3حمید مستجابی 2تاج الدین کرمی، 1عطاالله عبدی،

222 الی 161از صفحه

چکیده

شاهری شاد »ساختارها و سااوواارهای مقاله حاضر به تبیین نظری و مفهومی پیامدهای امنیتی زمینه و هدف:

پرداود. بر مبنای ایده بنیادی این پژوهش، ظهور و بروو می« عدم تعلق مکانیمسئله نشینی و نامووو و رشد حاشیه

تواند نشینی، میناشی او حاشیه ، فرهنگی و االبدیسیاسی، اقتصادی، اجتماعی، یطیمحستیوهای گوناگو چالش

با به مخاطره انداختن امنیت انسانی و اجتماعی ومینه را برای ظهور عوامل تهدیدگر امنیت ملی فراهم اند.

ظار روش شناختی او منظر هدف ماهیتی نظری ا ااربردی داشاته و او من این پژوهش به لحاظ روش شناسی:روش

ای هاای اسانادی و اتابخاناه های مورد نیااو پاژوهش او طریاق روش نیز واجد ماهیت توصیفی ا تحلیلی است. داده

ها متکی به تفسیرهای ایفی بوده است.آوری شده و تحلیل دادهجمع

های بازر دسترسی به منابع قدرت در شهرتمراز امکانات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گیری:ها و نتیجهیافته

نشاینی باوده اسات. باه عاعوه ضاعد بنیادهاای ترین عامل در جذب مهاجرین و گساترش حاشایه و پایتخت، مهم

اجتماعی، دسترسی نامطلوب باه خادمات رفااهی و هایآسیباقتصادی، شرایط نامطلوب ویست و تمراز مسائل و

ای بارای باروو ها را تبدیل باه ااانو عماده تواند، حاشیهویرساختی و احساس نابرابری در ابعاد مختلد وندگی می

عمده در بُعاد امنیات اجتمااعی زافازایش طوربهنشینی ترین پیامدهای امنیتی حاشیهمهمهای امنیتی بکند. چالش

محیطی زافزایش آلودگی، جرم و جنایت، ااهش احساس امنیت و افزایش شکاف بین طبقات(، در بُعد امنیت ویست

اشاوروی و امباود مناابع آب( و در بُعاد امنیات اقتصاادی زافازایش قاچااش، گساترش مشاا ل یهانیومااهش

دهاد، ممکان اسات تحات . این جریا ضمن آنکه تعلق مکانی را اااهش مای اندداشتهو...( ظهور و بروو یررسمی

و ...( امنیت سیاسای ساوی برای رشد تروریسم های شهری، رشد واگرایی و ومینهشرایطی زاو قبیل گسترش ناآرامی

و ملی را نیز تهدید اند.

های کلیدیواژه

شهری. ینینشهیو حاشامنیت انسانی، امنیت اجتماعی، امنیت ملی، توسعه نامووو ، تعلق مکانی

استادیار گروه جغرافیایی سیاسی دانشگاه خوارزمی - 1

استادیار گروه جغرافیای انسانی دانشگاه خوارزمی - 2

hmostajabi1982@gmail. Comنویسنده مسئول( خوارزمی )دانشجوی دکتری جغرافیایی سیاسی دانشگاه - 3

رساله دکتری رشته جغرافیایی سیاسی دانشگاه خوارزمی می باشد.این مقاله برگرفته از *

11/8/6131 :دریافت تاریخ 11/12/1316 :تاریخ پذیرش

شهری و مسئله تعلق مکانی نشینیپیامدهای امنیتی حاشیه مفهومیتبیین

861

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

مقدمه

و یافته تولید اجتماعی توأماا راروت و مخااطرات مدرنیته فرایند نظاماولریش بک،

شهرنشاینی معاصار و (.19 :11991زبک،داندآمیز میمخاطرهجوامع مدر را جوامع

جهاا بار به عنوا الگوی مسالط، خود را ای همزادند اه داری مدر ، دوگانهسرمایه

هاای گسال خطاو بر روی ا لب (. شهرها،36: 1639اند زپیرا ،امروو تحمیل ارده

اقتصاادهای ینسنتی، با هایفرهنگ شد وجوامع در حال مدر بین ناشی او تضاد

و جمعیاات بااومی بااین اقتاادارگرایی و یسااا رمااردم گاارا، بااینجامعااه و فردگاارا

بااین فقاار و رااروت و ... واقااع گاارا و واگاارا، هااای ملاایبااین جریااا اسااتعمارگرایی،

آمیاز ماتن و مخااطره چاالش ،هاا گسال این یکی او (.170: 10011زبولینس،اندشده

.نامووو داردشد شهریوا و توسعه برو اه ریشه در است ینینشهیحاشیا حاشیه

یاگوناه باه فرایندی جهانی، در نیمه دو قر بیساتم مایعدی مثابهبهشهری شد

: 1636پرشتاب و انفجار آمیز به اشورهای جها سوم سرایت اارده اسات زگیادنز،

شاهرها، پیامادهای برنامه و واقعاً انفجاری شاهرها و ااع (. رشد و گسترش بی306

چندین میلیونی، ااهش ایمنای « اابوس شهرهای» نامطلوبی داشته و سبب پیدایش

محیطای هاای ویسات انی و پیاماد و امنیت شهرها در برابر مخاطرات طبیعای و انسا

باا توجاه باه منطاق (. 106-102: 1673ناخواسته و نامطلوب شاده اسات زتوفیاق،

در توسعه ییهمتایبنقش ر ، بزگرچه تهرا و شهرهای شد جوامع مدر ، شهری

هاای ، اما در عین حال مکانی برای بروو پیامدهایی امنیتی ناشی او چالشدارنداشور

ینینشا هیحاشرشد او جمله اجتماعی و االبدی -محیطی، اقتصادی گوناگو ویست

باشند. تعش مقالاه حاضار در راساتای تبیاین مینشینا و عدم تعلق مکانی حاشیه

مفهومی آ است.

1 - Beck

2 - Bollens

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

861

بیان مسأله

در اشورهای درحاال توساعه، باه عکاس 1ایهای حاشیهسکونتگاهنشینی یا حاشیه

اان مراازی شاهر سا بخاش در مجااورت ،واردا تاااوه ااه یافتهاشورهای توسعه

ره 1ی گنادابی حاشایه و شاهرها هاای پیراماونی سمت لبهاو هما آ او به ، شوندمی

سااانین منااطق (. بر ایان مبناا 61: 1630،پیرا و 316: 1636زگیدنز، اندپیموده

اجتماعی شهر شاده ااند جذب نظام اقتصادی به علل گوناگو نتوانسته نینشهیحاش

.(173: 1631زاحمدیا ، تا او امکانات و خدمات شهری استفاده نمایند

تاوا نماادی او باه حاشایه راناده شاد و انازوای را مای ایحاشیههای سکونتگاه

او منابع و ملحاوظ نشاد باه یمندبهرهزبه دلیل عدم درآمدامهای اجتماعی گروه

( و گسست االبادی او پیکاره شاهر و درهام هاریزیهای هدف در برنامهعنوا گروه

ایان در نتیجاه تلقی ارد.او حیث فقدا یا امبود خدمات شهری( زریختگی درونی

جتمااعی محیطی و اقتصاادی ا ا مخاطرات ویست، پیامدهای نامطلوب و هاسکونتگاه

خاود عااملی و آورناد بوجود میاراضی پیرامو و ها را برای خود سکونتگاهگوناگونی

تشادید این جریا ناپایدار سبب تداومشوند. باوتولید و ها میپایداریقوی بر اشاعه نا

و شرایط را برای گساترش شده نشینهای حاشیهمحله 6«و انزوای اجتماعی یبدنام»

. (61: 1630،زپیارا اناد هاای اجتمااعی آمااده مای هکااری هاا و باز مسائل، آسیب

6نشینی، او طریق تهدید و سالب ایمنای و امنیات مخاطرات و فجایع ناشی او حاشیه

انسا و اجتماعات انساانی ماانع او تعاالی، پیشارفت و دساتیابی باه توساعه پایادار

تداوم فقر و او نابرابری اقتصادی فشارهای ناشی (. 26-27: 1631شوند زصادقیا ،می

ا اجتماعی، احتمال سست شد همبستگی اجتمااعی و ملای را باه شادت افازایش

ها تبدیل به چالش و عاملی بارای نشینی و حاشیهدهد. در چنین شرایطی حاشیهمی

نباال ایان د شد. او اینرو پاژوهش حاضار باه د برهم ود امنیت سیاسی و ملی خواه

1 - Marginal Settlement

2 - Septic Fring

3 - Social Stigmatization and Segregation

4 - Safety and Security

871

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

ژهیا وبهنشینی زسؤال محوری است اه چگونه و تحت چه ساوواارهایی پدیده حاشیه

تواند به عاملی تهدیدگر در عرصه امنیت ملای تبادیل در مجموعه شهری تهرا ( می

؟شود

پیشینه پژوهش

در مطالعاات شاهری، اماا نشاینی حاشایه او مفهاوم با وجود متداول باود اساتفاده

شناسای، حیطاه مصاداقی دقیقای نادارد. در حاووه جامعاه دارد وتاریخچه مبهمای

توساط رابارت پاار 1913نشاینی بارای نخساتین باار در ساال اصطعح حاشایه

مطارح شاد. مفهاوم « ایمهااجرت انساانی و فارد حاشایه »ای تحت عناوا درمقاله

شناسی در سه عرصه ویر ااربرد دارد: نشینی در جامعهحاشیه

جاذب اقلیات و فرهنگای متقابال یهاا تیا هو باه مساائل رهاشا فرهنگی، حاشیه

فرهنگی

و یاا گروهای بارای فردی وقتی اه هاییتنش اجتماعی، برای توصید نقش حاشیه

اعمال نقش خود در جامعه دارند

و اجتمااعی سیاسای، اشاره به فقدا قدرت و منفعت در ساختار ساختاری، حاشیه

اقتصادی جامعه دارد.

