار387][البحار:ما‌یخامر.388][مروج‌الذهب:فما‌أغنتهم.389][البحار:و‌اسکنوا.390][مروج‌الذهب:من‌بعد‌ما‌قبروا.391][البحار:الأساور.392][البحار:و‌أصبحوا‌الیوم‌بعد‌الأکل.393].4:107-مروج‌الذهب50:211[البحار394]،و‌الفراغنة‌ینتمون‌الی‌فرغانة:و254[اثبات‌الوصیة:395]
هی‌مدینة‌و‌کورة‌واسعة‌بما‌وراء‌النهر‌متاخمة‌لبلاد‌ترکستان...(.4:253بینها‌و‌بین‌سمرقند‌خمسون‌فرسخا)معجم‌البلدان
.2:143[معجم‌البلدان396]
.254[اثبات‌الوصیة:397].12:88[موسوعة‌العتبات‌المقدسة398][أثبتناه‌من‌الدمعة‌الساکبة،و‌فی‌المصدر:وزیره‌علی،و399]
علی‌یمینا..8:212-الدمعة‌الساکبة254[اثبات‌الوصیة:400].12:91[موسوعة‌العتبات‌المقدسة401][کمال‌الدین‌و‌الدمعة‌الساکبة:الرزاقی،و‌فی‌معانی402]
الأخبار:الزراقی،و‌لعل‌ما‌اثبتناه‌هو‌الأصح،لان‌حاجب‌المتوکلکان‌زرافة‌کما‌فی‌الخبر‌المتقدم.
[ذکر‌العلامة‌المجلسی)قده(بیانا‌قال‌فیه:أی‌صرت403]متفکرا‌فیما‌تقدم‌من‌الأمور‌و‌ما‌تأخر‌منها،فاهتممت‌لها‌جمیعا،
و‌الحاصل‌انی‌تفکرت‌فیما‌یترتب‌علی‌مجیئی‌من‌المفاسد،فندمت‌علی‌المجی‌ء.و‌یحتمل‌أن‌یکون‌فأخذ‌بی‌بالباء‌أی‌سأل
عنی‌سؤالات‌کثیرة‌عما‌تقدم‌و‌عما‌تأخر‌فظننت‌أنه‌تفطنبسبب‌مجیئی‌فندمت.
[معانی‌الأخبار:فاوجی‌ء،و‌فی‌الدمعة‌الساکبة:فنحی،و404])فوحی‌الناس(أی‌اشار‌الیهم‌أن‌یبعدوا‌عنه،و‌یمکن‌أن‌یقرأ‌الناس‌بالرفع‌أی‌أسرع‌الناس‌فی‌الذهاب،فان‌الوحی‌یکون
بمعنی‌الاشارة‌و‌بمعنی‌الاسراع-البحار.[أثبتناه‌من‌کمال‌الدین‌و‌معانی‌الأخبار،و‌فی‌البحار:405]
لخیر‌ما،و‌فی‌الدمعة‌الساکبة:بخیر.[لیس‌فی‌کمال‌الدین.406][ما‌بین‌المعقوفتین‌أثبتناه‌من‌کمال‌الدین.407][أثبتناه‌من‌کمال‌الدین‌و‌معانی‌الأخبار،و‌فی‌البحار:408]
تجمع.-معانی2:382-کمال‌الدین50:194/6[البحار409]
.123الأخبار:.50:195/7[البحار410].50:204[البحار411][هو‌أبومحمد‌الحسن‌بن‌محمد‌بن‌جمهور‌العمی‌بصری412]
ثقة‌فی‌نفسه،ینسب‌الی‌بنی‌العم‌من‌تمیم...ذکره‌أصحابنابذلک‌و‌قالوا:کان‌أوثق‌من‌أبیه‌و‌أصلح-هامشالبحار.
