Περιεχόμενα

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ ΗΟΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΕΤΑΙ Η ΚΑΚΗ ΦΗΜΗ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΕΝ ΓΕΝΕΙ, ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΥΣΦΗΜΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΖΥΓΟΥ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ ΤΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1ΟΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΤΟΣΟ Η ΠΟΛΥΠΛΗΘΗΣ ΚΑΙ ΕΥΥΠΟΛΗΠΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΧΑΘΑΓΟΥΕΪ, ΓΝΩΣΤΗ ΚΑΙ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΩΝYΜΙΟ ΓΚΑΡΝΤΝΕΡ, ΑΠΟ ΤΟ ΣΟΤΕΡΙ, ΟΣΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΕΝΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΗΤΑΝ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΣ ΘΕΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΤΡΕΣ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΧΟΥ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 2ΟΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΑΙ ΓΙΝΕΤΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΜΝΕΙΑ ΣΤΗ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΒΑΡΔΟΥ ΚΑΙ ΣΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΣΤΗ ΧΙΛΙΟΕΙΠΩΜΕΝΗ ΙΣΤΟΡIΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΞΕΠΕΣΜΟ ΤΟΥ ΤΖΟΝ ΣΑΙΞΠΗΡ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3OΠΟΥ ΓIΝΕΤΑΙ ΛOΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΜΦAΝΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡA ΤΗΣ ΑΝΝ ΧΑΘΑΓΟΥΕΪ, ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΓΑΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1580, ΤΗΝ ΕΡΩΤΟΤΡΟΠΙΑ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΑΝΤΡΩΝ ΜΕ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑ ΠΟΣΟ ΗΞΕΡΕ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4OΠΟΥ ΕΞΕΤAΖΕΤΑΙ ΤΙ ΜΠΟΡΕI ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ OΤΑΝ EΝΑΣ ΝΕΑΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΠΟΥ Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΕΥΧΕΡΕΙΑ ΛΟΓΟΥ ΠΟΛΙΟΡΚΕΙ ΜΙΑ ΣΟΒΑΡΗ ΝΕΑ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 5ΟΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΡΟΞΕΝΙΑ, ΤΑ ΚΩΛΥΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΎΝΑΨΗ ΓΑΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΞΕΠΕΡΝΙΟΥΝΤΑΝ, ΟΙ ΕΓΓΥΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΔΕΙΕΣ, Η ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΙΕΣΗΣ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΑ ΝΟΘΑ ΤΕΚΝΑ ΚΑΙ Η ΝΟΘΟΓΕΝΕΙΑ, ΚΙ ΕΠΙΣΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ Η ΚΟΠΕΛΑ ΠΟΥ ΞΕΦΥΓΕ ΑΠ’ ΟΛΑ ΑΥΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 6ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ, ΤΙΣ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ ΓΑΜΟΥ, ΤΟΥΣ ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΜΕΝΟΥΣ ΠΟΥ ΜΟΙΡΑΖΟΝΤΑΝ ΤΟ ΙΔΙΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΒΓΑΖΟΥΝ ΤΑ ΡΟΥΧΑ ΤΟΥΣ, ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙΑ, ΤΑ ΦΤΗΝΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΚΡΙΒΑ ΔΩΡΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΤΙ ΗΤΑΝ ΠΙΘΑΝΟ ΝΑ ΣΥΜΒΕΙ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΜΕΡΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 7OΠΟΥ ΕΞΕΤAΖΕΤΑΙ ΤΟ ΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΥ Ο ΒΑΡΔΟΣ ΚΑΙ Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΑΝΟΙΞΑΝ ΣΠΙΤΙ, ΤΑ ΚΑΛΥΒΙΑ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΩΣ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΝ ΤΙΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΧΕ Ο ΕΝΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΑΛΛΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 8OΠΟΥ ΓIΝΕΤΑΙ ΛOΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ, ΤΙΣ ΩΔΙΝΕΣ ΤΟΥ ΤΟΚΕΤΟΥ, ΤΟΝ ΤΟΚΕΤΟ, ΤΗ ΒΑΦΤΙΣΗ, ΤΟ ΣΑΡΑΝΤΙΣΜΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΥΝΑΝΑΣΤΡΟΦΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ . . . . . . . . . 132

9

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 9OΠΟΥ ΜΕΛΕΤAΤΑΙ ΠΩΣ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΦΟΡΝΤ Ο ΝΕΑΡΟΣ ΣΑΙΞΠΗΡ, ΑΦΗΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΤΑ ΒΓΑΛΟΥΝ ΠΕΡΑ ΜΟΝΟΙ ΤΟΥΣ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑ ΠΟΣΟ ΤΟΛΜΗΣΕ ΝΑ ΣΥΓΧΡΩΤΙΣΤΕΙ ΜΕ ΠΟΡΝΕΣ, ΘΕΤΟΝΤΑΣ ΕΤΣΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟΣΟ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΥΓΕΙΑ ΟΣΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 10ΟΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΤΑΙ ΟΤΙ, ΑΦΟΥ ΕΣΤΕΙΛΕ ΤΟΝ ΝΕΑΡΟ ΣΥΖΥΓΟ ΤΗΣ ΝΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΟΥ, ΚΑΙ ΕΧΟΝΤΑΣ ΤΡΙΑ ΜΙΚΡΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΦΡΟΝΤΙΣΕΙ, Η ΑΝΝ ΣΑΙΞΠΗΡ ΒΡΗΚΕ ΜΙΑ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ, ΚΑΙ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΟΥ ΨΙΛΙΚΩΝ ΚΟΥΝΙΑΔΟΥ ΤΗΣ ΜΠΟΡΕΙ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΚΟΨΕ . . . . . . . . . . . . 167

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 11ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΕΝΑΣ ΝΕΑΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΦΟΡΝΤ ΕΓΙΝΕ ΚΟΡΥΦΑΙΟΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΟΣ, ΚΙ ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΕΓΡΑΨΕ ΕΝΑ ΕΡΩΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΔΙΑΒΟΗΤΟ ΜΠΕΣΤ ΣΕΛΕΡ ΚΑΙ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΕΚΑΝΑΝ ΦΥΛΛΟ ΚΑΙ ΦΤΕΡΟ, ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΝ ΠΟΥ ΕΘΑΨΕ ΤΟ ΜΟΝΑΧΟΓΙΟ ΤΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . 193