در طید وسایعی او مطالعاات جارافیاایی او قبیال نشینیحاشیهمفهوم همچنین

ای، ملای و های روستایی، شاهری، منطقاه های اجتماعی ا فضایی در حووهمحرومیت

و 1930(. او اواخر دهه16: 10161زبیرنت والنی،جهانی مورد توجه قرار گرفته است

ادبیاات جارافیاایی میعدی مفهوم و اارارد عدالت اجتمااعی وارد 1970اوایل دهه

داناا اجتماعی مورد توجه طیاد وسایعی او جارافای هایگردد و مسأله نابرابریمی

مساائلی نظیار رفااه اجتمااعی، فقار و بیا ترتنیا اباه لیبرال و رادیکال باوده اسات.

نشاینی و ... در ااانو توجاه گرایای، حاشایه های شادید، نژادپرساتی، قاوم نابرابری

(. 161-161: 1672گیرد زشکویی، دانا قرار میجارافی

1 - Bernt and Colini

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

878

او ساال گاردد. برمای 1660 یهاا ساال او نشینی باه باعدسابقه حاشیهنیز ایرا در

لیکن بیشترین .یابدتاوسعه می سرعتبه نشین تهرا اجتماعات آلونک بعد به 1662

او بعاد .(163: 1673زعزیزپاور، بوده اسات 1662-22 یهاسالبین رشد آ میزا

در سایر شهرهای بزر ایرا شکل گرفته است. بررسی ساوابق نشینیتهرا حاشیه

نشینی در ایرا ، حاای او آ است اه عماده مطالعات انجام شده در خصوص حاشیه

نشاینی شاهری عمادتاً معطاوف باه سااوواار تحقیقات انجام شده در حووه حاشایه

اجتمااعی آ ا بدی و اقتصاادی نشینی و پیامدهایی فضایی ا االگیری حاشیهشکل

بوده و پیامدهای امنیتی آ امتر مورد توجه قرار گرفته است.

از منظر جغرافیای سیاسی و ژئوپلتیکمطالعات شهری اهمیت

های اخیر انتقادات ویادی در خصوص رویکردهای سنتی حاام بر جارافیاای در سال

(، اولین موج انتقاادی 1003سیاسی و ژئوپلتیک شده است. االین فلینت و اسمیت ز

شد مسائل را به رویکردهای جارافیای سیاسی سنتی وارد ارده و با توجه به شهری

های شهری، خواستار تمراز جارافیای سیاسی و ژئوپلتیک بر و موج فزاینده خشونت

دومااین مااوج انتقااادی باار اساااس . (1: 10021زگراهام،روی مسااائل شااهری شاادند

هااا در ابااک اانااادا و اساارائیل و نیااز نارضااایتی نیفلسااطهااای نظااامی درگیااری

هاای شاهری در ها و بحارا و سومین موج او انتقادات با الهام خشونت اندگرفتهشکل

اساتد ل سارا فرگاونز (1011زفرگونز،های داخلی سوریه شکل گرفته استجنگ پی

رووماره، های ژئوپلتیکی بایستی توجه بیشتری باه ونادگی اند اه امرووه تحلیلمی

و 1«دربرگیاری اجتمااعی »ریزی نشده وندگی و اهمیت باه بخش یررسمی و برنامه

شمول و »فهم دقیق (.61013زروام و بوانو،در عرصه ژئوپلتیک شهری بشود« صلح»

اسات. محرومیات 4«محرومیت و طرد اجتمااعی »در گرو فهم « دربرگیری اجتماعی

بار است اه در دراو مادت ک و فاجعهاجتماعی مفهومی نسبی، چندبُعدی، سیستماتی

1- Graham

2 -Social Inclusion

3 - Rokem and Boano

4 -Social Exclution

871

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

شود. با توجه به چندبُعدی باود مفهاوم هایی او جامعه میسبب راند و طرد بخش

گیاری توا آ را انداوهطرد و محرومیت اجتماعی، صرفاً با تکیه با معیار درآمد، نمی

ار گیری محرومیت اجتمااعی ماورد توجاه قار معیارهایی اه در انداوه نیترمهمارد.

گیرد، عبارتنداو:می

معیارهای مربو به حووه مصرف: توانایی و ظرفیت تأمین اا و خدمات

هاای معیارهای مربو به حووه تولید: توانایی و ظرفیت مشاارات در تولیاد اروش

اقتصادی و اجتماعی

معیارهای مربو به حووه مشارات سیاسی: توانایی و ظرفیت اررگذاری و دخالات

.(10161زبیرنت والنی،تصمیمات محلی و ملیدر

پژوهش یشناسروش

شاناختی مقیااس دو مادل روش صاورت صاریح و چاه باه صاورت ضامنی، چه باه

اندیشاید و تحلیال بار شایوه نگارش، ژرفی شکل جارافیایی و ساطح تاحلیل باه

.دارد ریتاأر هاا در جارافیاای امنیتای و امنیات ملای موضوعات و واقعیات ها،پدیده

مورد توجاه اسات بار خوانی در اارتوگرافی و ناقشه ژئومتریک اهدر مفهوم مقیاس

ناسبت مایا ماسافت دو نقطه روی نقشه مسافت حقیقی هما دو نااقطه در روی

بعدی اسات یک واحد فضایی و چند مقیاس، ،دیگرمعنای اما در .دارد وماین د لت

. در ایان ارتباا ، برخای یایی ااااربرد دارد تحلیال مساائل جاااراف اه در تجزیاه و

ملای، ،محلای هاای مقیااس به لحاظ ماهوی دررا ماقیاس تهدیدات نظرا ،صااحب

مورد اشاره،چهارگانه هایهر یک او مقیاسانند. می صورتبندی، ای و جهانیمنطقه

جاود و او آ سااوماندهی امانیتی فاضایی ااه ماتناظر باا سطح تهدیاد و حفاظات

مقیاااس »، «سااطح محلاای در و امنیتاای مقیاااس تقساایم جارافیااایی»اااه در دارد

مقیااس حفاظات و »، «مقیاس منافع و اهداف امنیت ماالی »، «تهدیدات محیط ملی

مندی مقیاس نهادینگی و نظام»و « مقیاس نیاوهای امنیتی»، «تهدید برابر در امنیت

ژرفای ریشاه یبه گونهنیز ااربرد سطوح تحلیل گیرند. مورد توجه قرار می« امنیتی

1 - Bernt and Colini

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

871

در مطالعاه .شاود اندیشاه مای دربااره واقااعیت بر اساس آ ، دارد اه ماا روشی در

هاا مادنظر قارار پاژوهش حووه امنیت ملی پنج سطح تحلیل شناخته شده و رایج در

ساطح امنیات » ، شاامل به الای جزئی و او گیرند ااه باه ترتیب او پایین به با مای

حادفاصل مثابهبهمحور سطح امنیت نهاد»، «سطح نیتریادیبنمحور به عنوا انسا

یاک واساطه بهمحور محور یا جامعه سطح امنیت اجتماع»، »دولت و واحد واحد فرد

تضامین وحادت مثاباه باه سطح امنیت ملای »، «های گوناگو ال یکپارچه او هویت

شایراوی و زاسات « ساطح امنیات جهاانی »و « ایقهسطح امنیت منط»، «سرومینی

حاضر بار مقیااس محلای و شاهری و قیتحقاانو توجه (.26 - 22: 1633طائفی،

پاژوهش ععوه بر اتکاا بار رهیافات موصاوف، محور است. محور و جامعهسطح انسا

شناختی او منظر هدف ماهیتی نظاری ا اااربردی داشاته و او به لحاظ روشحاضر

های مورد نیاو پاژوهش او نیز واجد ماهیت توصیفی ا تحلیلی است. داده منظر روش

هاا در عماده آوری شاده و تحلیال داده ای جماع های اسنادی و اتابخانهطریق روش

موارد متکی به تفسیرهای ایفی بوده است.

پژوهش یهاافتهی

با پیامدهای ناگوار شهرنشینی فراهم نشاود، مواجههتا ومانی اه بینشی درخور برای

های برخورد با این پیامدها نیاز او موضاعی عقعنای اتخااش نشاده و انتظاار سیاست

ها برای حل پایدار مساائل داشات. او اینارو در اداماه، توا او این سیاستویادی نمی

فتاه شاهری در ااانو توجاه قارار گر ینینشا هیحاشتبیین نظری پیامدهای امنیتی

است.