[کان‌بغا‌من‌الأتراک‌من‌غلمان‌المعتصم،یشهد‌الحروب413]العظام،و‌یباشرها‌بنفسه،فیخرج‌منها‌سالما،و‌لم‌یکن‌یلبس
علی‌بدنه‌شیئا‌من‌الحدید،فعذل‌فی‌ذلک،فقال:رأیت‌فی‌نومی‌النبی‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌معه‌جماعة‌من‌أصحابه‌فقال:یا‌بغا‌أحسنت‌الی‌رجل‌من‌امتی‌فدعی‌لک‌بدعوات‌استجیبت
له‌فیک.[البحار:فشال.414][البحار:ما.415][أثبتناه‌من‌مروج‌الذهب،و‌فی‌البحار‌و‌المصدر:یا‌غز‌و416]
یغلون‌و‌تامش..346-اعلام‌الوری:50:189/1[البحار417].50:148/33[البحار418][منبج:بالفتح‌ثم‌السکون‌و‌باء‌مکسورة:هو‌بلد‌قدیم419]
بینه‌و‌بین‌حلب‌عشرة‌فراسخ،منها‌البحتری)معجم‌البلدان:5/205.)[یثننی‌من‌ثنیت‌الشی‌ء‌اذا‌حنیته‌و‌عطفته‌و‌طویته،و420]
انثنی:أی‌انعطف)اللسان:ثنی(.[یدل:من‌دل‌علی‌قومی‌أی‌جرأهم)اللسان:دلل(و421]
المراد‌هنا:یجری‌ء..23[الشوری:422].50:213/25[البحار423].65[هود:424].255[اثبات‌الوصیة:425][هو‌مخارق‌أبو‌المهنأ‌ابن‌یحیی‌الجزار،امام‌عصره‌فی426]
فن‌الغناء،و‌من‌اجمل‌الناس‌صوتا،کان‌الرشید‌العباسی‌معجبا‌به‌حتی‌أنه‌أقعده‌معه‌علی‌السریر،أخباره‌کثیرة‌توفی‌بسر‌من
رأی-هامش‌مروج‌الذهب..139و4:136[مروج‌الذهب427]
.190الی4:148[مروج‌الذهب428].4:417-المناقب50:129/8[البحار429].27:216/18[البحار430].283-الفصول‌المهمة:339[اعلام‌الوری:431].4:401-المناقب50:206/18[البحار432].4:195[مروج‌الذهب433].50:206/19[البحار434][البحار:بها.435][لیس‌فی‌مروج‌الذهب.436][البحار:ما‌أکتب.437][أی‌وعته‌و‌ثبت‌فیها)هامش‌مروج‌الذهب(،و‌فی438]
البحار:ما‌وقر‌فی‌القلوب.[مروج‌الذهب:به.439][مروج‌الذهب:باملاء.440].4:194-مروج‌الذهب50:208[البحار441].257[اثبات‌الوصیة:442].50:210[البحار443][الدمعة‌الساکبة:جلة.444][لیس‌فی‌اثبات‌الوصیة.445][هکذا‌ورد‌فی‌المصدر‌أیضا،و‌الظاهر‌أن‌یکون:ولا446]
عرف‌خبره.[لیس‌فی‌الدمعة‌الساکبة.447][الدمعة‌الساکبة:یارشاش.448][لیس‌فی‌اثبات‌الوصیة.449][اثبات‌الوصیة:ابومحمد.450][الدمعة‌الساکبة:یا‌ابن‌العم.451].8:221-الدمعة‌الساکبة257[اثبات‌الوصیة:452][لیس‌فی‌مروج‌الذهب.453]،و‌ما‌بین4:193-مروج‌الذهب50:207/22[البحار454]
الهلالین‌لیس‌فی‌البحار.
.339[اعلام‌الوری:455][الدمعة‌الساکبة:علی‌سرج‌برذون.456][الدمعة‌الساکبة:أن‌یرکبها.457][اثبات‌الوصیة:یحزم.458].8:222-الدمعة‌الساکبة257[اثبات‌الوصیة:459][أثبتناه‌من‌رجال‌الکشی،و‌فی‌الدمعة‌الساکبة:من‌شق460]
ثوبک.[البحار:و‌یتغیر.461][الدمعة‌الساکبة:و‌کثرة.462][البحار‌و‌رجال‌الکشی:و‌یرد.463]-2:6/842-رجال‌الکشی50:191/3[البحار464]
.8:224الدمعة‌الساکبة.12:81[موسوعة‌العتبات‌المقدسة465].101[تاریخ‌الشیعة:466].2:503[تاریخ‌الیعقوبی467][الدسکرة:قریة‌فی‌طریق‌خراسان‌قریبة‌من‌شهر‌ابان468]