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 12ΟΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΘΗΚΕ ΘΥΡΕΟΣ ΣΤΟΝ ΟΥΙΛΙΑΜ ΣΑΙΞΠΗΡ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΠΙΔΙΚΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΔΑΙΔΑΛΟ ΚΙ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΟ ΣΠΙΤΙ ΣΕ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΕΡΝΟΥΣΕ ΕΛΑΧΙΣΤΟ, Ή ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ, ΧΡΟΝΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 13ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΙΝΑ ΚΑΙ ΤIΣ ΑΝΑΤΑΡΑΧΕΣ, ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ Ο ΚΑΚΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ, Ο ΣΕΡ ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΓΚΡΕΒΙΛ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΕ ΤΗΝ ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΦΟΡΝΤ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Ο ΦΙΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΜΑΧΟΣ ΤΗΣ ΑΝΝ, Ο ΝΕΑΡΟΣ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΤΟΜΑΣ ΓΚΡΙΝ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 14ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΣΤΗ ΣΟΥΖΑΝΑ Μ’ ΕΝΑΝ ΤΖΕΝΤΛΕΜΑΝ ΑΠΟ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΚΑΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΤΕΛΕΙΤΑΙ ΕΝΑΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΟΣ ΓΑΜΟΣ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 15ΟΠΟΥ Η ΑΝΝ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΤΑ ΣΟΝΕΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 16ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΚΡΟΤΕΡΗ ΚΟΡΗ, ΤΗΝ ΤΖΟΥΝΤΙΘ, ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΚΟΥΙΝΙ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΝ ΩΣ ΒΥΝΟΠΟΙΟ ΚΑΙ ΔΑΝΕΙΣΤΡΙΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΜΕΡΙ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΣΑΙΞΠΗΡ . . . . . . . . . . . . . . . 273

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 17ΟΠΟΥ Ο ΣΑΙΞΠΗΡ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ, ΟΠΩΣ ΛΕΝΕ ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ, ΔΕΝ ΕΦΥΓΕ ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ AΓΓΛΙΚΑΝΟΥ ΤΖΕΝΤΛΕΜΑΝ, ΕΝΩ Η ΑΝΝ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΙΑΣ ΠΟΥΡΙΤΑΝΗΣ ΑΣΤΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 18ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΛΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ,ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΠΩΣ ΧΕΙΡΙΣΤΗΚΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Η ΑΝΝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299

10

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Τ ΟΥ Σ Α Ι Ξ Π Η Ρ

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 19ΟΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΟΝΟΠΑΝΤΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΣΑΙΞΠΗΡ ΚΑΙ ΤΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕ Η ΑΝΝ — ΝΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΗΣΕΙ ΕΙΤΕ ΤΟ ΜΕΡΙΔΙΟ ΤΗΣ ΧΗΡΑΣ, ΕΙΤΕ ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΤΗΣ ΧΗΡΑΣ, ΕΙΤΕ ΝΑ ΧΑΣΕΙ ΤΗΝ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ .. . . . . . . . . 318

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 20OΠΟΥ ΓIΝΕΤΑΙ ΛOΓΟΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΗΔΕΙΕΣ, ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ, ΤΟΝ ΟΒΟΛΟ ΤΗΣ ΧΗΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΗΣ ΧΗΡΑΣ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΗΣΥΧΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΗΣ ΗΣΥΧΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΦΟΡΝΤ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 21ΟΠΟΥ Η ΑΦΟΒΗ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΔΙΑΤΥΠΩΝΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΟΓΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΤΙ Η ΑΝΝ ΣΑΙΞΠΗΡ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΙΧΕ ΚΑΠΟΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΦΟΛΙΟ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΦΕΡΕ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΧΑΡΤΙΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΑ, ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΤΗΝ ΤΥΧΟΝ ΖΗΜΙΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ, ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΝΑ ΠΟΥΛΗΣΟΥΝ ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΑΚΡΙΒΗ ΣΕ ΤΙΜΗ ΠΡΟΣΙΤΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΑΡΟΥΣ ΕΥΓΕΝΕΙΣ . . . . . . . 347

Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Ε Σ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391

Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ι Ε Σ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401

Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403

11

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

� E Ι Σ Α Γ Ω Γ Η �

ΟΠΟΥ ΕΞΕΤΑΖΕΤΑΙ Η ΚΑΚΗ ΦΗΜΗ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΕΝ ΓΕΝΕΙ, ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ

ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΥΣΦΗΜΙΣΗ

ΤΗΣ ΣΥΖΥΓΟΥ ΤΟΥ ΑΝΤΡΑ ΤΗΣ ΧΙΛΙΕΤΙΑΣ

Όποιος έχει εντρυφήσει στη δυτική λογοτεχνική κουλτούρα θα πρέπει να αναρωτιέταιγιατί να θέλει μια πνευματώδης γυναίκα να γίνει σύζυγος. Στην καλύτερη των περι-πτώσεων η σύζυγος πρέπει να είναι αόρατη, όπως οι σύζυγοι όλων σχεδόν των μεγά-λων συγγραφέων που διδάσκονταν κάποτε οι μαθητές στα σχολεία. Αν ο Όμηρος, οΠλαύτος, ο Τερέντιος, ο Βιργίλιος, ο Οράτιος και ο Γιουβενάλης είχαν συζύγους, τότεαυτές πρέπει να σβήστηκαν από την ιστορία. Οι σύζυγοι που θυμόμαστε είναι οι σύζυ-γοι που διασύρονται, όπως η Ξανθίππη του Σωκράτη και η Φυλλίδα του Αριστοτέλη.Μέχρι την εποχή μας η ιστορία επικεντρωνόταν στον άντρα που κατόρθωνε να κατα-κτήσει το στόχο του· όσο πιο υψηλός ήταν αυτός ο στόχος, τόσο πιο πιθανό ήταν να θεω-ρηθεί ότι η γυναίκα που κοιμόταν στο κρεβάτι του ήταν ανάξια της συντροφιάς του. Οιθαυμαστές του συζύγου της αντιμετώπιζαν με τρόμο την ιδέα ότι η γυναίκα του μπορείνα τον είχε βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην κατάκτηση του μεγαλείου του. Δεν μπο-ρούσαν καν να εξετάσουν την πιθανότητα μία γυναίκα να είχε βρεθεί πιο κοντά στο εί-δωλό τους απ’ όσο οι ίδιοι θα μπορούσαν ποτέ να βρεθούν, και να τον καταλάβαινε κα-λύτερα απ’ όσο οι ίδιοι θα μπορούσαν ποτέ να τον καταλάβουν.