نشینی مفهوم حاشیه

اماا اسات. زیا آمابهاام نشاینی، ا لاب مفهاومی باا دامناه اااربردی وسایع و حاشیه

های مساکونی محلهر اه بمفهومی ملموس است ینینشوا هیا شهری نشینیحاشیه

ای،حاشایه هاای در واقاع، محلاه شاود. یر متعاارف و متاداول شاهری اطاعش مای

ای او شاهر های مورد فلت واقاع شاده بخش...، نشین ونشین، اپرنشین، آلونکهوا

871

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

. بار هستند اه شرایط وندگی و مسکن در آنجا باه شادت پاایین و نامناساب اسات

باه ساه دساته باومی، تاوا را مای شاهری نشاین د حاشایه افراسکونت اولیه اساس

:بندی اردداخلی و دوگانه تقسیم یربومی

ه او اا است یاره مهاجرناد نا ینشهیحاشنشینی بومی: شامل آ دسته او حاشیه

ل نسا . البته بیشتر این افاراد اندداشتهنی کنشین سبدو تولد در این منطقه حاشیه

دوم، مهاجرانند

هاا و شاهرهای داخلی: شامل مهاجرانی است اه او روساتا یربومی نشینی حاشیه

اندهدیگر به این منطقه اشیده شد

ااه او شاود یما نشاینی افارادی را شاامل نشینی دوگانه: این نوع حاشایه حاشیه

.(139 -133 :1632ربانی،قز انداشورهای دیگر به این مناطق آمده

:های ویر تحلیل ارددیدگاهتوا بر اساس نشینی را میحاشیهعلل یطورالبه

دافعه دیدگاه این اساس دیدگاه مبتنی بر عوامل رانشی و اششی مبدأ و مقصد: بر

جابجایی و حرات مبنای و جاشبه ناشی او شکاف درآمدی و رفاهی مبدأ و مقصد،

شود می نشینیحاشیه تیدرنها و جمعیت

در این دیدگاه بر تأریرگذاری نابسامانی اقتصادی و راودی: علل مبتنی بر دیدگاه

شود یشتر تأاید مینشینی بافزایش راود و نبود اشتاال بر مهاجرت و حاشیه

دیدگاه تاییارات سااختاری در این بر اساسساختاری: تاییرات مبتنی بر دیدگاه

داری و ناوگرایی بنیادهای اجتماعی ا فضایی جوامع در ارار بساط رواباط سارمایه

نشاینی های بزر جمعیتی و حاشیهجاییشهرمحور، عامل اصلی مهاجرت و جابه

است

نشاینی پاسا ااراردی: بر اسااس ایان دیادگاه، حاشایه دیدگاه مبتنی بر تعادل

باوده و منااطق و نبود تعادل فضایی -اجتماعی در نظام تعادل طبیعی جامعه نبود

جامعه است در مجدد ایجاد تعادل نشینی فرایندی طبیعی برای حاشیه در واقع،

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

871

دیدگاه این نامووونی نظام شهری و پدیده تقدم شهری: بر اساس بر مبتنی هدیدگا

و مقادم در شاهرهای امکانات اعظمنامووونی نظام شهری و تمراز و تراام بخش

نشینی است ساو مهاجرت و حاشیهمسلط، ومینه

بر او باین رفاتن دیدگاه، امنیت: این تحلیل رفتن ایمنی و او بر مبتنی هایدیدگاه

فجایع ناشی های توسعه و یا ااهش امکا معیشت در مناطقی اه دچار ویرساخت

شود و نبود ایمنی و امنیت برای ونادگی و او مخاطرات انسانی و طبیعی تأاید می

اسات نشاینی ای و حاشیههای تودهگیری مهاجرتفعالیت را عامل مهمی در شکل

.(63: 1633پیرا ، و 131 -130: 1632واده، ابراهیمز

نشینیشهرنشینی مدرن و ظهور حاشیه

داری در ساه دوره مهام باوتااب فضاایی تحاو ت سارمایه تاری مدر شهرنشاینی،

« پسافوردیساتی »و « حاامیات نظاام فوردیساتی »، «انقعب صنعتی قر ناوودهم »

شهرهای اولیه صنعتی باه عناوا پایگااه تولیادات صانعتی، (.1011 1زاسکات،است

و ااارگر بودناد. اماا توساعه اقتصاادی و بورژواباوتاب تضادهای بین طبقات نوظهور

گرایانه سبب شد تا الگوی اقتصادی فوردیستی اه مبتنی بار مباروات انقعبی و اصعح

هاای واپساین قار بود رشد یاباد. در دهاه ونقلحملتوسعه صنعت و مصرف انبوه

ودایای او اشاورهای توساعه بیستم، توسعه فناوری اطععات و ارتباطات و نیز صنعت

ای شاد رواباط تولیاد و ظهاور بکهتحت نظام اقتصادی پسافوردیستی، موجاب شا

تناقضاات و (.7: 1017 1زتولیمیلو،ای و شاهرهای جهاانی شاده اسات جوامع شابکه

تضادهای شهری در جها سوم و او جمله ایرا به شادت او الگوهاای فوردیساتی و

ند. اپسافوردیستی متأرر شده

الگوی اقتصاد فوردیستی باعث شد تا شهرها با هدف مصرف انبوه تولیدات صانعتی

توسعه یابند و به دلیل ااهش هزینه تولید، عمده شهرهای بزر در نزدیکی مرااز و

اارخانجات تولید صنعتی شکل گیرند. در شهر فوردیستی او نظر فضایی، مراز شاهر

1 - Scott

2 - Tulumello

876

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

وع باعث افت ایفیت محیطای مراااز های تجاری اختصاص یافت و این موضبه بخش

نشینی اقشاار مرفاه و شهری گردید. ععوه بر این، به دلیل تولید انبوه اتومبیل، حومه

تارین باوتااب فضاایی شاهر ترین و انقعبینشینی اقشار اارگری به قابل رویتحاشیه

سید محسان حبیبای بار مبناای تجرباه (.16: 1003 1زجاین،شدفوردیستی تبدیل

ساه بخاش »را در شد شتابا و گسترش سریع شهرهاباوتاب فضایی شهری تهرا ،

(:1بندی ارده است زشکل ویر صورت« عمده

در حال ووال اه در عین حال این بخش او شهر فضایی اهبخش اول: شهر اهن

مملو خاطرات و خطرات است.

و جریاا نشاأت گرفتاه ا ای با بافتی ااامعً خاودرو اشیهبخش دوم: شهر جدید ح

و گاه آانده او خطرات گوناگو هطراشهرنشینی سریع، گاه او خالی او خ

ای متجدد با بافتی خودای یا اصطعحاً محعت حومهبخش سوم: شهر جدید حومه

سلیقه، پرخرج و سراپا تقلیاد او مضاامین بیگاناه، فضاایی ، با نوعی معماری اجرو

حمیادی ز یشهرهیچ خاطره، عاری او خطر و در عین حال عاری او سروندگی بی

(.6-3: 1673و حبیبی،

های اصلی شهرهای بزرگ امروزی پس از روند شهرنشینی گستره یبندطبقه -8شکل

هیرویبسریع و گسترش

8176ترسیم شده بر اساس دیدگاه سید محسن حبیبی،

عمدتاً متأرر او رژیم فوردیستی ا اینزی بود. اما 1970ایفیت وندگی شهری تا دهه

های رفاه برآمده او ایان رهیافات، سابب تجدیاد نظار در دولت یاستراتژنااارآمدی

داتاارین اقتصااادی فوردیسااتی ا ایناازی و ظهااور پسافوردیساام شااد. راهباارد

هاا و پاذیری در سارمایه، نیاروی ااار، دساتمزدها، مراااز تولیادی، اارگااه عطافان

1 - Jayne

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

877

ها، مصرف، انباشت و گردش سرمایه و ...، اساس نظام پسافوردیسم را تشکیل اارخانه

پذیری در اقتصاد پسافوردیساتی (. راهبرد انعطاف131-136: 1631دهد زشکویی،می

شامل محورهای اساسی ویر است:

ی در شرایط اارپذیرانعطاف

63-67: 1000 1زاانکس و پینچ،پذیری در تولید و مصرفانعطاف).

او ااه ساوی ساختاری با رویکردهایی خصوصی تاعدیل موسوم بهسیاست اقتصادی

دساتور ااار دولات اجتماعی درا اقتصادی توسعه ریزیو در آ او برنامه 1633سال

راهبردی بوده اه در تحقق اقتصاد پسافوردیساتی ینترمهمبه واقع ،قرار گرفتایرا

هاای برناماه تاوجهی بای باه دلیال (.20: 1673در پیش گرفته شده است زمرتضوی،

ساخت نابرابر رروت و قدرت، هرگونه تعشی بارای افازایش رفااه تعدیل ساختاری به

استشده باوتولید نابرابری و فقر نه تنها اررات معکوس داشته، بلکه سبب ، فقرا

نشینیحاشیه یریگشکلهای نظریه

پاس او جناگ ای اسات ااه پدیاده م،وس در جها های نامتعارف پیدایش سکونتگاه

شاده ساوم تااجربه جهاا جواماع در تمامی ای شهریلهئمس م به عنوا وجهانی د

(، به همین دلیل ضمن آنکه قانونمندی و بنیاا نظاری عاام 93: 1676است زپیرا ،

شود. دارد، به شرایط خاص اشورها نیز بستگی دارد اه در ادامه به آ پرداخته می

شناختی اجتماعینشینی از منظر نظریه بومحاشیه

رصاه وجاود شناختی شیکاگو پاا باه ع شناسی شهر و شهرنشینی با مکتب بومجامعه

های شهری نظیار شایکاگو نهاده است. رشد انفجاری شهرها و عدم تجانس در محیط

و نیویور باعث شاد تاا محققاا و مفسارا اجتمااعی باه بررسای ارارات متقابال

شاناختی فرایندهای مدرنیزاسیو ، صنعتی شد و شهرنشینی بپرداوند. رهیافت باوم

هاای پاتولوژیاک شاهری و تماایز هزااولوژی( شهری شایکاگو در پای تحلیال پدیاد

اجتماعی بود. آنها با الهام او نظریه دورایم، انداوه، تراام و عادم تجاانس شاهر را در

1 - Knox and Pinch

871

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

-31: 1677دیکناز، دادناد ز ها و انطباش در محعت شهری را مورد توجه قارار رقابت

30 .)