)و‌هی‌قریة‌کبیرة‌ذات‌نخل‌و‌بساتین‌من‌نواحی‌الخالص‌شرقی:3و2:455بغداد(،و‌هی‌دسکرة‌الملک)معجم‌البلدان
375.).8:223[الدمعة‌الساکبة469].50:206/18[البحار470].8:226[الدمعة‌الساکبة471].8:227[الدمعة‌الساکبة472].227و8:225[الدمعة‌الساکبة473].1:497[الکافی474].4:193[مروج‌الذهب475]-339-اعلام‌الوری:227و8:226[الدمعة‌الساکبة476]
.2:376کشف‌الغمة.50:206/17-البحار8:225[الدمعة‌الساکبة477].1:246[روضة‌الواعظین478]
.8:226[الدمعة‌الساکبة479].4:401[المناقب480].257[اثبات‌الوصیة:481].50:206/21[البحار482].8:225[الدمعة‌الساکبة483].7و50:231/6[البحار484][نسخة‌بدل:شبیب.485][السباسب:القفار‌و‌المفازة،و‌السبسب‌الأرض‌القفر486]
البعیدة‌مستویة‌و‌غیر‌مستویة)اللسان:سبسب(.و‌فیه‌تتمة‌الخبر95:1/1و50:215/1[البحار487]
بالدعاء‌عنه)ع(..4:402-المناقب50:216/2[البحار488].226-غیبة‌الطوسی:50:220/7[البحار489].226-غیبة‌الطوسی:50:220/7[البحار490].50:216/2[البحار491].50:216/2[البحار492].50:220/7[البحار493][الذمیل:کأمیر‌السوق‌اللین،و‌منه‌الذمول‌یقال:ناقة494]
ذمول-البحار..50:216/4[البحار495].50:214[البحار496].96[الأنوار‌القدسیة:497].8:228[الدمعة‌الساکبة498]
تعريف‌مرکز‌القائمیة‌باصفهان‌للتحریات‌الکمبیوتریة ن كم‌خير‌لكم‌إ ه ذل الل كم‌و‌أنفس كم‌في‌سبيل أموال جاه دوا‌ب
(.41كنتم‌تعلمون)التوبة/ضا –قال‌الإمام‌علی بن‌موسی‌الر علـیه السلام:رح م‌الله‌عبدا
موا اس‌لو‌عل الن ن اس؛فإ مها‌الن م‌علومنا‌و‌يعل أحيا‌أمرنا... يتعلبعونا...)بــنـاد ر‌البـحـار ن‌كلام نا‌لات فی‌تلخیص‌بحـار–محاس
ضا)ع(،159الأنوار،للعلامة‌فیض‌الاسلام،ص ؛عیون‌أخبار الریخ‌الصدوق،الباب (.307/ص1،ج28الشـ
قافی‌بأصبهان إیران:الشهید‌آیة–مؤسس‌مجتمع"القائمیة"الثـمه‌الله–الله"الشمس‌آباذی" کان‌أحدا‌من‌جهابـذة‌هذه–رح
المدینة،الذی‌قد اشتهر‌بشعف ه بأهل‌بیت‌النبی)صلوات‌الله ضا)علیه ما‌بحضرة‌الإمام‌علی‌بن‌موسی‌الر علـیهـم(و‌لاسی
السلام(و‌بـساحة‌صاح ب‌الزمان)عجل‌الله‌تعالی‌فرجهریف(؛و‌لهذا‌أسس‌مع‌نظره‌و‌درایته،فی‌سنـة 1340الش
الهجریة‌القمریة(،مؤسسة و1380الهجریة‌الشمسیة)=موق ف بع‌بأقوی‌و‌أحسن طریقة لم‌یـنطـف ئ‌م صباحها،بل‌تـتـ
یوم. کلی‌الحاسوبی –بأصبهان،إیران–مرکز"القائمیة"للتحر قد‌ابتدأ
الهجریة1427الهجریة‌الشمسیة)=1385أنش طته‌من‌سنـة القمریة(تحت‌عنایة‌سماحة‌آیة‌الله‌الحاج‌السید‌حسن‌الإمامی
و‌مع‌مساعدة جمع من‌خ ریجی‌الحوزات‌العلمیة‌و–دام‌ع زه–ی:دینیة،ثقافیة طلاب‌الجوامع،باللیل‌و‌النهار،فی‌مجالات‌شتـ
و‌علمیة...قـلـین الأهداف:الدفاع‌عن‌ساحة‌الشیعة‌و‌تبسیط‌ثـقافة‌الثـ
)کتاب‌الله‌و‌اهل‌البیت‌علیهـم‌السلام(و‌معارفهما،تعزیز‌دوافعی‌الأدق‌للمسائل‌الدینیة، حر باب‌و‌عموم‌الناس‌إلی‌التـ الشـ
المبتذلة‌أو‌الردیئة–تخلیف‌المطالب‌النـافعة –مکان‌البلاتیث فی‌المحامیل)=الهواتف‌المنقولة(و‌الحواسیب)=الأجهزة‌الکمبیوتریة(،تمهید‌أرضیة‌واسعة‌جامعة‌ثـقافیة‌علی‌أساس