Αν η Ξανθίππη δεν είχε υπάρξει ποτέ, τότε τα γεροντοπαλίκαρα που διδάσκουν σταπανεπιστήμια θα έπρεπε να την επινοήσουν. Μία από τις λιγοστές αναφορές σ’ εκείνηνείναι η ιστορία που υπάρχει στον Φαίδωνα για το πώς η Ξανθίππη πήγε μαζί με τουςτρεις γιους του Σωκράτη* να τον επισκεφτούν όταν ο Σωκράτης καταδικάστηκε να αυ-

13

* Η Ξανθίππη και ο Σωκράτης είχαν μεν τρεις γιους, τον Λαμπροκλή, τον Σωφρονίσκο και τον Με-νέξενο, αλλά το σχετικό χωρίο του Φαίδωνα (60a) που εννοεί η συγγραφέας αναφέρει ότι η Ξαν-θίππη πήγε να τον επισκεφτεί μαζί με τον μικρό τους γιο, κι εκείνος την έστειλε σπίτι· στη συνέ-χεια (116b), όταν πια ο Σωκράτης έχει ολοκληρώσει τη συζήτηση με τους μαθητές του, ο Πλάτω-νας λέει ότι πήγαν να τον δουν οι τρεις γιοι του μαζί με τις γυναίκες του σπιτιού του. (Σ.τ.Μ.)

m_dtp122Typewritten Text[απόσπασμα]

τοκτονήσει πίνοντας κώνειο με την κατηγορία ότι διέφθειρε τους νέους της πόλης, καιεκνεύρισε τόσο πολύ τον σπουδαίο άντρα με τους θρήνους της, που την έστειλε σπίτιτης προκειμένου να περάσει τις τελευταίες του ώρες συζητώντας λογικά με τους μαθη-τές του. Κανένας ιστορικός δεν έχει δείξει ποτέ το παραμικρό ενδιαφέρον για το τι απέ-γιναν η Ξανθίππη και τα τρία της παιδιά μετά την αυτοκτονία του Σωκράτη. Τα πεζάαυτά ζητήματα δεν ενδιαφέρουν ούτε τους σπουδαίους άντρες ούτε τους βιογράφουςτους. Το να διαμαρτυρηθεί κανείς ότι ο μαρτυρικός θάνατος που επέλεξε ο Σωκράτηςέφερε τη δυστυχία στους τέσσερις αθώους ανθρώπους που κρέμονταν από αυτόν θαήταν απλώς γυναικουλίστικο.

Όπως επισήμανε η Λίζα Τζάρντιν το 1983:

Θεωρείται ότι οι γυναίκες των λογίων της Αναγέννησης, από τον Ρίτσαρντ Χούκερ* ως τονΦράνσις Μπέικον, ήταν μέγαιρες. Η κοινωνία φαίνεται πως δεν μπορεί να αντισταθεί στην

απόδοση χαρακτηρισμών στην «πνευματική ενατένιση» του άντρα διανοούμενου και λόγιου

με βάση την αδυναμία του να ελέγξει τις γυναίκες της ζωής του.1

Ο Χούκερ και ο Μπέικον μάλλον ευημέρησαν από τις γυναίκες τους, οι οποίες ήτανκαι οι δύο πλούσιες. Το 1588, όταν ο Ρίτσαρντ Χούκερ παντρεύτηκε την Τζιν Τσέρ-τσμαν, οι προτεστάντες μεταρρυθμιστές είχαν σχεδόν κατορθώσει να εξαλείψουν τηνάποψη του αποστόλου Παύλου ότι ο έγγαμος βίος ήταν κατώτερος από την παρθενία.Ακόμα κι έτσι, το μόνο που γνωρίζουμε για τη γυναίκα που γέννησε τα έξι παιδιά τουΡίτσαρντ Χούκερ και του πρόσφερε την οικονομική ασφάλεια που του επέτρεψε να γί-νει κορυφαίος υπερασπιστής της Αγγλικανικής Εκκλησίας είναι ότι ήταν μια μέγαιρα.

Ο Μπέικον παντρεύτηκε το 1606, σε ηλικία σαράντα πέντε χρονών, με μια δεκατε-τράχρονη κληρονόμο που ονομαζόταν Άλις Μπάρναμ, την οποία είχε διαλέξει γι’ αυτόντο σκοπό σε ηλικία μόλις έντεκα χρονών. Ήταν γνωστό σε όλους ότι ο Φράνσις Μπέικονπροτιμούσε τα αγόρια από τα κορίτσια, και ότι είχε μια σειρά αντρών υπηρετών για τηνπροσωπική του απόλαυση. Δεδομένων των συνθηκών, θα πίστευε κανείς ότι η υποκό-μησσα Σεντ Όλμπανς θα είχε κάθε δικαίωμα να συμπεριφερθεί απρεπώς. Φαίνεται πωςάντεξε αδιαμαρτύρητα τον γκροτέσκο γάμο της, έως ότου συνδέθηκε με τον Τζον Άντερ-χιλ. Κάποιος «κύριος Άντερχιλ» αναφέρεται ότι το 1617 ήταν «ακόλουθος» στο μέγαροΓιορκ, την επίσημη κατοικία του υποκόμη Σεντ Όλμπανς και της άτεκνης συζύγου του.Το 1625, όταν ο Μπέικον αναθεώρησε τη διαθήκη του, με την οποία άφηνε το γενναιό-δωρο ποσό των 200 λιρών σ’ έναν νεαρό ουαλό υπηρέτη ονόματι Φράνσις Έντνι, πρό-σθεσε έναν κωδίκελλο με τον οποίο ανακαλούσε τα κληροδοτήματά του προς την Άλις«για δίκαιους και σπουδαίους λόγους», και της άφηνε «μόνο αυτά που δικαιωματικά της

14

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Τ ΟΥ Σ Α Ι Ξ Π Η Ρ

* Richard Hooker (1554-1600), άγγλος ιερέας και θεολόγος. (Σ.τ.Μ.)