د. ایان مکتب شیکاگو، آدمیا شاتاً درگیر ستیز بارای بقاا هساتن گذارا ا یبنبرای

اند. رقابت دائمای ستیز پایا ناپذیر، در جامعه انسانی در قالب رقابت تجلی پیدا می

هاای بخشد اه در توویاع مکاانی افاراد و گاروه به نظامی طبیعی یا ویستی جا می

(. حاصل رقابات و 37-33: 1639یابد زپیرا ،نمود عینی و مشهودی می هممتکی به

شهری های مختلد به فضاهای درو اه هجوم گروه درگیری سلطه و نوع توالی است

شاناختی دهاد. او اینارو او نگااه باوم ها را در درو شهر توضیح مای و جابجایی گروه

هاا در انسانی بررسی رابطه اجتماع و سکونتگاه، نحوه هجوم باه شاهر و تاوالی گاروه

شهری درو ها و طبقات گزینی مکانی بین گروههای جداییمکا و اشد قانونمندی

شناساا مکتاب شایکاگو، شاهر را مانناد یاک سااوما حائز اهمیت اسات. جامعاه

اردناد ااه در وااانش باه عوامال جباری محایط ماادی و محیطی تلقی میویست

اارده و خاود را فشارهای ناشی او تاییر جمعیت، مراحل سیر تکامال خاود را طای

(. 23-29: 1633زاستیونساو ، دهد مند و منسجم با این شرایط وفق مینظام طوربه

رشد طبیعی شهر است. ندیاو فرانشینی بخشی شناختی، حاشیهاو منظر بوم

نشینی گیری حاشیهنظریه لیبرالی و شکل

های گاهگیری سکونتدر خصوص شکل لیبرالی دیدگاه چهره نیترمعروفو نیترمهم

بر اساس دیدگاه است. اف ترنرجاا ام.آی.تای، معروف داناشگاهمعمار ، یرمتعارف

خااود ،سارپناه یبا فرآیندی است اه طی آ تهیدساتا شهری، ینینشهیحاشترنر

بارای خاود سار پنااهی توانند،دانند و میمی ونند و به نحوی اهها را با میآستین

ریازا برنامه نامتعارف را هایو سکونتگاه هاساوندگا آلونک ترنر .انندمی پا و دست

شهری رساامی یزیربرنامهاه معماری و یدر جوامعداند ااه و معمارانی می شهری

طرفادارا مکتاب .(97: 1676زپیارا ، اندخویش فکر خاود باه به فکر آنا نیست،

گرفتناد و در لیبرالیسم تضادهای ناشای او رشاد نامتعاادل اقتصاادی را نادیاده مای

نامتعاادل تکیاه ها بر ویژگی الگوی رشاد اقتصاادی ونجیره روابط ناظام اقاتصادی تن

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

871

اردند. تجزیه و تحلیل آناها او رواباط اقتصادی اشورهای در حال توسعه عمادتاً می

پارداوا وابساته باه نظریه استوار است.این اشورها درونای شاناخت عاوامل هیبر پا

مکتب لیبرالیسام ایررسمی او سوی طرفدارا و اساکا نشینیاین ماکتب، حاشیه

عینی پذیرفته شده و آ را باه عانوا نتیجه تاعش بخشای او به عنوا یک واقعیت

به عناوا شاهروند را اوشند خاودشا مای آورد و اهحساب می باه ساانا شهری

.معرفی نامایند

نشینی شهریتوسعه ناموزون و حاشیه

داری هاای شاتای سارمایه ناشای او گارایش اندیشمندا رادیکال، توسعه ناامتواو را

اناد. در طاول دهاه داری قلماداد اارده موتور نظام سرمایه مثابهبهاند و آ را دانسته

چندین نظریه، موضوع توسعه نامتواو بخصوص در ارتباا باا ناابرابری باین 1930

ه ایان اناد. او جملا را مورد توجاه قارار داده افتهینتوسعهتوسعه و در حالاشورهای

نیاافتگی را دو اشاره ارد اه توساعه و توساعه « نظریه وابستگی»توا به نظریات می

دانست اه بر اساس آ وجاود اشاورهای پیراماونی و روی سکه توسعه نامتواو می

فقیر برای پیشرفت اشورهای توسعه یافته، ضروری است. نظریه نظام جهانی امانوئل

عروف است اه موضوع توسعه نامتواو را مورد توجه والراشتاین نیز او دیگر نظریات م

. (12-11: 1009 1زاریستوفر،دهدقرار می

هاای نظرا در شناخت میزا تأریر رشد نامووو شهرها و ناابرابری برخی صاحب

نخسات »ای در اشورهای در حال توساعه، البااً بحاث را باه سامت الگاوی منطقه

با پیدایش شهرهای مقادم (. 101-96: 1636انند زپاتر و ایونز، هدایت می« شهری

رااز امکاناات ملای، باا تم . گیارد می بخش اعظم امکانات ملی به آنها تعلق و مسلط،

باو هم امکاناات شوند و با ورود جمعیت انبوه،سراویر می بیشتری بسوی آنها جمعیت

و ایان خاود باه مفهاوم شودشهرهایی اختصاص داده می بیشتری به اجبار به چنین

فقاط متاداول، بارعکس بااور جمعیت بیشتر خواهاد باود. های جذبومینه افزایش

بلکه شوند،نمی وچک به شهرهای مقدم و مسلط سراویرفقرای روستاها و شهرهای ا

1 - Christophers

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

شاهرهای ااارا هاای روساتایی و صااحب ترین گروهموفق تهیدستا ، ععوه بر انبوه

آورناد. مای تر نیز در جهت استفاده او امکاناات بیشاتر باه ایان منااطق روی اوچک

اسااس بار هایی است اهمحل تبلور و عینیت یافتن محر ،شهرهای مقدم و مسلط

زپیارا ، اناد نیاوهای نظام سلطه جهانی در جها سوم یا جها حاشایه فعاال شاده

1633 :63).

الباً در ارر قطابش، ای اشورهای جها سوم و او جمله ایرا ،های تودهمهاجرت

اجتماعی در یک پهنه سارومینی انجاام –عدم تواو و تعادل رشد و توسعه اقتصادی

ای اه منشأ پیدایش آ به نابرابری زبین مبادأ توا گفت، پدیدهشود. او اینرو میمی

اند خاود نیاز باه یکای او عوامال و سااوواارهای تشادید و مقصد(، ارتبا پیدا می

(. 1ها زدر مقصد( تبدیل شده است زشکل نابرابری

های نابرابری رویه در ایجاد و تشدیدهای بیروند کلی اثرگذاری مهاجرت - 1شکل

اقتصادی و فضایی در شهرهای بزرگ –اجتماعی

(8111الدین )مأخذ: کرمی، تاج

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

818

نشینی شهریفقر، محرومیت و حاشیه

امرووه پدیده فقر به نحو باروی شهری شده اسات و فقار مطلاق زنااتوانی در اساب

امکاناات و حداقل استانداردهای وندگی( و فقر نسبی زنابرابری در دستیابی به منابع،

رود ها( و شکاف طبقاتی ناشی او آ ، او مشکعت اساسی شهرها به شامار مای فرصت

هاای برابار هایی او جامعه او دسترسی به فرصت(. وقتی اه گروه63: 1633زهبیتات،

شود. محرومیت اجتمااعی وندگی محروم شوند، مسأله محرومیت اجتماعی مطرح می

ه مختلد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ویسات ای پیچیده و چند وجهی زوجوپدیده

عدم امکا دساتیابی باه حاداقل . محرومیت را(12: 1002 1زمارتینز،محیطی( است

دانناد. او بُعاد سیاسای، محرومیات، عادم امکاا استانداردهای وم برای وندگی می

سیاسی در یک قلمرو معاین یهایریگمیتصممشارات حداقل در تعیین موقعیت و

است. او بعد اقتصادی، عدم دسترسی به درآمد وم برای تأمین حاداقل ونادگی و او

بُعد اجتماعی و فرهنگی عدم برخورداری او حداقل شرایط اجتماعی ا فرهنگی بارای

پذیرفته شد به عنوا یکی او اعضای جامعه و عدم تأمین حداقل نیاوهای فرهنگای

ا خره او بعد ویست محیطی، عدم دسترسی باه حاداقل شارایط ویسات را گویند و ب

محیطی است. فقر، محرومیت مادی و معنوی، محرومیت امی و ایفای، محرومیات

عینی و شهنی، محرومیت مطلق و نسبی، محرومیت موقت و دائم، محرومیت موردی

و فراگیر، محرومیات ناژادی، محرومیات قاومی، محرومیات جنسایتی و محرومیات

(. 13-60: 1636روناد زفکاوهی، جارافیایی او اشکال مهم محرومیت باه شامار مای

و ناابرابری تمراز فقر در گساتره اجتمااعی، محرومیات افاراد و ناابرابری اجتمااعی

. (117: 1006 1زاندرسو ،دارد یپرا در فضایی

1 - Martinez

2 - Andersen

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

اجتماعی و فضایی گزینیاثرات متقابل تمرکز فقر و جدایی -1شکل

(117: 1006 1زاندرسو ،

(. 6مورد دانساته اسات زشاکل 3فریدمن بنیادهای قدرت اجتماعی خانوار را شامل

مناابع قادرت اجتمااعی تلقای اارد ااه عرصاه مثابهبهتوا بنیادهای مذاور را می

باویگری خانوارها و گروهای اجتماعی بسته به میازا دسترسای باه آنهاا اسات. بار

اساس شکل ماذاور دسترسای یاک خاانوار باه مناابع و بنیادهاای قادرت خاانوار،

چگونگی تولید حیات و معیشت در آ خانوار خواهد بود. انندهنییتع

(111: 1111 1)پاچن،قدرت اجتماعی خانواربنیادهای -1شکل

1 - Andersen

2 - Pacione

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

811

انناده میازا قادرت بااویگری افاراد در گاناه، تعیاین 3میزا دسترسی به مناابع

اه در شکل نیز نشا داده شاده اسات، طورهما مناسبات اجتماعی ا فضایی است.

ومانی اه شرایط فقر مطلق وجود داشته باشد، عرصه باویگری در مناسبات اجتمااعی

شود. و فضایی نیز بسیار محدود می

نشینی و امنیتحاشیه

واژه امنیت به عنوا یک مفهاوم عاام تماامی شائونات و ابعااد ونادگی انساا را در

. در خاورد یما و صیانت او حیات و موجودیت انسا پیوناد و با بقای نفس ردیگیبرم

باشاادیمااواقااع امنیاات تضاامین اننااده حیااات و بقااای انسااا و موجااود ونااده

هاا باه ترین نیاوهای انساا ترین و عمیقبه امنیت او حیاتی (.616: 1632نیا،زحافظ

واهاد باود، تاا نیاو او آ نباوده و نخ ای او تاری ، بشر بیرود و در هیچ دورهشمار می

توا پویایی بسیاری او علوم را مدیو وجاود امنیات دانسات. در تعریاد آنجا اه می

ایمنای (، احسااس عینای خطار زامنیات در مقابال او حفاظات عبارت ، امنیتلاوی

باشاد زباووا ، ( مای شخصی هایدریافت او تردید زاعتماد به ( و رهاییشهنی زامنیت

در ااربرد عام به معنای رهایی او مخاطرات مختلد اسات. « امنیت»ژهوا(. 21: 1673

در معرض خطار ]یک موجود[ شرایطی اه در آ »امنیت را شامل فرهنگ آاسفورد

رهایی او ام و صاه و تشاویش و اضاطراب ایمنی نبوده یا او خطر محافظت شود

(. 13: 1636داناد زایناگ و ماوری، مای « نبود خطر یا احساس ایمنی و دروی او آ

تارین آماال بشار باوده و یکای او ابازار و شارو بهزیساتی و امنیت در ومره دیرینه

خود شکوفایی انساانی به شمار آمده و او نظر ماولو ابزار حرات به سوی بهرووی وی

هاای او اینارو مفهاوم امنیات و گفتماا .(179: 1631زعساگری، گرددمحسوب می

همچو دیگار مفااهیم تحات تاأریر دگرگاونی در وضاعیت ویسات و شایوه امنیتی

معیشت دچار تحول شده است.