بباعث‌نشر–علیهم‌السلام–معارف‌القرآن‌و‌أهل‌البیت‌‌المعارف،خدمات‌للمحققین‌و‌الطـلاب،توسعة‌ثقافة‌القراءة‌و
إغناء‌أوقات‌فراغة‌هواة برام ج‌العلوم‌الإسلامیة،إنالة‌المنابع‌اللازمة‌لتسهیل‌رفع‌الإبهام‌و‌الشــبهات‌المنتشرة‌فی‌الجامعة،
و...-م نها‌العدالة‌الاجتماعیة:التی‌یمک ن‌نشرها‌و‌بثـها‌بالأجهزة‌الحدیثة‌متصاعدة ،علی‌أنـه‌یمک ن‌تسریع‌إبراز‌المراف ق‌و
قافة الاسلامیة‌و–التسهیلات فی‌آکناف‌البلد-و‌نشر الثـ‌فی‌أنحاء‌العالـم-م ن‌جـهة‌اخری.–الإیرانیة
-من‌الأنشطة‌الواسعة‌للمرکز:کتب،کتیبة،نشرة‌شهریة،مع عنوان الف(طبع‌و‌نشر‌عشرات
إقامة‌مسابقات‌الق راءة‌ب(إنتاج‌مئات‌أجهزة‌تحقیقیة‌و‌مکتبیة،قابلة‌للتشغیل‌فی
الحاسوب‌و‌المحمول‌ج(إنتاج‌المعارض‌ثــلاثیة الأبعاد،المنظر‌الشامل)=بانوراما(،
الرسوم‌المتحرکة‌و...الأماکن‌الدینیة،السیاحیة‌و...وwww.Ghaemiyeh.comد(إبداع‌الموقع‌الانترنتی"القائمیة"
عدة‌مواق ع‌اخـر‌ه(إنتاج‌المنتـجات‌العرضیة،الخـطابات‌و...للعرض‌فی‌القنوات
القمریة‌و(الإطلاق‌و‌الدعم‌العلمی‌لنظام‌إجابة‌الأسئلة‌الشرعیة،
(00983112350524الاخلاقیة‌و‌الاعتقادیة)الهاتف:ز(ترسیم‌النظام‌التلقائی‌و‌الیدوی‌للبلوتوث،ویب‌کشک،و
SMSالرسائل‌القصیرة‌‌مراکز‌طبیعیة‌و‌اعتباریة،منها ح(التعاون‌الفخری‌مع‌عشرات
بیوت‌الآیات‌الع ظام،الحوزات‌العلمیة،الجوامع،الأماکن‌الدینیةکمسجد‌جمکران‌و...
ط(إقامة‌المؤتمرات،و‌تنفیذ‌مشروع"ما‌قبل‌المدرسة"الخاصبالأطفال‌و‌الأحداث‌المشار کین‌فی‌الجلسة
ی(إقامة‌دورات‌تعلیمیة‌عمومیة‌و‌دورات‌تربیة‌المربـینـة )حضورا‌و‌افتراضا(طیلة‌الس
المکتب‌الرئیسی:إیران/أصبهان/شارع"مسجد‌سید"/ما‌بینشارع"پنج‌رمضان"ومفترق"وفائی"/بنایة"القائمیة"
الهجریة1427الهجریة‌الشمسیة)=1385تاریخ‌التأسیس:القمریة(
2373رقم‌التسجیل:10860152026الهویة‌الوطنیة:
www.ghaemiyeh.comالموقع:[email protected]البرید‌الالکترونی:www.eslamshop.comالمتجر‌الانترنتی:
(0098311-)2357023-25الهاتف:(0311)2357022الفاکس:
(021)88318722مکتب‌طهران‌جاریة‌و‌المبیعات 09132000109التـ
(0311)2333045امور‌المستخدمین ملاحظة‌هامة:
المیزانیة‌الحالیة‌لهذا‌المرکز،شـعبیة،تبرعیة،غیر‌حکومیة،وها‌لا‌تـواف ی یت‌باهتمام‌جمع‌من‌الخیرین؛لکنـ غیر‌ربحیة،اقتـن
ع‌للامور‌الدینیة‌و‌العلمیة‌الحالیة‌و س الحجم‌المتزاید‌و‌المتـقافیة؛لهذا‌فقد‌ترجی‌هذا‌المرکز‌صاح ب مشاریع‌التوسعة‌الثـ
)المسمی‌بالقائمیة(و‌مع‌ذلک،یرجو‌م ن‌جانب هذا‌البیت ریف(أن سماحة‌بقیة‌الله‌الأعظم)عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشعانتهم-فی‌حد‌التـمکـن‌لکل‌احد توفیقا‌متزائدا‌لإ ق‌الکل یوفـ
إیانا‌فی‌هذا‌الأمر‌العظیم؛إن‌شاء‌الله‌تعالی؛و‌الله‌ولی–منهم‌التوفیق.