ανήκαν». Με μια δηκτική χειρονομία, δεκαπέντε μόνο μέρες μετά το θάνατο του Μπέι-κον, η Άλις Μπέικον παντρεύτηκε τον Τζον Άντερχιλ σε μια δημόσια τελετή στον ΆγιοΜαρτίνο των Αγρών.2 Από τη θλιβερή ιστορία του γάμου μιας εύπιστης παιδούλας μ’ ένανμεσήλικο αρσενοκοίτη, το μόνο που έχει φτάσει έως εμάς είναι η άποψη του Μπέικον γιατο γάμο: «Αυτός που έχει γυναίκα και παιδιά έχει προσφέρει ομήρους στην τύχη· γιατίαποτελούν εμπόδιο για τα μεγάλα έργα, είτε της αρετής είτε της κακίας».3

Μια παραπλήσια ιδέα βρίσκεται πίσω από τη σχεδόν ασυνείδητη βεβαιότητα πουέχουν όλοι οι (άντρες) παρατηρητές ότι ο ιδιοφυής άντρας, για να αξιοποιήσει το τα-λέντο του, πρέπει να βάλει στην άκρη τη γυναίκα του. Ο Σαίξπηρ δεν θα ήταν σπου-δαίος αν δεν είχε απαλλαγεί από τη γυναίκα του· για να φανεί όμως σπουδαίος, τότεπρέπει να αποδειχθεί ότι η τιμωρία της ήταν δίκαιη. Πολλοί ιδιοφυείς άντρες στηνΑγγλία ακολούθησαν το παράδειγμα του πρώτου γνωστού φιλοσόφου της αρχαίαςΕλλάδας:

Ο Θαλής ο Μιλήσιος [...] θεωρείται πως ήταν ο πρώτος που του αποδόθηκε ο χαρακτηρισμός

του σοφού, και κατόπιν συγκαταλέχθηκε ανάμεσα στους επτά τους οποίους οι αρχαίοι

Έλληνες αποκαλούσαν σοφούς. Η μητέρα του η Κλεοβουλίνη τον πίεζε να βρει μια γυναίκα

όσο ήταν νέος, κι εκείνος πάντα της απαντούσε ότι δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα· όταν πια με-

γάλωσε και η μητέρα του τον ζόριζε περισσότερο, εκείνος της απαντούσε ότι πέρασαν τα

χρόνια και ήταν πλέον πολύ αργά, εννοώντας με το παραπάνω ο σοβαρός αυτός άνθρωπος

ότι δεν είναι καλό να παντρεύεται κανείς.4

Η συμβουλή αυτή επαναλαμβανόταν σε κάθε γενιά. Όσο η Εκκλησία κυριαρχούσεστο ακαδημαϊκό κατεστημένο, όλοι οι δάσκαλοι ήταν αναγκαστικά εργένηδες, αλλά,ακόμα και μετά τη Μεταρρύθμιση, όταν οι μεταρρυθμιστές κήρυτταν ότι ο άντρας είχεκαθήκον απέναντι στο δημιουργό του να βρει μια γυναίκα, πολλοί καλλιτέχνες και δια-νοούμενοι επέλεξαν, ή ίσως αναγκάστηκαν από τη φτώχεια τους, να μείνουν ανύπα-ντροι, αν και όχι ακριβώς εργένηδες. Η λογοτεχνία ήταν ένα αυστηρά αντρικό εγχεί-ρημα, ο τομέας δράσης νεαρών άγαμων αντρών που συνήθως την εγκατέλειπαν όταν—ή αν— παντρεύονταν. Ο Κρίστοφερ Μάρλοου, ο Τόμας Κιντ, ο Τόμας Νας, ο ΜάικλΝτρέιτον, όλοι τους πέθαναν ανύπαντροι. Τους λογοτέχνες που δεν ακολούθησαν τημόδα και βρήκαν γυναίκα συνήθως τους λυπόντουσαν, αρχής γενομένης από τον Τζέ-φρι Τσόσερ, που, όπως μαθαίνουμε, «δεν μπορεί να ήταν ευτυχισμένος στο γάμο του».5

Ο Τόμας Μουρ,* ο οποίος στα κείμενά του υπερασπίστηκε την απαίσια μεταχείρισηπου επιφύλαξε ο Μπάιρον στην ευφυή γυναίκα του, ήταν ένας από τους πρώτους που απο-φάσισε, με βάση ελάχιστα ή και καθόλου στοιχεία, ότι ο Σαίξπηρ μισούσε τη γυναίκα του.

15

E I Σ Α Γ Ω Γ Η

* Thomas Moore (1779-1852), ιρλανδός ποιητής, τραγουδιστής και βιογράφος. (Σ.τ.Μ.)

Μπορεί οι ποιητές Δάντης και Μίλτον να προκάλεσαν με την αυστηρότητα του χαρακτήρα ή

της ιδιοσυγκρασίας τους αυτήν τη μοίρα, θα περίμενε κανείς όμως τουλάχιστον ο «μειλίχιος

Σαίξπηρ» να είχε γλιτώσει από την κοινή στους αδελφούς του καταστροφή. Ωστόσο, από τις

λίγες πληροφορίες για τη ζωή του που έχουν φτάσει έως εμάς, εκείνη που έχει σαφώς επα-

ληθευτεί είναι το πόσο δυστυχισμένος ήταν ο γάμος του.6

Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η γυναίκα του Δάντη, η Τζέμα Ντονάτι, που η οικογένειάτης ήταν καλύτερη από τη δική του, έκανε δυστυχισμένη τη ζωή του· απλώς υποτίθε-ται ότι θα ήταν πιο ευτυχισμένος μαζί με τη μούσα του, τη Βεατρίκη Πορτινάρι — λεςκαι δουλειά μιας μούσας είναι να διευθύνει το νοικοκυριό και να κάνει παιδιά. Η Τζέ-μα τού έκανε τουλάχιστον τέσσερα παιδιά· και δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι ού-τε η γυναίκα του ούτε τα παιδιά του ενέπνευσαν έστω και μία γραμμή ποίησης. Όταν οΔάντης εξορίστηκε το 1302, η γυναίκα με την οποία ήταν παντρεμένος για δεκαεπτάχρόνια προτίμησε να μείνει μαζί με τα παιδιά της στη Φλωρεντία.