ها تر او مفهوم اجتماع و جامعه است. پیش او آنکه انسا دارای قدمتی اهن امنیت،

امنیت به معنی حفظ بقا و موجودیت برای آنها اهمیت نیز ،وارد وندگی جمعی شوند

چیازی جاز ،رفتمنبع و منشأ اصلی تهدید به شمار می داشت و آنچه در این مقطع

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

ویاادی عنصار سارومین اهمیات گسترش جوامع اشااوروی، واسطهبه .طبیعت نبود

در نباود جناگ و هجاوم نظاامی معناا فقدا تهدیاد عمادتاً در این گفتما ، .یافت

ومیناه ظهاور شاکل ، آشفتگی و تضاعید نظاام فئاودالی و جنگ و نزاعاما شود. می

و گساترش گیاری ای او اقتدار سیاسی در قالب رشد شاهرها و در نهایات شاکل وهتا

گیری دولات شکل. را فراهم ساختدر قرو شانزدهم و هفدهم میعدی مدر دولت

و تحصیل و حفظ آ را به هادفی مقادس مدر مفهوم منافع ملی را معنادار ساخت

منفعات و توساعه، قادرت، امنیت با مفااهیمی چاو ،مدر در گفتما تبدیل ارد.

های ملای و تمایال آنهاا بارای گیری دولتشکل شود.می نشین یا حتی جایگزینهم

اشورها را به اشمکش بر سر قدرت واداشت، حفظ و گسترش منافع ملی اه اسب،

قدرت نظامی شد. ایان تلقای او ژهیوبهبه حدی رسید اه امنیت او مشتقات قدرت و

سیاسای و بااهمیت و ضرورت یافتن رشد و توسعه در ابعاد اقتصادی، جیتدربهامنیت

هدف اه(. درحالی7-60: 1636شد زخلیلی،نشین و فرهنگی با مفهوم توسعه نیز هم

باه و امنیت ملی مقابله با تهدیداتی است اه به امنیت اشور و دولت معطاوف اسات

(.3: 1633فام، زیزدا معنای وجود امنیت برای مردم نیست خود بهخودی

های کلان امنیتی در گذر زمانگفتمان -8جدول های گفتما

امنیتی

شکل ساوما

اداری ا سیاسی تعرید امنیت

مناسبات اجتماعی

امنیت

وضعیت معرفتی

امنیت

گفتما بدوی

زجوامع شکار و

گردآورنده ذا(

ساوما اجتماعی

یجتدربهابتدایی و

ایقبیله

حفظ بقا و

موجودیت

های اصالت همکاری

فردی ا گروهی

برای شکار و

گردآوری ذا و

تهدیدهای طبیعی

تقدم امنیت شهنی

مبتنی بر حفظ و

بقای هویت فرهنگی،

و هااروشاهداف،

ایمنافع قبیله

گفتما

اعسیک

شبانی جوامعز

و اشاوروی(

گسترش نظام

ای، اهمیت لهیقب

یافتن قلمرو

سرومینی و

گیریشکل

هاامپراطوری

نبود هرگونه تهدید

تهدید یژهوبه

انسانی برای حفظ

بقا و موجودیت

اجتماع و سرومین

اصالت نزاع و جنگامنیت عینی معطوف

به حفظ سرومین

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

گفتما مدر 811

زجوامع

داری سرمایه

مدر (

گیری دولت ا شکل

ها در ملت

چارچوب مروهای

مشخص

اسب قدرت و

مقاومت، توانایی

ندگی، مقابله باودار

به مثل و پیرووی

در مقابل دیگر

هادولت

مناوعه و رقابت،

بر اساستبعیت

تقابل رابطه تعارض،

و تسلط

امنیت عینی و شهنی

نیل به سطحی او ز

اطمینا خاطر برای

تحصیل و صیانت

او طریق «منافع ملی

اسب و حفظ قدرت

ملی( و توانایی

فرا گفتما

زعصر مدر

(شد یجهان

تعش برای

گیری دولت شکل

واحد جهانی

مراز باوتعرید

رقل امنیت او

دولت به انسا و او

به ملیقلمرو

جهانیقلمرو

اصالت همکاری و

المللیینبهمگرایی

و همکاری جهانی

های آرما بر اساس

مشتر بشری

امنیت شهنی و وبانی

7-11: 8111مأخذ: استخراج شده بر اساس خلیلی،

امنیت تابع نوع، میزا و شدت تهدید قرار دارد. فرهنگ لاات ساخن، واژه تهدیاد را

اناد. تهدیاد را زترساند عمدی اسی او تنبیه. آوار یا امری ناخوشایند( تعرید مای

منظر ویر تعرید ارد: سهتوا به او می

ری پذیتهدید اقدامی است اه او سوی یک یا چند باویگر به منظور ارعاب و تسلیم -

مورد نظر آنا یهااروشدیگرا بویژه رقبا و دشمنا بر علیه موجودیت، منافع و

ردیپذیمانجام

تهدید احساس ترس و نگرانی است اه در ارر عمل یک یا چناد بااویگر در وجاود -

گیردباویگرا دیگر شکل می

در مقابال مخااطرات فزایناده در وضاعیت احساس تارس و نگرانای ناشی تهدید -

فردی ا اجتماعی. معیشت و ویست و نیز حیات

مختلد باویگرا او فرد تا جماع تعمایم داد و در حوطتوا تهدید را به سبنابراین می

توا او آ به تهدید ملی در برابار امنیات ملای تعبیار ها میسطوح اشورها و دولت

عمدتاً عبارتند او:امنیت ملی علیه گیری تهدید منابع شکل ترینمهمنمود.

باروو تاییارات در شخاایر، لیا باه دل تهدیدات ناشی او طبیعی و ویست محیطای، -1

یهاا شابکه میزا تولید، نحوه توویع و دسترسی، قیمت، الگاوی پخاش مناابع و

816

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

، هاا شاامل مناابع انارژی، ااانی یطاورال بهدسترسی و نظایر آ . این گونه منابع

شاوند. بناابراین باه عناوا یاک بنیادهای ویستی و فضای جارافیایی ویست مای

گیاری تهدیاد عمال ماندگار و پایدار برای شاکل یطورالبهسرچشمه اعسیک و

رساد در آیناده نقاش این واقعیت در گذشته وجود داشته و به نظر مای .انندمی

( 116-111:1636گیری و توسعه تهدیدات داشته باشد زدالبی،بیشتری در شکل

توسعه نابرابری اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی: تقسیم جها باه اول و دوم -1

ریا فقیار، صانعتی و یافته و توسعه نیافته، شمال و جنوب، نی و و سوم توسعه

و نظااایر آ ماانعکس اننااده وجااود فضاااهای ماناادهعقااب، پیشاارفته و یصاانعت

ای و محلای اسات. واقعیات تلا جارافیایی نابرابر در سطوح اروی، ملی، منطقاه

ای یافته و نیافته، احساس دوگاناه بندی طبقات اجتماعی، دارا و ندار، توسعهتقسیم

اندها خطرنا میها را پذیرای ریسکآ و آوردرا در شهروندا ، پدید می

تعارض و تضاد منافع، بین باویگرا مختلد سیاسی، اقتصادی، اجتمااعی، قاومی، -6

های مادی و معنوی دینی، ایدئولوژیک و یره در حووه اروش

فقدا الگوی مواونه قوی در روابط باویگرا سیاسای در ساطوح مختلاد جهاانی، -6

، محلی و مکانی ملیوای، ملی، درمنطقه

ای فقدا نظام مدیریت سیاسی اارآمد و عدالت گستر در مقیاس جهاانی، منطقاه -2

، آشاوب، آشافتگی یعادالت یبا تواند باه توساعه تبعاین، ناابرابری، و ملی اه می

المللای منجار شاود های اجتماعی و باین اجتماعی، رشد تضادها و تعارضات گروه

(.616: 1632نیا،زحافظ

مختلاد نظاامی، یهاا حاووه امنیت ملی مفهومی چند بعدی و ترایبی است ااه باا

طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، ویسات محیطای، حقاوقی و یار آ

هاا و ابعااد زهما : (. بنابراین هار نظریاه امنیتای شاامل مؤلفاه اندیمارتبا پیدا

باشد. 2مندرج در شکل گوناگونی

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

817

(11: 8111عبداله خانی،) ها و ابعاد در نظریه امنیتیمؤلفه -1شکل

باا امنیت بشار را ،توسعهو توویع نامووو ، شهری شد رویه جمعیترشد بیامرووه

در مفهاوم های فروپاشای امنیات باروترین نشانه است.مخاطرات جدیدی روبرو ارده

بیکااری، ، اقتصااد ی ضاعد سااختاری و بیماار توا در افزایش فقار، میآ را سنتی

محیطای و مسائل ویستافزایش و نیز هیسوءتاذسوادی و افزایش بی امبود مسکن،

در این وضاعیت، دیگار امنیات .(23: 1636شد آنها جستجو ارد زصادقیا ،جهانی

حمایات او شاهروندا در محور اه تمراز آ بر حفظ موجودیات خاود و ملی دولت

برای مقابله با شرایط جدید و تاأمین امنیات باه مفهاوم است، برابر حمعت خارجی

اناد و گفتماا امنیات ملای، جاا را بارای گفتماا امنیتای فراگیر آ افایت نمای

بر حمایت و اجتماعی تمراز اصلی امنیت انسانی اند.باو می محورجامعهفردمحور و

ماوع امنیات است. امنیت انسانی هر جامعاه، حاصال مج و اجتماعات انسانی او افراد

اناد ااه در آ بساتر شرایطی را توصید مای است وتک افراد آ جامعه انسانی تک

ایناگ و ز دیا آمای ا و دائمی فاراهم أمتو طوربهرفع نیاوهای مادی و معنوی انسا

گزارش توسعه انسانی برناماه توساعه سااوما ملال در ساال در (.13: 1636موری،

تهدیدات معطوف به امنیت انسانی را در هفت دسته اقتصاد، اذا، بهداشات، ، 1996

امنیات جرج ماک لاین، ه است.بندی ارد، فرد، جامعه و سیاست طبقهستیوطیمح

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

سات یوطیمحا تاک افاراد در محایط پیراماو ، اجتمااع و انسانی مترادف امنیت تک

، ونت و آسایب امنیت شخصای افاراد نسابت باه هرگوناه خشا و آ را شامل دانسته

هاای مساری، فسااد یمنی او جرم و تارور، بیمااری ، اوندگی هایاولویتدستیابی به

مصونیت نسبت به ، نشینی اجباری و عدم محرومیت او حقوش انسانیسیاسی، حاشیه

برخاورداری او ، آوادی برگزاری تجمعات سیاسای و فرهنگای ، های جنسیتیخشونت

جلاوگیری او اساتفاده نادرسات یاا اساتفاده ،توسعه سیاسی، اقتصادی و دمواراتیک

و تاعش بارای جلاوگیری او اناواع سات یوطیمححفظ ، بیش او حد او منابع طبیعی

توا تاأمین امنیات انساانی را در معیارهاای چهارگاناه بنابراین می داند.می آلودگی

آوادی برخاورداری او »و « رهاایی او مخااطرات »، «رهایی او ترس»، «رهایی او نیاو»