Ο ατυχής γάμος του Μίλτον είναι κυριολεκτικά παροιμιώδης. Ήταν τριάντα επτάχρονών όταν παντρεύτηκε τη δεκαεπτάχρονη Μέρι Πάουελ, μερικές βδομάδες πριν ξε-σπάσει ο αγγλικός Εμφύλιος. Η οικογένεια της γυναίκας του ήταν φιλοβασιλική, και ηγυναίκα του θεώρησε ότι ήταν καλύτερο να γυρίσει στους δικούς της έως ότου το μέλ-λον γίνει λιγότερο αβέβαιο. Αυτή η απόλυτα λογική αντίδραση σε μια μπερδεμένη καιεπικίνδυνη κατάσταση πιστεύεται πως οδήγησε τον Μίλτον να γράψει το The Doctrineand Discipline of Divorce [Η θεωρία και ο θεσμός του διαζυγίου], και επομένως θεωρείται δε-δομένο ότι, όταν η Μέρι γύρισε στο σπίτι τους το 1645, ο Μίλτον ευχόταν να μην το είχεκάνει, και ότι η μετέπειτα ζωή τους ήταν δυστυχισμένη. Ό,τι και να ισχύει, οι συζυγικέςτους σχέσεις ξανάρχισαν αμέσως. Το πρώτο παιδί της Μέρι γεννήθηκε τον Ιούλιο τουεπόμενου χρόνου· μερικές μέρες μετά τη γέννηση του τέταρτου παιδιού της, τον Μάιοτου 1652, η Μέρι πέθανε. Η πρώτη εμπειρία του Μίλτον από το γάμο δεν ήταν τόσο ολέ-θρια, ώστε να μην σκεφτεί να κάνει και δεύτερο. Έχανε ήδη το φως του όταν παντρεύ-τηκε την Κάθριν Γούντκοκ, τον Νοέμβριο του 1658, η οποία πέθανε στη γέννα δεκαπέ-ντε μήνες μετά. Μέχρι στιγμής ο γάμος με τον Μίλτον φαίνεται πως ήταν πολύ μεγαλύ-τερη τιμωρία για τις γυναίκες του παρά για τον ίδιο. Ο Μίλτον παντρεύτηκε και τρίτη φο-ρά, στην προχωρημένη ηλικία των πενήντα επτά, επειδή χρειαζόταν νοσοκόμα. Η γυ-ναίκα που του διάλεξε ο γιατρός του ήταν μια φτωχή συγγενής του, η εικοσιτετράχρονηΕλίζαμπεθ Μίνσουλ, που έζησε για να ξοδέψει την κληρονομιά που ήταν η μόνη τηςανταμοιβή, αν και πιθανότατα δεν έφτανε για να τη στηρίξει τα υπόλοιπα πενήντα τρίαχρόνια ζωής που της απέμειναν μετά το θάνατο του ποιητή το 1674.

Κάνοντας το σωστό, παραμένοντας σιωπηλή και αόρατη, η Ανν Σαίξπηρ άφησε ένακενό σε σχήμα γυναίκας στη βιογραφία του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, το οποίο κατόπιν οι βαρ-δολάτρες γέμισαν με τις δικές τους εικασίες, οι περισσότερες από τις οποίες δεν τιμούν

16

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Τ ΟΥ Σ Α Ι Ξ Π Η Ρ

ούτε τους ίδιους ούτε και τον ήρωά τους. Ήταν γνωστό από το μνήμα της στην εκκλησίατης Αγίας Τριάδας του Στράτφορντ ποιο ήταν το βαφτιστικό της όνομα και ποια περίπουη ημερομηνία γέννησής της· ο πρώτος βιογράφος του Σαίξπηρ, ο Νίκολας Ρόου, βρήκετο πατρικό της επώνυμο, και σ’ αυτό το σημείο έμειναν τα πράγματα μέχρι το 1790.

Οι προηγούμενοι βιογράφοι δεν ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για τις συζυγικές σχέσεις του

Σαίξπηρ, ούτε (όταν έδειχναν περιέργεια) θεωρούσαν αναγκαστικά δεδομένη τη δυσαρέ-

σκειά του για την Ανν. Στο The Modern Universal British Traveller [Ο σύγχρονος οικουμενικός

βρετανός ταξιδιώτης], που προηγήθηκε κατά ένα χρόνο του Supplement to the Edition of

Shakespeare’s Plays [Συμπλήρωμα στην έκδοση των έργων του Σαίξπηρ] του Έντμοντ Μαλόουν, το

«Biography of Warwickshire» [«Βιογραφία του Ουόρικσιρ»] μας πληροφορεί με σιγουριά

ότι ο Σαίξπηρ «έζησε πολύ ευτυχισμένος» με τη γυναίκα του και, όταν έβγαλε κάποια χρή-

ματα προσέχοντας άλογα, την έφερε στο Λονδίνο.7

Το 1790 ο Έντμοντ Μαλόουν δημοσίευσε μια παρατήρηση την οποία είχε αρχικάκάνει ο Ουίλιαμ Όλντις* στο περιθώριο του λήμματος για τον Σαίξπηρ, στο αντίτυπότου από το Account of the English Dramatic Poets [Περιγραφή των άγγλων δραματικών ποι-ητών] του Λανγκμπέιν (1691), ότι στα Σονέτα 92 και 93 «ο Σαίξπηρ μάλλον απευθύνε-ται στην όμορφη γυναίκα του, εκφράζοντας την υποψία ότι ήταν άπιστη».8 Ο ΟυίλιαμΌλντις, ο οποίος γεννήθηκε το 1696, δεν γνώριζε κάτι συγκεκριμένο· η εντύπωσή τουβασίστηκε στην ανάγνωση των Σονέτων 92-95, που στην έκδοση του 1640 είχαν τονυπότιτλο «Η τρυφερότητα των ερωτευμένων» [«Lover’s Affection»].9 Ο Όλντις δεν εί-χε λόγους να πιστεύει ότι η Ανν ήταν όμορφη, όπως και οι μεταγενέστεροι σχολιαστέςδεν είχαν λόγους να πιστεύουν ότι η Ανν ήταν άχαρη. Σε αυτό το πρώιμο στάδιο φαί-νεται πως η Ανν τοποθετήθηκε στην κατηγορία των όμορφων και άπιστων συζύγων· θατην κατηγορούσαν κι άλλες φορές για απιστία, αλλά για τους περισσότερους μελετη-τές το γεγονός ότι ήταν μεγαλύτερη από το σύζυγό της την καθιστούσε άσχημη.

Η διαθήκη του Σαίξπηρ δημοσιεύτηκε το 1752, στον τρίτο τόμο του Works ofShakespeare [Έργα του Σαίξπηρ] του Θίομπαλντ· όταν έγινε ευρύτερα γνωστή, ερμηνεύ-τηκε και αυτή ως απόδειξη της παντελούς αποτυχίας της Ανν ως συζύγου. Ο ΤζέιμςΜπόσγουελ, ο οποίος καταπιάστηκε με το ογκώδες υλικό που άφησε ο Μαλόουν, ήτανπιθανόν ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι ο Σαίξπηρ «είχε απομακρυνθεί από τη γυναίκατου, είτε από ζήλια είτε από κάποιον άλλο λόγο».10 Για κάποιους άλλους η διαφοράηλικίας αρκούσε για να πέσει η Ανν στην ανυποληψία. Στο Shakespeare: A Biography[Σαίξπηρ: Μια βιογραφία], του 1823, ο Τόμας ντε Κουίνσι, ο πρώτος υμνητής της βαρδο-λατρείας, παρατηρούσε: «Ούτε μας αρέσει το θέαμα μιας ώριμης κοπέλας, η οποία πά-

17

E I Σ Α Γ Ω Γ Η

* William Oldys (1696-1761), άγγλος αρχαιοδίφης και βιβλιογράφος. (Σ.τ.Ε.)

νε πέντε χρόνια που είχε ενηλικιωθεί, που παριστάνει ότι την παρέσυρε ένα αγόρι πουήθελε ακόμα δυόμισι χρόνια να ενηλικιωθεί».11

Η Ανν δεν γινόταν «θέαμα» και δεν «παρίστανε» τίποτε απολύτως. Με αυτήν τη ση-μασιολογία ο Ντε Κουίνσι τη μετέτρεψε σε πονηρή γυναίκα. Ο Ντε Κουίνσι αποφάσι-σε επίσης ότι ο Σαίξπηρ πήγε στο Λονδίνο για να γλιτώσει από «την ταπείνωση των οι-κογενειακών καβγάδων». Το 1836, όταν βρέθηκε και δημοσιεύτηκε η εγγυητική επι-στολή για το γάμο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ και της Ανν Χάθαγουεϊ, με την αποκαλυπτικήημερομηνία της μόνο έξι μήνες πριν από τη βάφτιση του πρώτου τους παιδιού, οι βαρ-δολάτρες σκανδαλίστηκαν. Για τους πρώιμους βικτοριανούς η Ανν ήταν μια λάγνα, πο-νηρή γυναίκα που είχε τυλίξει έναν αθώο νέο.

Ο [Τζον] Μπρίτον έχει σοβαρές αμφιβολίες για την ηθική της Ανν. Επισημαίνει την ταφή του

«Τόμας Γκριν ή Σαίξπηρ» στις 6 Μαρτίου 1590 και, υποθέτοντας, χωρίς να έχει βάσιμους λό-

γους, ότι ο συγκεκριμένος Γκριν ήταν παιδί, προσθέτει: «Το συμπέρασμα που εξάγεται από

αυτό το στοιχείο θα πρέπει να είναι προφανές». Στον Μπρίτον, κατά πώς φαίνεται, ανήκει η

τιμή να είναι ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η γυναίκα που έκανε στον θεατρικό συγγραφέα

τρία παιδιά γέννησε επίσης κι ένα νόθο.12

Όλοι όσοι ανακατεύονται με τη βιογραφία του Σαίξπηρ δέχονται πρόθυμα ότι ο Βάρ-δος ήταν άπιστος στη γυναίκα του και τον συγχωρούν γι’ αυτό, αλλά η απιστία της γυ-ναίκας του αρκεί για να δικαιολογηθεί η απομάκρυνσή του.

Όταν το κορυφαίο λαγωνικό του σαιξπηρισμού, ο Χάλιγουελ-Φίλιπς, δημοσίευσετο 1887 την καταχώριση μιας άδειας γάμου μεταξύ ενός Ουίλιαμ Σαίξπηρ και μιας ΑννΟυάιτλι από το Τεμπλ Γκράφτον, αμέσως θεωρήθηκε δεδομένο ότι η (γριά και άσχη-μη) Ανν Χάθαγουεϊ δεν άφησε τον Ουίλιαμ να παντρευτεί τη (νέα και όμορφη) πραγ-ματική του αγάπη. Έγινε εξονυχιστική έρευνα στα έργα του προκειμένου να βρεθούνστοιχεία ότι ο Σαίξπηρ είχε μετανιώσει πικρά για το γάμο του, αλλά βρέθηκαν τόσοελάχιστα, που οι μελετητές του, από τον Ντε Κουίνσι ως τον Γκρίνμπλατ, αναγκάστη-καν να παπαγαλίζουν τα λόγια του Ορσίνο στη Δωδέκατη νύχτα:

Γι’ αυτό, κοίταξε η αγάπη σου να είναι νεότερη από σένα,

γιατί αλλιώς ο έρωτάς σου, σαν κακοφτιαγμένο τόξο,

δε θ’ αντέξει ούτε στο πρώτο τέντωμα.

(Πράξη Β΄, Σκηνή 4)

σαν ο Σαίξπηρ να μην ήταν πιο έξυπνος από τον Ορσίνο, ή σαν όλο το έργο να μην εί-χε να κάνει με την πολιορκία μιας γυναίκας από ένα αγόρι.

Ο Τόμας Μουρ ερμηνεύει τις λιγοστές λεπτομέρειες για την οικογενειακή ζωή τουΣαίξπηρ ως απόδειξη του ότι σιχαινόταν τη γυναίκα του:

18

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Τ ΟΥ Σ Α Ι Ξ Π Η Ρ

Οι ημερομηνίες γέννησης των παιδιών του, συγκρινόμενες με την ημερομηνία της μετακό-

μισής του από το Στράτφορντ, η πλήρης παράλειψη του ονόματος της γυναίκας του από το

πρώτο σχέδιο της διαθήκης του και ο πικρός σαρκασμός του κληροδοτήματος με το οποίο τη

θυμήθηκε αργότερα, όλα αυτά αποτελούν αδιαμφισβήτητη απόδειξη του ότι είχε χωρίσει

μαζί της από παλιά, αλλά και του πόσο εχθρικά την έβλεπε στο τέλος της ζωής του.13