(.179: 1691فام،ارد زیزدا جستجو« بیا

در خصوص ایمنای و 1«های انسانی ملل متحدبرنامه سکونتگاه» 1007گزارش سال

:توجه خود را بر امنیت انسانی متمراز ارده است به د یل ویرامنیت شهری

دهیا چیپهاای واقعیات ویارا ها، تمراز امنیت انسانی بر روی افراد است و نه دولت

جانباه هماه قاادر تاأمین امنیات ییتنهاا باه هاا امرووی نشا داده دولات جوامع

شهروندا خود نیستند

ها را در تاأمین با گذار او حقوش دولت به حقوش افراد در امنیت انسانی، نقش مکا

شود حقوش فردی و نیز تأمین نیاوهای گوناگو امنیتی افراد برجسته می

و پاسخگویی دولت را به د نقطه عطفی است اه نقششناخت و تقویت حقوش افرا

دهد مواردی فراتر او امنیت خود دولت بسط می

هاای ماردم حلای او راهگیری دامنه گستردهامنیت انسانی موجب شناخت و بهره

شود های میمحور برای مقابله با مخاطرات، تهدیدات و ریسک

های وندگی افاراد و اجتماعاات بارده و وامنیت انسانی، دامنه امنیت را فراتر او مر

(.:UN-Habitat, 2007 8-7ز زاشاندحتی دامنه امنیت به مقیاس جهانی می

1 -United Nations Human Settlements Programme

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

811

سانخیت بیشاتری باا و اجتمااعی مفهاوم امنیات انساانی گفتاه شاد، آنچاه بنا بر

نیات باه ام و اجتمااعی فرایندهای توسعه و مدیریت شهری دارد. ویرا امنیت انسانی

موضاوع ایمنای و او این منظر شود. مربو میو اجتماعات انسانی تک شهروندا تک

نیاوهای اساسی نظیار اذا، سارپناه، ساعمت، تاا اوای دامنه گسترده ،امنیت شهری

اررات فجایع طبیعی، تا نیاوهای مربو به امنیت جمعی همچاو محافظات او شاهر

اوآنجاااه (. :UN-Habitat, 2007 8گیارد ز در مقابل جناگ و تروریسام را در برمای

ویژه در اشورهای جها سوم با رشد انفجاری جمعیت شهری روبرو هستند جها به

و بسیاری او مسائل و مخاطرات محیطی به دلیل الگو توسعه شهری و سبک ونادگی

ای و شهرها و مناطق ها، اجتماعات محلهشهروندا معطوف به سطوح افراد و خانواده

(.2: 1009 1زشاو،شودتر اشیده می شهری است اه به سطوح اع

/

/

/

/ /

مسائل و مخاطرات محیطی از مقیاس فردی تا جهانی اندازچشم -6شکل

(3: 1009زشاو،

نظاماات شهرها به عنوا با توجه به آنچه گفته شد و نیز ماهیت شهرها و بویژه اع

توا گفت اه شهرها هم نسابت باه اررپذیر و اررگذار، او سطوح محلی تا جهانی، می

توانند بر آ ارر ویادی بگذارند. هم میمؤلفه امنیت ملی بسیار حساس بوده و

ملی ، تعلق مکانی و امنیتنشینیحاشیه

توا او پیوند و تعاامعت دیالکتیاک و نشینی، تعلق مکانی و امنیت ملی را میحاشیه

تنیده در مقیاس و سطوح ااراردی ا تحلیلی امنیت ملی دریافت. تعلق داشتن درهم

هاای محیطای و به محیط جارافیایی ویژه و نیز نیاو باه شاناخته شاد باه ویژگای

1 - Shaw

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

: 1679زمجتهادواده، شودیمی بشر شمرده فرهنگی آ بخش مهمی او وجود روحان

انسانی در سه حووه فرد، محیط و تعامال باین ایان دو بخشتیهوهای مؤلفه. (113

. محیط/ مکا / سارومین باه عناوا گیرندمیپرداوی قرار حووه مورد بررسی و نظریه

رری اسات ااه او ؤلفه مهم در هویت بخشی فردی و اجتماعی ا ملی، عامل ما ؤیک م

باه ،هویات مکاانی . ریرگذار بوده استأدیرباو در برساختن هویت فردی و اجتماعی ت

واقاع ناوعی اباراو وجاود در وگیرد ماکانی، در ساانا آ شاکل مای تعلقات دنبال

. با استفاده او ماعنای محیطی برای د لت یاا تعیاین هویت فردی و اجتماعی اسات

جامعی اسات اه در یک یا نسابت باه یاک هویت ملی، احساس مشتر و آگااهی

مابنااای یااک و بااار ا مالت(، عاینیات ناهاادین یافاتااه زدولت قلمرو سرومینی

(. تعلق به مکا ، سطح باا تری 11-61: 1693زبیگدلو، یابدمند معنا میادرا تاری

مندی و تاداوم حضاور انساا در مکاا نقاش او حس مکا است اه به منظور بهره

. تعلق به مکا ، فراتر او آگاهی او استقرار در یک مکا اسات. ابدییم یاانندهنییتع

این حس به پیوند فرد با مکا منجر شاده و انساا در آ خاود را جزئای او مکاا

ها، معناای عملکردهاا و شخصایت نقشای ای خود او نشانهتجربه بر اساسداند و می

شاود ود و مکاا بارای او قابال احتارام مای ساا برای مکا در شهن خود متصور مای

ای خود را در مکا ویاژه (. او اینرو انسا ریشه167: 1639واده،زسرمست و متوسلی

جستجو ارده و تعلق به مکانی دارد ااه در آ آوادی، نیاوهاای اساسای و امنیات او

ه در ها منبع هویت فردی و جمعی و مرازیتی هستند ااو این نظر مکا . تأمین اند

.(173 – 176: 1637زشکوئی گرددیمآ پیوندهای عاطفی بین مردم برقرار

داند. یعنای ماردم ناه پیتر اسلو رابطه انسا با سرومین را فرآیندی دو جانبه می

انند به آ ومین تعلق دانند، بلکه احساس میای ومین میتنها خود را صاحب قطعه

مالکیت دارند. ایان حاس تعلاق ماردم یبعدکیدارند آنا حس تعلقی ورای نظریه

زماویر، زدیا انگیبرما نشاا یسروم یریگباوپسبرای حفظ یا و جنگآرام را به دفاع

تأمین نیاوهای اساسی و امنیات اهیدرصورتتوا گفت اه . بنابراین می(10: 1679

های ویست اجتماعات انسانی به مخاطره افتد، امنیات ملای نیاز و اجتماعی در مکا

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

818

اه عکاس آ نیاز صاادش اسات، ویارا او مااهیتی طورهما پذیر خواهد بود، آسیب

متعامل و دیالکتیک برخوردارند.

. است مدر توسعه حیاتی هایاو شاخص و انسا اساسی نیاوهای او یکینیز امنیت

بشاری جواماع بارای حیاات فراوانای اهمیات او نفساه یفا امنیت و نظم تأمین ویرا

ها و ساطوح امنیات مقیاس نیترمهماجتماعی او امنیت انسانی و .باشدمی برخوردار

هایرویکرد شود. درمی تأمین نیز ملیّ امنیت ها،آ به دستیابی سایه در اهباشند می

هاای گفتماا باه محاور دولات تاییار رویکارد او گفتماا مستلزم امنیتی اه نوین

د.وشمی بحث انسانی و اجتماعی امنیت او همواره باشد،محور میو انسا محورجامعه

تواند تعلق مکاانی را باا چاالش اساسای و حتای تهدید امنیت انسانی و اجتماعی می

علات پذیر شود، باه آسیب لق مکانیدر وضعیتی اه بنیادهای تعنابودی مواجه اند.

یاابی هویات امر یکدیگر، با وما و فضا مکا ، ساوِتهوی اصلی عناصر میا عدم تطابق

تعلاق ااه ایجامعاه .آیاد می جوامع سراغ به هویت بحرا نوعی و شده اختعل دچار

اجتمااعی نیاز امنیت فردی و دچار خدشه شده باشد، مکانی و هویت ملی شهروندا

و شهنای بُعد در چه اجتماعی امنیت عامع اه چرا ،خواهد بوددر مخاطره و تهدید

نیاا و یزعلیاورد اسات آحااد جامعاه افاراد و تاک تاک مشتمل بر عینی، بُعد در چه

.(77: 1637سلیمانی،

هاا و ناشای او رقابات جوامع شهری شده دنیای امروو، ععوه بر مخااطرات امنیات

باا دو دساته او و مناابع تهدیاد انناده قادرت ملای های ژئوپلتیکی اشاورها تقابل

مخاطرات به شرح ویر روبرو هستند:

مخاطرات ناشی او فرایندهای محتوایی شهر: این گونه مخاطرات به وضعیت بساتر

محیطای، اقتصاادی، اجتمااعی ا فرهنگای، حاام بر ابعااد ویسات طبیعی و نظم

سیاسی ا نهادی و فضایی ا االبدی آنها، بستگی دارد

ای ناشی او نظام سیاسی ا مادیریتی شاهر: نحاوه مخاطرات ناشی فرایندهای رویه

ای باشاد ااه موجباات تحقاق گوناه تواناد باه ریزی و مدیریت شاهری مای برنامه

اماا وماانی ااه امنیت و توسعه انساانی در شاهر را فاراهم اناد معیارهای اصلی

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

هاایی نظیار گساترش فقار و دار باشاند، چاالش ای خاود مسائله فرایندهای رویه

های رفااهی و خادماتی، فرساودگی و نشینی شهری، نااارآمدی ویرساختحاشیه

سجام نااارآمدی بافت شهری، توسعه نامووو و ... گسترش یافته و با برهم ود ان

اجتماعی ا فضاایی شاهر، امنیات انساانی و اجتمااعی در شاهر را باا تهدیادهای

.(1691ساود زااظمیا و همکارا ،گوناگونی روبرو می

تاوا او منظار به تهدید علیه امنیات ملای را مای شهری نشینی تبدیل شد حاشیه

فات، یاک رهیا ایان بر اسااس مورد بحث قرار داد. نیز یمندتیرضارهیافت انتظار ا

مادنظر مرجع هدف .ارد باوساوی توا می را مرجع بر موضوعات مبتنی مرجع هدف

رهیافات . در چاارچوب اسات « رضاایتمندی -انتظاارات »رهیافات، این چارچوب در

های یعنی توانمندی« داشته»فضای :اول :دارد فرد در سه فضا قرار ،انتظاراتا امنیت

در فضاای دوم، حاال حاضار او آ برخاوردار اسات. موفقیت و منزلتی اه در مادی،

فارد باه دنباال آ اسات ااه هماا انتظاارات اه و منزلتی یعنی امکانات خواسته،

تهدید جامعه اه حد فاصال میاا فضاای خواساته و ا فضای امنیتی سوم، .شودمی

اامیادی باه میازا امیاد و ن ،میا این در دهد.داشته افراد یک جامعه را تشکیل می

این رهیافت، بر اساس .امنیتی تلقی ارد توا ضاریب تهدیدتاحقق اناتظارات را می

فضاای باروو هرقدر فاصله میا وضع موجود و وضعیت ماورد انتظاار امتار باااشد،

فضای تهدیدها و رشاد آ ناایز مااحدود خواهد بود و به دنبال آ ، امتر نارضایتی

گسترش فضای میا وضع موجود و وضع مورد انتظاار باعاث اهیدرحال شد خواهد

خاود را باه صاورت در اولاین مرحلاه، ااه گرددمای هاگسترش و انباشت نارضایتی

هاای گیاری پدیاده شکل موجب ،نهایت نشا خواهد داد و در گرمقاومتهای جریا

شاد خواهاد اعتصااب و ماواردی او ایان دسات شاورش، امانیتی ماانند ا اتشاش،

(.16 :1633،خانیاللّهعبدو 62: 1639قلیزاده،ز

ای هاای محتاوایی و رویاه پذیری در مقابل انواع مخااطرات ناشای او چاالش آسیب

در ژهیا وباه در جهاا اماروو و فضاایی ا جتماعی ا ساختار نابرابرشهرها، با توجه به

هاا فقیار و در محلاه شادت آ گرفتاه و شهرهای جها سوم، دامنه ویادی را در بر

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

811

ای ااه او حاشیه یو شهرهاها حلهرود، مانتظار می او اینرونشین بیشتر است. حاشیه

های امنیت انسانی و اجتماعی به شدت در معرض مخااطره نظر تأمین نیاو و شاخص

تری قرار گرفتاه و به لحاظ تعلق مکانی در سطح پایین گیرند. در چنین وضعیتقرار

به عنوا یک چالش امنیتی یاهیحاششرایط برای تبدیل شد است، ممکن مروربه

در دولات ملای حاامیات و رباات در سطوح سیاسی و امنیت ملی فراهم آید. ویارا

تاا باشاد وجود داشاته جامعه در امنی اجتماعی بستر اه یابدمی قوام و دوام صورتی

در پیشابرد اهاداف بارای امنیت و نظم حفظ یعنی خود اصلی وظیفه به بتواند دولت

.نماید عمل ملیّ سطح

عواماال ساااختاری و نیاایتبنشااینی باادو ناشاای او حاشاایه مخاااطراتااااهش

و ت سااختاری حا در رأس ایان عوامال، ت گیری آ میسر نیست. ساوواارهای شکل

آمیز، نابسامانی و راود اقتصادی، فقار و ا فضایی، توسعه نامووو و تبعین اجتماعی

محرومیت اجتماعی ا فضاایی، جساتجوی خودانگیختاه بارای معااش و سارپناه و...

قراردارند ااه شاکاف باین مبادأ و مقصاد را تبیاین اارده و در نهایات مهااجرت و

مقصد برای پذیرش این حجم جامعه شود. اما ب میای جمعیت را سبجایی تودهجابه

ایان سارآ او تاعش و و ناه او آماادگی وم برخاوردار اسات. او جمعیت ناه برناماه

مهاجرا برای جستجوی معاش و سرپناه حداقلی و ظهور فرم فضایی خاصی باه ناام

سااحل آراماش نیاز ره باه نشاینا حاشیهتعش نشینی شهری است. اما این حاشیه

دریاای بار انااره پرمخااطره پاذیر حیاتی شکننده و به شادت آسایب ، بلکه بردنمی

او مساائل ناشای ناااامی و سارخوردگی انباشت مروربهحیات شهری است. پرتعطم

وااانش نشین، آنهاا را باه مهاجرین حاشیهنسل بعد در میا متعدد آنها و بخصوص

ها رو باه قهقارا آ سرومینی در میا تعلق مکانی و دلبستگی بیترتنیابهدارد. وامی

تروریساتی زیست ادیبنهای واگرا و رفته و حتی ممکن است، ومینه برای نفوش جنبش

شد آ را با دست باو ارد باه معضالی امنیتای ای اه ومانی مینیز فراهم شده و گره

(. 7شود زشکل تبدیل می

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

و تبدیل آن به تهدید امنیتینشینی گیری حاشیهمدل مفهومی فرایند شکل -7شکل

گیریبحث و نتیجه

به صرفاً معطوف شود، نگاه امرووه وقتی بحث او مخاطرات و تهدیدات امنیت ملی می

تهدیادگر در درو عوامال بلکاه ،اشاورها نیسات ها و تقابعت ژئوپلتیک بینرقابت

باه دلیال شاهری هاماروو .باشاند یمهای تهدید نیز او سرچشمهمروهای یک اشور

وای حاام بر شهرها و نیز هادف و محرومیت ساو ینابرابرشد جوامع و ساختارهای

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

811

های داخلی ااه عمادتاً شاهرها را هادف های و اشمکشجنگ در قرارگرفتن شهرها

هاای او توساعه بار شاکاف ناشای او محرومیات شاکاف همپوشانی اند و نیز قرار داده

ژئوپلتیاک باه سامت جارافیاای سیاسای و ث ، شاهد چرخش معناادار مباحا قومی،

نشاینی شاهری باه پیامدهای حاشایه در این تحقیق مباحث شهری هستیم. او اینرو

عنوا یکی او نمادهای باونمایی اجتماعی ا فضایی محرومیت مورد توجه قرار گرفت.

ای اسات ااه در ارار امنیتای، فراینادی پیچیاده نشینی به یک مسئلهتبدیل حاشیه

گیارد. ای شاکل مای ساختاری ا ااراردی و در بستر ومانی ا مکاانی ویاژه تحو ت

عادم ناشای هاای نارضاایتی تجمعای موجاب انباشات ،فرایند نارضاایتی و ناامیادی

دساتیابی باه درسارخوردگی و پاسخگویی منطقی به مطالباات و نیاوهاای مشاروع

جرماناه و نشاینا را باه سامت راهکارهاای م جایگاه مطلوب، ممکان اسات حاشایه

سوش دهد. ساختارشکنانه

نشین شهری در درصد جمعیت حاشیه 10سخن آخر اینکه با وجود اسکا بیش او

نشاینا سیاست شمول اجتماعی و جاذب حاشایه و نشینی حاشیه ایرا ، حل مسائل

راهبردی اشور قرار گیرد، در یر این صورت ممکن اسات یهاتیاولوباید در ردید

ناپذیر باشد. جبرا سخت و شاید های آ جبرا هزینه

816

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

منابعفهرست

مجلاه «.مهااجرت و شهرنشاینی: علال و پیامادها » (.1632ز ابراهیم واده، عیسی -

.171 -123 ، صص166و 166شماره ، اقتصادی -اطععات سیاسی

مجلاه «. هاا هاا و راه حال نشاینی ریشاه حاشایه (. »1631ز محمدعلی حمدیا ،ا -

.193 - 173صص ،66 و 66شماره ،های اجتماعی اسعمیژوهشپ

ترجمه رجب پناهی و «. های شهریشهرها و فرهنگ(. »1633استیونسو ، دبورا ز -

احمد پوراحمد، مراز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرساوی و معماری، تهرا .

ترجماه «. امنیت ملی در جها ساوم( (. »1633آور، ادواردای و چونگ این مو ز -

نتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی. پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهرا : ا

ترجماه پژوهشاکدم مطالعاات «. مردم. دولت هاا و هاراس (. »1673بووا ، باری ز -

راهبردی، تهرا : انتشارات پژوهشکدم مطالعات راهبردی.

هویات تداوم و ایجاد در مکا حس اارارد تاریخی تحلیل(. »1693رضا زبیگدلو، -

.61-11صص ، 71فصلنامه مطالعات ملی، شماره «. ایرانی

«. شاهر در جهاا در حاال توساعه (. »1636لویاد ز ب ایاونز، سالی پاتر، رابرت. -

ترجمه ایومرث ایراندوست، مهدی دهقا منشاادی و میتارا احمادی، انتشاارات

های اشور.ها و دهیاریساوما شهرداری

شناسای شاهر و شهرنشاینی، های نظری در جامعهدیدگاه(. »1639پیرا ، پرویز ز -

، 60شاماره اقتصادی، -مجله اطععات سیاسی «. مکتب بوم شناختی یا ااولوژیک

.36-39صص

باه نگااهی باا نظری، گاههایدید: ایرا در نشینی آلونک(. »1676پیرا ، پرویز ز -

، صاص 33 و 37 شماره ید و آشر ،اقتصاد -یسیاس اطععاتمجله «. ایرا شرایط

93 - 101.

مجلاه «. باوهم اسکا یر رسمی ماورد شایرآباد واهادا (. »1631پیرا ، پرویز ز -

.16 - 7، صص 10و 9، شماره 1هفت شهر، دوره

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

817

تقدم و تسلط شاهری در جهاا ساوم: ماروری گاذرا بار (. »1633پیرا ، پرویز ز -

، 66، اسافند، شاماره اقتصاادی -مجله اطععاات سیاسای «. های تئوریکدیدگاه

.67 - 66صص

در مجموعه مقا ت مساائل «. شهرنشینی و پیامدهای آ (. »1637توفیق، فیروو ز -

شناسی ایرا ، تهرا : نشر آگه.اجتماعی ایرا ویرایش انجمن جامعه

«. گفتماانی مفهاوم امنیات -مطالعات پایه: تحول تاریخی (. »1636ز رضا خلیلی، -

.60 - 7 صص ،16شماره

تشاارات پااپلی، ان«. اصاول و مفااهیم ژئوپلتیاک (. »1632ز محمدرضاا نیاا، حافظ -

مشهد.

بندی گزارش پژوهشی استخوا (. »1673حمیدی، ملیحه و حبیبی، سیدمحسن ز -

ساوما مهندسی و عمرا شهر تهرا .«. شهر تهرا

شهری، جامعاه، اجتمااع محلای و طبیعات یشناسجامعه(. »1677دیکنز، پیتر، ز -

حسین بهروا ، انتشارات آستا قدس رضوی. ترجمه«. انسانی

مسااله یریا گشاکل در ماؤرر بررسی عوامل (. »1632، رسول و همکارا ، زقربانی -

فصلنامه جارافیا و توسعه.«. نشینی و پیامدهای اجتماعی آ در شهر اهواوحاشیه

بررسی و تحلیل نقش مقیاس (. »1639ز یمهدسرمست، بهرام و متوسلی، محمد -

مدیریت شاهری، «. هر تهرا (نمونه موردی شمکا زشهر در میزا حس تعلق به

.163-166، صص 13شماره

تهارا : انتشاارات «. ی نو در فلسافه جارافیاا هاشهیاند(. »1672شکویی، حسین ز -

گیتاشناسی.

تهارا : «. های جارافیاییهای محیطی و مکتبفلسفه(. » 1631شکویی، حسین ز -

موسسه جارافیایی و اارتوگرافی سحاب.

ترجمه فائزه بااهری، «. بع و جنگلهای محیطی آیندهمنا(. »1636دالبی، سیمو ز -

.10تهرا : ماهنامه گزارش گفتگو، سال سوم، شماره

811

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

مجلاه «. درآمدی بر امنیات و ابعااد و گساتره آ » (.1631ز سید جعل صادقیا ، -

.72 - 26 صص، 13 شماره ،دانش انتظامی

ی.نشر نتهرا : «. ی شهریشناسانسا (. »1636فکوهی، ناصر ز -

مجلاه «. تهارا شاهر ااع امنیت و نشینیحاشیه(. »1639قلیزاده، سد ابراهیم ز -

.63 - 19، صص 3آفاش امنیت، شماره

تهرا : انتشارات مؤسسه فرهنگی «. امنیت یهاهینظر(. »1639خانی، علی زعبداله -

ابرار معاصر. یالمللنیبمطالعات و تحقیقات

،برنامه ریزیجارافیا و مجله «. نشینیبحثی پیرامو حاشیه(. »1673عزیزپور، م ز -

.166-163، صص 2، شماره پاییز و ومستا

مجلاه «. شاد جهاانی مفهوم ناوین امنیات در عصار (. »1631ز محمود عسگری، -

.193 - 173 صص، 16شماره راهبرد،

مشاهد: نشار «. شهرنشینی و مبانی نظام شاهری پویش (. »1631عظیمی، ناصر ز -

نیکا.

بحارا شاد ، جهاانی (. »1637، محمدرضا زبشلی سلیمانیو اابر نیا، علیوردی -

، 1 شاماره ، انتظاامی امنیات و نظم نامه پژوهش«. اجتماعی امنیت تهدید و هویت

.99 - 77 صص

مباانی و مادیریت شاهری زجلاد اول: » .(1691ز و همکاارا ااظمیا ، عمرضاا -

انتشارات تیسا. . تهرا :«ها(حووه

نابرابری فضاایی در فرایناد گساترش االبادی شاهر (. »1690ارمی، تاج الدین ز -

شهری، گروه جارافیاا و یزیربرنامهرساله داتری جارافیا و «. زمورد: شهر تهرا (

شهری، دانشکده علوم جارافیایی، دانشگاه خوارومی. یزیربرنامه

تحلیاال فضااایی توسااعه نااامتواو و (. » 1691ین و همکااارا زارماای، تاااج الااد -

مجله ایرا آینده، شماره اول، تابستا .«. های قومی در ایرا مهاجرت

نیمکا

ق تعل

له سئ

و می

هر ش

نیشی

ه نشی

حاتی

منیی ا

هامد

پیای

ومفه

ن مبیی

ت

811

ترجماه «. باواندیشی در امنیت انسانی (. »1636اینگ، گری و اریستوفر موری ز -

- 772 صصا ،13شاماره -،ومساتا ، مجله مطالعاات راهباردی مرتضی بحرانی،

301.

صبوری، نشر نی، چاا ترجمه منوچهر«. یشناسجامعه(. »1636گیدنز، آنتونی ز -

چهاردهم.

های مجله تاوه«. لیبرالیسم نوین فاو ساختاری، تعدیل(. »1673مرتضوی، اسدالله ز -

.26-20ماه، صص اقتصادی، دی

ایرانی. تهارا : نشار یهاتیواقعژئوپلتیک و یهادهیا(. 1679مجتهدواده، پیروو ز -

نی.

، دریا رحیم(. درآمدی نو بر جارافیاای سیاسای. ترجماه دره 1679مویر، ریچارد ز -

تهرا : ساوما جارافیای نیروهای مسلح.

شهرها در فرایند جهانی شد گازارش جهاانی در رابطاه باا (. »1633هبیتات، ز -

ریزی شهر تهرا .، ترجمه مراز مطالعات و برنامه«اسکا بشر

مجله مطالعات «. شکننده و امنیت انسانی هایدولت(. »1633ز محمود یزدا فام، -

.63- 2 صص ،63شماره ،ومستا ،راهبردی

پژوهشاکده «. هاای شاکننده و امنیات انساانی دولت(. »1691فام، محمود زیزدا -

مطالعات راهبردی، تهرا .

- Andersen, Hans skifter, (2003),urban sores, on the interaction between

segregation, urban decay and deprived neighbourhoods, Ashgate,.

- Beck, U. (1992) The Risk Society: Towards a New Modernity. London: Sage.

- Bernt. Matthias, Laura Colini (2013),"Exclusion, Marginalization, and

Peripheralization, Conceptual concerns in the study of urban inequalities",

Working Paper, Erkner, Leibniz Institute for Regional Development and

Structural Planning, 2013. (www.irs-net.de/download/wp-exclusion-

marginalization-peripheralization.pdf).

- Bollens, S. (2001) ‘‘City and soul: Sarajevo, Johannesburg, Jerusalem,

Nicosia,’’ City, 5 (2), 169–87.

- Christophers B (2009), "Uneven Development" in INTERNATIONAL

ENCYCLOPEDIA OF HUMAN GEOGRAPHY, EDITORS-IN-CHIEF, ROB

KITCHIN And NIGEL THRIFT, Elsevier Radarweg 29, PO Box 211, 1000

111

مةلنا

فص

ی ها

ش وه

پژظام

انت

عیتما

اج /

الس

م

نه /

رهشما

ان

ستزم

/ رم

چها

1316

AE Amsterdam, The Netherlands Linacre House, Jordan Hill, Oxford OX2

8DP, UK.

- Fregonese, S. (2012) Urban geopolitics 8 years on: hybrid sovereignties, the

everyday, and geographies of peace. Geography Compass, 6(5): 290–303.

- Graham, S. (2005) Remember Fallujah: demonising place, constructing

atrocity. Environment and Planning D: Society and Space, 23(1): 1–10.

https://doi.org/10.1068/d2301ed.

- Jayne, Mark,2006, Cities and Consumption, London and New York,

Routledge. - - Knox and Pinch(2000), Urban Social Geography: an introduction, Prentice

Hall, p.3

- Martinez. Javier Alberto, (2005), Monitoring intra-urban inequalities with

GIS-based indicators, With a case study in Rosario, Argentina, Thesis Utrecht

University and ITC.

- Pacione, Michael (2005), Urban Geography, Second edition 2005 by

Routledge. - Rokem, Jonathan and Camillo Boano (2018),Urban Geopolitics, Rethinking

Planning in Contested Cities, First published by Routledge.

- Scott, A. J. (2011). Emerging cities of the third wave. City, 15(3/4), 289–321. - Shaw, Rajib (2009). URBAN RISK REDUCTION:AN ASIAN

PERSPECTIVE, Emerald Group Publishing Limited, Howard House, Wagon

Lane, Bingley BD16 1WA, UK.

- Tulumellom, Simone(2017) Fear, Space and Urban Planning, A Critical

Perspective from Southern Europe, Springer International Publishing

Switzerland

- UN-HABITAT (2009) Working GroupB: Good Urban Governance: Towards

an Effective Private Sector Engagement. pp: 6, available in

www.unhabitat.org.

- UNDP (2007), Enhancing urban safety and security: global report on human

settlements 2007, United Nations Human Settlements Programme (UN-

Habitat), First published by Earthscan in the UK and US.

- UN-HABITAT (2009) Working GroupB: Good Urban Governance: Towards

an Effective Private Sector Engagement. pp: 6, available in

www.unhabitat.org.

- UNDP (2007), Enhancing urban safety and security: global report on human

settlements 2007, United Nations Human Settlements Programme (UN-

Habitat), First published by Earthscan in the UK and US.