Ο Τζόζεφ Χάντερ θεωρεί ότι η δυστυχία της συμβίωσης με την Ανν Σαίξπηρ ήταν ηκινητήριος δύναμη ολόκληρης της σταδιοδρομίας του Βάρδου: «Μοιάζει προφανές ότιήταν ένας γάμος με κακούς οιωνούς, και μπορεί μάλιστα να αποτέλεσε ένα βασικό αί-τιο της πνευματικής αναστάτωσης του ποιητή όταν έφυγε από το Στράτφορντ, περίπουτέσσερα χρόνια αργότερα».14

Κανείς ποτέ δεν έχει εξετάσει συστηματικά τα στοιχεία εναντίον της Ανν Σαίξπηρ,όλοι όμως έχουν εκμεταλλευτεί σε γελοίο βαθμό την ευκαιρία να τη διακωμωδήσουνκαι να τη διασύρουν. Στον Οδυσσέα του Τζόις ο Στίβεν Δαίδαλος ονειρεύεται την ΑννΣαίξπηρ παραμορφωμένη απ’ τα χρόνια και τις ενοχές: «Και στη Νέα Κατοικία έναπλάσμα άβουλο και ατιμασμένο, κάποτε ευειδές, κάποτε γλυκό και φρέσκο σαν κανέ-λα, και που τώρα τα φύλλα του πέφτουν όλα, γυμνό και φοβισμένο από το στενό μνή-μα και χωρίς συγχώρεση».15 Η κανέλα δεν χρησιμοποιείται φρέσκια, και οι γυναίκεςδεν βγάζουν φύλλα.

Στο Nothing Like the Sun [Τίποτα σαν τον ήλιο] ο Άντονι Μπέρτζες βάζει τη σεξουα-λικά έμπειρη Ανν Σαίξπηρ να αποπλανεί ένα μεθυσμένο αγόρι, το οποίο κατόπιν ανα-γκάζεται να την παντρευτεί: «Εξοπλισμένη με ένα ντίλντο, η Ανν θα παρασύρει τοννεαρό της σύζυγο σε παράξενες σεξουαλικές τελετουργίες, και αργότερα θα τον κερα-τώσει με τον αδερφό του Ρίτσαρντ στο δεύτερο καλύτερο κρεβάτι».16 Ο δημοσιογρά-φος Άντονι Χόλντεν, που αφηγήθηκε εκ νέου την ιστορία το 1999, θέλει την Ανν του«ασχημομούρα».

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι αυτός ο φιλόδοξος νεαρός ονειροπόλος [ο Σαίξπηρ], ο

οποίος ήδη είχε συνειδητοποιήσει ότι υπήρχε ένας κόσμος κάπου αλλού, πολύ μακριά από

το αγροτικό Ουόρικσιρ, ερωτεύτηκε τόσο αυτή την ασχημομούρα που ήταν οκτώ χρόνια με-

γαλύτερή του [...] ώστε να θέλει να την παντρευτεί. Ή μήπως η εικοσιεξάχρονη κόρη ενός

γεωργού, μόλις ένα μήνα μετά το θάνατο του πατέρα της, προσπάθησε να βρει έναν πολύ

νεότερό της σύζυγο ξελογιάζοντάς τον;17

Ο Στίβεν Γκρίνμπλατ δεν είναι ούτε πεζογράφος ούτε δημοσιογράφος, είναι μελετη-τής της Αναγέννησης, ακόμα και αυτός όμως ακολουθεί την παράδοση του Γκιζό, οοποίος πίστευε πως ο Σαίξπηρ ένιωθε πολύ μεγάλη απέχθεια για τη γυναίκα του:18

Όταν σκεφτόταν τη μετά θάνατον ζωή, το τελευταίο πράγμα που ήθελε ήταν να βρεθεί μαζί

με τη γυναίκα που παντρεύτηκε. Ίσως απλώς φοβόταν ότι θα γινόταν εκταφή των οστών του,

19

E I Σ Α Γ Ω Γ Η

τα οποία και θα πετούσαν στο διπλανό οστεοφυλάκιο —φαίνεται πως αντιμετώπιζε με φρί-

κη αυτήν τη μοίρα—, αλλά μπορεί επίσης να φοβόταν ότι κάποια μέρα θα άνοιγαν το μνήμα

του για να βάλουν μέσα τη σορό της Ανν Σαίξπηρ.19

Ο Γκρίνμπλατ αναπτύσσει διεξοδικά αυτή την άποψη, και το μόνο του αδιάσειστοστοιχείο είναι το τετράστιχο στιχούργημα σ’ αυτό που υποτίθεται πως είναι η ταφό-πλακα του Σαίξπηρ.

Η Ανν δεν έχει καλύτερη μοίρα στα χέρια των γυναικών. Σύμφωνα με την ΝταïάναΠράις: «... θα μπορούσε να εικάσει κανείς ότι η οικογένεια Χάθαγουεϊ πήρε είδηση τηνάδεια γάμου του Σαίξπηρ και της Ουάιτλι, και ο πατέρας της Ανν Χάθαγουεϊ οδήγησεμε το δίκρανο τον κύριο Σαίξπηρ στην Αγία Τράπεζα».20

Θα μπορούσε κανείς, αλλά μάλλον δεν θα έπρεπε. Η ταινία Ερωτευμένος Σαίξπηρ δεί-χνει τον Σαίξπηρ να έχει υποστεί ψυχολογική βλάβη από το γάμο του σε νεαρή ηλικία:

Δρ. Μοθ: Έχεις γυναίκα, παιδιά;

Ουίλιαμ: Ναι [...] Ήμουν δεκαοκτώ χρονών παλικάρι, και η Ανν Χάθαγουεϊ είχε μιάμιση φο-

ρά τα χρόνια μου [...]

Δρ. Μοθ: Και [...] το συζυγικό κρεβάτι;

Ουίλιαμ: Τέσσερα χρόνια και εκατόν πενήντα χιλιόμετρα μακριά, στο Στράτφορντ. Παγερό

κρεβάτι από τότε που γεννήθηκαν τα δίδυμα. Αυτή η εξορία ήταν ευλογία.

Δρ. Μοθ: Οπότε τώρα είσαι ελεύθερος να ερωτευτείς.

Ουίλιαμ: Κι όμως, δεν μπορώ ούτε να ερωτευτώ, ούτε να γράψω γι’ αυτό.21

Στην πραγμάτευση της ταινίας στο Shakespeare in Psychoanalysis [Ο Σαίξπηρ στην ψυχα-νάλυση], του 2001, ο Φίλιπ Άρμστρονγκ συνεχίζει την ψυχανάλυση του κώλου:

[...] όντας κατά το ένα ήμισυ μητέρα και κατά το άλλο ήμισυ σύζυγος, και παύοντας να είναι

σύζυγος από τότε που έγινε δύο φορές μητέρα, η Ανν Χάθαγουεϊ (την οποία ποτέ δεν βλέ-

πουμε στην ταινία) αποτελεί τη μορφή της οποίας η ένωση με και η ταυτόχρονη απομά-

κρυνση από το σύζυγο/γιο της ενσαρκώνει μια εκδοχή του οιδιπόδειου δράματος που δια-

γνώστηκε στον Σαίξπηρ και αναγνωρίστηκε ως η πηγή και το μοτίβο όλου του έργου του από

τους Σίγκμουντ Φρόιντ, Ότο Ρανκ και Έρνεστ Τζόουνς.22

Ο σαστισμένος αναγνώστης των ατελείωτων διαβολών εναντίον της αόρατης γυναίκαςτου Στράτφορντ θα μπορούσε να ρωτήσει αυτό που ρωτάει και ο κύριος Λούσαμ στοHow to Choose a Good Wife from a Bad [Πώς να ξεχωρίζετε την καλή γυναίκα από την κακή]:

Από ποια ρίζα όμως βγαίνει αυτό το ψηλό κλαδί του μίσους;

Μήπως δεν είναι αφοσιωμένη, πιστή, τρυφερή, αγνή,

υπάκουη, πρόθυμη να σ’ ευχαριστεί κι απρόθυμη να σε δυσαρεστεί,

επιμελής και προσεκτική, δεν προσέχει το καλό της όνομα

20

Η Γ Υ Ν Α Ι Κ Α Τ ΟΥ Σ Α Ι Ξ Π Η Ρ

και δεν φροντίζει με ζήλο για την υπόληψή σου;

Μήπως δεν είναι ενάρετη, συνετή και ευσεβής;23

Όλες οι βιογραφίες του Σαίξπηρ είναι σπίτια φτιαγμένα από άχυρο, αλλά υπάρχει καλόκαι σάπιο άχυρο, και κάποια σπίτια έχουν χτιστεί καλύτερα από κάποια άλλα. Τα στοι-χεία που πάντα ερμηνεύονται εις βάρος της Ανν Χάθαγουεϊ μπορούν να οδηγήσουν σεάλλες, πιο γόνιμες ερμηνείες, ιδίως στο πλαίσιο της πρόσφατης ιστοριογραφίας.

Υπάρχει μια ηχηρή εξαίρεση στον κανόνα ότι οι γυναίκες των μεγάλων αντρώνήταν όλες τους ανάξιες: Ο κανόνας αυτός δεν ισχύει για τις γυναίκες των προτεσταντώνμεταρρυθμιστών. Οι διαπρεπείς νοικοκυρές της μεταρρυθμισμένης θρησκείας ήταν γυ-ναίκες όπως η Άννα Ζβίγγλιου, η Αικατερίνη Μελάγχθονος, η Ιδελέτη Καλβίνου, ηΆννα Μπούλινγκερ και η εκπληκτική Βιμπράντις Ρόζενμπλατ. Η Αικατερίνη Λούθη-ρου ήταν εξίσου σιωπηλή με την Ανν Σαίξπηρ· αν κι έγραψε πολλά γράμματα, σώζεταιμόνο ένα. Ο γάμος της άπροικης πρώην μοναχής Αικατερίνης φον Μπόρα και του πρώηνμοναχού Μαρτίνου Λούθηρου έγινε με προξενιό· έκαναν ιδιωτικό αρραβώνα και δη-μόσια τελετή δύο βδομάδες μετά, ένα μοτίβο που μπορούμε να διακρίνουμε και στουςγάμους των συνομηλίκων της Ανν Σαίξπηρ στο Ουόρικσιρ. Στη συνέχεια η Αικατερίνηανέλαβε το τεράστιο πρώην μοναστήρι που είχε παραχωρήσει στο σύζυγό της ο εκλέ-κτορας Φρειδερίκος και το γέμισε με ορφανά, δασκάλους, μαθητές, πρόσφυγες και φι-λοξενούμενους, έφτιαχνε την μπίρα που έπιναν, καλλιεργούσε τα φρούτα και τα λαχα-νικά που έτρωγαν, εξέτρεφε και έσφαζε δικά της ζώα και έφτιαχνε βούτυρο και τυρί —κι επίσης γέννησε έξι παιδιά και περιέθαλψε τις πολλές ασθένειες, σωματικές και ψυ-χικές, του απαιτητικού της συζύγου.

Η Ανν Χάθαγουεϊ δεν είχε κουτσομπολίστικα περιοδικά για να ενημερώνεται γιατην καθημερινή ζωή αυτών των προτύπων προς μίμηση. Βρήκε το δικό της πρότυποπρος μίμηση εκεί ακριβώς που το βρήκε και η Αικατερίνη Λούθηρου, στη Βίβλο της.

Με περισσή δουλεύει δύναμη, πάντα με κάτι καταπιάνονται τα χέρια της. Νιώθει πως οι δου-

λειές της πάν’ καλά, τη νύχτα το λυχνάρι της δεν σβήνει. Βάζει τα χέρια της στο αδράχτι, τη

ρόκα την κρατάει στα δάχτυλα.

(Παροιμίαι 31, 17-19)*

21

E I Σ Α Γ Ω Γ Η

* Όλες οι μεταφράσεις των χωρίων της Παλαιάς Διαθήκης προέρχονται από τη μετάφραση τηςΕλληνικής Βιβλικής Εταιρείας στη νεοελληνική γλώσσα (Αθήνα 2003). Στη μετάφραση τωνΟ΄ το συγκεκριμένο χωρίο έχει ως εξής: «�να�ωσαμ�νη σ�υρ�ς τ�ν �σ��ν α�τ�ς �ρεισε τ��ς�ρα���νας α�τ�ς ες �ργ�ν� !γε"σατ� #τι καλ&ν !στι τ' !ργ(�εσθαι, κα* ��κ �π�σ��ννυται - λ"-

�ν�ς α�τ�ς #λην τ�ν ν"κτα� τ��ς π/�εις α�τ�ς !κτε�νει !π* τ0 συμ��ρ�ντα, τ0ς δ2 �ε3ρας α�τ�ς

!ρε�δει ες 4τρακτ�ν». (Σ.τ.Μ.)

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure true /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles true /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /NA /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /LeaveUntagged /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice