№88 (28027)16 НАУРЫЗ

СЕНБІ2013 ЖЫЛ

5-бет4-бет

Бїгінгі нґмірде:

ДЕРЕКпен дəйек5 500 000 000

Өткен жылы облыста агроөнеркəсіп кешенін қолдауға мемлекеттік бюджеттен осыншама

теңге бөлінді

Көсемəлі СƏТТІБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Облыстың аграрлық сек-торын дамыту басты басым-дықтардың бірі болып отыр. Саланы қаржыландыру көлемі де жыл сайын ұлғая түсуде. Өткен жылы агроөнеркəсіп кешенін қолдауға мемлекеттік бюджеттен 5,5 миллиард теңге қаржы бөлінді. Оның ішінде 2,7 миллиард теңге субсидиялар төлеуге жұмсалған.

Бұдан басқа, «ҚазАгро» ұлттық əл-ауқат қорының қар -жылық институттары тара-пынан облыстың ауыл шаруа-шылығы тауар өнді рушілерінің жобалары на 2,8 миллиард теңге бағытталыпты.

Жамбыл облысы.

100Осынша адам екі айда

жүргізушілік куəлігінен айырылды

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

Соңғы екі айда Қызылор-да ның жүзден астам тұрғыны жүргізуші куəлігінен айырыл-ды. Бұл туралы облыстық сот-тың өкілдері хабарлады. Жүр-гізушілер көліктеріне жалған нөмір таққан, қарсы бетке шық қан, мас күйінде көлік бас қарған, жол қозғалысы ере-жесін өрескел бұзған, жол апа-ты орын алған жерден қашып кеткен, ішкі істер орга ны қызметкерінің талабын орын-дамаған. Ең қын жы л татыны, мұндай құқық бұ зу шылық жа-сайтын жүргі зу шілер саны жыл өткен сайын артып келеді.

Кейбір жүргізушілер сотқа да келмейді екен. «Мысалы, жақында бір жүргізуші көпірдің бетон жиегіне соғылды. Көлікте болған жолаушылар жеңіл жарақат алған. Жүргізуші жолаушылардың денсауығына зиян келтіргенімен қоймай, сот отырысына келмеді. Бірақ сот істі сырттай қарап, оған айыппұл салумен қатар, бір жылға жүргізуші куəлігінен айырды», – дейді облыстық соттың баспасөз қызметі.

ҚЫЗЫЛОРДА.

98,53 пен 6 жас

аралығындағы балдырған

қарағандылықтардың мектепке дейінгі білім

мен тəрбие алуға қамтылуы биыл осынша

пайызға жетеді

Айқын НЕСІПБАЙ,«Егемен Қазақстан».

«Балапан» бағдарламасы бойынша облыс бүлдіршіндерін балабақшаларға тарту мəселесі 2015 жылға дейін толық шеші-мін тапқалы отыр. Былтыр бұл тұрғыдағы көрсеткіш 97,8 пай-ызды құраса, биыл жоғарыда аталған деңгейге көтеріледі.

Бүгінде қалалармен қатар, барлық аудан орталықтарында, көптеген елді мекендерде жет-кіншектерге арналған мекеме-лермен бірге, мектептер жа-ны нан құрылған шағын орта-лықтар жұмыс істейді.

Үстіміздегі жылы Қа ра ған-ды, Шахтинск қалаларында жəне Ботақара кентінде 5 ба-ла бақша бой көтеріп, 1 мыңға тар та балақайға есік ашады.

ҚАРАҒАНДЫ.

Гректің ұлы ойшылы Сократ «Денсаулық – өмірдің мəні емес, ал денсаулықсыз өмірдің сəні жоқ» деген екен. Оның бұл сөзі əлі күнге дейін қадірін жоғалтқан жоқ. Шынында да, ұлт денсаулығынан қымбат ештеңе жоқ. Ал дені сау ұрпақ өсіру – бəріміздің ортақ міндетіміз. Бұл парыз əр адамға, отбасына, ортаға ерекше жауапкершілік жүктейтіні айт-паса да түсінікті. Бала отбасы, ошақ қасынан бастап жаман əдеттерден іргесін аулақ са-лып, денешынықтырумен, спортпен айна-лысып, саламатты өмір салтына бейімделіп өссе, бойын да, ойын да таза, сергек ұстауға

дағдыланары анық. «Біз балаларымыздың денсаулығын қамтамасыз етуге жаңа тəсілдер енгізу мəселесімен жұмыс жүргізуіміз қажет». «Қазақстан-2050» Стратегиясында осылай атап көрсетілді.

Кемел білім алуға ұмтылған балдырғанның сəмбі талша желкілдей өсіп, жан-жақты да-муына дұрыс тамақтанудың, ас мəзірін бап-пен, талғаммен əзірлей білудің мəні ерекше. Мектеп-интернатта 500-ге жуық бала білім алса, жартысына жуығы жатып оқиды. Оларды күніне бес мəрте тамақтандырып, астың тіл үйірер дəмділігімен қоса ағзаға аса қажетті

микроэлементтермен, дəрумендермен байы-тылуы, құнарлылығы 3-4 мың калориядан кем болмауы үнемі қадағаланып отырады. Соңғы жылдары ас мəзірі өңірдің табиғи-климаттық ерекшеліктеріне орайластырылып дайында-лып жүр. Сол себепті ет өнімдері молынан салынады. Тағам түрлерін алмастырып беру дəстүрі кеңінен енгізілген. Мысалы, балықтан, көкөністен жасалған мəзірлер ұсынылады. Шырын, көкөніс үзілмейді. Жұқпалы аурулар көрініс беретін көктем, күз айларында сарымсақ, лимон салынған шай беру үрдісі қалыптасқан.

Қызылжар – ас мəзіріне бал жəне сүт енгізу жобаларын елімізде алғаш ұйымдастырған аймақ. Бағдарламалар қолға алынғанда алғашқылардың қатарында үн қосып, дастарқаннан үзілмеуін, жүйелі болуын қадағаладық. Соңғы 2 жылда бір тоннадан астам табиғи бал үлестірілді. Балалардың балға үйренгені соншалық, дастарқанға қойылмаса ішкен астары бойларына сіңбейтіндей іздеп отырады. Сол сияқты «Мектеп сүті» бағдарламасынан да қол үзген жоқпыз. Былтыр 27 тоннаға жуық, биыл 6 тонна сүт берілді.

О б л ы с т ы қ б і л і м б а с қ а р м а с ы н ы ң мəліметтеріне сүйенсек, жалпы білім беретін мектептердің 71 пайызы балмен қамтамасыз етілген. Бұл үрдіс ауылдық жерлерге де қанат жайғаны қуантады. Соңғы кездері балдан жасалған сусындар мен кондитерлік тағамдар əзірлене бастады. «Мектеп сүті» бағдарламасы 128 білім үйлеріне таралған.

Сөз арасында оқушылардың тамақтануына қатысты мониторинг ай сайын жүргізіліп тұратынын айта кеткен жөн.

Жағымды жаңалық

Бал мен сїт – аєзаєа ќўт

ПАРЛАМЕНТ КРЕДО

Ќауіп сейілер емесОңдасын ЕЛУБАЙ,«Егемен Қазақстан».

«Казгидромет» мемлекеттік мекемесі 15-16 наурызда Шығыс Қазақстан об лы сының басым бөлігінде қатты жел соғып, жаңбыр толассыз жауып, күннің күрт жылуынан тау беткейлерінен су тасқыны бола тыны жайлы хабар таратып, тұрғындарды қауіпсіздік шараларын сақтауға шақырды. Рес публикалық дə-ре жедегі «Өскемен-Зырян», «Бе рел-Рахман қайнары», об-лыс тық мəртебесі бар «Вос кре-сенка-Петропавловка-Ше ле хов-Белағаш» жолдары қат ты боран-нан соң жабылып қалды.

Екі күннен бері өңірде ауа райы күрт жылып, қар ери баста-ды. Өскеменнің өзінде қардың 70 пайызға жуығы еріп кетті. Əзірше апаттан аманбыз. Бұдан бір апта бұрын Сөгір кенті маңында бірнеше тұрғын үйді су басқанымен, оның зарда-бы жойылды. Қала əкімі Серік Тəукебаевтың ұйымдастыруымен сенбіліктер өтіп, қауіпті жер-ге күндіз-түні қатаң бақылау қойылды. Тасқын бола қалған жағдайда техника мен адам күші жеткілікті.

Өңір басшысы Б.Сапарбаев ар-найы қызмет мекемелері басшы-ларымен бірге облыстың қауіпті əрі таулы аймақтары Зырян, Катонқарағай аудандарында бо-лып, су басу қаупі жоғары жер-лерді аралап, жағдаймен танысты. Бұқтырма өзенінің жағасында, тау етегінде Быкова деген ауыл бар. Бұл жердегі қардың қалыңдығы

екі метрден асады. Таулы ай-мақ болған соң қар біртіндеп еріп жатқан көрінеді. Соның өзін де ауылдың шетін су шай-ып үлгерген. Ауыл тұрғындары үйлерінің маңын қардан тазалап, бір-біріне көмектесіпті.

– 2010 жылы жағалауды бекі-туге екі бөгет салынған. Су басудан сол сақтап қалды. Мұның алдында облыс əкімінің бірінші орынбаса-ры Е.Көшербаев Тұрғысындағы жағдаймен танысып қайтқан. Екі жыл бұрын онда да ұзындығы 100 метр қоршау қойылған, 150 метр бөгет салуға министр В.Божко уəде беріп кетті. Əзірше ауданда тыныштық сақталып тұр, – деп

аудан əкімі Е.Сəлімов өңір басшы-сына жағдайды мəлімдеді.

Катонқарағай ауданында да биыл қар қалың. Асау Бұқтырма бойындағы ауылдар көктемде су тасқынынан əбден зəрезап бо-латыны жасырын емес. Катон-қарағай ауданының əкімі Арман Бекбосынов тасқынның алдын алуда атқарып жатқан істерінен хабардар етті. Облыс əкімі Орал-хан Бөкейдің кіндік қаны тамған Шыңғыстай ауылында болды. Бұқтырмаға жақын орналасқан ауыл асау өзен бұрқ-сарқ тасыған кезде Шыңғыстайға қауіп төнеді. Бұдан бұрынғы жылдары бұл жер-де дамбылар орнатылды, биыл

да жағалауды бекіту жұмыстары жүріп жатыр. Барлық, Сенное ау-ылдарында да тасқын қаупі сақ-талған. Демек, сақ болып, апаттың алдын алайық деп тапсырма берді өңір басшысы. Ол үшін аудандағы мекемелер мен ауыл тұрғындары күндіз-түні кезекшілікке тұрып, қажетті техниканы сақадай-сай əзір леу қажет екені белгілі.

14 наурыз – əбдікей күнінде өңір де күн жылы болды. Бір өрт орын алып, ол шұғыл сөндірілді. 7 апат ты жағдайдың алды алынды. Осы аптада қар қатты еритін түрі бар. Демек, сақтық шаралары қажет.

Шығыс Қазақстан облысы.

Сақтансаң – сақтайды Ќызметіне табыс тіледіҚазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қытай Халық

Республикасының Төрағасы, Қытай Коммунистік партия-сы Орталық комитетінің Бас хатшысы Си Цзиньпинге құттықтау жеделхатын жолдады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Мемлекет басшысы С.Цзинь-пинді Бүкілқытайлық халық өкіл-дері жиналысы сессиясының сəт ті өтуімен жəне Қытай Халық Рес-публикасының төрағасы лауазы-мына сайлануымен шын жүректен құттықтады.

Қазақстан Президенті бұл оның басқарушылық тəжірибесінің мойын далуы, ҚХР халқының əл-ауқа тын арттыру жəне Қытай ком мунистік партиясын дамыту жөніндегі қызметінің нəтижесі бо-лып табылатынын атап өтті.

«Сіздің басшылығыңызбен пар-тия Қытайды əлеуметтік-эконо-микалық дамудың жаңа беле сіне

көтеретініне жəне халықаралық аре-нада елдің беделін нығайтатынына сенімдімін», делінген жеделхатта.

Нұрсұлтан Назарбаев Қы-тай Қазақстанның маңызды стра-тегиялық серіктесі екенін атап көрсетті.

«Екі ел арасындағы тиімді ын-тымақтастықтың қарқынды да-муы біздің халықтарымыздың игілігі мен өсіп-өркендеуіне бағыт-талатынына кəміл сенемін», деп атап өтілген жеделхатта.

Нұрсұлтан Назарбаев Си Цзинь-пинге зор денсаулық жəне Қытай халқының игілігіне бағытталған қызметіне табыс тіледі.

Көңіл айту жеделхатын жолдадыМемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның

халық əртісі, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Ораз Əбішевтің қайтыс болуына байланысты оның отбасына көңіл айту жеделхатын жол-дады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Қазақстан Президенті қа зақ кино өнерінің ардагері, ұлт тық деректі киноның негізін салу-шылардың бірі Ораз Əбішевтің қайтыс болуына байланысты шын ниетпен көңіл айтты.

«Ораз Əбішұлының бүкіл өмірі кино өнерімен тығыз бай-ланысты болды. Өткен ғасырдың 40-жылдарынан бастап ол

түсір ген ондаған деректі фильм ұлттық кино өнерінің алтын қо ры-на қо сыл ды. Ол көптеген шəкірт тəр бие леп, сол арқылы өзін дік ұстаз дық мектебін қалып тас тыр-ды. Оның қазақ өнері не сіңір ген еңбегі лайықты баға ланып, Қазақ-станның халық əртісі атағымен жəне Мемлекеттік сыйлықпен атап өтілді» делінген жеделхатта.

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан».

Біздің жұрттың жағымсыз қасиеттерінің бірі – жалпақшешейлік қой. Анаған да, мынаған да жалпақтаймыз да қаламыз. Қалың қандас бір дастарқан басында отырғанда үстерінен тілі бөлек əлдекім кіріп келсе барлығы шатып-бұтып, тілін бұрап соған түсінікті тілде сөйлей бас-тайды. Ешкім қинамай-ақ, еш мəжбүрсіз

əбігерге түседі. Мұны кеңқолтық, дарқан мінезге жатқызудың өзі дарақылық шығар.

Өз тізгініміз өзіміздің қолымызға тигеніне жиырма жылдан асып кетті. Түсінеміз, тəуелсіздіктің алғашқы жылда-рында жер байлығын өз күшімізбен иге-ре алмадық. Содан шетелдің мамандары мен компанияларына сүйендік. Ал қазір ше? Бүгінде есімізді жиып, етегімізді жапқан жоқпыз ба? Еңсемізді түзеп, елге үлгі боларлық жағдайға жеттік қой. Жер

асты байлығының бəрін өзіміз игере ал-майтын шығармыз. Бірақ соған лайық мамандардың даярланғаны шындық емес пе? Қызылордаңызда бірнеше шетелдік, бірқанша біріккен кəсіпорындар жұмыс істейді. Осылар əлі күнге дейін шеттен маман шақыртуын тоқтатпай тұр. Мықты экономист, білімді қаржыгер, білікті ин-женер өзімізде толып жатыр. Жұмыссыз жүргендері де баршылық. Қарапайым ғана қамту-жабдықтау қызметін шыр

айналдырып əкететін жігіттер де жетерлік. Жоқ! Олар осындай мамандарға дейін сырттан алдыртады. Қазақстанның маман-дарын менсінбей ме, əлде басқа себептері бар ма, ол жағын білмедік. Бірақ ақиқаты осы.

Облыстық бақылау жəне əлеуметтік қорғау департаменті шетелдік компа-нияларға жоспардан тыс тексеру жүргізіпті. Жоспарлы болса, қолымыздағы деректі білер ме едік, білмес пе едік? Өйткені, мұндай жағдайда өз кемшіліктерін жасы-ру үшін компаниялар бармақ басты, көз қыстыға баратыны жасырын емес.

Қаның қалай қайнамас?!

Ауылдаєыныѕ аузы сасыќ па?Шетелдік маман ќазаќстандыќтан неге он есе кґп табыс табады?...

Алтыншы форумєа да аз уаќыт ќалдыОєан дайындыќ жўмысы ќалай?

(Соңы 3-бетте).

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

Астанада «G-Global жəне Астана экономикалық форумы көкжиектерінің кеңеюі. VI Астана экономикалық форумының жəне Дүниежүзілік дағдарысқа қарсы тұңғыш конференцияның жоспар-лары мен болашағы» тақырыбында баспасөз-мəслихаты болып өтті. Динара БІТІКОВА,«Егемен Қазақстан».

Баспасөз-мəслихатына Пар-ла мент Сенатының депута ты, «Ға лым дардың еуразиялық эко-номикалық клубы» қауымдастығы үйлестіру комитетінің тең төрағасы Серік Нөгербеков, «Ғалымдардың еуразиялық экономикалық клубы»

қауымдастығының президенті Мұрат Кəрімсақов, «Ғалымдардың еуразиялық экономикалық клу-бы» қауымдастығының ғылыми жетекшісі Арыстан Есентүгелов қа тысып, журналистердің сұрақ-тарына жауап берді, форумның маңыз дылығы мен биылғы ерек-ше лігін əңгімеледі.

Бас Прокуратура мен Консти-ту циялық кеңес халықаралық серіктестерімен бірлесіп ұйым-дас тырған отырысқа Президент Əкім шілігінің, Жоғарғы Соттың, құқық қорғау органдарының бас-шылары, Парламент депутаттары, ғылыми жұртшылық, халықаралық жəне үкіметтік емес ұйымдардың өкілдері, шетелдік сарапшылар қатысты.

Дөңгелек үстел барысында Бас Прокуратура əзірлеген заң жоба-сы аясында Қылмыстық істерді жүргізу кодексін жетілдірудің маңызды бағыттары жан-жақты талқыланды. Ұсынылып отырған өзгерістер тергеу органдарының

жұмысын елеулі түрде жеңілдетуге жəне жеделдетуге, қылмыстық істерді жүргізу заңын халықаралық стандарттарға барынша жақын-датуға, қылмыстық процес-ке тартылған азаматтардың құ-қықтары мен бостандықтарын қор-ғау кепілдігін күшейтуге арнал ған.

Отырыста атап өтілгендей, сотқа дейінгі өндіріс қылмыстық істерді жүргізу құқығының ең өзекті проблемасының бірі болып сана-лады. Оның қолданыстағы моделі қазіргі заманғы талаптарға жауап бермейді жəне азаматтардың конс-титуциялық құқықтарын сақтауға теріс ықпал етеді.

Алматыда Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы Марат Тəжиннің қатысуымен «Қазақстанның қылмыстық істерді жүргізу заңнамасын құқықтық мем-лекет принциптері негізінде реформалау» атты дөңгелек үстел отырысы өтті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Тыѕ талаптар тўрєысынан

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz2

Сыртқы істер министрілігінің жауапты хатшысы, ЭКСПО-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмесінің комиссары Рəпіл Жошыбаев пен «ЭКСПО-2017 Астана» Ұлттық компаниясы» АҚ-тың президенті Талғат Ермегияев Германияның Майндағы Франкфурт қаласында жыл сайын өтетін аса ірі «ISH – Optimum Combinatoin of Water and Energy 2013» Халықаралық көрмесінің салта-натты ашылу рəсіміне қатысты, деп хабарлады ҚР СІМ-інің баспасөз қызметі. Бұл ауқымды көрме баламалы жəне

дəстүрлі энергетиканы пайдалана отырып, сумен, жылу жəне климаттық жүйелермен қамтамасыз ету салаларындағы жетекші технологияларға арналды . Көрмені «Франкфурт Мессе» көрме орталығының президенті Вольфганг Марцин, Майндағы Франкфурт қаласының мэрі Петер Фельдман жəне федералды жерлердің Қоршаған орта, энергетика, ауыл шаруашылығы жəне тұтынушылар құқығын қорғау министрі Гесен Луция Путрих ашты. Олар өздерінің сөздерінде қуат үнемдеу технология-ларын дамытудың маңыздылығын атап көрсетті. В.Марцин сондай-ақ қатысушы меймандарға алда өтетін «ЭКСПО-2017 Астана» Халықаралық мамандандырылған көрмесі туралы хабарлап, оның негізгі тақырыбымен таныстырды . Ал осы

арада ЭКСПО-2017 мен «ISH – Optimum Combinatoin of Water and Energy 2013» көрмесі негізгі тақырыбы жағынан

бір-бірімен тікелей байланысты екенін айта кеткен жөн.

Шара шеңберінде қазақстандық

делегация «Франкфурт Мессе» көрме орталығының басшылығымен кездесу өткізіп, аталған көрме кешенін ұйымдастыру жұмыстарымен танысты. Неміс жағы «Франкфурт Мессе» өкілдері «ЭКСПО-2015 Милан» көрмесінде Германияның ұлттық павильонының кураторы болып табылаты-нын хабарлады.

Сонымен қатар, қазақстандық деле-гация Германияның нысандар салу жəне құрал-жабдықтар өндірісі салаларымен ай-налысатын «Bosch Termotechnik», «Vaillant Group», «Viessmann Willo Se» секілді жетекші компанияларының өкілдерімен кездесулер өткізді. Неміс компанияла-ры Астанада ЭКСПО-қалашығын салу-да пайдалануға болатын, «жасыл» тех-нологиялар пайдаланылған соңғы үлгі дегі жаңалықтарының тұсаукесерін ұйым-дастырды.

Өткізілген кездесулер қорытын ды-ларында неміс компаниялары басшы-ларының Қазақстанға сапарларын ұйым-дастыру туралы уағдаластықтарға қол жеткізілді. Сондай-ақ Қазақстанда туризм инфрақұрылымдарын дамыту, осы салада Германияның тəжірибелерін пайдалану мəселелері талқыланды.

1960 жылы алғаш рет ұйымдастырылған «ISH – Optimum Combinatoin of Water and Energy 2013» көрмесіне əлемнің түрлі елдерінен 2000-нан астам компа-ния қатысуда. Көрменің басты тақырыбы – «Энергияның тиімділігі, қуат үнемдеу, ауыз сумен қамтамасыз етудегі қауіпсіздік, қайталама қуат көздерін пайдалану арқылы жылыту жəне суыту».

Делегацияны əуежайдан Жидда қаласындағы Қазақстан Республикасының Ислам ынты-мақтастығы ұйымындағы тұ-рақты өкілі Бақыт Батыр шаев, Қазақстанның Сауд Ара бия-сындағы консулы Қазыбек Батыр қарсы алды. Делегация мүшелері Мекке қаласындағы Қажылық министрлігінің өкілі Хатим бин Хасан Қадидың қа-былдауында болды. Кездесу ба-рысында қажылық мəселелері талқыланып, Қажылық минис-тр лігінің өкілі биылғы жылғы қажылықтың тəртіптері мен талаптары туралы жан-жақты айтып берді . Оның ішінде ,

əсіресе, қажылардың Мекке мен Медине қалаларында тазалықты сақтауы, қауіпсіздік шараларын қадағалауы, денсаулық сақтау əрекеттерін қадағалауы, ифада тауабын қадағалауы мəселелеріне баса мəн берілді.

Себебі, көп жағдайларда аталған мəселелер ескерілмей жəне қажылар ифада тауабын ұмыт қалдырып жататыны жа-сырын емес. Сонымен қатар, қажылықтың бұл амалдың кешіктірілмей, дер кезінде жаса-луы қадағалануы қажет. Кейде қажылар əл-Харам мешітіне ақшасын, артық заттарын да апа-рып жоғалтып жатады. Соның

салдарынан қиындық көреді. Сондықтан мұндай заттарды əл-Харам мешітіне апаруға тыйым салынатыны қаперге салынды. Сонымен қатар, қажылыққа жау-апты бөлімшелердің басшылары қажылыққа əйел азаматтардың өз махрамдарымен (жақындары) келуін қадағалауы жəне сақтық ретінде зəм-зəм суын көшелерден емес, арнайы орталықтан алу керектігі ескертілді.

Делегация Мекке қаласындағы көлік кəсіподағының басшысы Абдуһ Бен Ахмед Яманимен, Түркия, Еуропа, Австралия, Америка қажыларын тасымал-дау департаментінің директоры Тариқ Бен Мұхаммед Абдулла Анкавимен кездесті. Кездесу барысында Бас мүфти нақты ұсыныстарын білдірді.

Делегация мүшелері Жидда қ ал а сында ғы қ ажыларды қабылдау кеңсесінің өкілі Фаруқ Яхия Бұхари жəне аталған

кеңсенің алқа мүшесі Ахмад Бахш мырзалармен кездесті. Медине қаласындағы «Адилла» ұлттық мекемесінің басшысы док-тор Юсуф Бен Ахмед Хауаламен де кездес іп , 2012 жылғы қажылыққа қорытынды жасалып, үстіміздегі жылда қажылықтың жақсы деңгейде атқарылуына қажетті талаптар мен ұсыныстар талқыланды. Туристік компа-ниялар қажылар Корольдікке келмес бұрын, олар тұратын үй-жайды күнілгері дайындап, көлік, ас-су жағын дұрыс шешуі қажеттігіне назар аударылды. Саудияның Қажылық министрлігі 2013 жылға Қазақстан үшін 5500 квота бөле отырып, оны тиімді пайдалануға жəне көрсетілген санды ойдағыдай орындауға тілектестік білдірді.

Оңғар ӨМІРБЕК.

АЛМАТЫ.

Өткен жылы 66 мыңға тарта оқушы ыстық ас ішсе, 40 пайызы тегін ауқаттанған. Мектептерде 600-ге жуық асхана жұмыс жасайды.

Сүт пен балдың адам ағзасына тигізетін пайдасын айтудың өзі артық. Оқушыларымыздың шымыр болып шынығып, республикалық байқауларда алдыңғы орыннан көрініп жүруінің бір ұшығы сапалы тамақтануда жатса керек.

Солтүстікқазақстандықтардың өне гесі өзгелерге де жұғысты болса, деген игі ниетіміз қолымызға қалам алдырған еді.

Күлжан ТӨКЕНОВА,Əбу Досмұхамбетов

атындағы дарынды балаларға мамандандырылған облыстық

мектеп-интернаттың директоры.

Солтүстік Қазақстан облысы.––––––––––––––––––––––

Суретті түсірген Талғат ТƏНІБАЕВ.

Бал мен сїт – Бал мен сїт – аєзаєа ќўтаєзаєа ќўт

Биыл Астана экономикалық форумы алтыншы рет өткелі отыр. Əдеттегідей мамырдың 22-24 күндеріне жоспарланған аталмыш форумның дайындық жұмыстары бүгінде мəресіне жетуге таяу.

Қазірг і таңда жаһандық мəселелердің шешімін қа рас-ты ратын халықаралық алаңға айнал ған бұл форум БҰҰ-ның зор қолдауына ие. Форумның жыл сайын қатысушылары ғана емес, көтерілетін маңызды эконо-микалық мəселелері де кеңейіп келеді. Атап айтсақ, алғашқы фо-румға небəрі 40 мемлекеттен, 4 тақырыптық панельдік сессияға 500 қатысушы келген болса, бесінші Астана экономикалық форумы-на 100 елден 8 мыңнан аса адам қатысты. Биылғы 6-шы алқалы жиынға да күллі əлемнен көптеген ғалымдар келеді деп күті луде.

Бүгінде ұйымдастырушылар шетелдіктерге 8 мыңнан аса шақырту жіберіпті . Жалпы саны 60 мемлекеттің мəртебелі тұлғалары, Нобель сыйлығының 10 лауреаты, 40-тан аса іскер корпорациялардың жетекшілері, 11 мемлекет жəне үкімет басшы-лары, 15 министр мен орталық банктердің басқарушылары , халықаралық ұйымдардың бас-шылары қатыспақ.

Алтыншы Астана эконо ми-калық форум негізінен дүние-жүзілік дағдарысқа қарсы кон-ференция ұйымдастырумен ерекшеленгелі отыр. Сондай-ақ, халықаралық рыноктағы бəсе-келестік пен инновациялық тех-нологияларды дамыту мəселелері де талқыланады. Дүниежүзілік дағдарысқа қарсы конференция-сы тұңғыш рет Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен ұйым дастырылып, БҰҰ үшін

əлем дік дағдарысқа қарсы жос-пар жасауға негізделген. Себе-бі, бүгінде ел Президентінің «G-Global» жобасы əлем елдерінің ортақ мəселелерін бір арнаға тоғыстырып, көпшіліктің назарын аудартқан алып пікір алаңына ай-налды дей аламыз.

Форум аясында 60-қа жуық түрлі шаралар ұйымдастырылмақ. VI АЭФ тəжірибелік бағыты кеңейіп, жеке сегменттер мен экономиканың түрлі бағыттарын қамтитын іс-шаралар 5 бағыт бой-ынша өрбімек. Сонымен қатар, фо-рум барысындағы басқа да шаралар, мəселен, «ASTEX-2013» көрме-конференциясы, ІІ Дүниежүзілік жастар экономикалық форумы, Іскер əйелдердің ІІ ортаазиялық конгресі, VIII Инновациялық кон-гресс, «Astana Invest» форумы да жоспарлануда.

Баспасөз мəслихаты бары-сында журналистер тарапынан

форумға бөлінетін қаражат жай-ында да сұрақтар туындаған еді. Ұйымдастырушылар бұл форумға шығындалған қаржының қайтарымы болатындығын алға тартты.

«Қаражатқа келсек, мемлекет-тен бұл форумды ұйымдастырып өткізу үшін 2 млн. доллардан сəл артық қаржы қарастырылған. Бұл – үлкен халықаралық форум. Оны дүниежүзілік деңгейде өткізу оңай емес. Форумды өткізуге 2-3 ай емес, кем дегенде 9-10 ай қажет. 8 мың адам, оның ішінде шетелден 2 мыңнан астам адам шақырдық. Олардың жолына, жүріп-тұруына ақша бөлінбейді. Тек форум бағдарламасы бой-ынша біздің дағдарысқа қарсы конференцияға келетін жоғары мəртебелі сарапшылар, ғалымдар, спикерлер модераторларға ақша бөлінеді, деді «Ғалымдардың еуразиялық экономикалық клубы»

қауымдастығының президенті М.Кəрімсақов.

Оның айтуынша, форумды өткізуге бөлініп отырған 2 млн. доллар қомақты қаржы емес. «Мысалы, Ресейде өтетін Санк-Петербург форумын алайық. Оны өткізу үшін тек мемлекет-тен 30-35 млн. доллар бөлінеді. Ал біз бұл форумды 2-3 млн. қаржымен өткіземіз. Форумды ұйым дастыратын, жүргізетін 30-ға тарта қызметшілер бар. Есе-сіне, 5 форумның ішінде біз биз-нес үшін қаншама инно ва ция, экономикамызды дамы тудың жолдарын ашып жатыр мыз», деді «Ғалымдардың еуразиялық экономикалық клу бы» қауым-д а с т ы ғы ның п р е з и д е н т і . Сондай-ақ, ол Астана эко но-микалық форумы өткізіліп келе жатқан 5 жылдың ішінде Қазақ-стан шетел мемлекеттерімен 106-дан астам құжатқа қол қойып, 8 млрд. доллардан астам қаржы тартқанын да мысалға келтірді.

Ґѕірлік хаб – аймаќ Ґѕірлік хаб – аймаќ дамуыныѕ айєаєы дамуыныѕ айєаєы

Кеше Астанада мемлекеттік қызмет саласындағы өңірлік хабтың құрылтай конференциясы болды. Онда Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің төрағасы Əлихан Байменов баяндама жасады.Серік ПІРНАЗАР,«Егемен Қазақстан».

Агенттік төрағасы өзінің сөзін осыдан тура бір жыл бұрын мем-ле кеттік қызмет саласында үздік білім мен озық тəжірибе алмасу ор-талығын құру идеясы алғаш рет тал қыланғанын айтудан бастады. Сол жиында өңірлік хабты жүзеге асы ру жайлы сөз қозғалды. Осы тақы рыпқа байланысты бірқатар шет мемлекеттердің, халықаралық ұйым дардың өкілдерімен кездесу-лер өткізілді. Тағы бірқатар ел-дер мен ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды. Бұ лар-дың ең соңғысы АҚШ-тың персонал-ды басқару офисімен арада жасалды.

– Біздің барлық серіктестеріміз аталмыш идеяны қолдады. Ол былтырғы мамырда өткен V Астана халықаралық экономикалық фору-мында да қолдау тапты, – деді бұдан əрі Ə.Байменов. – Осы орайда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырма-сымен өңірлік хаб құру жос пары бекітілгенін де айта кетуіміз керек. Бюджет туралы заң бұл жөніндегі іс-шаралардың 2013-2014 жыл-дары қаржысын қамтамасыз етті. Мемлекеттік қызмет істері агенттігі мен Мемле кеттік басқару академия-сына аталмыш жобаны ұйымдастыру мен оның адами ресурстары берілді.

Жиында тағы бір белгілі бол-ғаны: келешекте өңірлік хаб аясында Мемлекеттік басқару академиясына арнайы оқыту гранттарын бөлу де көзделген. Сөз ретінде бұл идея-ның авторы БҰҰ-ның Даму бағ-дарламасы екенін айта кеткен жөн.

Ол алғашқы қаржыландыру

ке зеңінен бастап, дайындық жұ-мыс тарына дейін жан-жақты көмек көр сетуде. Сондықтан да бұл кон-фе ренцияға əлемнің 32 елі мен халықаралық ұйымдарынан өкілдер қатысып отыр.

Агенттік төрағасының айтуын-ша, Қазақстанның мемлекеттік қыз мет моделін қазір халықаралық сарапшылар жоғары бағалап отыр. Мемлекет басшысы қоғамның жоға-ры талаптары мен жаңа сынақтарды ескере отырып, реформалардың ке-лесі кезеңіндегі басымдылықтарды анықтап берді. Ендеше, бүгінгі кон-ференцияның мемлекеттік қызмет саласындағы жаңа реформалар қарсаңында өтуінің өзіндік осындай символдық мəні бар. Алдағы 26 на-урыздан бастап, елімізде түбегейлі өз ге ріс тер мен толықтырулар енгізіл ген мемлекеттік қызмет туралы жаңа заң күшіне енеді. Осы ретте Қазақстан өзінің мемлекеттік қызмет мо делінің да-муына байланыс ты жи нақтаған тəжірибесін ортаға салуға даяр.

– Аймақтық хаб құру бойын-ша ұстанымдар бүгін таратылған тұжырымдаманың жетілдірілген нұсқасында да көрініс тапты, – деді Ə.Байменов келесі кезекте. – Тұжырымдама жобасы бойынша көптеген ұсыныстар да келіп түсті. Онда айтылған пікір ортақ: мем-лекеттік қызмет саласында өңір лік хабтың құрылуы өзекті мə се ле əрі оның қажеттігі де айқын жайт.

Төраға сонымен бірге, аймақ та-ғы мемлекеттік қызметті жаңғырту ісіне белсене араласып, білім мен тəжірибені бөліскендер ғана атсалы-са алатынын айтты.

Алтыншы форумєа да аз уаќыт ќалдыАлтыншы форумєа да аз уаќыт ќалды

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан».

Б.Сағынтаев Оралда Зачаган ауылының жаңа шағын ауданына барды, ол жер-де көп пəтерлі тұрғын үйлердің бірінің құрылысы барысымен танысты. Одан кейін ол «Көктем-2013» республикалық командалық-штабтық оқу шеңберінде Шаған су қоймасы су торабының тасқынға дайындығын қарады. Б.Сағынтаев сонымен

қатар «Жайықжылуқуаты» АҚ-та болып, газ-турбиналы қондырғыны қарап, турби-на цехы мен басқару орталығын аралады, сондай-ақ үй құрылысы комбинатының құрылысымен танысты. «Агрореммаш» АҚ-та бірінші вице-премьер өртке қарсы құралдар өндірісі мен коммуналдық техни-каларды қарады. Бұл кəсіпорын «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы негізінде қаржылай қолдау алған болатын.

Бұдан кейін ол шыныдан жасалатын көп қабатты оқшаулайтын бұйымдар өндіру,

шыны пакеттерді дайындау, сонымен қатар, шыныларды жеткізумен айналыса-тын «Стекло-сервис» ЖШС-ға барды. Бұл кəсіпорынның жобалары да «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде қолдау тапқан. Күннің екінші жартысын-да Б.Сағынтаев «Орал сауда-өндірістік компаниясы» ЖШС-да болып, полиэтилен құбырлар өндірісімен танысты.

Б.Сағынтаев осында өткен кеңесте Батыс Қазақстан облысының əкімдігіне өңірдегі тасқындардың алдын алу жəне оларды жоюға арналған бірқатар қосымша шаралар қабылдауды, гидротехникалық құрылыстардың жəне жағалауды нығай-ту жұмыстарының тұрақтылығын ұйым-дастыруды, сонымен қатар, елді мекендерді су басу қаупі туған жағдайда қауіпсіз ай-мақтарға көшіру туралы халықпен белсенді түрде үгіт-насихат жұмыстарын жүргізуді тапсырды. Одан басқа, бірінші вице-пре-мьер облыс əкімдігіне əлеуметтік маңызы

бар азық-түлік тауарлары бағасының негізсіз өсіп кетуіне жол бермеуді тапсы-рып, өңірде бұған əсер ететін құралдар бар екенін атап өтті.

Батыс Қазақстан облысы басшылығы өңірдегі үй құрылысы комбинаттарының тұрғызылуы туралы мəселелерді шешу бойынша белсенді түрде жəрдемдесуі қажет. Сонымен қатар, облыс басшы лы-ғы «Қолжетімді баспана-2020» бағдар ла-масының барлық бағыттары бойынша са-лынатын үйлердің іске асу процесін қатаң бақылауда ұстауы қажет.

Сонымен қатар, жиында өңірдің көлік инфрақұрылымын дамыту мəселелері талқыланды. Батыс Қазақстан облысының географиялық орналасуын жəне оның транзиттік əлеуетін есептей келе, жүк тасқындарын кеңейту мəселелеріне мəн беру қажет, бұл бүкіл өңірдің экономи-касын дамытуға мультипликативті əсерін тигізетін болады, деп қорытындылады өз сөзін Б.Сағынтаев.

Батыс Қазақстан облысы.

Ќажылыќтыѕ дайындыєы ќаралдыСауд Арабиясы Корольдігінің Қажылық министрі Бандар бин Мұхаммед Хажардың шақыруымен Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы бастаған Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының делегация-сы былтырғы қажылықты қорытындылап, алдағы қажылықты ұйымдастыру мəселелерін талқылау мақсатымен бір апта Корольдікте болып қайтты.

(Соңы. Басы 1-бетте).

(Соңы. Басы 1-бетте).

(Соңы. Басы 1-бетте).

Ауќымды кґрме айшыќтары

Қазіргі қолданыстағы қыл мыс-тық-атқарушылық жүйе сі осы-дан 16 жыл бұрын ай тар лықтай өзгерістерге түсіп, 1997 жылы, еліміз егемендігін алған соң бұл салада көптеген нормативті құжаттар қабыл данды. Дегенмен де бəрібір ол кеңестік кезеңдегі сүйекке сіңген сырқатынан айы-рыла алмады. Өйткені, қылмыспен күрес көбіне адам құқын қорғаудан жоғары қойылды. Сондықтан да, «Қазақстанда тəуелсіздік жылда-рында қылмыстық іс жүргізуді құқықтық мемлекеттің қалыптарына сəйкестендіру бойынша үнемі тұрақты жұмыстар жүргізілді. Ең бастысы, сот жүйесінің тəуелсіздігі нығайып, алқабилер соты құрылып, қамауға алуға сот санкциясы енгізілді. Дей тұрғанмен жиналған тəжірибе мен жүйелі түрде ал-дан шығып жатқан проблемалар бізге күннен-күнге қылмыстық

процесті түбегейлі реформалау қажеттігін көрсетті. Осыған бай-ланысты Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев өзінің халыққа арнаған Жолдауында жаңа Қылмыстық іс-жүргізу кодексін қабылдау керектігін ерекше тапсыр-ды», деді М.Тəжин. Мемлекеттік хатшы жаңа кодекстің ең басты міндеті – қылмыстық-процессуалдық заңды халықаралық нормалар мен қағидаттарға жақындату, ескірген іс жүргізу тəсілдерін жаңа, неғұрлым тиімді амалдармен алмастыру жəне ең бастысы, азаматтардың бостандығы мен құқын қорғау кепілдігін арттыру қажеттігін алға тартты.

Сонымен қатар, қылмыстық істерді жүргізу заңнамасы тиімділігін арттырудың негізгі аспектілері, қылмыстық процесс тəжірибесіне түбегейлі жаңа ережелерді енгізу, қылмыстық-құқықтық дауларды шешудің соттан тыс тетіктерін да-мыту туралы пікір алмасылды.

Тыѕ талаптар Тыѕ талаптар тўрєысынан тўрєысынан Кеше Премьер-Министрдің бірінші орынбасары – Өңірлік даму

министрі Бақытжан Сағынтаев жұмыс сапарымен Батыс Қазақстан облысында болды. Күннің алғашқы жартысында бірінші вице-пре-мьер Жəңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университетінің балық шаруашылығы ғылыми зертханасында болып, оның жетістіктерімен танысты. Бұл зертханада жетілдірілген жаңа технология мен тың технологиялық шешімдер негізінде тұйық суда бекіре балық өсіріп, қара уылдырық өндірудің ғылыми-технологиялық өндірісі жолға қойылған.

Басты байлық

«Мен тірі кезде туберкулезді «Мен тірі кезде туберкулезді тоќтатыѕыздар»тоќтатыѕыздар»

Осындай ұранмен Дүниежүзілік туберкулезге қарсы күрес күніне орай 2013 жылдың 23 ақпан - 24 наурыз аралығында республика бойынша айлық жарияланған болатын. Гүлзейнеп СƏДІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Əлемдегі дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылуды мақсат тұтқан елімізде туберкулез сияқты əлеу-меттік маңызы бар ауруларға қар сы күресі кең өріс алып отыр. Нəти-жесінде соңғы 5 жылда тубер-кулезбен сырқаттану деңгейінің төмендегені байқалады. Мəселен, 100 мың тұрғынға шаққанда тубер-кулезбен сырқаттану көрсеткіші 2008 жылы 125,5 болса, 2012 жылы 81,7, яғни 34,9 пайызға, ал өлім көрсеткіші 2008 жылы 16,9-дан 2012 жылы 7,2 дейін (57,4 пайыз) кеміген.

Туберкулез проблемалары Ұлт-тық орталығының директоры, профес-сор Тілеухан Əбілдаевтың пікірінше, өткен жылы жаңа инновациялық технологиялардың енгізілуі, аурудың жаңа жағдайларының арасында ту-беркулезге қарсы дəрі-дəрмектерге дəрілік сезімталдық тестімен анықтау 91 пайызға дейін (ДДҰ стандарты 90 пайыз), ал қайталау жағдайлары 94,5 пайызға дейін жеткен. Ал науқастарды еммен қамту 2008 жылы 27,5 пайыздан 2012 жылы 86,9 пайызға өскен.

Сондай-ақ, Туберкулез пробле-ма лары ұлттық орталығында өткен баспасөз мəслихатында USAID «Са-палы денсаулық сақтау» жобасының туберкулез жөніндегі аймақтық кеңесшісі Гомбогарам Цогт мырза Қазақстан 2012 жылдың соңында ДДҰ мақсаттарына қол жеткізгенін, 2015 жылға дейін көп дəріге төзімді

туберкулез науқастарын 85 пай-ыз еммен қамтып жəне КДТ ТБ та быс ты емдеу деңгейі бойынша əлем де бірінші орын алатындығын мəлімдеді.

Туберкулез проблемалары ұлттық орталығының, Саламатты өмір салтын қалыптастыру про-блемалары ұлттық орталығының жəне үкіметтік емес ұйымдардың қолдауымен үстіміздегі жылдың 20 наурызында сағат 13.30-дан 15.00-ге дейін Республика сарайы алаңында Алматы қаласының тұрғындары үшін Дүниежүзілік тубер кулезге қарсы күрес күніне арнал ған про-мо-акция өткізілмек. Саламатты өмір салтын қалыптастыру про-блемалары ұлттық орталығының директоры, профессор Жамиля Баттақованың айтуынша, аталмыш іс-шара шеңберінде тұрғындар тегін флюрографиялық тексеруден өтіп, фтизиатр мамандардан кеңес алады, тұрғындардың туберкулез туралы не білетінін анықтау мақсатында сауал-нама жүргізіледі.

Сонымен қатар , айлық ая-сында осы тақырыпта қалам тар-тып жүрген журналистер арасын-да байқау өткізіледі. Байқаудың мақсаты – БАҚ-та азаматтық қоғам институттарының, тұрғындардың жəне ұйымдардың еліміздегі тубер-кулез мəселелеріне назарын аудару, халықтың сауаттылығын арттыру жəне еліміздегі туберкулезге қарсы бағдарламаларды жүзеге асырудың жетістіктері мен негізгі бағыттарын халыққа жеткізу.

Ґѕірдіѕ ґзекті мəселелері

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 3

Бəрекелді!

Мəселенің мəнісі

Алматы қаласының экс-мэрі, бұ рын-ғы Төтенше жағдайлар ми нистрі Виктор Храпунов пен оның əйелі Лəйланың, балалары Ильяс пен Эльвираның меншіктеріндегі мил лиондаған швей-цар франкі мөлшеріндегі ақшалар мен бұлардан бір де кем емес мүліктері ту-ралы сөз қозғала қалған да, кейде менің ойыма орыстың XIX ғасырда өмір сүрген белгілі жазушысы Дмитрий Мамин-Сибиряктің желісі өзімізге бала кезімізден таныс «Привалов миллионда-ры» деген романы оралады. Жазушының басты қаһарманы Сергей Привалов қалай аяқ астынан миллионер бола қалса, біздің бүгінгі кейіпкеріміз Виктор Храпунов та тап солай күтпеген жерден миллион-дарды қалтаға ұрып шыға келеді. Бірақ бұлардың бұдан арғы тіршіліктері бір-бірімен оншалықты қабыса қоймайды. Егер баяғы заман байының мұрагері Сергей Александрович осыншалықты қазынаға əкесінен қалған мүкəмалдар арқылы қол жеткізсе, қазіргі заманның жылмаңдаған жылпосы Виктор Вячес-лавович мемлекеттің мүлкін оңды-сол-ды шашу арқылы қаржысы қыруар қал -талылардың қатарынан орын ала қояды.

Сонымен, Храпуновтың миллион-дары қалай, қашан жəне қайдан келді? Əгəрəки, біз де классик жазушының ыңғайымен ғайыптан тайып, «Храпунов миллиондары» деген тарихи-деректі роман жаза қалсақ, оның негізгі желі-сін қалай құрып, фабуласын қалай өріс тетіп əкеткен болар едік? Əлбетте, бүгінде бөтен елде безгек тигендей бо-лып безілдеп жүрген Викторды өлмес туындының өзегіндегі Сергейге ұқса-тып, біраз жылға созылған үзілістен соң туған қаласына ақбоз аттың үстімен аспандатып оралта алмаймыз. Ал келе қалған күнінде де оны мұнда сол кез-де мол байлықтың күтіп тұрғанын ба-яндап, тағы жалған сөйлей алмасақ керек. Бұған керісінше, Виктор сол туған жерінде жүрген кезінде-ақ алуға ыңғайлы нəрсені алып, ұрлауға келетін нəрсені ұрлап, жүрген жерлерінің бəрін тып-типыл етіп, бұдан біршама уақыт бұрын шет жаққа тайып тұрған. Демек, Храпунов туралы шығарманың про-логы Приваловтың елдегі мүкəмалына ие болу үшін келгені сияқты көтеріңкі көңіл-күйден емес, оның елде жүріп, ұңғысы батқанша ұрлаған дүниелерін сыртқа қалай алып қашу керегін ойлап,

ойы ойран болған кескінін суреттеуден басталуы тиіс.

Біздің білуімізше, əзірге ауызша ғана жазылып үлгерген осы туындының қа-лай басталып, қалай өрбитінін бүгінде зерттеп жүргендер біздің елде де, жат жұртта да жетіп жатыр. Себебі, Қа-зақ станның құқық қорғау органдары

да, Швейцарияның əділдікті күзету-шілері де Виктор Храпунов пен оның компаниясының кенеттен қалай байып шыға келгендерін анықтап алуға құштар. Қолынан келіп тұрғанда, қонышынан басып үлгерген экс-əкім һəм экс-министрдің қалтасын алаяқтық жолмен толтырғаны, қылмыстық топ құрғаны жəне ақша жымқырғаны жайлы айып-таулар қазір Альпі тауының мұнар ба-сында да қалықтап тұрып қалған сияқты.

Енді өткенді еске түсіре кетейік. Төтенше жағдайлар министрі В.Хра-пунов 2007 жылдың қарашасында қызметінен кетті. Сол уақытта ол тап осыны көптен күтіп жүргендей, бірден шұғыл жиналды да, келесі жылдың сəуір айында күллі отбасы-мен Швейцарияға қарай үдере жол тартты. Бастапқыда Виктор бұл атта-нысты «аздап денсаулығын жөндеп алу үшін» деп бүркемелегенімен, оның енді қайтып елге оралғысы келмейтіні əу бастан білініп қалды. Мұның «жай қыдырып барып, ұзақ уақыт жатып қайту» емес, нағыз желе жортып, суыт қашу екенін бірнеше фактор айқындап та береді. Біріншіден, ол шалғынды-қарлы шығанға барарында ТУ-154 ұшағын жалдап шықты. Көзі көргендер осы алып лайнердің өзіне қашқын шенеунік пен оның отбасы мүшелерінің дүние-жиһаздары əрең сыйып барған деседі. Олай болса, сыртқа «денсаулығын түзеу үшін» баратын адам өзімен бірге онда салмағы 18 тоннадан асатын зат-тарын ала кетпесе керек. Екіншіден, осының өзін қанағат тұтқан қашқын

Қазақстанда өзі мен əйелінің атында бірқатар жылжымайтын мүліктердің сол күйі сатылмаған қалпында қалып бара жатқанына да тағаттап қарай алмады.

Сол қашқын шенеунік – Виктор Храпунов бүгінде Швейцариядағы ең бай адамдардың қатарына кіреді. Айтқандай, ол осында табан басқанына

жыл толар-толмаста-ақ Bilan деген сарапшылар журналының бай адам-дары тізімінің қалың ортасына күмп ете түсті. Міне, сол 2009 жылдан бері Виктор Вячеславович елдегі ең жақсы қамтамасыз етілген тұрғындардың тобы-нан орын алып келеді. Ал «Құрылыс жəне жылжымайтын мүлік» деп аталатын ка-тегорияда ол 300-400 млн. швейцар франкімен (шамамен 384 млн. АҚШ дол-лары) екінші ондықтың кеуде қатарында тұр. Рас, қулығына құрық бойламайтын Векең келесі жылы байлықтарының бір бөлігін балаларына бөліп беріп, рейтингі бойынша соларды алға шығара қойды. Бұл, бірақ, «қосылғыштардың орындарын ауыстырғанмен, қосынды өзгермейді» деген теоремадағы сияқты, байлықты ұрлық жолмен жасаушы бас-Храпуновтан тарайтын қазынаның көлемін өзгерте алмайды. «Ақ қой, қара қой – бəрі бір қой» демекші, осының бəрі, айналып келгенде, Виктор Вячеславовичтің ақшасы екеніне ешкімнің де күмəні жоқ.

Осы жылдарда ұры əулеттің сатып алған дүниелері арасында Эльвира Храпунова-Бельдиманидің Женева көлінің жағасындағы Cologny деген жерден 32 млн. франкке сатып алған ғажайып вилласы ерекше көзге түседі. Оның бұл керемет үйді сатып алуы-на мүмкіндік берген негізгі табыс көзі Женевадағы испан əшекейлерін сататын шағын ғана дүңгіршек көрінеді-міс. Енді бұған кім сенеді? Ал олигархтың ұлы Ильяс Храпунов болса, аста-төк жыл-жымайтын мүліктерді салатын Swiss

Development Group SA деп аталатын жеке құрылыс компаниясын басқарады. Оның да мұнда қысқа мерзімде қол жеткізген байлығы естіген адамды есеңгіретіп жіберетіндей. Əкесінің əңгүдік жолмен ала қашқан ақшасына мастанған Ильяс, мəселен, Вевеге жақын жерден Hotel du Park деген жəне Во кан-

тонында Le Mont-pelerin деп аталатын екі мейманхана сатып алыпты. Сол сияқты, Во кантонынан сатып алған Chardonne қонақүйін кейін «Парк Кемпински» де-ген атаулы люкс класты 24 орындық

мейманханалық резиденцияға айналды-рып жіберіпті. Бұлардан басқа, Валедегі Саас Фе таулы курортында мейманхана кешенін тағы алып қойыпты. Қазіргі күндері «жапырағы жайқалған» су жаңа бизнесмен өте қымбат құнды жобаларды жүзеге асырып жатқанға ұқсайды.

Балаларының бизнес əлеміндегі «бас айналдыратын толағай табыстарына» Лəйла Храпунова ханымның да қосқан үлесі аз болмаған сияқты. Ұлы Ильястың айтуынша, ол қазақ жерінде бірінші жеке телеарнаны ашқан адам болып саналады екен. Кейін, 1998 жылы Лəйла Бекетова оны пəленбай миллион қаржыға сатып,

сұмдық байып шыға келеді. Баласы бұл ақшаға сол кезде ірі зауыт та сатып алуға болатынын жеткізеді. Мұның орнына Лəйла бұл ақшаларды жылжымайтын мүліктер сатып алуға салады. Ал оның

қандай айла-шарғысы болғанын біз өткен жолы Бекетова-Храпунованың Алматы қаласында балалар бақшасы ғимаратын сатып алып, оны артынша қайта сату арқылы қаншалықты «батпан құйрыққа» кенеле кеткенін жазғанбыз. Əлбетте, ол мұның бəрін қала əкімі В.Храпуновтың əйелі болғандықтан ғана жасай алды...

Үстіміздегі жылғы ақпан айында Эко номикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің ресми өкілі Мұрат Жұманбай біздің елімізде бұрынғы топ-шенеунік Виктор Храпуновқа қатысты жемқорлық жəне экономикалық сипаттағы 20 қылмыстық істің қозғалғанын мəлімдеді. Бұлардың арасында «лауазымдық өкілеттікті асы-ра пайдалану», «заңсыз жолмен алынған ақша қаражатын немесе басқалай мү-ліктерді жарату», «сеніп тапсырылған өз генің мүлкін ірі көлемде иемденіп ке ту немесе талан-таражға салу» деген сияқ ты құдайына қараған адал адам -дар дың бəрінің жүректерін тас төбесіне шы ғаратын сұмдық айыптаулар бар. Мұндай айыппен, мұндай жүкпен оның енді қалай жер басып жүретіні бізге түсініксіз.

Шамасы, қылмыстарының қиғылығы шамдарына тиіп бітсе керек, қазіргі таңда халықаралық Интерпол да ерлі-зайыпты Храпуновтарға іздеу жариялап қойды. Бұл хабарландыру халықаралық қылмыс полициясының ресми сайтынан да орын алған.

Міне, осының бəрі жоғарыдағы «Храпунов пен компания» миллионда-ры қалай, қашан жəне қайдан келгені туралы сұраққа жауап бере алса керек. Бұл қаржылар – Қазақстан халқының ақшасы. Бұл – сіз бен біздің табан ақы, маңдай терімізбен жылдар бойы жинаған игілігіміз. Соны жемсауы тол-мас бір жебір бір сəтте-ақ жымысқы жолмен сыртқа асырып əкетіп отыр.

Айтқандай, Д.Мамин-Сибиряк романының соңында Сергей мырза от-анына тағы қайта оралып, өзінің өмірдегі ең басты байлығы, ең қымбат милли-ондары саудыраған ақша емес, мұның орнына туған жерінде бақытты ұрпақ өсіруде екенін сезінеді. Мұндай бақытты, өкінішке орай, біздің үлгіміздегі Виктор мырза енді ешқашан басынан кешпейтін шығар, сірə!

Руслан ИГІЛІК.

Александр ТАСБОЛАТОВ,«Егемен Қазақстан».

Бірде көлікті тоқтатқан жол полиция инспекторы жүргізушінің құжаттарын əрі-бері тексеріп, түк таба алмаған соң: «Сіз барлық жарықты жағып алыпсыз, бұл – заң бұзушылық» депті. Мұндай тырнақ асты-нан кір іздейтін тəртіп сақшыларының дəрменсіз əрекетіне не күлеріңізді, не күлмесіңізді білмейсіз. Осындай жауапсыз əрекеттерден кейін халық құқық қорғаушылардан құқын қорғау туралы көмек күту түгілі, атшаптырым айналып өтуді қалайды.

Ал осындай күнде кездесетін келеңсіз жағдайлар-дан кейін құқық қорғаушылар арасында бір құмалақтар көп дейін десек, кеше ғана елімізде тəртіпті жақсарту үшін бұрын-соңды болмаған кең көлемді құқық қорғау органдарын аттестаттау жүргізілді. Алайда, жасыратыны жоқ, одан қазір нəтиже де көрінбей тұр. Қайта керісінше құқықты бұзушылар емес, құқық бұзушы құқық қорғаушылар көбейіп кеткен тəрізді. Əсіресе, мына жол полициясы қызметкерлерінің ала таяқтарын асыра сілтеуі жұрт наразылығын күшейтіп отыр. Бірақ соған қарамастан бұл кемшіліктің Жол полициясы комитеті тарапынан түзетілу жағы көрінбейді. Олардың тəртіпті, заңды өкілеттіктерін асыра сілтеп бұзып жатқандығы тура-лы көптеген мысалдар бар, бірақ одан не пайда? Көрер көз, естір құлақ болғанмен, жағдайды сауықтыруға нақты əрекет болмаса не істейді жұрт. Сондықтан да қазір құқық қорғау органдарына деген халықтың сенімі жоқтың қасы. Бұл туралы Мемлекет басшысы құқық қорғау органдарының басшыларымен өткізген кеңесте ашық айтты. Алайда, «Баяғы жартас, бір жар-тас» деген амалсыз күрсіну артып барады.

Енді құқық қорғау органдарын осы тығырықтан шығарудың жолын қарастырған Бас прокуратура Мемлекет басшысы «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауынан туындаған міндеттерді жүзеге асыру мақсатында ведомствоаралық жұмыс тобы-на жетекшілік етіп, құқық қорғау жүйесін жаңғырту бағдарламасының жобасын əзірлеуге кірісіп кетті. Міне, осы аталған тапсырманы жүзеге асыру бой-ынша жүргізіліп отырған жұмысты кеңінен жария-лап жəне оған ғалымдарды, Парламент депутатта-рын, мемлекеттік емес ұйымдар өкілдерін, қоғам қайраткерлерін тартып, аталған бағдарлама жобасын талқылау бойынша дөңгелек үстел ұйымдастырды.

Онда Бас Прокурор атап өткендей, бүгінгі таңда жүйені түбегейлі реформалау, құқық қорғау органдарының жұмыс нысандары мен əдістерін, адам құқықтарын қорғау кепілдіктерін қамтамасыз ету тетіктерін жетілдіру қажеттілігі туындап отыр. Осыған орай, стратегиялық құжат қоғамдық қауіпсіздіктің жəне ішкі саяси тұрақтылықтың тиімді жүйесін құруға, оның құқық қорғаушылық функция-сын арттыруға бағытталған ұйымдастырушылық-практикалық жəне заңнамалық шараларды қабылдауды қамтамасыз етуді көздейді.

Дөңгелек үстелде сөз алған Бас Прокурордың бірінші орынбасары И.Меркель Мемлекет басшы-сы құқық қорғау органдарына айрықша назар ау-дарып отыр, деді. Жыл сайынғы Жолдауларында Президент құқық қорғау органдарын жаңғырту – елдің

басым бағыттарының бірі ретінде саналатындығын, сондықтан адамдардың құқын қорғау жоғары тұрғандығын, бұған өте жауапты қарау қажеттігін айтады. Бұл орайда, басқа да заңды құжаттармен қатар, əсіресе, мына тəртіп сақтау саласындағы алғашқы өзгерістің баспалдағы болып «Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі мен құқық қорғау қызметінің тиімділігін арттыру жөніндегі шара-лар туралы» Елбасының Жарлығын атар едік. Оны орындау үшін құқық қорғау органдарының қызметін айтарлықтай өзгертетін 19 заң қабылданды. Енді жаңа міндетті орындау үшін де бірқатар заң жобала-ры дайындалып жатқандығын И.Меркель тілге тиек етті. Дегенмен, ол бұл міндеттерді тиімді шешу үшін барлық құқық қорғау органдар жүйесін жаңғырту керектігін жасырмайды.

Бұл үшін не істеу керек? Қайткенде халық полицияға сенім артатын болады? Ол үшін баянда-машы атқарылған жұмысты бағалау деңгейін өзгерту қажеттігін алға тартты. Егер атқарылған жұмысты бағалау сипатын түбегейлі өзгертіп, негізгі индика-тор ретінде халықтың сенім деңгейін алатын болсақ, жоғары көрсеткіштерге қол жеткізу мүмкіндігі туар еді. Өйткені, мұндай жағдайда органдар қылмысты ашу мен жəбірленгендердің зардаптарының ор-нын толтыруға күш салады. Мəселен, өткен жылы əр екінші жасалған қылмыс – ұрлық болған екен, соның тек əр бесіншісі ғана ашылған. Əрине, мұндай жағдайда қылмыстық қудалау органына ешқандай сенім артылмайтындығы сөзсіз. Сондықтан, қазіргі уақытта Бас прокуратура азаматтардың сенім деңгейі жолдарының əдістері мен формаларын қарастырып жатқан көрінеді. Азаматтардың сенім деңгейін көтеру үшін учаскелік, патрульдік жəне жол по-лициясы инспекторларының жұмысын жақсарту бағыттарындағы сауықтыру шаралары қолға алынған.

Мемлекет басшысының құқық қорғау органдары кеңесінде ішкі істер органы қызметін ұйымдастыруды түбегейлі қайта қарауды тапсыра отырып, дамыған елдерде полиция саны 100 мың тұрғыны бар жерде екі есе аз болса да жұмыс тиімділігі əлдеқайда жоға-ры екендігін мысалға келтірді. Осыған байланысты са раптама топтары алдыңғы қатарлы шетелдік құ-қық қорғау органдарының реформа жүргізу тəжі ри-бе лерін зерттеуге кірісіп кетіпті. Алдын ала зерттеу көр сеткендей, дамыған елдерде халық сенімі құқық қорғау органдарының қызметін бағалаудың негізгі өзегі болып табылады. Бұл сенімге қол жеткізу үшін полиция қызметкері өзінің басым уақытын жұ мыста өткізеді. Ал мұндай жұмыс балабақшадан бас та ла тын көрінеді. Негізгі мақсат – полицей жау емес, ке рісінше, қысылтаяң шақта көмекке келетін, қол ұшын беретін дос, қорғаушы екеніне көз жеткізу. Осын дай міндетті біз де алдымызға қойып отырмыз, дейді И.Меркель.

Осылайша, маңызды мəселе көтерілген отырыс барысында құқық қорғау қызметінің кемшіліктері, реформалаудың негізгі бағыттары туралы талқылау, пікір жəне ұсыныс алмасулар болды. Жиналысқа қатысушылар жауапкершілігі мол үлкен жұмыстың алда тұрғанын, оның басты мақсаты – еліміздегі тиісті заңдылық пен құқықтық тəртіпті қамтамасыз ету, адамды, қоғамды жəне мемлекетті қорғау, сөйтіп, халықтың сенім деңгейін арттыру болып табылаты-нын атап өтті.

(Соңы. Басы 1-бетте).

«Іздегенге сұраған» демекші, кейбір тексе-ру ші лерге керегі де сол боп шығады да, шын-дық ашылмай қалады. Ал біз айтқан департа -мент тө теннен барып, талай былықтың бетін ашып отыр.

Ақмешіттің астындағы қара алтын ды қанып еміп жатқандардың бірі – «ПетроҚ азақ стан-ҚұмкөлРесорсиз» АҚ. Осы компанияда істейтін қазақстандық учаске шеберінің айлығы 315200 теңге екен. Қазіргі күнкөріспен өлшегенде тəуір ақша. Жап-жақсы өмір сүруге болады. Енді «шетелдік осындай маман қанша ала-ды?» деп сұраңыз. Айтайық. 3011597 теңге. Айна лайындар-ау, сонда шетелдік маманның басы мен қолы алтыннан құйылған ба? Біріне үш жүз мыңның айналасында, екіншісіне үш миллионнан жоғары айлық төлейтіндей қандай қажеттілік бар. Бір шетелдік азаматтың айлығына қазақстандық он маманды байлап қоюға болады ғой. Он деп бергі жағын айтып отырмыз. Бұл жерде мына мəселені айтпай кет-сек, өз басымыз бəлеге қалуы мүмкін. Негізі отан дық маман мен шеттен келген шебердің айлық жалақысы бірдей. Екеуі де 315200 теңге алады құжат бойынша. Бірақ компания шетелдік ма манға не еңбек шартында, не ұжымдық шарт-та, я болмаса жұмыс берушімен жасалатын «Еңбекақы төлеу жүйесі туралы» ережеде көзделмеген, қаралмаған үстемеақы төлейді. Сол арқылы оның айлығын 3 миллионнан арт-тырып жібереді. Ол қалай? Мысалы, шетелдің маманына телефон байланысы үшін, ұялы бай-ланыс үшін, вахта ауысымы үшін үстемеақы төлейді. Одан кейін нарықтық үстемеақы,

сый ақы, жекеменшікті сақтандыру, арнайы жұ мыс жағдайын сақтандыру, медициналық сақ тандыру, қаржылық сақтандыру, жұмыс беру шінің жауапкершілігін сақтандыру деген сияқты толып жатқан сақтандыру арқылы ақша береді. Бұл аз болғандай, заттарын сақтауға байланыс ты шығындарға, балаларының оқуы-на, өкілді шығындары үшін, тұрғын үймен қам тамасыз ету үшін, жеке табыс салығы, əлеу-меттік салық, тұратын елінің салығы деген-дерді қосып тағы төлейді. Айналып келгенде, шетелдік шебер 3 миллионнан жоғары табыс табады. Ал осының не жөні бар? Еш түсіне алмадық.

Салыстыру үшін тағы мысал келтірейік. Қазақстандық жетекші инженердің айлығы 335555 теңге де, шетелдік осындай маманның айлығы 2793579 теңге. Айырмасын біз айтпай біліп отырсыз. Топ жетекшісі деген мамандық бар екен. Осы қызметті атқаратын біздің адам 512996 теңге айлық алады. Шеттен келген адам 2217310 теңгеге жұмыс істейді. Жер мен көктей айырманы көрген адамның шетелдік болғысы кеп кететін шығар-ау...

Бұл «ПетроҚазақстандағы» жағдай. «Қуатамлонмұнай» біріккен кəсіпорнында не болып жатыр? Онда біздің бас геолог 351442 теңгеге мəз боп жүр. Ал сырттан келген гео-лог 1320000 теңгеге масайрайды. Қазақстаннан тағайындалған бас директордың орынбасары 806250 теңге жалақы алады. Дəл осы қызметті атқарып отырған шетелдік 2700000 теңгеге жегіліпті жұмысқа. Шеттен келген қаржы директорының айлығы да осынша. Екеуін бірдей қойыпты əйтеуір. Отандық қаржы директорының 2248219 теңге айлығы бар.

Осы тұсқа келгенде бір шүкіршілік сезімінің оянғанын жасырмаймыз.

Мынау енді мұнай компанияларындағы айырмашылық қой. Аталмыш тексеру «Батыс Қытай-Батыс Еуропа» көлік дəлізін са-лып жатқан «Азеркорпу» компаниясына да жүргізілген. Бəрін санамалап отырмай-ақ қоялық. Тек қарапайым жұмысшылардың айлығын айтайық. Қазақстандық жұмысшы 82914 теңге алады. Шетелдік жұмысшының жалақысы 166661 теңгені құрапты. Осының өзінде екі есеге жуық айырмашылық бар. Қатардағы жұмысшының бір-бірінен не айыр-масы бар екенін түсінбейміз. Мүмкін, біздің санамыз саяз шығар.

«Ауылдағының аузы сасық» дейтін ың-ғай сыз мақал бар еді. Шетелдік компа ния-лардың осы мақалды мықтап ұстанатынын көріп отырмыз. Біздің қазба байлығымызды иге реді, табыс табады. Ал отандық маманға шекесінен қарайды. Енді осыны əділетті деп көріңіз. Əлде жалпақшешейлігімізді жəй-гөй лене пайдаланып отыр ма? Не десеңіз де мұның соңы еңбек дауына ұрындырмай қоймайды. Сондықтан, құзырлы орындар дер кезінде шара қабылдап, бір тосқауыл қоймаса болмайды.

Əрине, шетелдік мамандардың біліктілігіне, бөтен мемлекетте, үйінен алыста жұмыс істеуіне байланысты белгілі бір артықшылықтар берілуі көкейге қонатынын түсінеміз біз. Сонда да ол айырмашылық екі-үш есе болсын, тіпті бес есе болсын. Адам мен адамның айырмасы он есе болғаны қаныңды қалайша қайнатпасын?!

Қызылорда облысы.

Ауылдаєыныѕ аузы сасыќ па?Шетелдік маман ќазаќстандыќтан неге он есе кґп табыс табады?..

Қорғаныс министрлігіне қа рас ты 83205 əскери бөлімінің əскери қызмет -шілері қар құрса уында қалған тұрғындарға көмек көрсетті. Ақмола облысының Бұ лақсай

елді мекені жанында далалық жаттығулар өт кі зіп жатқан əске -ри лерге қа лың қарға батып қалған жүр гізушілерден жəрдем көрсету туралы өтініш келіп түскен. Бөлім командирі, полковник Ай дар Əбдірахман ауыл тұр ғын дарына көмек көр сету мақ са тында КамАЗ авто көлігін бөлді.

Келісім-шарт бойынша старши-на Қанат Айлақов жүргізетін жүк көлігі жол бойында батып қалған бірнеше жеңіл автокөлікті сүйреп шығарып, ауыл тұрғындарының алғысын алды.

Ќар ќўрсауынан шыєарды

Жўмыс ґзегі – халыќ сенімі

Тəртіп дегеннен шығады. Қазір билік қоғамда тəртіптің жоғалып бара жатқанын байқады ма, жаппай қамданып жатыр. Бірақ бір қозғалып кеткен заң бұзу үрдісі қалыпты ырғағынан жаңылар емес. Тіпті, мемлекеттік биліктің нағыз көрінісі, қолы болып табылатын жол полиция қызметкерлерінің өзі тəртіптің жоқтығынан кейде не істерін білмейтін секілді.

Асқанға – тосқан

Храпунов миллиондары немесе бўл отбасыныѕ ќисапсыз байлыєы ќашан жəне ќалай жиналды?

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz4

Суреттерді түсірген Ерлан ОМАРОВ.

Тұрақты комитеттер тынысы Депутат дабылы

Талқылау тағылымы Туыстық туы

Əріптестік əлеуеті

Сізді не толғандырады?

Фотокүнделік

ПАРЛАМЕНТПАРЛАМЕНТ

Ашыќ пікір алысылдыПарламент Сенатының депутаттары Мұнай жəне

газ министрлігі мен «ҚазМұнайГаз» ұлттық компания-сы акционерлік қоғамының басшыларымен кездесті. Кездесуге Сенаттың Экономикалық даму жəне кəсіпкерлік комитеті ұйытқы болды, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.

Əңгіме барысында сенатор-лар мұнай жəне газ саласын, мұнай-химия өнеркəсібін да-мыту, көмірсутегі шикізатын тасымалдау мəселелеріне назар аударды.

Кездесуде мұнай жəне мұнай өнімдерін жеткізу жөніндегі өткен аптада ратификацияланған Қазақстан мен Ресей арасын-да ғы Келісім аясындағы ынты-мақ тастықтың барысы туралы Мұнай жəне газ министрі Сауат Мыңбаев егжей-тегжейлі айтып берді.

Онда депутаттарға Қаша-ған ірі кенішін игерудің эко-но микалық ерекшеліктері, Қа-ра шығанақ жəне Теңіз ауқым-ды жобалары, сондай-ақ Кас-пий теңізінің қазақстандық секторындағы қайраңын барлау жұмыстары туралы жан-жақты ақпарат ұсынылды.

Министр сенаторлардың сауалдарына, атап айтқанда, Қа зақстандағы газданды-ру жүйесін əзірлеу жəне оған бюджеттен бөлінетін қаражат

көлемі, газдандыру жүйесін енг ізудің кезеңдері тура-лы сұрақтарға жауап берді. Депутаттар облыстардағы газ бағасын реттеуге баса назар аударды. Бұл мəселе егжей-тегжейлі пысықталып, жедел шешілуі тиіс екені атап өтілді.

«ҚазМұнайГаз» ұлттық ком-паниясы» акционерлік қоғамы басқармасының төрағасы Лəззат Қиынов сенаторларды кеніштерді инвестициялаудың тиімділігі, мұнай жəне газ сала-сына қазақстандық мамандарды даярлау, кеніштерді игеру жоба-ларында қазақстандық мазмұнды ұлғайту, əлеуметтік мəселелерді шешу жəне қоршаған орта-ны қорғау бағдарламалары, сондай-ақ ішкі рынокты мұнай өнімдерімен қамтамасыз ету жөніндегі ұлттық компаниялар қабылдаған шаралар туралы ха-бардар етті.

Ол сондай-ақ компанияның 2012 жылғы қызметі жəне 2013 жылға арналған жоспарлары ту-ралы айтып берді.

Бішкектегі уаєдаластыќҚазақстан Республикасы Парламенті Сенатының

депутаты Серік Нөгербеков Бішкекте сапарда болды. Сенатор Қырғыз Республикасының Премьер-министрі Жанторо Сатыбалдиевпен, Жогорку Кенеш депутат-тары Э.Алымбеков, А.Сасыкбаева, Н.Никитенкомен, Мəдениет жəне ақпарат министрі С.Раевпен, Мейманхана жəне мейрамхана бизнесі ассоциациясының президенті Р.Сарымсаковпен, Шыңғыс Айтматов халықаралық қорының президенті (Ыстықкөл форумы) А.Айтматовпен кездесті.

Кездесулердің қорытындысы бойынша 2013 жылғы 13-14 қыркүйекте Бішкекте «G-global жобасының діни-адамгершілік бағыты» Ыстықкөл форумын өткізу туралы уағдаластыққа қол жетті. Бұл форум «Еуразия экономикалық ғалымдар клубы» ассо-циациясы мен Нобель сыйлығы лауреаттарының Астана клубының қолдауымен өтетін болады, деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі.

Бірќатар ўсыныстар енгіздіҚазақстан Республикасы Парламенті Сенаты

Экономикалық даму жəне кəсіпкерлік комитетінің төрағасы Талғатбек Абайділдин Бəсекелестік тура-лы үлгі заң жобасын талқылау жөніндегі Новосибирск қаласында өтіп жатқан Халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференцияға қатысуда, деп хабарлады Парламент Сенатының баспасөз қызметі.

Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісі Төрағасының орынбасары Сергей Дьяченко Польшаның Қазақстандағы Төтенше жəне өкілетті елшісі Яцек Ключковскимен кездесті.

Тұрарбек АСАНОВ,Мəжіліс депутаты.

Үст ім і здег і жылғы 28 қаң тар да 22 сағат 39 ми-н у т т а м а г н и т у д а с ы 6 , 6 , энергетикалық класы 15,1 бола-тын 7 баллдық жер сілкінісінің ошағы осы ауданның Тұзкөл көлінің маңында тір ке ліп, өңір тұрғындарын біраз əбігерге салды. Бұдан кейін де екі күн ішінде əр түрлі қуат тағы 13 рет 3-5 баллдық жер сіл-кіністері тіркелді. Ауданда жер с ілк ін іс інен қираған ғимараттар, тұрғын үйлер, зар-дап шеккендер болмағанымен, салынғанына 50-60 жыл-дан асқан аурухана, мектеп, балабақша, мəдениет үйлері

мен əкімшілік ғимараттардың негізгі құрылғыларына (кере ге, плита, колонна, ригель) амор ти-за циялық тозуына байланысты зақым келгені рас. Сондықтан, олар тез арада сейсмикалық күшейту жұмыстарын жүргізуді қажет етеді.

Өйткені, осы жолғыдай жер сілкінісі қайталанған жағдайда Қайнар, Тұзкөл, Шалкөде, Қош-қар, Сарыжаз, Көмірші, Қақ-пақ, Көкбел, Тегістік, Сары-бастау, Сүмбе, Қызылшекара, Жамбыл, Қаратоған, Бөлек саз, Шырғанақ, Тасашы, Ақ тас ты елді мекендеріндегі аталған əлеуметтік нысандағы ғимараттар зақымданып, қирап, адам өміріне қауіп туғызуы мүмкін.

Көрсетілген елді мекендерде

орналасқан мемлекет иелігіндегі мектеп, аурухана, балабақша, мəдениет үйлерін, əкімшілік ғимараттарды сейсмикалық з е р т т е у ж ə н е б е р к і т у жұмыстарына Үкімет тез ара-да қаражат бөлсе жөн болар еді. Сонымен қатар, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың 23 қаңтарда Үкіметтің кеңейтілген отырысында апатты мектептерді жөнге келтіру жəне үш ауысым-ды оқуды жою туралы тапсыр-масына сəйкес, осы аудандағы Сарыжаз ауылына жаңа мектеп салу мəселесі қарастырылса дейміз.

Себеб і , осы ауылдағы о р т а м е к т е п 1 9 6 4 ж ы л ы салынған. Ғимараттың негізгі құрылғылары өз інің тозу мерзімін толық бітірген, ол күні бүгінге дейін күрделі жөндеуден өтпеген. Мектепте 700-ден аса оқушы бар, олар сабақты үш ауысымда оқиды. Мамандардың п а й ы м д а у ы н ш а , м е к т е п ғимаратына сейсмикалық бекіту жұмыстары қымбатқа түспек. Өйткені, мектеп ғимаратының керегелерін, төбесін, еденін, есік-терезелерін міндетті түрде нығайту қажет. Одақ кезінде жаңа мектеп ғимаратын салу жоспарланып, іргетасын құю жұмыстары басталған еді, бірақ аяқсыз қалды. Бүгінде оның орны да жоқ.

Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан».

Қарапайым тілмен айтқанда, заң жобасы аталған бағыттағы қыл мыстар бойынша жазаны жұмсартуды, мұндай қылмыс жа-са ғандарды бас бостандығынан айыр май, тек айыппұл салу секіл-ді жазалармен алмастыруды көздейтіні белгілі болып отыр. Баяндамадан кейін бірнеше депу-тат ізгілендіруге жататын осынау заң жобасына қатысты бірқатар сұрақтар беріп, өздеріне түсініксіз жайларды анықтап жатты.

Кезек депутат А.Перуашевке келгенде ол мынандай ойын білдірді. Бұл заң жобасының қылмыстық сипатын төмендету дегендегі мақсаты декримина-лизация ғана емес, іскерлерге қолайлы жағдай жасау ғой. Бірақ мені заң жобасын əзірлегендер заңды өздеріне қолайлы етіп, іскерлердің пікірін көзге ілмегені қынжылтады. Іскерлер қауымы 2008 жылдан бері «жалған кəсіпкерлік туралы» баптарды алып тастауды ұсынған еді. Бірақ сол əлі күнге орнында қалып отыр. Бұл жолы тіпті жалған кəсіпкерлердің өздеріне ғана емес, əріптестеріне, тіпті əріптестерінің əріптестеріне дейін айыппұл салу қарастырылған. Олардың жалған

кəсіпкерлікке қандай қатысы бар? Бұл біздегі кəсіпкерліктің дамуы-на нұқсан келтіреді, деді.

Оған министр бұл мəселенің өте күрделі екенін, оны бірден шешудің қиын екенін айтты. Жалған кəсіпкерліктің елімізге қаншалықты зиян келтіріп жатқаны туралы статистиканы тыңдайтын болсақ, бұл бағыттағы заңды қатайту керектігін айтатын пікірлер де көп, деді ол. Сөзінің қорытындысында Б.Имашев жалған кəсіпкерлікті адал кəсіпкерліктен айыратын сот ор-гандары екендігіне сілтеме жасады.

Осы арада жалған кəсіпкерлік-тің зияндылығы туралы Бас про-курордың орынбасары Н.Исаев анық тама берді. Біз бүгінгі ке-зең де қылмыстық заңнама бо-йынша жалған кəсіпкерлік қыл-мысы əшкереленген адаммен əріптестікті жалғастырып, мем-лекетті миллиондаған, тіпті не-месе миллиардтаған теңгеге зиян шектірген басқа ондаған, тіпті жүздеген адамды қылмыскер емес деп тани алмаймыз. Əрине, адал кəсіпкерлер заңмен қудаланбауы керек. Бірақ оны айыратын біздің соттарымыз бар, деді ол.

Екінші анықтама бер-ген Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы

полициясы) төрағасының орын-басары А.Боданов 2011 жылы жалған кəсіпкерлік арқылы мемле-кетке келтірілген зиянның көлемі 65 млрд. теңге болғанын жеткізді. Осынша зиянды анықтап , қылмыскерлерді табуды керек қылмасақ, онда заңдағы аталған баптан бас тартайық, деді ол.

З а ң ж о б а с ы б о й ы н ш а қосымша баяндама жасаған Заңнама жəне сот-құқықтық реформа комитетінің мүшесі Оңалсын Жұмабеков талқылау барысында депутаттар 80-нен астам ескертпелер мен ұсыныстар жасағанын, соның ішінде Қылмыстық кодекстен «жалған кəсіпкерлік», «экономикалық контрабанда» сияқты баптарды мүлде алып тастау туралы ради-калды ұсыныстар да берілгенін, алайда, олардың өтпегенін жеткізді. Бірақ О.Жұмабеков көршілес елдердің қылмыстық кодекстерінде мұндай баптардың бар-жоғы туралы айтпады.

Қалай десек те, депутат А.Перуашев жəне Парламенттегі «Ақ жол» фракциясының кейбір мүшелері кəсіпкерлікті дамытуға нұқсан келтіреді дегенді алға тартып, жалған кəсіпкерліктің зиянын көзбен көріп тұрса да оны Қылмыстық кодекстен алып тастап, заңмен қудалауды тоқтатуды қалайтынын айту-дан танбады. А.Перуашев заң жобасын талқылаудағы сөзінде «жалған кəсіпкерлік» туралы бап-ты тіпті «фикция» деп атады. Осы бап қарастыратын қылмыс басқа баптарда бар. Мына бап арқылы алаяқтар төлемей кеткен салық не-доимкалары адал кəсіпкерлердің мойнына түсіріледі. Нақты ұрлаған

адамдарды тауып, жазалаудың орнына біз адал кəсіпкерлерді қудалауға мүмкіндік беретін бо-ламыз, деді ол.

Сөйтіп, ол сыбайластар дегенді де мүлде ауызға алудың керегі жоқ деген сыңай танытты. Ал депутат Нұртай Сабильянов болса, өзінің де кəсіпкерлікпен айналысқанын, сондықтан бұл мəселені тікелей білетінін айта келіп, «жалған кəсіпкерлікті» қудалауды тоқтатпау керек екенін, керісінше, оны қатайта түсу қажетт іг ін баса айт-ты. «Жалған кəсіпкерлік» ту-ралы бапты алып тастайтын болсақ, бюджет қаражатын мемлекеттік сатып алу арқылы алаяқтар алып, оны бас пайда-сына пайдалануды жалғастыра берет ін болады. Сонымен қатар, салықтан жалтаруға да жол беріледі. Өйткені, көптеген алаяқтардың жалған кəсіпкерлік арқылы қаражаттарын айна-лымнан шығаруға мүмкіндігі бар. Бұған жол беруге болмай-ды. Мен де бизнесте мұндайдың болатынын көргенмін. Бұл – қоғамға өте қауіпті қылмыс. Б і з , к е р і с і н ш е , с а л ы қ т а н жалтаруға жол бермеу жағын мықтай түсуіміз керек. Жеке топтың, атап айтқанда, жалған кəсіпкерлікпен айналысқысы келетін алаяқтардың мүддесін П а р л а м е н т т е к ө т е р у г е мүмкіндік тудырмауымыз ке-рек, біз мемлекеттің, халықтың ғана мүддесін көздейтін заң қабылдауымыз керек, деді ол.

Сөйтіп, заң жобасы қатысқан 9 6 д е п у т а т т ы ң 9 0 - ы н ы ң қолдауымен бірінші оқылымда мақұлданды.

Сауал салмағы

Толыќќанды жауап кїтемінПарламент Мəжілісінің Төрағасы Нұрлан Нығ мату лин нің басшылығымен өткен

палатаның кезекті бір жалпы отырысында депутат Жалғас Дүйсенғалиев Мұнай жəне газ министрі Сауат Мыңбаевқа депутаттық сауал жолдаған еді. Онда былай делінген-тін:

Алмас ТҰРТАЕВ,Мəжіліс депутаты.

Жер кодексіне ұсынылып отырған өзгерістер республикалық маңызы бар қалалар – Астана мен Алматыда жəне облыс орталықтарында жердің жеке меншікке берілмейтінін алға тартады. Яғни, Қазақстан азамат-тары осы заң жобасы қабылданса, Астана мен Алматыда жəне облыс орталықтарында жеке тұрғын үй құрылысына жер телімдерін бұдан бы-лай тегін ала алмайтын болады.

Қаз ірг і қолданыстағы Жер кодексіне сəйкес, Қазақстан азаматта-рына жеке меншікке ауылдық жерлер-де өзіндік қосалқы шаруашылық (үй маңындағы жəне егістік телімдерді қоса алғанда) жүргізу үшін суарыл-майтын жерден 0,25 гектар, суармалы жерден 0,15 гектар, жеке тұрғын үй құрылысы үшін 0,1 (10 сотық) гек-тар жəне бағбандық, сондай-ақ сая-жай құрылысы үшін 0,12 гектар жер телімі тегін берілді.

Сонымен қатар, «Жеке тұрғын үй құрылысы туралы» Заңға сəйкес,

Қазақстанның əрбір азаматы, өзінің тұрақты тұрғын жеріне қарамастан, Қазақстан Республикасының жер заңдарына сəйкес республика аумағында жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскесін алуға құқылы.

Бүгінгі күнде бұл қалаларда едəуір азаматтарымыз өзінің заңды құқығын пайдаланып, жер телімін тегін алып үлгерді. Ал мемлекеттен тегін жер алуға тізімде бұрыннан тұрған көптеген азаматтарымыздың құқығымен қатар, заң жобасы қабылданған жағдайда, əділеттілік қағидаттары да бұзылмақшы. Отбасы, оның болашағын осы жермен бай-ланыстырып отырған отбасылар қаншама?! Кең-байтақ даламызды білектің күшімен, найзаның ұшымен

қорғап, бізге мұра етіп қалдырған бабаларымыздың ұрпағы – біздерге мұндай қадамға бару қалай болар екен?!

Еліміздің азаматтары аймақтардан хабарласып, Үкіметтің жер теліміне байланысты ұстанымына түсінік беруімізді сұрап отыр. Себебі түсінікті. Осы орайда, Қазақстан Конституциясымен бекіт ілген «азаматтарға жаңа міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды» жəне «тұрғылықты жеріне байланысты немесе кез кел-ген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды» деген конституциялық қағидалар бұзылатынын айта кету қажет.

Шынында, мұндай қадамға с а р а л а п , з е р т т е п , а з а м а т т ы қ институттардың пікірімен санасып қана бару керек деп есептейміз.

Елшімен кездесті

Тараптар жүздесу барысын-да парламентаралық байланыс-тар жайында пікір алмас ты. Елші Мəжілістің вице-спи ке-рін Польша Сеймінің вице-спи кері Е.Вендерлих бастаған парламенттік делегацияның са-пармен келетінінен хабардар етті.

Кездесуге Мəжілістің Халық-ара лық істер, қорғаныс жəне қауіп-сіздік комитетінің төрағасы Мəулен Əшімбаев қатысты, деп хабарлады осы палатаның баспасөз қызметі.--------------------------------------

Суретті түсірген Жасұлан ҚҰСПАНОВ.

Қолыма қалам алуыма Алматы облысының Райымбек аудандық мəслихаты депуттарынан келіп түскен өтініш-хат себеп болып отыр. Қысы қатал, жазы қысқа, теңіз деңгейінен 1800 метрден астам биікте орналасқан Райымбек батыр атындағы ауданның 54 елді мекенінде 80 мыңнан астам халық тұрады. Аудан аумағы аса қауіпті жер сілкіну ошағы ретінде тіркелген. Ауданда бұрынғы жылдары бірнеше рет аса қатты болған жер сілкіністерінен Күрметі, Сүмбе, Қызылшекара ау-ылдарында үйлер құлап, ғимараттарға зақым келіп, бүлінген жағдайлар орын алғаны ұмытыла қойған жоқ.

Сарыжаз жаѕа мектепке зəру

Сенатор «Бəсекелестік сала-сын дағы Біртұтас экономикалық кеңістік заңнамасын Қазақстан тəжірибесін ескере отырып үйлестіру жəне біріздендіру мəселелері» тақырыбы бойынша баяндама жасады.

Т.Абайділдин заң шығару жұмысында Бəсекелестік ту-ралы үлгі заң жобасы Біртұтас экономикалық кеңістік елде-рін дегі бəсекелестік саласында бағдар болуы тиіс екеніне назар аударды. Ол былтыр Қазақстан Парламенті Кеден одағы мен Біртұтас экономикалық кеңістік

аясындағы ықпалдастықты те-реңдету бойынша белсенді жұмыс атқарғанын атап өтті. Еуразиялық Экономикалық кеңістік ту-ралы келісім, ЕурАзЭҚ-қа мүше мемлекеттердің ортақ сақтандыру нарығын құру тура-лы хаттама, Еркін сауда аймағы туралы келісім жəне басқа да маңызды заңдар қабылданды.

Сондай-ақ, сенатор ерекше-лік тер ді жəне бəсекелестік туралы заңнама саласын-да Қазақстанда жинақталған тəжірибені ескере отырып, бірқатар ұсыныстар енгізді.

Жалєан кəсіпкерлікке ќатысты бапты сонша ќорєаштаєаны несі?

Елбасының былтырғы жылдың басындағы «Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының ба-сты бағыты» атты Жолдауындағы талаптарға сəйкес, қаржылық-экономикалық, соның ішінде салықтық заң бұзушылықтардың қылмыстық сипатын одан əрі төмендетуді (декриминализация) көздейтін заң жобасы əзірленген екен. Мəжілістің соңғы жалпы отырысында Əділет министрі Берік Имашев оны депутаттардың талқысына ұсынды.

Їй салатын жерге ќатысты шектеу ќайта ќаралсаҮкіметтің 2012 жылғы 28 желтоқсандағы № 1708 Қаулысымен Пар-

ла мент Мəжілісінің қарауына «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жер қатынастарын реттеу мəселелері бойын-ша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы енгізілді. «Сізге Каспий теңізінің

қазақстандық бөлігіндегі тех-ногендік жəне экологиялық сипаттағы төтенше жағдай-дың туындау қаупімен алаң-дап отырған Атырау облы-сы сайлаушыларының Теңіз кен орнындағы ұзақ уақыт бойы шешілмей келе жатқан №37 апатты ұңғыманың проблемаларымен байла-нысты келіп түсіп жатқан өтініштерін жеткізуге рұхсат етіңіз.

Бүгінгі күнге дейін осы

ұңғыманың техникалық жағ-дайы, жер астында қандай үдерістер болып жатқаны жəне ол қоршаған орта үшін қаншалықты қауіпті екені белгісіз . Сондай-ақ, Теңіз кен орнының орталығында орналасқан осы апатты ұңғыма қандай шаруашылық баланста тұрғанын жəне №37 ұңғыма бойынша туындаған пробле-маларды шешу үшін (1985-1986 жылдардағы апат-тан соң) қандай шаралар

қабылданып жатқанын білгіміз келеді.

Мен бұл сұрақтарды Мұнай жəне газ министр-лігіндегі біздің кездесуіміз барысында сізге қойған-мын, құрметті Сауат Мұ-хаметбайұлы, бірақ сұрағым жауапсыз қалды. Осыған орай сізден осы проблемаға назар аударуыңызды жəне жоғарыда аталған мəселелер бойынша заңмен белгіленген мерзімде толыққанды жауап беруіңізді сұраймын».

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 5

1. «Ќўм баласыныѕ» ќўмбыл сыѕары немесе талєам бекеті

Алпысыншы жылдарға дейінгі қазақ журналистикасы өз майында шыжғырылып келгені – шындық. Жетпісінші жылдардан бастап қана басқалардың не «бүлдіріп» жатқанына көз жүгірте бастағанымыз тағы рас. Журналистік қызметін сол кезде бастаған Жанболат Аупбаев та басқаларға мүлдем ұқсамайтын алабөтен талғамын осы жылдары қалыптастырып үлгерді. Содан да ол əлемдік деңгейдегі журнали-стиканы зерттеп-үйренгендердің алғашқы сапында тұр деп батыл айта аламыз. Əсіресе, кейіпкеріміз «Комсомольская правда» корифейлерінен көп үйренді. Басқа жұрттың жақсысын бойына жинай білді, бірақ ұлттық ұстынымызға ұтымсыз тұстардан аулақ болды. Дəлірек айтсақ, аты жер жарып тұрған Василий Песковтың таңдап алған жолына аңсары ауды да тұрды. Бірақ оның ізімен жүрген жоқ. Сол жолға өзінің соқпағын салды. Жанболат Аупбаев бізге осынысымен құнды. Песков пішінінің параметрлерінен шыға алмай қалғанда біз оны бүгін іздемес те едік!

Қалай десек те Жанболаттың публицис-тикасын Песковсыз қарастыра алмайсың. Бұл əділетсіздік те болар еді. Əрине, екеуі де – жеке-дара тұлға. Бірақ бірі – ұстаз, бірі – шəкірт. Солай бола тұра, бұл жерде «шəкіртсіз ұстаз тұл», «ұстаздан шəкірт озады» секілді мəтелдерді қолдану да орынсыз. Ал «қазақтың Песковы» тəрізді тіркесті қолдану тіптен күлкі тудырар еді. Тек екі тұлғаны бір деңгейде салыстыра отырып ұқсастықтар табу ғана абырой əкелетінін жақсы білемін.

Дегенмен, мына ғажапты қараңыз! Бес-алты жыл бұрын Алматыда қазақ журналистикасының топ-менеджері Сейітқазы Матаевтың арқасында тірі Песковпен жүздескенім бар. Студент кезімнен көрсем деп армандайтын кəдімгі Василий Михайлович Песков. Тегі төңірегіндегі ассоциацияның əсері ме, қарсы алдымда орыстың егде аза-маты отырғанымен, құмда өскен қыр өңірінің қоңыр шалын көріп отырғандай сезіндім. Қай мемлекетке барса да сол елдің тумасындай көрінетін талант-ты адамдарға дауа бар ма?! Жатсына алмайсың! Жүзіне үңіле түскен сайын біздің Жанболат Аупбаев көз алдыма келе берді. Айтары жоқ, аң-таңмын. Василий Михайловичтің сөйлеу мақамы мен дене тұрқына дейін Жанболатты еске түсіре берді. Жəкеңнің сексенге таяп қалған түрін уақыт машинасынан жиырма жыл бұрын көріп үлгергендей күй кешкенім де бір жағынан күлкілі, бір жағынан қызық.

Кереғарлыққа толы осы сөйлемдер ойымызға «математикалық ортаны» табудың амалын көрсетіп бергеніне қуанып отырмын. Екі тұлғаны бір қатарда қарастырудың қиямет-қайымы сонда, «тауларды аласартпай, дала-ны асқақтату» ісінде тұлғаларды бір-бірінің көшірмесіне айналдырып алмау – азаптың азабы. Мені осы қиындықтан əлгі Песковпен кездесу құтқарып кет-кен секілді. Шынында да Песков пен Аупбаев арасында шығармашылық ұқсастықтармен қатар, адами ортақ мінездер де өте көп.

Пендешілігіміздің басты белгілерінің бірі – атаққа қызығушылық. Бұл жағынан келгенде екеуі де атақ біткеннен кен-де емес. Василий Песков – Шыңғыс Айтматовтан да жас күнінде, 34 жа-сында Лениндік сыйлықтың лауреаты атанған атышулы журналист-жазушы. Солженицыннің «Иван Денисовичтің бір күні» əңгімесіне берілгелі тұрған сол кездің ең жоғары сыйлығы соңғы сəтте са-яси қитұрқылыққа салынып, Вася ағайға бұйырғанын бұрындары бір жерден оқығаным бар. Дардай атағын мақаласына қол қойғанда бірге көрсетпеу сырын «Архипелаг ГУЛАГ-тың» авторының шамына тиіп алмау болар деп болжай-тынмын. Ойымның жаңсақ екеніне кездескенде көзім жетті. Туа біткен қарапайымдылығы ілкі сəтте адамды өзіне тартып əкетеді. Бұл қасиетінен өле-өлгенше ажырамайтыны да əр сөзінен білініп тұр. Осыдан кейін Лениндік сыйлықтың өзі өзгерте алмаған адамды басқа нəрсе өзгертеді дегенге сену қиын.

Жанболатта да награда жетіп-артылады. Тізіп жатқым келмейді, онда қазіргі заманғы журналистерге берілетін қошеметтің бəрі бар. Дей тұра, қайда барсаң да өмір бақи қоңырқай, жұпыны, көптің бірі сияқты елеусіз жүреді. Міне, қарабайырлықтан ада қарапайымдылықтың классиктері кім десе, Вася ағай мен Жанболатты ұялмай айтуға болатын шығар!

Ресейді шаршамай шарлап, ең аяғы «Тайга түкпіріне» дейін түгін қалдырмай қопарып жазған орыс қаламгері мен ұлтынан шыққан тұңғыштарды түгендеумен қатар қилы тағдырлар мен таңғажайып табиғат құбылыстарын иін қандыра ақ қағазға түсіріп, қаттап келе жатқан қазақтың құмбыл (жинақы, нəзік) жігітінің жан-дүниесі мен болмыс-бітімін,

кəсіби мүддесі мен өмірлік нанымын бір қалыпқа сыйғызып құйған Жаратқанның шеберлігінде шек жоқ екеніне тағы да көз жеткізесің!

Орыстардың бір əдемі сөз тіркесі тіл ұшына оралып тұр: «Мысли материали-зуются». Қазақ журналистерінің арасында «Құм баласының» құмбыл сыңарындай қабылданып кеткен Жанболат Аупбаев пен Василий Песковтың табиғи жараты-лыстары өте ұқсас екенін қайталап айта бергің келеді. Фотоаппаратын асынбаса, қарыс қадам баспайтын Вася ағайдың өзін білмек түгілі атын естімей тұрған сəби кезінде сурет өнеріне машықтанған Жанболаттың телепатиясы тіптен қызық! Ең аяғы, екеуінің киім кию cтиліне дейін айнымайтынын қайтерсің. Мүмкін Песков-Аупбаев визавиінің санамызға соншалықты сіңісті болып кеткенінен де біздің қиялымыздағы ой шындыққа айна-лып шыға келді ме екен?!

Қалай дегенде де, Жанболаттың публицистік талғамының қалыптасуына «Құм баласының» ықпалы аз болған жоқ. Десек те, қазір басқалардың талғамына əсер ете алатын Аупбаевтың бары да ақиқат. Өйткені, тамырынан ажырамай əлемдік мəдениетті меңгерген қаламгер

ғана басқаларды мойындата алатын өз деңгейін орнықтыра алады. Жанболат ұлттық қасаңдық пен томаға-тұйықтықтың да, оған керісінше ұлы өркениет жолын-да қазақы қалпын құрбандыққа шалудың да абырой əпермейтінін əлімсақтан білетін сияқты. Тек сауатты синтез ғана биікке көтеретінін жыға ұққан Жанболат талғамы жаһандық деңгейге барар жолда бір саты көтерілгеніміздің белгісі екенін басқалар болмаса да, ең алдымен өзіміз мойындайтын кез келді.

2. Шам тїбіндегіні кґруге ќўмарлыќ немесе ізденімпаздыќ бекеті

«Шамның жарығы түбіне түспейді». Жарық түспей тұрған жерде біздің де ша-руамыз шамалы əдетте. Қалтарыстағыны қарауға деген құштарлық қалыптаспаған. Көзге көрініп тұрғанға ғана құмармыз. Назардан тыс тұрғанды терең үңіліп іздеуге ерінетінімізді былай қойғанда, ойлауымыздың өзі қиын. Жанболат осы жерде бізден өзгеше. Онда шам түбіндегіні көруге деген құмарлық басым. Оған елдің бəрі жазып жүргенді шиырлау шабыт əкелмейді. Жанболаттың құндылығы сонда, басқалардың құлқы жоқты қопарғанды қалайды. Құпиясын бойы-на жасырып жүрген жандарды жарыққа шығару тек ізденімпаздық қасиеті бар адамның ғана қолынан келетінін бізге Аупбаев амплуасы анықтап берді. Қарап отырсаң, оның бүкіл саналы өмірі о ба-сынан ойластырылған бір сызықтың бойындағы бұра тартпайтын жүйеге шоғырландырылған шығармашылыққа арналғандай əсер қалдырады.

Жайсаң жүйенің жүрек дүрсілімен ғана жүретін Жанболаттың жүрдек қаламынан туған кесек дүниелер – жеке журналистің ғана шығармашылық галереясы емес, ұлт қазынасы. Кез келген халықтың тарихы құбылыстар мен тұлғалардан құрылым түзейтінін алға тартсақ, бұл пікірімізге көп адам қарсы тұра қоймас. «Ашылмаған аралдарды» айшықтаған, «Біртуарлардың» бөлек бітімін бүтіндеген, «Ұлылардың ұрпақтарын» да ұлықтаған, «Табиғат терезесінен» терең ойларын түйіндеген Жанболат – шын шебер. Əлгі жүйенің жұлын жібіндей есіліп шыққан оның төрт томдық шығармалар жинағы – талас жоқ, қазақ журналистикасындағы феномен ретінде қатталады.

«Ашылмаған аралдардағы» кейіпкер-лер дің ұшы-қиыры көрінбейтін тізімінің өзі көз алдыңа көп тарихты əкеледі: Матросовтың ерлігін қайталап тірі қалған Сабалақ Оразалинов, Порт-Артур шай-қасына қатысқан патша армиясының полковнигі , 1919 жылы Мұстафа Шо қайды шетелге өткізіп жіберуге көмектескен Оспан Көбеев, Қытай Халық Республикасының əскерінде 54 жыл қызмет еткен қазақ генералы Хасен Рүстемұлы, неміс концлагерінде төрт жыл адам баласы төзбейтін азап-ты көрген биолог Владимир Фурсов, 1937 жылы түсірілген «Бірінші Петр» фильмінде басты кейіпкерлердің бірінің рөлінде ойнаған тұңғыш қазақ актері Қойлыбай Қарсақбаев, Антарктидадағы

3. Халыќќа ќамал алдырєан погонсыз генерал немесе ўстаным бекеті

Ж а н б о л а т – т а ң ғ а ж а й ы п құбылыстарды бүге-шігесіне дейін қопарып, өмірі өзгеше өрілгендерді елге таныстыратын публицист қана емес, өзі сол таңғажайыптардың бел ортасын-да шапқылап жүретін, кейіпкерлерінің өмірден лайықты бағасын алуы үшін қолды-аяққа тұрмай қызмет етуден тайынбайтын ақберен азамат. Мұны дəлелдеу үшін бір ғана штрих жеткілікті. Алайда ол өзі аш ішектей созылған ұзақсонар əңгіме. Десек те, заманауи қазақ журналистикасындағы ұрпақтар сабақтастығының жарқын үлгісіне айналған бұл тарихты айтпай кетуге тағы болмайды. Өйткені, Жанболаттың журналистік ерлігіне балта шапқандай болар едік.

Қазақ журналистикасындағы кесек тұлға Кəкімжан Қазыбаевтың амана-тын орындаған Жəкеңді кəсібінен бақыт тапқан адам деп айтпасқа амалың жоқ. Салиқалылық салмағы зілбатпан адам жолай кетіп бара жатып-ақ сенің де абыройыңды аспандатып кететіні бар. Бірақ біз үшін бұл – маңызды емес. Ең маңыздысы – ЦК-ның секретары бо-лып отырып қолынан келмеген шаруа-ны Кəкімжан аға біздің кейіпкерімізге аманаттап кеткені. Көзі бар кісі екен. Кім болғанда да аманатты сенетін ада-мына айтады. Жанболат сол аманатты орындағанымен адал. Дəл қазір осы маңызды.

Сонау 1958 жылдың 21 ақпанында Кəкімжан ағамыздың “Лениншіл жас” га зетінде “Рейхстагқа ту тіккен қазақ” де-ген очеркі шыққан. Кейіннен “Кернеген кек” деректі повесіне айналған осы дү-ниеден басталған жорық 1999 жылы ма-мырда ғана өзінің мəресіне жеткені – қа-зіргі қазақ тарихындағы таңғаларлық ға жайыптардың бірі. Рахымжан Қош-қар баевқа Батыр атағын алып беру жо-лын дағы 54 жылға созылған марафонға кім араласпады десеңізші. Бауыржан Мо мышұлы, Жұмабек Тəшенов, Ілияс Омаров, Əзілхан Нұршайықов... Ат-та рынан ат үркетін талай адамдардың тізі мін жалғастыруды қажет деп таппай отыр мын. Қысқасы, 1980 жылы тамызда Алматыға Леонид Ильич Брежнев «айт-шылап» келеді. Əлгі əңгіме билік басында тағы көтеріледі. Бас хатшының: “Тарихты қайта қарап қайтеміз”, деген өте қысқа жа-уабынан кейін басылып қалған əңгімені алты-жеті жылдан кейін Кəкімжан аға Жанболатқа аманаттаған еді.

1999 жылдың 1 қаңтарында «Егемен Қазақстанда» жарық көрген Жанболат Аупбаевтың мақаласы “Халық ала алмаған қамал” деп аталды. Неге? Ол жазды: “Халқымыз кезінде еш пəрмен, жарлықсыз “Батыр” деп өз жүрек қалауымен ат берген үш қаһарманның бар екенін жақсы білесіздер, құрметті оқырман! Жариялылық пен демокра-тия, тəуелсіздік тұсында солардың екеуі – Бауыржан Момышұлы мен Қасым Қайсенов кеш те болса, сол атаққа қол жеткізді емес пе? Ал Рахымжан

Əріптес туралы əңгіме

МЕКТЕП – университет – докторантура. Бұлар талпынған адамға логикалық жолымен келетін процестер. Бірақ адамның жеке да-муы үшін мұның бəрі аз. Бұл оқу «аялдамаларында» біз білімнен

гөрі бағдар алатынымызды өмір дəлелдеп отыр. Күн системасындағы қай планетаның суық, қай планетаның ыстық екенін ажырата алмайтын ғылым кандидаттары арамызда өріп жүр. Дəлел деп отырғаным осы. Ата қаны, ана сүтімен келетін құндылықтардан бөлек ақық қасиеттерді бойында қалыптастыру үшін адамға міндетті түрде «самообразование» қажет. Онсыз тылсым дүниені тану, өзіңді өзің білу мүмкін емес.

Өздігінен білімін жетілдіру ғана шығармашылық адамына аса қажет ком-понент – талғамды қалыптастыратыны анық. Талғамы жоқ шығармашылық иесі оқырманын тəнті ете ала ма?! Жоқ. Ал талғам өз кезегінде келесі саты – ізденімпаздыққа жетелейді. Ізденістегі адамда ғана өзіндік ұстаным орнығады. Ұстанымы бар кісі тəжірибеге барып табан тірейді. Ал мол тəжірибесі бар адам бойына тұрақтылық қасиетті сіңіреді. Осы ұзақ жолдан өткен Жанболат Аупбаевтың білімнен тамыр жаятын «талғам – ізденімпаздық – ұстаным – тəжірибе – тұрақтылық» деп аталатын бес бекетті бағдары жам-поз журналистің кіршіксіз кредосы екені бүгінгі күні аксиомаға айналды.

ғана басқаларды мойындата алатын өз 3. Халыќќа ќамал алдырєан 3. Халыќќа ќамал алдырєан 3. Халыќќа ќамал алдырєан 3. Халыќќа ќамал алдырєан

КРЕДО«Мирный» станциясында екі мəрте жұмыс істеп қайтқан ғалым Данабек Бименов, каскадер Тыныбек Танин, Эвересті бағындырған альпинист Қазбек Уəлиев, антрополог Ноэль Шаяхметов, диссидент Кəмел Жүнісов...

Осы орны бөлек жандардың əлемін бізге тарту еткен Жанболат ізденісі əлгі шежіре бетінде сайрап жатыр. Бауыржан Омаровтың бір сөзі бар: «Сұм соғыстың небір қоясын ақтарған Жанболат Матросов ерлігін Матросовтан бұрын қайталаған қазақты тауып берсе де таңғалмайтын едік». Əзілге құрылса да Жанболат ізденімпаздығы жеріне жеткізіліп айтылған сөзге ешнəрсе алып-қоса алмайсың.

Біртуарларымыз туралы да көп қаламгерлеріміз жазып жүр. Дей тұра, Жанболат олардың портреттерін де басқаларға ұқсамай сомдайтындығымен ерекшеленеді. Бұл жазғандарында да ол белгілі бір тұлғаның бізге беймəлім т ұ с т а р ы н ə д е м і ə ң г і м е л е у і м е н ерекшеленетіні əрбір шығармасынан көрініп тұрады. Соның бірінде сонау 50-ші жылдары Мəскеуде студент болып жүрген Шерхан Мұртаза əскери академияда сабақ берген Бауыржан Момышұлымен ойда жоқ жерде Тверь көшесінде танысаты-нын жазған. Осыны екі ірі тұлғамыздың да Жуалы жерінен екенін білетін көп адамдардың таңғалмай оқымасқа амалы қалмайды. Талғамға адалдықтан туған ізденістерге тағы да риза боласың!

Жанболат шығармашылығының бізге қуаныш сыйлайтын тұстары өте көп. Қазақтың маңдайына біткен та-лай тамаша тұлғаларымыздың артында қалған ұрпақтары қайда жүр? Олардың тағдырлары қалай өрбіді? Жəне басқа толып жатқан сұрақтар кез келгенімізді қызықтыратынын жасырып қайтеміз. Жанболат Аупбаев оқырман көңіліндегі жоғарыдағыдай көптеген күпті сұраққа да жауап іздеуден жалыққан емес. «Ұлылардың ұрпақтары» да осынысы-мен ұтып тұр.

Біздің кейіпкеріміздің «37-інші сква-жина» деген көлемді мақаласы бар. Онда 1985-1986 жылдары Теңіз кенішінде 400 күнге созылған алапат өрт туралы баян-далады. «Гиннестің рекордтар кітабында» тіркелген əлемдегі өрттердің ұзақтығынан да асып кеткен бұл сұмдық апат туралы қазақстандықтардың бəрі біледі деп айта алмайсың. Қазірде де. Кеңес Одағының басшылығы оқиға туралы ешқандай ақпарат таратуды жөн көрмеген. Сол кездері оқиға ортасынан табыла білген Жанболатқа да бұл туралы жазуға тый-ым салған. Нəтижеге жетуге ұмтылатын журналиске аса қажет – «қадалған жерден қан алмайтын» қабілет кейіпкерімізде, құдайға шүкір, жетеді. Басқа біреу болса, «кестесі келіспеген» істі бір жетіден кейін ұмытып кетер еді. Ал Жанболат кеніштегі келеңсіз жəйтті 21 жыл бойы қалай жаза-мын деп есінен бір шығарған емес. Сол оқиғаның бастан-аяқ қасында жүрген маманды ақыры тапты да. Ширек ғасырға жуық бізден тасаланып келген шындықты осылайша Жанболат ашты. Шыдамды адамға ғана ізденімпаздық қасиет қонады-ау! «Табиғат терезесі» кітабын оқып оты-рып осындай ойға тоқтайсың.

Қошқарбаев ағамыз ұмыт қалды. Неге? Бізді, міне, осы сұрақ мазалайды. “Халық алмайтын қамал жоқ”, дейді қазақ даналығы. Əділеттілік қалпына келсін десек, ел екенімізді білдіргіміз келсе, К.Рахаң туралы 60-70-ші жылдардағы қоғамдық пікір негізінде бір дүмпіп барып басылған ұмтылысты тағы да қайталап көрсек қайтеді? Сөйтейік, жарандар! Пікір білдірейік. Ұсыныс айтайық. Халық ала алмай келе жатқан қамалға тағы бір рет шабуыл жасап көрейік. Нəтижесі болып қалар…”

Сол-ақ екен, жер-жерден редакцияға қолдау хаттар қаптасын. «Егемен» жұртшылық ұсыныстарын ортақ тақырыптарға бағындырып, айына ар-найы кесте бойынша екі реттен топтама берсін де отырсын. Осының арқасында журналист жанкештілігінің нəтиже көрсететін күні де таяп келе жатты.

Жарты ғасырға жуық əңгімені жар-ты бетке сыйғызу бізге де оңай бо-лып отырған жоқ. Сағыздай созылған сарсаңның соңғы аккорды тура-лы Жəкеңнің өзін сөйлеткен орынды секілді: «Əлі есімде, сол жылғы 4 сəуір күні Мемлекеттік хатшы Əбекең, Əбіш Кекілбаевтың көмекшісі Тілекқабыл Боранғалиұлы редакцияға телефон соғып, “Егемен Қазақстандағы” Рахаң туралы соңғы үш ай ішінде шыққан материал-дарды жинақтап жеткізіп беруді өтінді. Содан кейін 30 сəуірде жоғарғы жақтың бізбен тағы бір рет хабарласқаны бар. Ал 7 мамыр күні түскі сағат 12-лер ша-масында редакцияға тілеуіңді бергір Тілекқабыл алақайлай телефон соғып, бізді Мемлекеттік хатшыға қосты. Əбекең аман-саулықтан соң осы жаңа ғана Елбасының кабинетінен шыққанын, Президент Рахымжан Қошқарбаевқа “Халық қаһарманы” атағын беру туралы Жарлыққа қол қойғанын толқи тұрып айтты. Осы қуанышты хабардан кейін телефон арқылы Рахаңның Астанада тұратын немере інісі Кəртай Мұсабеков пен əпкесі Гүлшен Жұмағожинаны тауып, əңгімелесіп құттықтағанымыз есімде. Ол

сұхбат 11 мамыр күні аға газетте “Халық алған қамал” деген тақырыппен жарық көрді».

Міне, осылай! “Халық ала алмаған қамал” мен “Халық алған қамал” арасын-да менмұндалап Жанболаттың ұстанымы тұр. Ол ұстаным адалдық деп аталады. Аманатқа адалдықтан туған əділеттілік деп те атауға болады. Ал əділеттіліктен асқан позиция бар ма? Жанболат бізге дəл қазір де, кейін де осынысымен абы-ройлы. Өйткені, жасампаздыққа бас-тайтын əділеттіліктің ешқашан жасын сұрамайды. Мəңгілік белгісімен (sub species aeternitatis) жазылған шығарма деген осы болар!

4. «Малаховты тоќтатыѕдар!» немесе тəжірибе бекеті

Жетпісінші жылдардағы «Лениншіл жаста» осалдардың отырғанын көз көрген жоқ. Соған қарамастан журфактың жүгірмектері Жанболатты жағалағысы ке-ліп тұратын. Одан тапсырма алып, мақала жазған студенттерге қызғана қарайтынбыз. Ондай жігіттерді журналистикаға мандат алған адамдай көретінбіз. Аупбаевтан мандат алу – тозақ. Өйткені, сəлемдесіп келген адамның бəріне тапсырма бере қоятын Жанболат жоқ. Қанша жерден қарапайым болса да қадір-қасиетінен айырылатын жерді ол да біледі. Оның үстіне мандат дегеніңіз – лимитсіз, тегін жатқан дүние емес. Тек талабы тау қопаратындай көрінетін, «шөп берсе, мал болып кетеді-ау» дегендерге берілетін аванс. Осы қасиеттеріңді дəлелдеу үшін сен ең алдымен өздігіңнен «ЛЖ»-да екі-үш материалыңды міндетті түрде жарыққа шығаруың керек. Бұл барьерден бір күнде өту мүмкін емес. Айлап еңбектенесің.

Мен де жарты жыл жүріп екі-үш материалымды əзер шығарғанмын. Сол кезде «Комсомол прожекторы» де-ген бар еді. Солардың жұмысы туралы жазған мақалам «Рейд идеядан бастала-ды» деп аталатын. Қалған мақалалардың тақырыбы есімде жоқ. Жəкең бір күні маған да оң қабағымен қарады. Тапсырма берді. Қалай жазу керектігін де тəптіштеп түсіндірді. Өзім де көп іздендім. Қапшағай қаласындағы «қиын балалар» туралы жазуға бел байлаған мен қалалық комсомол комитеті жанындағы ОКД (оперативті комсомол дружина-сы) мүшелерімен бірге жүріп, талай «қиын балалармен» пəтерлеріне барып сөйлестім. Нəтижесінде жаман материал шыққан жоқ. Қонжитып тақырыбын да қойдым: «Бəрі бесік жырынан бастала-ды». Алып-ұшып Жанболатқа апардым. Бастан-аяқ оқып шықты. Өзінің «корен-ное движениесін» жасады: бас бармағы мен сұқ саусағын сондай бір нəзіктікпен қасының қақ ортасына апарып қондырды.

– Жақсы екен, – деді. – Бірақ сенің заголовкаларыңның бəрі «басталадымен» бітеді екен, – деп күліп қойды. Мен де амалсыз қосыла жымидым. Шынымды айтсам, жарты жыл бұрын шығып кет-кен материалымның «Рейд идеядан басталады» деп аталғанын ұмытып қалсам керек. Ал ол Жəкеңнің есінен шықпаған. «Комсомол тұрмысы» сияқты ең жетекші бөлімді басқаратын жинақы

жігіт жадының сақтау қабілетіне риза болдым.

– Сен Аграновскийді білесің бе? – деді ол аяқ астынан сұрақ қойып.

– Қай Аграновский? Ағасы ма, інісі ме? – дедім бірдеңеден хабарым барын білдіріп.

Жəкеңнің жауабыма қуанып қалғанын байқап тұрмын.

– Анатолий «Известияда» ғой. Бізге жақыны – «Комсомолкадағы» Валерий. Соны айтып тұрмын, – деп тағы да «ко-ренное движениесін» жасады. – Сол Валерий Аграновскийдің «қиын балалар» туралы жазған əлеуметтік-педагогикалық повесі «Остановите Малахова!» деп ата-лады. Сенің материалыңда да Малахов деген бала жүр екен, мақалаңның бас жағына шағын аннотация жазып жіберіп, «Малаховты тоқтатыңдар! немесе бəрі бесік жырынан басталады» деп қойсақ, қалай қарайсың?

– Тəжірибе тақырып қоюдан бастала-ды! – деп қалжыңдауға батылым барғаны əлі есімде.

Жанболат аға да сөзден тосылған ба?!– Ендеше, сенің де журналистік

жолың осы мақалаңнан басталады! – деген ол сол күнгі «басталады» сөзіне құрылған қалжыңымызға нүкте қойды.

Менен төрт-бес жас қана үлкендігі бар, бірақ сол сексенінші жылдардың өзінде мол тəжірибе жинақтап үлгерген Жəкең «өте кеш жетілген» маған осылайша ман-датты да демократиялық түрде тапсырғаны ешқашан ұмытылмайды. «Алмақтың да салмағы бар» демекші, келешекте оның көңілінен шығатын журналист болу үшін мен бұрынғыдан бетер іздене түсуді əдетке айналдырдым. Өйткені, мандат берушінің сенімін басқаша ақтау мүмкін еместігін анық түсіндім.

5. Кґркем журналистикадаєы кґшелі кісі немесе тўраќтылыќ бекеті

«Жақсы кітап – жан азығы». Газет те сондай. Социализм кезінде біздің ұстазымыз Əбілфайыз Ыдырысов айту-шы еді: «Правда» газетін бес жыл оқыған адам университет бітіргенмен бірдей», деп. Жаны бар сөз. Жетпісінші жылдары зия лы қауым «ЛГ» мен «Қазақ əдебиетін» оқып, үлкендер «Правда» мен «СҚ»-ны оқып, жастар «Лениншіл жас» пен «КП»-ны оқып, білімін де жетілдіретінін, рухани шөлін де қандыратынын əлі ұмыта қойған жоқпыз. Əсіресе, қазір «Лениншіл жасты» қатты сағынамын. Оралхан Бөкеев қызмет істеген жылдар-дан бастап Жанболат Аупбаев «Қазақстан коммунисі» журналына ауысып кеткен тұсқа дейінгі кезеңді.

Сіресіп тұрған социализм заманын-да «ЛЖ» қазақ журналистикасын түрен түспеген тың жолға салғаны көп адамның есінде. Газет контентіне реформаторлық сілкініс енгізген Шер-ағаңның жолын осы басылым пішініне серпін əкелген Сейдахмет аға əрі қарай дөңгелетіп əкеткен жетпісінші жылдары «Лениншіл жас» алабөтен «көзайым модельмен» (модель ожидания) жарыққа шыға бас-тады. «Трафареттік журналистиканы» ауыстырған жаңа журналистика өмірге осылай келген. Оны көркем журналисти-ка деп атаса да жарасып кетеді. Жанболат сол көркем журналистиканың алдымен қара қазанында қайнап өсті. Сонан соң лиризм мен психологизм жəне драматизм элементтері үйлесім тапқан сол көркем журналистиканың көрігін қыздырды. Осы күні ол сол керемет колориттің жұрнағы да қалмауға айналып бара жатқан көркем жур-налистиканы қызғыштай қорып жүр. Дəлел мынау: «Егемен Қазақстанға» келген бет-те «Етжеңді «Егеменді» шығаруды қолға алған Жанболат талай авторлардың ел қызығып оқитын жүздеген мақалаларының дүниеге келуіне мұрындық болды. Айына бір рет шығатын «Етжеңді «Егеменді» елегізе күтіп жүретін ел көп. Осыдан кейін Жəкеңді көркем журналистикадағы көшелі кісіге теңемей көр!

Жанболат таланты – басқаға ұқсамайтын ерекше талант. Оны тұрақтылық талан-ты деген жөн болар. Кейіпкеріміздің тұла бойы тұнып тұрған – тұрақтылық. Сол алғашқы күні көрген Жанболат əлі сол Жанболат. Одан бері 35 жыл өтті. Ол мінезіне де тұрақты. Шығармашылығына да сатқындық жасаған емес. Сол баяғы креативтік кредосынан айнымай келеді. Қоңыр қалпынан бір танып көрген жоқ. Асықпай жүріп мақаласын жа-зады. Ешкіммен таласпай-тармаспай кезегін тосып кітабын шығарады. Таңғы тоғыздан түнгі он екіге дейін редакция-да жан беріп, жан алып жұмыс істейді. Үйіне тек ұйықтауға барады. Бұл – қызыл сөз емес. Ол – Жанболаттың күнделікті өміріндегі реалий. Жұмыстан жаны ки-налмайтын адам көрсем, осы Жəкең бо-лар. Көп журналистің еңбектен лəззат алатынын көз көріп, құлақ естіп-ақ жүр. Бірақ шектен астам нəрсенің рахаты бола қоюы да екіталай-ау. Дегенмен, Жанболат шектен асқан жұмыстан да көңілін дем-деп жүретін секілді. Бұл да – кейіпкеріміз өміріндегі жағымды парадокстардың бірі. Ол үшін ең басты нəрсе – ұшталу, ұшталу жəне ұштала түсу. Өмірін осы девизге арнаған адам ғана еңбектен рахат табаты-нына осыдан кейін ғана сене бастайсың. Мұның бəрін біреуден жақсы сөз есту үшін жасамайтынын да үнемі байқаймын. Оның сүйегіне сіңген қасиетті мақтап та бере-ке таппайсың. «Сен мықтысың» дегенді естіген адамның одан кейін өнімді еңбек етуі екіталай екенін ол санасына мықтап түйген. Мақтағаныңа иланбайтыны да сондықтан болар деп топшылаймын. Осы киелі қасиет көбіміздің бойымыздан табыла бермейтіні ойға оралғанда, Жанболаттың қадірі бұрынғыдан да арта түседі.

Шархан ҚАЗЫҒҰЛ.

АСТАНА.

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz6

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,«Егемен Қазақстан».

Жылдар бойы сарапшылардың жа лықпас жарапазанына айналған дағдарыс жұртты да жалықтырып бітті. Жыл басында əлем жұртшылығы президент Барак Обаманың АҚШ мемлекеттік қарыздарын қысқарту жөнінде Конгреске бағыттаған бастама-ларынан біршама үміт күткен еді. Алайда үміт ақталмады. Президент ұсыныстарын Конгресс қабылдамады. АҚШ-тың 16,5 трлн. доллардың үстіне шыққан қарызын қысқарту үшін «ши басын сындыратын» шара қабылданбады.

Ғалымдардың айтуынша, қазіргі дағдарыс салдарынан жаһандық эконо-миканың қозғаушы күші болып табыла-тын АҚШ пен Еуропалық одақ мемле-кеттерінің мүмкіндіктері сарқылып, зіл батпан жүк артылған үлкен құрамды ор-нына қозғалта алмайтын қауқарсыз ло-комотивке ұқсап қалған. Салыстырмалы түрде соңғы жылдары экономикалық дамудың алдыңғы қатарына шыққан Қытай, Үндістан, Бразилия жəне Ресейдің əлемдік экономиканың дамуына жаңа қарқын бе-руге шамалары жетпейді. Сөй тіп, дəл қазір жаһандық экономика тарта жөнелетін күш көлігі жоқ ырдуан арбадай изеңдеп, бір орында сықырлап тұр. Сарапшылардың бір сарасы мұхиттың арғы жағынан бастау алған бұл дағдарысты өткен ғасырдың сонау 30-шы жылдарындағы «ұлы күйзеліспен» салыстырса, енді бір тобы қазіргі жаһандық экономикалық дағдарыстың сипаты жағынан да, созылмалы тереңдігі жағынан да тарихта бұрын-соңды болып көрмегенін алға тартады. «Ұлы күйзеліс» белгілі бір аймақта басталып, сол аймақтың ғана эко-номикасын қатты күйзеліске ұшыратты. Мəселен, экономикалық құлдырау АҚШ-та бірнеше жылға созылып, елді туралау шегіне дейін жеткізді. Елдегі өмір сүру көрсеткіштері 30 пайызға дейін төмендеді. АҚШ экономикасының қазіргі жағдайы да оңып тұрған жоқ. Roubini Global Economics-тің жетекшісі Нуриэль Рубинидің айтуын-ша, АҚШ-тың келісілмеген фискальдық саясаты елдегі ІЖӨ-нің өсімін 1,5 пайызға дейін тежейтін көрінеді. Мұндай жағдайда бөлшек сауда мəселесі апатқа ұшырап, инве-сторлар 2013 жылдың аяғындағы есеңгіреу ахуалына дайын болу керек. Нуриэль Рубини мемлекеттік шығындарды қысқарту шарала-рынан шыға алмай қалған Еуропада жағдай мүлде қиын болатындығын алға тартады. Ол кəрі құрлықты шайқалтатын келесі «цуна-ми» Италиядан бастау алатындығын айтады.

Barclays Capital банкінің бас экономисі Дин Маки биыл бірінші жартыжылдықта АҚШ ІЖӨ-сінің өсімі 1,5 пайыз болатын-дығын болжайды. Оның пікірінше, эконо-микада біршама даму байқалады, соның нəтижесінде жыл аяғында ІЖӨ-нің өсімі 2 пайызды құрайды. Осыған байланысты Маки ІҮ тоқсанның қорытындысында АҚШ-тағы жұмыссыздық бұрын болжа лынған 7,3 пайыздан 7,1 пайызға дейін азаяды дейді. Осының қарсаңында елдегі жұмыссыздық деңгейінің 7,9 пайыздан 7,7 пайызға дейін төмендегені белгілі болды. Қаңтар айындағы бұл көрсеткіш 2008 жылғы желтоқсан айы-нан бергі ең төменгі көрсеткіш болып са-налады.

Испандықтар қатал үнем шараларына қарсы

Испанияның алпыс қаласында қатаң үнемдеу шараларына қарсылық ереуілдері белең алған. Ондаған мың испандықтар көшеге шығып, үкіметтің экономикалық саясатына қарсы ашық наразылықтарын білдіруде. Олар үкіметтің тиімсіз іс-қимылдары мен билік органдарында белең алған жемқорлықтың салдарынан елде жұмыссыздық деңгейінің шарықтап өсіп отырғандығын ашық мəлімдеуде.

Қарапайым халық елдің премьер-министрі Мариано Рахой мен король Хуан Карлостың күйеу баласы Инаки Урдангариннің жемқорлығына ызалы. Бүгінде бұл екеуі миллиондаған доллар қаржы қымқырды деген күдікпен жа-уапқа тартылған. Жемқорларға қарсы ұйымдастырылған ереуіл акцияларына өнеркəсіп кəсіподақтары жəне полиция кəсіподақтарын қосқанда – барлығы 150 ұйым қатысуда.

Қарсылық акцияларында саяси талап-тармен бірге бірінші кезекте экономикалық талаптар қойылуда. Оған Италияда болған соңғы жаңалық ерекше қозғау салды. Кəсіподақ жетекшісі Игнасио Фернандес

Торо митингіге қатысушылар алдында сөйлеген сөзінде Еуроодақ билігі талап етіп отырған қатаң үнемдеу шаралары Испания үшін «өзін-өзі тұншықтыру» əрекетімен бірдей деп атап көрсетті.

Испаниядағы саяси ахуалдың күрт ушы ғуы биылғы жылдың ақпан айында басталды. Оған жергілікті БАҚ өкілдерінің Мариано Рахой жемқорлығын сынауы себеп болды. EL PAIS газетінің ақпараты бойынша Испанияның Халық партиясы ұзақ жылдар бойы жекеменшік, негізінен девелоперлық компаниялардан пара алып келген. Бұл дерек көзі бойынша, 1997 жылдан бастап Рахойға жыл сайын 25 мың еуро пара төленіп кел-ген. Осыдан кейін испандықтардың үкіметке деген сенімі күрт төмендеді. Рахой болса, барлық кінəні жоққа шығаруда. Бірақ ол партияның бұрынғы казначейі жарыққа шығарған бұл құжаттарды теріс дей ал-майды.

Италия рейтингі құлдыраудаХалықаралық Fitch рейтингтік агенттігі

Италияның рейтингін «ВВВ+»-ға дейін төмендетті. Бұл ретте рейтингті төмендету шетел жəне ұлттық валютада бірдей орын алды. Fitch-тің мəлімдеуінше, Италия 2013 жылдың екінші жартыжылдығында ғана рецессиядан шыға бастайды. Бұдан бұрын Италияның рейтингі «А-» деңгейінде болған. Рейтингтің мұншалықты төмендеуі елдегі сайлау қорытындыларының салдарынан болып отыр. Қазір Fitch агенттігі Италияға беріп отырған рейтинг дəрежесі ең төменгі құлдырау нүктесінен үш баспалдақ, ал Испания рейтингінен бір баспалдақ қана жоғары болып отыр.

Рейтинг агенттігінің сарапшыларының пікірінше, Италия экономикасы үстіміздегі жылы 1,8 пайызға дейін құлдырайды. Мемлекеттік қарыз деңгейі ІЖӨ-нің 130 пайызына дейін жетеді. Өткен жылы Италия ІЖӨ-сі 2,4 пайыз азайған болатын. Елдің қаржы министрі Витторио Грилидің айтуынша, рейтингтің мұншалықты төмендеуі елдегі экономикалық жəне саяси тұрақсыздыққа негізделген.

2012 жылдың ІV тоқсанында италиялық экономика алдыңғы үш айдың көрсеткішімен салыстырғанда 0,9 пайызға төмендеген. Оның алдындағы тоқсанда бұл елдің ІЖӨ-сі 0,2 пайыз азайған болатын. Сарапшылар экономиканың жылдық төмендеуі 2,7 пай-ызды құрайды деп болжаған. 2012 жылдың қорытындысындағы ахуал бұл болжамды растады. Италияның ІV тоқсандағы ІЖӨ көлемі 344,151 млрд. еуроны құрады. Fitch агенттігінің болжамы бойынша Италия бұл терең дағдарыстан 2013 жылдың екінші жартыжылдығында ғана есін жинай бас-тайды.

Португалия қиындық құрсауында

Өткен жылдың соңғы тоқсанында Португалия экономикасы тағы да кері кетті. Басқаша айтқанда, елдің ІЖӨ-сі соңғы тоғыз тоқсан бойы құлдырап келеді. Бұл құлдыраудың себебі тұтыну сұранымының төмендеуі мен экспорт жағдайының əлсіреуіне байланысты болып отыр. ІЖӨ-нің жылдық жəне тоқсандық төмендеуі 2009 жылдың І тоқсанындағы ең төменгі құлдырау шегіне тең болып отыр. Ұлттық

статистика институтының дерегі бойынша, ІЖӨ-нің тоқсандық төмендеу деңгейі 1,8 пайызды құраған көрінеді.

Жылдық есеп бойынша ІV тоқсанда ел экономикасының деңгейі 3,8 пайыз төмендеген. Премьер-министр Педро Пассос Коэльо елдегі жұмыссыздықтың өсуімен барынша күресіп келеді. Сонымен бірге, ол еуропалық сауда серіктестері тарапынан елге деген сенімді қалпына келтіруге де күш са-луда. Еуроодақ пен ХВҚ тарапынан 78 млрд. еуро көлеміндегі көмекті алуға қол жеткізу үшін олардың талаптарын орындауға да барын салуда. Солай бола тұрса да, ел экономикасының жағдайы түзелер емес. Статистика деректері бойынша, өткен жылдың ІІІ тоқсанында экспорт көлемі ІІ тоқсан көрсеткішімен салыстырғанда 2,1 пайызға құлдырап кеткен. Импорт көлемі осы мерзімде 1,4 пайызға азайса, үй шаруашылығының шығындары 2,3 пайызға төмендеген.

Грекия экономикасы 5,7 пайызға құлдырады

Грекияның ІЖӨ-сі жылдық есеп бойын-ша 2012 жылдың ІV тоқсанында 5,7 пайызға төмендеген. Бұл туралы жақында Elstat

статистикалық қызметі мəлім етті. Ал өткен жылдың ІІІ тоқсанында бұл елдің экономи-касы 6,7 пайызға құлаған болатын. Жалпы алғанда, 2012 жылдың қорытындысы бой-ынша Грекияның экономикасы 6,4 пайызға қысқарған. 2011 жылы бұл көрсеткіш 7,1 пайызға тең болатын.

Бұдан бұрын Грекия банкі 2012 жылдың маусым айында өткен парламенттік қайта сайлаудан кейін экономика ахуалы жақсарады деген болжам жасаған болатын. Олардың мəлімдеуінше, 2013 жылы Грекия ІЖӨ-сі тағы да 4,5 пайызға төмендейді, жұмыссыздық ұлғаяды. Алайда, келесі жылдан бастап экономиканың қалпына келу үрдісі басталады. Еурокомиссия бол-жамы бойынша, Грекияның ІЖӨ-сі 2013 жылы 4,4 пайызға төмендемек. Сондай-ақ, Еурокомиссия Грекиядағы жұмыссыздық деңгейі қазіргі 24,7 пайыздан Еуроодақтағы ең рекордтық көрсеткіш – 27 пайызға дейін өседі. Қарыз деңгейінің өсуі өткен жылы ІЖӨ-нің 161,6 пайызына тең болса, биылғы жылдың қорытындысында ІЖӨ-нің 170,6 пайызын құрамақ. Екінші жағынан алғанда, еурокомиссияның пікірі бойынша, Грекия бюджет тапшылығын ІЖӨ-нің 2012 жылы 6,6 пайызынан 2013 жылы 4,6 пайызы-на дейін, 2014 жылы 3,5 пайызына дейін қысқартуы мүмкін.

Қытай экономикасының қазіргі тынысы

Əлемдегі сланц газының ең мол қоры бола тұра, Қытай сланц газын кең көлемде игеру жұмысына дайын болмай шықты. Оған негізінен сланц газын игерудің геологиялық күрделі жағдайы, бұрғылау бағасының қымбаттығы жəне көптеген компаниялардың бұл салада тəжірибесінің жоқтығы себеп болып отыр. Осыған бай-ланысты Пекин күннен-күнге өсіп отырған газға деген сұранысты əзірге сырттан келетін газ көлемімен қанағаттандыруға мəжбүр.

Bloomberg сарапшыларының пікірінше, Қытай белгіленген 80 млрд. текше метр газдың орнына 2020 жылы тек 18 млрд. текше метр газ өндіруге қол жеткізеді. Breitling OilandGas компаниясының бас-шысы Крис Фолкнер «Үкімет белгілеген мақсатты жос парларды орындау мүмкін емес, тек мемлекет тарапынан бұл салаға үлкен көлемдегі инвестиция салып, энер-гия көздері бағасына деген мемлекеттік бақылауды жойған кезде ғана бұл жоспар-ды орындау мүмкін», деп атап көрсетеді.

Қазір ҚХР сланц газының қоры бой-ынша əлемде алдыңғы орынды иеленеді. АҚШ-тың энергетикалық ақпарат қызметінің деректері бойынша Қытайда 36,1 трлн. текше метр газ қоры болса, АҚШ-та бұл көрсеткіш 24,2 трлн. тек-ше метрге тең. Мамандардың айтуынша, ҚХР-ға бұл саланы барынша дамытуға бұрғылау жұмыстарын жүргізудің күрделі геологиялық қиындықтары кедергі болып отыр. Қытайдағы кен орындарын да газ қоры АҚШ-тағы жағдаймен са лыстырғанда өте тереңде орналасқан. Sinopec дирек-торлар кеңесінің төрағасы Фу Ченюяның айтуынша, қытайлық компаниялар газға жету үшін 4-6 шақырым тереңдікке дейін бұрғылау жүргізетін болса, америкалықтар 3 шақырым тереңдіктегі нəтижеге қол жеткізеді. Кен орындарының осындай геологиялық ерекшеліктері қытайлықтарды бұрғылау жұмыстары кезінде жер қабаттарына АҚШ-пен салыстырғанда 30 пайыз көп су құюға мəжбүр етеді. ҚХР-дың көптеген аймақтарында су қоры тапшы екені белгілі. Сондықтан су тасымалдау қосымша шығын əкеледі. Сөйтіп, ҚХР-да сланц газын игеру үшін бір бұрғылау ұңғымасын орнату 5-12 млн. доллар тұратын болса, АҚШ-та ол 2,7-3,7 млн. доллар мөлшерінде болып отыр.

Қытайда болат қорыту саласы жоғары деңгейде дамып отыр. Алайда, соңғы жылдары Қытай рыногында бұл саланың өнімдері шектен тыс артып кеткен. Қазір елдегі рынокта сұраныстың азаюы-на байланысты көптеген болат қорыту зауыттарының жабылу қаупі туындап тұр. «Қытай рыногы өнімдерге толып тұр, оны үкімет те, біз де білеміз. Бұл пробле-маны шешудің бір-ақ жолы бар. Ол – ең мықтыларға ғана жол ашылады», дейді болат қорыту компаниялары директорлар кеңесінің төрағасы Чжан Уцзун. Ресми де-ректер бойынша, Қытайдың болат қорыту саласының əлеуеті жылына 900 млн. тонна-ны құрайды. 2012 жылы елде 716 млн. тонна болат өндірілген. ҚХР-дағы болат қорыту компанияларының жалпы табысы өткен жылы 98 пайызға төмендеген. Соның салда-рынан бірқатар өндіріс орындары шығынға батқан. Осыған байланысты Қытай үкіметі 2015 жылға таман елдегі ең ірі он өндіріс орнында болат өндіру қуатының 60 пайыз деңгейін ғана пайдаланбақ.

Саз балшықтан бұйымдар жасау

Біз жаңа айдардың ең алғашқы мақаласын саз балшықтан қыш күйдіріп, бұйымдар жасау ісінен бастағанды жөн көрдік. Өйткені, мұндай бұйымдар адам-зат меңгерген кəсіптің өте көне түрі бо-лып табылғанымен қазіргі күнге дейін үлкен сұранысқа ие. Сонымен қатар, сол көне дəуірлерден бері қыш құмыра жа-сау қағидаттарының көп өзгеріске түсе қоймағандығы байқалады. Демек, іске де-ген шынайы ынтаңыз болса, сіз бұл кəсіп түрін меңгеріп əкете аласыз.

Əрине, қыш бұйымдарын жасау өнері біздің елімізде соншама дами қойған жоқ. Дегенмен, бұл бұйымдарға деген тұтынушылар сұранысы барған сайын арта түсуде. Оның үстіне бұл өнер түрін игеруге ықылас білдірушілер, яғни осы іспен айналысқысы келетін адамдар қатары да жылдан-жылға көбейіп келе жатқандығы байқалады. Себебі, əрбір қыш бұйымы қолдан жасалатындықтан өзіндік даралығымен, безендірілу мəнерімен ерекшеленсе, екіншіден, қыш болып күйдірілетін саз балшықтың өзі адам денсаулығы үшін де пайдалы. Адамдар бұл бұйымдарды қолданған кезде өз бой-ларына жағымды бір əсер алғандай болып рахат сезіміне бөленетіндерін жиі айтады.

Иə, əзірге Қазақстан рыногында авторлық керамикалық бұйымдар шы-ғару ісі онша қыза қоймағанымен енді біраз уақыт өткеннен кейін бұл саладағы бəсекенің де қуатты екпін алып, күшейе түсуі мүмкін екендігін ешкім жоққа шығармайды. Тіпті қазіргі жағдайдың өзінде əр шебердің өзіндік қолтаңбасын білдіретін жеке қолдан шыққан сапалы да сəнді ыдыс пен оны жарнамалау ісінің жеңілдігі (себебі, əр бұйым өзін-өзі жарна-малайды) бұл жұмыстың коммерциялық тəуекелін мейлінше азайта түсетіндігі анық.

Істі бастау үшін қандай орын-жай қажет? Бұл істе қажет болатын шеберха-на ретінде тұрғын үйлердің жертөлесі мен шатырын, тіпті машина гаражын да пай-далана беруге немесе қажетсіз бос тұрған ғимарат пен өндірістік цехтың бір бөлмесін жалдауға болады. Яғни, аталған іске орын таңдаудың мүмкіндігі жеткілікті.

Пайдаланылатын құрал-жаб дықтар. Қыштан бұйым жасаушы шебердің пайда-ланатын басты құралы шыркөбелек айна-лып ұршықша үйіріліп тұратын айналма табақша болып табылады. Тарихшылардың келтірген мəліметтеріне қарағанда, мұндай құралды белгісіз бір шебер алғаш ойлап тапқаннан бері 7 мың жылға жуық уақыт өткен екен. Содан бері бұл құралдың жұмыс істеу қағидаты ешбір өзгермеген. Табақшаны қолға жұмсақ та майда тиетін темірден, ағаштан, пластиктен, тастан немесе басқа да заттардан əзірлеуге болады. Табақша

мығым материалдан əзірленген таяқшаға берік етіп бекітіледі де, осылайша сіздің жұмысыңыздың басты құралы пайда болады.

Тарихшылардың айтуына қарағанда, адамзат қауымында алғаш жасалған мұндай құралдар қолмен үйіру арқылы жұмыс істеген. Мұнан кейін оны аяқпен үйірудің құралы мен жолы ойлап табылып, осының нəтижесінде шебердің екі қолы да бірдей босап, еркін жұмыс істеуіне неғұрлым қолайлы мүмкіндік қалыптасқан. Ал қазіргі заманда табақша көп жағдайда электр қуаты арқылы айналдырылады. Бұл жағдай қолөнер шеберінің ісін одан əрі жеңілдетіп, шеберлігін шыңдай түсуіне жол ашуда.

Өнім қалай дайындалады? Ең ал-дымен қажетті балшық əзірленеді. Əрбір бұйым үшін балшықтың əр түрі пайдала-нылады. Мəселен, ақ, қызыл немесе құм мен əк араласқан саз балшық пайдаланыла-ды. Тіпті осы іске арнайы дайындалған саз балшықты дүкендерден сатып алуға да бо-лады. Мұнан кейін оларды əртүрлі көлемде қолөнер шеберінің негізгі құ ралы – үйірме табақшасына тегіс етіп орналастырады. Содан соң табақшаны айналдыру арқылы саз балшықты əртүрлі пішінге келтіру ісі басталады. Осылайша бұйымның бастапқы кейпі пайда болады. Əзір болған бұйымды сəл кептіреді де, қажет болса, түрлі өрнекпен безендіріп, күйдіру үшін пешке жөнелтеді. Пешті жасап алуға немесе дай-ын күйінде дүкеннен сатып алуға болады. Міне, осындай істер барысында неғұрлым абай болу қажеттігін ескертеміз. Өйткені, болашақ өнімнің сапасы мен жарамдылығы нақ осы кезде айқындалады. Демек, өнімнің бастапқы кейпі мен пішініне жəне кептірілу жағдайына барынша зер салу қажет.

Əдетте қалыптасқан шеберлердің өзінде өнімді əзірлеу барысында жібе рілген кемшіліктер салдарынан дайын болған бұйымның 20-30 пайызы жарамсыз болып жатады екен. Ал істі тыңғылықты əзірлікпен алғаш бастағанда жарамсыздық көрсеткіші 60 пайызға дейін жетуі мүмкін екендігін еске саламыз. Сіз бұл кемшіліктерден бірте-бірте арыласыз.

Əдетте бір бұйымды дайындау үшін көбінесе 1-2 сағат уақыт жұмсалады. Мəселен, саз балшықты əзірлеуге 10 минут уақыт кетсе, оны табақшаға салып, белгілі бір пішінге келтіру үшін 7-10 минут уақыт жеткілікті. Қалған уақыт бұйымды күйдіру үшін жұмсалады.

Өнімді өткізу жолдары. Стандартты пішінге келтірілген бұйымды көп жағ дайда

жеке саудагерлер сатып алады. Сондай-ақ кəдесый сататын сауда дүкендерінің иелерімен келісе отырып, оларды саудаға шығаруға болады.

Əдетте саз балшықтан қыш бұйымдар əзірлеуге жекелеген ұйымдардан тап-сырыстар да түсіп жатады. Мəселен, жарнамалық кəдесыйлар (тоңазытқыш есігіне жапсырылатын шағын магнит-тер, кеңсе заттарының астына қоятын табақшалар жəне тағы басқалар), офис-тер мен сауда орталықтарын безендіруге арналған гүл салатын құмыралар қазіргі күні үлкен сұраныстарға ие. Көбінесе сауда дүкендерінің иелері осындай заттармен өз дүкендерін безендіруге құмар келеді.

Сонымен қатар, қыштан жасалған бұйымдарды мейрамханалар, кафелер, қонақ үйлер де жиі пайдаланады.

Жұмсалатын шығын:Қыш бұйымдарын жасайтын электрлі

табақша құралын сатып алуға – 150 000 теңге.

Жарнамалауға – 3 000 теңге.Арнайы курстарда оқуға – 35 000 теңге.Сатып алынатын саз балшықтың бір

орамы (12 кг) – 3 000 теңге.Барлық шығын – 191 000 теңге.Кіретін кіріс:Қыш құмыра бағасы – көлемі мен

пішініне байланысты 500-5000 теңге аралығында.

Арнайы дизайн бойынша əзірленген құмыра бағасы – 3 000 теңгеден жоғары.

Тоңазытқышқа жапсырылатын магнит бағасы – 200 теңгеден жоғары.

Жеке тапсырыс бойынша əзірленетін магнит – 500 теңгеден жоғары.

Фото үшін əзірленетін рамкалар – 400 теңгеден жоғары.

Жеке тапсырыс бойынша əзірленетін фото рамкалары – 1 000 теңгеден жоғары.

Бір құмыраны əзірлеуге ең əрі кеткен-де 2 сағат уақыт жұмсалатын болса, күніне кем дегенде 4 құмыра əзірлеуге болады. Əр құмыраның бағасы 3 мың теңге тұрған жағдайда шебердің табатын күндік пайдасы – 12 000 теңге. Сөйтіп, бір шебер əр айдың 24 жұмыс күнінің ішінде 88 құмыраға дейін əзірлейді. Егер жасаған өнімдеріңізді түгел өткізсеңіз, бір айда шамамен алғанда 288 мың теңге табыс қарата аласыз. Егер жұмысыңыз сапалы да өнімді болса, пайдаңыздың бұдан да зор болатындығы ақиқат.

Əзірлеген Сұңғат ƏЛІПБАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Бір нəсіпке – жүз кəсіп

Егер əлемдегі дамыған елдердегі жұмыспен қамту жағдайына назар аударатын болсақ, олардағы халықтың 60-70 пайызы өз кəсіптерімен, яғни жеке кəсіпкерлікпен шұғылданатындығына көз жеткіземіз. Оларда жеке кəсіпкерлік дегеніміз – байып кету жолы емес, өзін-өзі жұмыспен қамтып, отбасын асырау жолы. Ал біздің елімізде бұл көрсеткіш өте төмен жағдайда. Неге бұлай? Себебі, біздің халқымыз, соның ішінде, əсіресе, ел мен жердің негізгі иесі болып отырған қазақ халқы бірқатар тарихи объективті себептерге байланысты бүкіл адамзат қауымы меңгеріп, шұғылданып отырған көптеген кəсіп түрлерінен шет қалып келеді. Жиырмасыншы ғасырдың басына дейін біздің халық негізінен алғанда қой шаруашылығымен ғана шұғылданып келді. Мұнан кейінгі Кеңес өкіметі жылда-рында елімізде кəсіп түрлері біршама дамыды. Бірақ көп жағдайда ол кəсіп түрлерін, əсіресе, техникалық прогрес-ке байланысты туындаған кəсіп түрлерін (зауыттар мен фабрикалардағы жұмыстар мен қалалардағы сандаған қызмет көрсету түрлерін) елімізге келген келімсек азаматтар меңгеріп əкетті. Осы жағдайға байланысты Қазақстан өз тəуелсіздігін алған кезде ең үлкен ауыртпалық қазақ халқының басына түсті. Қазақ халқы сан түрлі кəсіптің болуын қалайтын, өзін-өзі асырауға негізделген нарықтық қатынастар жүйесіне дайын болмай шықты. Қазіргі күні көптеген шикізат байлықтарының арқасында Қазақстан экономикасы қарыштап даму үстінде деп айтсақ та, жоғарыда аталған кемшілік біздің халқымыздың бойынан əлі қалмай келеді. Ауылдар мен қалалардағы жұмыссыздықтың негізгі орын алу себебінің өзі нақ осы фактордан туындайды. Бізде бір жерде жұмыс істеп, кесімді жалақы алмайтындардың бəрі өздерін жұмыссыз санайтын психология əлі де басым. Тұрақты жұмысы барлардың қосымша табыс көздерімен айналы-суы да қоғамдық пікірде оншама құптала бермейді. Əйтпесе, жері мол, оның асты мен үсті неше түрлі шикізат ресурстарына толы Қазақстаннан бай мемлекет əлемде

санаулы болар. Егер біздің азаматтарымыз бүкіл адамзат қауымы шұғылданып отырған сан түрлі қарапайым кəсіптерді меңгере білсе, онда қазіргі өмір сүріп отырған кез келген отандасымыз үшін біздің тəуелсіз Қазақстанымыздың үлкен мүмкіндіктер елі екендігі тайға таңба басқандай айқындала түсер еді. Міне, осы жағдайды ескере отырып «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясының «Ертеңің үшін аянба!..» атты бағдарламасының аясында Парламент Мəжілісінің бұрынғы депутаттары Жақып Асанов пен Бекболат Тілеухан, бұған дейін Еңбек жəне халықты əлеуметті қорғау министрі болып жұмыс істеген Гүлшара Əбдіқалықова интернет мүмкіндіктерін пайдалану жəне жалықпай іздестіру нəтижесінде отбасылық бизнесті құрудың жүз түрі бойынша ақпараттық-анықтамалық материалдар топтамасын əзірледі. Бұл топтаманың бірінші томына əрбір азамат шұғылдануға болатын, үйренуі жеңілірек қарапайым кəсіптің 100 түрі енгізілген. Ол кəсіппен шұғылдану үшін қандай заттардың қажет болатындығы көрсетілген. Сондай-ақ, бұл кəсіппен шұғылдану жағдайында қандай мөлшерде шығын шығатындығы жəне қандай мөлшерде пайда алуға болатындығы есептелген. Біз газет оқырмандарына ой тастау мақсатында «Ертеңің үшін аянба!..» деп аталатын осы топтамаға енгізілген кəсіп түрлеріне қатысты материалдарды орыс тілінен қазақ тіліне ықшамдап аударып жəне оларды өз бетімізше байытып, газет бетінде жариялауды жөн санадық. Сонымен қатар, халқымыздың дəстүрі мен тіршілігіне, жағдайына сай келетін басқа да кəсіп түрлерін қарастырмақ ойымыз бар. Бұл іспен жүйелі түрде шұғылдану үшін газетімізден «Бір нəсіпке – жүз кəсіп» атты жаңа айдар аштық.Жаңа айдар бойынша сөз болатын кəсіп түрлерінің қайсыбірі өз ісін бастағысы келетін, бірақ əзірге оның жөнін таба алмай жүрген кейбір азаматтарымыз үшін түрткі болып, іске ынталандыра түсер, жаңа тіршілік бастауына себеп болар деген үмітіміз бар.

Таѕдай біл де, тірлік ќўр

Дүние жəне дағдарысБес жыл бойы төрткүл дүниені қаржы-экономикалық тығырық құрсауына алған əлемдік экономикалық дағдарыстың беті қайтар емес. Дүние жүзінің білгір де білікті экономистері онымен күрестің тиімді жолын таба алмай титықтап бітті. Сарапшылардың пікірінше, нақты дауасы табылмай тұрған жаһандық дағдарыс биыл да ушыға түсетін сыңайлы.

Əлем экономикасы əлі тыєырыќта

Қосымша пайдалы кеңестерді мына сайттардан алуыңызға болады:http://moikompas.ru/compas/goncharnoe_delohttp://www.gonchar.b2s.kz/index.htmhttp://handmaster.net/?page_id=109http://golden54321.narod.ru/index.htm?/vibor.htmhttp://gaspacho.jimdo.com/http://www.formula-cveta.ru/catalog/gonchar/krugi/http://www,bi-art.ru/www-poverin/pottery.htmlhttp://olkolon.narod.ru/KERAMIKA/K_SekrG/ SekrG.html

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 7

№ 2 лот – Көксу орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін «Мухаметов С.С.» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Кербұлақ ауданы, Сұлтанбаев к-сі, 16-үй.

№ 5 лот – Текелі орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін «Икар-Строй» ЖШС ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Талдықорған қ., Шевченко к-сі, 138-үй, 28-пəтер.

№ 6 лот – Көксу орманшылығы - жанама ор-манды пайдалану үшін «Кадыров Н.Ш.» ШК ұтып алды, мекен жайы: Алматы обл., Ескелді ауданы, Алдабергенов а., Нұрпейісов к-сі, 10-үй.

№ 7 лот – Текелі орманшылығы - жанама ор-манды пайдалану үшін «Бақ-Нұр» ШК ұтып алды, мекен жайы: Алматы обл., Көксу ауданы, Балпық би а., Солтанбай батыр к-сі, 2-үй.

№ 9 лот – Көксу орманшылығы - жанама орман-ды пайдалану үшін «Чуженов К.Т.» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Кербұлақ ауданы, Көксу а., Үйсімбаев к-сі, 8-үй.

№ 12 лот – Қаратал орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін «Сулейменова Д.К.» ЖҚ ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Талдықорған қ., Лесная поляна к-сі, 9/1-үй.

2. Нарынқол орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі:

№ 1 лот – Текес орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін «Умбеталиев» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Райымбек ауданы, Нарынқол а., Жандосов к-сі, 54-үй.

№ 2 лот – Текес орманшылығы - жанама ор-манды пайдалану үшін «Умбеталиев» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Райымбек ауданы, Нарынқол а., Жандосов к-сі, 54-үй.

4. Бөрлітөбе мемлекеттік мекемесі:№ 2 лот – Бөрлітөбе орманшылығы - жанама

орманды пайдалану үшін «Карипжанов С.С.» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Ақсу ауданы, Жансүгіров а., Абасилов к-сі, 21-үй.

5. Ұйғыр орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі:

№ 1 лот – Кетмен орманшылығы - жанама орманды пайдалану үшін «Актас» ШК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Ұйғыр ауданы, Сұңқар а., Розыбакиев к-сі, 8-үй.

№ 2 лот – Кетмен орманшылығы - жанама

орманды пайдалану үшін «Расиф» ШК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Ұйғыр ауданы, Кетпен а., С.Мамиров к-сі, 38-үй.

№ 3 лот – Кетмен орманшылығы - аң шаруашылығы қажеттілігі үшін «VIP-Safari Service» ЖШС ұтып алды, мекен-жайы: Алматы қ., Рысқұлов к-сі, 155-үй.

6. Үйгентас орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі:

№ 1 лот – Қабанбай орманшылығы - жанама орманды пайдалану үшін «Белимова» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Алакөл ауданы, Көкжар а.

№ 2 лот – Көкжар орманшылығы - жанама ор-манды пайдалану үшін «Абжанов М.» ЖК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Алакөл ауданы, Көкжар а.

№ 3 лот – Көкжар орманшылығы - жана-ма орманды пайдалану үшін «Темир» ШК ұтып алды, мекен-жайы: Алматы обл., Алакөл ауданы, Шымбұлақ а.

Мына лоттар бойынша тендер өткізілмеген деп танылды: 1. Талдықорған орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі: № 1 лот – Қаратал орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін; № 3 лот – Қаратал орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін; № 4 лот – Текелі орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін; № 8 лот – Көксу орманшылығы - жанама орманды пайдалану үшін; № 10 лот – Көксу орманшылығы - жанама орманды пайдалану үшін; № 11 лот – Қаратал орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін; 3. Бақанас орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі: № 1 лот – Қарой орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін, 4. Бөрлітөбе мемлекеттік мекемесі: № 1 лот – Бөрлітөбе орманшылығы - жанама орманды пайда-лану үшін; № 3 лот – Бөрлітөбе орманшылығы - жа-нама орманды пайдалану үшін; № 4 лот – Бөрлітөбе орманшылығы - жанама орманды пайдалану үшін; 5. Ұйғыр орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі: № 4 лот – Кетмен орманшылығы - сауықтыру, рекреациялық жəне спорттық мақсаттар үшін; 6. Үйгентас орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі: № 4 лот – Тентек орманшылығы - жана-ма орманды пайдалану үшін; 7.Кеген мемлекеттік мекемесі: № 1 лот – Ұзынбұлақ орманшылығы - жанама орманды пайдалану үшін.

ҚҰЛАҚТАНДЫРУҚазақстан Республикасы, Астана қаласы, Қабанбай батыр даңғылы,

17-үй мекен-жайы бойынша орналасқан «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» акционерлік қоғамы («Қоғам») осымен өзінің акционерлерін акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысының 2013 жылдың 19

нау рызынан 2013 жылдың 16 сəуіріне ауыстырылатыны туралы хабар-дар етеді. Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысы Қазақстан

Республикасы, Астана қаласы, Қабанбай батыр даңғылы, 17 (Қоғамның атқарушы органының мекен-жайы) бойынша 1201 конференц-залда 10

сағат 30 минутта мынадай күн тəртібімен өткізіледі:1. Қоғамның Директорлар кеңесінің мүшелерін сайлау.2. Қоғамның Директорлар кеңесінің мүшелеріне сыйақылар төлеудің мөлшері

мен шарттарын белгілеу. Акционерлерді тіркеудің басталу уақыты – 9 сағат 30 минут.Акционерлерді тіркеудің аяқталу уақыты – 10 сағат 15 минут.Кворум болмаған жағдайда акционердің қайталама кезектен тыс жалпы жи-

налысы осы күн тəртібімен осы мекен-жай бойынша 2013 жылдың 17 сəуірінде 10 сағат 30 минутта болады.

Акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысына қатысуға құқы бар акционерлердің тізімінің жасалған күні – 2013 жылдың 1 сəуірі.

Акционерлер күн тəртібінің мəселелері бойынша материалдармен 2013 жылдың 1 сəуірінен бастап Астана қаласы, Қабанбай батыр даңғылы, 17, 12-қабат, 1207-бөлме мекен-жайы бойынша Қоғамның ғимаратында жұмыс күндері сағат 9.00-ден 18.30-ға дейін, сондай-ақ www.kmgep.kz. сайтында таныса алады.

____________2013 жылдың 14 наурызында жарияланған акционерлердің кезектен тыс жал-

пы жиналысын өткізу туралы «ҚазМұнайГаз»Барлау Өндіру» АҚ хабарламасы жарамсыз деп танылсын.

Хабарлама«ҚазТрансОйл-Сервис» АҚ Астана қаласы, Сығанақ көшесі, 1 мекен-жайында

орналасқан «Мейірім» көп салалы медициналық орталығы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жарғы қорының жүз пайыздық үлес қатысуын сату үшін тендер өткізуі тура-лы «Егемен Қазақстан» газетіндегі № 87 (28026) 2013 жылдың 15 наурыздағы хабарламадағы үшінші азат жолындағы хабарламаны өзгертіп мынадай редакцияда баяндайды.

«Тендерге қатысуға мынадай біліктілік талаптарына жауап беретін жеке жəне заңды тұлғаларға рұқсат беріледі:

1) сату-сатып алу келісімін жасау үшін азаматтық құқық қабілеттілігінің болуы;2) төлем қабілетті болу, заңды тұлға таратылу сатысында болмауы тиіс, оның мүлкіне

тыйы м салынбауы тиіс, оның қаржы-шаруашылық қызметі белгіленген заңнамалық тəртіппен тоқтатылмауы тиіс;

3) «ҚазТрансОйл-Сервис» АҚ тендерлік құжаттарымен анықталған басқа да талаптарға сəйкес болуы тиіс.

Объявление Абзац третий объявления АО «КазТрансОйл-Сервис» о проведении тендера по реали-

зации стопроцентной доли участия в уставном капитале товарищества с ограниченной ответственностью «Многопрофильный медицинский центр «Мейiрiм», находящегося по адресу: г. Астана, ул. Сыганак, 1 датированного 15 марта 2013 года № 87 (28026) в респуб-ликанской газете «Егемен Қазақстан» изменить и изложить в следующей редакции:

«К тендеру допускаются физические и юридические лица, удовлетворяющие следующим квалификационным требованиям:

1) обладают гражданской правоспособностью для заключения договора купли-продажи;2) являются платежеспособным, а юридическое лицо не должно находиться в стадии лик-

видации, на его имущество не должен быть наложен арест, его финансово-хозяйственная деятельность не должна быть приостановлена в установленном законодательством порядке;

3) другим требованиям, определенным тендерной документацией АО «КазТрансОйл-Сервис».

Ақпараттық хабарлама«Казвторчермет» АҚ табиғи моно-

полия субъектісінің қызметі туралы жыл сайынғы тыңдауды мына түрі бойынша өткізу жөнінде хабарлайды: табиғи монополия субъектісі бойын-ша тұтынушылар жəне өзге мүдделі тұлғалар алдындағы «Кірме жолдар қызметтерін ұсыну», Өскемен қ., Новая Гавань к-сі, 6 мекен-жайын-да орналасқан «Казвторчермет» АҚ Шығыс Қазақстан облыстық филиа-лы. Тыңдау 2013 ж. 30 сəуірде сағат 16.00-де мына мекен-жайда болады: Алматы қ., Желтоқсан к-сі, 162.

«Алматыметроқұрылыс» АҚ Директорлар кеңесі 3 577 734 000 теңге сомаға мемлекеттік сатып алу туралы шартты орындау мақсатында 1 073 320 200 теңге сомаға кепілдік алумен, «Темір банк» АҚ-пен ірі мəміле жасау жөнінде 14.03.2013 ж. шешім қабылдады.

« Д ы С ə й » Ж Ш С ө з қ ы з м е т і н тоқтататыны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар 8 701 629 56 18 телефоны арқылы хабарландыру жарияланған күннен бастап 2 ай мерзім ішінде қабылданады.

«АТФБанк» АҚ-та ШЫҒАРЫЛҒАН ҰСН KZ2C0M45D843 ОБЛИГАЦИЯ ҰСТАУШЫЛАРДЫҢ НАЗАРЫНА!

«АТФБанк» АҚ Басқармасы 2013 жылғы 10 сəуiрде «АТФБанк» акционерлік қоғамының облигация ұстаушылары жиналысының өтетіндігі туралы хабарлайды.

Акционерлік қоғамның толық атауы: «АТФБанк» акционерлік қоғамы.Қоғамның атқарушы органының орналасқан жері: Қазақстан Республикасы,

050000, Алматы қ., Фурманов к-сі, 100.Жиналыс шақыруға бастамашылық жасаған – «АТФБанк» АҚ Банк

Басқармасы. Жиналыстың өткізілетін күні: 2013 жылғы 10 сəуiр.Жиналыстың басталатын уақыты: 11 сағат 00 минут (Алматы уақыты

бойынша).Жиналыстың өтетін орны: Қазақстан Республикасы, 050000, Алматы қ.,

Фурманов к-сі, 100Б.Жиналысқа қатысушыларды тіркеу басталатын уақыт: 2013 жылғы 10

сəуiр 10 сағат 00 минут (Алматы уақыты бойынша). Жиналысқа қатысушыларды тіркеу аяқталатын уақыт: 2013 жылғы 10

сəуiрде 10 сағат 45 минут (Алматы уақыты бойынша). Кворум қатыспаған жағдайда, қайтадан жиналыс 2013 жылғы 11 сəуiрде

11 сағат 00 минутта (Алматы уақыты бойынша) Қазақстан Республикасы, 050000, Алматы қ., Фурманов к-сі, 100 мекен-жайы бойынша өтетін бола-ды. Қайталанған Жиналыс қатысушыларын тіркеу басталатын уақыт: 2013 жылғы 11 сəуiрде 10 сағат 00 минут (Алматы уақыты бойынша). Қайталанған Жиналыс қатысушыларын тіркеу аяқталатын уақыт: 2013 жылғы 11 сəуiрде 10 сағат 45 минут (Алматы уақыты бойынша).

Жиналысқа қатысуға құқығы бар, «АТФБанк» АҚ-та шығарылған ҰСН KZ2C0M45D843 облигация ұстаушылар тізімін құру күні – 00 сағат 00 минут бойынша 2013 жылғы 10 сəуiрде (Алматы уақыты бойынша).

Күн тəртібі: 1) «АТФБанк» АҚ ҰСН KZ2C0M45D843 облигация ұстаушылары

жиналысының күн тəртібін бекіту.2) Жиналыс Төрағасын сайлау.3) ҰСН KZ2C0M45D843 облигация шығарылымын шарттарының өзгерісін

бекіту.Жиналыстың күн тəртібі мəселелері бойынша материалдармен бағалы

қағаздар ұстаушылар 2013 жылғы 3 сəуiрден 2013 жылғы 9 сəуiрге дейін 09 сағат 00 минуттан бастап 18 сағат 00 минут (Алматы уақыты бойынша) аралығында, түскі үзіліс уақыты 13 сағат 00 минуттан 14 сағат 00 минутқа (Алматы уақыты бойынша) дейін, Қазақстан Республикасы, 050000, Алматы қ., Фурманов к-сі, 100, «АТФБанк» АҚ мекен-жайы бойынша, Активтер мен міндеттемелер департаментінде таныса алады. Анықтамалық ақпаратты мына телефондар арқылы алуға болады: (+7727)2583000, ішкі тел. 1258 не-месе 1393.

«АТФБанк» АҚ Басқармасы.

Қазақстан Республикасы Парламентінің Шаруашылық басқармасы республикалық мемлекеттік кəсіпорын басшысының,

яғни «Қазақстан Республикасы Парламенті Шаруашылық басқармасының Қызметтік тұрғын үйлерді пайдалану жөніндегі ди-

рекциясы» РМК директоры лауазымының бос орнына конкурс жариялайды.

«Қазақстан Республикасы Парламенті Шаруашылық басқармасының Қызметтік тұрғын үйлерді пайдалану жөніндегі дирекциясы» РМК мына мекен-жайда орналасқан: Астана қ., 010000, Нұрсая ТК, Д. Қонаев к-сі,14, телефоны (7172) 50-84-73, кəсіпорынның негізгі қызметі - тиісті саланың уəкілетті органның қызметтік үйлерін пайдалануды жүзеге асыру жəне Қазақстан Республикасы Парламентін жабдықтау функцияларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар:● білімі кəсіби жоғары;● тиісті кəсіп бойынша қызметтегі басшы лауазымындағы жұмысының өтілі бес

жылдан кем болмауы;● осы санаттағы нақты лауазым мамандарына сəйкес, салалардағы қатынастарды

реттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін, Қазақ-станның 2050 жылға дейінгі Даму стратегиясын білу.

Əңгімелесуге рұқсат алған кандидаттар, конкурс жариялаған Қазақстан Республикасы Парламенті Шаруашылық басқармасында құжаттарды қабылдау аяқталғаннан кейін үш жұмыс күн ішінде өтеді.

Конкурсқа қатысу үшін құжаттар хабарландыру жарияланған сəттен бастап он бес күнге дейін қабылданады.

Конкурсқа қатысу үшін ұсынылатын құжаттар тізімі:1. Конкурсқа қатысу туралы өтініш2. Кадрларды есепке алу бойынша жеке іс парағы3. Мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі түйіндеме4. Еркін түрде жазылған өмірбаяны5. Білімі жəне еңбек өтілі туралы нотариалды бекітілген құжаттар көшірмесі6. Белгіленген нысанға сəйкес денсаулығы туралы анықтама7. Қазақстан азаматының жеке куəлігінің көшірмесі Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттарды қабылдау жəне конкурс мына

мекен-жайда өтеді: Астана қ., Сол жақ жағалау, Орынбор к-сі, 8, 12-кіреберіс, А314-бөлме. Анықтама телефоны (7172) 74-74-58, т/факс 74-74-27.

Тендерге шығарылатындар:Лот№

Резервуарлар Орналасқан жері № Айлық жалдау

ақысының бастапқы со-масы (теңге)

Кепілді жарна(теңге)

Дизельді жанармай резервуарлары1 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 12 13 907 13 9072 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 20 13 907 13 9073 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 21 13 907 13 9074 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 23 13 907 13 907

Əуе керосиніне арналған резервуарлар5 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 9 13 907 13 9076 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 10 13 907 13 9077 (7500 тонна) Шортанды тас жолы, 3 17 13 907 13 907

Мүлікті жалдау (жалға алу) ақысына ағымды жəне күрделі жөндеуге есептеулер, нысанға қызмет көрсету үшін төлемдер енгізілмейді. Бұл төлемдерді жалдаушы тікелей ведомстволық күзетке, пайдалану жəне басқа да қызметтерге немесе баланс ұстаушымен келісім-шарт бойын-ша төлейді.

Мүлікті жалға беру шартының мерзімі баланс ұстаушының келісімі бойынша одан əрі ұзарту мүмкіндігімен 1 жылға жасалады.

Тендер шарты:1. Жалдау нысаны үшін жалдау ақысы бойынша ұсыныстар

бастапқыдан төмен емес. 2. Жалдау нысанының қалыпты техникалық пайдаланымды жағдайда

сақталуын қамтамасыз ету.

3. Резервуарларды пайдалану бейінін бүкіл жалдау мерзімі кезінде сақтау.

Тендер жеңімпазын таңдау өлшеміТендер комиссиясының шешімі бойынша нысан үшін жалдау ақысының

ең жоғары сомасын ұсынған жəне тендерлік құжаттамада қамтылған барлық талаптарға сай келетін тендерге қатысушы тендер жеңімпазы деп танылады.

Тендерді өткізу ережелері:Тендер өтетін күні отырыста тендер комиссиясы тендерге қатысу-

шылардың ұсыныстары бар ішкі конверттерді ашады жəне олардың ұсыныстарын жариялайды. Конверттерді ашу алдында комиссия олардың бүтіндігін тексереді, бұл ішкі конверттерді ашу хаттамасында тіркеледі.

Конверттерді ашу жəне ұсыныстарды жариялау кезінде тендерге қатысушылар немесе олардың уəкілетті өкілдері қатыса алады.

Тендердің қатысушысы ретінде тіркелу үшін мыналарды ұсыну қажет:1) үмiткердiң тендерге қатысуға келiсiмiн жəне оның тендер шартын

орындау мен шарт жасасу жөнiндегi мiндеттемелерiн қамтитын тендерге қатысуға өтiнiштi;

2) желiмделген конвертте тендердiң шарты бойынша ұсыныстарды;3) заңды тұлғалар үшiн – салыстыру үшiн мiндеттi түрде түпнұсқасын

ұсына отырып, мемлекеттiк тiркеу (қайта тiркеу) туралы куəлiктiң, құрылтай құжаттардың (құрылтай шарты мен жарғы) жəне салық төлеушi куəлiгiнiң көшiрмелерiн не көрсетiлген құжаттардың жəне нотариалды куəландырылған көшiрмелерiн;

жеке тұлғалар үшін – салыстыру үшін міндетті түрде түпнұсқасын ұсына отырып жеке кəсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куəліктің, жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың, салық төлеуші куəлігінің жəне үй кітапшасының көшірмелерін не құжаттардың нота-риалды куəландырылған көшірмелерін;

4) акционерлiк қоғамдар үшiн – бағалы қағаздарды ұстаушылардың

тiзiлiмiнен үзiндi-көшiрменi;жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiктер үшiн – серiктестiкке

қатысушылар тiзiлiмiнен үзiндi-көшiрменi (серiктестiкке қатысушылардың тiзiлiмi жүргiзiлген жағдайда);

5) шетелдік заңды тұлғалар үшін – қазақ жəне орыс тілдерінде нотари-алды куəландырылған аудармасы бар құрылтай құжаттарын;

6) кепiлдi жарнаның аударылғанын растайтын төлем тапсырмасының көшiрмесiн;

7) өтiнiш беру сəтiне салықтық берешегi жоқ екенi туралы салық органының анықтамасын беруi қажет.

Тендерге қатысу үшін тілек білдірушілерден өтініштерді қабылдау жəне оларды тіркеу талап етілген құжаттардың толық жинағы бар болған жағдайда ғана жүргізіледі.

Өтініштерді қабылдау ақпараттық хабарлама жарияланған күннен бастап жүргізіледі жəне 2013 жылдың 4 сəуірінде сағат 11.00-де аяқталады.

Кепілді жарналар Астана қаласы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаментінің есептік шотына төленеді - ИИК KZ880705012170181006, СТТН 620300352948, БСН 120340010824, БЖК KKMFKZ2A, КНП-171, ММ коды 2170181, Банк – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті.

Тендердің өткізілуі, тендерге қатысу үшін өтінімдер мен тендерлік құжаттамалардың топтамасын қабылдау мына мекен-жай-да жүргізіледі: Астана қаласы, Əуезов көшесі, 14-үй, № 2 бөлме. Құжаттарды қабылдау жəне тендерге қатысушыларды тіркеу тендер өткізу туралы хабарлама жарияланған күннен бастап жүргізіледі жəне тендер өткізілгенге дейін бір жұмыс күні бұрын аяқталады.

Тендердің өткізілуі жөнінде қосымша ақпаратты мына телефондар арқылы: 8 (7172) 32-73-23, 32-77-57 немесе www.gosreestr.kz сайтында алуға болады.

Бүвіхан АЛЛАХУНОВА82 жасқа қараған ша -

ғында ұйғыр хал қының көрнекті ғалы мы, «Ру-ханият» рес пуб ликалық саяси пар тиясының не-гізін қалаушылардың бі-рі, Қазақстан Респуб-ликасының еңбек сіңірген қайраткері Бүвіхан Ал-лахунова дүниеден өтті.

Бүвіхан Аллахунова 1931 жылы 5 мамырда Алматы облысы, Ұйғыр ауданы, Чоң Ақ су ауылында дүниеге кел-ген. Əкесі репрессияға ұшырап, жастайынан өмірдің қиындығын көріп өседі. 1948 жылы орта мек-тепті алтын медальмен бітіріп, сол жылы Абай атындағы Қазақ пе-дагогикалық институтының фило-логия факультетіне түседі. Жоғары оқу орнын 1952 жылы үздік бітіреді. Алғашқы еңбек жолын Алматы об-лысы, Ұйғыр ауданындағы Кетмен орта мек тебінде ұстаздық етуден бастап, 1958 жылы министрліктің арнайы бұйрығымен Ы.Алтынсарин атындағы ғылыми-зерттеу институ-тына ғылыми қызметкер болып орна-ласады. Аталмыш инс ти туттың аспи-рантурасында оқып тəмамдайды. Он жыл бо йы Ы.Алтынсарин атындағы ғылыми-зерттеу институтында пар-тия комитетінің хатшысы бола жүріп, 1972 жылы Мəлік Ғабдуллин мен Мұрат Хамраевтардың жетек-шілігімен «Омар Мухаммади əдіс-темесін мектептерде оқыту» атты кандидаттық еңбек қорғайды. Бұл – ұйғыр халқының педагогикалық ғылымындағы алғашқы ғылыми жұмыс еді. 1976-1996 жылдар аралығында институт ішіндегі ұй-ғыр халқының əдебиеті мен тілі бөлімін басқарады. Ғалымның абы-ройлы еңбегі бағаланып, 1998 жылы ұйғыр əдебиеті мен тілі зертхана-сына Бүвіхан Аллахунованың есімі берілген.

Бүвіхан Аллахунова «Ұйғыр əде-биеті» (7-сынып), «Əліппе» (1-сы-нып, ұйғыр тілінде) сынды бір-қатар оқулықтар мен көптеген оқу бағдарламалардың, сонымен

қатар, 100-ден астам ғы-лыми-педагогикалық ма -қалалардың авторы. Білім беру жү йесіндегі ұзақ жылғы жемісті ең бегі үшін ол кезінде «Ең-бектегі ерлігі үшін», «Ыбы рай Алтынсарин» ме дальдарымен жəне «Білім ағарту ісі нің үз-дігі» құр мет белгісімен ма рапатталған. Сондай-

ақ, Қазақ стан Рес пуб ликасының бі лім беру сала сының дамуы-на қосқан үлесі үшін «Қазақстан Рес публикасына еңбек сіңірген қызметкер» атағын иеленген.

Ұйғыр халқының белгілі ғалы-мы Бүвіхан Аллахунова өзі нің азаматтық жəне кəсіби біліктілігінің, жоғары адами болмысы мен па-расаттылығының ар қасында əріп-тестерінің, дос-жарандарының ор-тасында үлкен беделге ие болды. «Руханият» республикалық саяси партиясының бас шыларының бірі бола жүріп қоғамдық саяси өмірге де араласып, еліміздің дамуы мен өркендеуіне де өзіндік үлесін қосты. «Қа зақстан əйелдері» журналы ре-дакциясы ұжымының ақылшысы бола білген Бүвіхан апамыздың өмірлік тəжірибесі, терең білімі, ақылдылығы мен қайырымдылығы біздің өміріміз бен жұмысымызға үлгі болатын. Аяулы апамыздың жаз күніндей жайдарлы мінезі мен адамгершілік асыл қасиеттері айна-ласынан ерекшелендіріп тұратын. Осындай биік болмысты апамыздың арамызда жоқ екендігіне сену қиын. Оның қазасы біздің ғана емес, күллі жұрттың қабырғасын қайыстырды.

Қоғамдық өмірде белсенді, айна-ласына беделді, халқымызға белгілі де өнегелі ұл-қыз тəр биелеп өсіріп, немере сүйген Бүвіхан апамыздың жарқын бейнесі жүрегімізде əр-дайым сақталады. Жатқан жері жай-лы, топырағы торқа болсын.

«Руханият» республикалық саяси партиясы, «Қазақстан əйелдері»

журналының редакциясы.

Алматы облысының табиғи ресурстар жəне табиғат пайдалануды реттеу басқармасы мемлекеттік орман қоры учаскелерінің орман ресурстарын ұзақ мерзімге пайдалануға

беру туралы 2013 жылы 28 ақпанда Талдықорған қаласы, Қабанбай батыр көшесі, 26-үй, 302-бөлмеде қайтадан өткізілген тендердің қорытындысын хабарлайды

1. Талдықорған орман шаруашылығы мемлекеттік мекемесі:

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМААстана қаласы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті 2013 жылғы 5 сəуірде сағат 11.00-де Астана қаласы, Əуезов көшесі, 14-үй мекен-жайда «Резерв»

РМК балансындағы мемлекеттік республикалық мүлік нысандарын мүліктік жалға беру бойынша тендер өтетіндігін хабарлайды

Барлық конкурсқа қатысушыларға қойылатын жалпы біліктілік талаптары:

C-1 санаты үшін: білімі - жоғары кəсіптік; мемлекеттік қызмет өтілі бес жылдан кем емес, не мемлекеттік органдарда басшылық немесе өзге лауа-зымдарда үш жылдан кем емес жұмыс өтілінің, не осы санаттардағы нақты лауазымның функционалдық бағыттарына сəйкес облыстарда алты жылдан кем емес, оның ішінде үш жылдан кем емес басшылық лауазымдарда жұмыс өтілінің бар болуы

С-3 санаты үшін: білімі - жоғары кəсіптік; мемлекеттік қызмет өтілі төрт жылдан кем емес, не мемлекеттік тапсырыс негізінде мемлекеттік қызметшілерді даярлау жəне қайта даярлаудың мемлекеттік бағдарламалары бойынша немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даяр-лау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бой-ынша оқуды аяқтаған жағдайда (магистратура, бакалавриат) бір жылдан кем емес мемлекеттік қызмет өтілінің, не мемлекеттік органдарда басшылық немесе өзге лауазымдарда екі жылдан кем емес жұмыс өтілінің, не осы санаттағы нақты лауазымның функционалдық бағыттарына сəйкес облыс-тарда бес жылдан кем емес, оның ішінде екі жылдан кем емес басшылық лауазымдарда жұмыс өтілінің бар болуы, не мемлекеттік тапсырыс негізінде мемлекеттік қызметшілерді даярлау жəне қайта даярлаудың мемлекеттік бағдарламалары бойынша немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін ба-сым мамандықтар бойынша оқуды (докторантура) аяқтауы.

C-4 санаты үшін: білімі - жоғары кəсіптік; мемлекеттік қызмет өтілі үш жылдан кем емес, не мемлекеттік тапсырыс негізінде мемлекеттік қызметшілерді даярлау жəне қайта даярлаудың мемлекеттік бағдарламалары бойынша немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даяр лау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойынша оқуды аяқтаған жағдайда (бакалавриат) бір жылдан кем емес мемлекеттік қызмет өтілінің, не мемлекеттік органдарда басшылық немесе өзге лауазымдарда екі жылдан кем емес жұмыс өтілінің, не осы санаттағы нақты лауазымның функционалдық бағыттарына сəйкес облыстарда төрт жылдан кем емес, оның ішінде екі жылдан кем емес басшылық лауазымдарда жұмыс өтілінің бар болуы, не мемлекеттік тапсырыс негізінде мемлекеттік қызметшілерді даярлау жəне қайта даярлаудың мемлекеттік бағдарламалары бойынша немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даяр-лау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бой-ынша оқуды (магистратура) аяқтауы.

C-5 санаты үшін: білімі - жоғары кəсіптік; мемлекеттік қызмет өтілі екі жылдан кем емес, не осы санаттағы нақты лауазымның функционалдық бағытына сəйкес облыстарда үш жылдан кем емес жұмыс өтілінің бар бо-луы, не мемлекеттік тапсырыс негізінде мемлекеттік қызметшілерді даяр-лау жəне қайта даярлаудың мемлекеттік бағдарламалары бойынша немесе шетелдің жоғары оқу орындарында Шетелде кадрлар даярлау жөніндегі республикалық комиссия бекітетін басым мамандықтар бойынша оқуды (бакалавриат) аяқтауы.

C-6 санаты үшін: білімі - жоғары кəсіптік.- «Мемлекеттік əкімшілік лауазымдарының санаттарына үлгілік біліктілік

талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігі Төрағасы бірінші орынбасарының 2008 жылғы 9 қаңтардағы № 02-01-02/5 бұйрығымен бекітілген (Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде 2008 жылы 10 қаңтардағы № 5084 тіркелген).

Əкімшілік мемлекеттік қызметкерлердің лауазымдық жалақылары

Санат Еңбек сіңірген жылдарына

байланысты Санат Еңбек сіңірген жылдарына

байланыстыmin max min max

C-1 196 674 265 221 C-5 106 345 143 501C-3 156 955 212 049 C-6 64 063 108 267C-4 118 517 160 158

I. Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігі 010000, Астана қ., Солтүстік жағалау, Орынбор көшесі, № 8-үй, «Министрліктер үйі» əкімшілік ғимараты, № 7 кіре беріс, анықтама телефондары: 8 (7172) 74-37-59, 74-37-58, мемлекеттік əкімшілік бос лауазымдарға конкурс жариялайды:

1. Сауда комитетінің төрағасы, (С-1) - 1 бірлік.Функционалдық міндеттері: Комитеттің қызметіне жалпы басшылық

ету. Құрылымдық бөлімшелердің жəне ведомстволық кəсіпорындардың жұмыстарына жалпы бақылау жəне үйлестіру. Комитетке жүктелген тапсырмаларды жəне міндеттерді іске асыруды қамтамасыз ету. Бюджеттік бағдарламаларды іске асыруды бақылау жəне əзірленуін үйлестіру. Парламентке, Үкіметте жəне басқа министрліктермен жəне ведомстволарда Комитеттің мүдделерін білдіру. Мемлекеттік сауда жүйесін дамытудың басым бағыттарын қалыптастыру. Сауда мəселелері бойынша өңірлік ұйымдармен, мемлекетаралық, халықаралық ұйымдармен ынтымақтастықты жүзеге асыру, халықаралық ұйымдарда, Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде Қазақстан Республикасының мүдделерін білдіру.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым-дар, экономика жəне бизнес жəне/немесе құқық мамандықтары бойынша жоғары білім. Үлгілік біліктілік талаптарына сəйкес. Республикалық деңгейдегі осыған ұқсас құрылымдарда жұмыс тəжірибесінің болуы.

2. Макроэкономикалық талдау жəне болжамдау департаменті директорының орынбасары, (С-3) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Макроэкономикалық көрсеткіштердің қысқа, орта жəне ұзақ мерзімді болжамдарын, елдің бес жылдық мерзімге арналған əлеуметтік-экономикалық даму болжамын əзірлеу бойынша Департамент жұмысын үйлестіру, Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық даму үрдісіне талдау жүргізу, елімізде жəне əлемде болып жатқан экономикалық процестерге жедел мониторингті жүзеге асыру. Өткізіліп жатқан сауда жəне инвестициялық саясатты талдау, сыртқы даму факторларының ел экономикасына ықпалын бағалау, сауда инвестициялық ынтымақтастықты талдау, əлем экономикаларының даму перспективала-рын бғалау, БЭК келісімдерінің ел экономикасына ықпалын талдау жəне сыртқы тəуекелдерді, əлеуетті анықтау. Келісілген макроэкономикалық саясат жүргізу мəселелері бойынша Үкіметаралық консультацияларға қатысу. Тұжырымдамаларды, бағдарламаларды, баяндамаларды əзірлеуге қатысу. Экономикалық саясат жөніндегі кеңес отырыстарын, кеңестер жəне комиссиялардың отырыстарын əзірлеу жəне өткізу бойынша жұмысты үйлестіру жəне Министрліктің департаменттерімен өзара іс-қимыл жасау.

Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің жо-баларына сараптама жүргізу кезінде жұмысты үйлестіру. Департамент кызметкерлерінің атқарушылық жəне еңбек тəртібін бақылау. Басшылықтың басқа да тапсырмаларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес (экономика, менеджмент, есеп жəне аудит, қаржы, мемлекеттік жəне жергілікті басқару) жəне/немесе құқық (құқықтану) мамандықтары бойынша жоғары білім. Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес. Мүмкіндігінше Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық жəне сыртқы экономикалық саясатының негізгі бағыттарын білуі. Мүмкіндігінше экономикалық салада, оның ішінде макроэкономикалық жоспарлау жəне болжамдау саласында жұмыс өтілінің болуы құпталады.

3. Салық жəне кеден саясаты департаментінің директорының орын-басары, (С-3) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Департаменттің қызметіне жалпы бас-шылық жасау; Департаменттің қызметін үйлестіру; салық жəне кеден саяса-тын қалыптастыру бойынша ұсыныстарды əзірлеуге қатысу жəне салықтық жəне салықтық емес түсімдерді талдау жəне болжамдауды жүзеге асыру; салық жəне кеден заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстарды əзірлеуге қатысу; салық жəне кеден заңнамасына байланысты заңнамалық жəне өзге де нормативтік құқықтық актілердің жобаларын дайындауға қатысу; құзыреті шегінде жер қойнауын пайдалану мəселелері бойынша нормативтік құқықтық актілер жобаларын əзірлеуге қатысу; Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес өзге де функцияларды жүзеге асыру.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылымдар, экономика жəне бизнес (экономика, қаржы, мемлекеттік жəне жергілікті басқару) жəне/немесе құқық (құқықтану) жəне/немесе гуманитарлық ғылымдар (халықаралық қатынастар) мамандықтары бойынша жоғары білім. Үлгілік біліктілік талаптарына сəйкес. Жергілікті атқарушы органда, мемлекеттік қаржы, салық жəне кеден саясаты саласында жұмыс тəжірибесінің болуы жөн.

4. Министрдің кеңесшісі (С-4) - 1 бірлік.Функционалдық міндеттері: Министрдің нұсқауларын орындау.

Министрдегі кездесулер мен жиналыстардың кестесі мен үйымдастыру жұмыстарын жүргізу, Министрлік алқасына жəне министрдің қатысуымен өтетін жиналыстарға құрылымдық бөлімшелердің материалдар дайындауын бақылауды қамтамасыз ету.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым-дар, экономика жəне бизнес жəне/немесе құқық мамандықтары бойынша жоғары білім. Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес. Мүмкіндігінше мемлекеттік қаржылық бақылау, мемлекеттік сатып алу бойынша талдамалық материал-дар дайындауда жұмыс тəжірибесінің болуы.

5. Ішкі əкімшілендіру департаменті Мемлекеттік сатып алу басқар-масының бастығы, (С-4) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Басқарманың қызметін ұйымдастыру жəне бақылау; Министрліктің қызметін қамтамасыз ету үшін керекті тауарлар, жұмыстар мен қызметтер қажеттілігін жоспарлау; Министрліктің жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін қажет тауарлар, жұмыстар мен қызметтерді са-тып алу бойынша мемлекеттік сатып алу саласында қызметті жүзеге асыру;

шарттық міндеттемелердің орындалуын бақылау; басшылықтың басқа да тапсырмаларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым-дар, экономика жəне бизнес (экономика, менеджмент, қаржы) жəне/немесе құқық (юриспруденция) мамандықтары бойынша жоғары білім.

Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес. Мүмкіндігінше Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық жəне сыртқы экономикалық саясатының негізгі бағыттарын білуі, мемлекеттік басқару саласында жұмыс тəжірибесінің болуы құпталады.

6. Ішкі əкімшілендіру департаменті Бақылау жəне құжаттамалық қамтамасыз ету басқармасының бас сарапшысы, негізгі қызметкердің бала күту демалысы кезеңіне, (С-5) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Қазақстан Республикасы Президенті Əкім-шілігінен, Парламент Сенаты мен Мəжілісінен, Премьер-Министр Кеңсесінен келіп түсетін қағаз жəне электрондық тасығыштағы кіріс хат-хабарларды қабылдау, тексеру жəне ЭҚАБЖ деректер базасына тіркеу; ішкі бақылаудағы құжаттарды тіркеу, құжаттар мен істерді ведомстволық мұрағатқа тапсыру; функционалдық қызмет шеңберінде картотеканы жүргізу, құжат айналымы туралы ақпаратты жəне есептілікті дайындау; басшылықтың өзге де тап-сырмаларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым-дар, экономика жəне бизнес (экономика, қаржы, мемлекеттік жəне жергілікті басқару, мұрағаттану, құжаттандыру жəне құжаттамалық қамтамасыз ету) жəне/немесе құқық (юриспруденция) мамандықтары бойынша жоғары білім.Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес.

7. Ішкі əкімшілендіру департаменті Бақылау жəне құжаттамалық қамтамасыз ету басқармасының бас сарапшысы, негізгі қызметкердің бала күту бойынша демалысы кезеңіне, (С-5) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Қазақстан Республикасы Президенті Əкімшілігінен, Парламент Сенаты мен Мəжілісінен, Премьер-Министр Кеңсесінен келіп түсетін қағаз жəне электрондық тасығыштағы кіріс хат-хабарларды қабылдау, тексеру жəне ЭҚАБЖ деректер базасына тіркеу; ішкі бақылаудағы құжаттарды тіркеу, құжаттар мен істерді ведомстволық мұрағатқа тапсыру; функционалдық қызмет шеңберінде картотеканы жүргізу, құжат айналымы туралы ақпаратты жəне есептілікті дайындау; басшылықтың өзге де тапсырмаларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым-дар, экономика жəне бизнес (экономика, қаржы, мемлекеттік жəне жергілікті басқару, мұрағаттану, құжаттандыру жəне құжаттамалық қамтамасыз ету) жəне/немесе құқық (юриспруденция) мамандықтары бойынша жоғары білім. Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес.

8. Ішкі əкімшілендіру департаменті Бақылау жəне құжаттамалық қамтамасыз ету басқармасының сарапшысы, негізгі қызметкердің бала күту бойынша демалысы кезеңіне, (С-6) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Қағаз құжаттарды қабылдау, тексеру, конверттеу жəне жөнелту; қолма-қол əкелінген, фельдъегерлік поштамен, Қазпоштамен, халықаралық ұйымдардан жəне банктерден келіп түсетін кіріс хат-хабарларды қабылдау, тексеру, сканерлеу жəне ЭҚАБЖ деректер базасына тіркеу; функционалдық қызмет шеңберінде құжат айналымы ту-ралы ақпаратты жəне есептілікті дайындау; басшылықтың өзге де тапсыр-маларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғы-лымдар, экономика жəне бизнес (экономика, қаржы, мемлекеттік жəне жергілікті басқару, мұрағаттану, құжаттандыру жəне құжаттамалық қамтамасыз ету) жəне/немесе құқық (юриспруденция) жəне/немесе білім беру (кəсіптік оқыту) мамандықтары бойынша жоғары білім. Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес.

9. Ішкі əкімшілендіру департаменті Ақпараттық-техникалық жəне ұйымдастыруды қамтамасыз ету басқармасының сарапшысы (С-6) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Министрлiктi ұйымдастырушылық қамтамасыз етуге қатысу; Азаматтық қорғанысты ұйымдастыруға қатысу; шаруашылық қызметтерін көрсету, байланыс қызметтерімен қамтамасыз ету; кабельді теледидар қызметтерімен қамтамасыз ету; əртүрлі форумдар, Қазақстан халықтарының ассамблеясын жəне өзге де ұйымдастырушылық шараларды өткізуге қатысу; қызметкерлердің жұмыс орындарын құруға қатысу; Ассамблеясын жəне өзге де ұйымдастырушылық іс-шараларды өткізуге қатысу; Министрлік басшылығының, басшылықтың өзге де тап-сырмаларын орындау.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым жəне бизнес (экономика, қаржы, маркетинг) жəне/немесе техникалық ғылымдар жəне технология (автоматтандыру жəне басқару, ақпараттық жүйелер, есептеу техникасы жəне бағдарламалық қамтамасыз ету) мамандықтары бойынша жоғары білім.

Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес. Мүмкіндігінше Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық жəне сыртқы экономикалық саясатының негізгі бағыттарын білуі, мемлекеттік басқару саласында жұмыс тəжірибесінің болуы.

10. Экономика салаларын дамыту департаменті Инфрақұрылымды жəне экологияны дамыту басқармасының сарапшысы, (С-6) - 1 бірлік.

Функционалдық міндеттері: Жер ресурстары саласындағы эконо-микалық дамудың негізгі бағыттарын, стратегиялық мақсаттар мен басымдықтарды қалыптастыру бойынша ұсыныстар əзірлеуге қатысу; Жер ресурстары саласы бойынша жетекшілік ететін мемлекеттік органдардың мемлекеттік жəне салалық бағдарламаларын стратегиялық жоспарларын келісу, мониторингілеу жəне іске асырылуын бағалауды жүргізу, сондай-ақ мемлекеттік органдардың осы мақсаттардағы қызметін үйлестіру. Кіріс жəне шығыс ақпараттар бойынша материалдар мен қорытындыларды уақытылы дайындауды жоғары тұрған басшылар берген өзге тапсырмаларды орында-уды жүзеге асыру. Құжаттарды есепке алу жəне сақтауды, Министрліктің мұрағатына сақтауға бергенге дейін жағдайын жəне сақталуын бақылауды жүзеге асыру; Басқарма құзыреті шегінде БАҚ жəне Министрліктің WEB-сайтында Министрліктің қызметін жариялау бойынша жұмыстар жүргізу.

Конкурсқа қатысушыларға қойылатын талаптар: Əлеуметтік ғылым дар, экономика жəне бизнес (экономика, менеджмент, есеп жəне аудит, қаржы, мемлекеттік жəне жергілікті басқару, өңірлік тану, əлемдік экономика, маркетинг) жəне/немесе құқық (құқықтану) жəне/неме-се техникалық ғылымдар мен технология жəне/немесе гуманитарлық ғылым (халықаралық қатынастар) Үлгі біліктілік талаптарына сəйкес. Мүмкіндігінше Қазақстан Республикасының əлеуметтік-экономикалық жəне сыртқы экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын білуі. Мүмкіндігінше негізгі мамандықтың бейіні бойынша курстарда кезеңдік қайта даярлау туралы сертификаттарының болуы.

Конкурсқа қатысу үшін қажетті құжаттар: (өкiлеттi орган белгiлеген нысандағы өтiнiш, өкiлеттi орган белгiлеген нысанда толтырылған ан-кета, кадр есебi бойынша толтырылған iс парағы (нақты мекен-жайы мен телефондары, соның iшiнде байланыс көрсетiлуi тиiс); бiлiмi туралы құжаттардың нотариалдық немесе өзге де заңдарда белгiленген тəртiппен куəландырылған көшiрмелерi; еңбек кiтапшасының нотариалдық немесе өзге де заңдарда белгiленген тəртiппен куəландырылған көшiрмесi; денсаулығы туралы белгiленген нысандағы анықтама; 3х4 үлгідегi 1 фотосурет, Қазақстан Республикасы азаматының жеке куəлігінің көшірмесі) аталмыш хабарландыру жарияланған мезеттен бастап 15 күннің ішінде көрсетілген мекен-жай бойынша сəйкесті мемлекеттік органдарға тапсырылуы тиіс. Конкурс комиссиясының қарауына құжаттарды қабылдау мерзiмiнде азаматтардың өздерi əкеліп берген немесе поштамен жiберген (қоса тіркелген құжаттардың тізбесі көрсетілген құжат тігілетін папкада орналастырылған) құжаттары қабылданады.

Тестілеуге қатысуға жіберілген үміткерлер құжаттарды тапсыру мерзімі біткеннен кейін 5 жұмыс күннің ішінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігінде немесе ҚР Мемлекеттік қызмет істері жөніндегі агенттігінің Алматы, Атырау, Көкшетау, Павлодар, Тараз, Өскемен, Орал, Петропавл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Талдықорған, Ақтөбе, Ақтау жəне Шымкент қалаларындағы аймақтық тестілеу орталықтарында белгіленген тəртіппен өтеді.

Бос əкімшілік мемлекеттік лауазымдарға орналасуға үміткерлерге арналған тестілеу бағдарламасы:

С-1, C-3, C-4 cанаттары үшін: логикалық тест (10 тапсырма); мемлекеттік тілді бiлуге арналған тест (20 тапсырма); Қазақстан Республикасының заңнамаларын білуге арналған тестке Қазақстан Республикасының Конституциясын (20 сұрақ), Қазақстан Республикасының “Мемлекеттік қызмет туралы” (20 сұрақ), “Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы” (20 сұрақ), “Əкімшілік рəсімдер туралы” (20 сұрақ), “Нормативтік құқықтық актілер туралы” (20 сұрақ) Заңдарын, Ар-намыс кодексiн (10 сұрақ) білуге арналған сұрақтар кіреді.

С-5, C-5 cанаттары үшін: логикалық тест (10 тапсырма); мемлекеттік тілді бiлуге арналған тест (20 тапсырма); Қазақстан Республикасының заңнамаларын білуге арналған тестке Қазақстан Республикасының Конституциясын (20 сұрақ), Қазақстан Республикасының “Мемлекеттік қызмет туралы” (20 сұрақ), “Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы” (20 сұрақ) Заңдарын, Ар-намыс кодексiн (10 сұрақ) білуге арналған сұрақтар кіреді.Əңгімелесуге өткен үміткерлер одан аталмыш конкурс бойынша тестілеу рəсімін өткеннен кейін бес жұмыс күннің ішінде конкурс жариялаған сəйкесті мемлекеттік органдардан өтеді.

Аталмыш лауазымдарға орналасатын үміткерлер үшін көтермеақы шығындары, тұрғын үй жəне жеңілдіктер берілмейді.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің сайты: www.kyzmet.kz

Бос əкімшілік мемлекеттік лауазымдарға орналасуға конкурс туралы хабарландыру

Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінің Ақпарат жəне мұрағат комитеті «Қазақпарат» ақпараттық агенттігі директорының орынбасары Қаламқас Əскерқызы Əбуоваға анасы

Тамара Мақзұмқызы МҰХАМЕДЖАНОВАНЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz8 Спорт

Масқара!

Өңір өнері

www.egemen.kz8

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Мистоль» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Космическая к-сі, 6/3, «Шығыс ақпарат» КМКбаспаханаларында басылып шықты.

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕН-ЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 273-73-80.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru , egemenkz@maіl.kzАлматыда: факс (727) – 273-73-80, электронды пошта – egemalm@host.kz

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728) 27-05-70;Атырау – (712-2) 32-94-07;

Көкшетау – (716-2) 25-76-91;Қарағанды – (721-2) 43-94-72;Қостанай – (714-2) 39-12-15;Қызылорда – (724-2) 27-00-85Орал – (711-2) 28-80-35;Өскемен – (723-2) 25-28-41;

Павлодар – (718-2) 57-18-09;Семей – (722-2) 52-26-86;Тараз – (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 404-36-29;Петропавл – (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-73-97, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы200 601 дана.

Нөмірдің кезекші редакторы

Берік САДЫР.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 9 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №19 ek

Ол алдымен бұрыннан қалыптасып кет-кен қатаң сеңді бұзды. Өңір мəдениетінің ауыз толтырып айтарлықтай алғашқы жеңісі сол Тараз топырағында қайтадан түрленіп, ұлт аспаптар оркестрі құрылды. Осы уақытқа дейін оркестр үнін сағынған əулиеаталықтар жас басшының мұнысына риза болды. Республикалық «Мəдени мұра» бағдарламасының аясында Жамбыл облысында тарихи-мəдени ескерткіштерді мемлекет қорғауына алып қорғап-сақтау саласына көптеп назар бөліне бастаған да осы кез. Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі ЮНЕСКО жəне ИСЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссиямен бірігіп, тарих жəне мəдениет ескерткіштерін ЮНЕСКО-ның «Бүкілəлемдік мəдени мұра» тізбесіне ұсыну жұмыстарын жүргізгені аян. Бұл тізімге Қазақстан бойынша 7 ескерткіш ұсынылса, оның 5-уі біздің мəдени құнды-лық тарымыз екендігін айтып, қалай мақтансақ та болады.

Өңір мəдениетінің өрістеп дамуына қосқан тағы бір жақсылығы сол – облыстық филармонияға есімі елімізге мəшһүр өнер

иесі Сəуле Жанпейісова келді. Жанпейісова Таразға атбасын бұрғалы филармонияның жұмысына да жан бітті. Əр жерде берген концерттерінен ұлттық үн байқала баста-ды. Əсіресе, Сəуле Жанпейісова сахнаға шыққанда жұрт жылы қабылдайтын болды. Мұның өзі ел сыйлайтын ұжымды беделді, өнерлі басшының басқарғандығынан екені айтпаса да түсінікті.

Айнұр Сəденованың тікелей басшылы-ғымен қолға алынған жарқын жобаларының бірі – «Арт керуен». Бұл жоба да өз өзін ақтады. Өңірлерге барған өнер иелері көшпелі керуенмен өз өнерлерін ауыл-аймақ тұрғындарына көрсетіп, мəдениет саласының өкілдері мен халық арасын жақындата түсті.

А.Сəденова жұмысқа бір білек түрініп кіріссе, алған бетінен қайтпайды екен. Жас болғандықтан ба, оның ойында креативті идеялар басымдау көрінеді. Мəселен, об-лыс əкімдігі мəдениет басқармасының тіке лей ұйытқы болуымен өткен жас ре -жис серлердің «Дебют» фестивалі де жоға -ры деңгейде ұйымдастырылды. Жергілікті ре жиссерлердің қойылымдарына қаныққан

жұртшылық республикамыздың түкпір-түкпірінен келген жас режиссер лер дің аяқ алыстарын аңдады. «Жас режис серлердің басын Таразда тоғыстыру дағы басты мақсат – олар үлкен өнер жолын біздің өңір ден бастаса дедік. Тараз топырағынан ба та алса деген ой болды» дейді Айнұр Қанат-бекқызының өзі бұл фестиваль турасында.

А.Сəденованың басқа басшылардан тағы бір ерекше қыры – жастарды қол-дай білуі дер едік. Оның бастамасымен өткізілген «Жамбыл стар» өнер бай қа уы – шын мəніндегі жас таланттарды айқын-да ды. Жəне ол əншілер бүгінгі таңда өңі рі міздің белді өнер ұжымдарының əншілеріне айналып үлгерді.

Əдебиет пен мəдениеттің ауыр жүгін қатар арқалап жүрген жас басшы жас ақындарды да назардан тыс қалдырған емес. Жақында ғана республикалық ақындар ай-тысымен қатар «Жүз жыл жырлаған жүрек» атты жас ақындар мүшəйрасын өткізіп, шын таланттарға жүлде таратты. Əлі де сол үрдістен жаңылмай, Төле би бабамыздың мерейтойында республикалық жас ақындар мүшəйрасын өткізуді жоспарлап отыр.

Сол сияқты, «Төле би бабамыздың 350 жылдық мерейтойына орай шешендік өнер түрлерінен де түрлі өнер байқаулары ұйымдастырылмақ. Бұлардан бөлек жыл сайын өткізіліп келе жатқан «Шырқа, даусым!» өнер байқауын да жылдағы дəстүр сабақтастығымен жоғары деңгейде ұйымдастыру, Елбасының саясатын жүзеге асыру мақсатында Оңтүстік Қазақстан

облысымен бірлесіп, мəдениет күндерін өткізу жоспарланған.

«Тұңғышбай Əл Тарази Таразға шақы-рады» деген актерлерге арналған іс шараның тұсауы кесілетін күн де алыс емес сияқты. «Айша бибі» туралы туынды жаздыртып, оны сахналауда жаңашыл басшы ұсынған тың ой. – Оны əншілер қазақи дəстүрлі дауыспен айтса, ол елді қызықтырар еді, – дейді Айнұр Қанатбекқызы. – Мұны енді кім жазады деген ой келеді ғой. Бұған дейін ешкім жазбаған. Қандай композитор бар деп ойлап жүргенбіз. Бізде Таразда Əшір Молдағайынов деген композитор болған. Қазір өмірде жоқ. Кезінде сол кісі «Айша бибі» туралы опера жазып жатқанын үлкен кісілерге айтқан екен. Оны бітірген-бітірмегенін нақты ешкім білмейді. Кейіннен ол кісінің ұлымен хабарластық. Содан таяуда бір күні жұмысқа келсем, кабинетімде қорап тұр. Қорапты ашып қалсам, мен күткен «Айша бибі» тұр. Партияларына дейін бəрі жазылған. Осы лайша, көктен іздегеніміз, жерден табылды.

Иə, бұл – елең етерлік жаңалық. Қазір мамандар осы шығарманы ұлттық оркес-трге икемдеп, оны сахнаға шығарудың бар мүмкіндіктерін қарастыруда. Тараздықтар «Айша бибі» арқылы симфониялық оркестрдің ғана емес, ұлт аспаптар оркестрінің де жаңаша бағыт ала алаты-нын, оның операмен үйлесім таба алаты-нын паш етпек ниетте .

Иə, мəдениетке мəн кіре бастады. Ол дау тудырмайды. Классикалық өнерді, тағы өзге қалтарыста қалған дүниелерді Айнұр Қанатбекқызы тірілтем деп отыр. Қадамыңа гүл бітсін дейміз.

Табиғат АБАИЛДАЕВ.ТАРАЗ.

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан».

Қардың басын қар алады де-гендей, наурыз айы орталанып қалғанына қарамастан, Ақжайық аймағында боранды, жауын-ды-шашынды күндер толастар емес. Биылғы көктемнің басын да өңірде ауа райының тез құ был-ып өзгеріп тұруы жолға шық-қан адамдардың адасып ке туіне əкеліп соқтырып жүр. Пол тава ауылының тұрғындары ерлі-зайыпты Ерлан мен Сəуле Ле сов -тер ат шанамен жиырма ша қы рым қашықтықтағы мал қыс та ғына бағыт алған кезде күн ашық еді.

Əйтсе де ауылдан ұзай берген кезде күтпеген жерден төңірек қаракүңгірттеніп сала берді. Көп кешікпей жаяу борасын бас талып айналаны ақ түтек қар орай бастады. Сəлден соң бо-ран күшейіп, көз аштырмайтын жағдайға жетті. Бұдан əрі алға қарай жүру мүмкін болмаған соң олар аттың басын кері бұрды. Алайда, ауылға баратын бағытты анықтау мүмкін болмады.

Біраз уақыт өткен соң ай-наланы қою қараңғылық баса түсті. Боранның басылар түрі жоқ. Əдетте боран бір тəуліктен кем соқпайтынын сезген Ерлан қайткенде де ертеңге дейін суық пен үсікке ұрынбаудың қамын

ойластыра бастады. Осындай шешім қабылдаған ерлі-зайып-тылар жедел іске кірісті. Олар шанаға жегілген аттың ізден жаңылып ығып кеткенін аңғарды. Содан соң артық жүрістің пай-да бермейтінін сезген соң атты доғарып, шананы төңкеріп жа-нуарды соған байлады. Оның астындағы қарды тереңдетіп қазып өздеріне пана жасады. Жолға екі тұлып алып шыққандары қандай жақсы болған. Соның бірін жамы-лып, бірін астарына төсеп Ерлан мен Сəуле қарлы боран астын-да далаға түнеп шығады. Бұл кезде Полтава ауылының əкімі Светлана Бəйтенова да боранда адасқандарды іздестіре бастаған еді. Сөйтіп, арнайы іздестіру тобы құрылып жеке қар маши-насы Лесовтер шыққан жолдың бағытымен мал қыстағына қарай аттанды. Оның артынан екі трак-тор ілесіп отырды. Кешікпей боран кезінде адасып кеткен-дер құтқарушыларға аман-есен кездесті. Қазір ел-жұрт Ерлан жəне Сəуле Лесовтердің көз аш-тырмайтын ақтүтек боран кезінде көрсеткен тапқырлығы мен ай-ла-амалдарына таңданыс пен ризашылық танытып отыр.

Батыс Қазақстан облысы,Шыңғырлау ауданы.

«Жолаушылар тасымалы» АҚ 2013 жылы 220 жаңа жолау-шылар вагонын сатып алуды жо-спарлап отыр.

Компанияның баспасөз хат-шысы Тимур Асылхановтың хабарлауынша, бұл жұмыстар көрсетіліп жатқан қызметтердің тиімділігі мен сапасын арттыру бойынша салалық бағдарламаның міндеттемелерін жүзеге асыруға сəйкес жүргізілетін болады.

Оның барысында, нақтырақ айтсақ, отандық өнім – 158 «Тұлпар-Тальго» вагоны, жоғары тұтынушылық қасиеті бар 49 ва-гон, 1 дизельді-рельстік құрам (3 вагоннан құралған) жəне электропоездың 10 вагоны бар.

Бұл шаралар «Жолаушылар

тасымалы» акционерлік қоға мына жолаушылар вагонда ры паркін жаңартуға, осы арқы лы парктің тозу деңгейі көрсет кішін 64 пайыз-дан 58 пайызға дейін төмендетуге, сонымен қатар, мерекелік жəне де-малыс күндері жоғары сұранысқа ие маршруттарға қосымша вагон-дарды тіркеуді жүзеге асыруға мүмкіндік бермек.

Айта кетер тағы бір жаңалық, үстіміздегі жылдың маусым ай-ында «Алматы-Атырау» бағы-тында, ал қараша айында «Ас-тана-Атырау» бағытында екі жаңа жүрдек маршрутты енгізу де жоспарланып отыр.

Даниел ШАЙЫНҒАЗИН.АСТАНА.

Қылмыстың түрі көп. Ең сорақысы – он екі де бір гүлі ашылмаған сəбилерге зорлық жасау. Мұндай əрекетке баратындарды адамдық ақыл-санадан ада, азғын деу де аз...Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

Жағымды жаңалық та, жайсыз оқиға да халыққа тез тарайды емес пе, соңғы кездері «Ақтау қаласы ның бəленінші шағын ауданында кішкентай қызды зорлап кетіпті» деген жан ауыртар əңгіме жиі құлаққа ша-лынады. Бірақ зорлықшының қолға түспей, көз таса боп үлгеретіндігі тұрғындардың ыза сын тудырып, үрейін үдете түсетін. Ақтауда өткен жылдың тамыз айынан күні бүгінге дейін осындай 9 оқиға тіркелген. «Мың асқанға бір тосқан», қаршадай қыздардан тоят іздеп құныққан қылмыскер осы жолы тұтылды. Ақтау қалалық ІІБ қызметкерлерінің іздестіруі бары-сында 37 жастағы Ақтау қаласының тұрғыны қолға

түсті. Қыз-келіншектер мерекесінде «айрықша» көңіл көтеруге тырысқан ол таңертеңгі 10.30 ша-масында 9 жасар қызды пышақпен қорқытып, арам ойын жүзеге асырады. Араға бір сағатқа жетер-жетпес уақыт салып, үйде жалғыз қалған 8 жасар қыз балаға алдап есік ашқызып, зорламақ болады. Бірақ қыздың шыңғырған дауысы оны педофилден қорғап қалады. Қылмыскерді қолға түсіруге үлгермей қалғанмен, түр-түсін анық байқаған куəгерлердің айтуымен фотороботы жасалады да, көп ұзамай ол қолға түседі. Жəбірленуші қыздар оның өзін, қолындағы пышағын бұлжытпай таниды. Сондай-ақ, 2012 жылғы 3, биылғы жыл басынан бергі 2 оқиғаның жəбірленушілері де оны таныған. Тіпті, өткен жылғы тамыз-қыркүйек айларында орын алған екі педофилдік қылмысқа оның қатысы бар екендігі əшкереленіп отыр.

Қазір күдіктіге қатысты тергеу əрекеттері жүргі-зіліп жатыр.

АҚТАУ.

КАРАТЭ. АҚШ-тың Модесто қаласында каратэнің годзю-ро түрінен өткен əлем чемпионатында Қазақстан құрамасы 9 алтын, 3 күміс жəне 1 қола жүлдені алып, жалпыкомандалық есепте бірінші орынды иеленді.

ВЕЛОСПОРТ. Жақында спорттың осы түрінен «Астана» велокомандасының шабандозы итальян Винченцо Нибали «Тиррено-Адриатико» көпкүндігінде жеңіске жеткеннен кейін Үндістанның Дели қаласында велошосседе өтіп жатқан Азия чемпионатында Қазақстан құрамасы 2 алтын жəне 2 күміс медальді жеңіп алды. Онда Данил Фоминых пен Дмитрий Рив алтын медаль алса, Андрей Мизуров пен Екатерина Юрайтис күміс жүлдені иеленді.

НЫСАНА КӨЗДЕУ. Кувейтте өткен халықаралық турнирде еліміз құрамасы 2 алтын, 2 күміс жəне 2 қола медальді еншіледі. МВ-9 жаттығуы бойынша 596 ұпайы мен Александра Малиновская жəне пневматикалық тапаншадан оқ атуда Рашид Юнусметов жеңімпаз атанды. Тағы бір жаттығуда Александра Малиновская мен Александр Ермаков күміс медальді иеленсе, Зəуреш Байбосынова мен Владимир Исаченко қола жүлдегер атанды.

ШАҢҒЫ. Осыған дейін Италияда əлем чемпионатында қола жүлдені, одан кейін Финляндияда өткен əлем кубогында күміс медальді иелен-ген шаңғышымыз Алексей Полторанин тағы да отандастарын қуантып, Норвегияның Драммен қаласында өткен əлем кубогының кезекті кезеңінде спринттік жарыста күміс медаль алды.

МƏНЕРЛЕП СЫРҒАНАУ. Канаданың Лондон қаласында өтіп жатқан əлем чемпионатында қазақстандық Денис Тен қысқа бағдарламада екінші орынға ие болды.

БОКС. Филиппинде жасөспірімдер арасында өтіп жатқан Азия чем-пионатында Қанат Көптілеуов (56 кг), Айтжан Шілемов (69 кг), Құлахмет Тұрсынбай (75 кг) пен Айбек Ерметов (91 кг) жартылай финалға шықты. Ал, Чехияның Усти қаласында өтіп жатқан халықаралық турнирде аса ауыр салмақтағы Иван Дычко финалға жолдама алды.

ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ. Қызылорда облысы, Тереңөзек кентінде қоғам қайраткері Н.Ергешбаевты еске алуға арналған республикалық турнир өтті. Оған еліміздің 6 облысынан барлығы 170 спортшы қатысты. Ерлер арасында Хакімжан Елеусінов (Қызылорда облысы), əйелдер арасын-да Салтанат Сапарбекова (ОҚО), жасөспірім ұлдар арасында Алмас Бейсетай (Алматы облысы), бойжеткендер арасында Жамал Ермекбай (Қызылорда облысы) жеңімпаз атанды.

ГРЕК-РИМ КҮРЕСІ. Шымкентте күрес түрлерінен өтіп жатқан Қазақстан чемпионатында грек-рим балуандары Жансерік Сəрсенбиев (Жамбыл, 55 кг), Дəулет Абсалимов (Жамбыл, 60 кг), Асхат Жаңбыров (ОҚО, 66 кг), Мақсат Ережепов (Қостанай, 74 кг), Андрей Самохин (Қарағанды, 84 кг), Ерұлан Ысқақов (Қарағанды, 96 кг), Еркін Шайкенов (Павлодар, 120 кг) ел чемпионы атанды.

ХОККЕЙ. Жоғары хоккей лигасына қатысып жатқан Қарағандының «Сарыарқа» командасы үш ойында Пензаның «Дизель» клубын ұтып, плей-офф кезеңінің ширек финалына шықты.

Кеше қазақстандық ұжым Пермь қаласының «Молот-Прикамье» ко-мандасымен жартылай финалдың жолдамасы үшін алғашқы кездесуін өткізді. Ал, Өскеменнің «Қазцинк-Торпедо» командасы 1/8 финалда Неф текамскінің «Торос» командасынан ұтылып, жарысты жалғастыра алмады.

«Егемен-ақпарат».

Жақында Данияның Эсбьерг қаласында мүгедек спортшылар арасында өткен Danish Open-2013 халықаралық турнирінде астаналық «Қайсар» спорттық клубынан жасақталған Қазақстан құрамасының алты спорт-шысы 9 алтын, 11 күміс жəне 3 қола, барлығы 23 жүлдені жеңіп алды.

Алтын мен кїміс жауєан кїн

Дастан КЕНЖАЛИН,«Егемен Қазақстан».

Бұл турнирде іріктеу сындары-нан сүрінбей өткен Əнуар Ахметов пен Зүлфия Ғабдуллина биылғы та-мыз айында Канадада өтетін əлем чемпионатына қатысатын бол-ды. 20 жасар Əнуар көру қабілеті төмен болса да 50 жəне 100 метрге, одан кейін 50 метрге арқамен жəне еркін стильде 200 метрге жүзуде алдына жан салмай, төрт алтын медальді иеленді. Мұндай нəтижеге қол жеткізу көзі жақсы көретін адамдардың өзіне жасау оңай емес. Сонымен бірге, ол осы турнирде 3 күміс жүлдені иеленді. Ал, Зүлфияға келсек, ол да 4 алтын медальді жеңіп алды. «Қайсар» клубының тағы бір спортшысы Михаил Еременко да арқамен 100 метрге жүзуде алтын жүлдені алса, одан кейін екі рет күміс медальге ие болды. Біздің тағы бір бауырымыз Сиязбек Дəлиев бұл жолы қола жүлдені қанағат тұтты.

Бұдан басқа Дмитрий Ли 3 күміс, 1 қола медальді, Леонелла Бурдина 1 күміс жəне 1 қола жүлдені мойын-дарына тақты.

«Қайсар» клубының аға жат-тықтырушысы Владимир Заго-родныйдың айтуынша, турнирде біздің қыз-жігіттерге өзге елдермен жарысу оңай болған жоқ. Дегенмен, біздің спортшылар олармен иық теңестіріп бəсекелесу үшін қолда бар жағдайдың бəрін жасады, бар күш-жігерін жұмсады.

Ал, 4 алтын мен 3 күміс медальді еншілеген Əнуар Ахметов енді биылғы əлем чемпионатынан кейін қазан айында жасөспірімдер ара-сында өтетін Азия чемпионатына қатысады. Əлем чемпионатына жолдама ала алмаған басқа па-раолимпияшылар болса, 24-26 сəуір күндері Ұлыбританияның Шеффилд қаласында өтетін тур-нирге қатысып, əлемдік бəсекеге берілетін жолдама үшін тағы да бақ сынап көреді.

Жарыстар кїнделігі

«Айша бибі» операсы ўлт аспаптар оркестрініѕ ќолдауымен сахналанбаќ

Өңірдің əргі-бергі тарихынан бастап, оның əдебиетіне, мəдениетіне жаңаша серпін беру үшін қажырлы еңбек қажет-ақ. Бұл тұрғыда жастық жалынның болғаны да артық етпейді. Облыс əкімдігі мəдениет басқармасына осыдан екі жыл бұрын жаңа, жас басшы келгенде 2000 жылдық тарихы бар Тараз өңірінің мəдениеті қалай дамиды екен деп ой түйген болатынбыз. Жоқ, Айнұр Қанатбекқызы өз жұмысына тиянақты екен.

Ќаршадай ќыздарєа ќўныќќанќаныпезер ќўрыќталды

Жаѕа вагондар сатып алынады

Адасќандар аман ќалды Фотоэтюд

Суретті түсірген Серік МАЙЕМЕРОВ.

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 9РЕСМИ БӨЛІМ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1765 Астана, Үкімет Үйі

Дара кəсіпкерлердің жəне заңды тұлғалардың электр желілеріндегі қуат коэффициентінің нормативтік мəнін бекіту туралы

«Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру туралы» 2012 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 5) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған дара кəсіпкерлердің жəне заңды тұлғалардың электр желілеріндегі қуат коэффициентінің нормативтік мəні бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы №1765 қаулысымен бекітілген

Дара кəсіпкерлердің жəне заңды тұлғалардың электр желілеріндегі қуат коэффицентінің нормативтік мəні

Дара кəсіпкерлердің жəне заңды тұлғалардың электр желілеріндегі қуат коэффициентінің нормативтік мəні электр желілеріне қосылу нүктесіндегі кернеу класы бойынша анықталады:Электр желісінің кернеу класы Cos φ*кернеуі 110 – 220 кВ ≥ 0,89кернеуі 6 – 35 кВ ≥ 0,92кернеуі 0,4 кВ ≥ 0,93

* – Cos φ (қуат коэффициенті) – активті қуаттың толық қуат қатынасына тең, электр тогының энергетикалық сипаттамасы болып табылатын өлшемсіз физикалық шама.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1767 Астана, Үкімет Үйі

«Азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету жөнiндегi ұйымдарға қойылатын сертификаттау талаптарын бекiту

туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 20 маусымдағы № 676 қаулысына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етедi: 1. «Азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету жөнiндегi

ұйымдарға қойылатын сертификаттау талаптарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 20 маусымдағы № 676 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 42, 548-құжат) мынадай өзгерістер енгізілсін:

тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету жөнiндегi

ұйымдарға қойылатын талаптарды бекіту туралы»;1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Қоса беріліп отырған азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен

қамтамасыз ету жөнiндегi ұйымдарға қойылатын талаптар бекітілсін.»; көрсетілген қаулымен бекітілген азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен

қамтамасыз ету жөнiндегi ұйымдарға қойылатын сертификаттау талаптарында:тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету жөнiндегi

ұйымдарға қойылатын талаптар.»;1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Осы азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету жөнiндегi

ұйымдарға қойылатын талаптар (бұдан əрi – талаптар) «Қазақстан Республикасының əуе кеңiстiгiн пайдалану жəне авиация қызметi туралы» 2010 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасы-ның Заңына сəйкес əзiрлендi жəне азаматтық əуе кемелерiн жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету жөнiндегi ұйымдарға қойылатын талаптарды айқындайды.»;

3-тармақтың екінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«ЖЖМҚҰ көрсетiлген жұмыстардың бiр бөлiгiн жүзеге асырған жағдайда, онда ЖЖМҚҰ осы

талаптарға сəйкес келетін ұйымдарды тартады.»;5-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«5. Сапаның зертханалық бақылауын жүзеге асыру үшiн ЖЖМҚҰ өз құрылымында ЖЖМ зерт-

ханасын құрады немесе осы талаптарға сəйкес келетін зертханаларды тартады.»;6-тармақта орыс тіліндегі мəтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мəтін өзгермейді.7-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) осы талаптарда белгiленген талаптар деңгейiнде ЖЖМҚҰ-ның қызметiн қолдауды;»;14-тармақта:3) тармақшаның бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«3) технологиялық жабдықтың нақты даналарының жұмыс iстеуiн жəне техникалық жай-күйiн,

жабдыққа арналған қондырғыларды жəне одан жинақтаушы жəне басқа да бұйымдардың алып таста-луын, жүргiзiлген жөндеулердi, кезеңдiк техникалық қызмет көрсету мен бiр реттiк тексерiп қарауды есепке алуды жүзеге асырады.»;

екінші бөлік мынадай редакцияда жазылсын:«Есепке алу нысандары «Қазақстан Республикасының азаматтық авиация ұйымдарында

авиациялық жанар-жағармай материалдары мен арнаулы сұйықтықтарды сақтаудың, құюға беруге дайындаудың жəне олардың сапасына бақылау жүргізудің қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Респу-бликасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 шілдедегі №796 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының азаматтық авиация ұйымдарында авиациялық жанар-жағармай материалдары мен арнайы сұйықтықтарды сақтау, құюға дайындау жəне олардың сапасына бақылау жүргiзу қағидаларында (бұдан əрі – Сақтау қағидалары) белгiленген журналдарда жүзеге асырылады.»;

23-тармақта орыс тіліндегі мəтінге өзгеріс енгізілді, қазақ тіліндегі мəтін өзгермейді.38-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«38. ЖЖМ резервуарларға түскеннен кейiн Сақтау қағидаларының 10-тармағына сəйкес

белгіленетін мерзім ішінде, оның тұндырылуы қамтамасыз етіледі.»;40-тармақтың екінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«ЖЖМ зертханасы көрсетiлген жұмыстардың барлық кешенiн де жəне оның бiр бөлiгiн де

орындайды. ЖЖМ зертханасы көрсетiлген жұмыстардың бiр бөлiгiн жүзеге асырған жағдайда, ЖЖМҚҰ осы талаптарға сəйкес келетін зертханасы бар ұйымдарды тартады.»;

53-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«53. ЖЖМҚҰ ұшу қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге тiкелей байланысты мынадай қызметкерлердi

аттестаттауды қамтамасыз етедi:».2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнiнен бастап күнтiзбелiк он күн өткен соң

қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан № 1773 Астана, Үкімет Үйі

«Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттігінің2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы»Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 17 ақпандағы

№ 151 қаулысына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттігінің 2011 - 2015 жылдарға арналған

стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 17 ақпандағы №151 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж. №20, 248-құжат) мынадай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттігінің 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында:

«3. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар жəне нəтижелер көрсеткіштері» деген бөлімде:

«3.1. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, міндеттер, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар жəне нəтижелер көрсеткіштері» деген кіші бөлімде:

«1.2.3. «Байқоңыр» кешенінің мүліктерін тиімді басқаруды жəне объектілерін қорғауды қамтамасыз ету» деген міндетте:

«Ресей Федерациясы жалға алғандардың қатарынан шығарылған «Байқоңыр» ғарыш айлағындағы сақталған объектілердің саны» деген жолдың «2012 жыл» деген бағанындағы «140» деген сандар «131» деген сандармен ауыстырылсын;

«7. Бюджеттік бағдарламалар» деген бөлімде:«7.1. Бюджеттік бағдарламалар» деген кіші бөлімде:006 «Үкіметаралық келісім аясында агент банктерге бюджеттік кредиттерді өтеу бойынша

қызметтерді төлеу» деген бюджеттік бағдарламада:«бюджеттік шығындар көлемі» деген жолдың «2012 жыл» деген бағанындағы «12 896» деген

сандар «12 106» деген сандармен ауыстырылсын;009 «Байланыс жəне хабар тарату ғарыш аппараттарын басқаруды қамтамасыз ету» деген

бюджеттік бағдарламада:«бюджеттік шығындар көлемі» деген жолдың «2012 жыл» деген бағанындағы «1208 063» деген

сандар «1 199158» деген сандармен ауыстырылсын;015 «Ресей Федерациясы жалдау құрамына кірмеген жəне құрамынан шығарылған «Байқоңыр»

кешені объектілерінің сақталуын қамтамасыз ету» деген бюджеттік бағдарламада:тікелей нəтиже көрсеткіштерінде:«Ресей Федерациясының жалға алудан шығарылған, «Байқоңыр» ғарыш айлағы нысандарының

сақталуы» деген жолдың «2012 жыл» деген бағанындағы «140» деген сандар «131» деген сандармен ауыстырылсын;

«7.2. Бюджеттік шығындар жинағы» деген кіші бөлімде:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджеттік шығындардың БАРЛЫҒЫ:» деген жолдағы «36 070 596» деген сандар «36 060 901»

деген сандармен ауыстырылсын;«ағымдағы бюджеттік бағдарламалар» деген жолдағы «2 973 159» деген сандар «2 963 464»

деген сандармен ауыстырылсын.2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1782 Астана, Үкімет үйі

«Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы

№99 қаулысына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011-2015

жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы №99 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы,2011ж., № 18, 216-құжат) мына-дай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында:

«7. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің бюджеттік бағдарламалары» деген бөлімде:

«1. Бюджеттік бағдарламалар» деген кіші бөлімде:001 «Инфрақұрылымдық экономика салаларының тиімді жұмыс істеуін жəне дамуын

қамтамасыз ету жөніндегі табиғи монополиялар субъектілерінің қызметін реттеу саласындағы қызметтер» деген бюджеттік бағдарламада:

«Бюджет шығыстарының көлемі» деген жол мынадай редакцияда жазылсын:«

бюджет шығыстарының көлемі

мың теңге 1 254 671

912306

1 006 214

1 170 815

1 175 222

1 184799

«2. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің бюджет шығыстарының жиынтығы» деген кіші бөлімде:

«Бюджет шығыстарының барлығы:» деген жол мынадай редакцияда жазылсын:«

бюджет шығыстарының көлемі

мың теңге 1 254671

912306

1 017854

1 234925

1 223748

1 227 313

«001 «Инфрақұрылымдық экономика салаларының тиімді жұмыс істеуін жəне дамуын қамтамасыз ету жөніндегі табиғи монополияларының субъектілерінің қызметін реттеу саласындағы қызметтер» деген жол мынадай редакцияда жазылсын:

«001«Инфрақұрылымдық экономика салаларының тиімді жұмыс істеуін жəне дамуын қамтамасыз ету жөніндегі табиғи монополиялар субъектілерінің қызметін реттеу саласындағы қызметтер»

мың теңге

1 254671

912306

1 006 214

1 170 815

1 175 222

1 184 799

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1784 Астана, Үкімет Үйі

Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу қағидаларын бекіту туралы

«Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру туралы» 2012 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 13) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнiнен бастап күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

ҚазақстанРеспубликасының Премьер-Министрi С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы №1784 қаулысымен бекітілген

Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Осы Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу қағидалары

(бұдан əрі – Қағидалар) «Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру туралы» 2012 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы 4-бабының 13) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу тəртібін айқындайды.

2. Осы қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:1) энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру саласындағы уəкілетті орган (бұдан əрі –

уəкілетті орган) – энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру саласындағы басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

2) энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасы – энергетикалық ресурстарды пайдалануға жəне үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салу, сондай-ақ оларды реконструкциялауды, күрделі жөндеуді жүргізу кезінде тұтынушылардың энергиямен қамтамасыз етуге арналған шығындарын оңтайландыруға байланысты сəулет-құрылыс жəне техникалық шешімдердің энергия тиімділігін бағалау мақсатында жүргізілетін сараптама;

3) энергия үнемдеу – пайдаланылатын энергетикалық ресурстардың көлемін азайтуға бағыттал-ған ұйымдастырушылық, техникалық, технологиялық, экономикалық жəне өзге де шараларды іске асыру;

4) энергетикалық ресурстар – запастағы энергиясы қазіргі уақытта шаруашылық жəне өзге де қызмет түрлеріне пайдаланылатын немесе перспективада пайдаланылуы мүмкін табиғи жəне өндірілген энергия тасығыштардың жиынтығы, сондай-ақ энергия түрлері (атом, электр, химия, электрлі-магнитті, жылу жəне энергияның басқа да түрлері);

5) шартты отын – техникалық-экономикалық есептеулер кезінде қабылданған, органикалық отынның алуан түрлерінің жылу құндылығын салыстыру үшін қызмет ететін, нормативтер мен стан-дарттарда регламенттелетін бірлік;

6) аккредиттеу туралы куəлік – уəкілетті орган беретін, заңды тұлғалардың энергия аудитін жəне (немесе) энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүзеге асыру құзыретін куəландыратын ресми құжат;

7) тапсырыс беруші – энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу жөніндегі қызметті алу үшін сараптама ұйымына өтініш білдірген жеке немесе заңды тұлға;

8) энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасы бойынша сараптама ұйымы (бұдан əрі – сараптама ұйымы) – жаңа үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салудың немесе қазіргі барларын кеңейтудің (күрделі жөндеудің, реконструкциялаудың) жобалау алдындағы жəне (немесе) жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасына энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру са-раптамасын жүзеге асыруға уəкілетті орган аккредиттеген заңды тұлға.

3. Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасы Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес жасалған шарт негізінде, тапсырыс берушінің қаражаты есебінен жүзеге асырыла-ды жəне жобалардың кешенді мемлекеттік сараптамасына жəне оларды бекіткенге дейін жүргізіледі.

4. Күнтізбелік бір жыл ішінде бес жүз жəне одан көп тоннаға барабар шартты отын мөлшерінде энергетикалық ресурстар тұтынатын жаңа үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салудың немесе қазіргі барларын кеңейтудің (күрделі жөндеудің, реконструкциялаудың) жобалау алдындағы жəне (не-месе) жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасы міндетті түрде энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасына жатады.

5. Міндетті сараптамаға жатпайтын жобалар бойынша энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасы осы Қағидаларда белгіленген тəртіппен ерікті негізде жүргізіледі.

2. Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу тəртібі6. Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу үшін тапсырыс

беруші жұмыс жобасы паспортының көшірмесін қоса сараптама ұйымына еркін нысандағы өтініш береді.

7. Шарт жасасуға дейін:1) сараптама ұйымы осы Қағидалардың 8-тармағына сəйкес жұмыс жобасы паспортының

деректері негізінде өтініштің түскен сəтінен бастап бір жұмыс күні ішінде энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу үшін қажетті құжаттаманың тізбесін қалыптастырады жəне тапсырыс берушіден сұратады;

2) тапсырыс беруші сараптама ұйымына энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру са-раптамасын жүргізу үшін қажетті сұратылып отырған құжаттар көшірмелерін салыстырып тексеру үшін түпнұсқаларын қоса береді;

3) сараптама ұйымы тапсырыс берушінің сұратылып отырған құжаттамаларды берген сəтінен бастап бір жұмыс күн ішінде энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу құнын айқындайды.

8. Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу үшін тапсырыс берушіден сұратылып отырған қажетті құжаттамалардың тізбесі объектінің ерекшелігіне байланысты жобалау құжаттамасының бөлімдерінен қалыптастырылады, атап айтқанда:

1) жұмыс жобасының паспорты;2) жобаның энергетикалық паспорты (жобалауға арналған тапсырмаға сəйкес);3) жалпы түсіндірме хаты;4) бас жоспар;5) технологиялық шешімдер;6) сəулет-құрылыс шешімдері;7) инженерлік жабдықтау, желілер мен жүйелер;8) сметалық құжаттама.9. Тапсырыс беруші берген құжаттар тізбесі жəне энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арт-

тыру сараптамасын жүргізу құны шартта көрсетіледі.10. Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасын жүргізу мерзімі шартпен

белгіленеді, бірақ шартқа қол қойылған сəттен бастап он бес жұмыс күнінен аспайды.11. Жүргізілген энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасының нəтижелері

бойынша сараптаманы жүзеге асыратын заңды тұлғаның фирмалық бланкісінде сараптамалық қорытынды жасалады.

12. Сараптамалық қорытынды мынадай негізгі бөліктерден тұрады:1) құжаттың жасалған жері жəне күні, сараптама жасалатын жəне сараптама ұйымының толық

атауы, олардың басшыларының жəне сараптама жүргізген тұлғаның лауазымы, тегі мен аты-жөні, са-раптама атауы мен өткізу уақыты, сондай-ақ жасалған шарт нөмірі туралы мəліметтер қамтылатын кіріспе бөлігі;

2) есеп беру бөлігі, онда:жаңа үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салудың немесе қазіргі қазіргі барларын кеңейтудің

(күрделі жөндеудің, реконструкциялаудың) жобалау алдындағы жəне (немесе) жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасының Қазақстан Республикасының энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру саласындағы заңнамасында белгіленген талаптарға сəйкестігі;

құрылыс материалдарын, бұйымдарды жəне конструкцияларды, сондай-ақ қазақстандық өндірістің технологиялық жəне инженерлік жабдықтарын қолдану туралы ақпарат;

жобаның берілген энергия тиімділігі класына сəйкестігі келтіріледі;3) қорытынды бөлік, онда:жаңа үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салудың немесе қазіргі барларын кеңейтудің

(күрделі жөндеудің, реконструкциялаудың) жобалау алдындағы жəне (немесе) жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасының сəулет-құрылыс жəне техникалық шешімдердің энергия тиімділігін оң немесе теріс бағалау;

жаңа үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салудың немесе қазіргі барларын кеңейтудің (күрделі жөндеудің, реконструкциялаудың) жобалау алдындағы жəне (немесе) жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасының сəулет-құрылыс жəне техникалық шешімдердің энергия тиімділігі теріс бағаланған жағдайда Қазақстан Республикасының энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру саласындағы қолданыстағы заңнамасының нақты нормасына сілтеме жасай отырып келтіріледі.

13. Жаңа үйлерді, құрылыстарды, ғимараттарды салудың немесе қазіргі барларын кеңейтудің (күрделі жөндеудің, реконструкциялаудың) жобалау алдындағы жəне (немесе) жобалау (жобалау-сметалық) құжаттамасына қорытынды энергия үнемдеудің теріс бағасымен берілген жағдайда, тапсы-рыс берушіге сəйкессіздіктерді жою үшін күнтізбелік отыз күннен аспайтын мерзімде уақыт беріледі.

14. Тапсырыс беруші энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасының бары-сында анықталған сəйкессіздіктерді жойғаннан кейін сараптама ұйымы сəйкессіздіктердің жойылғаны туралы тиісті белгісі бар оң қорытынды береді.

15. Сəйкессіздіктер белгіленген мерзімде жойылмаған жағдайда, энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасы осы Қағидаларда белгіленген тəртіппен қайта жүргізіледі.

16. Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру сараптамасының қорытындысы үш дана-да ресімделеді жəне оны сараптама ұйымының басшысы бекітеді. Бір данасы тапсырыс берушіге беріледі, екіншісі – сараптама ұйымында сақталады, үшіншісі – уəкілетті органға жіберіледі.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1776 Астана, Үкімет Үйі

«Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2011 жылғы 8 ақпандағы № 94 қаулысына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық

жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2011 жылғы 8 ақпандағы № 94 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 18, 211-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің 2011 - 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында:

«2. Ағымдағы ахуалды жəне қызметтiң тиiстi салаларын (аяларын) дамыту үрдiстерiн талдау» деген бөлімде:

«1-стратегиялық бағыт. Нəтижеге бағдарланған бюджеттi қалыптастыру» деген кіші бөлімде:«1-стратегиялық бағыт. Нəтижеге бағдарланған бюджеттi қалыптастыру» деген кіші бөлімнің

тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын: «1-стратегиялық бағыт. Нəтижеге бағдарланған бюджетті жетілдіру»;отыз алтыншы бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «2011 жылдың екiншi жартыжылдығынан бастап, тапсырыс берушiлер мемлекеттiк сатып алу

веб-порталын пайдалануға жəне конкурс тəсiлiмен мемлекеттiк сатып алуды электрондық форматта өткiзуге құқылы, ал 2012 жылғы 1 шілдеден бастап осы тəсілмен мемлекеттік сатып алу электрондық мемлекеттік сатып алу арқылы ғана жүзеге асырылады.

Сондай-ақ 2012 жылғы 1 шілдеден бастап, мемлекеттік сатып алуды жүзеге асырудың жаңа тəсілі – электрондық аукцион енгізілді, ол аталған порталда нақты уақыт режімінде электрондық фор-матта жүзеге асырылады.»;

мынадай мазмұндағы бөліктермен толықтырылсын: «Бюджеттік инвестициялардың мониторингі заңды тұлғалардың жарғылық капиталында

мемлекеттің қатысуы арқылы жүзеге асырылатын болады, ол қадағалау жəне кейіннен бюджеттік инвестициялардың тиімділігін бағалау үшін деректерді дайындау мақсатында көрсетілген іс-шараларды түпкілікті іске асыру сəтіне дейін заңды тұлғалардың бастапқы жарғылық капиталын қалыптастыру, акциялар пакетін (қатысу үлестерін) сатып алу арқылы тұрақты жəне жүйелі түрде ақпарат жинау, республикалық немесе жергiлiктi бюджеттен тартылған бюджеттік инвестицияларды есепке алу жəне олардың іске асырылуын талдау болып табылады.

2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Бюджет кодексіне сəйкес бюджеттік кредит беру мен бюджеттік кредиттерді өтеу арасындағы айырмадан тұратын таза бюджеттік кредит беру бюджет құрылымы бөлімдерінің бірі болып табылады.

Бюджеттік кредиттерді өтеу серпіні мынадай деректермен беріледі: 2009 жылы – 20,5 млрд.теңге, 2010 жылы - 102,3 млрд.теңге, 2011жылы - 99,2 млрд.теңге.

Бюджеттік кредиттерді өтеу бойынша түсімдердің 2009 жылмен салыстырғанда 2010 - 2011 жылдары күрт ұлғаюы агроөнеркəсіп кешені субъектілерін қолдау бойынша іс-шараларды өткізу мақсатында «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ берілген бюджеттік кредиттер 2010 - 2011 жылдары, оның ішінде 2010 жылы - 80,0 млрд.теңге жəне 2011 жылы - ішінара 60,9 млрд.теңге өтелді.

Бюджеттік кредиттер бойынша түсімдердің айтарлықтай үлесі 2009 - 2011 жылдары «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысын дамытудың 2005 - 2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» жəне «Қазақстан Республикасында тұрғын үй құрылысының 2008 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» сияқты əлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға жергілікті атқарушы органдарға берілген бюджеттік кредиттерге тура келеді.

Бюджеттік кредиттерді өтеу бойынша түсімдердің жоспарын орындау сыртқы фактор əсер ететіндіктен, үнемі тиісті деңгейде (артығымен орындау немесе жете орындалмау) жүзеге асырылмай-тынын атап өткен жөн.

Жоғарыда көрсетілгендердің негізгі себептері мыналар болып табылады: 1) бюджеттік кредитті өтеу мерзімін қайта құрылымдау – мəлімдеу сипаты бар;2) валюталар бағамын өзгерту (қарыз алу валютасында сыртқы қарыз қаражаты есебінен

(республикалық бюджеттен бюджеттік кредит берілген жағдайда); 3) бюджеттік кредиттерді мерзімінен бұрын өтеу;4) республикалық бюджетті қалыптастыру кезінде жоспарланбайтын бюджеттік кредиттің

игерілмеген қаражатын қайтару.»;«3. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, мiндеттер, нысаналы индикатор, iс-шаралар мен

нəтижелер көрсеткiштерi» деген бөлімде:«3.1 Стратегиялық бағыттар, мақсаттар, мiндеттер, нысаналы индикатор, iс-шаралар мен

нəтижелер көрсеткiштерi» деген кіші бөлімде:«Нəтижеге бағдарланған бюджеттi жетiлдiру» деген 1-стратегиялық бағытта:«Бюджеттi жоспарлау сапасын арттыру» деген 1.1-мақсатта:«Нəтижеге бағдарланған бюджеттi қалыптастыру» деген 1.1.1-мiндетте:мына:«

Бюджет шығыстарының бағдарламалық-нысаналы жiктеушiсiне өткен республикалық бюджеттiк бағдарламалар əкiмшiлерiнiң үлесi

ҚР Қаржы мині Есептілік деректерi

% - - - - 0,12 100 100

»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «

Бюджет шығыстарының бағдарламалық-нысаналы жiктеушiсiне өткен республикалық бюджеттiк бағдарламалар əкiмшiлерiнiң үлесi

ҚР Қаржы мині есептілік деректерi

% - - - - 2,5 100 100

»;«Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерiне қол жеткiзу iс-шаралары» деген бағанда:

мына:«

Бағдарламалық-нысаналы бюджеттi жəне бюджеттiк өтiнiм жасаудың пiшiмiн енгiзу жөнiндегi нормативтiк құқықтық актiлердi əзiрлеу жəне пилоттық министрлiктер (Денсаулық сақтау, Ауыл шаруашылығы, Қаржы министрлiктерi) бойынша мемлекеттiк органның стратегиялық жоспарында айқындалған мақсаттар мен мiндеттерге сүйене отырып, мемлекеттiк органдардың бюджеттiк бағдарламаларын айқындау мақсатында Бiрыңғай бюджеттiк сыныптауышты қайта қарау

- х х х х

Пилоттық министрлiктерде (Денсаулық сақтау, Ауыл шаруашылығы, Қаржы министрлiктерi) бағдарламалық-нысаналы бюджеттi енгiзу

- - х - -

»деген жолдар мынадай редакцияда жазылсын:«

Бағдарламалық-нысаналы бюджеттi жəне бюджеттiк өтiнiм жасаудың жаңа форматын енгiзу жөнiндегi нормативтiк құқықтық актiлердi əзiрлеу жəне пилоттық министрлiк (Қаржы министрлiгi) бойынша мемлекеттiк органның стратегиялық жоспарында айқындалған мақсаттар мен мiндеттерге сүйене отырып, мемлекеттiк органдардың бюджеттiк бағдарламаларын айқындау мақсатында Бiрыңғай бюджеттiк сыныптаманы қайта қарау

- х х х х

Пилоттық министрлiкте (Қаржы министрлiгі) қағаз тасығышта бағдарламалық-нысаналы бюджеттi енгiзу

- - х - -

»;мына:«

Мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтерін ішкі аудит қызметіне көшіру бойынша оқыту семинар-кеңесін өткізу

- х - - -

»деген жол алынып тасталсын;«1.2. Бюджеттi орындаудың сапасын, шығыстардың тиiмдiлiгi мен қаржылық тəртiптi арттыру,

сондай-ақ мемлекеттiк борышты қауiпсiз деңгейде ұстау» деген мақсатта:«Осы мақсатқа қол жеткiзуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың коды 029» деген жол

мынадай редакцияда жазылсын: «Осы мақсатқа қол жеткiзуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың кодтары 001, 073»;мынадай мазмұндағы нысаналы индикаторлармен толықтырылсын: «

Нысаналы индикатор Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл(жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Бюджеттік кредиттерді өтейтін қарыз алушылар саны

«Бюджеттік процесс мониторингі» АЖ

Бірл.- - - - 26 25 27

«Қазынашылық-клиент» АЖ көшкен мемлекеттік мекемелердің үлесі

АҚБ есептік деректері

%- - - 3 30 100 100

»;«Республикалық бюджеттiң орындалуын қамтамасыз ету, мемлекеттiк сатып алу жүйесiнiң

тиiмдiлiгi мен айқындылығын арттыру, 2020 жылға Ұлттық қордың активтерiн кемiнде IЖӨ-нің 30%-ына дейiн жеткiзу» деген 1.2.1-мiндеттің тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:

«1.2.1-міндет. Республикалық бюджеттiң атқарылуын қамтамасыз ету, 2020 жылға қарай Ұлттық қордың активтерiн ЖIӨ-ні кемiнде 30% деңгейге дейін жеткiзу»;

мына:«

Мемлекеттiк сатып алудың жалпы көлемiндегi электрондық мемлекеттiк сатып алу үлесiн ұлғайту

Мемлекеттiк сатып алу веб-порталы ақпараттық жүйесiнiң есептілік деректерi

% 1,4 10 12 19 29 30 30

Электрондық мемлекеттiк сатып алу жүйесiнiң жұмысына қанағаттанған пайдаланушылардың үлесi

Ақпараттық жүйенiң есептілік деректерi Мемлекеттiк сатып алудың веб-порталы

% 60 70 75 85 85 90 95

» деген жолдар алынып тасталсын ;мынадай мазмұндағы жолдармен толықтырылсын:«

Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерi

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл (жос-пар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Уақтылы өтелген бюджеттік кредиттер көлемі

«Бюджеттік процесс мониторингі» АЖ

% - - - 100 100 100 100

Заңды тұлғалардың жарғылық капиталына мемлекеттiң қатысуы арқылы бюджеттiк инвестициялардың іске асырылу мониторингін өткізуді қамтамасыз ету

Бюджеттік бағдарламалар əкімшілерінің есептік деректері

% - - - 50 100 100 100

»;мына:«

ҚР Қаржымині əкiмшiлен-дiретiн бюджет қаражатын iшкi бақылау қызметiнiң тек-серулерiмен қамту пайызы

ҚР ҚМ есептiлiк деректерi

% - - - Кемiнде 20-дан аз емес

- - -

»деген жол алынып тасталсын;«Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерiне қол жеткiзу үшiн iс-шаралар» деген бағанда: мына:«

Сатып алулар бөлігінде электрондық мемлекеттiк сатып алу жүйесiн жетiлдiру бойынша жұмыс жүргiзу

х х х х х

Мемлекеттiк сатып алу жүйесiнiң тиiмдiлiгi мен айқындылығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттiк сатып алу туралы Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу

х х х х х

»;деген жолдар алынып тасталсын;мынадай мазмұндағы жолдармен толықтырылсын: «

Бюджеттік кредиттер бойынша міндеттемелерді орындау кезінде қаржылық тəртіпті арттыру жөнінде шаралар қабылдау

х х х х х

Бюджеттік кредиттерді өтеу мониторингі х х х х хЗаңды тұлғалардың жарғылық капиталына мемлекеттiң қатысуы арқылы бюджеттiк инвестициялардың іске асырылу мониторингі бойынша деректер жинау жəне есепті дайындау

- х х х х

Республикалық бюджеттің атқарылу мониторингі х х х х х

»; мынадай мазмұндағы 1.3-мақсатпен толықтырылсын:«1.3-мақсат. Мемлекеттік сатып алу процесінің тиімділігін арттыру»Осы мақсатқа қол жеткiзуге бағытталған бюджеттiк бағдарламалардың коды 033

Нысаналы индикатор

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл (жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Мемлекеттік сатып алудың жалпы көлемінде электрондық мемлекеттік сатып алу үлесін ұлғайту

Мемлекеттік сатып алу веб-порталы

%

1,4 10 12 19 29 30 30

Нысаналы индикаторға қол жеткiзу жолдары, құралдары мен əдiстерi:1.3.1-мiндет. Мемлекеттiк сатып алу жүйесiнiң тиiмдiлiгi мен айқындылығын арттыруТікелей нəтижелер көрсеткіштері

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл(есеп)

2010 жыл(жос-пар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Электрондық мемлекеттік сатып алу жүйесінің жұмысына қанағат-танған пайдалану-шылар үлесі

Мемлекеттік сатып алу веб-порталы ақпаратық жүйесінің есепті деректері % 60 70 75 85 85 90 95

Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерiне қол жеткiзу үшiн iс-шаралар iске асыру мерзiмi2011жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Сатып алу тəсілдері бөлінісінде электрондық мемлекеттік сатып алу жүйесін жетілдіру бойынша жұмыстарды жүргізу

х х х х х

Мемлекеттiк сатып алу жүйесiнiң тиiмдiлiгi мен айқындылығын қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттiк сатып алу туралы заңнаманы жетілдіру

х х х х х

»;«Салықтық жəне кедендік жүйені жетілдіру» деген стратегиялық 2-бағытта:«Салықтық əкімшілікті жақсарту» деген 2.1.-мақсатта:«Осы мақсатқа қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың кодтары 036, 072» деген

жол мынадай редакцияда жазылсын: «Осы мақсатқа қол жеткізуге бағытталған бюджеттік бағдарламалардың кодтары 036, 040, 072»;мына:«

Нысаналы индикатор

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл (жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015жыл

«Doing Business» Дүниежүзiлiк банк рейтингiнiң «Салық салу» индикаторы

Дүниежүзiлiк банктiң есебi

Позиция 53 39 38 13 13 13 13

» деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «

Нысаналыиндикатор

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл (жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

«Doing Business» Дүниежүзiлiк банк рейтингiсінiң «Салық салу» индикаторы

Дүниежүзiлiк банктiң есебi

Позиция 53 39 38 17 16 16 15

»;«Банкроттық саласындағы реттеудiң тиiмдiлiгiн арттыру жəне дағдарыстан кейiнгi бəсекеге

қабiлеттi кəсiпорындарды қалпына келтiру (сауықтыру)» деген 3-стратегиялық бағытта:«3.1. Банкроттық тетiгiн жетiлдiру» деген мақсатта:мына:«

Нысаналыиндикатор

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл (жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

«Doing Business» Дүниежүзiлiк банк рейтингiнiң «Төлем қабiлетсiздiгiн шешу» индикаторы

Дүниежүзiлiк банктiң есебi

Позиция 54 48 48 54 48 47 46

»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «

Нысаналыиндикатор

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi Есептi кезең Жоспарлық кезең2009 жыл (есеп)

2010 жыл (жос-пар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

«Doing Business» Дүниежүзiлiк банк рейтингiсінiң «Төлем қабiлетсiздiгiн шешу» индикаторы

Дүниежүзiлiк банктiң есебi

Позиция 54 48 48 55 54 53 52

»;«Бəсекеге қабілетті кəсіпорындардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіру» деген 3.2.-мақсатта:«Мемлекеттік қолдау шараларын көрсету» деген 3.2.1.-мiндетте:мына:«

Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерi

Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең

2009 жыл(есеп)

2010 жыл(жос пар)

2011жыл

2012жыл

2013жыл

2014 жыл

2015 жыл

Оларға қатысты қолда бар қарыздар (кредиттер) жəне/немесе лизингтiк опера-циялар, Қазақстанның бир-жалық қорына орналас-тырылған облигациялардың купондары бойынша пайыз-дық ставкаларын субси-диялау қамтамасыз етiлген Дағдарыстан кейiнгi қалпына келтiру бағдарламасына қатысушылардың саны

Қызметтер операторының есептiк деректерi

Кəсiп-орын

- - 9 30 30 30 30

»деген жолдар мынадай редакцияда жазылсын: «

Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерi Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлық кезең2009жыл(есеп)

2010 жыл(жос пар)

2011жыл

2012жыл

2013жыл

2014 жыл

2015 жыл

Оларға қатысты қолда бар қарыздар (кредиттер) жəне/немесе лизингтiк операциялар, Қазақстанның биржалық қорына орналастырылған облига-циялардың купондары бойынша пайыздық ставкаларын субсидиялау қамтамасыз етiлген Дағдарыстан кейiнгi қалпына келтiру бағдарла-масына қатысушылардың саны

Қызметтер операторының есептiк деректерi

Кəсiпорын

- - 9 20 30 30 30

»«Тiкелей нəтижелер көрсеткiштерiне қол жеткiзу iс-шаралары» деген бағанда:мына:«

«Дағдарыстан кейiнгi қалпына келтiру (бəсекеге қабiлеттi кəсiпорындарды сауықтыру) бағдарламасына» қатысушыларды сауықтыру жоспарларының iске асырылуына мониторинг жүргiзу

- Х Х Х Х

»деген жол мынадай редакцияда жазылсын: «

«Дағдарыстан кейiнгi қалпына келтiру (бəсекеге қабiлеттi кəсiпорындарды сауықтыру) бағдарламасына» қатысушыларды сауықтыру жоспарларының iске асырылуына мониторинг жүргiзу

- - Х Х Х

»;«7. Бюджеттік бағдарлама» деген бөлімде:«7.1. Бюджеттік бағдарламалар» деген кіші бөлімде:001 «Бюджеттік жоспарлауды, мемлекеттік бюджеттің атқарылуын жəне оның атқарылуын

бақылауды қамтамасыз ету» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «51 614 272» деген сандар «51 283 441» деген

сандармен ауыстырылсын;002 «Халықаралық қаржы ұйымдары қаржыландыратын инвестициялық жобалардың аудитін

жүзеге асыру» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «34 000» деген сандар «23 000» деген сандар-

мен ауыстырылсын;003 «Тарату жəне банкроттық рəсімдерді жүргізу» деген бюджеттік бағдарламада: «2012 жыл» деген бағанда:«тiкелей нəтиже көрсеткiштерi» деген жолда:«Таратылған ұйымдардың саны» деген жолдағы «1 095» деген сандар «828» деген сандармен ау-

ыстырылсын;«түпкілікті нəтиже көрсеткiштерi» деген жолда:«Дəрменсiз борышкерлерді тарату» деген жолдағы «1 095» деген сандар «828» деген сандармен

ауыстырылсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «118 861» деген сандар «87 141» деген сандар-

мен ауыстырылсын;006 «Халықаралық қаржы ұйымдарының акцияларын сатып алу» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «1 207 008» деген сандар «2 439 237» деген

сандармен ауыстырылсын;010 «Қазақстан Республикасы Үкіметінің резерві» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «86 331 317» деген сандар «92 208 383» деген

сандармен ауыстырылсын;011 «Мемлекеттік кепілдіктер бойынша міндеттемелерді орындау» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «363 970» деген сандар «292 285» деген сан-

дармен ауыстырылсын;012 «Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң бюджеттер бойынша қолма-қол ақша тапшылығын

жабуға арналған резерві» деген бюджеттік бағдарламада: «2012 жыл» деген бағанда:«Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдері болған кезде қолма-қол ақша тапшылығын жабуға

төмен тұрған бюджеттерге кредиттер беру» деген жолдағы «100» деген сандар алынып тасталсын;«Төменгі бюджеттер бойынша қолма-қол ақша тапшылығын 100% жабу» деген жолдағы «100»

деген сандар алынып тасталсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «600 000» деген сандар алынып тасталсын;013 «Үкіметтік борышқа қызмет көрсету» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «176 316 794» деген сандар «135 397 256» де-

ген сандармен ауыстырылсын;014 «Кеден қызметін жаңғырту» деген бюджеттік бағдарламада: «тiкелей нəтиже көрсеткiштерi» деген жолда:мынадай мазмұндағы жолмен толықтырылсын:«

Негізгі құралдарға жататын тауарларды сатып алу бірлік 3

»;«2012 жыл» деген бағанда:«Консалтингтік қызмет көрсетулерді сатып алу» деген жолдағы «1» деген сан алынып тасталсын;«Бар ақпараттық жүйесін жаңғырту үшін материалдық емес активтерді сатып алу» деген

жолдағы «2» деген сан алынып тасталсын;«түпкілікті нəтиже көрсеткіштері» деген жолда:мынадай мазмұндағы жолмен толықтырылсын:«

Серверлiк құрал-жабдыкпен камтамасыз ету бірлік 3

» мына:«

Жедел басқару орталығының ақпараттық жүйесін жаңғырту бірлік 1»

деген жолдар алынып тасталсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «1 084 450» деген сандар «942 120» деген сан-

дармен ауыстырылсын;021 «Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгiнiң күрделi шығындары» деген бюджеттік

бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«Əкімшілік ғимараттар сатып алу» деген жолдағы «1» деген сан алынып тасталсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «1 577 894» деген сандар «1 477 894» деген

сандармен ауыстырылсын;026 «Кедендiк бақылау жəне кедендiк инфрақұрылым объектiлерiн салу» деген бюджеттік

бағдарламада: «2012 жыл» деген бағанда:«Кеден бекеттерінің қызметкерлері үшін қызметтік тұрғын үйлер мен жатақханалар салуды

аяқтау» деген жолдағы «44» деген сандар «27» деген сандармен ауыстырылсын;«Кеден бекеттеріндегі жаңа бақылау-өткізу пункттерін пайдалануға енгізу жəне қолданыс-

тағыларын қайта жаңарту» деген жолдағы «3» деген сандар «1» деген санмен ауыстырылсын;«Шекара маңындағы аудандарда кеден органдары қызметкерлерін тұрғын үймен қамтамасыз

ету» деген жолдағы «44» деген сандар «27» деген сандармен ауыстырылсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «3 679 614» деген сандар «2 381 202» деген

сандармен ауыстырылсын;031 «КААЖ» жəне «Электрондық кеден» ақпараттық жүйесiн құру» деген бюджеттік бағдарламада: «2012 жыл» деген бағанда:«Серверлік жабдықтарды сатып алу» деген жолдағы «1» деген сан алынып тасталсын;«Телекоммуникациялық жабдықтарды сатып алу» деген жолдағы «1» деген сан алынып тасталсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «757 816» деген сандар «735 373» деген сан-

дармен ауыстырылсын;036 «Салық заңнамасын өзгертуге байланысты салық органдарының ақпараттық жүйелерiн

жаңғырту» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «7 195 587» деген сандар «6 958 898» деген

сандармен ауыстырылсын;038 «Дағдарыстан кейiнгi қалпына келтiру бағдарламасы (бəсекеге қабiлеттi кəсiпорындарды

сауықтыру)» шеңберiнде сыйақының пайыздық ставкасын субсидиялау» деген бюджеттік бағдарламада:

«2012 жыл» деген бағанда:«Субсидияланатын кредиттердің саны» деген жолдағы «30» деген сандар «20» деген сандармен

ауыстырылсын;«Бірлесіп субсидияланатын кредиттер саны» деген жолдағы «30» деген сандар «20» деген сан-

дармен ауыстырылсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «10 533 441» деген сандар «5 016 420» деген

сандармен ауыстырылсын;«2013 жыл» деген бағанда:«Субсидияланатын кредиттердің саны» деген жолдағы «18» деген сандар «30» деген сандармен

ауыстырылсын;«Бірлесіп субсидияланатын кредиттер саны» деген жолдағы «18» деген сандар «30» деген сан-

дармен ауыстырылсын;«2014 жыл» деген бағанда:«Субсидияланатын кредиттердің саны» деген жолдағы «18» деген сандар «30» деген сандармен

ауыстырылсын;«Бірлесіп субсидияланатын кредиттер саны» деген жолдағы «18» деген сандар «30» деген сан-

дармен ауыстырылсын;044 «Жай вексельдерді өтеу» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «5 271 071» деген сандар «5 200 439» деген

сандармен ауыстырылсын;046 «Дағдарыстан кейін қалпына келтіру (бəсекеге қабілетті кəсіпорындарды сауықтыру)»

бағдарламасына қатысушыларының сауықтыру жоспарларын іске асыру мониторингі» деген бюджеттік бағдарламада:

«2012 жыл» деген бағанда:«Сауықтыру жоспарлары мониторингке жататын Бағдарламаға қатысушы кəсіпорындардың пай-

ызы» деген жолдағы «100» деген сандар алынып тасталсын;«Бағдарламаға қатысушы кəсіпорындардың сауықтыру жоспарлары мониторингінің нəтижелерін

қабылдау туралы Сауықтыру жөніндегі кеңестің шешімдері» деген жолдағы «100» деген сандар алы-нып тасталсын;

«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «201 817» деген сандар алынып тасталсын;061 «е-Қаржымині» интеграцияланған автоматтандырылған ақпараттық жүйесін жасау» деген

бюджеттік бағдарламада: «тiкелей нəтиже көрсеткiштерi» деген жолда:мынадай мазмұндағы жолмен толықтырылсын:«

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2012 жылғы 27 сəуірдегі № 221 бұйрығымен бекітілген функциялардың жалпы көлемінен Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің орталық аппаратының автоматтандырылған функцияларының (бизнес-процестерінің) үлесі

% 30

»;«2012 жыл» деген бағанда:«Тəжірибелік пайдалануға енгізілген «е-Қаржымині» БААЖ-нің функционалдық кіші

жүйелерінің саны (жыл соңына)» деген жолдағы «9» деген сан алынып тасталсын;«е-Қаржымині қажетті инфрақұрылымын аппаратты қамтамасыз етудің бөлiгiнде қамтамасыз

ету» деген жолдағы «100» деген сандар алынып тасталсын;«түпкілікті нəтиже көрсеткіштері» деген жолда:мынадай мазмұндағы жолмен толықтырылсын:«

«е-Қаржымині» жұмысымен қанағаттанған пайдаланушылар үлесі

% 15

»;«2012 жыл» деген бағанда:«барлық кіші жүйелер бойынша «е-Қаржымині» БААЖ-нің пайдаланушылардың саны (жыл

соңына)» деген жолдағы «22 080» деген сандар алынып тасталсын;«барлық кіші жүйелер бойынша «е-Қаржымині» БААЖ-нің тіркелген пайдаланушы

қызметкерлердің саны (жыл соңына)» деген жолдағы «1 966» деген сандар алынып тасталсын;«Сыртқы тіркелмеген пайдаланушылардың саны (порталдың қонақтары)» деген жолдағы «50

000» деген сандар алынып тасталсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «5 057 878» деген сандар «1 485 000» деген

сандармен ауыстырылсын;072 «Салық əкімшілігін жүргізуді реформалау» деген бюджеттік бағдарламада: «2012 жыл» деген бағанда:«Халықаралық тəжірибені зерделеу (оқыту турлары, танысу сапарлары, семинарлар)» деген

жолдағы «80» деген сандар «13» деген сандармен ауыстырылсын;«Негізгі қаражатқа қатысты тауарларды сатып алу (арнайы жабдықтау)» деген жолдағы «489»

деген сандар «71» деген сандармен ауыстырылсын;«Қолданылатын ақпараттық жүйелерді жаңарту үшін материалдық емес активтерді сатып алу»

деген жолдағы «105» деген сандар «50» деген сандармен ауыстырылсын;«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «2 506 079» деген сандар «199 526» деген сан-

дармен ауыстырылсын;073 «Қазынашылықтың интеграцияланған ақпараттық жүйесін дамыту жəне «Қазынашылық-

клиент» құрауышын құру» деген бюджеттік бағдарламада:«2012 жыл» деген бағанда:«бюджет шығыстарының көлемі» деген жолдағы «1 764 778» деген сандар «1 573 498» деген

сандармен ауыстырылсын;«Бюджет шығыстарының жиынтығы» деген 7.2.-бөлімде:«2012 жыл» деген бағандағы «1 257 553 614», «1 236 718 887», «20 834 727» деген сандар

тиісінше «1 209 038 080», «1 192 435 156», «16 602 924» деген сандармен ауыстырылсын.2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz10Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан № 1764 Астана, Үкімет Үйі

«Кен орындарының жəне пайдалы қазбалар көрініс белгілерінің мемлекеттік кадастрын жүргізу қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы

Үкіметінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы № 1494 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Кен орындарының жəне пайдалы қазбалар көрініс белгілерінің мемлекеттік кадастрын жүргізу

қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 31 желтоқсандағы №1494 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 10-11, 133-кұжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Кен орындарының жəне пайдалы қазбалар көрініс белгілерінің мемлекеттік кадастрын жүргізу қағидасында:

5, 6-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «5. Мемлекеттік кадастрда есепке алуға мыналар жатады: мемлекеттік теңгерімдерде есепке алынған пайдалы қазбалар қоры бар кен орындары;пайдалы қазбалар қоры пайдалы қазбалар қорларының мемлекеттік теңгерімінің есебінен алынған

кен орындары;ірі кен орындарының геологиялық жəне кеңістік жағынан оқшауланған учаскелері; игерілетін кен орындарына өнеркəсіптік талаптарды қанағаттандыратын сапа жағынан (бағалы

құрамдастарының болуына қарай) пайдалы қазбалардың кемінде бір бөлігінің (иірімі) болуы белгіленген қатты пайдалы қазбалардың көрініс белгілері;

барлық жерасты сулары түрлерінің кен орындары, сондай-ақ көп дебитті бастаулар түрінде көрініс тапқан емдік балшықтар кен орындары;

пайдалы қазбалар қорлары С2 санаты бойынша бағаланған іздеу жұмыстарының перспективалы учаскелері;

мұнай-, газ көрініс белгілері;геохимиялық элементтердің шашырау ореолдары, геофизикалық ауытқулар, геофизикалық

құрылымдар, жерасты суларының көрініс белгілері.6. Паспорттар мынадай нысандардағы арнайы бланкілерде жасалады: А - металл пайдалы қазбалар кен орындары; Б - металл емес пайдалы қазбалар кен орындары;В - ұсақтау жыныстары бар кен орындары;Г - қатты пайдалы қазбалар, мұнай жəне газ көрініс белгілері;Д - мұнай мен газ кен орындары;Е - көмір жəне жанар тақтатастар кен орындары;Ж - гидроминералдық шикізат кен орындары;3 - жерасты суларының кен орындары;И - емдік балшық кен орындары.»;мынадай мазмұндағы 6-1-тармақпен толықтырылсын:«6-1. Геохимиялық элементтердің шашырау ореолдарын, геофизикалық ауытқуларды, геофизикалық

құрылымдарды есепке алу парақтары (бұдан əрі - есепке алу парақтары) жəне жерасты суларының көрініс белгілерін есепке алу карточкалары (бұдан əрі - есепке алу карточкалары) арнайы нысандардағы бланкілерде жасалады.»;

7-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«7. Паспорттар, есепке алу парақтары мен есепке алу карточкалары индустриялық саясатты реттеу

саласындағы уəкілетті орган бекітетін Қазақстан Республикасында кен орындарының жəне пайдалы қазбалар көрініс белгілерінің мемлекеттік кадастрын жүргізу жөніндегі нұсқаулық талаптарына сəйкес толтырылады.»;

мынадай мазмұндағы 8-1-тармақпен толықтырылсын:«8-1. Есепке алу парақтары мен есепке алу карточкаларын толтыруды меншік нысандары мен

жұмыстарды қаржыландыру көздеріне қарамастан, барлық жер қойнауын пайдаланушылар келісімшарт аумағында іздеу жұмыстарының нəтижесінде геохимиялық элементтердің шашырау ореолдарын, геофизикалық ауытқуларды, геофизикалық құрылымдарды жəне жерасты суларының көріністерін анықтаған жағдайда жүргізеді.

Есепке алу парақтарын жəне есепке алу карточкаларын жер қойнауын пайдаланушы үш данада жасайды жəне геологиялық есеппен бірге екеуін ӨД-ге жібереді, үшіншісін жер қойнауын пайдаланушы өзінде сақтайды.

ӨД есепке алу парағын немесе есепке алу карточкасын тексергеннен кейін оның бір данасын уəкілетті органға жібереді.»;

9-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«9. Уəкілетті орган келіп түскен паспорттарды, есепке алу парақтары мен есепке алу карточкаларын

мемлекеттік кадастрға енгізеді жəне:».2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа

енгізіледі.Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан №1780 Астана, Үкімет Үйі

«Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан

Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы № 99 қаулысына өзгерістер енгізу туралы

2008 жылғы 4 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексінің 62 жəне 66-бап-тарына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. «Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы № 99 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 18, 216-құжат) мына-дай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің 2011-2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында:

«Стратегиялық бағыттар, мақсаттар мен мiндеттер, нысаналы индикаторлар, iс-шаралар жəне нəтижелер көрсеткiштерi» деген 3-бөлімде:

«Стратегиялық бағыттар, мақсаттар мен мiндеттер, нысаналы индикаторлар, iс-шаралар жəне нəтижелер көрсеткiштерi» деген 3.1-кіші бөлімде:

«Реттелетiн салалардағы тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау» деген 1.3-мақсатында:

нысаналы индикаторында:«Қабылданатын шешiмдердiң ашықтығы» тармағы бойынша ДЭФ ЖБИ-дағы Қазақстан

позициясының жақсаруы» деген жолдағы:«2013» бағандағы «44» деген сандар «30» деген сандармен ауыстырылсын;«2014» бағандағы «43» деген сандар «29» деген сандармен ауыстырылсын;«2015» бағандағы «42» деген сандар «28» деген сандармен ауыстырылсын; «Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің бюджеттік

бағдарламалары» деген 7-бөлім осы қаулыға қосымшаға сəйкес редакцияда жазылсын. 2. Осы қаулы 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С.АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің2012 жылғы 29 желтоқсандағы №1780 қаулысына қосымша

7. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттiгiнiң бюджеттiк бағдарламалары

1. Бюджеттiк бағдарламаларБюджеттiк бағдарлама

001 «Инфрақұрылымдық экономика салаларының тиiмдi жұмыс iстеуiн жəне дамуын қамтамасыз ету жөнiндегi табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметiн реттеу саласындағы қызметтер»

Сипаттамасы Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттiгiнiң орталық аппараты мен аумақтық органдарын ұстау. Табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметiн реттеу.

Бюджеттiк бағдарламаның түрi

Мазмұнына қарай Мемлекеттiк функцияларды, өкiлеттiктердi жүзеге асыру жəне олардан туындайтын мемлекеттiк қызметтер көрсету

iске асыру тəсiлiне қарай Жеке бюджеттiк бағдарламаағымдағы/даму ағымдағы

Бюджеттiк бағдарлама көрсеткiштерiнiң атауы

өлшем бiрлiгi

есепті кезең жоспарлы кезең

2009 жыл

2010 жыл

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9Тiкелей нəтиже көрсеткiштерi:Базалық ТМС-ның нормативтік техникалық ысыраптарының деңгейі:электр желiлерiнде % 19,3 18,1 16,8 15,8 15,3 15 14,9жылу желiлерiнде % 26,2 24,7 23,2 21,4 20,4 20 19,9су шаруашылығы желiлерiнде % 27,6 25 23 21 20 19 18Базалық ТМС-ның нормативтен тыс ысыраптарының деңгейі (олар болған жағдайда):электр желiлерiнде % 2,1 1,4 1,3 1,0 0,5 - -жылу желiлерiнде % 7,0 6,9 6,5 5,5 4,5 - -су шаруашылығы желiлерiнде % 4,47 4,15 3,92 3,89 3,66 - -Тұтынушылар топтары бойынша сараланған тарифтермен жұмыс iстейтiн су шаруашылығы жəне кəрiз жүйелерi саласындағы базалық ТМС-ның үлес салмағы

% 75 100 100 100 100 100

Суға тұтыну көлемдерiне қарай сараланған тарифтер бойынша жұмыс iстейтiн су шаруашылығы жүйесi саласындағы базалық ТМС-ның үлес салмағы

% 10 30 65 100 100

Салыстырмалы талдау нəтижелерінің негізінде тариф белгілеу əдiсiмен қамтылған ӨЭК үлесі (бенчмаркинг)

% 100 100 100

Шикізат пен материалдар шығыс-тарының нормаларын оңтайлан-дырған базалық ТМС-ның үлесі

% 15 15 10 10 8 5 3

Орта мерзiмдi немесе ұзақ мерзiмдi тарифтер бойынша жұмыс iстейтiн базалық ТМС-ның үлесі

% 24 34 48 53 91 93 95

ТМС-тың реттеліп көрсетілетін қызметтеріне арналған тарифтердің инфляцияға үлесі:суық сумен жабдықтау % 0,14 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 кəріз % 0,05 0,04 0,06 0,06 0,06 0,06 0,06 ыстық сумен жабдықтау % 0,37 0,25 0,37 0,37 0,37 0,37 0,37 орталықтан жылыту % 0,58 0,45 0,57 0,57 0,57 0,57 0,57 Темір жол көлігімен жүктерді облысаралық жəне экспорттық қатынастарда тасымалдауға арналған тарифтердің өсуі

% - 17,6 15 15 15 0 0

ТМС-ның негізгі құралдарын жаңғыртуға бағытталған инвестициялар көлемі

% 100 100 100 100 100 100 100

Реттелетін нарық субъектілерінің өнімдеріне, тауарларына, қызметтеріне бағалары өсуінің инфляцияға үлесі:электр энергетикасы саласында % 0,48 0,44 0,41 0,41 0,41 0,41 0,41 таратушы желілер арқылы тасымалданатын газ саласында

% 0,39 0,03 0,003 0,003 0,003 0,003 0,003

Негізделген бағаны белгілеу мақсатында сараптамамен қамтылған реттелетін нарық субъектілері хабарламаларының үлес салмағы

% 100 100 100 100 100 100 100

Жолаушылар темір жол көлігі саласындағы реттелетін нарық субъектілерінің өніміне, тауарларына, қызметтеріне бағалар өсуінің инфляцияға үлесі

% 0 0,07 0 0,1 0,1 0,1 0,1

Реттеліп көрсетілетін қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) кемсітіп қол жеткізу фактілері бойынша тұтынушылардың қанағаттандырылған арыздарының (шағымдарының) үлесі

% 100 100 100 100 100 100 100

Агенттік республикалық бюджетке айыппұл санкциясы түрінде өндіріп алған қаражаттың көлемі

млн. теңге

171,5 295,7 146,4 200,0 225,0 250,0 300,0

Заңнаманы бұзушылықты жою ту-ралы енгізілген нұсқамалардың саны

бірл. 788 871 667 650 640 630 620

Əкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істер бойынша қабылданған қаулылар саны

бірл. 609 826 410 350 340 330 320

Сот талқылауларының саны бірл. 251 466 344 350 360 370 380Магистральдық жəне станциялық жолдарға кірме жолдардың жалғасуына рұқсат беру рəсімдерінің ұзақтығы

күн 30 30 15 15 15 15 15

Лицензия беру рəсімдерінің орташа ұзақтығы

жұмыс күні

28 26 25 17 15 15 15

Агенттік сайтына кіру санының өсуі % 10 10 10 10 10 10 10Тарифтік саясатты түсіндіру бойынша елді мекендерге бару саны

бірл. 444 636 1410 700 700 700 700

Өтінімдер түскен кезде өткізілген жария тыңдаулардың саны

бірл 300 270 240 240 240 240 240

түпкілікті нəтиже көрсеткіштері:ТМС қызметінің тиімділігін арттыру % 100 100 100 100 100 100 100Реттелетін нарық субъектілерінің өніміне, тауарларына, жұмыстарына, қызметтеріне бағалардың негізсіз өсуіне жол бермеу

% 100 100 100 100 100 100 100

Реттелетін салалардағы тұтыну-шылардың құқықтары мен мүдделе-рінің қорғалуын қамтамасыз ету

% 100 100 100 100 100 100 100

сапа көрсеткiштерi:ТМС тарифтерінің жəне реттелетін нарық субъектілері бағаларының негізсіз өсуіне жол бермеуді қамтамасыз ету

% 100 100 100 100 100 100 100

тиiмдiлiк көрсеткiштерi:Бюджеттiк бағдарламалардың тиiмдi жəне сапалы атқарылуы

% 100 100 100 100 100 100 100

АТ - қызметтерiн көрсету кезiнде қазақстандық қамту үлесiн қамтама-сыз ету (ақпараттық жүйелер мен мiндеттердi сүйемелдеу, ақпараттық технологияларды əкiмшiлiктендiру, техникалық қолдау, телекомму-никациялық қызметтер жəне жүйе-лiк техникалық қызмет көрсету).

% 38 50 65 80 100

Бюджет шығыстарының көлемі мың теңге

1 254 671

912 306 1 006 214

1 170 815 1 232 008

1 192 034

1 193 789

Бюджеттік бағдарлама

004 «Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің күрделі шығыстары»

Сипаттама Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің орталық аппараты мен аумақтық органдарын метериалдық-техникалық жарақтандыру

Бюджеттiк бағдарламаның түрi

Мазмұнына қарай Күрделi шығыстарды жүзеге асыруғаiске асыру тəсiлiне қарай Жеке бюджеттiк бағдарламаағымдағы/даму ағымдағы

Бюджеттiк бағдарлама көрсеткiштерiнiң атауы

өлшем бірлігі

есепті кезең жоспарлы кезең2009 жыл

2010 жыл

2011 жыл

2012 жыл 2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9Тікелей нəтиже көрсеткіштері:Есептеу техникасын сатып алу кезінде қазақстандық қамту үлесін қамтамасыз ету

% 5

Агенттіктің материалдық-техникалық базасын толық жаңарту

% 24,6 25,5 28,2

түпкілікті нəтиже көрсеткіштері:Агенттіктің алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерді уақтылы жəне сапалы орындау

% 100 100 100 100

сапа көрсеткіштері:Есептеу техникасын, телекоммуникациялық жабдықты жаңғырту жəне офистік жиһазбен толтыру жəне қызметкерлердің еңбек жағдайын жақсарту

% 30,5 5

тиімділік көрсеткіштері:Құжаттарды орындау мен дайындау уақытын қысқарту, қағаз құжат айналымын қысқарту

% 7,4 8,2 10,3

бюджет шығыстарының көлемі: мың теңге

11 640 64 110 51 845

2. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттiгiнiң бюджет шығыстарының жиынтығы

мың теңгеөлшем бiрлiгi

есепті кезең Жоспарлы кезең2009 жыл

2010 жыл

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

Бюджет шығыстарының барлығы: мың теңге

1 254 671

912 306 1 017 854

1 234 925

1 283 853

1 192 034

1 193 789

Ағымдағы бюджеттiк бағдарламалар:001 «Инфрақұрылымдық экономика салаларының тиiмдi жұмыс iстеуiн жəне дамуын қамтамасыз ету жөнiндегi табиғи монополиялар субъектiлерiнiң қызметiн реттеу саласындағы қызметтер»

мың теңге

1 254 671

912 306 1 006 214

1 170 815

1 232 008

1 192 034

1 193 789

004 «Қазақстан Республикасы Табиғи монополия-ларды реттеу агенттігінің күрделі шығыстары»

мың теңге

- - 11 640 64 110 51 845

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2013 жылғы 20 ақпан № 159 Астана, Үкімет Үйі

Мемлекеттік монополия субъектісі өндіретін жəне өткізетін тауарларға баға белгілеу қағидаларын бекіту туралы

«Бəсекелестік туралы» 2008 жылғы 25 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы 32-бабының 2-1-тармағына жəне «Мемлекеттік мүлік туралы» 2011 жылғы 1 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңы 11-бабының 9-1) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Мемлекеттік монополия субъектісі өндіретін жəне өткізетін тауарларға баға белгілеу қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 20 ақпандағы № 159 қаулысымен бекітілгенМемлекеттік монополия субъектісі өндіретін жəне өткізетін тауарларға баға белгілеу қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Осы Мемлекеттік монополия субъектісі өндіретін жəне өткізетін тауарларға баға белгiлеу

қағидалары (бұдан əрi – Қағидалар) Қазақстан Республикасының «Бəсекелестік туралы» (бұдан əрi – Заң) 2008 жылғы 25 желтоқсандағы жəне «Мемлекеттік мүлік туралы» 2011 жылғы 1 наурыздағы Заңдарына сəйкес əзiрлендi.

2. Осы Қағидаларды қолдану мақсатында мынадай ұғымдар пайдаланылады:1) баға белгiлеу - мемлекеттік монополия субъектілері өндіретін жəне өткізетін тауарларға

(жұмыстарға, көрсетiлетiн қызметтерге) бағаларды қалыптастыру жəне қарау үдерісi;2) мемлекеттік монополия субъектісі (бұдан əрі – субъект) – Қазақстан Республикасы Үкiметiнің

шешімімен құрылған не Қазақстан Республикасы Үкiметiнің шешімімен облыстардың, республика лық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары құрған мемлекеттік кəсіпорын;

3) негiзделген баға – мемлекеттік монополия субъектiсiнiң негiзделген шығындарының жəне пайдасының негiзiнде айқындалған баға;

4) өзiндiк құн – уəкiлеттi орган мемлекеттік монополия субъектiсi өндіретін жəне (немесе) өткізетін тауардың бағасында ескеретiн шығындар жиынтығы;

5) мемлекеттік монополия саласына жатқызылған қызметті бақылауды жəне реттеуді жүзеге асыра-тын уəкілетті орган (бұдан əрі – уəкілетті орган) – мемлекеттік монополия субъектісінің мүлкіне қатысты республикалық меншік құқығы субъектісінің құқығын жүзеге асыратын орталық атқарушы орган немесе облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың мемлекеттік монополия субъектісінің мүлкіне қатысты коммуналдық меншік құқығы субъектісінің құқығын жүзеге асыратын жергілікті атқарушы органы.

Қағидаларда пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сəйкес қолданылады.

2. Мемлекеттік монополия субъектісі өндіретін жəне өткізетін тауарларға (жұмыстарға, көрсетiлетiн қызметтерге) баға белгілеу

3. Өнiмге, тауарларға (жұмыстарға, көрсетiлетiн қызметтерге) баға қалыптастыру өнiмнiң, тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) əрбiр түрi бойынша шығындарды бөлек есепке алу негiзiнде жүзеге асырылады.

Субъектiде өнiмнiң, тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) түрлерi бойынша шығындарды бөлек есепке алу болмаған жағдайда, субъектiнiң шығындары субъектiнiң жалпы шығындарындағы табыстардың үлес салмағы (көлемi, өндiрiстiк персоналға еңбекақы төлеуге арналған шығындар) бойынша тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) өткiзетiн субъектiнiң белгiлi бiр қызмет түрiне жататын шығындарды айқындауды көздейтiн жанама əдiстердiң негiзiнде өткiзiлетiн өнiмнiң, тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) түрлерi бойынша бөлiнедi.

4. Субъектiнiң өнiміне, тауарларына (жұмыстарына, көрсетiлетiн қызметтерiне) негiзделген баға қалыптастыру кезiнде өзіндік құнда өнiмдi, тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) өндiруге (көрсетуге) тiкелей жататын шығыстар жəне негiздеушi материалдармен (шарттар, шот-фактуралар, қаржылық құжаттар) расталған:

1) растайтын құжаттарда (шарттар, шот-фактуралар) жəне өнiмнiң, тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) бiр бiрлiгiн шығаруға арналған шикiзат, материалдар, отын, материалдық ре-сурстар энергиясы шығысының қолданылатын нормаларына жəне (немесе) материалдық ресурстардың жылдық нормаларына сүйене отырып, материалдық ресурстардың нақты көлемiне негiзделе отырып көзделген бағалардан айқындалатын материалдық шығыстар;

2) оларды жүргiзу қажеттiлiгiн құжаттамалық техникалық растау жəне жиынтық сметалық есептеме-лер, объектiлiк, жергiлiктi жəне ресурстық сметалар (əрбiр объект бойынша жеке) бар болса, субъектiнiң негiзгi құралдар құнының өсуiне əкелмейтiн ағымдағы жəне күрделi жөндеуге жəне басқа да жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарына жiберетiн қаражаты;

3) шығыстарға бағытталған, бағаның шығын бөлiгiнде ескерiлмеген субсидияларды қоспағанда, ба ға-ның шығын бөлiгiн азайтуда ескерiлетiн субъектiге мемлекеттiк бюджет қаражатынан бөлiнетiн субсидиялар;

4) еңбек жағдайлары үшiн еңбек заңнамасына сəйкес еңбекақы төлеу жүйесiнде көзделген қосымша ақылар мен үстемеақылар төлеудi қоса алғанда, персоналға еңбекақы төлеуге жұмсалған шығыстар бағаларды қалыптастыру кезiнде ескерiледi, бұл ретте еңбекақы төлеуге жұмсалатын шығыстарды айқындау кезiнде персоналдың (əкiмшiлiк-басқару жəне өндiрiстiк) нақты саны жəне инфляция деңгейiнiң болжамды өзгерiсiн ескере отырып, қолданыстағы бағаларда қабылданған орташа айлық жалақы есепке алынады;

5) субъектiнiң есепке алу саясатында көзделген əдiстi пайдалана отырып айқындалатын жəне негiзгi құралдардың құнын арттыруға алып келетiн күрделi жөндеу жұмыстарын жүргiзуге жəне инвестициялық жобаларды iске асыруға бағытталатын амортизациялық аударымдарға шығыстар;

6) оларды тарту қажеттiлiгiн құжаттамалық растау, əлеуеттi өнiм берушiлердi, қызметтердi қаржыландыру жəне қарыз ресурстарын қайтару шарттары болған кезде инвестициялық жобаны iске асыруға немесе өнiм, тауарлар (жұмыстар, көрсетiлетiн қызметтер) өндiрiсiнде қолданылған негiзгi құралдарды сатып алуға (инвестициялық бағдарлама (жоба) болмаған жағдайда) қарыз қаражаттары үшiн сыйақы төлеуге арналған шығыстар;

7) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тəртiппен сатып алынатын аудиторлық, консалтингтiк, маркетингтiк қызметтерге жұмсалатын шығыстар;

8) Қазақстан Республикасының экология жəне салық заңнамаларында белгiленген ставкаларға, тəртiп жəне талаптарға сəйкес айқындалған қоршаған ортаға эмиссия үшiн ақы төлеуге жұмсалатын шығыстар;

9) Қазақстан Республикасының сақтандыру туралы заңнамасында жəне салық заңнамасында белгiленген ставкаларға, тəртiппен жəне талаптарға сəйкес айқындалатын, кезең шығыстарында ескерiлетiн мiндеттi сақтандыру түрлерiне, салықтарға, алымдарға жəне бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерге жұмсалатын шығыстар ескеріледі.

5. Cубъектiнiң бағаларын қалыптастыру кезiнде өзiндiк құнда өнiмдi, тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) өндiруге тiкелей жатпайтын, сондай-ақ негiздеушi материалдармен (шарттар, шот-фактуралар, қаржылық құжаттар) расталмаған шығыстар, оның iшiнде:

1) өнiмдi, тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) өндiру (көрсету) кезiнде пайдаланыл-майтын негiзгi құралдардың амортизациялық аударымдары;

2) ластаушы заттардың нормативтен тыс шығарындылары (тастандылары) үшiн төлемдер;3) үмiтсiз борыштар;4) шаруашылық шарттардың талаптарын бұзғаны үшiн айыппұлдар, өсiмпұлдар, тұрақсыздық айы-

бы жəне санкциялардың басқа да түрлерi, сот шығындары;5) табысты жасырғаны (кемiткенi) үшiн айыппұлдар мен өсiмпұлдар; 6) ұрлықтан келген залалдар; 7) қызмет көрсетушi шаруашылықтар мен учаскелер өндiрiсiнде тартылмаған активтердi ұстауға

арналған;8) кəсiптiк-техникалық училищелердi қоспағанда, денсаулық сақтау объектiлерiн, мектепке дейiнгi

балалар ұйымдарын, оқу орындарын ұстауға арналған;9) сауықтыру лагерьлерiн, мəдениет жəне спорт объектiлерiн, тұрғын үй қорын ұстауға арналған;10) ұйым қызметкерлерiнiң тұрғын үй жағдайларын жақсартуға, бау-бақша үйлерiн сатып алуға жəне

үй шаруашылығымен айналысуға алған несиелерiн, пайызсызды қоса алғанда, өтеуге арналған;11) мəдени-ағарту, сауықтыру жəне спорттық iс-шараларды өткiзуге арналған;12) бау-бақша серiктестiктерiн абаттандыруға (жолдар салу, энергиямен жəне сумен жабдықтау, жал-

пы сипаттағы басқа да шығыстарды жүзеге асыру) арналған;13) демеушiлiк көмек көрсетуге арналған;14) ақаудан болған ысыраптарға арналған;15) өндiрiстi вахталық ұйымдастыруды қоспағанда, тауар нарығы субъектiлерiнiң персоналы үшiн

пəтерлердi, тұрғын ғимараттарды жəне құрылыстарды, жатақханалар мен қонақ үйлердегi орындарды са-тып алуға, жалдауға жəне ұстауға арналған;

16) мерейтойлар күнiне немесе қызметкерлерге ынталандыру түрiнде берiлетiн сыйлықтарды сатып алуға арналған;

17) нормативтен тыс техникалық жəне коммерциялық ысыраптарға, тауар-материалдық құн дылық-тардың, қоймадағы қорлардың бұзылуына жəне жетiспеушiлiгiне, басқа өндiрiлмейтiн шығыстарға;

18) жұмыс қорытындылары бойынша сыйлық беруге жəне сыйақылардың басқа да нысандарына арналған;

19) өндiрiстiк қажеттiлiкке байланысты iс-шараларды қоспағанда, оқытатын курстарды, семинарлар-ды, тренингтердi, лекцияларды, көрмелердi, пiкiрталастарды, ғылым мен өнер қайраткер лерiмен кездесулердi, ғылыми-техникалық конференцияларды өткiзуге жəне ұйымдастыруға арналған;

20) қоғамдық ұйымдар мен қауымдастықтарға арналған мүшелiк жарналарға арналған;21) бiлiм беру ұйымында оқитын қызметкерлердiң демалыстарына ақы төлеуге арналған;22) кəсiптiк ауруларды оңалтып емдеуге байланысты шығындардан басқа, субъектiнiң қаражаты

есебiнен қызметкерлердiң жəне олардың балаларының емделуiне, демалуына, экскурсияларына арналған жолдамаларға ақы төлеуге арналған;

23) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мiндеттi сақтандыру төлемдерiн қоспағанда, сақтандыру төлемдерi (субъект өз қызметкерлерiнiң пайдасына жасаған жеке жəне мүлiктi сақтандыру шарттары бойынша субъект төлеп отыратын жарналар);

24) қызметкерлерге қосымша берiлген демалыстарға (заңнамада көзделгеннен тыс), оның iшiнде ба-ла тəрбиелеп отырған əйелдерге ақы төлеуге, қызметкердiң отбасы мүшелерiне демалысты пайдаланатын жерге бару жəне қайту жолына ақы төлеуге арналған;

25) заңнамада көзделгеннен басқа, субъектiнiң қызметкерлерiне жеңiлдiктер; 26) мектепке дейiнгi мекемелердегi, санаторийлердегi жəне сауықтыру лагерлерiндегi балалардың

тамақтану құнын өтеуге жұмсалатын шығыстар;27) ұжымдық шартта айқындалған мақсаттарға кəсiптiк одақтарға аударымдар ескерiлмейдi.6. Негiзделген бағаға енгiзiлетiн пайданың деңгейiн айқындау кезiнде субъектiлердiң тиiмдi жұмыс

iстеуiн жəне дамуын қамтамасыз ететiн қаражат ескерiледi.7. Уəкiлеттi орган осы Қағидаларға сəйкес тауардың (жұмыстың, көрсетiлетiн қызметтің) бағасына

сараптама жүргiзедi.Бағаларға сараптама жүргiзу үшiн субъектiлер мыналарды:1) тауарларға мемлекеттiк монополия енгiзiлген күннен бастап күнтiзбелiк отыз күннен кешiктiрмей,

баға деңгейiн растайтын негiздемелiк материалдарды қоса бере отырып, босату бағалары туралы жазбаша түрде ақпарат;

2) алдағы уақытта тауарларға (жұмыстарға, көрсетiлетiн қызметтерге) бағалардың өсетiнi жəне өсу себебiн растайтын негiздемелiк материалдарды табыс ете отырып, олардың өсу себептерi туралы кемiнде күнтiзбелiк отыз күн бұрын жазбаша түрде хабарлама бередi.

Бағалардың алдағы көтерiлуi туралы хабарламаға мыналар қоса берiледi: 1) көтеру себептерiн растайтын құжаттар (шикiзат, материалдар, қызметтер құнының өсуiн растай-

тын тиiстi шарттардың көшiрмелерi);2) қызметтiң əрбiр түрi бойынша бағалар жобасы;3) бухгалтерлiк теңгерiм;4) пайдалар мен залалдар туралы есеп;5) еңбек жəне жалақы жөнiндегi есеп;6) өндiрiстiк-қаржы қызметi туралы есеп;7) негiзгi құралдар мен материалдық емес активтердiң болуы жəне олардың қозғалысы;8) тұтастай кəсiпорын жəне қызметтің əрбiр түрi бойынша жеке шығындар баптары бойынша тара-

тып жаза отырып, бағалардың жобасын есептеу үшiн қолданылатын табыстар мен шығыстар туралы жиынтықты деректер;

9) еңбекақы төлеудiң қолданылып отырған жүйесi туралы мəлiметтер;10) шикiзат жəне материалдар шығысының қолданылып отырған нормалары, қызметкерлердiң

нормативтiк саны туралы деректер;11) бар болған жағдайда, есепке алу саясаты;12) бар болған жағдайда, инвестициялық бағдарламалар (жобалар);13) ағымдағы жəне күрделi жөндеуге жəне негiзгi құралдар құнының өсуiне алып келмейтiн басқа да

жөндеу-қалпына келтiру жұмыстарына бағытталған шығындардың жылдық сметасы;14) негiзгi құралдар құнының өсуiне алып келетiн күрделi жөндеу жұмыстарын жүргiзуге

бағытталған шығындардың жылдық сметасы;15) негiзгi құралдарды пайдалану мерзiмiн көрсете отырып, амортизациялық аударымдарды есептеу;16) өткiзудiң жоспарланған көлемiн растайтын құжаттар – ниет етiлген хаттамалар, шарттар, өндiру

(жеткiзу) көлемдерiнiң есептемелерi, жобалық қуаты жəне оны iс жүзiнде пайдалану туралы деректер, сондай-ақ өндiрiс (жеткiзу) көлемiн төмендеткен жағдайда субъектiлер негiздеме ұсынады;

17) дебиторлық жəне кредиторлық берешектiң таратылып жазылуы.8. Субъектiнiң осы Қағидаларда белгiленген баға белгiлеу тəртiбiн сақтамауы Қазақстан

Республикасының заңдарына сəйкес жауаптылыққа əкеп соғады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2013 жылғы 28 ақпан № 199 Астана, Үкімет Үйі

«Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2011 жылғы 2 шілдедегі № 767 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасын бекіту туралы» Қа-

зақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 2 шілдедегі № 767 қаулысына (Қазақстан Респуб-ликасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 45, 611-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасында:

3-тармақ мынадай мазмұндағы төртінші жəне бесінші абзацтармен толықтырылсын:«диспетчерлік жүйе – келісілген маршруттар бойынша жолаушылар мен багажды тұрақты тасы-

малдауды жүзеге асыратын автокөлік құралдарының қозғалысы туралы нақты уақыт режімінде үздіксіз ақпарат алуға мүмкіндік беретін жүйе;

диспетчерлік жүйе операторы – диспетчерлік жүйені ұйымдастыруды жəне оның жұмыс істеуін қамтамасыз ететін жеке жəне заңды тұлғалар;»;

10 жəне 11-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«10. Жолаушылар мен багажды автомобильмен тасымалдау кезiнде пайдаланылатын автобустар

мен шағын автобустар Қазақстан Республикасы Экономика жəне сауда министрлiгiнің Стандарттау, метрология жəне сертификаттау комитетiнiң 2001 жылғы 22 қазандағы № 378 бұйрығымен бекiтiлген «Жолаушылар тасымалдары бойынша автокөлiк қызметтерi» туралы ҚР СТ 1040-2001 сəйкес келуi тиiс, бұл ретте:

1) қалалық жəне қала маңындағы тұрақты автомобильмен тасымалдау маршруттарында кемiнде екi жолаушы есiгi бар қалалық автобустарды (I класты), шағын автобустарды, сондай-ақ қала маңындағы автомобильмен тұрақты тасымалдау маршруттарында қалааралық автобустарды (II клас-ты) пайдалануға рұқсат етiледi;

2) қалааралық облысаралық жəне халықаралық автомобильмен тұрақты тасымалдау маршрутта-рында қалааралық автобустар (II класты) немесе алысқа жүретiн автобустар (III класты) пайдаланы-луы тиiс. Республикалық маңызы бар жолдар бойынша осы маршруттардың ұзақтығы 300 км-ге дейiн болса, шағын автобустарды пайдалануға рұқсат етiледi;

3) халықаралық қатынастарда жолаушыларды автобустармен, шағын автобустармен тұрақты та-сымалдайтын маршруттарға тасымалдау түрлерін жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар тасымалдау шылар жіберіледі;

4) жолаушылар мен багажды автомобильмен тасымалдауда тұрақты қалааралық облысаралық, халықаралық жəне қалалық (республикалық маңызы бар қалаларда жəне астанада, сондай-ақ облыс орталықтарында) маршруттарда қолданылатын автобустар мен шағын автобустар тасымалдарды жүзеге асыру кезінде нақты уақыт режімінде байланыс арналары арқылы деректерді үздіксіз беру жүйелерімен жабдықталады.

11. Республикалық маңызы бар жолдар бойынша ұзақтығы 150 км астам қатынастарда жолаушы-лар мен багажды автомобильмен қалааралық жəне халықаралық тұрақты жəне тұрақсыз тасымалдау үшін пайдаланылатын автобустарда шалқаймалы арқалықтары бар жұмсақ отырғыштары болуы тиiс.

Осы талап маршруты ирелеңдері, бұрылыстардың кіші радиустары немесе паромдық өткелі бар таулы жерлерден өтетін ауданаралық (қалааралық облыс ішілік) тасымалдауға қолданылмайды.»;

мынадай мазмұндағы 11-1-тармақпен толықтырылсын:«11-1. Маршруттың ұзақтығы 500 км асатын болса, автобус салонында ауыстырушы

жүргізушінің орны көзделеді.»;27-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«27. Такси сырттан екі бүйірі бойынша (белдеумен) шахматтық тəртіппен орналасқан қара жəне

сары шаршылардан тұратын бірыңғай ерекшелік белгісімен мынадай өлшемде ресімделеді:биіктігі – 30 сантиметр;ұзындығы – кемінде 100 сантиметр.»;28-тармақ алынып тасталсын;29 жəне 30-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«29. Такси жарамды, стандарттау жөніндегі уəкiлеттi орган тексерген жəне пломбаланған таксо-

метрмен немесе кассалық бақылау машинасымен жарақталады. Көлік құралдарында кассалық бақылау машиналарын салық органдарында тіркеусіз пайдалануға

жол берілмейді.30. Таксидiң салонында жолаушылар көретіндей жерде жүргiзушiнiң фотосуретi бар, тегi, аты,

əкесiнiң аты көрсетiлген визит карточкасы, сондай-ақ:1) тасымалдаушының ресми атауы, оның мекенжайы жəне телефон нөмірі;2) таксометр болған жағдайда 1 км дейінгі, сондай-ақ келесі аралықтағы жол жүру құны

көрсетілген ақпараттық тақта орнатылады.»;36-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) жетпiс бес пайыздан артық қосарлану учаскесiнде автобустардың орташа сыйымдылығын

пайдалану кезiнде уақыт бойынша айырмашылығы:150 км дейiнгi қосарлану ұзақтығында 10 минутқа дейiн;350 км дейiнгi қосарлану ұзақтығында 15 минутқа дейiн; 350 км артық қосарлану ұзақтығында 20 минутқа дейiн қысқартылады.»;37-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«37. Жолаушылар мен багажды тұрақты тасымалдау маршруттарында (халықаралық

қатынастардан басқа) барлық маршруттардың ұзақтығында автобустардың орташа жылдық толтыры-луы жетпiс бес пайыздан артық болған кезде тасымалдауды ұйымдастырушы тасымалдаушылардың немесе жолаушылардың өтiнiшi бойынша қосымша қозғалыс кестесiн енгiзу туралы шешiм қабылдайды. Қалааралық, облысаралық маршруттарға қатысты қосымша қозғалыс кестесін енгізу ту-ралы шешімді автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті орган облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарымен келісу бойынша қабылдайды.»;

мынадай мазмұндағы 37-1-тармақпен толықтырылсын:«37-1. Ұзақтығы 300 км-ге дейінгі тұрақты қалааралық, облысаралық маршруттарда автомобиль

көлігі саласындағы уəкілетті орган тиісті облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдарымен келісу бойынша автобустардың, шағын автобустардың еркін қозғалысы бойынша жолаушыларды жəне багажды тасымалдауды жүзеге асырудың тұрақты кезеңін көрсете отырып, қозғалыс кестесін бекітеді. Автобустардың, шағын автобустардың еркін қозғалысы бойынша жолаушылар мен багажды тасымалдауға қызмет көрсету құқығы маршрутқа қызмет көрсететін тасымалдаушыға беріледі.»;

45-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«45. Жүргiзушi рейс алдындағы (ауысым алдындағы) медициналық тексеруден рейске (ауы-

сымға) шыққанға дейiн немесе таксидегі жұмыс басталғанға дейін отыз минут қалғанда жол қағазын немесе борт журналын, сондай-ақ жеке басын куəландыратын құжатты көрсету бойынша өтедi.»;

48-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«48. Шағымдары, аурудың нақты белгiлерi мен ағзаның жұмыс iстеу жай-күйiнiң бұзылуы

болмаған кезде, тексерiлушi көлiк құралдарын басқаруға жiберiледi.Медицина қызметкерi жүргізушілер жолаушылар мен багажды тұрақты емес тасымалдауын

жүзеге асырған кезде – борт журналының, жолаушылар мен багажды тұрақты тасымалдауын, сондай-ақ таксимен тасымалдауды жүзеге асырған кезде жол қағазының тиiстi бағаналарына мөртабан қояды. Мөртабанда тексеруден өткен уақыт пен медицина қызметкерiнiң қолы қойылады.»;

58-тармақтың екінші бөлігі 6) тармақшадағы «дүңгіршегі болуы тиіс.» деген сөздер «дүңгір-шегі;» деген сөзбен ауыстырылып, мынадай мазмұндағы 7), 8) тармақшалармен толықтырылсын:

«7) Интернет желісіне сымсыз қол жеткізу нүктелері;8) жолаушыларды отырғызу жəне түсіру пункттерінде, жолаушыларға арналған күту залында,

автобустар тұрақтары үшін алаңдарда бейнебақылау құралдары болуы тиіс.»;74-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«74. Жол жүру құжаттарын (билеттерді) сатуды:1) автовокзалдардың, автостанциялар мен кассалық пункттердің билет кассалары арқылы;2) маршруттың аралық аялдама пункттерінде билет кассалары болмаған жағдайда автобуста,

шағын автобуста отыратын бос орындар болса, сондай-ақ жолаушылар мен багажды 50 км артық қашықтықта тасымалдауды жүзеге асыру кезінде автобустардың толу нормасына дейін жүргізуші не-месе кондуктор;

3) ұйымдастырылатын билет кассалары арқылы немесе байланыс құралдарын пайдалана оты-рып жеке жəне заңды тұлғалар жүзеге асырады.»;

76, 77 жəне 78-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«76. Жол жүру құжаттарын (билеттерін) ағымдағы сатумен қатар алдын ала сату, сондай-ақ бай-

ланыс құралдарын пайдалану жəне үйге жеткізіп беру арқылы жол жүру құжаттарын (билеттерін) сату жүзеге асырылады.

Жол жүру құжаттарын (билеттерiн) алдын ала сату, сондай-ақ байланыс құралдарын пайдалану арқылы сатылған жол жүру құжаттарын (билеттерiн) үйге жеткiзiп бергенi үшiн қызмет көрсеткенi үшiн ақы алынуы мүмкін.

77. Жол жүру құжаттарын (билеттерін) алдын ала сату, соның ішінде билет алуға тапсырысты ресімдеу автобус, шағын автобус жөнелтілгенге дейін күнтiзбелiк 30 күн бұрын басталады жəне авто-бус, шағын автобус жөнелтілгенге дейін 24 сағат бұрын аяқталады.

78. Жол жүру құжаттарын (билеттерін) ағымдағы сату автобус, шағын автобус жөнелтілгенге дейін 5 минут бұрын аяқталады.»;

79-тармақ алынып тасталсын;80 жəне 81-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«80. Жол жүру құжаты (билетi) жоғалған жəне жолаушы автобус, шағын автобус жөнелтiлгенге

дейiн үш сағаттан кешiктiрмей жол жүру құжатын (билетін) сатқан адамға немесе тасымалдаушыға барған жағдайда жəне жолаушының жол жүру құжатын (билетін) сатып алғаны расталса, билет ақы алмай қалпына келтірілуі тиіс.

81. Жолаушы алынған жол жүру құжатын (билетін) кассаға автобус немесе шағын автобус жөнелтілгенге дейін қайтарған кезде, оған жол жүру құжатын (билетін) сатқан адам көздеген пайыз-дар шегерілген жол жүру құжатының (билеттің) төленген құны қайтарылады.»;

мынадай мазмұндағы 99-1-тармақпен толықтырылсын:«99-1. Қалааралық облысаралық жəне халықаралық қатынастарда автобустың немесе шағын

автобустың бастапқы жөнелтілуі алдында жолаушылар салонда ауызша немесе дыбыс немесе бейне-жазба арқылы мемлекеттік жəне орыс тілдерінде:

1) тасымалдаушы;2) маршруттың атауы;3) сапардың километрдегі ұзақтығы;4) жолда жүру уақыты;5) аралық аялдамалар;6) автобустың немесе шағын автобустың қозғалысы кезіндегі шектеулер;7) шұғыл жағдайлар кезіндегі жүріс-тұрыс туралы;8) қосымша сервис туралы хабардар етілуі тиіс.»;мынадай мазмұндағы 125-1-тармақпен толықтырылсын:«125-1. Уағдаластық бойынша автостанциялар мен автовокзалдардың, тасымалдаушылардың

диспетчерлік қызметтері автобустар мен шағын автобустар қозғалысының процесі бойынша нақты режімде байланыс арналары арқылы диспетчерлік жүйенің операторларынан ақпарат алады.»;

132-тармақтың 1) тармақшасының екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«Жолаушылар мен багажды автомобильмен қалааралық, облысаралық тасымалдауды ұйым-

дастыру үшін автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті орган облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тиісті жергілікті атқарушы органдарына маршруттардың негізгі сипаттамала-ры бойынша мынадай ақпаратпен қоса бекітілген жəне келісілген жол жүру кестесін береді:»;

145-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«145. Жылжымалы құрам (резервтегіден басқа) мен жүргiзушi персоналды осы маршрутты

қамтитын лот бойынша конкурс аяқталғанға дейiн конкурстық ұсыныстарда бiр маршруттан артық қайталап көрсетуге рұқсат берiлмейдi.

Қатысушылар жылжымалы құрам (резервтегіден басқа) мен жүргiзушi персоналды осы мар-шрутты қамтитын лот бойынша конкурс аяқталғанға дейiн конкурстық ұсыныстарда бiр маршруттан артық көрсету фактiлері анықталған жағдайда неғұрлым кеш тапсырылған конкурстық ұсыныстар жа-рамсыз болып есептеледi.»;

152-тармақта:3) тармақша алынып тасталсын;5) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«5) жылжымалы құрамның əрбір бірлігі үшін техникалық паспорттардың жəне алдыңғы

тоқсанға мемлекеттік техникалық байқаудан өту туралы куəліктердің көшірмелерін. Бұл ретте, жолау-шылар мен багажды автомобильмен тұрақты тасымалдаудың басқа маршруттарында негізгі ретінде пайдаланылатын жылжымалы құрамды резервтік ретінде, ал резервтікті негізгі ретінде ұсынуға жол беріледі. Жолаушылар мен багажды автомобильмен тұрақты тасымалдаудың басқа маршруттарында негізгі жылжымалы құрам ретінде пайдаланылатын жылжымалы құрамды негізгі ретінде ұсынуға жол берілмейді;»;

175-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«175. Жолаушылар мен багажды автомобильмен тасымалдаудың республика ішілік ұйымдастыру

шарты қолданысының тоқтатылуына дейін күнтізбелік 60 күннен кешіктірмей жергілікті атқарушы ор-ган осы шарт бойынша қызмет көрсетілетін маршруттарға конкурс жариялайды. Бұл ретте конкурс жеңімпазымен осы маршрутқа қолданылатын шарт аяқталған күннен бастап күшіне енетін жолаушылар мен багажды автомобильмен республика ішілік тасымалдауды ұйымдастыру шартын жасасады.

Тасымалдаушы жергілікті атқарушы органға осы шарт бойынша қолданысын тоқтатқан куəліктерді береді.»;

мынадай мазмұндағы 179-1, 179-2-тармақтармен толықтырылсын:«179-1. Автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті орган жолаушылар мен багажды тұрақты

қалааралық, облысаралық тасымалдауға берген куəліктердің қолданысын осы орган:1) тасымалдаушының жазбаша өтініші;2) егер тасымалдаушы автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті органның келісімінсіз

маршруттардағы автобустардың қозғалыс кестесі мен схемасына өзгерістер енгізсе;3) егер тасымалдаушы куəліктің қолданылу кезеңінде күнтізбелік 15 күн бойы маршрутта жолау-

шылар тасымалдауды орындамаса;4) төмен жиілік (айына жетпіс пайыздан кем);5) тасымалдаушының (тасымалдаушы жүргізушісінің) кінəсі бойынша адам өліміне соқтырған

жол-көлік оқиғасының болуы;6) маршрутта автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті орган берген куəліктерде көзделмеген ав-

тобустарды пайдалану;7) маршрутта (маршруттарда) жұмыс істеу құқығын үшінші тарапқа беру жағдайларында

тоқтатады.179-2. Тасымалдаушы (жүргізуші) маршрутта тұрақты қалааралық, облысаралық жолаушылар

мен багажды тұрақты тасымалдау куəлігінің түпнұсқасын немесе егер осы куəліктің түпнұсқасын осы орган берген болса автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті орган растаған көшірмесін қолданады.»;

249-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«249. Жолаушылар мен багажды автомобильмен қалааралық, облысаралық (астана мен

республикалық маңызы бар қаланы қоса алғанда) тұрақты тасымалдауы көрсетілген жолаушылар мен багажды тасымалдау маршруттарына қызмет көрсету құқығы конкурсында жеңген жəне тиісті жергілікті атқарушы органдар мен тасымалдаушылар арасында жасалған шарттар негізінде осы Қағиданың 11-қосымшасына сəйкес нысан бойынша оларға қызмет көрсету құқығына куəлік алған та-сымалдаушылар жүзеге асырады.»;

мынадай мазмұндағы 249-1-тармақпен толықтырылсын:«249-1. Жылжымалы құрам, соның ішінде резервтегі бойынша куəлікке өзгерістер мен

толықтырулар енгізуге тасымалдаушының өтініші бойынша жəне толықтырылатын немесе ауыстыры-латын жылжымалы құрам класы жəне шығарылған жылы ұқсас (не одан жоғары) болып табылған жағдайда осы куəлікті берген орган рұқсат береді.»;

259-тармақтың бірінші бөлігінің бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«259. Осы Қағиданың 12-қосымшасына сəйкес нысан бойынша автомобиль көлігі саласындағы

уəкілетті орган растаған маршрут бойынша қозғалыс схемалары мен ол бойынша қозғалыс кестелерiн, жолаушылар мен багажды тасымалдауға арналған тарифтердi жəне жолаушылар мен багажды автомо-бильмен халықаралық тұрақты тасымалдауды жүзеге асыруға рұқсатты (бұдан əрi – халықаралық тасымалдауға арналған рұқсат құжаттары) алу үшiн, сондай-ақ халықаралық тасымалдауға арналған рұқсат құжаттарының қолданылу мерзiмiн ұзарту үшiн тасымалдаушы автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті органға жеке папкаға ресiмделген мына құжаттарды қоса ұсынады:»;

268-тармақта:3) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«3) ашылып жатқан бастапқы жəне аралық пункттері жəне қолданыстағы ұзақтығы 250 км аса-

тын тұрақты халықаралық маршруттар бойынша қозғалыс кестесінің айырмашылығы 1 сағаттан аз уақытты құраса;»;

6) тармақшадағы «келісімі алынбаса бас тартылады.» деген сөздер «келісімі алынбаса;» деген сөздермен ауыстырылып, мынадай мазмұндағы 7) тармақшамен толықтырылсын:

«7) ашылып жатқан бастапқы жəне аралық пункттері жəне қолданыстағы ұзақтығы 250 км дейінгі халықаралық тұрақты маршруттар бойынша қозғалыс кестесінің айырмашылығы 15 минуттан аз уақытты құраса, бас тартылады.»;

272-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«272. Халықаралық қатынаста жол жүру үшін жол жүру құжаттарын (билеттерін) алу тəртiбi

осы Қағидада белгіленген қалааралық облысаралық қатынаста билеттер алу тəртiбiне сəйкес болуға тиіс.

Бұл ретте, халықаралық қатынастағы жол жүру құжаттарын (билеттерін) сату билетте жолаушының тегі, аты, əкесінің аты көрсетілуі арқылы жүзеге асырылады.

Жолаушыны рейске отырғызу жолаушының жеке басын куəландыратын құжаттың негізінде би-летте көрсетілген тегі, аты, əкесінің атын тексере отырып, жүзеге асырылады.

Багаждың багаж автомобильдерінде тасымалдануы, алып жүруі осы Қағиданың 6-тарауының 5-бөлімінде белгіленген тəртіппен жүзеге асырылады.»;

288-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«288. Жолаушылар мен багажды таксимен дара кəсіпкерлердің немесе заңды тұлғалардың

(бұдан əрі – таксимен тасымалдаушы) тасымалдауы «Əкімшілік рəсімдер туралы» 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тəртіппен автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті органға белгіленген нысандағы хабарламаларды беру жолымен осы Қағиданың 26-30-тармақтарының талаптарына сəйкес жабдықталған жеңіл автомобильдермен жүзеге асырылады.

Таксимен жолаушылар мен багажды тасымалдауды ұйымдастыру кезінде қызметті хабарланды-ру тəртібінің талаптарын сақтамай жүзеге асыруға рұқсат етілмейді.»;

10-тараудың 2-бөлімінің тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«2. Таксимен тасымалдауды жүзеге асыру жəне диспетчерлік қызмет көрсетуді ұйымдастыру

тəртібі»;мынадай мазмұндағы 290-1, 290-2, 290-3, 290-4, 290-5, 290-6 жəне 290-7-тармақтармен

толықтырылсын:«290-1. Жолаушылар мен багажды таксимен тасымалдауды ұйымдастыру кезінде таксимен тасы-

малдаушы: 1) автокөлік құралдарының рейс алдындағы техникалық байқаудан жəне такси жүргізушілерінің

рейс алдындағы (ауысым алдындағы) медициналық тексерістен өтуін;2) диспетчерлік қызметтің немесе диспетчерлік қызметті көрсету жөніндегі шарттың болуын;3) таксидің ақауы болған жағдайда, оны уақтылы ауыстыруды қамтамасыз етеді.290-2. Дара кəсіпкер немесе заңды тұлға байланыс қызметтерін диспетчерлік қызмет ретінде

көрсету бойынша қызмет көрсету алдында «Байланыс туралы» 2004 жылғы 5 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына жəне басқа да нормативтік құқықтық актілерге сəйкес ұлттық ресурстардың жəне байланыс операторларының тізіліміне енгізілуі тиіс.

290-3. Диспетчерлік қызмет тапсырыста көрсетілген уақытқа қарай таксиді ұсыну бойынша тапсырыстардың орындалуына үздіксіз бақылауды, сондай-ақ таксимен тасымалдаудың технологиялық процесін үйлестіруді жүзеге асырады.

290-4. Диспетчерлік қызметі болмаған жағдайда таксимен тасымалдаушының қызмет көрсетуіне рұқсат етілмейді.

290-5. Диспетчерлік қызмет «Əкімшілік рəсімдер туралы» 2000 жылғы 27 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тəртіппен берілген таксимен тасымалдау бойынша қызметтің басталғандығы туралы ескертпе талоны бар, сондай-ақ жеңіл автомобильдері осы Қағиданың 26-30-тармақтарының талаптарына сəйкес жабдықталған таксимен тасымалдаушымен шарт жасасады.

290-6. Диспетчерлік қызметтің негізгі функциялары:1) жеке жəне заңды тұлғалардың такси қызметіне тапсырыстарын қолжетімді байланыс

құралдары арқылы қабылдау жəне тапсырыстарды такси жүргізушілерінің арасында бөлу;2) таксиге тапсырыс берген жолаушыға жіберілген таксидің нөмірін, тапсырыстың бағасын жəне

келетін уақытын хабарлау;3) тапсырыс бойынша таксидің кетуін жəне уақтылы келуін қадағалау;4) жолаушыларды маршрут бойынша жол жүрудің қиындықтары, оның ішінде ауа райы

климаттық немесе жолдағы басқа жағдайларға байланысты қозғалыстағы шектеулер мен тыйымдар туралы хабардар ету;

5) жүргізушілерге маршруттағы қозғалыстың, оның ішінде жолда болатын ауа райы климаттық немесе басқа да жағдайларға байланысты ерекшеліктері туралы нұсқау беру;

6) ауа райы климаттық немесе басқа да жағдайларға байланысты жолда болатын қозғалыс шектеулері немесе тыйымдар кезінде жолаушыларды жеткізу бойынша шаралар қабылдау;

7) жол жүру құжаттамасын ресімдеу жəне диспетчерлік журнал жүргізу болып табылады.290-7. Диспетчерлік қызметтер жолаушыларды таксимен тасымалдаушыларға байланыс

қызметін көрсету кезінде:1) жүргізушінің рейс алдындағы (ауысым алдындағы) медициналық тексеруден өтпей немесе

автомобиль-таксиді техникалық байқаудан өткізбей желіге шығуын;2) такси жүргізушілерінің еңбек жəне демалыс режімін бұзуын болдырмайды.»;294 жəне 295-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«294. Такси жіберуге тапсырыстар қабылдауды тасымалдаушы орталықтандырылған түрде

қолжетiмдi байланыс құралдары бойынша диспетчерлiк қызмет арқылы ұйымдастырады.295. Жолаушының таксиге отыруы жəне одан түсуі толық тоқтағаннан кейiн жүзеге асырылады.

Жолда тоқтау кезінде отырғызу жəне түсіру автокөліктің оң жағынан жүзеге асырылады.»;мынадай мазмұндағы 295-1-тармақпен толықтырылсын:«295-1. Жолаушы тасымалдау шартын бұзбай таксиден түсіп кеткен жағдайда жүргізуші

таксидің жолаушыны күтіп тұрып қалған алдын ала келісілген бүкіл кезеңіне ақшалай кепілдік талап етеді.

Егер жолаушы оны күтiп тұрған такси-автомобильге алдын ала келiсiлген уақыт iшiнде қайтып келмесе, тасымалдау шарты тоқтатылды деп есептеледi.»;

296 жəне 297-тармақтар алынып тасталсын;300-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«300. Такси жіберуге тапсырыстың құнын жолаушы сапар аяқталған соң төлейдi. Таксимен жол

жүру төлемiн жолаушы таксометр көрсеткіштеріне сəйкес өзi жүрiп өткен қашықтық үшiн қолданылып жүрген тарифке сəйкес немесе кассалық бақылау машинаны қолданумен сапарды ұйымдастыру туралы ауызша шарттың негізінде сапар аяқталған жəне багаж түсiрiлген соң төлейдi. Аяқталған сапар үшiн төлем туралы түбiртектер мен анықтамалар жолаушылардың талабы бойынша беріледі.»;

306-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«306. Барлық жолаушылар жиналатын пункттерде (əуежай, вокзалдар, iрi сауда жəне мəдениет

орталықтары), сондай-ақ даңғылдарда, көшелерде, кварталдарда, тұйық көшелерде облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары Қазақстан Республикасының автомобиль көлігі туралы заңнамасына сəйкес такси тұрақтарының ұйымдастырылуын жəне жабдықталуын қамтамасыз етеді.

Облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті атқарушы органдары уəкілетті органмен такси тұрақтарын ұйымдастыру жəне жабдықтау бойынша жоспар мен схемасын келіседі.»;

көрсетілген Қағидаға 1, 4, 8, 10, 11 жəне 12-қосымшалар осы қаулыға 1, 2, 3, 4, 5 жəне 6-қосымшаларға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 199 қаулысына 1-қосымша

Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасына 1-қосымша

Жол жүру құжаттарының (билеттерiнiң) жəне багаж түбiртектерiнiң нысандары

1. Қалалық қатынаста жол жүруге арналған жол жүру құжаттарының (билеттерiнiң) нысандары: 1) жолаушылардың жол жүруіне арналған бiр реттiк бақылау билетi – билеттiң жазулары көк

түспен ресімделеді:

АВТОБУС(шағын автобус)

______ қаласы Жолаушылардың

қалалық қатынастажол жүруіне арналған

Сериясы _________ № 0000000

00 теңге

20___ жыл

кемінде 35 мм

2) балалардың жол жүруіне арналған бiр реттiк бақылау билетi – билеттiң жазулары қызыл түспен ресімделеді:

кемінде 35 мм

АВТОБУС(шағын автобус)

_________ қаласы

Жолаушылардың қалалық қатынаста

жол жүруіне арналған балалар билетi

Сериясы _________ № 0000000

00 теңге

20___ жыл

3) белгiленген нормадан тыс қол жүгiн жəне багажды алып жүруге арналған билет – билеттiң жазулары жасыл түспен ресімделеді:

кемiнде 35 мм

АВТОБУС(шағын автобус)

_________ қаласы

Қалалық қатынастабагаж алып

жүруге арналған

Сериясы _________ № 0000000

00 теңге

20___ жыл

4) жолаушылардың жол жүруіне арналған ұзақ пайдаланылатын жол жүру билетi (көлемi А7) - ресімделуі мен қорғаныс дəрежесiн жергiлiктi атқарушы органдар белгiлейдi:

___________қаласы Сериясы ______ № 0000000

Ұзақ пайдаланылатын жол жүру билетi _______________ жарамды

0000 теңге _________________ негiзiнде

_______________ берiлдi

2. Жолаушылардың қала маңындағы қатынаста жол жүруіне арналған жол жүру құжаттарының (билеттерiнiң) нысаны:

1) жолаушылардың жол жүруіне арналған билет – ашық түстi ұсақ торкөздi арнайы билет қағазында қара түстi жазулармен ресiмделедi (көлемiн жəне торкөз түсiн автовокзалдар мен автостан-циялар белгiлейдi):

кемінде 45 мм

АВТОБУС(шағын автобус)

Жолаушылардың қала маңындағы қатынаста жол

жүруіне арналған билет

Сериясы _________ № 0000000сапар күні

________________сапар

уақыты______________ жөнелту

пункті____________межелі

пункті_______________Жол жүру құны

00, 00 теңге

кемiнде 60 мм

кемiнде 60 мм

кемiнде 60 мм

(Соңы 11-бетте).

кемінде 40 мм

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 112) кондуктор (жүргiзушi) маршруттың аралық пунктiнде отырғызу кезiнде беретiн тарифтер

кестесіне сəйкес сомаға қосымша түбiршектерi бар жолаушылардың жол жүруіне арналған билет – билеттiң жазулары қара түспен ресімделеді:

кемінде 35 мм кемінде 35 мм

АВТОБУС(шағын автобус)

Жолаушылардың қала маңындағы қатынаста

жол жүруіне арналған билет

Сериясы _________ № 0000000

Тарифтер кестесіне сəйкес қосымша түбіршектер

болғанда жарамды

20___ жыл

Жолаушылардың қала маңындағы қатынаста жол жүруіне арналған билеттерге қосымша түбiршектер 1, 5, 10, 50 теңге сомасына ресiмделедi.

3. Жолаушылардың қалааралық облысiшiлiк жəне қалааралық облысаралық қатынастарда жол жүруіне арналған жол жүру құжаттарының (билеттерiнiң) нысаны:

1) жолаушылардың жол жүруіне арналған билет – ашық түстi ұсақ торкөздi арнайы билет қағазында қара түстi жазулармен ресiмделедi (көлемiн жəне торкөз түсiн автовокзалдар мен автостан-циялар белгiлейдi):

кемінде 45 ммАВТОБУС

(шағын автобус) Жолаушылардың қалааралық қатынаста

жол жүруіне арналған билет

Сериясы _________ № 0000000

сапар күні ___ .___ . ___ж.жөнелту уақыты ___с. ____м. жөнелту пункті____________

межелі пункті_______________Рейс нөмірі_______________Орын нөмірі ______________

Жол жүру құны00, 00 теңге

Комиссия алымы 00, 00 теңгеСақтандыру алымы 00,00 теңге

ЖИЫНТЫҒЫ 00, 00 теңгеБилеттің берілген күні __. __. ___ ж.

2) кондуктор (жүргiзушi) маршруттың аралық пунктiнде отырғызу кезiнде беретін жолаушылардың жол жүруіне арналған билет – жазулары қара түспен ресімделеді:

Билет ТҮБІРШЕГІ

ТОЛЫҚБАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН (қажет емесiн сызып тастау) сапар күнi ___________________жөнелту уақыты ___ сағ.____мин. _________________________ дан ________________________ дейiн Рейс нөмiрi __________________ Орын нөмiрi _________________ Жол жүру құны__________ теңге Сериясы ____________ N 0000000 Билеттiң берiлген күнi __________

Жалғасы 9 8 7 6 5 4 3 2 1

90 80 70 60 50 40 30 20 10 900 800 700 600 500 400 300 200 100

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000

Жалғасы

Жолаушылардың қалааралық қатынаста жол жүруіне арналған билет

ТОЛЫҚБАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН (қажет емесiн сызып тастау) сапар күнi ________________________жөнелту уақыты ______ сағ.______мин. ______________________________ дан _____________________________ дейiн Рейс нөмiрi _______________________ Орын нөмiрi ______________________ Жол жүру құны_______________ теңге Сериясы _________________ N 0000000 Билеттiң берiлген күнi _____________

Жол жүру құнын кондуктор (жүргiзушi) жолаушы үшiн тарифтер кестесіне сəйкес сомаға кеседi. 3) Қала маңы, қалааралық облысiшiлiк, қалааралық облысаралық жəне халықаралық

қатынастардағы багаж түбiртектерiнiң нысаны - ашық түстi ұсақ торкөздi арнайы билет қағазында қара түстi жазулармен ресiмделедi (көлемiн жəне торкөз түсiн автовокзалдар мен автостанциялар белгiлейдi):

АВТОБУС(шағын автобус) Багаж түбіртегі

Сериясы _________ № 0000000

сапар күні ___ .___ . ___ж.сапар уақыты ___ сағ.____мин. жөнелту пункті______________межелі пункті________________Багаж орындарының саны_____Багаждың құндылығы ________Құны 00, 00 теңгеКомиссия алымы 00, 00 теңгеБағалау алымы 00,00 теңгеЖИЫНТЫҒЫ 00, 00 теңгеБагаж орындарының нөмірлері ____(тиеу кезінде толтырылады)

кемінде 45 мм

4. Жолаушылардың халықаралық қатынастарда жол жүруіне арналған жол жүру құжаттарының (билеттерiнiң) нысаны:

1) жолаушылардың жол жүруіне арналған билет – ашық түстi ұсақ торкөздi арнайы билет қағазында қара түстi жазулармен ресiмделедi (көлемiн жəне торкөз түсiн автовокзалдар мен автостан-циялар белгiлейдi):

кемінде 45 мм

АВТОБУС(шағын автобус) Жолаушылардың қалааралық қатынаста жол жүруіне арналған билет

Сериясы _________ № 0000000 Тегі____________Аты ___________Əкесінің аты _________сапар күні ___ .___ . ___ж.жөнелту уақыты ___с. ____м. жөнелту пункті____________межелі пункті_______________Рейс нөмірі_______________Орын нөмірі ______________Жол жүру құны00, 00 теңгеКомиссия алымы 00, 00 теңгеСақтандыру алымы 00,00 теңгеЖИЫНТЫҒЫ 00, 00 теңгеБилеттің берілген күні __. __. ___ ж.

Осы тармақтың 1) тармақшасында көрсетілген билет ашық түстi ұсақ торкөздi қара түстi жазула-ры бар арнайы билет қағазын пайдалануға, сондай-ақ өлшеміне қатысты талаптар байланыс құралдары арқылы сатып алынатын билеттерге қолданылмайды;

2) Кондуктор (жүргiзушi) маршруттың аралық пунктiнде отырғызу кезiнде беретін жолаушылардың жол жүруіне арналған билет - жазулары қара түспен ресімделеді:

Билет ТҮБІРШЕГІТОЛЫҚБАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН (қажет емесiн сызып тастау) Тегі____________Аты ___________Əкесінің аты _________сапар күнi ___________________жөнелту уақыты ___ сағ.____мин. _________________________ дан ________________________ дейiн Рейс нөмiрi __________________ Орын нөмiрi _________________ Жол жүру құны__________ теңге Сериясы ____________ N 0000000 Билеттiң берiлген күнi __________

Жалғасы 9 8 7 6 5 4 3 2 1 90 80 70 60 50 40 30 20 10 900 800 700 600 500 400 300 200 100 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000

Жалғасы

Жолаушылардың қалааралық қатынаста жол жүруіне арналған билет

ТОЛЫҚБАЛАЛАР (қажет емесiн сызып тастау) Тегі____________Аты ___________Əкесінің аты _________

сапар күнi ________________________жөнелту уақыты ______ сағ.______мин. ____________________________дан ___________________________дейiн Рейс нөмiрi_____________________ Орын нөмiрi____________________Жол жүру құны_____________теңгеСериясы _________________ N 0000000 Билеттiң берiлген күнi _____________

Жол жүру құнын кондуктор (жүргiзушi) жолаушы үшiн тарифтер кестесіне сəйкес сомаға кеседi. 3) Қала маңы, қалааралық облысiшiлiк, қалааралық облысаралық жəне халықаралық

қатынастардағы багаж түбiртектерiнiң нысаны - ашық түстi ұсақ торкөздi арнайы билет қағазында қара түстi жазулармен ресiмделедi (көлемiн жəне торкөз түсiн автовокзалдар мен автостанциялар белгiлейдi):

(Соңы. Басы 10-бетте).

АВТОБУС(шағын автобус)

Жолаушылардың қала маңындағы қатынаста жол

жүруінеарналған билетке қосымша

түбіршек

Сериясы _________ № 0000000

00 теңге

20___ жыл

кемінде 60 мм

кемінде 60 мм

кемінде 90 мм

Автобус (шағын автобус)

кемінде 90 мм

кемінде 90 мм

АВТОБУС(шағын автобус)Багаж түбіртегі Сериясы _________ № 0000000 Тегі____________Аты ___________Əкесінің аты _________сапар күні ___ .___ . ___ж.сапар уақыты ___ сағ.____мин. жөнелту пункті______________межелі пункті__________________Багаж орындарының саны_____Багаждың құндылығы ________Құны 00, 00 теңгеКомиссия алымы 00, 00 теңгеБағалау алымы 00,00 теңгеЖИЫНТЫҒЫ 00, 00 теңгеБагаж орындарының нөмірлері ____(тиеу кезінде толтырылады)

кемінде 45 мм

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 199 қаулысына 2-қосымша

Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасына 4-қосымша

Конкурстық ұсыныстарды бағалау шкаласы

1. Жолаушылар мен багажды автомобильмен республикаішілік тұрақты тасымалдау маршруттарына қызмет көрсетуге конкурстық ұсыныстарды бағалау шкаласы

р/с№

Көрсеткіш Балдар саныҰсынылған

жылжымалы құрамдар үлесі

30% кем

Ұсыныл-ған жылжымалы

құрамдар үлесі 30 %-дан

60 %-ға дейін

Ұсыныл-ған

жылжымалы құрамдар үлесі

60% астам1.* Автобустарды, шағын автобустарды пайдалану

мерзімі: 5 жылға дейін +4 +8 +10 5 жылдан 9 жылға дейін +3 +2 +1 9 жылдан 12 жылға дейін +2 +1 +0,5 12 жылдан артық 0 0 0Пайдалану мерзімі 3 жылға дейінгі автобустар, шағын автобустар болған кезде(қосымша)

+1 (əр бірлік үшін)

Отандық өндірістегі автобустар, шағын автобустар болған кезде (қосымша)

+0,5 (əр бірлік үшін)

- Жеке меншіктегі;- тасымалдаушы кредитке немесе лизингке алған автобустар, шағын автобустар болғанда

+1,5 (əр бірлік үшін)+1 (əр бірлік үшін)

2. Тасымалдаушының жолаушылар тасымалдау саласындағы жұмыс өтілі: 3 жылға дейін +1 3 жылдан 8 жылға дейін +3 8 жылдан астам +5

3. Өндірістік-техникалық базаның болуы жеке жалға алынған шарт негізінде қызмет көрсету

Өндірістік корпус- ТҚК кешені (аймақ, учаске) +3 +0,7 +0,2- АЖ кешені:- посттар +3 +0,7 +0,2- өндірістік учаскелер жəне цехтар +3 +0,7 +0,2Қойма үй-жайлары +1 +0,5 +0,2Автотұрақ, соның ішінде:- ашық; +1,5 +0,7 +0,3- жабық +2,5 +1 +0,5Жинастыру-жуу кешені:- қолмен жуу; +1 +0,3 +0,1- механикаландырылған жуу +2 +0,5 +0,2Бақылау-техникалықпункті

+0,7 +0,2 +0,1

Əкімшілік ғимарат (үй-жай)- соның ішінде медпункт бөлмесі

+0,3+0,5

+0,1+0,3

0+0,2

Тұрмыстық корпустар жəне жұмысшыларға қызмет көрсетуге арналған үй-жайлар

+0,3 +0,1 0

4. Автобустарды, шағын автобустарды алмастыру шаралары жүйесі:- резервті жылжымалы құрам жоқ, алмастыру іске асырылмайды;- резервті жылжымалы құрам бар

-2

+25. Жолаушыларды тасымалдау жағдайын

жақсартатын қосымша ұсыныстар:- жол үстінде бейне сүйемелдеу мүмкіндігі;- кресло-арбамен қозғалатын мүгедектерді тасымалдауға ыңғайластырылған жылжымалы құрамның болуы;- тасымалдауды жүзеге асыруда автобуста нақты уақыт режимінде байланыс арналары арқылы үзбей деректер беру жүйесінің болуы

+0,5 (əр бірлік үшін)+1 (əр бірлік үшін)

+1 (əр бірлік үшін)

2. Жолаушылар мен багажды автомобильмен тасымалдаудың тұрақты қалалық маршруттарына қызмет көрсетуге конкурстық ұсыныстарды бағалау шкаласы

р/с№

Көрсеткіш Балдар саныҰсынылған

жылжымалы құрамдар үлесі

30% кем

Ұсыныл-ған жылжымалы

құрамдар үлесі 30 %-дан

60 %-ға дейін

Ұсыныл-ған жылжымалы

құрамдар үлесі60% астам

1.* Автобустарды, шағын автобустарды пайдалану мерзімі:

5 жылға дейін +4 +8 +10 5 жылдан 9 жылға дейін +3 +2 +1 9 жылдан 12 жылға дейін +2 +1 +0,5 12 жылдан астам 0 0 0

Пайдалану мерзімі 3 жылға дейінгі автобустар, шағын автобустар болған кезде(қосымша)

+1 (əр бірлік үшін)

Отандық өндірістегі автобустар, шағын автобустар болған кезде (қосымша)

+0,5 (əр бірлік үшін)

- Жеке меншіктегі;- тасымалдаушы кредитке немесе лизингке алған автобустар, шағын автобустар болған кезде

+1,5 (əр бірлік үшін)+1 (əр бірлік үшін)

2. Тасымалдаушының жолаушылар тасымалдау саласындағы жұмыс өтілі:

3 жылға дейін +1 3 жылдан 8 жылға дейін +3 8 жылдан астам +5

3. Өндірістік-техникалық базаның болуы

жеке жалға алынған шарт негізінде қызмет көрсету

Өндірістік корпус:- ТҚК кешені (аймақ,учаске);

+3 +0,7 +0,2

- АЖ кешені:- посттар; +3 +0,7 +0,2- өндірістік учаскелер жəне цехтар +3 +0,7 +0,2Қойма үй-жайлары +2 +0,3 +0,1Автотұрақ, соның ішінде:- ашық; +1,5 +0,7 +0,3- жабық +2,5 +1 +0,5Жинастыру-жуу кешені:- қолмен жуу; +0,7 +0,5 +0,2- механикаландырылған жуу +1 +0,7 +0,5Бақылау-техникалықпункті

+0,7 +0,2 +0,1

Əкімшілік ғимарат (үй-жай)- соның ішінде медпункт бөлмесі

+0,3+0,5

+0,1+0,3

0+0,2

Тұрмыстық корпустар жəне жұмысшыларға қызмет көрсетуге арналған үй-жайлар

+0,3 +0,1 0

4. Автобустарды, шағын автобустарды алмастыру шаралары жүйесі:- резервті жылжымалы құрам жоқ, алмастыру іске асырылмайды;- резервті жылжымалы құрам бар

-2

+25. Жолаушылар тасымалдарын жақсарту үшін қосымша

ұсыныстар: аялдамаларды хабарлау жəне жолаушыларды хабарландыру тəсілі:- магниттік жазба арқылы; +1- АДҚ арқылы; +0,7- кондуктор немесе жүргізуші хабарлайды; +0,1Кресло-арбамен қозғалатын мүгедектерді тасымалдауға ыңғайластырылған жылжымалы құрамның болуы

+1 (əр бірлік үшін)

Тасымалдауды жүзеге асырған кезде автобуста (шағын автобуста) нақты уақыт режимінде байланыс арналары арқылы үзбей деректер беру жүйесінің болуы

+1 (əр бірлік үшін)

* Пайдалану мерзімі бойынша əр автобус (шағын автобус) бағаланады (резервті есептемегенде), балдар қосылып, автобустардың (шағын автобустардың) санына бөлінеді, яғни орташа балл шығарылады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 199 қаулысына 3-қосымша

Автомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасына 8-қосымша

Жолаушылар мен багажды автомобильмен республикаішілік тұрақты тасымалдау мар-шруттарына қызмет көрсету құқығына арналған конкурсты өткiзу туралы

хабарландыру

1. ________________қаласы (облысы, ауданы) əкiмiнiң аппараты 200__ жылғы ______________ ________________________________ мекенжайы бойынша жолаушылар мен багажды автомобильмен республикаiшiлiк тасымалдау маршруттарына қызмет көрсету құқығына арналған конкурсты өткiзу туралы хабарлайды.

2. Конкурсқа мынадай маршруттардың пакеттерi (маршруттар) шығарылады: __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 3. Конкурсқа меншiк нысанына қарамастан, меншiк құқығында немесе өзге де заңды негiздерде

автокөлiк құралдары бар кез келген жеке жəне заңды тұлғалар қатысады. 4. Конкурсқа қатысуға тiлек бiлдiрушiлер қала (облыс, аудан) əкiмiнiң аппаратына конкурстық

құжаттардың жиынтығын алуға жазбаша өтiнiмдi ______________________________________________ мекенжайы бойынша ұсынуы тиiс.

5. Конкурстық құжаттар жиынтығының құны: __________________________________________ (сома жазбаша) құрайды.

6. Конкурстық құжаттарды алуға өтiнiмдердi қабылдаудың жəне Конкурсқа қатысуға өтiнiмдердi қабылдаудың соңғы мерзiмi: 200____ жылғы «____» _____________.

7. 200____ жылғы _____________ конкурстық Комиссия конкурсты өткiзу мəселелерi жөнiндегi конкурс алдындағы конференцияны өткiзедi.

8. Анықтама алу үшiн телефондар: _____________________.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 199 қаулысына 4-қосымшаАвтомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасына 10-қосымша

Жолаушылар мен багажды автомобильмен тұрақты тасымалдау маршруттарына қызмет көрсету құқығына арналған куəлiк

Сериясы ХХХ N 000000___________________________________________________________ берiлдi (мемлекеттiк органның атауы) __________________________________________________________________ (куəлiк берген тұлғаның Т.А.Ə. жəне лауазымы)

М.О.Тасымалдаушылар қызмет көрсететiн маршруттар:

Маршруттардың атауы Қызмет көрсету кезеңi Қызмет көрсету мерзiмi

Маршруттарға осы куəлiктiң қосымшасында көрсетiлген автобустар (шағын автобустар) қызмет көрсетедi. Тасымалдаушы туралы деректер: Атауы Мекенжайы Тел.____________

Факс ___________ Басшының Т.А.Ə. Тасымалдауды ұйымдастыру үшiн жауапты тұлғаның Т.А.Ə.

Тел.____________ Факс ___________

Куəлiктiң берiлген күнi _____ жылғы «____»___________________

1. Облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органда-ры бекіткен қозғалыс кестелерi, қозғалыс маршруттарының схемалары, сондай-ақ тариф кестелері (түпнұсқалары) куəлiкке қоса беріледі.

2. Осы куəлiк тасымалдаушыны Жолаушылар мен багажды автомобиль көлiгiмен тасымалдау қағидасын жəне жол қозғалысы қауiпсiздiгiнiң талаптарын орындау бойынша мiндеттерден босатпайды.

Автобус (шағын автобус)

кемінде 90 мм

3. Осы куəлiктi үшiншi тұлғаға беруге рұқсат етiлмейдi.

Жолаушылар мен багажды автомобильмен тұрақты тасымалдау маршруттарына қызмет көрсету құқығына

арналған Сериясы ХХХ N 000000 куəлiкке қосымша

___________________________________________________________берiлді (мемлекеттiк органның атауы) __________________________________________________________________ (куəлiк берген тұлғаның Т.А.Ə. жəне лауазымы)

М.О.

Жылжымалы құрам туралы мəліметтер: Автобустардың (шағын

автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекет-тік нөмiрi

Шығарыл-ған жылы

Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi

мен класы

Мемлекеттік нөмiрi

Шығарылған жылы

(__ парақтың __ парағы)

Куəлікте көрсетілген автобустар немесе шағын автобустардың орнына маршрутқа қызмет көрсететін тасымалдаушының меншігіндегі немесе лизингке алынған автобустардың немесе шағын автобустардың ұқсас үлгісі мен класын (не одан жоғары) маршрутта қолдануға рұқсат беріледі.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 199 қаулысына 5-қосымшаАвтомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасына 11-қосымша

Жолаушылар мен багажды автомобильмен қалааралық облысаралық (астана жəне республикалық маңызы бар қаланы қоса алғанда) тұрақты тасымалдау маршруттарына

қызмет көрсету құқығына арналған куəлiкСериясы ХХХ N 000000

___________________________________________________________берiлдi (мемлекеттiк органның атауы) __________________________________________________________________ (куəлiк берген тұлғаның Т.А.Ə. жəне лауазымы)

М.О.Маршрут бойынша:Рейстердің орындалу тұрақтылығы Апта күндері бойынша Жөнелтілу уақытыБастапқы пункттенСоңғы пункттенНегізгі жылжымалы құрам туралы мəліметтер:Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекет-тік нөмiрi

Шығарылған жылы

Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмiрi

Шығарылған жылы

Резервтік жылжымалы құрам туралы мəліметтер:Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмірі Шығарыл-ған жылы

Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмірі Шығарылған жылы

сыртқы жағыТасымалдаушы туралы деректерАтауыМекенжайы Тел.____________

Факс ___________Басшының Т.А.Ə. Тасымалдауды ұйымдастыру үшін жауапты тұлғаның Т.А.Ə. Тел.____________

Факс ___________

Тасымалдауды орындау кезеңі ___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін ___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін Куəліктің берілген күні _____жылғы «____»_______________Куəлік жарамды _____жылғы «____»_______________

1. Куəлікке мыналар қоса берілуі тиіс:1) автомобиль көлігі саласындағы уəкілетті орган бекіткен қозғалыс кестесі, қозғалыс

маршрутының схемасы (түпнұсқалар);2) облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының атқарушы органдарымен келісілген

тарифтік кесте (түпнұсқа).2. Осы куəлiк тасымалдаушыны Жолаушылар мен багажды автомобиль көлiгiмен тасымалдау қағи-

дасын жəне жол қозғалысы қауiпсiздiгiнiң талаптарын орындау бойынша мiндеттерден босатпайды. 3. Осы куəлiктi үшiншi тұлғаға беруге рұқсат етiлмейдi.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 28 ақпандағы № 199 қаулысына 6-қосымшаАвтомобиль көлігімен жолаушылар мен багажды тасымалдау қағидасына 12-қосымша

Жолаушылар мен багажды автомобильмен халықаралық тұрақты тасымалдауды жүзеге асыруға арналған рұқсат қағазы

Сериясы ХХХ N 000000

___________________________________________________________ берiлдi (мемлекеттiк органның атауы) __________________________________________________________________ (куəлiк берген тұлғаның Т.А.Ə. жəне лауазымы)

М.О.Маршрут бойынша:Рейстердің орындалу тұрақтылығы Апта күндері бойынша Жөнелтілу уақытыБастапқы пункттенСоңғы пункттенНегізгі жылжымалы құрам туралы мəліметтер:Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмiрi

Шығарылған жылы

Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмiрi

Шығарылған жылы

Резервтік жылжымалы құрам туралы мəліметтер:Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмірі Шығарылған жылы

Автобустардың (шағын автобустардың) үлгiсi мен класы

Мемлекеттік нөмірі

Шығарылған жылы

сыртқы жағыТасымалдаушы туралы деректерАтауыМекенжайы Тел.____________

Факс ___________Басшының Т.А.Ə. Тасымалдауды ұйымдастыру үшін жауапты тұлғаның Т.А.Ə. Тел.____________

Факс ___________

Тасымалдауды орындау кезеңі ___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін ___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін

___________бастап ___________дейін

Рұқсат қағазының берілген күні _____ жылғы «____»_______________

Рұқсат қағазы жарамды _____ жылғы «____»_______________

1. Автомобиль көлігі саласындағы уəкiлеттi орган келіскен қозғалыс кестелерi, қозғалыс маршруттарының схемалары, тариф кестелері (түпнұсқалары) рұқсат қағазына қоса берiлуi тиiс.

2. Осы рұқсат қағазы тасымалдаушыны Жолаушылар мен багажды автомобиль көлiгiмен тасы-малдау қағидасын жəне жол қозғалысы қауiпсiздiгiнiң талаптарын орындау бойынша мiндеттерден босатпайды.

3. Осы рұқсат қағазды үшiншi тұлғаға беруге рұқсат етiлмейдi.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы

2012 жылғы 29 желтоқсан № 1766 Астана, Үкімет Үйі

«Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 наурыздағы № 208 қаулысына

өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігінің 2011 – 2015 жылдарға

арналған стратегиялық жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 наурыздағы № 208 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2011 ж., № 23, 285-құжат) мы-надай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында:

«Жерді пайдалану мен қорғаудың, геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз етудің ағымдағы жай-күйі мен дамыту үрдісінің талдауы» деген 2-бөлімде:

«Жерді ұтымды пайдалануды жəне қорғауды ұйымдастыру» деген 1-стратегиялық бағытта:1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «1. Жерді ұтымды пайдаланудың жəне қорғаудың жай-күйінің реттелетін саласын дамытудың

негізгі параметрлері. Қазақстан Республикасы алаңы 272,5 миллион гектар жерді құрайтын кең аумақты алып жатыр. Қазақстанның құрлықтағы Мемлекеттік шекарасының ұзындығы 13 349,85 километрді (бұдан

əрі – км), оның ішінде: Ресей Федерациясымен – 7548,1 км, Өзбекстан Республикасымен – 2351,4 км, Қытай Халық Республикасымен – 1782,8 км, Қырғыз Республикасымен – 1241,6 км, Түркіменстан Рес публикасымен – 426 км құрайды.

Қазақстан Республикасы жер теңгерімінің 2012 жылғы 1 қаңтарға арналған деректері бойынша республиканың əкімшілік-аумақтық құрылымының жүйесіне 14 облыс, республикалық маңызы бар қала жəне астана, 161 əкімшілік аудан, 231 қала мен кент, сондай-ақ 6789 АЕМ кіреді. Бұдан басқа, рес публикада 2453 ауылдық (селолық) округтер қалыптасқан.

Жер санаттары бойынша республиканың жер қоры мынадай түрге бөлінеді (1-кесте) (мың га): 1-кесте - Қазақстан Республикасы жерлерінің бөлінуі

1. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 93 727,42. Елді мекендердің жерлері, оның ішінде 23 684,1

қалалар жəне кенттер 2 311 ауылдық елді мекендер 21 373,1

3. Өнеркəсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс жəне ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған өзге де жерлер

2 688

4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерi, сауықтыру мақсатындағы, рекреациялық жəне тарихи-мəдени мақсаттағы жерлер

5 755,7

5. Орман қорының жері 23 0296. Су қорының жері 4 108,57. Қосалқы жер 108 181,18. Жерлердің жиыны, оның ішінде: 261173,8

басқа мемлекеттердің аумағында пайдаланылатыны 0,99. Басқа мемлекеттер пайдаланатын жерлер 11317,310. Республиканың аумағы 272490,2

Жер ресурстары жөнінде өзекті деректерді қалыптастыру мемлекеттік жер кадастрын жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі, ол Қазақстан Республикасы жерінің табиғи жəне шаруашылық орнала-

суы, орналасу орны, мақсатты пайдаланылуы, жер учаскелерінің көлемі мен шекаралары, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жерді пайдалануды жəне жер учаскелерінің кадастрлық құнын есепке алу туралы, өзге де қажетті мəліметтер жүйесін білдіреді. Мемлекеттік жер кадастрында жер учаскелеріне құқық субъектілері туралы ақпарат та енгізіледі.

Мемлекеттік жер кадастрының мəліметтерін қалыптастыру топографо-геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру жұмыстары, топырақтың, геоботаникалық зерт-теулер мен ізденістер, жерді мониторингілеу жөніндегі жұмыстар, жерді сандық жəне сапалық есепке алу, нақты жер учаскесіне жер-кадастрлық істі жасау, жер-кадастрлық карталарын жəне жер учаскесіне сəйкестендіру құжаттарын дайындау жұмыстары арқылы қамтамасыз етіледі.

Республикада мемлекеттік жер кадастрының бірыңғай автоматтық жүйесі құрылған, оның үш деңгейлі əкімшілік-аумақтық сатылық құрылымы бар – республикалық, облыстық жəне аудандық деңгейлер. Жер кадастрын жүргізу жөніндегі мемлекеттік мекемелерде жер кадастрын автоматтанды-рып жүргізуге арналған 212 бағдарламалық-техникалық кешен ашылды, 250-ден астам маман оқытылды.

Қазіргі уақытта мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің (бұдан əрі – МЖК ААЖ) республикалық базасында қолданыстағы жер құқықтық қатынастары бойын-ша 4,3 млн. астам жəне күші жойылғандар бойынша 1,7 млн. астам (тарихи мəліметтер) мəліметтер бар. Салық комитетінің «Салық төлеушілердің жəне салық салу объектілерінің тізілімі» ақпараттық жүйесіне 4,3 млн. мəлімет тапсырылды.

МЖК ААЖ республикалық деректер базасына енуге МЖК ААЖ республикалық орталығының Интернет-сайтынан 486 мемлекеттік орган мен мекемеге рұқсат берілді.

Жер кадастрының мемлекеттік деректері (бұдан əрі – МЖК) жерді пайдалану мен қорғауда жос-парлау кезінде, жерге орналастыруды жүргізу, шаруашылық қызметін бағалау жəне жерді пайдалануға жəне қорғауға байланысты басқа да іс-шараларды жүргізу кезінде, сондай-ақ жердің бірыңғай мемлекеттік тізілімін қалыптастыру, құқықтық жəне басқа да кадастрды жүргізу, жердің төлем мөлшерін анықтау, жылжымайтын мүлік құрамындағы жер учаскелерінің құнын жəне табиғи ресурс-тар құрамындағы жердің құнын есепке алуды жүзеге асыру үшін жоспарлау кезінде негіз болып табы-лады.

Елдің жер ресурстарын пайдалану жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жүзеге асырумен түйіседі, оның міндеттері Қазақстан Республикасының жер заңнамасын мемлекеттік органдардың, жеке, заңды жəне лауазымды тұлғалардың сақтауын, Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуын анықтауды жəне жоюды қамтамасыз ету, азаматтар мен заңды тұлғалардың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру, жер учаскелерін пайдалану ережелерінің сақталуын, жер када-стры жəне жерді орналастыруды жүргізудің дұрыстығын жəне жерді ұтымды пайдалану мен қорғау бойынша іс-шараларды орындау, Республикадағы жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыру.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президентінің 2005 жылғы 29 қарашадағы № 1677 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында 2006 – 2016 жылдарға арналған Гендерлік теңдік стратегиясын жүзеге асыру мақсатында Агенттік кадрлық қамтамасыз ету бойынша жəне əйелдер арасында жер заңнамасының нормаларын түсіндіру бойынша гендерлік теңдікті сақтайды. Осы мақсатта Агенттік гендерлік көрсеткіш бойынша жердің бар болуы туралы деректерді (жергілікті атқарушы органдар ұсынған деректердің негізінде) тұрақты негізде талдап жəне қадағалап отырады.»;

2-тармақта:«Агенттіктің жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауы анықтаған заң

бұзушылықтар динамикасы» деген 2-кесте мынадай редакцияда жазылсын: «

Атауы 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж. 2011 ж.Анықталған бұзушылықтар 2424 3438 2421 7999 3532 3830Жойылған бұзушылықтар 1305 1307 1012 6509 2300 3140

»;он тоғызыншы бөлік мынадай редакцияда жазылсын: «Қазақстан Республикасының жер заңнамасының анықталған бұзушылықтарын талдаумен

қатар, жер қатынастары субъектілері санының жыл сайынғы артуы байқалады. Қазақстан Республикасындағы жердің жағдайы жəне пайдаланылуы туралы жиынтық талдамалық есептің деректері бойынша 2006 жылы жер учаскесінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың саны 2,7 миллион, 2007 жылы – 3,2 миллион, 2008 жылы – 3,3 миллион, 2009 жылы – 3,4 миллион, 2010 жылы – 3,3 миллион, 2011 жылы – 3,4 миллион құрады.»;

«Мемлекеттің жəне экономиканың түрлі салаларының геодезиялық жəне картографиялық өнімдерге қажеттілігін қамтамасыз ету үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып геодезия жəне картография саласын тұрақты дамыту» деген 2-стратегиялық бағытта:

1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «1. «Геодезия жəне картография саласын дамытудың негізгі параметрлері. Республика экономикасының, қорғанысының көптеген салаларында жергілікті жер туралы

ақпарат маңызды құрамдас бөлік болып табылады, осыған байланысты сапалы геодезиялық жəне картографиялық өнімдерге, қызметке сұраныстың ұлғаюы байқалады, көбінесе бұл өнімдер заңды құжат болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымының мəліметтері бойынша басқарушылық шешімдерді қабылдауды сүйемелдеу жүйесінде кеңістіктік ақпарат үлесі осы жүйедегі жалпы ақпарат көлемінің 80 % дейін құрайды.

Қазақстан Республикасы аумағының топографиялық қамтамасыз ету жағдайы алаңдаушылық туғызады, карталардың 80%-ына қазіргі заманғы жергілікті жердің жағдайына жəне топонимикаға сай келмейді. Мемлекеттік топографиялық карталар жаңартылғаннан гөрі тез «ескіреді», бұл өз кезегінде экономикадағы айтарлықтай шығындарға, ал əскери əрекет жəне төтенше жағдай туындаған аудандар-да – орны толмас шығындарға соқтыруы мүмкін.

Бюджеттік қаржыландыру ұлғайғаннан бастап республиканың жалпы алаңының 21 %-ының аэротүсірілімі орындалды, мемлекеттік геодезиялық желі пункттерінің жалпы санының 15 % зерттелді, нивелирлеу желісінің жалпы ұзындығының 6 % нивелирленді, барлық масштабтық қатардағы мемлекеттік топографиялық карталардың жалпы парақ санының 15 % жаңартылды.

Ескірген топографиялық карталардың үлкен пайызын ескере отырып, жаңа аэроғарыш түсірілімі негізінде мемлекеттік топографиялық карталарды жаңарту қажет етіледі. Барлық қалалар мен елді мекендердің түсірілімдері 1960-1980 жылдары орындалғандықтан, қалалардың ірі масштабты жоспар-ларын жасаудың өткір қажеттілігі туындады. Сондықтан 2008 жылдан бастап қалалардың жоспарла-рын жасау үшін қалалардың аэро түсірілімдерін жасауға кірістік.

Агенттік жасап отырған барлық масштабты қатардағы мемлекеттік топографиялық карталарда жергілікті жер туралы барынша толық ақпарат көрсетіледі жəне республикамыздың түрлі экономика жəне қорғаныс салаларында қолданылатын түрлі өндірістік материалдар жасау үшін негіз болып та-былады.

Геодезиялық жəне картографиялық қызметті жүзеге асыру кезіндегі мемлекеттік маңызы бар міндеттердің бірі мемлекеттік шекараны демаркациялауды геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету жəне халықаралық жəне қазақстандық құқық нормаларына сəйкес мемлекеттік шека-ра туралы шартқа қоса берілетін құжаттарды түпкілікті ресімдеу болып табылады.

Жер қабатының қазіргі заманға сай қозғалысы заңдылығын зерттеу үшін республикамыздың оңтүстік жəне шығыс өңірлерінде геодинамикалық полигондарда жыл сайын жоғары дəлдікті геодинамикалық өлшемдер жасалады. Жер сілкінуіне икемділікті ескере отырып, республикамыздың барлық аумағы бойынша батыс жəне орталық өңірлерде геодинамикалық полигондар жасау қажет.»;

«Стратегиялық бағыттар, мақсаттары мен міндеттері, нысаналы индикаторлар, іс-шаралар мен нəтиже көрсеткіштері» деген 3-бөлім осы қаулыға 1-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

«Функционалдық мүмкіндіктерді дамыту» деген 4-бөлім осы қаулыға 2-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын;

«Ведомствоаралық өзара іс-қимыл» деген 5-бөлімде:«Жер ресурстарының сапалық жағдайы жəне электронды нысанда жер-кадастрлық мəлеметтер

туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейін жоғарылату» деген 1.1.2-міндетте:«Жер ресурстарының нақты сандық жағдайы туралы ақпаратпен қамтамасыз ету» деген жолдың

2-бағанында «БАМ» деген аббревиатура «ККМ» деген аббревиатурамен ауыстырылсын; «Жер заңнамасын бұзушылықты анықтау жəне жою» деген 1.1.2-міндетте:«Жер қатынастары саласында құқық түсіндіру жұмысы» деген жолдағы «БАМ» деген аббревиа-

тура «МАМ» деген аббревиатурамен ауыстырылсын; «Мемлекеттік топографиялық карталарды жаңартуды, Жерді қашықтықтан зондтау негізінде

қалалардың ірі масштабты жоспарларын жəне Каспий теңізінің солтүстік бөлігінің теңіз картасын жа-сауды геодезиялық қамтамасыз ету» деген 2.1.1- міндет мынадай редакцияда жазылсын:

«2.1.1-мiндет. Мемлекеттiк топографиялық карталарды жаңартуды, Жердi қашықтықтан зондтау негiзiнде қалалардың iрi масштабты жоспарларын жəне Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының топографиялық картасын жасауды геодезиялық қамтамасыз ету Аэротүсірілім жұмыстарын жүргізуге рұқсаттарды тіркеу, есепке алу жəне беру мерзімін азайту

Қорғанысмині, ҰҚК

Аэротүсірілім жұмыстарын жүргізу үшін объектілерді келісу

»;

«Аббревиатуралардың толық жазылуы» деген ескертпеде: «БАМ – Қазақстан Республикасы Бай-ланыс жəне ақпарат министрлігі» деген жол алынып тасталсын;

мынадай мазмұндағы жолдармен толықтырылсын: «ККМ – Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі;МАМ – Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігі»;«Бюджеттік бағдарламалар» деген 7-бөлім осы қаулыға 3-қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда

жазылсын. 2. Осы қаулы 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі С. АХМЕТОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1766 қаулысына 1-қосымша

3-бөлiм. Стратегиялық бағыттар, мақсаттары мен мiндеттерi, нысаналы индикаторлар, iс-шаралар мен нəтиже көрсеткiштерi

3.1. Стратегиялық бағыттар, мақсаттары жəне мiндеттері, нысаналы индикаторлар, iс-шаралар мен нəтиже көрсеткiштерi

1-стратегиялық бағыт. Жерді ұтымды пайдалану жəне қорғауды қамтамасыз ету үшін жұмыстарды ұйымдастыру.

1.1-мақсат. Жер ресурстары туралы мəліметтер жүйесін қалыптастыру.Аталған мақсатқа жетуге бағытталған бюджеттiк бағдарламалардың коды «003».

Нысаналы индикатор (қол жеткiзудiң соңғы мерзiмiн (кезеңiн) көрсете отырып)

Ақпарат көзi

Соның iшiнде аралық мəндi көрсете отырып

есептi кезеңде жоспарлы кезеңдеӨлшем бірлігі

2009 жыл(есеп)

2010 жыл(есеп)

2011 жыл(ағым-дағы жоспар)

2012 жыл

2013жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Топырақтың құнарлылығын арттыру үшін, сондай-ақ салықты, жалдау ақысын жəне жерлердің кадастрлық құнын есептеу үшін жерлердің жағдайы бойынша сапалық ақпараттың жаңартылуын қамтамасыз ету

есептер % 10 11,7 13,6 13,7 13,8 13,9 13,9

Түгендеу қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарын ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету

есеп млн. га 30,6 61,2 91,8

ДЭБ ЖБИ рейтингісінде Қазақстанның «Қабылдаған шешімдердің айқындылығы» көрсеткіші бойынша орны

ДЭФ ЖБИ есебі

орын 83 75 53 32 31 30 30

Мақсатты индикаторларға жетудiң жолдары, қаражаты жəне əдiстерi:1.1.1-мiндет. Жер ресурстарының сапалық жағдайы туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейiн жоғарылату

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерi Ақпарат көзi

өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлы кезең

2009 жыл (есеп)

2010 жыл(есеп)

2011 жыл(ағым-дағы жоспар)

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Топырақтық іздестірулер: - а/ш алқаптарының жалпы алаңынан топырақтық зерттеулермен алаңдарды қамту %;- (181,7 млн. га);- миллион гектар топырақтық зерттеулер

есеп %

млн. га

15,3

35

15,8

37,1

11,6

21,08

12,1

22

12,5

22,8

12,9

23,5

13,2

24,1

Геоботаникалық зерттеулер: - жем-шөп алқаптарының жалпы алаңынан геоботаникалық зерттеулермен қамту %;- миллион гектар геоботаникалық зерттеулер

есеп%

млн. га

8,6

16,5

9

17,4

9,2

14,07

8,3

12,8

7,5

11,5

6,6

10,1

6,7

10,2

Топырақтың бонитировкасы: - а/ш алқаптарының жер бонитировкасымен алаңдарды қамту %; - миллион гектар жерлердің бонитировкасы

есеп%

млн. га

2,1

4,6

3,2

7,1

5,3

9,6

6,5

11,9

7,8

14,1

8,9

16,1

9,9

18

Жерлердің мониторингі: - жалпы аумақтан алаңды жерлердің мониторингімен қамту %; - миллион гектар жерлердің мониторингі

есеп %

млн. га

13

36,1

18

48,7

23

61,5

22,9

60,6

22,7

60,2

22,3

59,1

21,3

56,3

Шаруа қожалықтарының жер учаскелерін паспорттау

паспорт %

дана

43,6

21700

49,8

21700

56

21707

61,6

20291

66,8

18970

71,6

17730

76,1

16573

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерiне қол жеткiзуге арналған iс-шаралар Жоспарлы кезеңде iске асырылу мерзiмi2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6Тексеруге жататын ауыл шаруашылығы алқаптарына iздестiру жүргiзу, соның iшiнде:топырақтық картаны құру жəне топырақтық очерк жазу Х Х Х Х Хжем-шөп алқаптарының геоботаникалық картасын құру Х Х Х Х ХБонитет балдарының картограммасын жасау Х Х Х Х ХЖерлердің мониторингін жүргізу Х Х Х Х ХШаруа қожалықтарының жер учаскелерінің паспортын жасау Х Х Х Х ХЖерлердің жағдайының сапалық нашарлауының алдын алу бойынша уақтылы шаралар қабылдау үшін ақпарат мен ұсынымдар беру

Х Х Х Х Х

(Соңы 12-бетте).

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz121.1.2-мiндет. Электронды нысанда Жер ресурстарының сандық жағдайы мен жер-кадастрлық мəліметтер туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейін жоғарылату

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерi Ақпарат көзi Өлшем бiрлiгi

Есептi кезең Жоспарлы кезең

2009 жыл (есеп)

2010 жыл (есеп)

2011 жыл(ағым-дағы жоспар)

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Жер ресурстарының нақты сандық жай-күйі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету

есептер (теңгерім)

% 100 100 100 100 100 100 100

Жеке тұрғын үй құрылысына, жеке қосалқы шаруашылық, ұжымдық бағбандық жəне саяжай құрылысына жер учаскелеріне құқық беру ресімінің мерзімдерін қысқарту

сəйкес-тендіруқұжаттары (актілер)

күндер шек-тел-меген

- - 90 90 60 -

Ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеу

есеп % 33,3 66,7 100

Үйлестірілмеген жер учаскелерін межелеу: - үйлестірілмеген жер учаскелерінің саны жалпы қажеттілігінен %; - саны мың дана

есеп

%

мың дана

12,5

325

50,8

997

77,9

704

93,6

102

95,6

45,4

97,5

42,4

99,2

39,6

Жер-кадастрлық істерді сканерлеу: - сканерленген жер-кадастрлық істердің санының жалпы қажеттігінен %; - саны мың дана

есеп

%

мың дана

4,1

145

23,9

692

45,6

759

69,4

683

83,4

461,2

94

348,1

100

195,8Қалалар мен елді мекендердің жерлерінде қалыптасқан есепті кварталдардың электронды жер-кадастрлық карталарын жасау:- есепті кварталдар санының жалпы қажеттілігінен % (9351 дана);- есепті кварталдар орам саны дана

есеп

%дана

0,220

0,420

0,620

1,9100

2,993,5

3,987

4,781,5

Электронды түрде ұсынылған жер-кадастрлық мəліметтердің үлесін арттыру

есеп % 20 40 60 80

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерiне қол жеткiзуге арналған iс-шаралар Жоспарлы кезеңде iске асырылу мерзiмi2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6Жерлердің мемлекеттік есебін жүргізу Х Х Х Х ХАуыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеу (ауыл шаруашылығы алқаптарын пайдалану, сондай-ақ оларды бір түрден екіншісіне ауыстыру бойынша ұсынымдарды əзірлеу)

- Х Х Х -

Қазақстан Республикасы аумағында мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзудi қамтамасыз ететiн цифрлы жоспарлы-картографиялық өнiмдердi алу үшiн аэроғарыштық жұмыстар жүргiзу, соның iшiнде

Х Х Х Х Х

цифрлы аэроғарыштүсiрiлiм Х Х Х Х Хауыл шаруашылығы алқаптарын, топографиялық контурларды, қалалардың, кенттердің, АЕМ жерлерін дешифрлеу жəне аэроғарыш түсiрiлiмдерiн байлау бойынша iздестiру жұмыстарының кешенін орындау

Х Х Х Х Х

соңғы цифрлық өнiмдi əзiрлеу жəне беру Х Х Х Х ХЖергiлiктi жердегі жер учаскелерiнің шекараларын анықтау, жер учаскелерi шекараларының бұрылыстық нүктелерiн аспаптық үйлестіру бойынша далалық геодезиялық жұмыстар жүргiзу, кадастрлық құжаттама бойынша осы учаскелердi заңды сəйкестендiру, алынған координаттар бойынша «Мұрағат» МЖК ААЖ графикалық базасына енгiзу

Х Х Х Х Х

МЖК ААЖ «Мұрағат» кiшi жүйесiне енгiзу үшін жер-кадастрлық iстердi сканерлеуді жүзеге асыру – мың дана

Х Х Х Х -

Қалалар мен елді мекендердің жерлерінде қалыптасқан есепті кварталдардың электронды жер-кадастрлық карталарын дайындау

Х Х Х Х Х

Жер пайдаланушылар туралы мəліметтерді беру арқылы «Электронды үкімет» шеңберінде ҚР мемлекеттік органдарының АЖ мен МЖК ААЖ арасындағы өзара іс-қимылды іске асыру

Х Х Х Х Х

МЖК ААЖ сүйемелдеу Х Х Х Х ХМЖК ААЖ деректер базаларын өзектендіру Х Х Х Х Х

1.2. мақсат. Жер заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету Аталған мақсатқа жету үшiн бағытталған бюджеттiк бағдарламалардың коды «001», «002».

Нысаналы индикатор (қол жеткiзудiң соңғы мерзiмiн (кезеңiн) көрсете отырып)

Ақпарат көзi

соның iшiнде аралық мəндi көрсете отырып есептi кезеңде жоспарлы кезеңдеӨлшем бірлігі

2009 жыл(есеп)

2010 жыл(есеп)

2011 жыл(ағымдағы жоспар)

2012 жыл

2013жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Жер заңнамасын бұзу деңгейін төмендету (тексерістердің анықталған бұзушылықтарға арақатынасы)

есеп % 70 56 54 52 48 45 40

1.2.1-міндет. Жер заңнамасының бұзушылығын анықтау жəне жою Тiкелей нəтиже көрсеткiштерi Ақпарат

көзiөлшем бiрлiгi

есептi кезеңде жоспарлы кезеңде2009 жыл(есеп)

2010 жыл(есеп)

2011 жыл(ағымдағы жоспар)

2012 жыл

2013жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Анықталған бұзушылықтардың жойылуы

есеп % 41 44 60 63 65 68 72

Əкімшілік айыппұлдарды өндіріп алу

есеп % 68 71 74 77 80

Жер қатынастары саласындағы құқық түсіндіру жұмыстары

есеп саны 45 50 53 57 60 63 67

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерiне қол жеткiзуге арналған iс-шаралар Жоспарлы кезеңде iске асыру мерзiмi2011 жыл 2012

жыл2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6Қазақстан Республикасының халқы арасында құқықтық түсiндiру жұмыстарын жүргiзу

Х Х Х Х Х

Жер заңнамасының бұзушылықтарын жою бойынша тиісті шаралар қабылдау

Х Х Х Х Х

Жер заңнамасын бұзушылардан айыппұлдарды өндіріп алу бойынша əкімшілік шараларды жүзеге асыру

Х Х Х Х Х

2-стратегиялық бағыт. Мемлекеттiң жəне экономиканың түрлi салаларының геодезиялық жəне картографиялық өнiмдерге қажеттiлiгiн қамтамасыз ету үшiн жаңа технологияларды пайдалана оты-рып, геодезия жəне картография саласын тұрақты дамыту.

2.1-мақсат. Қазақстан Республикасының аумағын жергiлiктi жердiң қазiргi жағдайына жəне топонимикаға сəйкес геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету.

Аталған мақсатқа жетуге бағытталған бюджеттiк бағдарламаның коды «004».

Нысаналы индикатор (қол жеткiзудiң соңғы мерзiмiн (кезеңiн) көрсете отырып)

Ақпарат көзi соның iшiнде аралық мəндi көрсете отырып

есептi кезеңде жоспарлы кезеңде

Қлшем бірлігі

2009 жыл(есеп-ті)

2010 жыл(есеп-ті)

2011 жыл(ағым-дағы жоспар)

2012 жыл

2013жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Жергiлiктi жердiң қазiргi жағдайына жəне топонимикаға сəйкес республиканың жалпы аумағының 10% кем емесiн геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету

Координаталар мен биiктiктер каталогтары, карталар

% 3 6 10 13 15 19 23

2.1.1-мiндет. Мемлекеттiк топографиялық карталарды жаңартуды, Жердi қашықтықтан зондтау негiзiнде қалалардың iрi масштабты жоспарларын жəне Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының топографиялық картасын жасауды геодезиялық қамтамасыз ету Тiкелей нəтиже көрсеткiштерi Ақпарат көзi өлшем

бiрлiгiесептi кезең жоспарлы кезең

2009 жыл(есеп)

2010 жыл (есеп)

2011 год(ағым-дағы жоспар)

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Барлық масштабты қатардағы мемлекеттiк топографиялық карта-лар

карта түпнұсқа-ларын жаңарту

парақ 1696 1750 2130 2200 2697 2697 2697

Нивелирлеу биiктiк каталогы

өн бойғы км

725 800 900 1000 2782 2782 2782

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Каспий теңізінің қазақстандық секторының топографиялық картасы

теңіз картасы

шаршы км.

10775 23919 10197 - - -

Аэротүсірілім жұмыстарын жүргізуге рұқсатты тіркеу, есепке алу жəне беру мерзімін азайту

Мемле-кеттік қызмет

Жұмыс күні

%

37

100

25

68

- - -

Геодезиялық пункттерді бұзу немесе басқа жерге орнату (ауыстыру) бойынша өтінімдерді қарау мерзімін азайту

хабар-лама

Күнтіз-белік күн

%

90

100

30

33

- - -

Рұқсат беру құжатын геодезиялық жəне картографиялық қызметті бастау туралы хабарландыру тəртібіне ауыстыру

хабар-лама

Жұмыс күні

%

10

100

- - - -

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерiне қол жеткiзуге арналған iс-шаралар Жоспарлы кезеңде iске асыру мерзiмi2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6

Аумақтардың

АЕМ,

Су тоғандары

қалалардың аэроғарыштық түсірілімі

-

Х

Х

Х

Х

-

-

Х

Х

-

-

Х

Х

-

-

Х

Х

-

-

ХНивелирлеу бойынша жұмыстарды жүргізу Х Х Х Х Х

Мемлекеттік топографиялық карталарды жаңарту Х Х Х Х Х

АЕМ,Су тоғандары,Қалалардың ірі масштабты жоспарларын жасау

ХХХ

--Х

--Х

--Х

--Х

Жер қабатының қазiргi заманға сай қозғалысын анықтау үшiн геодинамикалық зерттеу жүргiзу

Х Х Х Х Х

Далалық жəне гидрографиялық жұмыстар жүргiзу, Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының топографиялық картасын жасау жəне басып шығару, жалпы алаңы 146 900 шаршы км

Х - - - -

2.1.2-мiндет. Картография өнiмдерiн жасау жəне басып шығару, Қазақстан Республикасының Ұлттық картографиялық-геодезиялық қорын қалыптастыру жəне жүргiзу

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерi

Ақпарат көзi

өлшем бiрлiгi

есептi кезеңде жоспарлы кезеңде

2009 жыл (есепті)

2010 жыл (есеп-ті)

2011 жыл(ағым-дағы жоспар)

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10Мемлекеттік

жəне орыс тілдерінде

цифрлы түрдекартографиялық өнім,

топографиялық карталар шығару

цифрлы карта

парақ 1487

726

2000

1700

1153

2100

2150

1300

3078

2100

1400

3355

3660

1298

3305

3660

1298

3305

3660

1298

3305

Мемлекеттiк тiлдегi Қазақстан Республикасы географиялық атауларының мемлекеттiк каталогы, орыс тiлiндегi Қазақстан Республикасы географиялық атаулары базасын кеңейту

1:100 000 мас-штабты мем-лекеттiк топо-граф-иялық карта-лар

каталог 6 2 5 5 5 5 5

(Жалғасы. Басы 11-бетте). Ұлттық картографиялық-геодезиялық қорды қалыптастыру жəне енгiзу

түсiрi-лiмдер, коорди-наталар мен биiктiк каталог-тары, карта-лар

бiрлiк 13500 13512 13600 13600 13600 13600

13600

Тiкелей нəтиже көрсеткiштерiне қол жеткiзуге арналған iс-шаралар Жоспарлы кезеңде iске асыру мерзiмi2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6Мемлекеттiк жəне орыс тiлдерiнде цифрлы картографиялау негiзiнде мемлекеттiк топографиялық карталар жасау жəне басып шығару

Х Х Х Х Х

Мемлекеттiк тiлде Қазақстан Республикасы географиялық атауларының мемлекеттiк каталогын шығару, Қазақстан Республикасы географиялық атауларының мониторингiн жүргiзу

Х Х Х Х Х

Нормативтiк-техникалық құжаттар əзiрлеу Х Х Х Х ХГеодезиялық жəне картографиялық қызмет субъектiлерiн геодезиялық жəне картографиялық мəлiметтер жəне материалдармен қамтамасыз ету, есепке алу жəне сақтау

Х Х Х Х Х

Жасалған геодезиялық жəне картографиялық өнiмдерге мемлекеттiк геодезиялық бақылау

Х Х Х Х Х

3.2. Мемлекеттiк органның стратегиялық бағыттары мен мақсаттарының мемлекеттiң стратегиялық мақсаттарына сай келуi

Мемлекеттiк органдардың стратегиялық бағыттары мен мақсаттары

Стратегиялық жəне (немесе) бағдарламалық құжаттың атауы

1 21-стратегиялық бағыт. Жерді ұтымды пайдалануды жəне қорғауды қамтамасыз ету үшін жұмыстарды ұйымдастыру

«Жаңа онжылдық жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкiндiктерi» Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ə.Назарбаевтың 2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы; «Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ə. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы

1.1-мақсат. ресурстары туралы мəліметтер жүйесін қалыптастыру1.2.-мақсат. Жер заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету

2-стратегиялық бағыт. Мемлекеттiң жəне экономиканың түрлi саласының геодезиялық жəне картографиялық өнiмдерге қажеттiлiгiн қамтамасыз ету үшiн жаңа технологияларды пайдалана отырып, геодезия жəне картография саласын тұрақты дамыту

«Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi Даму стратегиясын одан əрi iске асыру жөнiндегi шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2007 жылғы 6 сəуiрдегi № 310 Жарлығы, 2007 - 2012 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Ұлттық қауiпсiздiк стратегиясы, «Қазақстан Республикасындағы тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 29 маусымдағы № 110 Жарлығы; «Əлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» Қазақстан Республикасының Президентi Н.Ə. Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы

2.1-мақсат. Қазақстан Республикасының аумағын жергiлiктi жердiң қазiргi жағдайына жəне топонимикаға сəйкес геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1766 қаулысына 2-қосымша

4-бөлім. Функционалдық мүмкіндіктерді дамытуМемлекеттік органның стратегиялық бағытының атауы, мақсаттары мен міндеттері

Мемлекеттік органның стратегиялық бағыты мен мақсаттарын іске асыру бойынша іс-шаралар

Іске асыру кезеңі

1 2 31-стратегиялық бағыт. Жерді ұтымды пайдалану жəне қорғауды қамтамасыз ету үшін жұмыстарды ұйымдастыру1.1-мақсат. Жер ресурстары туралы мəліметтер жүйесін қалыптастыру.1.1-міндет. Жер ресурстарының сапалық жағдайы туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейін жоғарылату

Соңғы цифрлы жоспарлы-картографиялық өнімді дайындау жəне беру

2011-2015 жылдар

топырақтық картаны құру жəне топырақтық очеркті жазу 2011-2015 жылдаржем-шөптік алқаптардың геоботаникалық картасын жасау 2011-2015 жылдарбонитет балдарының картограммасын жасау 2011-2015 жылдаржерлердің мониторингі 2011-2015 жылдаржер учаскелерін паспорттау 2011-2015 жылдаржер қатынастары, геодезия жəне картография саласындағы мемлекеттік қызметтердің стандарттары мен регламенттерін əзірлеу

2011-2015 жылдар

1.1.2-міндет. Жер ресурстарының сапалық жағдайы жəне электронды нысанда жер-кадастрлық мəліметтер туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейін жоғарылату

жердің мемлекеттік есебін жүргізу 2011-2015 жылдар

Ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеу

2012-2014 жылдар

(ауыл шаруашылығы алқаптарын пайдалану, сондай-ақ бір түрден екіншісіне ауыстыру бойынша ұсыныстарды əзірлеу)

2012-2014 жылдар

Қазақстан Республикасының аумағында мемлекеттік жер кадастрын жүргізуді қамтамасыз ететін цифрлық жоспарлы-картографиялық өнімді алу үшін аэроғарыш түсірімдерін жүргізу, соның ішінде:

2011-2015 жылдар

цифрлы аэроғарыш түсірілімі 2011-2015 жылдарауыл шаруашылығы алқаптарын, топографиялық контурларды, қалалардың, кенттердің, АЕМ жерлерін дешифрлеу жəне аэроғарыш түсірілімдерді байланыстыру бойынша іздестіру жұмыстарының кешенін орындау

2011-2012 жылдар

соңғы цифрлы жоспарлы-картографиялық өнімді дайындау жəне беру

2011 - 2015 жылдар

Жергілікті жердегі жер учаскелерінің шекараларын анықтау, жер учаскелерінің шекараларының бұрылыстық нүктелерін аспаптық үйлестіру бойынша далалық геодезиялық жұмыстарды жүргізу

2011-2015 жылдар

кадастрлық құжаттама бойынша осы учаскелерді заңды сəйкестендіру, алынған координаталар бойынша «Мұрағат» МЖК ААЖ деректердің графикалық базасына енгізуМЖК ААЖ кіші жүйесіне енгізу үшін жер-кадастрлық істерді сканерлеуді жүзеге асыру – мың дана

2011-2015 жылдар

Қалалар мен елді мекендердің жерлерінде қалыптасқан есепті кварталдардың электронды жер-кадастрлық карталарын дайындау

2011-2015 жылдар

Жер пайдаланушылар туралы мəліметтерді беру арқылы «электрондық үкімет» шеңберінде МЖК ААЖ мемлекеттік органдардың АЖ өзара іс-қимыл жасауы

2011-2015 жылдар

МЖК ААЖ сүйемелдеу (ақпараттық жүйенің жұмыс қабілеттілігін жəне қалпына келтіруді қамтамасыз ету, жергілікті есептегіш жəне телекоммуникациялық жүйелерді, серверлерді əкімшілендіру жəне деректер базасын ақпараттық жүйені қорғау бойынша іс-шаралар, сондай-ақ барлық мүдделі мемлекеттік органдар мен мекемелерге МЖК ақпаратын электронды түрде беруді қамтамасыз етуді жүзеге асыру үшін əзірленген МЖК ААЖ кіші жүйелерін, қосымшаларын, модульдерін өзгерту (модификациялау) немесе күйін келтірумен, МЖК ААЖ «электрондық үкіметтің» «Жеке тұлғалар» МДБ, «Заңды тұлғалар» МДБ, «Мекенжай регистрі» АЖ, «электрондық үкіметтің» порталымен жəне Шлюзімен, «электрондық үкіметтің» Төлем шлюзі «Жылжымайтын мүлік» МДБ, Қазақстан Республикасы қаржы министрлігінің Салық комитетінің «Салық төлеушілер мен салық салу объектілерінің реестрі» ақпараттық жүйелерімен жəне деректер базаларымен өзара əрекеттесуін/интеграциялануын жүзеге асыру немесе пысықтаумен байланысты іс-шаралар кешені

2011-2015 жылдар

МЖК ААЖ деректер базаларын өзектілендіру 2011-2015 жылдар1.2-мақсат. Жер заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету1.2.1-міндет. Жер заңнамасының бұзушылықтарын анықтау жəне жою

Қазақстан Республикасының халқы арасында жер қатынастары саласында құқық түсіндіру жұмысын жүргізу (семинарлар, ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жəне т.б.)

2011-2015 жылдар

Жер заңнамасын бұзушылықтарды жою бойынша тиісті шараларды қабылдау

2011-2015 жылдар

Айыппұлдарды өндіріп алу бойынша əкімшілік шараларды жүзеге асыру

2011-2015 жылдар

Жер қатынастары саласында əйелдер мен еркектердің тең құқықтарын, міндеттерін жəне мүмкіндіктерін үгіттеуді жүзеге асыру

2011-2015 жылдар

Уақыт пен шығындарды қоса алғанда бизнесті тіркеу жəне жүргізу бойынша операциялық шығындарды төмендету (рұқсатнама, лицензия, сертификат алуға, аккредитация бойынша, кеңес алу бойынша), 2011 жылы 30% жəне 2015 жылы 2011 жылмен салыстырғанда тағы 30 %-ға төмендету

2011-2012 жылдар

2-стратегиялық бағыт. Мемлекеттің жəне экономиканың түрлі саласының геодезиялық жəне картографиялық өнімдерге қажеттілігін қамтамасыз ету үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып геодезия жəне картография саласын тұрақты дамыту2.1-мақсат. Қазақстан Республикасының аумағын жергілікті жердің қазіргі жағдайына жəне топонимикаға сəйкес геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету2.1.1-мiндет. Мемлекеттiк топографиялық карталарды жаңартуды,

Жерді қашықтықтан зондтау, спутниктік жəне цифрлы технологиялар əдістерін

2011-2015 жылдар

Жердi қашықтықтан зондтау негiзiнде қалалардың iрi масштабты жоспарларын жəне Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының топографиялық картасын жасауды геодезиялық қамтамасыз ету

Пайдаланып геодезиялық жəне картографиялық жұмыстар жүргізу. Экономиканың, қорғаныстың жəне ұлттық қауіпсіздіктің əртүрлі салаларының міндеттерін шешу кезінде спутниктік технологияларды кеңінен енгізу үшін спутниктік геодезиялық желіні оңтайландыру жəне Қазақстан Республикасының аумағында координаталардың бірыңғай мемлекеттік жүйесін орнату қажет болып табылады.Кейіннен цифрлық топографиялық карталарды жасап, мемлекеттік масштабты қатардағы топографиялық карталарды жаңарту үшін аумақтардың, қалалардың, ауылдық елді мекендердің жəне су қоймаларының цифрлық аэротүсірілімін орындау бойынша жұмысты жалғастыру. Мемлекеттік геодезиялық желінің пункттерін зерттеп, негізін қалап, үйлестіріп республиканың аумағын нивелирлеу. Геодинамикалық полигондардағы жоғары дəлдікті геодезиялық өлшемдерді жүргізу. Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының топографиялық картасын жасау бойынша геодезиялық жəне картографиялық жұмыстарды жалғастыру. Ғарыштық, спутниктік жəне компьютерлік технологиялардың дамуына байланысты қазіргі заманғы аспаптарды, құрал жабдықты жəне бағдарламалық өнімдерді енгізу уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді жəне мəліметтерді алудың жедел нəтижесіне кепіл болады.

2.1.2-міндет. Картография өнімдерін жасау жəне басып шығару, Қазақстан Республикасының Ұлттық картографиялық-геодезиялық қорын қалыптастыру жəне жүргізу

Мемлекеттік топографиялық карталар жасау жəне басып шығару, Қазақстан Республикасы географиялық атауларының мемлекеттік каталогын, нормативтік-техникалық құжаттар, материалдар мен құжаттарды есепке алу, сақтау жəне сақталуын қамтамасыз ету, геодезия жəне картография саласындағы заңнаманың, нормативтік-техникалық құжаттардың сақталуына мемлекеттік геодезиялық бақылау жүргізу

2011-2015 жылдар

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 желтоқсандағы № 1766 қаулысына 3-қосымша

7-бөлiм. Бюджеттiк бағдарламалар

Бюджеттiк бағдарламаларБюджеттік бағдарлама

001 «Елдің экономикалық дамуына жəне ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға көмектесетін жерді тиімді пайдалануға жəне қорғауға жағдай жасау, геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету жөніндегі қызметтер»

Сипаттама Жер ресурстарын басқару, геодезиялық жəне картографиялық қызметтер саласындағы басшылықты жүзеге асыратын Агенттік аппараты мен оның аумақтық органдарын ұстауға бағытталған бюджеттік бағдарлама

Бюджеттiк бағдарламаның түрi

мазмұнына байланысты мемлекеттік функцияларды, өкілеттілікті жүзеге асыру жəне одан туындайтын мемлекеттік қызметтерді көрсету

iске асырылу тəсiлiне байланысты

жеке

ағымдағы/даму ағымдағыбюджеттiк бағдарлама көрсеткiштерiнiң атауы

өлшем бiрлiгi

есептi кезең жоспарлы кезең

2009 жыл(есепті)

2010 жыл(ағымдағы жоспар)

2011 жыл(ағымдағы жоспар)

2012 жыл

2013 жыл

2014

жыл

2015

жыл1 2 3 4 4 5 6 8 9Тікелей нəтиже көрсеткіштері: жердi тиiмдi пайдалану, геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету саласындағы мемелекеттiк саясатты iске асыратын орталық аппараттың жəне аумақтық жер инспекцияларының мемлекеттiк қызметкерлер саны

адам 265 247 360 360 360 360 360

мемлекеттiк қызметкерлердiң бiлiктiгiлiн арттыру

адам 29 20 20 90 55 55 55

анықталған бұзушылықтардың жойылуы

дана 41 44 60 63 65 68 72

жер қатынастары саласында əйелдердi кемсiтудiң профилактикасы жəне оның алдын алу

Іс-шара-лар

16 16 16 16 16

IТ қызметтегi қазақстандық қамту үлесi

% 38 50 65 65 65

ЖҚ қораптық (лицензиялық) көлемдегi қазақстандық қамту үлесi

% 5 8 11 11 11

IТ-жабдықтар секторы көлемiндегi қазақстандық қамту үлесi

% 5 7 8 8 8

Агенттік пен Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары арасындағы қағаз тасымалдағышта қайталап, ведомствоаралық электронды құжат айналымының үлесі 2011 жылдың аяғына дейін

% 100

Агенттік пен Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары арасындағы қағаз тасымалдағышта қайталаусыз ведомствоаралық электронды құжат айналымның үлесі

% 100 100 100 100

Агенттік ішіндегі қағазсыз электронды құжат айналымының үлесі

% 100 100 100 100

түпкi нəтиже көрсеткiштерiжер ресурстарын ұтымды пайдалану бойынша қойылған мiндеттердiң орындалуын қамтамасыз ету жəне экономиканың əртүрлi салаларының жергiлiктi жердiң қазiргi уақыттағы жағдайына жəне мемлекеттiк топонимикаға сəйкес келетiн геодезиялық жəне картографиялық өнiмге деген сұранысын толық қанағаттандыру

% 100 100 100 100 100 100

100

сапа көрсеткiштерi белгiленген мерзiмдi ескере отырып шараларды орындау

% 100 100 100 100 100 100 100

тиiмдiлiк көрсеткiшiбюджет шығыстарының көлемi мың

теңге538035 544535 715508 786108 932540 788881 788881

Бюджеттiк бағдарлама 002 «Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігінің күрделі шығыстары» Сипаттама Орталық аппарат пен өңіраралық жер инспекцияларының материалдық-техникалық базасын

қалыптастыру жəне нығайтуға бағытталған бюджеттік бағдарлама Бюджеттiк бағдарламаның түрi

мазмұнына байланысты мемлекеттiк функцияларды жүзеге асыруiске асырылуына байланысты

жеке

ағымдағы/даму ағымдағыбюджеттiк бағдарлама көрсеткiштерiнiң атауы

өлшем бiрлiгi

есептi кезең жоспарлы кезең

2009 жыл(есеп)

2010 жыл (ағымдағы жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9тiкелей нəтиже көрсеткiштерi:материалдық-техникалық жағдайы жақсарған мекемелер саны

бiрлiк 1 3 8 8 17 17 17

түпкi нəтиже көрсеткiштерi

Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгiнiң материалдық-техникалық базасын жақсарту

% 10 40 30 30 40 50 55

сапа көрсеткiштерiбелгiленген мерзiмдi ескере отырып, Агенттiкке жүктелген мақсаттар мен мiндеттерге жету үшiн

% 100 100 100 100 100 100 100

бағытталған іс-шараларды толық көлемде сапалы орындау тиiмдiлiк көрсеткiштерiматериалдық-техникалық жарақтандыру бойынша көрсетiлген қызметке жұмсалған орташа шығындар

мың теңге/ƏЖИ

450 1916 8903,5 944 6023,4 1888,12

1074

бюджет шығыстарының көлемi

мың теңге

5749 5749 71228 7552 102397 32098 18259

Бюджеттiк бағдарлама

003 «Мемлекеттік жер кадастры мəліметтерін қалыптастыру»

Сипаттамасы бюджеттiк қызметтер көрсетуге бағытталған бюджеттiк бағдарламаБюджеттiк бағдарлама түрi

мазмұнына байланысты мемлекеттік функцияларды, өкілеттіктерді жəне олардан туындайтын мемлекеттік қызметтер көрсетуді жүзеге асыруға

iске асырылуына байланысты

жеке

ағымдағы/даму ағымдағыбюджеттiк бағдарлама көрсеткiштерiнiң атауы

өлшем бiрлiгi

есептi кезең жоспарлы кезең

2009 жыл(есеп)

2010 жыл(ағымдағы жоспар)

2011 жыл 2012 жыл 2013 жыл 2014 жыл 2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9тiкелей нəтиже көрсеткiштерi:1. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы топырақ бонитетiн анықтау

мың гектар

1150 1150 1075 1005 939,1 877,7 820,1

2. Жердi экономикалық бағалау

мың гектар

1333,3 113333 101066 -

3. Топырақты зерттеу мың гектар

968 1161 1302,3 1218 1137,9 1063,4 994,1

4. Геоботаникалық зерттеу мың гектар

850 850 850 794 742,7 694,7 649,2

5. цифрлы жоспарлы-картографиялық өнiм алу үшiн аэроғарыштық түсiрiлiм жұмыстары:цифрлы аэроғарыштық түсірілім

мың гектар 12100 4386,5 5433 6869,9 2161,3 5784,2 4732,3

ауыл шаруашылығы жерлерiн, топографиялық контурларды, қалалардың, кенттердің, ауылдық елдi мекендерiнiң жерлерiн дешифрлеу жəне аэроғарыштүсiрiлiмдерiн байланыстыру бойынша iздестiру жұмыстарының кешенiн орындау

мың гектар

14293 11932,6 12584,1 4374,2 1914,2 1780,7 7830,1

соңғы цифрлы жоспарлы-картографиялық өнiмдердi дайындау жəне беру

мың гектар

11373,8 12892,1 11391,1 14222,8 7198 1924,6 1768,4

6. Ауыл шаруашылығы алқаптарының алаңын, топырақтық жəне геоботаникалық контурларды есептеу

мың гектар

2355 2826 2822 2646 2490 2351,7 2227,8

7. Қалалар мен елдi мекендер жерлерiнде қалыптасқан есепті кварталдардың электронды жер-кадастрлық карталарын жасау

есептік тоқсан

мың гектар

20

2,0

20

2,0

20

2,0

100

10

93,5

9,35

87

8,7

81,5

8,15

8. МЖК ААЖ базасын өзектілендіру

мың уч. мың гектар

425

42,5

425

42,5

424,9

42,5

262

26,2

209,6

21

167,7

16,8

134,1

13,49. Жерді мемлекеттік есепке алу

миллион гектар

272,5 272,5 272,5 272,5 272,5 272,5 272,5

10. Шаруақожалықтарынпаспорттандыру

дана

мың гектар

21700

4687

21700

4687

21707

4688,7

20291

4382,9

18970

4097,5

177303829,7

16573

3579,8

11. Жерлерді паспорттандыру үшiн топырақ материалдарын жаңарту

мың гектар

743 892 891,3 833 778,8 727,8 680,3

12. Паспорттандыру мақсатында топырақ бонитетiн анықтау

мың гектар

1128 1354 1429,1 1336 1248,4 1166,8 1090,3

13. Мемлекеттiк жер кадастры мəлiметтерiн ұсыну жəне кадастр ақпараттарын пайдалану

дана 112012 135500 141100 131800 123140 84400 67500

14. МЖК ААЖ енгiзу жəне пайдалану:МЖК ААЖ компьютерлiк техникасын жəне телекоммуникациялық жабдықтарын жаңарту/жетiлдiру

дана 123 -

Желiаралық экрандар дана 2Прецизиялық кондиционер-лер

дана 2

Бағдарламалық қамтамасыз ету өнімдерін сатып алу

дана 724

МЖК ААЖ серверлiк жабдықтарына техникалық қызметтер көрсету

қызмет

ЖМК ААЖ аттестациясы жəне аттестация алдындағы зерттеулер

қызмет 2

Кадастр мамандарын оқыту/бiлiктiлiгiн көтеру

адам 66

Телекоммуникациялық қызметтер

қызмет 1 1 1 1

Əзiрленген МЖК ААЖ кіші жүйелерiн сүйемелдеу

қызмет 1 1 1 1

Лицензияланған БҚ техникалық қолдау

қызмет 1 1 1 1

Серверлік жабдықтарға техникалық қызмет көрсету

қызмет 1 1 1 1

АҚ серверлік орталығына МЖК ААЖ серверлік жабдығын орналастыру (тұрақ орынды жалдау)

қызмет 1 1 1 1

Талдамалық серверді жаңғырту

қызмет 1

Аттестация алдындағы даярлық (аудит)

қызмет

Аттестациялық зерттеу қызмет15. «Мұрағат» МЖК ААЖ қорына деректер енгiзу үшiн үйлестірілмеген жер учаскелерiн межелеу

мың. учмың гектар

325

32,5

997

99,7

704

70,4

102

10,2

45,4

4,5

42,4

4,2

39,6

4,0

16. «Мұрағат» МЖК ААЖ шағын жүйесi үшiн кадастр iстерiн сканерлеу

мыңкадастр-лық. iстерi

144,7 692 759 683 461,2 348,1 195,8

17. Ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеу

мың гектар 30582,1 30582,1 30582,1

18. мониторингтiк бақылаулар үшiн стационарлық экологиялық алаңдар (СЭА) саны

дана 116 126 128 120 112 105 98

19. Бақылаумен қамтылған жерлер алаңдары

% 13 18 23,2 22,9 22,7 22,3 21,3

түпкі нəтиже көрсеткіштері Қазақстан Республикасының барлық аумағының жер қорларын мемлекеттік есепке алумен қамту

% 100 100 100 100 100 100

ауыл шаруашылығы айналымына тартылған жерлердіндегі ауыл шаруашылық алқаптарын түгендеу

млн.га - - - 30,6 61,2 91,8

зерттеуге жататын ауыл шаруашылығы жерлерін зерделеумен қамту

млн.га 56,1 61,6 106,3 107,3 108,6 108,8 108,6

топырақтық зерттеулер млн.га 35 37,1 39,3 22 22,8 23,5 24,1геоботаникалық зерттеулер млн.га 16,55 17,4 18,25 12,8 11,5 10,1 10,2топырақты бонитировкалау млн.га 4,6 7,1 9,6 11,9 14,1 16,1 18жерлерге мониторинг жүргізу

млн.га 36,1 48,7 61,5 60,6 60,2 59,1 56,3

үйлестірілмеген жер учаскелерiн межелеудi орындау

мың уч. 325 997 744,8 102 45,4 42,4 39,6

«Мұрағат» МЖК ААЖ кіші жүйесi үшiн жер-кадастрлық iстерді сканерлеу жəне енгізу

мың жер-кадастрлық істер

144,7 692 759 683,1 461,2 348,1 195,8

қалалар мен елді мекендердің жерлерінде қалыптасқан есепті кварталдардың электронды жер-кадастрлық карталарын жасау

есепті квартал

20 20 20 100 93,5 87 81,5

сапа көрсеткiштерi

жердiң сапалық жəне сандық жай-күйі туралы мəлiметтердiң шынайылығын 15% арттыру

жерлерді мемлекеттік есепке алу

% 100 100 100 100 100 100 100

ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеу

% - - 33,6 66,7 100

зерттеуге жататын ауыл шаруашылығы алқаптарын зерттеумен қамту

% 26 28 13,6 13,7 13,8 13,9 13,9

топырақтық іздестірулер % 15,3 15,8 11,6 12,1 12,5 12,9 13,2геоботаникалық іздестіру % 8,6 9 9,2 8,3 7,5 6,6 6,7топырақты бонитировкалау % 2,1 3,2 5,3 6,5 7,8 8,9 9,9жерлер мониторингін жүргізу

% 13 18 23 22,9 22,7 22,3 21,3

үйлестірілмеген жер учаскелерiн межелеудi орындау

% 12,5 50,8 77,9 93,6 95,6 97,5 99,2

жер-кадастрлық істерді сканерлеу жəне «Мұрағат» МЖК ААЖ кіші жүйесіне енгізу

% 4,1 23,9 45,6 69,4 83,4 94 100

қалалар мен елді мекендердің жерлерінде

% 0,2 0,2 0,2 1,1 1 0,9 0,9

қалыптасқан есепті кварталдардың жер-кадастрлық карталарын жасау тиiмдiлiк көрсеткiштерiкөрсетiлген қызметтiң бiрлiгiне жұмсалған орташа шығындар:жерлерді мемлекеттік есепке алу

теңге/мыңгектар

89 90 95 95 95 95 95

2) ауыл шаруашылығы айналымына тартылған ауыл шаруашылығы жерлерін түгендеу

мың теңге/мыңгектар

- - - 14,2 14,2 14,2

3) ауыл шаруашылығы алқаптарын зерттеулермен қамту, соның iшiнде:топырақтық мың теңге/

мыңгектар

142,2 142,2 152,2 162,8 174,2 186,4 199,4

геоботаникалық мың теңге/мыңгектар

41,4 41,4 44,3 47,4 50,7 54,2 58

бонитировка мың теңге/мыңгектар

157,6 157,6 168,6 180,4 193 206,5 221

мониторингтік бақылау үшін стационарлық экологиялық алаң саны

мың теңге/мыңгектар

550 551,9 592,2 631 675 722 773

4) үйлестірілмеген жер учаскелерін межелеуді орындау

мың теңге/мыңгектар

763 763 1091,97 1168,4 1250,2 1337,7 1431,3

5) жер-кадастр істерін сканерлеу

мың тенге/мың.кад.іс

345 345,5 369,6 395,5 423,2 452,8 484,5

6) есепті кварталдарды электронды жер-кадастр карталарын жасау

мың тенге/есептік орам

1343 1343,2 1437,2 1537,8 1645,4 1760,6 1883,8

бюджеттік шығындар көлемі мың теңге 1720988 2513140 3219882 2 565 987 2800492 2619899 2108145

бюджеттiк бағдарлама

004 «Топография-геодезиялық жəне картографиялық өнімдерді жəне олардың сақталуын қамтамасыз ету»

Сипаттама Геодезиялық жəне картографиялық өнiмдi жасауға, экономиканың түрлi салаларын қамтамасыз етуге бағытталған бюджеттiк бағдарлама

бюджеттiк бағдарла-маның түрi

мазмұнына байланысты мемлекеттік функцияларды, өкілеттіктерді жəне олардан туындайтын мемлекеттік қызметтер көрсетуді жүзеге асыруға

iске асырылу тəсiлiне байланысты

жеке

ағымдағы/даму ағымдағы

бюджеттiк бағдарлама көрсеткiштерiнiң атауы

есептi кезең жоспарлы кезең

өлшем бiрлiгi

2009 жыл(есеп)

2010 год(ағымдағы жоспар)

2011 жыл 2012 жыл 2013 жыл 2014 жыл 2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9тікелей нəтиже көрсеткіштері:1. Аумақтар,

АЕМ,су тоғандары, қалалардың аэроғарыштық түсірілім материалдары

шаршы км 41830

---

-

--900

-

34010463950

136000

--1000

137084--900

124312--1040

135879--885

2. Нивелирлеу шаршы км 725 800 900 1000 2782 2782 2782

3. Масштабты қатарда мемлекеттік топографиялық карталар

парақ 1696 1750 2130 2200 2697 2697 2697

4. Қалалардың,

АЕМ,

су тоғандарының ірі масштабты жоспарлары

шаршы км/парақ

400

-

-

350

-

-

450

340

1224,8

800/350

-

-

596,4/446

-

-

583,6/675

-

-

620/550

-

-

5. Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторының топографиялық картасын жасау

шаршы км 10775 23919 10197 - - - -

6. Қазiргi заманғы жер қабатын анықтау үшiн геодинамикалық зерттеулер

шаршы км 38/146/1530

38/146/1530

38/146/1530

38/146/1560,8

38/75/1560,8

38/75/1560,8

38/75/1560,8

7. Орыс тiлiнде цифрлы топографиялық карталарды жасау

парақ 726 750 1300 1400 1298 1298 1298

8. Топографиялық карталарды шығару (басып шығару)

парақ 2000 2100 3078 3355 3305 3305 3305

9. Мемлекеттiк тiлде цифрлы топографиялық карталарды басып шығару

парақ 1487 1700 2150 2100 3660 3660 3660

10. Мемлекеттiк тiлде Қазақстан Республикасының географиялық атауларының мемлекеттiк каталогын шығару, орыс тiлiнде Қазақстан Республикасының географиялық атаулары базасын кеңейту

каталог 6 2 5 5 5 5 5

11. Нормативтiк-техникалық құжаттарды əзiрлеу

құжаттар 10 5/5 5/5 5/5 5/5 5/5 5/5

12. Материалдарды мемлекеттiк есепке алу, сақтау, сақталуын қамтамасыз ету

құжаттар 13500 13512 13600 13600 13600 13600 13600

түпкi нəтиже көрсеткiштерiжергiлiктi жердiң қазiргi жағдайына жəне топонимикаға сəйкес республиканың жалпы аумағының 10% кем емесiн геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету

% 3 6 10 13 15 19 23

сапа көрсеткіштері Геодезиялық жəне картографиялық қызмет субъектiлерiнiң жергілікті жердің қазіргі заманғы жағдайына жəне топонимикаға сəйкес келетiн картографиялық өнiммен қамтамасыз ету деңгейiн арттыру

тиімділік көрсеткіштері:Көрсетiлген қызметтiң бiрлiгiне орташа шығыстар1) барлық масштабты қатардағы мемлекеттiк топографиялық карталарды жаңарту

мың теңге/ парақ

97,2

1:25000 108,3 117,08 91,3 112,4 81,4 81,4 81,41:50000 57,5 22,2 48,5 66,5 90,7 90,7 90,71:100000 71,7 25,6 46,6 86,4 102,7 102,7 102,72) нивелирлеу I классII класс

мың теңге/ шаршы км

88,3 88,7 84,5 103 42,1 42,1 42,1

3) мемлекеттiк жəне орыс тiлдерiндегi цифрлы картографиялық өнiм, топографиялық карталарды шығару

мың теңге/ парақ

187,0195,555,9

181,0139,458,7

153,7129,843,2

171,5131,365,9

98,4141,645

98,4141,645

98,4141,645

4) аумақтардыңАЕМ, су тоғандарының, қалалардың аэроғарыш түсірілімдерінің материалдары

мың теңге/ шаршыкм

2,08

105,8

-133,514,962,4

2,97--81,4

2,95--85,6

3,25--68,0

2,98--81,9

Бюджеттiк шығыстардың көлемi

мың теңге 1695345 2019368 2301474 2439315 2333141 2020403 2020403

Бюджеттік бағдарлама 005 «Жерлердің мониторингін жүргізу»

Сипаттама бюджеттік қызметтерді көрсетуге бағытталған бюджеттік бағдарлама

бюджеттiк бағдарламаның түрi

мазмұнына байланысты мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру iске асырылуына байланысты

дара

ағымдағы/даму ағымдағыбюджеттiк бағдарламаның көрсеткiштерi атауы

өлшем бiрлiгi

есептi кезең жоспарлы кезең жобалатаны 2014 жыл

жоба-лана-тын 2015 жыл

2009 жыл(есепті)

2010 жыл(ағымдағы жоспар)

2011 жыл 2012 жыл 2013 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9тікелей нəтиже көрсеткіштері:Мониторингтік бақылау үшін стационарлы экологиялық алаңқайлар (СЭА) саны

бірлік116 139

түпкілікті нəтиже көрсеткіштері:

% 13 18

республиканың барлық аумағының 25 % жерлерін мониторигпен қамтусапа көрсеткіштері Жерлердің сандық жəне сапалық жағдайы туралы жедел жəне шынайы деректерді 15 %

арттырутиімділік көрсеткіштеріБюджеттік шығынкөлемі

мың теңге 63 809 69 549

Бюджеттiк бағдарлама

007 «Топырақтың агрохимиялық құрамын анықтау бойынша ғылыми-əдістемелік қызметтер»

Сипаттама Топырақтық агрохимиялық зертханалардың агрохимиялық зерттеулердi, топырақ құнарлылығының мониторингiн жүргiзуiн орталықтандырылған ғылыми-əдiстемелiк басшылықты жүзеге асыруға бағытталған бағдарлама

Бюджеттiк бағдарламаның түрi

мазмұнына байланысты

мемлекеттiк функцияларды, өкілеттерді жүзеге асыру жəне олардан шығатын мемлекеттік қызметтерді көрсету

iске асырылуына байланысты

жеке

ағымдағы/даму ағымдағыбюджеттiк бағдарламаның көрсеткiштерi атауы

өлшем бiрлiгi

есептi кезең жоспарлы кезең жобаланған 2014 жыл

жоба-ланған 2015 жыл

2009 жыл(есеп)

2010 жыл(ағымдағы жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9

(Соңы 13-бетте).

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 13тікелей нəтиже көрсеткіштері: 1. Топырақ пен өсімдік өнімдеріндегі макро-микро-элементтер, ауыр металдардың болуына агрохимиялық, агроэкологиялық мониторинг жүргізу

үлгілер саны, мың дана

2

16,5

2. Агрохимиялық деректер банкін жүргізу (өзектілендіру)

мың банк-бірлік 82

79,5

3. Тыңайтқыштар мен агрохимикаттар қолдану бойынша топырақтың құнарлылық деңгейін арттыру бойынша АӨК əдістемелік қамтамасыз ету

ұсыным, дана

5

72

түпкілікті нəтиже көрсеткіштері: - егістік жер топырағын құнарландыру туралы ақпаратпен қамтамасыз ету

миллион гектар

1,0 1,5

- негізгі агрохимиялық көрсеткіштер, ауыр металдар мен микроэлементтердің бар болуына химиялық талдау жүргізу

мың талдау 81 124,0

- негізгі агрохимиялық көрсеткіштер бойынша жүргізілген агрохимиялық картограммалар саны

дана 2200 480

- агрохимикаттарды егістік жерлерге агроэкологиялық əсері мəніне сынақтан өткізу бойынша өндірістік тəжірибелер жасау

тəжірибе саны

20 41

сапа көрсеткiштерi:- АӨК ұйымдарын агрохимиялық жəне ақпараттық қамтамасыз етудi одан əрi жетiлдiру, экологиялық қауiпсiз агрохимикаттарды пайдалану

есеп, дана 550 610

тиiмдiлiк көрсеткiштерi:көрсетiлген қызметтiң бiрлiгiне орташа шығыстар:топырақта жəне өсiмдiк өнiмдерiнде ауыр металдардың жəне микроэлементтердiң болуына экологиялық мониторингтi жүргiзу

мың теңге/үлгілер саны

5,36

грохимиялық деректер банкін жүргізу (өзектілендіру)

мың теңге/мың банк-бірлік

0,81

Тыңайтқыштар мег агрохимикаттарды қолдану бойынша топырақтың құнарлылығын арттыру бойынша АӨК əдістемелік қамтамасыз ету

мың теңге/ұсынымдар

111,7

бюджеттік шығындар көлемі мың теңге 129810 160864

Бюджеттік шығыстардың жиынтығы өлшем бірлігі

есепті кезең жоспарлы кезең

2009(есепті)

2010(ағымдағы

жоспар)

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

2014 жыл

2015 жыл

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Бюджеттік шығыстардың барлығы: мың теңге

4018624 5353380 6468956 6067062 6168570 5461281 4935688

ағымдағы бюджеттік бағдарламалар

мың теңге

4018624 5353380 6468956 6067062 6168570 5461281 4935688

001 «Елдің экономикалық дамуына жəне ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға көмектесетін жерді тиімді пайдалануға жəне қорғауға жағдай жасау, геодезиялық жəне картографиялық қамтамасыз ету жөніндегі қызметтер»

мың теңге 538035

567850 715508

786108 932540 788881 788881

002 «Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігінің күрделі шығыстары»

мың теңге

450 6283 71228

7552 102397 32098 18259003 «Мемлекеттік жер кадастры мəліметтерін қалыптастыру»

мың теңге

1720988 2560502 32198822834087 2800492 2619899 2108145

004 «Топография-геодезиялық жəне картографиялық өнімдерді жəне олардың сақталуын қамтамасыз ету «

мың теңге

1695345 2019386 2301474

2439315 2333141 2020403 2020403

005 «Жерлердің мониторингін жүргізу»

мың теңге

63806 69549

007 «Топырақтың агрохимиялық құрамын анықтау бойынша ғылыми-əдістемелік қызметтер»

мың теңге

129810 160864

бюджеттiк даму бағдарламалары мың теңге

0 0 0 0

(Жалғасы. Басы 11-12-беттерде).

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрілігінің бұйрығы

2013 жылғы 22 ақпан №49 Астана қаласы

«Болашақ» халықаралық стипендиясы бойынша шығыстар нормаларын, оқуға жəне тағылымдамадан өтуге үлгілік шарттарды бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 13 сəуірдегі № 163 бұйрығына толықтырулар енгізу туралы

Бұйырамын:1. «Болашақ» халықаралық стипендиясы бойынша шығыстар нормаларын, оқуға жəне тағылым-

дамадан өтуге үлгілік шарттарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым минис-трінің 2012 жылғы 13 сəуірдегі № 163 бұйрығына (Қазақстан Республикасының нормативтік құқық-тық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7613 тіркелген, «Егемен Қазақстан» газетінің 2012 жылғы 29 мамырдағы № 274-278 (27352 ) санында жарияланған)) мынадай толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген 1-қосымшаға сəйкес Ел бөлімінде Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» халықаралық стипендиясы көлемін анықтау үшін шығыстар нормаларында:

1-тармақ мынадай мазмұндағы реттік нөмірлері 37, 38-жолдармен толықтырылсын:«

37 Литва Республикасы

675 АҚШ долларына балама сомадан артық емес

675 АҚШ долларына балама сомадан артық емес -

560 АҚШ долларына балама сомадан артық емес

675 АҚШ долларына балама сомадан артық емес

50 АҚШ долларына балама сомадан артық емес

55 АҚШ долларына балама сомадан артық емес

38 Əзірбайжан Республикасы

500 АҚШ долларына

балама сомадан артық емес

700 АҚШ долларына

балама сомадан артық емес

-

450 АҚШ долларына

балама сомадан артық емес

600 АҚШ долларына

балама сомадан артық емес

45 АҚШ долларына

балама сомадан артық емес

50 АҚШ долларына

балама сомадан артық емес

».2. Стратегиялық жоспарлау жəне ақпараттық технологиялар департаменті (Э.М. Тулеков):1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) белгіленген тəртіппен осы бұйрықтың ресми жариялануын;3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің интернет-ресур-

сында орналасуын қамтамасыз етсін. 3. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң

қолданысқа енгізіледі.Министр Б. ЖҰМАҒҰЛОВ.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 25 ақпанда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №8343 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің бұйрығы

2012 жылғы 20 желтоқсан №562 Астана қаласы

Бастапқы есеп құжаттарының нысандарын бекіту туралы

«Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы Заңының 7-бабы 2-тармағына сəйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған бастапқы есеп құжаттарының нысандары:1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сəйкес КО-1 нысаны;2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сəйкес КО-2 нысаны;3) осы бұйрыққа 3-қосымшаға сəйкес КО-3 нысаны;4) осы бұйрыққа 4-қосымшаға сəйкес КО-4 нысаны;5) осы бұйрыққа 5-қосымшаға сəйкес КО-5 нысаны;6) осы бұйрыққа 6-қосымшаға сəйкес С-1 нысаны;7) осы бұйрыққа 7-қосымшаға сəйкес С-2 нысаны;8) осы бұйрыққа 8-қосымшаға сəйкес Е-1 нысаны;9) осы бұйрыққа 9-қосымшаға сəйкес Е-2 нысаны;10) осы бұйрыққа 10-қосымшаға сəйкес Е-3 нысаны;11) осы бұйрыққа 11-қосымшаға сəйкес А-1 нысаны;12) осы бұйрыққа 12-қосымшаға сəйкес А-2 нысаны;13) осы бұйрыққа 13-қосымшаға сəйкес А-3 нысаны;14) осы бұйрыққа 14-қосымшаға сəйкес А-4 нысаны; 15) осы бұйрыққа 15-қосымшаға сəйкес А-5 нысаны; 16) осы бұйрыққа 16-қосымшаға сəйкес ҰМА-1 нысаны; 17) осы бұйрыққа 17-қосымшаға сəйкес ҰМА-2 нысаны; 18) осы бұйрыққа 18-қосымшаға сəйкес ҰМА-3 нысаны; 19) осы бұйрыққа 19-қосымшаға сəйкес ҰМА-4 нысаны; 20) осы бұйрыққа 20-қосымшаға сəйкес БА-1 нысаны; 21) осы бұйрыққа 21-қосымшаға сəйкес БА-2 нысаны; 22) осы бұйрыққа 22-қосымшаға сəйкес БА-3 нысаны; 23) осы бұйрыққа 23-қосымшаға сəйкес НҚ-1 нысаны; 24) осы бұйрыққа 24-қосымшаға сəйкес НҚ-2 нысаны; 25) осы бұйрыққа 25-қосымшаға сəйкес Қ-1 нысаны; 26) осы бұйрыққа 26-қосымшаға сəйкес Қ-2 нысаны; 27) осы бұйрыққа 27-қосымшаға сəйкес Қ-3 нысаны; 28) осы бұйрыққа 28-қосымшаға сəйкес Қ-4 нысаны; 29) осы бұйрыққа 29-қосымшаға сəйкес Қ-5 нысаны; 30) осы бұйрыққа 30-қосымшаға сəйкес Қ-6 нысаны; 31) осы бұйрыққа 31-қосымшаға сəйкес Қ-7 нысаны; 32) осы бұйрыққа 32-қосымшаға сəйкес Түг-1 нысаны; 33) осы бұйрыққа 33-қосымшаға сəйкес Түг-2 нысаны; 34) осы бұйрыққа 34-қосымшаға сəйкес Түг-3 нысаны; 35) осы бұйрыққа 35-қосымшаға сəйкес Түг-4 нысаны; 36) осы бұйрыққа 36-қосымшаға сəйкес Түг-5 нысаны; 37) осы бұйрыққа 37-қосымшаға сəйкес Түг-6 нысаны; 38) осы бұйрыққа 38-қосымшаға сəйкес Түг-7 нысаны; 39) осы бұйрыққа 39-қосымшаға сəйкес Түг-8 нысаны; 40) осы бұйрыққа 40-қосымшаға сəйкес Түг-9 нысаны; 41) осы бұйрыққа 41-қосымшаға сəйкес Түг-10 нысаны; 42) осы бұйрыққа 42-қосымшаға сəйкес Түг-11 нысаны; 43) осы бұйрыққа 43-қосымшаға сəйкес Түг-12 нысаны; 44) осы бұйрыққа 44-қосымшаға сəйкес Түг-13 нысаны; 45) осы бұйрыққа 45-қосымшаға сəйкес Түг-14 нысаны; 46) осы бұйрыққа 46-қосымшаға сəйкес Түг-15 нысаны; 47) осы бұйрыққа 47-қосымшаға сəйкес Түг-16 нысаны; 48) осы бұйрыққа 48-қосымшаға сəйкес Түг-17 нысаны; 49) осы бұйрыққа 49-қосымшаға сəйкес Түг-18 нысаны бекітілсін. 2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Бухгалтерлік есеп жəне қаржылық есептілік,

аудиторлық қызмет əдіснамасы департаменті (А.О. Төлеуов) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлiгiнде мемлекеттік тiркелуiн жəне кейіннен оның заңнамада белгіленген тəртіппен ресми бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануын қамтамасыз етсін.

3. «Бастапқы есеп құжаттарының нысандарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2007 жылғы 21 маусымдағы № 216 бұйрығының (Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тіркелімінде 2007 жылғы 16 маусымдағы № 4815 тіркелген, 2007 жылғы 30 қарашандағы №184(1387); 2007 жылғы 7 желтоқсандағы; 2007 жылғы 14 желтоқсанда «Заң» газетінде жарияланған № 192(1395))) күші жойылды деп танылсын.

4. Осы бұйрық 2013 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі.

Министр Б. ЖƏМІШЕВ.

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы _______________ № ___ бұйрығына 1-қосымша

КО-1 нысаны

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы _______________ № ___ бұйрығына 2-қосымша

КО-2 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер)__________________ ЖСН/БСН

ШЫҒЫС КАССА ОРДЕРІ

Дебет Кредит Сомасы, теңгемен Мақсатты тағайындау кодыкорреспонденттейтін шот

_________________________________________________________________________ берілсін тегі, аты, əкесінің атыНегіздеме _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________Қоса берілетін құжаттар___________________________________________________________________________________________________________________________________________Сомасы _________________________________________________________________________ жазумен____________________________________________________________________________ теңге

Басшы _________________/_________________/____________________________________ лауазымы қолы қолды таратып жазу

Бас бухгалтер немесе уəкілетті тұлға_______________/ _____________________________ қолы қолды таратып жазу

Алды 20____жылғы «___»_________________ _______________/ _____________________ қолы тегі, аты, əкесінің аты________________________________________________________________________ бойыншаалушының жеке басын куəландыратын құжаттың атауы, нөмірі, берілген күні жəне орны

Кассир берді ____________/___________________________ қолы қолды таратып жазу

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы ______________ № ___ бұйрығына 3-қосымша

КО-3 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер)__________________ ЖСН/БСН

КІРІС ЖƏНЕ ШЫҒЫС КАССА ҚҰЖАТТАРЫН ТІРКЕУ ЖУРНАЛЫ 20_____жылғы _____________________

Кіріс құжат Сомасы, теңгемен

Ескерту Шығыс құжаты Сомасы, теңгемен

Ескерту

күні нөмірі күні нөмірі1 2 3 4 5 6 7 8

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы ______________ № ___ бұйрығына 4-қосымша

КО-4 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер)__________________ ЖСН/БСН

КАССА КІТАБЫ 20__ жылға арналған

Осы кітапта___________________________бетнөмірленіп, тігілді жəне мөрмен бекітілді

М.О.Ұйым башысы (жеке кəсіпкер)___________/_______________________Қолы қолды таратып жазу

Бас бухгалтер___________/___________________ Қолы қолды таратып жазу

КО-4 нысанының 2-ші беті

20__жылғы «__»_____________ касса

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы ______________ № ___ бұйрығына 5-қосымша

КО-5 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер)__________________ ЖСН/БСН

Құжат нөмірі Жасалған күні

КАССИР ҚАБЫЛДАҒАН ЖƏНЕ БЕРГЕН АҚШАНЫ ЖƏНЕ ОНЫҢ БАЛАМАЛАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ КІТАБЫ

_____________________________________________ кассирдің тегі, аты, əкесінің аты

Күні

Күннің басындағы кассирдегі ақша қаражатының жəне олардың баламаларының қалдығы, теңгемен

Кассирге берілді (сомасы санмен жəне жазумен), теңгемен

Ақшаны алғаны туралы кассирдің қолхаты

Кіріс опера-циялары бойынша бір күнде алынғаны, теңгемен

Кассир аға кассирге тапсырды Аға кассирдің алғаны туралы қолхаты

Күннің соңындағы қолма-қол ақшаның жəне оның баламалары-ның қалдығы, теңгемен

ақша қаражатымен жəне оның балама-ларымен

төленген құжаттармен

барлығы (сомасы санмен жəне жазумен), теңгемен

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

жəне т.б. сызық парақтың соңына дейін

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы __________ № ____ бұйрығына 6-қосымша

С-1 нысаны

ЖСН/БСН

Ұйым (жеке кəсіпкер)_________________________________________________________________________________________Сенімхат 20 __ жылғы «___» _______________ дейін жарамды

__________________________________________________________________________________алушының атауы, ЖСН/БСН жəне оның мекенжайы__________________________________________________________________________________төлеушінің атауы, ЖСН/БСН жəне оның мекенжайы__________________________________________________________ № ________________ шот банктің атауы

№ ___ СЕНІМХАТ Берілген күні 20___ жылғы «____» ____________________________

Берілді ___________________________________________________________________________ лауазымы, тегі, аты, əкесінің аты

20 __ жылғы «____» сериясы ___________________№ _______________ жеке куəлік (төлқұжат)

_________________________________________________________________________________жеке куəлікті (төлқұжатты) кім берді жəне қашан

_______________________________________________________________ бойынша активтердіқұжаттың атауы, нөмірі жəне күні_____________________________________________________________________________алуғажеткізушінің атауы_______________________________________________________________________________

Ретімен нөмірі Активтердің атауы Өлшем бірлігі Саны (жазумен)1 2 3 4

Сенімхатты алған адамның қолын _________________________________ растаймынҰйым басшысы (жеке кəсіпкер) ___________/_________________________ М.О. қолы қолды таратып жазу

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы __________ № ____ бұйрығына 7-қосымша

С-2 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер)_______________________ ЖСН/БСН

20__ жылғы _________________________БЕРІЛГЕН СЕНІМХАТТАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУ ЖУРНАЛЫ

Сенімхат нөмірі

Берілген күні

Əрекет ету

мерзімі

Сенімхат берілген адамның лауазымы жəне тегі

Жеткізуші Сенімхатты алған адамның қолы

Тапсырманы орындауды растайтын құжаттың нөмірі,

күні

1 2 3 4 5 6 7

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы _______________ № ___ бұйрығына 8-қосымша

Е-1 нысаны

ЖСН/БСН

____________________________құрылымдық бөлімшелер

20___ жылғы ____________ бастап _____________________ қоса алғанда

ай ЕСЕП АЙЫРЫСУ ВЕДОМОСТІ (КІТАБЫ)

Ретім

ен нө

мірі

Табе

ль нө

мірі

Тегі,

аты,

əкес

інің а

ты

Перс

о-нал

дың с

анаты

Мам

ан-ды

ғы, л

ауазы

-мы

Еңбе

к шар

т-тар

ы

Тари

фтік

разр

яды

(жал

ақы-

сы), т

еңгем

ен

Сағат

бойы

нша (

күнд

ізгі) т

ариф

тік ст

авка

Өтелген Мынадай төлем түрлері бойынша есептелді Сыйлықақы

күн сағат Уақыт бойын-ша

Кесімді Түнгі уақыттағы жұмысына

Мереке күндердегі жұмысына

Дема-лыс күндер-дегіжұмы-сына

Артық жұмсалған уақыттағы жұмысына қосымша ақы

коды

пайы

з

сома

сы, т

еңгем

ен

сағат

сома

сы, т

еңгем

ен

сағат

сома

сы, т

еңгем

ен

сағат

сома

сы, т

еңгем

ен

сағат

сомы

сы, т

еңгем

ен

сома

сы, т

еңгем

ен

бастап-қы екі сағат үшін

кейінгі сағаттар үшін

сағат

сома

сы, т

еңгем

ен

сағат

сома

с, те

ңгем

ен

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26

Е-1 нысанының екінші жағы

Есеп

телг

ен ж

иыны

Ұсталды жəне есептелді, сомасы теңгемен

Ұст

алға

нны

ң ба

рлы

ғы

Қы

змет

-кер

дің

бере

шег

і

Уақытша еңбекке жарамсыздығы жөнінде жəрдемақы

Өзге есеп-теулер

айдың І- жарты-сы үшін (аванс) берілді

салық салы-натын табыс

табыс салығы

Міндетті зейнетақы жарналары

атқа

ру қ

ұжат

тары

бо

йынш

а

өзгелер

ағы

мда

ғы а

й үш

ін

жы

лды

ң ба

сына

н

ағы

мда

-ғы

ай

үш

ін

жы

лды

ң ба

сына

н

ағы

мда

-ғы

ай

үшін

жы

лды

ң ба

сына

н

коды

сома

сы, т

еңге

мен

айы күні сомасы, теңгемен

27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

Сомасы Туған күні Отбасы жағдайы Демалысы қай күні пайдаланылды

Ескерту

жалақы беруге жиыны

44 45 46 47 48 49

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы _______________ № ___ бұйрығына 9-қосымша

Е-2 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер) __________________________________________

ЖСН/БСН

Цехы, бөлімі___________________________________________________Шебердің ауысымы_____________________________________________Бастықтың ауысымы№ ___________________________ есеп айырысу ведомосінеТөлем үшін кассаға20___ жылғы. _________ бастап ______ қоса алғандағы мерзімде.

сомасы______________________жазумен _____________________теңге

Басшы__________________________________________

Бас бухгалтер ____________________________________20___ жылғы «____» ___________________

20___ жылғы___________________ №_____ ТӨЛЕМ ВЕДОМОСТІ

Бет саны ____________

Осы төлем ведомосі бойынша ___________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________ теңге төленді жəне____________________ депозитке салынды.

20___ жылғы «____» ___________________ № шығыс касса ордері

Бухгалтер тексерді ____________/_____________________ Қолы қолды таратып жазу

Ретімен нөмірі Табель нөмірі Тегі, аты, əкесінің аты

Сомасы, теңгемен Алғаны туралы қолхат

Ескерту

1 2 3 4 5 6

жəне т.б. сызық парақтың соңына дейін

Ведомості ____________/_____________________жасады қолы қолды таратып жазуВедомості ____________/_____________________тексерді қолы қолды таратып жазу

Қазақстан Республикасы Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы __________ № ____ бұйрығына 10-қосымша

Е-3 нысаны

_______________________________________________________________

БЕКІТЕМІНҰйым басшысы (жеке кəсіпкер)

_____________/____________________ қолы қолды таратып жазу

0 ___ жылғы «___»___________ №____

Ұйым (жеке кəсіпкер)_______________________ ЖСН/БСН

Қосымша _____________ құжаттар ______парақта

Есеп тексерілді. Бекітуге _______________________________________________________ теңге жазуменБас бухгалтер_____________/_______________________ қолы қолды таратып жазуҚалдық есептелді (артық шығыс берілді) сомасы __________________________________ теңге керегінің астын сызып қою жазумен20 __ жылғы «___» ____________№ ____кассалық ордер бойынша Бас бухгалтер ______________/________________________ 20 __ жылғы «___» ____________ қолы қолды таратып жазу--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

бөлу жолағыҚолхат. Тексеруге қабылданды________________ аванстық есеп № ___ 20 __ жылғы «___» ____ есеп беретін адамның аты жөні________________________________________________теңге сомаға құжаттардың саны____ жазбашаБас бухгалтер ____________/________________________ 20 __ жылғы «___» ______________ қолы қолды таратып жазу

Е-3 нысанының екінші жағыРетімен нөмірі Күні Құжаттың нөмірі Құжаттың атауы Кімге, не үшін жəне

қандай құжат бойынша төленді

Сомасы Шоттардың дебеті

1 2 3 4 5 6 7

Барлығы

Есеп беретін адам______________/_________________________ қолы қолды таратып жазу

Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің20__ жылғы ______________ № ___ бұйрығына 11-қосымша

А-1 нысаны

Ұйым (жеке кəсіпкер)_______________________ ЖСН/БСН

БЕКІТЕМІН Ұйым басшысы (жеке кəсіпкер)

______________/____________________________ қолы қолды таратып жазу

20 ___ жылғы «___»___________ №____

Құжат нөмірі Жасалған күні

АКТИВТЕРДІ ҚАБЫЛДАУ ТУРАЛЫ АКТІ

Актінің жасалған орны_______________________________________________________________Қабылдау___сағат___минутта басталды. Қабылдау__сағат__минутта аяқталды. 20__жылғы

«__»____№___шоты бойынша келіп түскен жүк қабылданды жəне тексерілді.Сапа туралы куəлік (сертификат) № __________ станциясынан 20 __ жылғы «___»

_____________ № __________ ілеспе көлік құжаты бойынша № ______ вагондарындаЖөнелтуші _______________________________________________________________________________________________________________________________________атауы жəне мекенжайыЖеткізуші _____________________________ Алушы _________________________________ атауы жəне мекенжайы атауы жəне мекенжайыЖөнелтушінің станциясынан (кемежайынан, портынан) немесе қоймасынан өнімнің жіберілген

күні_______Өнімді жеткізуге арналған 20__жылғы «___»___№_____ шарт.Ілеспе көлік құжаттары бойынша мыналар болды:

Белгісі, маркасы, пломбасы

Саны Қаптама түрі

Активтің атауы немесе контейнерлердің нөмірлері

Өлшем бірлігі

Салмағы (саны) Жүкқұжат бойынша жөнелтушінің ерекше

белгілеріжөнелтуші жолдар,

кемежайлар1 2 3 4 5 6 7 8

Д е б е тКредит

Қосымша белгі

учаске корреспонденттейтін шот

А-1 нысанының 2-ші беті Күні мен уақыты

Белгіленген станцияға (кемежайға, портқа) келу

Көлік органының активті беруі

Вагонды жəне басқа көлік құралдарын ашу

Алушының қоймасына жеткізу

1 2 3 4

Алушының қоймасында өнімнің сақталу шарттары ______________________________________Өнімді тексеру сəтіндегі ыдыс пен қаптаманың жағдайы __________________________________Жетіспейтін активтің(тердің) саны анықталды______________________________________ салмағын өлшеу, орнын санау, көлемін өлшеу жəне т.б. арқылыБасқа да деректер _____________________________________________________________

Ұйымның (жеке кəсіпкердің) құрылымдық бірлігі

Қойма Жеткізуші Корреспонденттейтін шот Ілеспе құжаттың нөмірі

1 2 3 4 5

Акт

ивті

ң ат

ауы

, сип

атта

масы

Ном

енкл

атур

алы

қ (з

ауы

тты

қ)

нөмі

рі

Өлш

ем б

ірлі

гі

Құжаттар бойынша

Іс жүзінде болғаны

Қой

ма к

арто

тека

сы б

ойы

нша

жаз

баны

ң ре

ттік

нөм

ірі

Жарамсызы жəне сынғаны

Жетіспейтіні Артығы Пас-порт нө-мірі*

саны

бірл

ік ү

шін

бағ

асы

сома

сы, т

еңге

мен

саны

бірл

ік ү

шін

бағ

асы

сома

сы, т

еңге

мен

саны

сома

сы, т

еңге

-мен

саны

сома

сы, т

еңге

-мен

саны

сома

сы, т

еңге

-мен

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Комиссия қорытындысы____________________________________________________________________________________________________________________________Қосымша. Қоса берілетін құжаттар тізбесі _____________________________________________________________________________________________________________

А-1 нысанының 3-ші беті

Активтердің саны, сапасы жəне жасақталғаны бойынша қабылдау ережелерімен комиссияның барлық мүшелері танысты жəне шындыққа сəйкес келмейтін деректерден тұратын актіге қол қойғаны үшін жауапты екені туралы ескертілді.

____________/_____________/_____________ ________________________________ лауазымы қолы қолды таратып жазу құжатты берген ұйымның (жеке кəсіпкердің) өкілеттіктері мен атауы туралы құжаттың нөмірі мен күні

____________/_____________/_____________ ________________________________ лауазымы қолы қолды таратып жазу құжатты берген ұйымның (жеке кəсіпкердің) өкілеттіктері мен атауы туралы құжаттың нөмірі мен күні

____________/_____________/_____________ ________________________________ лауазымы қолы қолды таратып жазу құжатты берген ұйымның (жеке кəсіпкердің) өкілеттіктері мен атауы туралы құжаттың нөмірі мен күні

Активтер қабылданды жəне кіріске жатқызылды 20__ жылғы «___» ______________

Қойма меңгерушісі ________________/___________________________ қолы қолды таратып жазу

* «Паспорт нөмірі» бағаны бағалы құнды металдар мен тастардан тұратын қорлардың түсуі бой-ынша операцияны ресімдеу кезінде алшақтық болған жағдайда ғана толтырылады.

Қазақстан Республикасының Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігінің бұйрығы

1 наурыз 2012 жылғы № 66-ө-м Астана қаласы

Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын (2-шығарылым) бекіту туралы

(Жалғасы. Басы өткен 76, 79, 83, 87-нөмірде).

(Жалғасы бар).

15) Клапан корпустары – фланец контурын фрезерлеу;16) Кронштейндер, рычагтар, тартымдар, штангалар-жазықтықты фрезерлеу;17) Пластмасса бұрандаларының қалақтары-күпшектерді алдын ала өңдеу;18) Қолды жəне машиналы бұрандаойғыштар - өзекшелі бунақтарды фрезерлеу;19) Муфталар, стакандар, фасонды ашалар, фланецтер – контурды белгі бойынша фрезерлеу;20) Өлшегіш тіреулердің ұштамалары – жазықтықтар мен сопақ тесіктерді фрезерлеу;21) Жиынтықты фрезалар мен бұрандаойғыштардың пышақтары- ажарлау бойынша əдіппен

контурды жəне жазықтықты фрезерлеу жəне бұдырлықты фрезерлеу;22) Бұрауыштар – шанышқыны фрезерлеу;23) Диаметрі 50 мм жəне ұзындығы 250 мм дейін саусақтар, осьтер - тіліктерді кілт жəне

бұрауыш бойынша фрезерлеу;24) Ілмектер –шарнирлерді фрезерлеу;25) Сағаттардың платиналары мен көпірлері-фаскалар мен қасқалшаларды фрезерлеу;26) Дөңгелек плашкалар, бұрамалы жəне тегіс ысқыштар – кесілген ойықты фрезерлеу;27) Кеме мойынтіректерінің таяныш жастықшалары – белгі бойынша секторға кесу;28) Кеме мойынтіректерінің таяныш жастықшалары – контур бойынша фрезерлеу;29) Астарлар – шетжақтар мен қиықтарды фрезерлеу;30) Диаметрі 4 мм жоғару тік тісті цилиндрлік ұңғылар-тістерді фрезерлеу;31) Кингстон рамалары – контурды фрезерлеу; 32) Токарлық станоктардың кескіш ұстағыштары – толықтай фрезерлеу;33) Токарлық, сүргілеуші, ұсатушы жəне автоматты кескіштер- пластинкалар бойынша

ұяшықтарды жəне тірек жазықтықтарын фрезерлеу;34) Диаметрі 1-ден 4 мм дейін спиральді бұрғылар-арнайы жабдықтарды немесе құрылғыларды

қолдана отырып, спиральді бунақтарды фрезерлеу;35) Жылжымалы құрам арбашықтарының бүйір сырғақтары- фрезерлеу;36) Рессорлы асып қою аспаларының тіреулері – фрезерлеу;37) Конустық ұшы бар фрезалар мен бұрғылар – қалақтарды фрезерлеу;38) Габариті 1000 x 1000 кв. мм дейін қосалқы механизмдердің астына қойылатын шыны пла-

стикадан жасалған фундаменттер – фрезерлеу;39) Кілтектер, планкалар, табақтар жəне басқа да бөлшектер-бұрыштық бойынша ұзындығы 250

мм дейін жазықтықты фрезерлеу;40) Кілтектер – шеттеріндегі жұмырлықты фрезерлеу;41) Штуцерлер, тез түсірілетін шайбалар – ойықтарды фрезерлеу.

544. Фрезерлеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Кескіш құрал мен əмбебап құрылғыларды қолдана отырып, бір типті

көлденең жəне тік фрезерлік станоктарда, қарапайым бойылық-фрезерлік, көшіргіш жəне кілтекті ста-ноктарда 8-11 квалитет бойынша күрделілігі орташа бөлшектер мен құралды фрезерлеу. Технологиялық карта бойынша өңдеу жəне кесу режимінің жүйелігін орнату. Белгілі бөлшектерді өңдеу жəне жекелеген операцияларды орындау үшін бапталған арнайыландырылған станоктарда не-месе өлшемдік кескіш құрал мен арнайы құрылғыларды қолдана отырып, əмбебап жабдықтарда 8-10 квалитет бойынша күрделілігі орташа бөлшектерді жəне ине-платина бұйымдарын өңдеу. Тікбұрышты əрі радиусты сыртқы жəне ішкі бетті, кемерлерді, ойықтарды, бунақтарды, бір рет кіретін бұрамалар мен спиральдерді фрезерлеу. Бөлшектерді əр түрлі конструкциялы тиссаларда, бұрылатын шеңберлерінде, əмбебап бөлгіш қалпақшаларда жəне бұралатын бұрыштықтарда орнату. Тісті тегершіктер мен тісті төрткілдештерді 10-11 дəлдік дəрежесі бойынша фрезерлеу. Жоғары білікті фрезерлеушінің басшылығымен қосарланған плазмалы-механикалық өңдеу əдісімен фрезерлік жұмыстарды орындау. Жоғары білікті фрезерлеушінің басшылығымен үстел ұзындығы 10000 мм жəне жоғары көп шпиндельді бойылық-фрезерлік станоктарды басқару. Еденнен көтергіш-көлік жабдықтарын басқару. Жүктерді көтері, ауыстыру, орнату жəне салу үшін арқандау жəне байлау.

Білуге тиіс: бір типті көлденең жəне тік əмбебап фрезерлік станоктардың, қарапайым бойлық-фрезерлік, көшіргіш жəне кілтекті станоктардың құрылғысын жəне баптау ережесін, жоғары білікті фрезерлеушімен бірлесіп қызмет көрсетілетін көп шпиндельді бойлық-фрезерлік станоктарды басқару, кең таралған əмбебап құрылғылардың құрылғысын жəне қолдану ережесін, плазмотронның құрылғысын жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдарының міндеті мен қолдану ережесін, кескіш құралдың міндеті мен қолдану шарттарын, негізгі бұрыштарды, фрезаларды қайрау жəне орнату ережесін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

Жұмыс үлгілері1) Тежегіш кебістер, арқалықтар, тартым электр қозғалтқыштарының аспалары, букстер – фрезерлеу;2) Білікшелер, осьтер, штоктар - Н9 Н11 (3 - 4 класс дəлдігі) бойынша квадраттар мен

қасқалшаларды фрезерлеу;3) Ұзындығы 500 мм жоғары біліктер, осьтер – тура жəне тұйық кілтекті ойықтарды фрезерлеу;4) Оймакілтекті біліктер – оймакілтектерді фрезерлеу;5) Айналмасоққылар – терезелерді фрезерлеу;6) Ішпектер, мойынтіректер- ажарлау бойынша құлыптарды жəне ажырама жазықтығын фрезерлеу;7)Үшбұрышты ойықтар – фрезерлеу;8) Қылталар, рамалар, платтар-ойықтарды, жазықтықтарды, тесіктерді фрезерлеу;9) Ұзындығы 1500 мм жоғары бөлшектер – жоспарлаушы қабаттың тура сызықты жиектерді, фа-

скалар мен шаппаларды фрезерлеу;10) Фигуралық бөлшектер – фрезерлеу;11) Ұсақтағыш аппараттардың дискілері – ойықтарды фрезерлеу;12) Теспелер – фрезерлеу;13) Жұлдызшалар, тісті төрткілдештер – ажарлау бойынша фрезерлеу;14) Галля тізбекті жұлдызшалар – модульдық фрезаларды кесу;15) Жазық калибрлер - өлшегіш жұмыс бөлігін фрезерлеу;16) Бұрама калибрлер (сақиналар, тығындар) – кіріс жіптерді фрезерлеу; 17) Редукциялы клапандардың штоктары бар клапандар-қырқұралдарды фрезерлеу;18) Сыналы ысырмалардың сыналары – бағыттағыштарды фрезерлеу;19) Сағаттың корпустық сақиналары – қырларды, кішкене табандарды, бұрыштарды фрезерлеу;20) Қозғалтқыштардың поршеньді май түсіргіш сақиналары-бунақтарды фрезерлеу;21) Поршень сақиналары – құлыптарды кесу, фрезерлеу;22) Мойынтіректердің корпустары мен қақпалары- құлыптарды фрезерлеу;150 мм дейін шартты өткелі бар тік өткел жаппаларының корпустары – қақпа бойынша терезе

контурын жəне фланец жазықтығын фрезерлеу;23) Автомобильдердің беріліс қораптарының корпустары – арнайы фрезерлік станокта

жазықтықтарды фрезерлеу;24) Мойынтірек корпустары – майлау үшін бунақтарды фрезерлеу;25) Қосиіндер – көшіргіш бойынша сыртқы бетті фрезерлеу;26) Кулисалар – көшіргіш бойынша тасқа арналған ойықтарды фрезерлеу;27) Ауыспалы пішінді бу турбиналарының жұмыс қалақтары – алдын ала фрезерлеу;28) Жетек қозғалтқыштары кабельдерінің ұштамалары, рессорлы ілу жапсырмалары- фрезерлеу;29) Ұзындығы 1500 мм дейін қатты емес конструкциялардың бағыттағыш пісірмелері – фрезерлеу;30) Кеме мойынтіректерінің құрсамалары (тура қапсырмалар) – жақтардың бұрыштарын,

қиықтары мен перпендикулярлығын сақтай отырып, ашаны фрезерлеу;31) Түзеткіштер, төлкелер – терезелерді фрезерлеу; 32) Т-секілді ойықтар – толықтай фрезерлеу;33) Үш жұдырықшалы патрондар – ойықтарды фрезерлеу;34) Модельді плиталар – фрезерлеу;35) Ұзындығы 500 мм дейін УСП плиталары - ажарлау бойынша жəне 500 мм жоғары

ойықтарды фрезерлеу, алдын ала фрезерлеу;36) Рельстік төсемдер мен ішпектер – тазалағыш машинада тазалау;37) Ажырама мойынтіректер – қиықтарды, майлағыш бунақтарды фрезерлеу;38) Шпангоут белдіктері – фрезерлеу;39) Астарлар – жинау орнынан өлшем бойынша жазықтықтарды сынаға фрезерлеу;40) Тартқыштар – терезелерді фрезерлеу;41) Бір жəне одан артық терезесі бар пуансон ұстағыштар – фрезерлеу;42) Бұрандалы тісі бар конустық жəне сатылы ұңғылар – тістерді фрезерлеу;43) Кескіштер – алдыңғы жəне артқы бұрыштарды фрезерлеу;44) Тісті төрткілдештер – арнайы бөлгіш құрылғыларды толықтай фрезерлеу;45) Тік тіспен домалатуға арналған роликтер – ажарлау бойынша фрезерлеу;46) Бұрғылағыш жəне ажарлағыш пневматикалық машинкалардың роторлары – ойықтарды

қалақтар бойынша фрезерлеу;47) Диаметрі 1 жəне 4 мм жоғары спиральді бұрғылар – спиральді бунақтарды əмбебап

жабдықтарда фрезерлеу;48) Ұзындығы 1000 мм дейін станок үстелдері - Т-секілді ойықтарды фрезерлеу; 49) Струбциналар – ішкі ойықты фрезерлеу жəне егеу;50) Күпшектер – жазықтықтарды, ойықтарды, радиусты бетті фрезерлеу)51) Суппорттар, кареткалар, фартуктар – алғашқы өңдеу;52) Кингстондар мен клапандардың тарелкалары – ойықты шток бойынша фрезерлеу;53) Аға өңдейтін ойықты, галтельді, қыздырушы, тегіс сүргілеуге, фалецті өңдеуге арналған

фрезалар – тіс арасындағы ойыстарды фрезерлеу;54) Дискілі фрезалар – тістерді фрезерлеу;55) Спиральді тісі бар шетті жəне фасонды фрезалар – тістерді фрезерлеу;56) Габариті 1000 x 1000 мм кв. жоғары қосалқы машиналар астына арналған шыны пластикадан

жасалған фундаменттер – фрезерлеу;57) Күрделі конфигурациялы шаблондар – контурды белгі бойынша фрезерлеу;58) Сфералық жəне бұрышты шаржылар – фрезерлеу;59) 10 дейін модульді цилиндрлік жəне спиральді тістегершіктер – тістерді резервтеу;60) Күрделі конфигурациялы соқпа штампылар – орындарды фрезерлеу; 61) Қадалықтар, байланыс ұяшықтары, бұқтырмалар, геометриялық ажырамалардың корпустары

мен стакандары – фрезерлеу.545. Фрезерлеуші 4-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Кескіш құрал мен əмбебап құрылғыларды, сондай-ақ қосарланған плазмалы-механикалық өңдеу əдісін қолдана отырып, көлденең жəне тік фрезерлік станоктарда 7-10 квалитет бой-ынша күрделі бөлшектер мен құралды фрезерлеу. Плазмалы қондырғыны қосу жəне сөндіру. Белгілі бөлшектерді өңдеу үшін бапталған арнайыландырылған станоктарда немесе өлшемдік кескіш құрал мен арнайы құрылғыларды қолдана отырып, əмбебап жабдықтарда 7-10 квалитет бойынша күрделі бөлшектер мен құралды фрезерлеу. Екі немесе үші бетті бір уақытта өңдей отырып, көп шпиндельді бойлық-фрезерлік станоктарда 7-10 квалитет бойынша күрделі емес ірі бөлшектерді өңдеу жəне едəуір күрделі бөлшектерді алдын ала өңдеу. Бірнеше бөлшектерді бір уақытта өңдеу немесе арнайы фрезалар-ды жинақтаумен бір бөлшекті бір уақытта көп жақты өңдеу. Бір рет кіретін бұрамалар мен спиральдердің əр түрлі конфигурациялы əрі əр түрлі қабысқан сыртқы жəне ішкі жазықтықтарын фре-зерлеу. Тісті тегершіктерді жəне тісті төрткілдештерді 9 дəлдік дəрежемен фрезерлеу. Станоктарды, плазмалы қондырғыларды, плазмотронды біріккен өңдеуде баптау. Тісті тістегершіктерді фрезерлеу үшін есептеулер жүргізу. Бөлшектерді əртүрлі қондырғыларда екі жазықтықта дəл салыстырумен орна-ту. Үстел ұзындығы 10000 мм жоғары көп шпиндельді бойлық-фрезерлік станоктарды басқару.

(Жалғасы 14-бетте).

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz14Білуге тиіс: əмбебап көлденең, тік, көшіргіш жəне бойлық-фрезерлік станоктардың құрылғысын

жəне кинематикалық тəсілін, оларды дəлдікке тексеру ережесін, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктері мен қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, аспапты болаттан жасалған жəне қатты қорытпалардан жасалған пышақтары бар фрезалардың, өңдеу сипаты мен өңделетін материалдың маркаларына қарай геометриясын, қайрау жəне орнату ережесін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттер мен параметрлерін, электр техниканың негіздерін жəне плазмалы қондырғының, сорғыш желдеткіш пен салқындатқыш жүйенің қауіпсіз жұмысын қамтамасыз ету ережесін, плазмалы қыздыруды орнатудың принциптік тəсімін жəне плазмотронды баптау ережесін.

Жұмыс үлгілері1) Рессорлы теңгерімдер - фрезерлеу;2) Қуаттылығы 1472 кВт (2000 л.с.) дейін іштен жану қозғалтқыштары цилиндрлерінің блоктары

– плазмалы қыздыруды қолданып жəне қолданбай фланецтер мен көлбеу люктер бойынша фрезерлеу;3) Суықтай илемдеу біліктері – шаблондар бойынша конус секілді оймакілтекті фрезерлеу;4) Ұзындығы 5000 мм дейін біліктер мен осьтер - плазмалы қыздыруды қолданып жəне

қолданбай бұрышта орналасқан тангенциалды əрі кілтекті бунақтарды фрезерлеу;5) Қуаттылығы 1472 кВт (2000 л.с.) дейін қозғалтқыштардың көп иінді біліктері – мойнақтар

мен кілтек ойықтарды фрезерлеу;6) Бір рет кіретін бұрамдық тəждер – фрезерлеу;7) Еспе бұрандалар – қалақтарды фрезерлеу;8) Көп кіретін бұрандалар – бұрамаларды фрезерлеу;9) Ішпектер, мойынтіректер – құлыпты жəне ажырама жазықтығын толықтай фрезерлеу;10) Конустық қалпақшалар мен сфералық тораптар – фасонды іліністерді, құлыптарды,

ойықтарды, терезелерді фрезерлеу;11) Паркинсон тарақтары – тістерді фрезерлеу;12) Ұзындығы 1500 мм дейін бөлшектер – жалатылған қабаттың қисық сызықты шаппаларын

фрезерлеу;13) Станок бөлшектері – кілтекті ойықтарды фрезерлеу;14) Бөлгіш дискілер – фрезерлеу;15) Құбыр тақталары жəне диафрагмалар – құлыптар мен ойықтарды фрезерлеу;16) Көп ойықты калибрлер – фрезерлеу;17) Каркастар – ішкі жəне сыртқы бетті фрезерлеу;18) Кассеталар, радиаторлар-белгі бойынша контурды фрезерлеу (толықтай);19) Орнынан өлшейтін сыналар – фрезерлеу;20) Күрделі кондукторлар – контурды фрезерлеу;21) Көшіргіштер – көшіргіш станокта қабырға мен контурдың фасонды жəне тура

жазықтықтарын фрезерлеу;22) Қысымы жоғары клапанды қораптар – таза фрезерлеу;23) Айналмасоқпалардың корпустары – ойықтарды фрезерлеу;24) Күрделілігі орташа байланыстардың, күрделі герметикалық ажырамалардың корпустары,

ажырамаларға арналған ауыспалы платтар – фрезерлеу;25) Күрделі конфигурациялы машинкалардың, клапандардың корпустары – сыртқы жəне ішкі

контурдың жазықтығын фрезерлеу;26) Аспаптардың корпустары, пісірілген рамалары – жазықтықтарды, радиустерді, сфералық

қоршауларды – фрезерлеу;27) Кронштейндер – радиустерді, сфералық қоршауларды фрезерлеу;28) Күрделі конфигурациялы жұқа қабырғалы қақпалар – жазықтықты, фасонды контурлар мен

бунақтарды таза фрезерлеу;29) Таратқыш біліктің жұдырықшалары – пішіндерді белгі жəне шаблон бойынша фрезерлеу;30) Эксцентрикті жəне радиусты жұдырықшалар – фрезерлеу;31) Цилиндрлік жəне конустық лимбалар – бөлінділерді қондыру;32) Бу жəне газ турбиналардың қалақтары – саңырауқұлақ тəрізді, Т-скеілді жəне тісті

пішіндердің сағаларын толықтай фрезерлеу;33) Ауыспалы пішінді жұмыс бу турбиналарының қалақтары – ішкі жəне сыртқы пішіндерді та-

за фрезерлеу; 34) Матрицалар – радиус бойынша орналасқан шығыңқылар мен ойыстарды фрезерлеу;35) Фигуралық кескіннің металды модельдері, күрделі – белгі бойынша лекалолы бетті фрезерлеу;36) Жапсырмалар – радиустерді, көлбеу жазықтықтарды, Т-секілді ойықтарды, оймакілтекті

бірікпелерді фрезерлеу;37) Екі жартыдан тұратын мойынтіректердің құрсамалары – шаблондар бойынша ойықтарды

толықтай фрезерлеу;38) Еспе бұрамалардың айналдыра ағызушылары мен кронштейндері – пластмассалы фрезерлеу;39) Барабандардың тіректері мен плиталары, қазандықтардың гарнитуралары, муфталар – фре-

зерлеу;40) Сырғанақ тіректер – ұяшықтарды фрезерлеу;41) Жұдырықшалы патрондар, планшайбалар- жұдырықшалар (терезелер) бойынша ойықтарды

фрезерлеу;42) Бөлгіштер, корпустық конструкцияның нервюралары, плафондар – фрезерлеу;43) Ұзындығы 500 мм жоғары УСП плиталары – таза фрезерлеу;44) Кеме мойынтіректерінің таяныш жастықшалары – баббит құймаларын, ұяшықтардың 0,02

мм шақтамасымен бір өлшемде таянышты шығыңқыны фрезерлеу;45) Пресс-қалыптар – белгі жəне шаблон бойынша фигураларды фрезерлеу;46) Тартқыштар – фрезерлеу;47) Тісті төрткілдештер – тістерді толықтай фрезерлеу;48) Тау-кен жəне кран жабдықтарының рычагтары – лекалолы бетті фрезерлеу;49) Бұрғылар, үңгілер, ұңғылар, фрезалар – спираль бойынша фрезерлеу;50) Күрделі станоктардың станиналары – ұзындығы 3000 мм дейін бағыттағыштарды фрезерлеу;51) Станок суппорттары – «айырқұйрық» бағыттағыштарын фрезерлеу;52) Күрделі бөлшектердегі ауыспалы фаскалар – тура сызықты жəне қисық сызықты жиектерді

фрезерлеу;53) 10 дейінгі модулі бар конустық жəне бұрамдық бұрамалардың фрезалары – фрезерлеу;54) Бас жəне қосалқы механизмдердің астына қойылатын фундаменттер – пластиктерді фрезерлеу;55) Ұзындығы 1000 мм жоғары үлкен өлшемді шатундар мен тартымдар – радиустерді фрезерлеу;56) Күрделі конфигурациялы соқпа штампылар – фрезерлеу;57) Манипуляторлардың штангалар – фрезерлеу;58) 10 дейін модульді шевронды жəне конустық тістегершіктері – фрезерлеу.

546. Фрезерлеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі типті əрі конструкциялы əмбебап, көшіргіш жəне бойлық-фрезерлік

станоктарда 6-7 квалитет бойынша құрамды бекітуді жəне бірнеше жазықтықта дəл салыстыруды қажет ететін күрделі бөлшектер мен құралды фрезерлеу. Өңдеуге жəне өлшеуге қиын жерлері бар күрделі кон-фигурациялы штампылардың, пресс-қалыптар мен матрицалардың сыртқы жəне ішкі бетін фрезерлеу. Барлық қажетті есептеулерді орындай отырып, əмбебап жəне оптикалық бөлгіш қалпақшаларда түрлі бұрамалар мен спиральдерді кесу. Сирек кездесетін жабдықтарда күрделі ірі габаритті бөлшектер мен тораптарды фрезерлеу. Тісті тістегершіктер мен тісті төрткілдештерді 8 дəлдік дəреже бойынша фре-зерлеу, оның ішінде қиын өңделетін жоғары қоспаланған жəне ыстыққа төзімді металдардан жасалған бөлшектерді қосарланған плазмалы-механикалық өңдеу əдісімен өңдеу бойынша көрсетілген жұмыстарды орындау.

Білуге тиіс: əртүрлі типті əрі конструкциялы фрезерлік станоктдардың жəне сирек кездесетін əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін жəне дəлдікке тексеру ережесін, плазмалы қыздыру қондырғысының техникалық сипаттамасын жəне пайдалану ерекшеліктерін, бөлшектерді ор-нату жəне салыстыру ережесін, доңғалақ тістерін, түрлі пішіндердің тістегершіктерін, көп кіретін фрезаларды, бұрандалар мен спиральдерді фрезерлеу кезінде ауысымды тістегершіктерді іріктеу үшін есептеулерді, Фрезалардың геометриясын, термоөңдеу, қайрау жəне жетілдіру ережесін, металды кесу теориясының негіздерін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын теңшеу жəне реттеу əдісін, тəсілін, станоктың анықтамалығы мен паспорты бойынша кесу режімін айқындау ережесін.

Жұмыс үлгілері1) Қуаттылығы 1472 кВт (2000 л.с.) жоғары дизельдің цилиндр блоктары – плазмалы қыздыруды

қолданып жəне қолданбай кронштейндер бойынша көлбеу люктерді, фланецке арналған орындарды, бетті фрезерлеу;

2) Ұзындығы 5000 мм жоғары біліктер мен осьтер – плазмалы қыздыруды қолдана отырып, бұрышта орналасқан тангенциялды жəне кілтекті бунақты фрезерлеу;

3) Қуаттылығы 1472 кВт (2000 л.с.) жоғары қозғалтқыштардың көп иінді біліктері – мойнақтар мен кілтекті ойықтарды фрезерлеу;

4) Қалпақасты құрылғылардың, вакуумды жəне химиялық сорғылардың, тоған судың фильтрлерінің, арнайы металдан жəне металды емес материалдардан жасалған клинкерлердің бөлшектері – толықтай фрезерлеу;

5) Уақыт аспаптарының кодты дискілері – бөлгіш қалпақшаларды қолдана отырып, тістерді фре-зерлеу;

6) Токарлық станоктардың кареткалары – пішінді толықтай фрезерлеу;7) Ондық клапандардың бағаналары – таза фрезерлеу;8) Күрделі конфигурациялы көшіргіштер, көшіргіш барабандар – контурды белгі бойынша фрезерлеу;9) Байланыс корпустары, күрделі – фрезерлеу;10) Қатты емес конструкциялы корпустар, табандар-құлып жазықтығында контур мен радиустерді фре-

зерлеу;11) Күрделі, жұқа қабырғалы кронштейндер - əртүрлі бұрышта бірнеше жазықтықта орналасқан беті;12) Эксцентрикті жəне цилиндрлік жұдырықшалар – фрезерлеу;13) Цилиндрлік жəне конустық лимбалар – фрезерлеу;14) Бу турбиналарының қалақтары – сыртқы жəне ішкі радиалды конустарды фрезерлеу;15) Мальтийский крест, барлық түрі – фрезерлеу жəне жону;16) Радиус бойынша орналасқан ойыстары бар күрделі конфигурациялы жəне көп ұяшықты матрица-

лар, ендірмелер мен пуансондар – фрезерлеу жəне жону;17) Спиральді жұдырықшалары бар көп жұдырықшалы муфталар- ойыстар мен қиықтарды фрезерлеу;18) Бұранда кескіш қалпақшаларға арналған тангенциялды плашкалар – бұраманы фрезерлеу;19) Палуба асты жəне арқандалған рамалар – фрезерлеу;20) Сырғақтар – жазықтықты жəне «айырқұйрықты» фрезерлеу;21) Тісті төрткілдештер – тістерді фрезерлеу;22) Компаундты штампылардың секторлары – контурды фрезерлеу;23) Үлкен ірі станоктардың станиналары – ұзындығы 3000 мм жоғары бағыттағыштарды фрезер-

леу;24) Модульді, саусақты фрезалар – тістер мен ойықтарды фрезерлеу;25) 10-нан жоғары модульді бұрамалы конустық жəне бұрамдық фрезалар – тістерді фрезерлеу;26) Тоқыма станоктарын арналған қайықтары – фрезерлеу;27) Көп кіретін бұрамдықтар – бұраманы фрезерлеу;28) 10-нан жоғары модульді шевронды, спиральді, цилиндрлік жəен конустық тістегершіктер –

тістерді фрезерлеу;29) Щетка ұстағыштар – тезерелерді, паздар мен еспелерді фрезерлеу;30) Күрделі лекалолы қисық беті бар эксцентриктер – белгі бойынша сыртқы фрезерлеу.

547. Фрезерлеуші 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əмбебап əрі арнайы кескіш құралды жəне оптикалық құрылғыны қолдана

отырып, қисық сызықты цилиндрлік бетпен қабысқан, өңдеуге жəне өлшеуге қиын жерлері бар күрделі эксперименталды жəне бағалы бөлшектер мен құралды 1-5 квалитет бойынша фрезерлеу. Əртүрлі конструкциялы сирек кездесетін фрезерлік станоктарда күрделі ірі габаритті бөлшектерді, то-раптарды, шалыстыққа жəне деформацияға ұшыраған жұқа қабырғалы ұзын бөлшектерді фрезерлеу. Əртүрлі жазықтықта құрамды бекітуді жəне дəл салыстыруды қажет ететін ірі бөлшектерді орнату, оның ішінде қиын өңделетін жоғары қоспаланған жəне ыстыққа төзімді материалдардан жасалған бөлшектерді қосарланған плазмалы-механикалық өңдеу əдісімен өңдеу бойынша көрсетілген жұмыстарды орындау.

Білуге тиіс: əртүрлі типті жəне конструкциялы күрделі əмбебап фрезерлік-көшіргіш, координатты-жонғыш, көлденең, тік жəне арнайы фрезерлік станоктардың конструкциясын жəне дəлдікке тексеру ережесін, күрделі бөлшектерді орнату, бекіту əрі салыстыру тəсілдерін жəне өңдеудің технологиялық жүйелілігін айқындау əдісін, кескіш құралдың барлық түрінің құрылғысын, геометрия сын жəне теромөңдеу, қайрау жəне жетілдіру ережесін, станокты баптаумен байланысты есептеулерді, станоктың анықтамалығы мен паспорты бойынша кесудің тиімді режімін айқындау ережесін, белгіленген квалитеттер мен параметрлерге жету тəсілін.

Жұмыс үлгілері1) Автомобиль ілінісінің дискілері – ойықтарды фрезерлеу;2) Күрделі конфигурациялы көшіргіштер, көшіргіш барабандар- плазмалы қыздыруды қолдана

отырып жəне қолданбай контурды фрезерлеу;3) Корпустар, рамкалар, жоғары сезімтал навигациялы аспаптардың негіздері – фрезерлеу;4) Батыңқы радиусты күрделі конфигурациялы жəне көп ұяшықты матрицалар, ендірмелер жəне

пуансондар – фрезерлеу;5) Штампылардың матрицалары, жоғары дəлдікті статорлар мен роторларға арналған темірлер –

есептеу, станоктарда оптикалық құрылғыларды орнату жəне плазмалы қыздыруды қолдана отырып жəне қолданбай ойықтарды толықтай фрезерлеу;

6) Турбогенераторлардың роторлары – роторлық-фрезерлік станоктарда орам бойынша ойықтарды фрезерлеу;

7) Сутекті жəне жылдам салқындатқыш турбогенераторлардың статорлары – ойықтарды фрезер-леу, тесіктерді жону жəне мойнақтарды ажарлау.

Шевинголаушы548. Шевинголаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Белгілі тістегершіктерді өңдеу үшін бапталған тісқыру станоктарда 8-9 дəлдік дəреже бойынша тістегершіктердің тік тістерін тісқыру. Станокта өңделетін тістегершіктерді орнату, бекіту жəне салыстыру.

Білуге тиіс: бір типті тісқыру станоктарының құрылғысын жəне жұмыс істеу принципін, едəуір кең таралған құрылғылардың атауын, міндетін жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, қолданылатын кескіш құралды, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, салқындатқыш жəне майлағыш сұйықтықтардың міндеті мен қасиетін.

549. Шевинголаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бір типті тісқыру станоктарда 5-7 дəлдік дəреже бойынша жəне 5-тен

жоғары модульмен 8 дəлдік дəрежесі бойынша əртүрлі диаметрлі тісстегершіктердің тік тістерін тісқыру. Жоғары білікті тісқырушының басшылығымен өңдеу режимдерін белгілеу. Əмбебап құрылғыларда өңделетін тістегершіктерді орнату жəне салыстыру. Белгілі тістегершіктерді өңдеу үшін бапталған тісқырғыш станоктарда 7 дəлдік дəреже бойынша тік жəне бұранда тістері бар күрделі тісті доңғалақтарды тісқыру.

Білуге тиіс: бір типті тісқыру станоктардың құрылғысын жəне баптау ережесін, тісқырғыштардың түрлерін, олардың міндетін жəне орнату ережесін, едəуір кең таралған құрылғылардың құрылғысын жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдарының міндетін жəне қолдану ережесін, өңдеу сапасын жəне өңделген тістегершіктердің даярлығын айқындау тəсілін, тісқырумен өңдеуге арналған əдіптер, тістегершіктердің қадамы мен модулі туралы түсінік, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, өңделетін материалдардың негізгі қасиетін.

550. Шевинголаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Тісқыру станоктарында 5-7 дəлдік дəрежесі бойынша тістегершік тістері

мен тісті доңғалақтарды тісқыру. Станокты баптау жəне өңдеу режимдерін белгілеу. Белгілі тістегершіктерді өңдеу үшін бапталған тісқыру станоктарында 6 дəлдік дəреже бойынша тік жəне бұранда тістері бар аса күрделі тісті доңғалақтарды тісқыру.

Білуге тиіс: əртүрлі типті тісқыру станоктарының құрылғысын, кинематикалық тəсімін жəне дəлдікке тексеру дəрежесін, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдарының жəне аспаптарының құрылғысын, өңдеудің тиімді режимдерін айқындау ережесін, тісқырғыштардың қайрау бұрыштарын жəне қайраудың өңдеу сапа-сына əсерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

551. Шевинголаушы 5- разрядЖұмыс сипаттамасы. Диаметрі əртүрлі жəне əртүрлі модульді тістегершік тістері мен тісті

доңғалақтарды 6 дəлдік дəреже бойынша тісқыру. Құрылғылар мен жұмыс құралын өлшегіш аспаптар бойынша дəл салыстырумен орнату. Станокты баптау, тістердің модуліне, санына жəне ілініс

бұрышына қарай станоктың анықтамалығы мен паспорты бойынша өңдеудің жүйелілігі мен тиімді режімін айқындау.

Білуге тиіс: əртүрлі типті тісқыру станоктары мен əмбебап əрі арнайы құрылғыладың конструктивтік ерекшеліктерін жəне дəлдікке тексеру ережесін, станок анықтамалығы мен паспорты бойынша өңдеу режімін айқындау ережесін, тісқырғыштардың геометриясын, қайрау ережесін жəне қайраудың өңдеу сапасына əсерін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын теңшеу жəне реттеу ережесін, тісті іліністердің түрлерін.

Ажарлаушы552. Ажарлаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Ажарлағыш шарықтастарды түзете отырып, технологиялық карта бойын-ша өңдеу жəне кесу режімінің жүйелілігін сақтай отырып, жазық ажарлағыш, дөңгелеп ажарлағыш жəне центрсіз ажарлағыш станоктарда 11 квалитет жəне Ra 5 - 1,25 кедір-бұдырлық параметрлері бой-ынша дөңгелек пішінді жоғары сапалы маркалы болаттан жасалған қарапайым берік бөлшектердің сыртқы бетін ажарлау. Белгілі бөлшектерді өңдеу үшін бапталған арнайыландырылған жартылай авто-матты жəне автоматты станоктарда 8-10 квалитет жəне Ra 1,25 - 0,63 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша бөлшектер мен дөңгелек пішінді жоғары сапалы болатты жəне жазықтықты ажарлау жəне жетілдіру. Станокта жəне құрылғыларда бөлшектерді орнату жəне салыстыру.

Білуге тиіс: бір типті ажарлағыш станоктардың құрылғысын жəне жұмыс істеу принципін, едəуір кең таралған құрылғылардың атауын, міндетін жəне қолдану шарттарын, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, ажарлағыш шарықтастардың түрлерін, ажарлағыш шарықтастарды түзеу тəсілдерін жəне өңделетін материалдар мен өңдеу тазалығына қарай оларды қолдану шарттарын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, салқындатқыш жəне майлағыш сұйықтықтың міндеті мен қасиетін.

Жұмыс үлгілері1) Бекіткіш автонормалдары – центрсіз ажарлау;2) Диаметрі 40 мм дейін болттар – ажарлау;3) Білікшелер, төлкелер – центрсіз ажарлау;4) Ашалар – жұмыс бөлігін ажарлау;5) Инелер – ажарлау;6) Мойынтіректердің барлық түрінің сыртқы жəне ішкі сақиналары – шетжақтарды алдын ала

ажарлау;7) Барлық өлшемді поршенді сақиналар – алдын ала ажарлау;8) Фрезерлі түзеткіштерге арналған бағыттаушы сақиналар – жазы ажарлау; 9) Патефон ленталары – жиектерді ажарлау;10) Үстелде тұратын сағаттардың ангренажды, барабанды көпірлері – ажарлау;11) Осьтер, түзеткіштер – центрсіз ажарлау;12) Барлық түрлі жəне өлшемді мойынтіректердің роликтері – шетжақтарды алдын ала ажарлау;13) Бағыттаушы бұрыштықтар – ажарлау;14) Цилиндрлік штифттер – центрсіз ажарлау.

553. Ажарлаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі типті ажарлағыш станоктарда 8-10 квалитет жəне Ra 1,25 0,63

кедір-бұдырлық параметрі бойынша дөңгелек пішінді жоғары сапалы болаттардан жасалған күрделілігі орташа бөлшектерді ажарлау жəне жетілдіру. Станокты баптау. Қажетті жағдайда күрделі емес шаблондарды қолдана отырып, ажарлағыш шарықтастарды орнату жəне түзету. Белгілі бөлшектерді өңдеу үшін бапталған арнайыландырылған жартылай автоматты əрі автоматты станок-тарда 7-8 квалитет жəне Ra 0,63 - 0,32 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша дөңгелек əрі жазық пішінді жоғары сапалы болаттан жасалған бөлшектерді ажарлау жəне жетілдіру. Екі жазықтықта ин-дикатор бойынша салыстыра отырып, станоктарда бөлшектерді орнату.

Білуге тиіс: əртүрлі типті ажарлағыш станоктардың құрылғысын, баптау жəне дəлдікке тексеру ережесін, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың құрылғысын жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін жəне қолдану ережесін, формасы мен қаттылығына қарай ажарлағыш шарықтастардың сипаттамасын, ажарлағыш шарықтастардың байламдығы мен түйіршіктілігін жəне оларды өңделетін материалдарға, өңдеу тəсіліне жəне талап ететін өңдеу тазалығына қарай қолдану шарттарын, ажарлағыш шарықтастардың қолданылатын айналу жылдамдығын, температураның бөлшек өлшеміне əсерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, өңделетін материалдардың негізгі қасиетін.

Жұмыс үлгілері1) Диаметрі 40 мм жоғары болттар – ажарлау;2) Тістегершік білікшелері – центрсіз сыртқы ажарлау;3) Автомобиль жетектері сорғыларының біліктері – ажарлау;4) Ұзындығы 1500 мм дейін сатылы біліктер – мойнақтарды ажарлау;5) Ашалар – толықтай ажарлау;6) Ішпектер – түзеткіште сыртқы ажарлау;7) Конустық төлкелер – конусты сыртқы ажарлау;8) Автосамосвал гидромеханизмдерінің гильзалары – центрсіз ажарлау;9) Асбест бөлшектері мен бұйымдары, техникалық – ажарлау;10) Конустық үңгілеу – конус пен кесетін бөлікті ажарлау;11) Жазық калибрлер – жетілдіру бойынша əдіппен ажарлау;12) Мойынтіректердің ішкі роликті сақиналары – ролик жолын алдын ала ажарлау;13) Мойынтіректердің барлық түрінің сыртқы жəне ішкі сақиналары – шетжақтарды толықтай

ажарлау;14) Сыртқы жəне ішкі сақиналардың барлық типі – сыртқы центрсіз ажарлау;15) Радиальды жəне таяныш мойынтіректерінің сақиналары - Н и П дəлдік класы бойынша

тесіктердің шетжақтарын, науалар мен сфераларды ажарлау; 16) Автомобиль сорғыларының корпустары – жазық ажарлау;17) Құрылғылардың корпустары – кілтек бунақтарын ажарлау;18) Айналмасоқпалардың корпустары, роликтері, конустары – ажарлау;19) Сағатты жəне серіппелі ленталар – жиектерді ажарлау;20) Бағыттағыш сызғыштар, сағалар, құбырпішінді престердің инелері, илем жабдықтарының

түзеткіштері – ажарлау;21) Табақтар (3-5 табақ бойынша дестелер) – жиектерді ажарлау;22) Үлкен емес өлшемді матрицалар мен пуансондар – жазық жəне пішінді ажарлау;23) Машиналы жəне қолды бұрандаойғыштар – мойнақтар мен жұмыс бөлігін ажарлау;24) Ниппельдер, шинкалар – жазықтықты ажарлау, шинкаларды түзету;25) Гильотинді қайшылардың пышақтары – жазық ажарлау;26) Жинақталған кескіш құралдардың пышақтары (фрезалар, үңгілер, ұңғылар) – жазық қарама-

қарсы кескіш жазықтықты ажарлау;27) Жолақбульбалы жəне таврлы пішіннен жасалған шыңдау үлгілері – ажарлау;28) Теңгеру аспаларының осьтері – ажарлау;29) Ұзындығы 1500 мм дейін осьтер, түзеткіштер – сыртқы ажарлау;30) Шатун саусақтары, роликтер – центрсіз ажарлау;31) Қол жəне қалта сағаттардың платиналар мен көпірлері – жазық ажарлау;32) Дөңгелек плашкалар – сыртқы жəне жазық ажарлау;33) Бұрама домалату плашкалары - кескіш бетті ажарлау;34) Қозғалтқыштың диаметрі 250 мм дейін поршеньдері – сыртқы ажарлау;35) Барлық өлшемді цилиндрлік жəне конустық серіппелер - өздігінен баптай отырып, магнит пли-

тасында кассеталарда екі шпиндельді жəне дөңгелек ажарлағыш станоктарда шетшақтарды ажарлау;36) Цилиндрлік жəне конустық ұңғылар – соңғы бөлігін ажарлау;37) Барлық типтегі жəне өлшемді мойынтіректердің роликтері – шетжақтарды толықтай ажарлау;38) Жасанды былғарының орамалары – абразивтік (пемзамен) өңдеу жəне тазалау;39) Диаметрі 3 мм жоғары бұрғылар – соңғы жəне жұмыс бөлігін ажарлау;40) Жетекті конустық тістегершіктердің фланецтері – ажарлау;41) Сүңгілер – ажарлау.

554. Ажарлаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі үлкен əрі күрделі ажарлау станоктарында 7-8 квалитет бойынша

күрделі бөлшектер мен құралдың, 7 дəлдік дəреже жəне Ra 0,63 - 0,16 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша тісті кескіш құралдың жазықтығын, цилиндрлік жəне конустық сыртқы əрі ішкі бетін ажар-лау жəне жетілдіру. Ажарлағыш-бұдырлағыш станоктарда пішімбілік бөшкелерінің бетіндегі бұдырларды ажарлау жəне кесу.

Білуге тиіс: əртүрлі ажарлағыш станоктардың құрылғысын, кинематикалық тəсімін жəне дəлдікке тексеру ережесін, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, бөлшектерді өңдеу кезіндегі болуы мүмкін деформациялар, өңделетін бөлшекті өңдеу тазалығына қойылатын талаптар, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін, теңгеру ажарлағыш шарықтастардың беріктігін тексеру тəсілдерін.

Жұмыс үлгілері1) Құбыр илемдеу станоктарының біліктері – аспалы қайрақтардың көмегімен жəне станокта

шаблон бойынша ажарлау;2) Таратқыш біліктер – жұдырықшаларды пішінді ажарлау;3) Ұзындығы 1500 мм жоғары сатылы біліктер – мойнақтарды ажарлау;4) Таяныш біліктері – мойнақтар мен таяныш тарақтарын ажарлау;5) Айналмасоқпалар – конус пен мойнақты ажарлау;6) Бұрандалар – ажарлау;7) Ауыспалы төлкелер – конусты ішкі ажарлау;8) Төлкелер – ажарлау;9) Тіс сүргілеу тарақтары – пішінді ажарлау;10) Ыстықтай жəне суықтай қалыптасқан асбесті техникалық бөлшектер мен бұйымдар – тоғын

тізбектері мен агрегат станоктарында ажарлау;11) Оптикалық шыны талшықтан жасалған бұйымдар – ажарлау;12) Қатты қорытпамен жарақталған құралдар – жетілдіру;13) Тегіс калибрлер – жетілдіруге арналған əдіппен ажарлау;14) Суықтай илемделген орнақтардың, құбырлардың калибрлері, түзеткіштері – ажарлау;15) Конустық тістегершіктерге арналған калибрлер-эталондар-жетілдіруге арналған əдіппен

жұмсақ ысқыштарды ажарлау;16) Станоктардың кареткалары, станиналары, кіші көпірлері, суппорттары- алдын ала ажарлау;17) Роликті мойынтіректердің ішкі сақиналары – роликті жолды толықтай ажарлау;18) Радиалды жəне таяныш мойынтіректердің сақиналары - В жəне А дəлдік класы бойынша

тесіктердің шетжақтарын, науалар мен сфералардыажарлау жəне Н, А, П и В дəлдік класы бойынша сыртқы ажарлау;

19) Күрделі көп орынды құрылғылардың корпустары – толықтай ажарлау;20) Арнайы жұдырықшалар мен тістегершіктер – жұқа қабырғалы шетжақтарды ажарлау;21) Токарлық патрондардың жұдырықшалары – толық ажарлау;22) Пресс-қалыптарға арналған матрицалар (бірнеше жұмыс тесіктері бар) – ажарлау;23) Қысатын түзеткіштер – кесетін цангалардың конусын сыртқы ажарлау;24) Құбыр илемдеу орнақтарының түзеткіштері – ажарлау;25) Ұзындығы 1500 мм дейін осьтер, түзеткіштер – сыртқы ажарлау;26) Жетектегі муфталардың саусақтары – ажарлау жəне жетілдіру;27) «Лендис» плашкалары – жазықтықты, «айырқұйрықты» жəне тоған бөлігін ажарлау;28) Бұрама домалатқыш плашкалар – құрылғыдағы бүйір жазықтықты ажарлау;29) Акустикалық плиталар – ажарлау; 30) Іштен жану қозғалтқыштарының поршеньдері – сыртқы ажарлау;31) Қозғалтқыштың диаметрі 250-ден 500 мм поршеньдері – сыртқы ажарлау;32) Тексеру призмалары – ажарлау; 33) Тістегершіктерді теңгеруге арналған құрылғылар – ажарлау;34) Цилиндрлік жəне конустық ұңғылар – жұмыс бөлігін ажарлау;35) Тіс сүргілеу кескіштері – толық ажарлау;36) Призматикалық фасонды кескіштер – шаблон бойынша кескіш бөлігін жəне

«айырқұйрықты» ажарлау;37) Күрделі пішінді тангенциалды кескіштер – ажарлау;38) Диаметрі 3 мм дейін бұрғылар – жұмыс бөлігін ажарлау;39) Вариатордың орташа дискісінің күпшектері – бетін ішкі ажарлау;40) Қуыс фрезалар – тесікті ажарлау, желкелікөңдеу жəне дөңгелек ажарлау;41) Бұрамалы, үшжақты жиналмалы бұрамдықтардың фрезалары жəне шетжақты үңгілер –

ажарлау;42) Шетжақты фрезалар, қатты қорытпа пластинкалары бар бұрғылар мен үңгілер – ажарлау;43) Цилиндрлер, штоктар, пуансондардың күрделі беті – ажарлау;44) Моторлардың шатундары – үлкен қалпақшадағы тесіктерді ажарлау;45) Тістегершіктер – тіс пен шетжақ бойынша салыстыра отырып, тесікті ажарлау;46) Кескіштерді орнатуға арналған эталондар - өлшем бойынша сыртқы жəне шетжақты ажарлау.

555. Ажарлаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі типті жəне конструкциялы ажарлағыш станоктарда бірнеше

жазықтықта құрамды бекітуді жəне дəл салыстыруды қажет ететін 6 дəлдік дəреже бойынша көп аралық пен қондырмалары бар күрделі бөлшектер мен бұйымдарды жəне 6 дəлдік дəреже бойынша тіс кескіш құралды ажарлау жəне жетілдіру. Сыртқы əрі ішкі фасонды бетті жəне өңдеуге əрі өлшеуге қиын жерлері бар қисық сызықпен қабысқан цилиндрлік бетті ажарлау жəне жетілдіру. Бірнеше люнеттерді қолдана отырып, ұзын біліктер мен бұрандаларды ажарлау. Сирек кездесетін жабдықтарда күрделі ірі габаритті бөлшектер мен тораптарды ажарлау. Электр корундты ажарлау.

Білуге тиіс: əртүрлі типті ажарлағыш станоктар мен əмбебап əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін жəне дəлдікке тексеру ережесін, станоктарды баптаумен байланысты есептеулер, материалға,бұйым қалпына жəне ажарлағыш станоктардың маркасына қарай ажарлаудың тиімді режімін айқындау ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын теңшеу жəне реттеу ережесін, станоктың анықтамалығы мен паспорты бойынша кесу режімін айқындау ережесін.

Жұмыс үлгілері1) Барабандар – бұраманы ажарлау жəне жетілдіру;2) Кілет біліктері – ажарлау жəне жетілдіру;3) Илем орнақтарының біліктері – сирек кездесетін жаншып ажарлағыш станоктарда жылтырату,

ажарлау жəне жетілдіру;4) Көп конусты біліктер мен тесіктер – ажарлау жəне жетілдіру;5) Қуатты дизельдердің көп иінді біліктері – түпкі жəне шатун мойнақтарын, жанасқан бурттар,

галтельдер, фланецтер;6) Қуаттылығы күшті бу жəне су турбиналардың біліктері – жетілдіре отырып, ажарлау;7) Тірек тəждер – тірек тəждерінің торабына кіретін барлық бөлшектерді, тіректерді, бұрылатын

бөлшектерді, тіреулер мен фиксатор цапфтарын толықтай ажарлау;8) Нақты аспаптарға арналған микрометриялық бұрандалар – бұрама ажарлаудан кейін жетілдіру;9) Гидро бұйымдардың реттығындары – корпустар мен гильзаларды ажарлау мен жетілдіру;10) Көп кіретін трапецеидалды бұрамасы бар калибрлер мен тығындар – жетілдіре отырып ажар-

лау;11) Станоктардың кареткалары, станиналары, кіші көпірлері, суппорттары – пішінді ажарлау;12) Машиналардың крейцкопфтары – ажарлау;13) Бу турбиналардың қалақтары – шаблондары бар қалыптар бойынша пішінді ажарлау жəне

сыртқы əрі ішкі жылтырату;14) Радиус бойынша орналасқан ойыстары, конустары мен лекалолары бар күрделі матрицалар –

ажарлау;15) Сырғақтар – ажарлау;16) Айналмалы ірі габаритты станоктың көлденеңдіктері – планкалар бойынша алдыңғы

бағыттағыштардың жазықтығын ажарлау; 17) Қозғалтқыштың диаметрі 500 мм жоғары поршеньдері – жетілдіре отырып ажарлау;18) Көп орынды пресс-қалыптар – ажарлау;19) Диаметрі 125 мм дейін, ұзындығы 1200 мм дейін тартқыштар – толықтай ажарлау;20) Металл өңдейтін станоктардың 3000 мм дейін станиналары – бағыттағыш жазықтықты

ажарлау;21) Айналмалы ірі габаритті станоктың стопкалары – бағыттағыш жазықтықты ажарлау;22) Қисық сызықты пішінді оймакілтекті бұрамдық фрезалар – тістерді пішінді ажарлау;23) Соғушы жəне штампылаушы бу балғаларының цилиндрлері мен компрессорлардың

цилиндрі – жетілдіре отырып ажарлау;24) Бу турбиналары қалақтары шетінің эталоны – соңғы бөлігін жəне көлбеулерді ажарлау.

556. Ажарлаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі конфигурациялы көп ажарлайтын сыртқы жəне ішкі қабысқан

беті, өңдеуге жəне өлшеуге қиын жерлері бар, оптикалық аспаптарды қолдана отырып, бірнеше ауы-стыруды жəне дəл салыстыруды қажет ететін күрделі эксперименталды жəне бағалы бөлшектер мен құралдарды 1 - 5 квалитет бойынша жəне тіс кескіш құралды 4-5 дəлдік дəреже бойынша көшіргішсіз

жəне көшіргіш бойынша ажарлау жəне жетілдіру. Қажетті есептеулерді орындай отырып, станоктарды баптау.

Білуге тиіс: əртүрлі типті жəне конструкциялы ажарлағыш станоктардың конструкциясын жəне дəлдікке тексеру ережесін, бекіткіштерді орнату жəне күрделі бөлшектер мен құралдарды салыстыру тəсілдерін жəне өңдеудің жүйелілігін айқындау тəсілін, күрделі пішіндерді өңдеу үшін ажарлағыш шарықтастарды түзету ережесін жəне тəсілдерін, өңделетін материалдардың физикалық-химиялық қасиетін, бөлшектерді орнату жəне өңдеу кезінде деформациялану себептерін, кедір-бұдырлықтың қажетті квалитеттері мен параметрлеріне жету тəсілдерін.

Жұмыс үлгілері1) Ф класты тіс кескіш қашағыштар, А жəне Б класты тісқырғыштар – тісті пішінді ажарлау;2) Тістегершіктерге арналған өлшегіш тісті доңғалақтар – тісті пішінді ажарлау;3) Пішінді ажарлауға арналған домалатқыштар – пішінді ажарлау;4) Диаметрі 125 мм жоғары, ұзындығы 1200 мм жоғары тартқыштар – конустың сыртқы

алдыңғы бетін жəне калибрлеуші тістерді толықтай ажарлау;5) Бұрандалы тісі бар фасонды, қисық сызықты, көп қырлы, радиусты тартқыштар – пішінді

ажарлау;6) Эвольвентті, өткір оймакілтекті жəне тура оймакілтекті тартқыштар – пішінді ажарлау;7) Күрделі көп ауыспалы пішінді жəне күрделі қабысқан қатты қорытпалардан жасалған пласти-

налары бар жазық немесе дөңгелек кескіш – алмас шайбасымен ажарлау;8) Пішінді, күрделі қиықпен сызылған фасонды кескіштер – дайындау;9) Күрделі қисық лекалолы матрицалардың, пуансондардың, эксцентриктердің сегменттері –

оптикалы-ажарлағыш станоктарда ажарлау;10) Метал өңдейтін станоктардың ұзындығы 3000 мм жоғары станиналары - бағыттағыштарды

жазық ажарлау;11) Қисық сызықты пішінді прецизиялы жəне оймакілтекті бұрамдық фрезалар – пішінді ажарлау;12) Көп кіретін бұрамдықтар – ажарлау;13) Ірі жəне күрделі станоктардың шпиндельдері – мойнақтар мен тесіктерді сыртқы ажарлау.

Электрмен қайраушы557. Электрмен қайраушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Кескіш құралды электрмен қайраушы станокта қайрау жəне жетілдіру. Жұмыс режімін таңдай жəне ұстану ережесі. Технологиялық жағдайларға сəйкес жұмыс сұйықтығын құрастыру. Бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын пайдалану. Станокты баптау.

Білуге тиіс: бір типті электрмен қайрау станоктарының құрылғысын жəне баптау ережесін, элек-трмен қайраудың берілген режімін ұстау жəне кескіш құралды жетілдіру тəсілдерін, қайралатын құралды орнату жəне салыстыру тəсілдерін, жұмыс сұйықтығының құрамын жəне міндетін, едəуір кең таралған құрылғылардың атауын, міндетін жəне қолдану шарттарын, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, орындалатын жұмыс көлемінде электр техника мен электр химия негіздерін, шақтамалар мен қондырмалар жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

Жұмыс үлгілеріҚайрау жəне жетілдіру:1) Қатты қорытпалардан жасалған пластинкалары бар сүргілеу кескіштері;2) Қатты қорытпалардан жасалған пластикалары бар токарлық кескіштер.

558. Электрмен қайраушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Арнайы кескіш құралды электрмен қайрау станоктарында қайрау жəне

жетілдіру. Станокты берілген электр режимге теңшеу. Пайдалану процесінде жұмыс сұйықтығының жарамдығын (жұмыс істеген) дəрежесін айқындау. Күрделі құралды орнату жəне салыстыру.бақылау-өлшеу құралдарын, аспаптар мен құрылғыларды пайдалану. Ақаулықтардың сипаты мен туындау себептерін айқындау. Станоктарды баптау.

Білуге тиіс: əртүрлі типті электрмен қайрау станоктарының құрылғысын жəне баптау ережесін, жұмыстардың қажетті режімін таңдау принциптерін жəне ұстау тəсілдерін, жұмыс режімінің жəне əртүрлі материалдарды өңдеу дəрежесінің қайралатын құралдардың сапасына əсерін, орындалатын жұмыс көлемінде электр техника мен электр химия негіздерін, қайралатын құралды орнату жəне са-лыстыру тəсілдерін, электрмен қайраудың дəлдігі мен тазалығына қойылатын техникалық талаптарды, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін жəне қолдану ережесін, қайралатын құралды орнату жəне салыстыру үшін қажетті аспаптардың құрылғысын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

Жұмыс үлгілеріҚайрау жəне жетілдіру:1) Саптаманың үңгілері;2) Қатты қорытпалардан жасалған пластинкалары бар бұрғылар;3) Салынбалы пышақтары бар фрезалар.

559. Электрмен қайраушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі құралды электрмен қайрау станоктарында қайрау жəне жетілдіру.

Берілген электр режимге станоктарды теңшеу. Қайралатын құралдың типіне қарай станоктың жұмыс режімін айқындау. Арнайы бақылау-өлшеу құралдарын жəне қайраудың дұрыстығын айқындау жəне процесс барысын қадағалау үшін станокқа орнатылған аспаптарды пайдалану. Пайда болған ақаулықтардың себептерін белгілеу жəне күрделі емес бұзылуларды жкесу.

Білуге тиіс: электрмен қайрау станоктарының кинематикалық жəне электрлік тəсімін, құралды электрмен қайрау жəне жетілдіру тəсілдерін, жұмыстың қажетті режімін таңдау ережесі мен принциптерін, өңделетін материалдардың қасиеттерін, арнайы құрылғылардың конструктивтік құрылғысын жəне күрделі əрі фасонды құралды салыстыру мен қайрау үшін оларды пайдалану ережесін, электрмен қайраудың дəлдігі мен тазалығына қойылатын талаптарды, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен пармаметрлерін.

Жұмыс үлгілеріҚайрау жəне жетілдіру:1) Жылдам фрезерлеуге арналған қалпақшалар;2) Ауыспалы кесу бұрыштары бар кескіштер;3) Арнайы бұрамалы кескіштер;4) Фасонды кескіштер;5) Бұрамдық жəне саусақты фрезалар.

Электр химиялық өңдеуші 560. Электр химиялық өңдеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бапталған электр химиялық станоктарда Ra 20- 5 кедір-бұдырлық параметрі бойынша тесіктер мен фасонды бетті электр химиялық өңдеу. Бапталған дискілі жəне лен-талы анодты-механикалық станоктарда дайындамаларды кесу. Дайын рецептура бойынша электролитті дайындау. Центрифугаларды тазалау.

Білуге тиіс: бір типті электр химиялық станоктардың құрылғысын жəне жұмыс істеу принциптерін, едəуір кең таралған əмбебап əрі арнайы құрылғылардың атауын, міндетін жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, орындалатын жұмыс көлемінде электр техника мен электр химия негіздерін, қолданылатын электродтардың материалдарының маркасын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

561. Электр химиялық өңдеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі емес əмбебап əрі арнайы жарақтарды қолдана отырып,

технологиялық карта немесе шебердің (баптаушының) нұсқауы бойынша өткелдер мен өңдеу режимдердің жүйелілігін белгілей отырып, электр химиялық станоктарда Ra 5- 2,5 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша бетті, жазықтық пен тесіктерді электр химиялық өңдеу. Бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын қолдана отырып, бөлшектер мен бұйымдарды бір өлшемде өңдеу. Шебердің қадағалауымен станоктың механикалық жəне электрлік бөлігінде ұсақ ақаулықтарды жкесу. Өңдеу режімін өздігінен таңдай отырып, дайындамаларды дискілі жəне ленталы анодты-механикалық араларда кесу.

Білуге тиіс: бір типті электр химиялық станоктардың құрылғысын, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың құрылғысын жəне қолдану ережелерін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндеті мен қолдану ережесін, электр химиялық өңдеудің процесін, орындалатын жұмыс көлемінде электр техника мен электр химия негіздерін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

562. Электр химиялық өңдеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Өңделетін бөлшектерді орната жəне салыстыра отырып, бір типті электр

химиялық станоктарда Ra 2,5 - 1,25 кедір-бұдырлық параметрі бойынша бетті, жазықтықты жəне тесіктерді электр химиялық өңдеу. Фасонды жазықтардың, тесіктердің формасын жасау операцияла-рын орындау. Электродтарды электр химиялық əдіспен пішіндеу. Технологиялық немесе нұсқаулық карта жəне станоктың паспорты бойынша бір типті электр химиялық станоктарды өздігінен баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін бір типті станоктардың құрылғысын, кинематикалық тəсімін, баптау жəне дəлдікке тексеру ережесін, электр химиялық станоктардыңəртүрлі электр жүйесінің қызмет принциптерін, оқшаулау жамылғыларды, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, өңделетін бөлшектерді орнату жəне салыстыру ережесін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

563. Электр химиялық өңдеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі типті электр химиялық станоктарда Ra 1,25 0,63 кедір-бұдырлық

параметрлері бойынша күрделі бөлшектердің беті мен тесіктерін электр химиялық өңдеу. Техникалық шарттарға сəйкес бөлшектерді жетілдіру. Электр химиялық станоктарда ажарлау жəне жылтырату. Өңделетін бөлшектерді оптикалық аспаптардың көмегімен тексеру. Механикалық жəне электрлік бөлігіндегі ақаулықтарды жоя отырып, əртүрлі типті жəне қуатты электр химиялық станоктарды бап-тау. Күрделі бөлшектердіөңдеу жəне станоктардың жұмыс режімінің жүйелілігін белгілеу.

Білуге тиіс: əртүрлі типті станоктардың конструктивтік ерекшеліктерін, кинематикалық тəсімін, баптау жəне дəлдікке тексеру тəсілін: режимдерді таңдау жəне орнату принциптерін, режимдердің параметрлері, өнімділік, дəлдік жəне өңдеу тазалығы арасындағы байланысты, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын теңшеу жəне реттеу ережесін, қатты жəне ыстыққа төзімді қорытпаларды, жартылай өткізгіш материалдарды өңдеудің технологиялық ерекшеліктерін, электр тəсімін тексеру əдістерін, қоректену көздерінің қызмет принциптерін, өңделетін материалдың өңдеу түрі мен марка-сына қарай сұйықтықтарды таңдау ережесін.

564. Электр химиялық өңдеуші 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі типті жəне конструкциялы электр химиялық станоктарда Ra 0,63-

0,32 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша күрделі бөлшектерді электр химиялық өңдеу. Станоктың тиімді жұмыс режімін белгілей отырып, күрделі бөлшектерді өңдеудің технологиялық процесін əзірлеуге қатысу.

Білуге тиіс: əртүрлі типті станоктардың конструкциясын, баптау жəне дəлдікке тексеру ережесін, станоктардың тиімді режимдерін таңдау жəне белгілеу принциптерін, режимнің параметрлері, өнімділік, дəлдік жəне таза өңдеу арасындағы байланысты.

Орта кəсіптік білімді талап етеді.

Электроэрозионист565. Электроэрозионист 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бапталған станоктарда əртүрлі конфигурациялы тесіктерді электр ұшқынды жəне электр импульсті өңдеу, 12-14 квалитеттер немесе Ra 20-5 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша қарапайым таңдамаларды, ойымалар мен бунақтарды алу. Фланецтерді ойып кесу, пісіруден фаскалар пайда болған құбырларды кесу, артықтарды кесіп тастау. Бапталған станок-тарда – автоматтар мен жартылай автоматтарда сыртқы жəне ішкі цилиндрлік бетті ажарлау. Бөлшектерден сынған құралдарды алып тастау. Электр ұшқынды бекіндіргіштерге арналған қондырғылардағы жəне дірілдердегі кескіш құралды бекіндіру.

Білуге тиіс: бір типті электр ұшқынды жəне электр импульсті станоктар мен дірілдердің құрылғысын жəне жұмыс істеу принципін, едəуір кең таралған құрылғылардың атауын, міндетін жəне қолдану шарттарын, бақылау-өлшеу құралдарының құрылғысын, орындалатын жұмыс көлемінде электр техниканың негіздерін, қолданылатын электродтардың материалдарының маркаларын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалиететтері мен параметрлерін.

566. Электроэрозионист 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Өңделетін бұйымдарды орнату жəне салыстыру үшін күрделі емес

əмбебап əрі арнайы жарақтарды қолдана отырып, электр эрозионды жəне электр импульсті станоктар-да 8 - 11 квалитет немесе Ra 5 - 2,5 кедір-бұдырлық параметрлері бойынша фасонды бетті, жазықтықты, тесіктер мен ойықтарды электр ұшқынды жəне электр импульсті өңдеу. Технологиялық карта немесе шебердің (баптаушының) нұсқауы бойынша өңдеу жүйелілігі мен режімін белгілеу. Тесіктер арасында 0,1 мм жоғары тұйықтағыш бар тұтастай металды електер мен торлар жасау. 8-10 квалитет бойынша бөлшектерді қажетті салыстырумен көшіргіш бойынша бұйымдарды ойып кесу. Күрделі конфигурациялы бөлшектердің фасонды жəне қисық сызықты жазықтықтарын алдын ала өңдеу. 8-11 квалитет бойынша күрделі бөлшектерді, сондай-ақ өтулердің қарапайым формасы бар са-тылы тесіктерді электр эрозионды ажарлау.

Білуге тиіс: бір типті электр ұшқынды жəне электр импульсті станоктар мен қондырғылардың құрылғысын, əмбебап əрі арнайы құрылғылардың құрылғысын жəне қолдану ережесін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының міндетін жəне қолдану ережесін, орындалатын жұмыс көлемінде электр техниканың негіздерін жəне электр ұшқынды өңдеудің теориясын, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

567. Электроэрозионист 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Өңделетін бөлшектер мен электрод-құралды салыстыра жəне орната оты-

рып, 7-10 квалитет немесе Ra 2,5-1,25 кедір-бұдырлық параметрі бойынша дəл жəне күрделі фасонды құралдың, күрделі штампылардың, турбина қалақтарының бетін, жазықтығын, тесіктері мен ойықтарын электр ұшқынды, электр импульсті əуелі-плазамалы өңдеу. Қатты немесе шыңдалған қорытпалардан жасалған бөлшектерде электр ұшқынды ойма жұмыстарын орындау. Берілген коорди-нат бойынша үздіксіз қозғалып отыратын электродпен күрделі фасонды бөлшектерді ойып кесу. Тесіктер арасында 0,1 мм жоғары тұйықтағыш бар тұтастай металды електер мен торлар жасау, тар саңылаулар кесу, арнайы қорытпалар мен болаттарда терең тұйық тесіктерді өңдеу. 7-10 квалитет бой-ынша бөлшектерді электр эрозионды ажарлау. Технологиялық немесе нұсқаулық карта жəне станоктың паспорты бойынша бір типті станоктарды əртүрлі өңдеу режіміне өздігінен баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін бір типті станоктардың құрылғысын, кинематикалық тəсімін, баптау жəне дəлдікке тексеру ережесін, электр ұшқынды өңдеу кезінде əртүрлі электр жүйелерінің қызмет принципін, өңдеу түріне қарай əртүрлі жұмыс ортасын қолдану ережесін, күрделі фасонды құралды орнату жəне салыстыру үшін əмбебап əрі арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктерін жəне қолдану ережелерін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылғысын, əмбебап жəне арнайы жарақтарды пайдалана отырып, бөлшектер мен құралдарды орнату жəне салы-стыру ережесін, электрод-құралдың өлшемін есептеу əдісін, шақтамалар мен қондырмалардың жүйесін, кедір-бұдырлық квалитеттері мен параметрлерін.

568. Электроэрозионист 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. 6-7 квалитет немесе Ra 1,25 - 0,63 кедір-бұдырлық параметрі бойынша

бірнеше жазықтықта салыстыра отырып, ауыстыруды жəне құрамды бекітуді қажет ететін сирек кездесетін пресс-қалыптардың, штампылар мен кокильдердің əртүрлі конфигурациялы əдеттен тыс орналасқан жəне сатылы тесіктері мен ойықтарын, сыртқы əрі ішкі қисық сызықты бетті электр ұшқынды, электр импульсті өңдеу. Қатты қорытпалардан жəне сынғақ материалдардан жасалған бөлшектерде тесіктерді, сондай-ақ 0,05 мм жоғары дəлдікпен əртүрлі өту формалары бар сатылы тесіктерді электр эрозионды ажарлау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін əртүрлі станоктардың конструктивтік ерекшеліктерін, кинематикалық тəсімін баптау жəне дəлдікке тексеру тəсілін, күрделі жəне сирек кездесетін бөлшектерді орнату, бекіту жəне салыстыру тəсілін, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын теңшеу жəне реттеу ережесін, электр тəсімдерін тексеру əдістерін, қоректену көздерінің қызмет принципін, өңдеу түріне жəне өңделетін материалдардың маркаларына қарай əртүрлі жұмыс ортасын таңдау ережесін.

569. Электроэрозионист 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. 1- 5 квалитет немесе Ra 0,63 - 0,32 кедір-бұдырлық параметрі бойынша

бірнеше жазықтықта салыстыра отырып, ауыстыруды жəне құрамды бекітуді қажет ететін сирек кездесетін пресс-қалыптардың, штампылар мен кокильдердің əртүрлі конфигурациялы əдеттен тыс орналасқан жəне сатылы тесіктері мен ойықтарын, сыртқы əрі ішкі қисық сызықты бетті электр ұшқынды, электр импульсті өңдеу. 0,05 мм дейін дəлдікпен əртүрлі өту формалары бар сатылы тесіктерді электр эрозионды ажарлау. Ыстыққа төзімді жəне қатты қорытпалы материалдардан жасалған бұйымдарды өңдеу.

Білуге тиіс: əртүрлі типті станоктардың, аппараттар мен қондырғылардың конструкциясын, бап-

тау жəне дəлдікке тексеру тəсілдерін, режимдерді таңдау жəне белгілеу принциптерін, олардың маңызын, режим параметрлері, өнімділік, дəлдік жəне таза өңдеу арасындағы байланысты, қатты жəне ыстыққа төзімді қорытпаларды, жартылай өткізгіш материалдарды өңдеудің ерекшелігін, оларды өңдеудің тиімді режімін айқындау, диэлектрлік сұйықтықты ауыстыру мүмкіндігін.

Орта кəсіптік білімді талап етеді.«Металдар мен басқа да материалдарды механикалық өңдеу» бөлімінде қарастырылған

жұмысшы кəсіптері атауларының, олардың қолданыстағы БТБА 2002 жылғы шығарылымының атау-лары көрсетілген тізбесі БТБА-ның (2-шығарылым), 6- бөлімінің 6-қосымшасында келтірілген.

7. «Металмен қаптау жəне бояу»Алюминдеуші

570. Алюминдеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бұйымдарды құндақтарға, реторталарға немесе басқа да құрылғыларға са-

лу. Бұйымдар салынған құндақты балқытылған алюминий құйылған астауға немесе алиттеуші қоспасы бар ретортаға көтеруші механизмдердің көмегімен түсіру жəне шығару. Астауға алюминий немесе ретортаға алиттеуші қоспаны толтырып құю. Астауды тазалау. Алюминдеу процессін жүргізу, алюминдеуге арналған флюстерді дайындау жəне оны балқытылған алюминийі бар астауға біліктілігі анағұрлым жоғары алюминдеушінің басшылығымен құю. Бұйымдардың қаспақтарын алып тастау.

Білуге тиіс: астаулардың (пештердің) жəне басқа да қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, алюминдеу процессі, металл сұрыптамасы жəне бұйымдарды алюминдеуге қойылатын техникалық талаптар, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, мақсаты жəне қолданылу шарттары, бұйымдарды алюминдеу кезінде қолданылатын арнайы құрылғылардың құрылымы.

571. Алюминдеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бұйымдарды алюминдеу процессін техникалық шарттарға сəйкес

балқытылған алюминий құйылған астауда жəне ретортасы бар пеште жүргізу. Флюстерді дайындау. Астаулар мен реторталарды алюминдеу үшін дайындау.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде электр схемалар жəне астаулардың (пештердің) жəне басқа да қызмет көрсетілетін жабдықтардың кинематикасы, флюстерді жасау ережесі, астаулар мен реторталарды алюминдеу үшін дайындау тəсілдері, бақылау-өлшеу құралдарын баптау жəне реттеу ережесі.

Антикоррозилеуші572. Антикоррозилеуші 3-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Резервуарлардың, тұндырғыштар мен жабдықтардың ішкі бетін жуғыш ерітіндіні қолдана отырып, механикалық тəсілмен тазалау. Құрылғыға құбырлар мен бөлшектерді тол-тырып салу. Құбырлар мен бөлшектерге біліктілігі анағұрлым жоғары антикоррозилеушінің басшылығымен компаунд құю. Құрылғыны полимерлеу камерасына жіберу. Полимерлеу процессін бақылау жəне полимерлеу камераларындағы температураны бақылау-өлшеу құралдарының көмегімен реттеу. Арматуралы өзектерді, торларды, қаңқаларды, темір бетон құрылымдарға арналған толтырғыш бөлшектердің қорғаныш қабаты бойынша жұмыстарды орындау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен жұмыс қағидаты, шайырмен қапталуға тиіс құбырлардың, бұйымдардың, бөлшектердің бетіне қойылатын талаптар, қолданылатын материалдар, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы мен қолданылу шарттары.

573. Антикорозилеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Резервуарлардың, тұндырғыштар мен цистерналардың жəне басқа да

жабдықтардың, бұйымдар мен бөлшектердің бетін эпоксидті шайырмен, лакпен, пенопластпен жəне басқа да материалдармен қаптау. Ыстық құбырлар мен бөлшектерге олар айналып тұрған кезде эпоксидті шайыр немесе басқа да компаунд құю. Құбырлар мен бөлшектердің қорғаныш қабатын по-лимерлеу сапасын тексеру. Əртүрлі қатайтқыштарды қоса отырып шайыр негізіндегі компаундтарды жəне басқа да компаундтарды жасау. Компаундтердің даярлығы дəрежесін айқындау.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде шайырдың, əртүрлі қатайтқыштардың, лактардың, пенопласттар мен бөлшектердің жəне басқа да материалдардың физикалық жəне химиялық қасиеттері, құбырлар мен бөлшектерге құю тəсілдері, құбырлар мен бөлшектердің қабатын полимер-леу режимі, əртүрлі компаундтерді жасау тəсілдері, қолданылатын материалдар мен дайын өнімге қойылатын талаптар.

Электоролиттік майсыздандыру апаратшысы574. Электоролиттік майсыздандыру апаратшысы 3-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары электролиттік майсыздандыру аппаратшы-сының басшылығымен қаңылтыр жолақтар мен үздіксіз жұмыс істейтін агрегаттардың əртүрлі бөлшектерін электролиттік майсыздандыру процессін жүргізу. Агрегатты іске қосқан жəне жолақ үзілген кезде қаңылтыр жолақтарды майсыздандыру астаулары мен щеткалау-жуу машинасы арқылы өткізу жəне жолақтың агрегат пен кептіргіш құрылғылар арқылы дұрыс өтуін қамтамасыз ету. Щетка-лау-жуу машинасына ерітінді мен ыстық судың жіберілуін реттеу. Астаудағы электролиттің құрамын түзету, өңделген электролит ерітіндісін орналастыру. Агрегатты баптау. Агрегат жабдықтарын жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау тəсілдері, əмбебап жəне ар-найы құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, электролиттер мен ерітінділердің қасиеттері, ерітіндінің құрамын түзету əдістері, майсыздандырылуға тиіс болаттың сұрыптамасы мен маркасы.

575. Электоролиттік майсыздандыру апаратшысы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жолақ жылдамдығы 3 м/с дейін болған кезде қаңылтыр жолақтар мен

үздіксіз жұмыс істейтін агрегаттардың əртүрлі бөлшектерін электролиттік майсыздандыру процессін жүргізу. Металды майсыздандыру сапасын жəне жолақ бетінің жай-күйін, концентрациясы мен май-сыздандыру астаулары мен щеткалау-жуу машиналары бактарының жай-күйін, бақылау-өлшеу аспаптарының жұмысын, ауаның температуралық режімін, электролит ерітіндісі мен судың жай-күйін, тоқ күші мен майсыздандыру астауындағы кернеуді бақылау. Агрегатты баптау.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлеміндегі кинематикалық, электр схемалар жəне қызмет көрсетілетін жабдықтарды баптау ережесі, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары, əмбебап жəне арнайы құрылғылардың құрылысы, орындалатын жұмыс көлемінде майсыздандыру процессінің физикалық жəне химиялық негіздері, электролиттер мен ерітіндіні талдау əдістері.

576. Электоролиттік майсыздандыру апаратшысы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жолақтың қозғалу жылдамдығы 3 м/с астам болған кезде қаңылтыр

жолақтар мен үздіксіз жұмыс істейтін агрегаттардың əртүрлі бөлшектерін электролиттік майсыздан-дыру процессін жүргізу.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде электролиттік майсыздандыруға арналған əртүрлі типті агрегаттардың кинематикалық, электр схемалары, қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, бақылау-өлшеу аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі.

Бакелитші (сіңдіруші)577. Бакелитші (сіңдіруші) 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қарапайым бөлшектер мен орташа жəне шағын көлемді құймалардың сыртқы жəне ішкі бетін қаптау жəне күрделі емес кескінді тораптарға резольді, глифталь жəне басқа да шайырды (құрамдарды) бакелиттеу аппараттары мен астауларда қолмен сіңдіру. Құймалар мен бұйымдарды бакелиттеуге дайындау. Резольмен қапталған құймалар мен бұйымдарды кептіру. Астау-лар мен кептіру электр пештерін жұмысқа əзірлеу. Бөлшектерді кептіру пештеріне салу жəне оны шығару.

Білуге тиіс: маңызды бөлшектерінің атауы мен мақсаты жəне қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, құйманы резольмен қаптау процессі, вакуум астында жəне қысыммен ұстау уақыты жəне кептіру режимі, сіңдіргеннен кейін сынау əдістері, анағұрлым кең тараған арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының мақсаты мен қолданылу шарттары, резольді шайыр жəне оның ерітінділерінің қасиеттері.

Жұмыс үлгілеріШайырды жағу жəне сіңдіру:1) Конденсаторлар;2) Жанармай сорғыларының корпустары мен қақпақтары;3) Дизельдердің май фильтрлерінің корпустары;4) Саңылауларының, сандар, əріптер мен белгілер басылған ойықтарының саны көп, əртүрлі

көлемді гетинакс жəне текстолит монтаждау тақташалары;5) Тік құбырлар.

578. Бакелитші (сіңдіруші) 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі көлемді күрделі пішінді, жұқа қабатты құймалар мен жинамалы

тораптардың сыртқы жəне ішкі қолжетімділігі қиын беттерін бакелитттеуші аппараттар мен астаулар-да резольді, глифталий жəне басқа да шайырларды қолмен жағу жəне сіңдіру. Қажетті сапалы жəне тұтқырлы резоль құрамын нұсқаулық бойынша құрастыру. Құймалар мен тораптарға резольді шайыр жағу жəне сіңдірудің алдында оны талап етілетін температураға дейін қыздыру. Резольдің жағылу са-пасын сыртқы түрі бойынша айқындау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, резольді шайыр мен оның ерітінділерінің негізгі сорттары, маркалары мен қасиеттері, сынау əдістері жəне сіңдіргеннен кейін бұйымдарды тапсырудың техникалық шарттары, арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы. Жұмыс үлгілері

Шайырды жағу жəне сіңдіру:1) Қыздырудың ішкі иректемелері бар май бактары; 2) Тракторлардың, автомобильдер мен экскаваторлардың жанармай бактары;3) Қозғалтқыштардың ауа тазалағыштары;4) Контактілі тығындар, шайбалар, пластиналар мен қаптамалар;5) Ойықтарының, қалташықтары мен ұңғымаларының саны көп аспаптардың корпустық

бөлшектері;6) Металл кесуші станоктардың беріліс қораптарының корпустары;7) Қозғалтқыш блоктары бастарының қақпақтары;8) Аша бұрандалардың орауыштары, түпті кеме арматурасы, клинкеттер, қақпақтар, жіктер;9) Жекелеген жерлері оқшауланған əртүрлі құрылымды жинақталған трансформаторлар;10) Иілген құбырлар.

Қарайтушы579. Қарайтушы 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Тегіс бұйымдар мен бөлшектерді көгілдір түс беру жəне химиялық сырлау. Бұйымдарды қарайту үшін дайындау. Астауларды дайындау жəне көгілдір түс беру үшін дайындау. Бұйымдарды астауға салу жəне оны шығару. Астауларды тазарту. Бұйымдар мен бөлшектерді көгілдір түс бергеннен кейін консервациялау жəне орап салу.

Білуге тиіс: көгілдір түс беруге арналған астаулардың құрылысы мен жұмыс қағидаты, көгілдір түс беру үшін қолданылатын ерітінділердің құрамы, астауларды қыздыру температурасы, бұйымдарды таңдау жəне оларды астауларға салу тəсілдері, көгілдір түс беру сапасын анықтаудың негізгі тəсілдері.

Жұмыс үлгілеріКөгілдір түс беру:1) Бекіту бөлшектері- болттар, бұрандалар, гайкалар, шайбалар, штифтілер;2) Құрал – балғалар, жиекқұрсаулар, калибрлерге арналған тұтқалар, кілттер.

580. Қарайтушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ойықтары мен шығыңқы бөліктері бар бұйымдар мен бөлшектерді

қарайту жəне химиялық сырлау. Ерітінділерді рецепт бойынша жасау жəне олардың құрамын түзету. Бұйым бетінің қарайтуға жарамдылығын айқындау. Ерітіндіні айдау жəне сүзгілеу.

Білуге тиіс: қарайтуға арналған астаулардың құрылысы, астауларды түзетуге арналған негізгі ерітінділерді жасаудың рецептурасы, астауға химикаттарды салудың жүйелілігі, қарайту режимі, бақылау-өлшеу құралдарын қолданудың мақсаты мен шарттары, қарайту кезінде қолданылатын химикаттардың қасиеттері мен мақсаты жəне оларды пайдалану ережесі.

Жұмыс үлгілері.Қарайту:1) Кинофотоаппараттардың кассеталары;2) Əртүрлі құрылымды құрылғылар мен кондукторлар;3) Тегіс өлшеу қапсырмалар;4) Ұсақ модульді аспаптардың тістегершіктері.

Гальваншы581. Гальваншы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Ойықтары мен шығыңқы бөліктері бар, тік жəне қисық сызықты беті бар қарапайым бұйымдар мен бөлшектердің сыртқы жəне ішкі беттерін гальваникалық қаптау. Гальваникалық қалайылау. Электр вакуум аспаптарына арналған қарапайым жəне күрделілігі орташа бұйымдарды гальванопластикалық жасау. Гальваникалық қабат бөлшектерін дайындау. Астауды белгіленген рецептура бойынша химикаттармен толтыру. Қаптауға жарамсыз бөлшектер мен бұйымдардың бетін оқшаулау. Гальваникалық процестерді аспаптар мен белгіленген режимдер бой-ынша реттеу. Ақаулы қабатты алып тастау. Біліктілігі анағұрлым жоғары гальваншының басшылығымен электролиттер мен ерітінділерді белгіленген рецепт бойынша жасау. Қарапайым пішінді бөлшектер мен бұйымдарды қорғаныш эматальдеу.

Білуге тиіс: электролиттік астаулардың жұмыс қағидасы, гальваникалық қабаттың негізгі түрлері жəне электролиз негіздері, орындалатын жұмыс көлемінде электроника жəне электрогамия негіздері, бөлшектер мен бұйымдарды гальваникалық қаптау режимі, қосымша анодтарды келтіру ережесі, гальваникалық қапталмайтын бөлшектер мен бұйымдардың бетін оқшаулау тəсілдері, қышқылдардың, сілтілер мен цианды тұздардың қасиеттері, арнайы құрылғылардың, бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарының мақсаты мен қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері1) Бу машиналары мен турбиналарының арматурасы (бу бекіткіш клапандар, майлау сорғылары,

тахометрлер, вентиль қораптар, редукционды клапандар) - тотықтау;2) Құйғыштар, ашалар, ілмектер, башмактар, аспалар, крандар, ілгектер, тамызғыш - никельдеу;3) Гайкалар, су өткізгіш крандар, термометрлердің құрсау жиектері, рупорлар, тегіс жəне

спиральді серіппелер – екі аралық қабатымен никельдеу (күңгірт);4) Күрделілігі орташа тұрмыстық электр жарықтандырғыш арматураның бөлшектері -

декоративті гальваникалық қабат;5) Қыш бөлшектер - гальваникалық қабат;6) Ауаны салқындату, электр желдеткіш жүйесінің бұйымдарына арналған бекіткіш бөлшектер

желдету – қорғаныш эматальдеу;7) Кемелердің су бетіндегі траптарының, сүңгуір қайықтар траптарының бөлшектері, траптарға

арналған қоршаулардың бөлшектері, қапсырмалар, коуштер, обушкалар, пассивтендірілген мырышталған таллерлер;

8) Аспаптардың бөлшектері - анодтау;9) Электр жəне радиоаппаратура бөлшектері (экрандар, панельдер, қаңқалар, қаптамалар, фигу-

ралы кронштейндер) - пассивтендіріп мырыштау; 10) Фирмалық тақтайлар, ерекшелейтін планкалар, болат шəкілдер – хромдау; 11) Күнқағарлар, шой табақтар, салқындату мен кеме желдеткіші жүйесіндегі дөңгелек тор -

қорғаныш эматальдеу;12) Тығыздатқыш сақиналар, арнайы бекіткіш, қақпақ – хромдау, тотықтандыру;13) Бетінің əр жерінен оқшауланған барлық мөлшерлі кронштейндер – анодтау, тотықтандыру;14) Табақтар, үштіктер, фланецтер – химиялық тотықтандыру;15) Ниппельдер, үштіктер, қалқандар - кадмийлеу;16) Планкалар, жолақтар, қапсырмалар мен басқа қарапайым пішінді, шағын көлемді бөлшектер

- қорғаныш эматальдеу;17) Мыс металл құрылымды торлар - гальванопластикалық əдіспен жасау; 18) Барлық мөлшерді фланецтер, шайбалар мен тістегершіктер – екі қабаттап никельдеу,

қапталмайтын жерлерді оқшаулай отырып мырыштау;19) Əртүрлі қималы шынжырлар мен сым - гальваникалық қалайылау;20) Əртүрлі өлшемді мойынтіректер мен сақиналар – никельдеу;21) Ішкі арматураның барлық металл бөлшектерін бекітуге арналған шуруптар, рамалардың

бұрандалары, терезеге жəне қорғаныш торларға арналған жолақтар, вагондардың жолақтары, тұтқалары мен тұтас металдан жасалған есіктердің личниктері - гальваникалық қаптау.

582. Гальваншы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі пішінді, қаптау үшін қолжетімділігі қиын жерлері бар бұйымдар

мен бөлшектердің сыртқы жəне ішкі беттерін гальваникалық қаптау. Машина бөлшектерін,

(Жалғасы 15-бетте).

(Жалғасы. Басы 13-бетте).

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 15аспаптардың қозғалтқыштарды, электрорадиоаппаратуралар мен агрегаттарды мөлшерлі хромдау жəне 8 - 10 квалитеттер бойынша никельдеу. Күрделі емес қосымша анодтарды орнату. Электр вакуум аспаптары мен алмас құралдарға арналған күрделі бөлшектерді гальваникалық жасау. Белгілі бір қалыңдықты мыс жəне никель қабатты өсіру. Күкірт қышқылды жəне хром қышқылды тотықтандыру. Электролиттер мен ерітіндіні өз бетінше дайындау. Іріктелген электролиттер мен ерітіндіні бейтарап-тандыру жəне қалпына келтіру. Астаудың сыйымдылығын тиімді пайдалану олардың белгіленген жұмыс режімін белгілеу жəне оны сақтау. Аралық операциялар кезінде бөлшектерді гальваникалық өңдеудің жəне дайын өнімнің сапасын сырттай тексеру арқылы, өлшеу жəне бақылау құралдарымен, механикалық жəне химиялық тəсілдермен айқындау. Астауларды баптау жəне реттеу. Қорғаныш эма-талдеу жəне күрделілігі орташа бөлшектерді декоративтендіру.

Білуге тиіс: электролиз астауларының құрылысы, металл коррозиясының пайда болу себептері жəне олардың түрлері, одан сақтау тəсілдері, дайындау жəне өңдеу жұмыстарының ерекшеліктері жəне олардың қаптау алдындағы жүйелілігі, гальваностегия кезінде қолданылатын материалдар жəне олардың негізгі қасиеттері, электролиттегі зиянды қоспалар жəне олардың гальваникалық тұнбаларға тигізетін əсері, оларды жою тəсілдері, оқшаулау пасталарының рецептурасы, іріктелген электролиттер мен ерітінділерді бейтараптандыру жəне қалпына келтіру, əмбебап жəне арнайы құрылғылардың, бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарының құрылысы.

Жұмыс үлгілері1) Əртүрлі бөшкелер мен цилиндрлер, ас пісіруге арналған қазандар, ет турағыштар, самаурын-

дар, су қайнатқыштар жəне басқа да ыдыста - гальваникалық қалайылау, мырыштау, кадмийлеу, ни-кельдеу;

2) Болат бөшкелер, қақпақтар мен осьтер – қосымша анодты қолдану арқылы жекелеген жерлерді оқшаулай отырып, үш қабаттап жағу;

3) Сатылы білікше, тығындар, тегершік, əртүрлі мөлшерлі штоктер – хромдау жəне никельдеу; 4) Біліктер – мысты отырғызылатын учаскелерде олардың мөлшерін қалпына келтіру үшін өсіру;5) Ойыншықтардың бөлшектері - никельдеу;6) Ауа баптағыштарды, ауаны таратып бөлгіштердің, диффузорларды қанықтыру бөлшектері -

қорғаныш эматальдеу;7) Аспаптардың бөлшектері – бақылау салмағын айқындай отырып, бағалы металмен қаптау;8) Шамшырақтардың бөлшектері – мыспен декоративті қаптау;9) Əртүрлі цилиндр бөлшектер (саусақшалар, сақиналар, тығындар) - көлемін қалпына келтіру

мақсатында болатты, мыс пен хромды өсіру;10) Ауа таратушы жалюзилер, ұшты келтеқұбырлар, кеме желдеткішінің салқындату

жүйесіндегі əртүрлі пішінді құбырлар - қорғаныш эматальдеу;11) Əртүрлі мөлшерлі тізбекті беріліске арналған өзектер – хромдау;12) Тұрмыстық мақсаттағы бұйымдар – қорғаныш жəне декоративті эматальдеу;13) Өлшеу құралы (бұранда калибрлер, қапсырмалар) – хромдау;14) Əртүрлі электр жəне радиоаппаратураның қаптамасы мен алюминий платасы – анодтау;15) Электр желдеткіштердің жұмыс дөңгелектері, диффузорлары (пісіру жəне бекіту) -

қорғаныш эматальдеу;16) Ішкі шлицалары бар тісті сақиналар – қабаттың кеуектілігі мен беріктігін тексере отырып

хромдау;17) Поршеньді сақиналар - кеуекті хромдау, мыстау;18) Шаруашылық себеттер, тұғырықтар, банкаларды ұстауыштар, сым сабын салғыштар – ни-

кельдеу, мырыштау;19) Корпустар, қаңқалар, қаңқалардың қаптамасы, ауаны салқындату жүйесінің бұйымдарына

арналған жиынтық күйіндегі тамшы айырғыш (пісіру жəне бекіту) - қорғаныш эматальдеу;20) Аспаптың айқастырмасы - калибрге арналған күміс;21) Салалар, контактілер, штепсель көздер, контактілі қадалық – күміс жалату;22) Орауыштар – қосымша анодпен қаптау;23) Орауыштар, автомашиналардың торлары, желдеткіштердің бастары, мегафондардың рупор-

лары – іштен өңдей отырып никельдеу;24) Нығыздауыш – қарапайым пішінді қалыптар – оқшаулай отырып жəне қарапайым қосымша

анодпен хромдау;25) Кинескоптарға арналған жарылғыштардан қорғау рамалары – никельдеу (қабат астарын),

мырыштау жəне пассивтендіру;26) Əртүрлі торлар (ұсақ құрылымдысынан басқасы) мен арнайы электронды сəулелі

құбырларға арналған фиксаторлар - гальванопластикалық əдіспен жасау;27) Күпшектер, тегершіктер мен олардың тұтқа саптары, металл кесуші станоктарды басқару

пульттерінің панельдері – хромдау, жылтырату;28) Диаметрі 200 мм дейінгі құбырлар – гальваникалық қаптау;29) Құбырлар мен баллондар - никельдеу;30) Фаралар мен прожекторлар – жарықтың шағылысын күшейту үшін гальваникалық күміспен

жалату;31) Сағаттың циферблаты - пассивтендіру;32) Əртүрлі электр вакуум аспаптардың цокольдері, қадалықтары, өзектері, фланецтері - никельдеу;33) Өзектердің зəкірлері мен реле локомотивтердің өзектері – гальваникалық қаптау.

583. Гальваншы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қабырғаларының қалыңдығы əртүрлі жəне қималарының өткелдері көп

күрделі бұйымдар мен бөлшектердің сыртқы жəне ішкі беттерін гальваникалық қаптау. Көп қабатты тозуға берік, қорғаныш-декоративті қабат, бағалы металдар мен жəне балқымалармен қаптау. Машина бөлшектерін, аспаптарды, матрицалар мен камераларды мөлшерлі хромдау жəне 6 - 8 квалитеттер бойынша никельдеу. Вакуумда катодты тозаңдандыру əдісі арқылы сирек металдардың электр вакуумдық аспаптарға арналған контактілі қабатын гальванопластикалық жасау. Гальванопластика жəне гальваностегия əдісімен күрделі алмас дəлме-дəл құралды жасау. Қысыммен қосымша жұмыс істеуді талап ететін қозғалтқыштардың бөлшектерін графиттеу. Аспаптарды іске қосудың электр схе-маларын реттеу. Қатты тотықтандыру. Кейіннен форматтай отырып, кадмийлеу. Формалық резина техникалық бұйымдарға арналған металл арматураны жезбен біркелкі қаптау. Күрделі пішінді бөлшектер мен бұйымдарды қорғаныш жəне декоративті эматалильдеу.

Білуге тиіс: əртүрлі типті астаулардың, іске қосу жəне реттеуші аспаптардың құрылысы жəне оларға қызмет көрсету ережесі, əртүрлі гальваникалық қабаттардың түрлері, мақсаты жəне тəсілдері мен режимдері, гальваникалық қабаттардың əртүрлі түрлеріне арналған бастырмалардың, қалқандар мен қосымша электродтардың мақсаты жəне оларды монтаждау, электролиттер мен ерітінділерді түзету жəне жасау тəсілдері, астауды ток көзіне қосу схемасы, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері1) Біліктер – оқшаулай отырып мыспен қаптау жəне қапсырманың астын қаптау;2) Цилиндр біліктер – бетін қалпына келтіру мақсатымен болатты өсіру; 3) Машиналардың ірі бөлшектері - түсті тотықтандыру;4) Қол сағаттар механизмдерінің бөлшектері – алтын жалату, никельдеу, тотықтандыру, кадмийлеу;5) Коррозиялы ортада жəне жоғары температурада жұмыс істейтін аспаптардың бөлшектері

(пирометриялық аспаптар) – қара хромды өсіру;6) Ұшақ жəне кеме бұйымдарының магний жəне алюминий балқымаларынан жасалған

бөлшектері - əртүрлі түстерге декоративті тотықтандыру;7) Шамшырақтардың болаттан жасалған бөлшектері – кейіннен əртүрлі түстерге тотықтандыра

отырып мыстандыру;8) Электр вакуум аспаптарының бөлшектері - декоративті хромдау, мөлшерлі қаптау;9) Қашағыштар, бұранда фрезалар, нығыздауыштар – күрделі пішінді қалыптар – хромдау; 10) Нығыздауыш қалыптардың белгілері – дəлдеп хромдау;11) Калибрлер, штихмасса, қапсырмалар, даяр үлгі – хромдау арқылы қалпына келтіру;12) Қол сағаттардың корпусы – хромдау, алтын жалату;13) Күрделі пішінді матрицалар мен сотандар - күрделі анодтарды қолдана отырып дəлдеп хромдау;14) Авиақозғалтқыштардың поршеньдері – жұмыс бетін графиттеу;15) Поршеньдер, реттығындар, аспап механизмдерінің штоктары – мөлшерлі хромдау;16) Поршеньдер, тоңазытқыш компрессорларының бұлғақтары, штамптар, нығыздауын

қалыптар - этамаль жағу - қалыңдығы 13 - 15 мк пленкалар;17) Металл ыдыс – асыл металдармен жəне балқымалармен көп қабат етіп қаптау;18) Аспаптық қалқандарға арналған фасонды тұтқасаптар, қабылдағыштарға арналған гравир-

ленген шəкілдер – кейіннен түрлі түстерге адсорбциялық сырлау арқылы қорғаныш жəне декоративті эматальдеу;

19) Арнайы электронды-сəулелі құбырлардың нысаналарына арналған 100 мкм қадамдық шағын құрылымды торлар - гальванопластикалық əдіспен жасау;

20) Күрделі схемалар, эстамптар – техникалық жəне көркемдік сипаттағы екі түсті жəне көп түсті бейнелерді сала отырып, эмаль - пленкамен қорғаныш жəне декоративті қаптау;

21) Желдеткіштер мен ауабаптағыштарға арналған схемалар, кестелер - қорғаныш жəне декоративті қаптау;

22) Биметалл толқынжол құбырлар - гальваникалық қаптау;23) Диаметрі 200 мм астам құбырлар – гальваникалық қаптау;24) Терезенің белгілеуіштері, стакан тұғыры, қорғаныш торлардың негіздері, дəретхана сөрелері,

тұтас металл вагондар мен лектросекция вагондарының жалюзилері – гальваникалық қаптау;25) Сағаттың циферблаты-белгілерді алтын, күміс жалату, күңгірттендіру, никельдеу,

тотықтандыру;26) Аспаптарға арналған шəкілдер-гальванопластикалық əдіспен жасау(позитивтер мен негативтер).

584. Гальваншы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Аралықтарының саны көп пішіні бойынша күрделі бөлшектер мен

бұйымдарды гальваникалық қаптау. Реактивті жəне поршеньді ұшақтар мен олардың агрегаттарының бөлшектерін хроммен қаптаудың барлық түрі арқылы, оның ішінде кеуекті жəне дəлдік хроммен қалпына келтіру. Бөлшектерді 5 квалитет бойынша мөлшерлі хромдау жəне никельдеу. Қосымша анод орнатуды талап ететін бөлшектерді хромдау, хромдау барысында анодтар мен бөлшектердің кеңістікте орналасуының өзгеруі. Терең тотықтандыру. Гальванопластика жəне гальваностегия əдістері арқылы күрделі алмас дəлме-дəл құралдарды жасау. Түрлі-түсті кинескоптарға арналған биметалл пластина-лар мен шағын құрылымды маскаларды жасау бойынша операциялар кешенін орындау. Гальваникалық балқымаларды өсіру бойынша жұмыстарды орындау. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау, реттеу жəне оны жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлеміндегі кинематикалық, электр схемалар жəне реттелетін жəне автомат аспаптар мен құрылғылардың барлық типті гальваникалық астауларының құрылысы, гальваникалық қаптаудың барлық түрлерінің мақсаты, орындау режимі мен тəсілдері, қосымша анод-тарды монтаждау жəне іске қосу, орындалатын жұмыс көлемінде химия, электрохимия жəне электро-техника негіздері, бақылау-өлшеу аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі.

Жұмыс үлгілері1) Автоқозғалтқыштардың басты бұлғақтарының төлкелері - гиперболитті бетін сақтай отырып,

қалайы-қорғасын қоспасымен қаптау;2) Қозғалтқыш цилиндрлерінің гильзалары – кеуек жəне дəлдік хромымен қалпына келтіру;3) Тікұшақтардың электр жылытқыштарының бөлшектері-мөлшерлі хромдау;4) Жұдырықшалар, жұдырықша біліктер мен шайбалар-сұлбасының бойымен тұтас хром

қабатын өсіре отырып сұлбалық хромдау; 5) Мойынтіректердің, авиақозғалтқыштар мен олардың агрегаттарының құрсаулары – мөлшерлі

хромдау;6) Сырғанау мойынтіректері - бинарлы антифрикционды қаптама;7) Штоктер, біліктер, нығыздауыш қалыптар – кеуекті хромдау. Интеграциялық дəрежесі əртүрлі интегралды схемаларды жəне басқа да радиоэлектронды техни-

каны қалайы - висмут электрохимиялық құрамымен қаптау кезінде - 6-разряд.

Металмен қаптау жұмыстарын бақылаушы585. Металмен қаптау жұмыстарын бақылаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Ойықтары мен шығыңқы жерлері бар қарапайым жəне күрделілігі орташа бөлшектерге металмен қаптағаннан кейін бақылау жəне қабылдау. Бөлшектерді қаптау үшін жарамдылығын айқындау. Негізгі металдың бетінің тазалығын жəне оның бетінің сапасын тексеру. Металмен қаптау, алюминдеу, жылтырату технологиялық процесін орындалуын бақылау. Бөлшектерді сырттай тексеру жəне негізгі металдың ақаулықтарын, бөлшектерді қаптаудан кейін ақаулануына əкелетін дəнекерлеу ақауларын жəне бетінің басқа да ақауларын анықтау. Белгіленген құжаттаманы ресімдеу.

Білуге тиіс: металмен қаптауға дейін жəне кейін бұйымдарды қабылдауға қойылатын техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттар, бөлшектерді металмен қаптағанға дейін олардың бетіне қойылатын талаптар, металмен қаптау, алюминдеу, жылтырату технологиялық процесінің негіздері, беттің талап етілетін тазалығы мен металмен қаптау қабатының қалыңдығы, қабатты бақылау əдістері, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары, қышқылдардың, сілтілер мен цианды тұздардың қасиеттері мен олармен жұмыс істеу ережесі, негізгі операциялар бойынша жіктеу жəне ақаулық түрлері, шектеу, қондырма жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері.

Жұмыс үлгілері1) Бу машиналары мен турбиналардың арматурасы – электрмен қоректендіруден кейінгі бақылау;2) Бұрандалар, гайкалар, серіппелер мен жез осьтер – никельдеуден жəне электрмен

қоректендіруден кейінгі бақылау;3) Тұрмыстық электрмен жарықтандырылатын аппаратураның бөлшектері- гальваникалық

қаптаудың барлық түрлерін бақылау;4) Бекіту болттары-болттар, гайкалар, тартпалар, штифтілер- гальваникалық қаптау мен

гальвникалық қалайылаудың барлық түрлерін бақылау жəне қабылдау;5) Қапсырмалар, тығындар, сақиналар мен басқа да бөлшектер – жұмыс бетін хромдау кезіндегі

өлшемдерді тексеру;6) Тістегершіктер - мыстау, хромдау жəне басқа да қаптаудан кейінгі бақылау.

586. Металмен қаптау жұмыстарын бақылаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Металмен қаптағаннан кейін тексеру үшін қолжетімділігі қиын беті бар

күрделі бөлшектер мен бұйымдарды қосымша катодтарды, анодтар мен қалқаларды пайдалана оты-рып, бақылау жəне қабылдау. Металл қабаттың қалыңдығын бақылау-өлшеу аспаптарының көмегімен айқындау. Сызбалар мен технологиялық карталарда көрсетілген бақылау өлшемдерін тексеру. Металл қаптамасының тұндырылуының белгіленген режимдерін тексеру. Тоқ күшін, электролит температура-сын, жылтырату сапасын бақылау. Қабылданған жəне жарамсыз деп танылған өнімнің саны мен сапа-сын есепке алу жəне есептілігін жүргізу.

Білуге тиіс: металмен қаптаудан кейін бөлшектер мен бұйымдарды қабылдауға қойылатын техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттар, жылтырату жəне металл қаптамамен қаптаудың технологиялық процесі, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы, ақаулықтардың ал-дын алу əдістері, металмен қаптау үшін қолданылатын реактивтер мен электролиттердің мақсаты мен құрамы, шектеу, қондырма жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері, металл қаптамалардың барлық түрлерін жағу əдістері.

Жұмыс үлгілері1) Əртүрлі бөшкелер мен цилиндрлер, тамаққа арналған қазандықтар, ет турағыштар –

гальваникалық қалайылаудан кейін бақылау жəне қабылдау;2) Сатылы біліктер, тығындар, тегершіктер, өлшеу құралы, нығыздауыш - қалыптар,

штамптардың матрицалары мен сотандар – хромдаудан кейін бақылау жəне қабылдау;3) Біліктер – қондыру учаскелерінде мысты өсіргеннен кейін олардың өлшемдерін қалпына

келтіру үшін бақылау;4) Біліктер – белгіленген өлшем бойынша металмен қаптауды бақылау; 5) Тұрмыстық электрмен жарықтандырылатын аппаратураның күрделі пішінді бөлшектері –

декоративті қаптаудың барлық түрлерінің сапасын бақылау;6) Əртүрлі өлшемді тізбекті берілістердің өзектері – хромдаудан кейін бақылау;7) Прожекторлар, фаралар – күміс жалатқананан кейін қабылдау;8) Үштіктер – қосымша анодтарды орнату дұрыстығын тексеру.

587. Металмен қаптау жұмыстарын бақылаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Тексеру үшін қолжетімділігі қиын беті бар күрделі бөлшектер мен

бұйымдарды жəне əртүрлі сұрыптамалы түтіктерді металмен қаптағаннан кейін бақылау. Мөлшерлік жəне қорғаныш-декоративті қабатты жағу барысында операция сайын бақылау. Қабат бетінің тазалығын көзбен шолып тексеру. Химиялық жəне физикалық əдіспен қаптаудың қалыңдығын анықтау. Қабаттың негізгі металмен жымдасу кеуектілігі мен беріктігін айқындау. Қабаттың қалыңдығын бақылауға арналған магнит қалыңдық өлшеуіштерді градуирлеу. Ақаулықтардың түрлері мен себептерін анықтау жəне оның алдын алу бойынша шараларды əзірлеу.

Білуге тиіс: металмен қаптаудан кейін бөлшектер мен бұйымдарды қабылдауға қойылатын техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттар, əртүрлі металл қаптамалардың сапасын анықтау бойынша нұсқаулықтар, талап етілетін бет тазалығы мен қабат қалыңдығы, бақылау-өлшеу құралдары

мен аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары, бетінің кедір-бұдырлығы өлшемдерін айқындау əдістері, бөлшектерді əртүрлі металл қаптамаларға дайындау тəсілдері, гальва-ностегияда қолданылатын материалдар жəне олардың негізгі қасиеттері, шектеу, қондырма жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері.

Жұмыс үлгілері1) Негізгі бұлғақ авиақозғалтқыштарының тығындары – қалайы-қорғасын балқымасымен

қаптаудан кейін бақылау;2) Коррозиялы ортада жəне жоғары температурада (пирометриялық аспаптар) жұмыс істейтін

аспаптардың бөлшектері – қара хромды өсіргеннен кейін бақылау;3) Ұшақтардың электр түрлендіргіш бөлшектері - өлшемдік хромдаудан кейінгі бақылау;4) Сырғанау мойынтіректері - бинарлы антифрикциялық қаптаудан кейін бақылау.

Астауларды түзетуші588. Астауларды түзетуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Гальваникалық астауларды толтыруға арналған химикаттарды дайындау. Біліктілігі анағұрлым жоғары астауларды түзетушінің басшылығымен астаудағы ерітінділердің концен-трациясын түзету. Компоненттерінің белгілі бір саны бар толтыру қоспасын жасау. Құжаттаманы ресімдеу. Астауларды, штангалар мен контактілерді тазалау. Өңделген анодтарды жаңасымен ауыстыру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың жұмыс қағидаты, металмен қаптау кезінде қолданылатын барлық химикаттардың атауы мен таңбалануы, химикаттарды лаборатория талдамасының мəліметтері бойынша гальваникалық астауларға толтыру ережесі, химикаттармен жұмыс істеу ережесі, ерітінділердің құрамы мен қасиеттері жəне оларды түзету тəсілдері, құжаттаманы ресімдеу тəртібі.

589. Астауларды түзетуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Гальваникалық астауларға арналған барлық ерітінділер мен

электролиттерді технологиялық жəне өндірістік нұсқаулықтарға сəйкес түзету. Астауда ерітінділер мен электролиттердің тұрақты деңгейін ұстау. Электролиттің айналу, сүзілу жəне булану процесінің дұрыстығын бақылау. Индикатор бойынша астауларды қарапайым талдау жұмыстарын жүргізу. Қызмет көрсетілетін жабдықты жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, электролиттерді құрастыру ережесі, электролиттік қаптау, сүзу, электролитті буландыру тəсілдері, гальваникалық астаулардың ертінділерінің құрамы.

590. Астауларды түзетуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Белгіленген рецептура бойынша барлық астаулар үшін электролиттерді

құрастыру. Астауларды қаптамалардың барлық түрлері бойынша белгіленген температура мен ерітінді деңгейіне дейін жетілдіру. Үздіксіз сүзуге арналған сүзгі-нығыздауыштарды іске қосу. Гальваникалық астаулардың қышқылдығын түзету. Астаулардағы олқылықтарды жою. Астаулардағы электр контактілердің, ілмек құрылғылардың беріктігін тексеру жəне тозғандарын жаңасымен ауыстыру. Құрамында никель мен мыс бар астауларды питтингілерден босату.

Білуге тиіс: металл қаптамалардың барлық түрлерімен қаптау процесі, астауларды лабороторияларының талдамасы бойынша түзету, əртүрлі тұздарды еріту, араластыру, тұндыру ережесі, ерітінділерді сүзу, орындалатын жұмыс көлемінде электротехника, электрохимия жəне бейорганикалық химия негіздері, электр аспаптар мен іске қосуды реттеуші аппаратура, астауды тал-дау əдістері, у жəне оны пайдалану тəсілдері.

591. Астауларды түзетуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Астаулардың эксперименталды химиялық құрамын іріктеу жəне түзету, ме-

талл қаптамаларға арналған арнайы электролиттер. Қаптаудың тəсілдері мен режимдерін өздігінен таңдау. Электролиттерді түзету жəне ілмекті-барабан типті автомат желілерді қаптау процесін реттеу. Сору-тоңазыту агрегаттарының жəне үздіксіз сүзу автомат құрылғыларының жұмысын бақылау. Бұйымдарды (бөлшектерді) сапасыз қаптау себептерін жою.

Білуге тиіс: металл қаптау кезінде қолданылатын кез келген жабдықтар мен құрылғылардың құрылымдық ерекшеліктері мен құрылысы, металмен қаптаудың анағұрлым өнімді режимдері мен процестерін таңдау ережесі, электролиттердің арнайы құрамының қаптау режіміне тигізетін əсері, электролиттерді сынау тəсілдері жəне сынау кезінде қолданылатын бақылау-өлшеу аспаптары, сору-тоңазыту агрегаттарының, үздіксіз сүзу автомат құрылғыларының жəне автомат желілердің басқа да жабдықтарының жұмыс қағидаты мен қызмет көрсету ережесі.

Қаңылтырлар мен құбырларды лактаушы592. Қаңылтырлар мен құбырларды лактаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Құбырларды лактау құрылғысында лактау процесін жүргізуге қатысу. Құбырларды лактау құрылғысының науасына əперу жəне орнату (құбырларды түйістіру жəне оларды бекіту), лакталған құбырларды босату жəне алу, лакталған құбырларды кептіргіштерге салу жəне оларды кептіргеннен кейін біліктілігі анағұрлым жоғары лактаушының басшылығымен түсіру. Қажетті концентрациялы жəне тұтқыр лак дайындау.

Білуге тиіс: лактау құрылғысының жұмыс қағидаты, лактар мен ерітінділердің құрамы мен қасиеттері, лакты дайындау тəсілдері, құбырларды лактау негіздері.

593. Қаңылтырлар мен құбырларды лактаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қаңылтырды лактау процесін жүрізуге қатысу. Таспаны кептіру пешіне

кіргізген жəне шығарған кезде бағыттаушы дискілердің арасына саңылау салу. Таспаны алған рет кептіргіш пештердің конвейері жəне тасымалдау салқындату барабандары арқылы салу. Таспаның кептіргіш пештердің конвейері арқылы дұрыс өтуін бақылау. Конвейерді жəне тасымалдау салқындату барабандарын тазалау. Қызмет көрсетілетін жабдықты жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: лактау агрегатының, бағыттаушы құрылғылардың, тасымалдау салқындату барабан-дары мен кептіргіш пештердің құрылғысы, қаңылтырларды лактау процесі жəне лакпен қаптау режимі.

594. Қаңылтырлар мен құбырларды лактаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Құбырларды лактау құрылғысында лактау процесін жүргізу. Лактау

кезінде құбырлардың температурасын бақылау. Лакталған құбырларды кептіргішке салу жəне олар кепкеннен кейін шығару. Орама қаңылтырды лактау агрегатында немесе электростатикалық өрісте лактау процесін жүргізу. Қаңылтыр жолақтарының тозаңдандырғыш немесе лактау машиналарының бағыттаушы дискілері арқылы дұрыс өтуін бақылау. Жолақтың қозғалу жылдамдығы мен лактау машинасының біліктері арасындағы саңылаудың көлемін реттеу. Таспаны біліктер мен лактау машиналарының бағыттаушы дискілері арқылы салу. Лактың температурасы мен тұтқырлығын бақылау. Тозаңдандырғыштарды дайындау, баптау жəне орнату.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде қызмет көрсетілетін жабдықтың кинематикалық жəне электр схемалары, лактауға түсетін қаңылтырлар мен құбырлардың сұрыптамасы, лактың тұтқырлығын айқындау əдістері, лак жақпасының ақаулықтарының түрлері, оларды анықтау, алдын алу жəне жою əдістері.

Ыстық тəсілмен қалайылаушы

595. Ыстық тəсілмен қалайылаушы 1-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қалайыланған қаңылтырларды реттеп үю бойынша қалайылау агрегатта-

рына қызмет көрсету. Қаңылтырларды сұрыптау үстелдеріне жеткізу. Қоймадан қалайылау агрегатына қалайы, флюс, қышқылдар мен басқа да материалдарды жеткізу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, қалайылау агрегаттарында ыстық қалайылаудың мақсаты, қалайылауға түстетін қаңылтырдың сұрыптамасы.

596. Ыстық тəсілмен қалайылаушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қаңылтырды қалайылау агрегатының магнит қоректендіргішіне салу.

Қалайылау аппаратының астауына май қосу жəне астаудағы майдың температурасын бақылау. Қарапайым бұйымдар мен бөлшектерде астауда жəне қолмен қалайылау. Материалдарды қалайылауға дайындау. Бөлшектерді қалайылау алдында тазалау жəне дəрілеу. Қалайыны сырттай бақылау жəне механикалық тəсілмен оның дайын екенін анықтау. Бөлшектерді қалайылағаннан кейін жуу жəне кептіру. Астауларды тазалау. Қалайылау агрегатын ағымдағы жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қалайылау агрегатының жəне басқа да қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидасы, ыстық қалайылау процесінің мəні, қалайылау кезінде қолданылатын құралдардың жəне бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты мен қолданылу ережесі, қышқылдар мен жəне сілтілерді пай-далану ережесі, қайта қалайылауға тиісті қаңылтырларға арналған ерітіндінің құрамы мен жасау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Болттар, гайкалары, тіреушіктер, тойтармалар, ілмектер, фланецтер, контактілі пластиналар

мен жапырақтар - қалайылау;2) Мыс жəне шойын ішпектер - қалайылау жəне қашап дəнекерлеу;3) Арнайы антенна сəулелерінің ұштары - қалайылау;4) Ыдысты кептіруге арналған тұғыр - қалайылау;5) Тік құбырлар - қалайылау.

597. Ыстық тəсілмен қалайылаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделілігі орташа бұйымдар мен бөлшектерді наз шілтерлі көріктерде

жəне бензин лампамен алдын ала қыздыра отырып, сүрту жəне астауда қалайылау. Түсті жəне қара ме-талдан жасалған қаңылтырларды екі жағын сүрте отырып қалайылау. Ультрадыбыстық арнайы дəнекерлеуішпен қыздырылатын құрылғыда жəне дəнекерді балқыту температурасы 210 - 230 град., қыздыру алаңы - 600 x 700 кв. мм болған жағдайда ПОЦГ 10-1 (қалайы-цинктелген германий) марка-лы дəнекерді пайдалана отырып қалайылау. Қаңылтырды қалайылау агрегатында қалайылау кезінде белгілі бір концентрациялы сода ерітіндісін дайындау. Қалайыланатын қаңылтырдың сапасын тексеру. Қаңылтырлардың қоректендіргіштен флюс машиналарға немесе электролиттік дəрілеу астауларына дейін ілгерілеуін, тазалау машинасының жұмысын жəне қалайыланған қаңылтырдың өңделуін бақылау. Тазалау машинасына кесінділерді толтыру жəне оны баптау. Өлшеу аспаптарының көмегімен бұйымдардың қыздырылу температурасы мен балқытылған құрам құйылған астаулардың температу-расын анықтау. Қалайыланған беттің сапасын сырттай тексеру, механикалық тəсілмен жəне бақылау-өлшеу аспаптарының көмегімен анықтау. Қаңылтыр жолақтарын орамаға орамдардың астына қағаз сала отырып орау жəне қалайыланған бөлігінің ақаулықтарын кесу.

Білуге тиіс: қалайылау агрегаттарының құрылысы, қалайылаудың негізгі тəсілдері, үздіксіз ыстық қалайылау агрегаттарында қалайылау процесі, электролиттер мен ерітінділердің химиялық құрамы мен қасиеттері, қалайылау астауларына арнап ерітінді дайындау тəсілдері жəне олардың ре-цептурасы, қалайылау кезінде қолданылатын арнайы құрылғылардың, бақылау-өлшеу аспаптарының мақсаты мен құрылысы.

Жұмыс үлгілері1) Арматураланған баллондар - қалайылау;2) Əртүрлі қималы жəне диаметрлі иректемелер - сыртқы бетін қалайылау;3) Шойыннан жасалған бұйымдарды, ет турағыштарды, ас ішетін ыдыстарды, самауырларды

қалайылау;4) Ас пісіруге арналған қазандар, тұщытқыштар - қалайылау;5) Темір мен мыстан жасалған ернеушелер - қалайылау;6) Қарапайым пішінді қаңылтыр алюминийден жасалған панельдер, корпустар - белгіленген

өлшемді сыртқы бетке ультрадыбыстық құрылғыда қызмет көрсету;7) Диаметрі 400 мм дейінгі мойынтіректер, диаметрі 500 мм дейінгі тығындар – қалайылау жəне

баббит құю;8) Үштіктер, айқастырмалар, құбырлардың мыс пен темірден жасалған буындары - екі жақты

қалайылау.

598. Ыстық тəсілмен қалайылаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Өңдеу үшін қолжетімділігі қиын күрделі бұйымдарды қалайылау.

Қалайылаудың ең тиімді режимдерін айқындау. Қалайылау үшін белгіленген рецептура бойынша ұнтақ дайындау. Ультрадыбыстық арнайы дəнекерлеуішпен қыздырылатын құрылғыда жəне дəнекерді балқыту температурасы 210 - 230 град., қыздыру алаңы - 600 x 700 кв. мм болған жағдайда ПОЦГ 10-1 (қалайы-цинктелген германий) маркалы дəнекерді пайдалана отырып қалайылау. Сегіз жолаққа дейін созылатын үздіксіз жұмыс істейтін агрегаттарда ыстық қалайылау процесін жүргізу. Қаңылтырды майлау машинасының жоғарғы жəне төменгі біліктерімен қысу дəрежесін реттеу. Қаңылтырды қалайымен қаптау қалыңдығы мен сапасын, жуу машинасының жұмысын бақылау. Флюсті жұмысқа жарамды жағдайда ұстау, қалайы мен майдың қажетті температурасын сақтау. Астаудағы тоқ күші мен кернеуді реттеу.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде үздіксіз ыстық қалайылау агрегатының жəне қалайылау кезінде қолданылатын əртүрлі қыздыру аспаптарының құрылысы мен электр схемасы, олармен жұмыс істеу ережесі, қаңылтырды ыстық əдіспен қалайылау процесі, қалайылау кезінде қолданылатын металдар мен балқымалардың негізгі қасиеттері, қалайылауға арналған əртүрлі балқымалар мен ұнтақтарды жасау тəсілдері, қабаттың қалыңдығын айқындауға арналған бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері:1) Сыйымды автоклавтар - қалайылау;2) Əртүрлі қималы жəне диаметрлі иректемелер – ішкі бетін қалайылау;3) Күрделі пішінді қаңылтыр алюминий жəне алюминий құймалардан жасалған панельдер, кор-

пустар, қаңқалар – ішкі жəне сыртқы бетін белгіленген өлшемдер бойынша ультрадыбыстық құрылғыларда қызмет көрсету;

4) Диаметрі 400 мм астам мойынтіректер, диаметрі 500 мм астам тығындар – қалайылау жəне баббит құю;

5) Екіжақты құймасы бар сырғақтар - қалайылау;6) Əртүрлі металдардан жасалған құбырлар – сүрте отырып екі жақты қалайылау.

599. Ыстық тəсілмен қалайылаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сегіз жолақтан астам созылатын үздіксіз жұмыс істейтін агрегаттарда

ыстық қалайылау процесін жүргізу. Қалайы мен майды қалайылау аппаратында қыздырылу қарқыны мен температурасын реттеу. Майлау машинасының жоғарғы жəне төменгі біліктерін айналдыру жылдамдығын белгілеу жəне реттеу. Агрегатқа жапсарлас орнатылған дəрілеу құрылғысында қаңылтырды дəрілеу сапасын бақылау. Қалайылау агрегаттарын баптау.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде қалайылау астаулары мен электролиттік дəрілеу астауларында болатын процестің физикалық жəне химиялық негіздері, қаңылтырды қалайымен қаптау, балқыту жəне қалайыланған қабатты өңдеу процесі, электролиттер мен ерітінділердің жылжу бағыты бойынша құбыр өткізгіштердің, вентильдер мен клапандардың, сорғылардың схемасы мен ор-наласуы, қалайылау агрегаттарының бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі, электролиттер мен ерітінділерді талдау əдістері.

Электролиттік əдіспен қалайылаушы (мырыштаушы)600. Электролиттік əдіспен қалайылаушы (мырыштаушы) 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жолақ материалдарды технологиялық жəне өндірістік нұсқаулықтарға

сəйкес дайындау, майсыздандыру жəне дəрілеу. Агрегаттарды іске қосу кезінде таспаны созуға жəне ол үзілген жағдайда оған қатысу. Таспа үзілген жағдайда оны тігу. Майсыздандыруға жəне дəрілеуге арналған астауларды, тоқ өткізгіш жəне тасымалдау роликтерді, щеткалау-жуу машиналарын жуу жəне тазалау. Жолақтың қалайылауға немесе мырыштауға дұрыс дайындалуын, жолақты майсыздан-дыру жəне дəрілеу, электролиттерді астауда сығудың жəне ерітінділердің сапасын бақылау. Астаудағы тоқ күшін реттеу. Қосымша ыдыстарда электролиттердің болуын бақылау. Агрегатты жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: үздіксіз электролиттік қалайылау немесе жолақты металды мырыштау агрегатының құрылысы жəне жұмыс қағидаты, электролиттер мен ерітінділердің құрамы мен қасиеттері, электролиттік əдіспен қапталуға тиіс металл сұрыптамасы.

601. Электролиттік əдіспен қалайылаушы (мырыштаушы) 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары қалайылаушының басшылығымен үздіксіз

электролиттік қалайылау немесе орамадағы жолақты металды мырыштау процесін жүргізу. Жолақты агрегаттың бойлық осіне қатысты орталықтау. Анодтарды өлшеу, орналасуын реттеу жəне ауыстыру. Астаудағы ерітінділердің сапасын анықтау. Майсыздандыру, дəрілеу, қалайылау, мырыштау сапасын, электролиттің үздіксіз циркуляциясы мен сүзілуін, барлық астаулар мен щеткалау-жуу машиналарын-да ерітінділердің тұрақты деңгейінің сақталуын бақылау. Ерітінді температурасын реттеу. Қызмет көрсетілетін жабдықты жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде электролиттік қалайылау немесе мырыштау агрегатының кинематикалық жəне электр схемасы, металды қалайымен немесе мырышпен қаптау процесінің, сондай-ақ қалайыланған немесе мырышталған қабатты химиялық өңдеу процесінің физикалық жəне химиялық негіздері.

602. Электролиттік əдіспен қалайылаушы (мырыштаушы) 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қаңылтырды электролиттік қалайылау немесе орамадағы жолақты метал-

ды мырыштау процесін үздіксіз агрегаттарда қалайылау сызығына жапсарлас орналасқан жолақты ке-су агрегаты болған жағдайда жүргізу. Агрегатты іске қосу кезінде таспа үзілген жағдайда жолақты

тарту жəне тігу. Қабаттың сапасын жəне кесілген беттер мен орамалардың стандарт талаптарына сəйкестілігін анықтау. Агрегаттың үздіксіз жұмыс істеуін, орамалардың тарқату станциясына уақтылы берілуін, жолақтарды дəнекерлеу сапасын, жолақ бетінің даярлығын, қабаттың сапасы мен қалыңдығын бақылау. Агрегаттың барлық тораптарын: дəнекерлеу машинасын, созу жəне тоқ өткізгіш роликтерді, дискілі қайшыларды, агрегаттың басқа да тораптарын баптау. Қызмет көрсетілетін жабдықты ағымдағы жөндеу. Біліктілігі анағұрлым жоғары қалайылаушымен бірлесе отырып құбырларды электролиттік мырыштау процесін үздіксіз жұмыс істейтін жоғары жылдамдықты, құбырларды күрделі электрохимия термиялық өңдеу құрылғысын қоса алғандағы агрегаттарда жүргізу.

Білуге тиіс: үздіксіз электролиттік қалайылау агрегатының кинематикалық жəне электр схемасы, электролиттік қалайылау жəне жолақты мырыштау процесінің физикалық жəне химиялық негіздері, электролиттер мен ерітінділерді талдау əдістері, коммуникация мен арматураның (электролиттер мен ерітінділердің қозғалу бағыты бойынша құбырлардың, вентильдердің, клапандар мен сорғылардың) орналасу схемасы, бақылау-өлшеу аппаратурасы мен агрегатының құрылысы.

603. Электролиттік əдіспен қалайылаушы (мырыштаушы) 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Орамадағы қаңылтырларды электролитттік қалайылау немесе құбырларды

электролиттік мырыштау процесін, сондай-ақ металды технологиялық жəне өндірістік нұсқауларға сəйкес қаптау жəне бөлу процесін үздіксіз жұмыс істейтін жоғары жылдамдықты, құбырларды немесе қаңылтырларды күрделі электрохимия термиялық өңдеу құрылғысын қоса алғандағы агрегаттарда жүргізу. Қабаттың талап етілетін қалыңдығына,жолақ бетінің сапасына, электролиттердің жай-күйіне, орама немесе табақ өнімдерге деген тапсырыстарға байланысты агрегаттың жылдамдық жəне технологиялық режімін белгілеу. Астауларға келетін тоқ күшін реттеу.

Білуге тиіс: жоғары жылдамдықты, үздіксіз электролиттік қалайылау агрегаттары мен электро-химия термиялық өңдеу агрегаттарының кинематикалық жəне электр схемалары.

Сымдарды қалайылаушы604. Сымдарды қалайылаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары сымды қалайылаушының басшылығымен сымның фигураларға үздіксіз берілуі бойынша, қалайылау агрегатына жəне орау аппаратына сым тол-тыру бойынша жұмысты орындау. Сымның дұрыс оралуын бақылау, ораманы буып-түю, биркалар ілу.

Білуге тиіс: орау аппаратының жұмыс қағидаты жəне реттеу ережесі, қалайыланған сымды қолдану ережесі, анағұрлым кең таралған арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты мен қолданылу шарттары.

605. Сымдарды қалайылаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Дəрілеу жəне қалайылау астауларында ерітінді дайындау. Сымды ыстық

тəсілмен қалайылау. Ерітіндінің температурасын бақылау-өлшеу аспаптары бойынша реттеу. Сымды қалайылау жəне оның астау арқылы өту жылдамдығын белгілеу. Дəрілеу, майсыздандыру жəне қалайылау процесінің біркелкілігін бақылау.

Білуге тиіс: орау аппаратының құрылысы, қалайыланған сымның ақаулықтарын анықтау ережесі жəне оларды жою шаралары, ерітіндінің температурасын реттеуге арналған анағұрлым кең таралған арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы.

Сырлаушы606. Сырлаушы 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бапталған барабандардағы, автоматтардағы бөлшектерді сыламай жəне грунттамай тұрып сырлау. Бөлшектерді сілтімен, сумен жəне ерітіндімен жуу. Бетін майсыздандыру. Олифа жағу жəне астарлау. Лак-сыр материалдарын қол сыр қырғышпен қыру. Лак-сыр материалда-рын сүзу. Сырланған бұйымдарды кептіру. Қолданылатын құралдарды, кистьтерді, трафареттерді, ыдыстарды сыр бүріккіштердің бөлшектерін ауасыз бүрку аппараттарын, шлангтарды жуу жəне таза-лау. Лак-сыр материалдарын алу жəне жұмыс орнына жеткізу. Бөлшектер мен бұйымдарды арнайы құрылғыларға ілу жəне сырлап болғаннан кейін оларды алу. Біліктілігі анағұрлым жоғары сырлаушының басшылығымен сыр, лак, мастика, сылақ, астар дайындау.

Білуге тиіс: бөлшектерді барабандарда, автоматтарда жəне батырып алу əдісімен сырлау жолда-ры, коррозия, қабыршақтану туралы, ағаш бетті ағаш құртынан қорғау жəне олардан сақтану тəсілдері туралы жалпы мəлімет, сыр, лак, эмаль, астар, сылақ атаулары мен түрлері, сылау материалдарының құрамы, кептіру камералары мен шкафтарына қызмет көрсету ережесі жəне бұйымдарды кептіру режимдері, сырды қолмен қыру тəсілдері, сырлау құралының мақсаты жəне қолданылу шарттары, қолданылатын құралдардың, əртүрлі типті кистьтердің, ыдыстар мен сыр бүріккіш аппараттардың құрамы мен жуу жəне тазалау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Арматура, оқшаулауыштар - асфальттелген лак жағу; 2) Бактар - сырлау; 3) Ашалар - сырлау; 4) Қарапайым пішінді машиналардың бөлшектері – сырлау;5) Дуал, тор, қақпа, шарбақ - сырлау;6) Гайкалық, тік жəне арнайы кілттер, тістеуік, қысқаштар мен басқа да құралдар - сырлау;7) Роторлардың сақиналары мен күректері - сырлау; 8) Комингстер, қаптамалар, төсемелер, корпус бөлшектерінің жиынтығы, шахта стакандары,

құбырлар, іргетас - майсыздандыру;9) Палуба - солярий майымен ысу; 10) Трансформатор пластиналар - барабандағы лакпен сырлау;11) Тұғырлар, мойынтірек қалқандар мен сақтандырғыш дəнекерлеу конструкциялар,

электромашиналардың шойын жəне болат құймалары - бетін тазалау жəне астарлау;12) Əртүрлі ыдыстар - сырлау;13) Кеме ішіндегі ескі термооқшаулауыш – алып тастау;14) Зəкір шынжыры – батырып алу əдісі арқылы тас көмір лакпен сырлау.

607. Сырлаушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жоғары сапалы өңдеуді талап етпейтін бетті сылақ, астар қабатын

жаққаннан кейін сырлау. Бұйымдарды лакталған астар бойынша лактауға жəне əртүрлі жынысты ағаш, тасы жəне мəрмəр суреттер бойынша кесуге дайындау. Беттің ақаулықтарын бітей отырып, бітеуішпен тегістеу. Сандарды, əріптер мен суреттерді трафареттер арқылы бір түсті етіп салу. Бөлшектер мен бұйымдарды бүріккішпен сырлау. Сырланатын бетті коррозиядан, қабыршақтарда, ескі лак қабаттардан, шаң-тозаңнан жəне басқа да қатпарларды щеткамен, қырнауышпен, қалақшамен жəне басқа да қол құралдармен, ескі шүберекпен, шаңсорғышпен, компрессормен ауа үрлеп тазалау, тегістеу, майлау, өңдеу. жəне ауыстырмалы бытыра ағынды пистолетпен тазалау. Сырды, лак, мастика, сылақ, астар пен бітеуіштерді белгіленген рецептура бойынша жасау жəне сырды қырнау машинала-рында қырғыштау.

Білуге тиіс: сырды қыру машиналарының құрылысы, сырлау жұмыстары кезінде қолданылатын механизмдердің, құрылғылар мен құралдардың мақсаты мен қолданылу шарттары, əртүрлі материал-дардан жасалған бөлшектер мен бұйымдарға лак жəне сырлау жағу тəсілдері, тегістеу тəсілдері, лак пен сыр материалдарының əртүрлі түрлерінің астына қолданылатын тегістеу материалдары, олардың физикалық қасиеттері, сыр, лак, мастика, астар пен бітеуіш рецепттерін жасау, сырды қажетті колер алу үшін белгіленген рецептура бойынша араластыру жəне қолданылатын сыр мен лактардың сапа-сын анықтау тəсілдері, еріткіштерді, сырларды, лак пен эмальді сақтау ережесі, лак пен сыр қабаттарын кептіру режимдері, темір бетон жəне шыны пластикадан жасалған бетті тазалаудың ерекшеліктері, сырлауға дайындау ережесі, тазартылатын бетке қойылатын талаптар.

Жұмыс үлгілері1) Қабырғалар, едендер жəне басқа беттер – тазалау, тегістеу, өңдеу;2) Арматура жəне электр бөлшектер, арматураланған оқшаулауыштар, разрядтауыштар – астар-

лау жəне сырлау;3) Баллондар - сырлау;4) Жез бен мыстан жасалған толқынжолдар мен толқынжол секциялар - тұтас бітеу, тегістеу

жəне сырлау;5) Радиаторларлы төлкелер мен редуктивті тістегершіктер - мастика жағу;6) Орта жəне күрделі конфигурациялы бөлшектер жəне машиналардың, кемелер мен

жабдықтардың тораптары - сырлау;7) Кронштейндер, секторлар, рульдік машинаның корпусы, трансформаторлар - сырлау;8) Құтқарушы дөңгелектер – сылау жəне сырлау;9) Қақпақтар, платалар, пластиналар - бүріккішпен сырлау;10) Қақпақтар, рамалар, арбалар, тежегіш бөлшектері, еден төсемесінің тақтайлары, аккумуля-

тор жəне өрт сөндіргіш жəшіктер, локомотивтер мен вагондардың дефлекторлары - сырлау;11) Болат конструкциялар – коррозиядан тазалау;12) Кеменің корпусы, сырты жəне іші – бетін тазалау;13) Металл кереуеттер – сырлау;14) Колонналар, фермалар, кран асты балкалар, темір бетонды бұйымдарға арналған қалыптар –

сырлау;15) Люктер, трюмдер, фундаменттер – цемент ерітіндімен құю;16) Тау машиналары, жабдықтар мен стакандар – жөндеуден кейін сырлау, трафарет бойынша

жазу салу;17) Панельдер, қабы, қаптама – бірнеше рет бүріккішпен сырлау;18) Тракторлар, аунақ, асфальт қоспалауыштар – корпустарын сырлау;19) Əртүрлі диаметрлі құбырлар - сырлау;20) Желдеткіш құбырлар - мастика материалдарымен оқшаулау;21) Шкафтар, лимбалар – сырлау;22) Жүк вагондары қаптамаларының шпунттері мен ашалары - астарлау;23)Электр қозғалтқыштар, турбогенераторлар - астарлау, сылау, сырлау;24) Жəшіктер мен аспаптардың корпусы – трафарет салу;25) Металл пошта жəшіктері - тазалау, астарлау жəне сырлау.

608. Сырлаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жоғары сапалы өңдеуді талап ететін бетті сылақ жаққаннан кейін жəне

астарлаудан кейін сырмен жəне лакпен бірнеше тон етіп сырлау, оларды тегістеу, астар жағу, олифа жағу жəне қол аспаптармен жылтырату. Ағаш, мəрмəр жəне тастың əртүрлі жыныстарының беттерін қарапайым сурет салуға бөлу. Сурет пен жазуды екі-үш тон етіп трафарет арқылы; сандар мен əріптерді трафаретсіз салу. Бөлшектер мен беттерді электростатикалық құрылғыларда жəне электростатикалық сырлау бүріккіштермен сырлау. Бетті бүрке отырып өңдеу. Бетті коррозияны тежегіштермен өңдеу. Бүріккішке ауа мен сырдың жіберілуін реттеу. Бұйымдарға битум негізінде жасалған лак жəне нитролак жағу. Тұйық ыдысты (цилиндрлерді, бөлімдерді) қолмен тазалау. Доктағы кемелерді сырлау жəне тазалау (қырнау). Табақ материалды жəне ауыз су, дистильденген су жəне сіңімді суға, медициналық жəне техникалық майға арналған цистерналардан басқа, кеме құрылымдарына арналған пішінді илемдерді фосфаттаушы грунтпен операция сайын қорғау. Өңделуіне жоғары талап қойылмайтын кемелердің ауыспалы ватерлинияларының орналасу орында-рына лак пен сыр жағу. Күрделі емес трафареттерді жасау. Майлы сыр мен лактан, бейтарап сыр, бей-тарап лак пен синтетикалық эмальден қоспа жасау. Колерді белгіленген үлгі бойынша дайындау. Сыр-лау жұмыстары өндірісінде қолданылатын механизмдер мен құрылғыларды баптау.

Білуге тиіс: сырлау жұмыстары өндірісінде қолданылатын механизмдер мен құрылғылардың жұмыс қағидаты жəне баптау тəсілдері, өрістің электростатикалық құрылғылары электростатикалық сыр бүріккіштердің құрылысы, оларды бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштері бойынша реттеу ережесі, табақ материалды жəне кеме құрылымдарына арналған пішінді илемді қорғау ережесі, əртүрлі материалдардан жасалған бұйымдарды сырлау жəне лактау тəсілдері жəне бұйымдарды өңдеуге дайындау процесі, ағаш, мəрмəр жəне тастың əртүрлі жыныстарының беттерін қарапайым су-рет салуға бөлу процесі, декоративтік жəне оқшаулау лактары мен эмальдерінің қасиеттері жəне олар-ды жасау рецептерін, түрлі-түсті жəне өңі əртүрлі сырларды жасау тəсілдері, сырлардың химиялық құрамы мен колер таңдау ережесі, бұйымдарды өңдеуге жəне кептіруге қойылатын техникалық шарт-тар.

Жұмыс үлгілері1) Төбелер – тазалау, тегістеу, өңдеу;2) Қабырғалар, едендер жəне басқа беттер – тазалау, тегістеу, өңдеу;3) ЗИЛ жəне «Чайка» маркаларынан басқа жеңіл автомобильдер мен автобустар – астарлау, сы-

лау, тегістеу, шанағын алғаш жəне қайта сырлау;4) Жүк автомобильдері - түпкілікті сырлау;5) Баржалар - сырлау;6) Электромашиналар мен аппараттарға арналған құйма жəне дəнекерленген бөлшектер –

сылағаннан жəне сырлағаннан кейін тегістеу;7) Ыдыстар – ішкі бетіне лак жағу;8) Кино- жəне фотоаппараттардың кассеталары - сырлау;9) Ірі блокты станциялардың дəнекерленген қаңқалары мен басқару қалқандары - сырлау;10) Реттеу жəне сынау стенділерінің корпустары, үстелдері мен дискілері – тегістеу жəне эмаль-

мен сырлау;11) Кеменің ішкі жəне сыртқы копрусы, қондырмалар - сырлау;12) Крандар, көпірлер, электр өткізгіш желілердің тіректері - сырлау;13) Жүк вагондардың шанақтары, цистерналар мен паровоздардың қазандықтары, əмбебап кон-

тейнерлер - сырлау;14) Машиналар, станоктар, аппараттар, аспаптар жəне басқа да жабдықтар - сырлау;15) Палуба - мастика жағу;16) Радиоаспаптарға арналған металл жəне ағаш панельдер - сырлау жəне өңдеу;17) Рамалар, есіктер, фрамугалар – сылау;18) Есептеу, тігін жəне жазу машиналары - сырлау жəне жылтырату;19) Бағаналар, қалқандар –əртүрлі жынысты ағашты қарапайым суреттерге бөлу;20) Қабырға, сөрелер, сыртқы жəне ішкі жиһаз, локомотивтер мен тұтас металдан жасалған

вагондардың, машинамен салқындатылатын вагондардың, металл шанақты изотермиялық вагондардың төбелері мен қақпақтары – тегістеу, қанықтандырғыш қабатты кистьпен, бүріккішпен не-месе білікпен жағу;

21) Темір бетон кемелер - сырлау;22) Троллейбустар мен метро вагондары - тұтас бітеме бойынша тегістеу, екі жəне үш қабат

эмальды кистьпен жəне сыр бүріккішпен жағу;23) Локомотивтер мен вагондардың құбырлары мен металл арматурасы - сырлау;24) Желдеткіш құбырлар - сырлау;25) Электроаппаратураның қабы – лактау жəне жылтырату;26) Зəкір шынжырлар - сырлау;27) Электр қозғалтқыштар, турбогенераторлар - түпкілікті сырлау.

609. Сырлаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бетті құрғақ ұнтақпен, əртүрлі сырлармен жəне лакпен бірнеше тонмен

сырлау, оларды механикаландырылған құралмен ажарлау, лактау, жылытарту, сылақтау, астарлау жəне олифа жағу. Сырланған бетке шөрке төсеу жəне флайцтеу. Филенкаларды өңдеп созу. Бетке трафареттердің көмегімен төрт жəне одан көп түспен сурет салу. Əртүрлі жынысты ағаш, тасы жəне мəрмəр суреттер бойынша кесуге дайындау. Күрделі колерлерді өздігінен құрастыру. Сырланған бетті, линкрустты, линолеум мен басқа да материалдарды қайта өңдеу. Шыныны жəне қыш эмальдың үстіне лак пен сыр жағу. Сырланатын беттерді бөлуге арналған күрделі трафареттер мен ашалар жасау. Бетін астарлап бояғаннан кейін салқын ауасыз бүрку əдісімен сырлау. Тропикалық орындаудағы бөлшектерді, бұйымдар мен аспаптарды сырлау. Табақ материалды жəне ауыз су, дистильденген су жəне сіңімді суға, медициналық жəне техникалық майға арналған цистерналардан басқа, кеме құрылымдарына арналған пішінді илемдерді фосфаттаушы грунтпен операция сайын қорғау. Кеме корпустарын коррозиядан, қабыршақтардан, өскіндер мен ескі лак пен сыр қабатынан жұмыстарды үлгілер мен эталондар бойынша тапсыра отырып, бытыра ағынымен өңдеу аппаратының жəне жоғары қысымды су ағынымен механикалық тазалау. Қолданылатын лак пен сыр материалдарының сапасын анықтау. Сырлау жұмыстарында қолданылатын механизмдерді баптау.

Білуге тиіс: сырлау жұмыстарында қолданылатын механизмдер мен құрылғылардың құрылысы мен оларды баптау тəсілдері, жоғары сапалы өңдей отырып, сырлау жұмыстарын орындау, ағаш, мəрмəр жəне тастың əртүрлі жыныстарының беттерін қарапайым сурет салуға бөлу процесі, беттер мен корпустарды өскіндер мен ескі лак пен сырдан механикалық тазалау ерекшеліктері, сырлау мен лактауға қойылатын техникалық шарттар мен талаптар, сырланған беттерді, линкрусттарды, линолеумді жəне басқа да материалдарды қайта өңдеу тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Төбелер – тазалау, тегістеу, өңдеу;2) Қабырғалар, едендер жəне басқа беттер – тазалау, тегістеу, өңдеу;3) ЗИЛ жəне «Чайка» маркаларынан басқа жеңіл автомобильдер мен автобустар – астарлау, сы-

лау, тегістеу, шанағын алғаш жəне қайта сырлау;4) Катерлер - сырлау;5) Ұшақ ішінің қапталған беті – көп қабат лак жəне сыр жағу;6) Қабырға, сөрелер, сыртқы жəне ішкі жиһаз, локомотивтер мен тұтас металдан жасалған

вагондардың, машинамен салқындатылатын вагондардың, металл шанақты изотермиялық вагондар-

дың төбелері мен қақпақтары – сырлау жəне лакты кистьпен, бүріккішпен немесе білікпен жағу;7) Кемелер, фюзеляждар, ұшақ қанаттары мен туристік жəне қызметтік вагондардың

қабырғалары – ерекшелейтін жазулар мен таңбаларды жағу; 8) Троллейбустар мен метро вагондары – соңғы сырлау жəне өңдеу;9) Электр аспаптар, ірі көлемді электр машиналар - сырлау жəне жылтырату.

610. Сырлаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бетті лактап, жылтыратып жəне көркем, түрлі-түсті оюлармен əшекейлей

отырып, əртүрлі сырлармен сырлау. Бетін бағалы ағаш жыныстарына бөлу. Суық ауасыз бүрку əдісі арқылы астарлаудан кейін жоғары сапалы сырлау. Астарлау, антикоррозиялық қаптау, өспейтін жəне өскіндерге қарсы сырмен қаптау, теңіз суының, минералдық қышқылдар мен сілтілердің əсеріне ұшырайтын кемелерді анодты жəне катодты қорғау. Көркем жазуларды қайта өңдеу.

Білуге тиіс: сырлау жұмыстарын көркем жəне оюлармен əшекейлей отырып, жəне суық ауасыз бүрку əдісімен орындау тəсілдері, бетін бағалы ағаш жыныстарына бөлу процесі, көркем сырлау жəне əшекейлеуге арналған сырлау материалдары мен құрамдарының рецептурасы, физикалық жəне химиялық қасиеттері, күрделі жазулар мен қаріптердің түрлері, пигменттердің, ерітінділердің, майлардың, лактардың, силикаттардың, шайыр жəне сырлау жұмыстарында қолданылатын басқа да материалдардың қасиеттері мен сорттары, лактар мен сырдың беріктігі мен тұтқырлығын сынау əдістері, бұйымдарды, бөлшектер мен беттерді соңғы рет өңдеуге қойылатын техникалық шарттар, лак пен сыр қабаттарды кептіру режимдері, беттерді антикоррозиялық, анод жəне катод қорғанышқа дайындауға қойылатын талаптар, теңіз суының, минералдық қышқылдар мен сілтілердің əсеріне ұшырайтын кемелердің су астындағы бөлігін астарлау жəне сырлаудың қорғаныш схемасы, көркем жазуларды қайта өңдеу тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Қабырғалар, едендер жəне басқа беттер – тазалау, тегістеу, өңдеу;2) ЗИЛ, «Чайка» маркалы жеңіл автомобильдер - соңғы сырлау, лакпен жəне эмаль сырмен

əшекейлеу;3) Гербтер, оюлар, күрделі жазулар – эскиздер мен суреттер бойынша көркем бейнелеу;4) Жолаушылар кемелерінің қондырмасы - сырлау;5) Панельдер, қалқандар, схемалар – бетін көркем əшекейлеу.

611. Сырлаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жаңа сырлау заттары мен синтетикалық материалдарды енгізген кезде

бұйымдар мен беттерді бедерлеп, фактуралап жəне эксперименталды сырлау жəне аэрографикалық өңдеу. Көркем жазулар мен суреттерді қайта өңдеу. Ішкі жайлардың бетін декоративтік лактау, жылты-рату. Бетті астарлаудан кейін ыстық ауасыз бүрку əдісімен құрылғыларда сырлау. Өскіндері өспейтін термопластикалық сырларды аппаратымен жағу. Өскіндері өспейтін сырды консервіленген сырмен ар-найы схема бойынша қорғау. Суреттер мен эскиздер бойынша қолмен жазу. Оюлы жəне көлемді жазу.

Білуге тиіс: бұйымдар мен беттерді бедерлеп, фактуралап жəне эксперименталдық сырлау мен аэрографикалық өңдеу тəсілдері жəне оларға қойылатын талаптар, лак пен сыр материалдарын ыстық ауасыз бүркуге арналған құрылғылар мен термопластикалық сырды жағуға арналған аппараттың құрылысы мен баптау тəсілдері, өскіндері өспейтін сырмен қорғау схемасы, көркем жазулар мен суреттерді қайта өңдеу тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Қабырғалар, едендер жəне басқа беттер – тазалау, тегістеу, өңдеу;2) Кеме құрылысы – қалың қабатты жағу;3) Жолаушылар кемесінің, ұшақтардың, вагондарының ішкі қабаттарының беттері – суреттер

мен эскиздер бойынша қолмен жазу;4) Жолаушылар кемесінің, ұшақтардың, вагондар мен серуендеу яхталарының салоны,

вестибюльдері, «Люкс» каюталары – көркем өңдеу, қорғаныш қабат;5) Көрмеге қойылған машиналар, аппараттар мен аспаптардың экспонаттары – көп қабатты жəне

түрлі-түсті сырлау, лактау, тегістеу жəне жылтырату.

Металдаушы612. Металдаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қарапайым жəне күрделілігі орташа бөлшектер мен бұйымдарды тез балқығыш металл мен түсті металдармен газотермиялық жəне электр доғал əдіс арқылы металдау. Металл ұнтағы мен балқымалардан жасалған суспензиялар мен пасталарды беті тегіс бөлшектер мен бұйымдарға жағу. Қарапайым пішінді бөлшектер мен тораптарды қолмен металдау. Металдау аппарат-тарын, сымдар мен ұнтақты жұмысқа жəне бөлшектер мен бұйымдардың бетін металдауға дайындау. Металдауға арналған ерітіндіні жасау. Материалға байланысты металдау режімін белгілеу жəне реттеу жəне біліктілігі анағұрлым жоғары металдаушының басшылығымен бұйымдарды тағайындау. Метал-дау аппараттарының алдын алу бойынша қарапайым операцияларды орындау.

Білуге тиіс: тез балқығыш сым материалдарды металдаудың технологиялық процесін жүргізу негіздері, газ жəне электр доғал металдау аппараттарының құрылысы жəне жұмыс ережесі, металдауға арналған ерітінділердің, суспензиялар мен пастаның құрамы, пластина бетіне сусальді күмісті сылау жəне дисперсиялы күмісті жағу тəсілдері, күміс пасталарды жағу жəне күйдіру, оның құрамы мен қасиеті, пьезокерамика күміс жабынының қалыңдығы, пьезокерамиканы қыздыру əдістері, металданатын аппараттарды жəне басқа да қондырғыларды дайындауға жəне бөлшектер мен бұйымдардың беттерін металдауға дайындау үшін қойылатын негізгі талаптар, тозаңдалатын материалдардың негізгі қасиеттері, түсті металдарға есеп жүргізу, сақтау ережесі жəне шығындау нор-малары.

Жұмыс үлгілері1) Барабандар мен ішпектер - металдау;2) Жартылай өткізгіш аспаптарға арналған керамика төлкелер - пасталар мен суспензиялар жағу;3) Қоса дəнекерленген анкерлерінің саны төртке дейінгі тығындау бөлшектері - металдау;4) Интегралды схемалар корпустарының металл қыш бөлшектері - металдау;5) Үстелге қойылатын резисторларға арналған қыш дайындамалар - металдау жəне көміртек-

тендіру;6) Конденсаторлардың, оқшаулауыштардың, резисторлардың дайындамалары – күміспен металдау;7) Конденсаторлар, пленкалы қыздырғыштар, микросхемаларға арналған төсемдер мен басқалар -

металдау;8) Иілген болат табақтар жəне болат конструкциялар – түсті металдармен жəне олардың

балқымаларымен металдау;9) Ұсақ құймалар, беті ашық металл үлгілер - түсті металдармен жəне олардың балқымаларымен

металдау;10) Планкалар, төсемелер, қапсырмалар – тез балқығыш материалдардан жасалған қорғаныш

қабатын жағу;11) Суда еритін элементтерден немесе пьезокерамикадан жасалған пластиналар – күмістету;12) Иілген құбырлар, фигуралы бұйымдар - металдау;13) Тойтарылған жиектер - металдау.

613. Металдаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі бөлшектер мен бұйымдарды тез балқығыш металл мен түсті ме-

талдармен газотермиялық жəне электр доғал əдіс арқылы металдау. Ұнтақ жəне баяу балқитын мате-риалдармен қарапайым жəне күрделілігі орташа бөлшектер мен бұйымдарды газотермиялық, электродоғал жəне вакуумды тəсілдермен металдау. Ұнтақ жəне баяу балқитын материалдарды қарапайым пішінді бұйымдар мен бөлшектерге плазмалық бүрку. Плазмалық шілтерді құрастыру, рет-теу. Металл ұнтақтары мен балқымаларынан жасалған суспензиялар мен пасталарды беті қисық бөлшектер мен бұйымдарға жағу. Ыстыққа төзімділігін арттыру мақсатында металдау. Вакуумды тəсілмен металдау үшін ерітінді дайындау. Біліктілігі анағұрлым жоғары металдаушының басшылығымен карбадкремний электр қыздырғыш өзектерді бакелиттеу жəне металдау. Металдау режімін бұйым материалы мен мақсатына қарай белгілеу жəне реттеу. Ұнтақ материалдарын жұмысқа дайындау. Металдау тəсілі арқылы құймалардың ақаулықтарын жою. Бөлшектерді электр вакуум тəсілімен алюминдеу. Металдаудың ақаулықтарын химиялық жəне механикалық тəсілмен, бақылау құралымен айқындау жəне оларды жою. Қабат қалыңдығын бақылау. Металдау аппараттары мен құрылғыларын баптау жəне реттеу. Қабатты электр доғал жəне газотермиялық тəсілмен алуға арналған аппаратураны алдын ала шағын жөндеу жұмыстарын орындауға қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау ережесі, тез балқығыш, түсті металдармен, ұнтақ жəне баяу балқитын материалдармен газотермиялық жəне электр доғал тəсілдермен металдаудың технологиялық процесінің негіздері, вакуумды тəсілмен металдау ережесі, металдау режимі жəне бұйымдарды оған дайындау тəртібі, қысылған ауаның, жанғыш газ бен электр энергиясының қажетті мөлшерін есептеу əдістері, пьезоэлементтерді жасаудың негізгі технологиясы, күмістеу процесінде өңделетін материалдар мен қолданылатын пасталардың негізгі қасиеті, металдау үшін қолданылатын материалдардың негізгі қасиеттері, бақылау-өлшеу аспаптарының жұмыс қағидаты, қабатты бақылау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Аккумуляторлардың бөлшектері – қорғасынмен металдау;2) Қоса дəнекерленген анкерлерінің саны 4-тен 8-ге дейінгі тығындау бөлшектері – металдау;3) Металл қыш шамдардың металл жəне қыш бөлшектері - металдау;4) Пластмасса бөлшектер - металдау;5) Дайындамалар мен резисторлардың негіздері – металдау жəне көміртектендіру;6) Күрделілігі орташа пьезоэлементтердің дайындамалары – күмістеу;7) Қалпына келтірілетін кинескоптар - алюминдеу;8) Термобу қаптамасы, термиялық пештің арматурасы, электротигельдердің қаптамасы –

ыстыққа төзімді металдау қаптамасын жағу;9) Айна шамдар мен фотоэлементтерге арналған колбалар – күміспен металдау;10) Электронды – сəулелік құбырлардың колбалары - пластиналау; 11) Жапсарлас салынған қыш конденсаторлар, конденсаторлардың құбырлары, интеграл гибрид

микросхемалар – күміспен металдау; 12) Қабылдап күшейткіш шыны шамдар - металдау; 13) Иілген болат табақтар, металлопрокат, металл конструкциялар – қорғаныш жəне декоративті

қабат жағу; 14) Беті ашық шойын құймалар - кеуектілігін жою; 15) Беті ашық профильді илем – жағу; 16) Тұрақты дəлме-дəл резисторлар – күміспен металдау; 17) Шыны – күмістеу, мыстау жəне алюмдеу; 18) Құю қалыптары - металдау; 19) Түзеткіштердің купрокс элементтері – күміспен металдау.

614. Металдаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Аса күрделі бөлшектер мен бұйымдарды тез балқығыш металл мен түсті

металдармен газотермиялық жəне электр доғал əдіс арқылы металдау. Ұнтақ жəне баяу балқитын ма-териалдармен күрделі бөлшектер мен бұйымдарды газотермиялық, электродоғал жəне вакуумды тəсілдермен металдау. Ұнтақ жəне баяу балқитын материалдарды күрделілігі орташа пішінді бұйымдар мен бөлшектерге плазмалық бүрку. Механизмдер мен станоктардың бөлшектерінің көлемін қалпына келтіру мақсатында қабаттың белгіленген қалыңдығымен əртүрлі металмен металдау. Бөлшектер мен бұйымдарды түсті металдармен декоративтік металдау. Қарапайым жəне күрделілігі орташа бөлшектер мен бұйымдарда баяу балқитын материалдардан жасалған металдау қабатын балқыту. Металл ұнтақтары мен балқымалардан жасалған суспензиялар мен пасталарды формасы бойынша күрделі бөлшектер мен бұйымдарға жағу. Асыл металдармен жəне балқымалармен баяу балқитын жəне түсті металдардан жасалған сымдарды ыстық қаптау. Бетінде ойықтары мен шығыңқы жерлері бар қисық бетті бөлшектерді плазмалық тозаңдандыру. Ұнтақпен тозаңдандыру құрылғысының жұмыс режімін реттеу. Дəл дайындауды талап ететін күрделі пьезотехникалық бұйымдарды аспаптардың көмегімен қолмен күмістеу (жиектерін 05 мм күмістендірмей, цилиндрлік бетте күрделі белгімен). Жібек графика əдісімен жартылай автоматтарда күрделі конфигурациялы пьезотехникалық бұйымдарды күмістеу. Карбадкремний электр қыздырғыш өзектерді бакелиттеу жəне металдау жəне жоғары жиілікті сіңдіру агрегатында қоспаланған кремнийді алдын ала балқыта отырып, олардың дайындамаларын металдауға қатысу. Металдау аппараттары мен құрылғыларын бап-тау жəне реттеу. Қызмет көрсетілетін аппаратураны ағымдағы жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау ережесі, газ, электр доғал ме-талдау жəне плазмалық тозаңдандыру құрылғыларының электр жəне кинематикалық схемасы, əртүрлі модельді вакуумды қондырғылардың құрылғысы, электрлік жəне вакуумдық схемалар, вакуумды күмістеу режимі, металдау қабатын балқыту тəсілдері, қабаты тозаңдандырылатын бетке қойылатын талаптар, əмбебап бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарына қойылатын талаптар, электротехника негіздері, тозаңдандырылған қабатты сынау жəне бақылау тəсілдері, құрамында күміс бар пастаның құрамы мен қасиеті, күмісті шығындау нормасы жəне пьезоэлемент дайындамаларын күмістеуге рұқсат, плазмалық тозаңдандыру кезінде қолданылатын газ алу жəне сақтау əдістері, қабатты қалыптастыру механизмі, оның химиялық құрамы мен физикалық жəне механикалық қасиеттері тура-лы жалпы түсінік.

Жұмыс үлгілері1) Су сорғысының жетегі қозғалтқыштарының көп иінді біліктері жəне жұдырықша бөлгіштер –

тозған мойындарды металдау;2) Жартылай өткізгіштердің корпустарына арналған төлкелер - металдау;3) Мойынтіректердің төлкелері - тозған ішкі беттерін металдау;4) Қоса пісірілген анкерлерінің саны 8 астам тығындау бөлшектері - металдау;5) Қоныш, цилиндр, қыздырғыш жəне т.б. типті бөлшектер – баяу балқитын материалдарды

тозаңдандыру;6) Электронды техниканың арнайы бұйымдарына арналған жəне сенімділігі жоғары

бұйымдардың дайындамалары - металдау жəне көміртектендіру;7) Пьезоэлемент дайындамалары – вакуумда тозаңдату əдісімен күмістеу; 8) Айналар, айна бейнелегіштері, шырша əшекейлегіштері, полистирол, пластмассадан жасалған

бұйымдар – вакуумда тозаңдандыру əдісімен металдау;9) Түрлі-түсті кинескоптар – қалқандарды түсті металдармен арнайы бір жəне көп позициялы

құрылғылардың вакуумдарында тозаңдандыру арқылы қаптау;10) Ақ-қара жəне түрлі-түсті кинескоптар, электронды сəуле құбырларының колбалары мен

қалқандары – алюминдеу;11) Күрделі пішінді колбалар – күміс жалату, алюминдеу; 12) Слюда конденсаторлар, конденсаторларға арналған секциялар - металдау;13) Иілген болат табақтар жəне болат конструкциялар – түсті металдармен жəне олардың

қорытпаларымен металдау; 14) Микроплаталар, слюда пластиналар, құбырлы пьезоэлементтер, фотоэлектронды

көбейткіштердің колбалары – күміспен металдау; 15) Ұсақ құймалар, беті ашық металл модельдер - түсті металдармен жəне олардың

қорытпаларымен металдау;16) Планкалар, төсемдер, қапсырмалар – жеңі қорытылатын материалдардың қорғаныш жабын-

дарын жағу; 17) Слябтардың пакет пластиналары – бетін никельдермен металдау; 18) Иілген құбырлар, фигуралық бұйымдар – металдау; 19) Цистерналар мен басқа да жабық металл ыдыстар – ішкі беттерін түсті металдармен металдау; 20) Тойтарма тігіндер – металдау; 21) Сорғылар мен компрессорлардың штоктары – тотықпайтын болатпен металдау.

615. Металдаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ұнтақ жəне баяу балқитын материалдармен күрделі пішінді бөлшектер

мен бұйымдарды газотермиялық, электродоғал жəне вакуумды тəсілдермен металдау. Ұнтақ жəне ба-яу балқитын материалдарды күрделі пішінді бұйымдар мен бөлшектерге плазмалық бүрку. 20 мкм астам шақтамамен белгілі бір қалыңдықты бөлшектер мен бұйымдарды Детонациялық, жоғары жиілікті жəне плазмалық тозаңдандыру. Əртүрлі металл мен балқымалардан, псевдобалқымалардан жасалған қабатты тотықпайтын болат пен қатты балқымалардан жасалған бұйымдарға жағу. Бөлшектер мен бұйымдарды жартылай автоматтар мен тізбекті тозаңдандыру жартылай автоматта-рында металдау. Күрделі бөлшектер мен бұйымдардың баяу балқитын металдардан жасалған метал-дау қабатын балқыту. Баяу балқитын металдардан жұқа қабатты бөлшектерді мастер-модельде тозаңдандыру арқылы жасау. Қоспаланған кремнийді жоғары жиілікті сіңдіру агрегатында алдын ала балқыта отырып, электр қыздырғыштардың карбидкремний дайындамаларын металдау. Қызмет көрсетілетін аппаратураны орташа жөндеуге қатысу.

(Жалғасы 16-бетте).

(Жалғасы. Басы 13-14-беттерде).

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz16Білуге тиіс: жоғары жиілікті жəне детонациялық тозаңдандыру құрылғыларының құрылысы,

жартылай автоматтар мен тізбекті тозаңдандыру жартылай автоматтарының құрылысы мен кинематикалық схемасы, газбен, электродоғал металдау жəне плазмалық тозаңдандыру құрылғыла-рының кинематикалық схемасы, қабаттарда ақаулықтардың пайда болу себептері, олардың алдын алу əдістері жəне жою тəсілдері, бөлшектерді орнату тəсілдері, бөлшектердің олардың қабаттарының көлемі мен түрлеріне байланысты айналу жылдамдығы, бөлшектерді тозаңдандыруға дейін жəне одан кейін өлшеу картасын жасау ережесі, плазможасаушы газдардың: аргон, сутегі, азоттың талап етілетін санын есептеу тəсілдері, шектеулер мен қондырмалар жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері.

Жұмыс үлгілері1) Газ өткізгіш бөлшектер – ішкі бетін плазмалық тозаңдандыру;2) Электронды техниканың барлық типті номиналдарының дайындамалары, бөлшектері мен то-

раптары - металдау жəне көміртектендіру;3) Га турбиналардың күректері – қатты балқымалармен металдау;4) Ауыспалы радиуста айналатын денелердің беті - плазмалық тозаңдандыру;5) Тоқыма машиналарының тізгіндері - металдау;6) Ірі көлемді гидромашиналардың штоктары – тотықпайтын болатпен металдау.

616. Металдаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Тозаңдандыру кезінде деформациялану мен шалыстыққа ұшырайтын

эксперименталдық, сынама қымбат жəне ірі көлемді бөлшектерді, тораптар мен жұқа қабатты бөлшектердің бұйымдарын ұнтақ жəне баяу балқитын материалдармен плазмалық тозаңдандыру. 20 мкм дейін шақтамамен белгілі бір қалыңдықты бөлшектер мен бұйымдарды детонациялық, жоғары жиілікті жəне плазмалық тозаңдандыру. Арнайы металл мен балқымалардан жасалған бұйымдарға қабаттың арнайы түрлерін жағу. Бөлшектер мен бұйымдарды автоматтар мен тізбекті тозаңдандыру автоматтарында металдау. Тəжірибелік-сынақ жұмыстарын жүргізу. Қабаттардың эталондық үлгілерін жасау. Детонациялық жоғары жиілікті тозаңдандыру құрылғыларын таңдау жəне оның жұмысын рет-теу. Атмосферасы бақыланатын камераларда бөлшектерді плазмалық тозаңдандыру. Көп компонентті механикаландырылған құрылғылар мен қабатты тозаңдандырудың ағын тізбегіне қызмет көрсету. Қызмет көрсетілетін жабдықтарды күрделі жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: пайдаланылатын құрылғылардың, автоматтар мен тізбекті тозаңдандыру автоматтарының тозаңдандырылатын материалдардың түрлеріне, бұйымдардың материалдары мен олардың мақсатына байланысты құрылысы , электр жəне кинематикалық схемасы, тозаңдандырудың технологиялық өлшемдерінің материалды пайдалану коэффициентінің көлеміне, қабат қасиеттеріне тигізетін əсері, термо- жəне өңдеудің басқа түрлерінің олардың физикалық жəне механикалық қасиеттеріне тигізетін əсері, тозаңдандыру бойынша жұмыс өндірісі жағдайларын бақылау əдістері мен аспаптары, қабаттар мен бөлшектердің деформациялануын азайту үшін қабат жағу тəртібі, тозаңдандыруға қажеті материалдар санының талап етілетін салмағын есептеу тəсілдері, шектеулер мен қондырмалар жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері, тозаңдандыру учаскелерін ұйымдастыруға қойылатын талаптар.

Жұмыс үлгілері1) Жылу алмастырғыш аппараттар, тотықпайтын болаттан жасалған құбыр элементтерінің

шоғыры – ыңғайсыз жағдайда көзбен шолып бақылаусыз, стандарт емес ұзартқыш бастарды пайдала-на отырып металдау;

2) Ағын бағыты мен тозаңдандырылатын бетінің арасындағы бұрышы 45° газ өткізгіштердің бөлшектері – ішкі беттерін плазмалық тозаңдандыру;

3) Гидро бүріккіштердің реттығындары – детонациялық тозаңдандыру;4) Жылу алмастырғыш тоңазытқыштар – кеуек қабатты автомат желілерде жағу;5) Əртүрлі материалдардан жасалған құбырлар – металл жəне металл қыш қабаттардың ішкі

беттерін детонациялық тозаңдандыру;6) Гидросорғылардың тістегершіктері – тістегершіктердің тірек беттерін детонациялық қаптау.

Металды жуып-кептіруші617. Металды жуып-кептіруші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Металды жуып-кептіру машинасына əперу, табақтарды машинадан алу жəне оларды қатарлап үю. Астаудағы ерітіндінің деңгейі мен температурасын бақылау. Бөлшектерді, бұйымдарды, металды, қаңылтырды жəне құбырларды арнайы камералық пештерде дəрілеу, лактау жəне сырлаудан кейін кептіру. Кептіру пештерінің температуралық режимін аспаптар бойынша бақылау. Қоймадан химикат алу жəне оны астауға себу. Қызмет көрсетілетін жабдықты жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: жуып кептіру машинасының құрылысы, табақтардың сұрыптамасы, табақтар мен қаңылтыр орамаларды кептіруге дайындау ережесі, бөлшектерді, бұйымдар мен қаңылтырды лактау жəне сырлаудан кейін кептіру процессі.

618. Металды жуып-кептіруші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Металды табақта жəне жуып кептіру машинасында, үздіксіз жұмыс істейтін

агрегаттарда жуу жəне кептіру процессін жүргізу. Металды орамалап жуу жəне кептіру кезінде жолақты орамаға толтырып салу. Ораманың оралуын бақылау жəне барабандағы ораманы түзету. Үстелді көтеру механизмін, табақтарды қалауышты, орауышын жазғыш пен орауыштарды басқару. Сапасыз дəріленген табақтарды іріктеу жəне оларды ақаулықтары бойынша реттеп орналастыру.

Білуге тиіс: жуып кептіру машинасының құрылысы мен жұмыс қағидаты, металды жуу жəне кептіру процесі, жуылған жəне тазаланған металға қойылатын талаптар.

619. Металды жуып-кептіруші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Табақ жəне орама металды үздіксіз жұмыс істейтін үш жəне одан көп

тізбектен тұратын жуып кептіру аграгеттарында жуу, кептіру жəне тазалау процессін жүргізу. Астаудағы ерітіндінің деңгейі мен концентрациясын бақылау, ерітіндінің коллекторға берілу қарқынын реттеу, ерітінді температурасы,жолақтарды ерітіндіге жəне суға дымқылдату дəрежесі. Жуылған металдың тазалығын тексеру. Тазалап жуу агрегатын баптау.

Білуге тиіс: үздіксіз жұмыс істейтін, үш жəне одан көп тізбектен тұратын тазалап жуу агрегатының жұмыс қағидаты, металды жуу жəне тазалау кезінде қолданылатын химикаттардың құрамы мен қасиеттері, тазалап жуу агрегатын баптау ережесі.

Металмен қаптау жəне сырлау жабдығын баптаушы620. Металмен қаптау жəне сырлау жабдығын баптаушы 4-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Майсыздандыру, жуу, полимерлеу, пассирлеу, дəрілеу фосфаттау, алюмин-деу, анодтау, химөңдеу, хромдау, никельдеу, мыстау, мырыштау, қорғасындау, қалайылау, сырлау, кептіру, лактау, күйдірудің жекелеген агрегаттарын баптау; бөлшектер мен бұйымдарды қаптау жəне сырлау үшін металдау, қорғасындау аппараттарын, сыр пульттерін баптау. Бөлшектер мен бұйымдарды қаптау жəне сырлауға арналған автомат жəне жартылай автомат желілер мен гальваникалық, өңдеу жəне фосфаттау, лактау, сырлап кептіру жəне металдау құрылғыларын баптау. Бағдарламамен басқарылатын өнеркəсіптік манипулятоларды (роботтарды) ұстағыштарды баптау. Жұмыс процессі барысында желі құрылғыларын реттеу жəне түзету. Автомат жəне жартылай автомат желілердің агрегаттары мен жабдықтарын ағымдағы жөндеуге қатысу. Ұсақ жөндеу, винипластан жасалған бөлшектерді дəнекерлеу жəне пісіру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін агрегаттардың құрылысы мен баптау тəсілдері, жабдықтардың қағидаттық схемалары мен қызмет көрсетілетін автомат жəне жартылай автомат желілердің механизмдерінің өзара іс-қимылы, əмбебап жəне арнайы құрылғылардың, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы мен қолданылу ережесі, бір типті өнеркəсіптік манипуляторлардың құрылысы, манипуляторлардың жұмысқа жарамдылығын жəне позиция дəлдігін тексеру ережесі, бөлшектер мен бұйымдарды қаптау жəне сырлаудың технологиялық процесі, шектеулер мен қондырмалар жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері.

621. Металмен қаптау жəне сырлау жабдығын баптаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бөлшектер мен бұйымдарды қаптау жəне сырлауға арналған жартылай ав-

томат желілер мен гальваникалық, дəрілеу жəне фосфаттау; лактау, сырлап кептіру құрылғыларын баптау. Бөлшектерді сынама өңдеу жəне оларды ОТК тапсыру. Қызмет көрсетілетін желілердің жұмысын бақылау. Желінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету. Бағдарламамен басқарылатын өнеркəсіптік манипулятолардың (роботтардың) жекелеген тораптарын баптау.

Білуге тиіс: жабдықтардың құрылысы, техникалық сипаттамасы жəне жартылай автомат желілерді баптау тəсілдері, іске қосу, баптау, желінің жұмысын бақылау тəсілдері мен тəртібі, электро-лит ерітінділерінің, өңдеу жəне жуу астауларының концентрациясы мен температурасын бақылау əдістері, орындалатын жұмыс көлемінде пневмогидроэлектр автоматика, механика мен электроника негіздері, əмбебап жəне арнайы құрылғылардың, жабдықтардың құрылымдық ерекшеліктері, бақылау-өлшеу аспаптарын реттеу ережесі, қызмет көрсетілетін желілердің қағидатты электросхема-лары, автоматты бақылау құралдары мен желіге қосу схемаларының жұмыс қағидаты, əртүрлі өнеркəсіптік манипуляторлардың құрылысы.

622. Металмен қаптау жəне сырлау жабдығын баптаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бөлшектер мен бұйымдарды қаптау жəне сырлауға арналған гальваника-

лық, өңдеу жəне фосфаттау, лактау, сырлап кептіру жəне металдау автомат желілерін баптау. Автомат желілердің үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету. Күрделі тораптарды əзірлеу, реттеу жəне құрастыру желіні басқару жүйесінің құрылысы. Плазмалық, детонациялық жəне жоғары сапалы тозаңдандыру құрыл-ғыларын баптау. Бағдарламамен басқарылатын манипулятоларды (роботтарды) баптау жəне реттеу.

Білуге тиіс: автомат желілердің құрылысы, кинематикалық схемасы, іске қосу жолдары мен тəртібі, желі жабдықтары мен құрылғыларды баптау, жөндеу жəне монтаждау тəсілдері, əмбебап жəне арнайы құрылғылардың, жабдықтардың құрылымы, автомат желілер механизмдерінің жұмыс бары-сында өзара іс-қимылы.

Пластмассаны балқытушы623. Пластмассаны балқытушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары балқытушының басшылығымен пластмасса мен полимерлік композициялық материалдарды қарапайым пішінді бөлшектерге тозаңдандыру əдісі арқылы балқыту. Бөлшектерді майсыздандыру жəне қарапайым құрылғыларға ілу. Бөлшектерді тозаңдандыру үшін ілуге арналған күрделі емес ілмектер жасау. тозаңдандыруға арналған құрылғысы бар электр пештеріне қызмет көрсету. Бөлшектерді салқындату үшін арнайы сөрелерге ілу. Бөлшектерді ілуге арналған құрылғыдан балқытылған пластмассаны алып тастау.

Білуге тиіс: тозаңдандыруға арналған құрылғының жəне электр пештердің жұмыс қағидасы, қабат жағуға жəне материалдарды дайындауға арналған жабдықтарға қызмет көрсету ережесі, қолданылатын материалдардың мақсаты жəне қасиеттері, арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының мақсаты мен қолданылу шарттары.

624. Пластмассаны балқытушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Пластмасса мен полимерлік композициялық материалдарды қарапайым

пішінді бөлшектерге тозаңдандыру əдісі арқылы балқыту. Бөлшектерге белгілі бір қанық түс беру үшін компонент жасау, пигмент таңдау жəне жоғары дисперсті ұнтақ қоспасын дайындау. Бөлшектердің жекелеген тозаңдандырылмайтын бөліктерін оқшаулау. Бөлшектерді электр пештерге толтыру жəне қыздыру. Бөлшектердің аралық жəне соңғы операцияларда балқып қапталуын сырттай тексеру арқылы жəне арнайы бақылау құралдарының көмегімен тексеру. Қабат ақаулықтарын түзету. Бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштерін, тозаңдандырылған қабаттың жай-күйін құрылғыда жəне бөлшектерді пеште қыздыра отырып бақылау.

Білуге тиіс: тозаңдандыруға арналған құрылғы мен электр пештерінің құрылысы, пигмент пен ұнтақ қоспаның термоберіктігі мен жарыққа төзімділігі, ұнтақ қоспалар мен тозаңдандырылатын бөлшектердің бетіне қойылатын талаптар, бөлшектерді қыздыру, балқытып қаптау жəне салқындату режимі, арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы.

Жұмыс үлгілеріБалқытып қаптау:1) Əртүрлі материалдардан жасалған əріптер мен сандар;2) Арматуралау төлкелері, шайбалары, сақиналары;3) Ілу ілмектері;4) Есік пен терезе личиналары;5) Тегершіктер, үстелдердің аяқтарына арналған стакандар, жиһаз бекіткіштері;6) Жиһаз аяқтары, киімге арналған штангалар;) Тұтқалар мен тұтқа саптар.

625. Пластмассаны балқытушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Пластмасса мен полимерлік композициялық материалдарды күрделілігі ор-

таша жəне күрделі пішінді, ұзын жəне қалыңдығы əртүрлі бөлшектерге тозаңдандыру əдісі арқылы балқытып қаптау. Көп қабатты жəне қорғаныш-декоративті қаптау. Электр пештері жұмысының жəне құрылғыда тозаңдандырылатын қабаттың температуралық режимін реттеу. Электр пештері мен бөлшектерді тозаңдандыруға арналған құрылғының тиімді жұмыс режимін қапталатын материалдар мен ұнтақ қоспаның қасиеттеріне байланысты белгілеу. күрделі бөлшектерді қаптауға арналған ар-найы ілмектерді монтаждау.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде пештің электр схемасы, калорифер жəне ауа өткізгіштердің құрылысы, орындалатын жұмыс көлемінде пигменттердің, ұнтақ пластмасса жəне басқа да қоспалардың химиялық құрамы, бөлшектерді қыздыру температурасын аспаптармен жəне көзбен шолып айқындау тəсілдері, арнайы құрылғылардың құрылысы.

Жұмыс үлгілеріБалқытып қаптау:1) Жалюзилер;2) Жиһаз қаңқасы;3) Унитаз корпустары мен қақпақтары;4) Сөрелер мен үстелдердің кронштейндері;5) Сөрелер мен кереуеттердің қоршаулары;6) Алмалы-салмалы сөрелер;7) Тұтқалар мен тұтқалардың кронштейндері;8) Тор;9) Құбырлар;10) Терезенің желдеткіш көзінің фиксаторы;11) Айылбастары бар өрт сөндіргіштердің қамыттары.Автоматты жəне жартылай автоматты желілердегі оператор-гальванші

626. Автоматты жəне жартылай автоматты желілердегі оператор-гальванші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бұйымдардың, бөлшектердің сыртқы жəне ішкі беттерін жартылай автомат

жəне конвейерлік құрылғыларда гальваникалық қаптау процессін жүргізу. Астаулардың белгіленген жұмыс режимін белгілеу жəне ұстау. Электролиттер мен ерітінділерді дайындау. Бөлшектер мен бұйымдарды гальваникалық қаптауға дайындау. Астауға белгіленген рецептура бойынша химикаттар-ды толтыру. Бөлшектер мен бұйымдарды арнайы ілмектерге ілу, астауларға салу, оларды гальваникалық қаптаудан кейін алу. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау жəне реттеу.

Білуге тиіс: жартылай автомат жəне конвейерлік құрылғылардың құрылысы жəне оларды жұмысқа дайындау ережесі, орындалатын жұмыс көлемінде электротехника жəне электрохимия негіздері, дайындық операцияларының ерекшеліктері жəне олардың қаптау алдындағы жүйелілігі, қызмет көрсетілетін жабдықтарды баптау жəне реттеу ережесі, арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының мақсаты жəне қолданылу шарттары.

627. Автоматты жəне жартылай автоматты желілердегі оператор-гальванші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сыртқы жəне ішкі беттерін басқару пультінен əртүрлі тəсілдермен

гальваникалық қаптау процесін жүргізу. Автомат жəне механикалық желілердегі бұйымдар мен бөлшектерді бағдарламамен басқарылатын астауларда гальваникалық қаптау процесін жүргізу. Гальваникалық қаптаудың белгіленген режимдерін технологиялық режимге сəйкес бақылау-өлшеу аспаптары арқылы реттеу. Гальваникалық қаптаманың сапасын бақылау. Барлық агрегаттар мен желілердің механизмдерін дайындау жəне баптау. Желіні іске қосу жəне орнату.

Білуге тиіс: автомат, механикаландырылған желілердің жəне бағдарламамен басқарылатын астаулардың құрылысы, оларды баптау жəне реттеу ережесі, гальваникалық қаптаманың технологиялық өлшемдерін белгілеу ережесі, гальваникалық қаптауда қолданылатын негізгі жəне қосымша материалдардың қасиеттері, олардың қаптама сапасына тигізетін əсері, бақылау-өлшеу іске қосу жəне реттеу аспаптарын баптау жəне реттеу тəсілдері.

Сырлау-кептіру желісі мен агрегаттың операторы628. Сырлау-кептіру желісі мен агрегаттың операторы 3-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Табақ жəне профиль металдың, металл бұйымдар мен бөлшектерді сырлап кептіру желісінің қабылдау үстеліне кранмен жеткізу. Металды, бөлшектер мен бұйымдарды сырлап кептіру желісінің қабылдау үстелінің транспортеріне көтеріп түсіру механизмінің жұмысын басқару. Конвейерді іске қосу жəне тоқтату. Металды, бөлшектер мен бұйымдарды тасымалдауға арналған тізбекті реверсті транспортердің жұмыс режимін баптау. Жұмыс барысында бытыра көздегіш (Жалғасы 17-бетте).

(Жалғасы. Басы 13-15-беттерде). құрылғыға бытыра салу, сырлап кептіру камерасына, агрегатқа жəне сыр айдау бөшкелеріне лак жəне сыр материалдарын толтыру. Қажетті компоненттерін іріктей отырып, бітеме дайындау. Циклондарды, гидросүзгілерді, тозаң ұстағыштарды, сырлап кептіру камераларын, бітеме өткізгіштерді, бітеме тозаңдандырғыштар мен басқа да қызмет көрсетілетін жабдықтарды тазалау жəне жуу. Механизмдерді баптау жəне алдын ала қызмет көрсету.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, бытыра көздегіш құрылғыны, сырлап кептіру камерасын, агрегатты толтыру тəсілдері, металдың, бөлшектер мен бұйымдардың берілу ережесі, бітеме дайындау тəсілдері, қызмет көрсетілетін жабдықты тазалау жəне жуу тəсілдері, қызмет көрсетілетін механизмдерді баптау жəне жөндеу ережесі.

629. Сырлау-кептіру желісі мен агрегаттың операторы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бытыра көздеу құрылғыларының көмегімен сырлап кептіру желісіндегі

табақ жəне бейінді металды, металл бұйымдар мен бөлшектерді күюден, қабыршықтардан, коррозия мен коррозияға қарсы қабат қалдықтарынан басқару пульті арқылы алдын ала жəне соңғы тазалау процессін жүргізу. Өңделетін материалдарды, бұйымдар мен бөлшектерді қыздыру пешінде қыздыру. Технологиялық процеске сəйкес белгіленген өлшемдерді қамтамасыз ету үшін жануды реттеу жəне бақылау-өлшеу аспаптарының көмегімен қыздыру пешінің температуралық режимін ұстау. Сырлау қабатының сапасын бақылау. Қызмет көрсетілетін механизмдерді баптау жəне ағымдағы жөндеу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, кинематикалық схемасы мен баптау ережесі, бақылау-өлшеу аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі.

630. Сырлау-кептіру желісі мен агрегаттың операторы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Тораптарды, механизмдерді, аппараттарды, жылжыма құрамдарды сырлап

кептіру агрегатында басқару пульті арқылы сырлау жəне кептіру процессін жүргізу. Сырлап кептіру агрегаты мен оның механизмдерін; сырланған бөлшектерді тасымалдауға арналған тізбекті транспортерді, тораптар мен бөлшектерді, вагондарды жылжытуға арналған реверстік транспортерді, пневматикалық сырлау механизмдері жүйесін, электростатикалық сырлаудың автоматты механизмдері мен жоғары вольтті автомат түзеткіш құрылғыларды жұмыс режиміне реттеу жəне баптау. Бытыра көздеу құрылғыларында тазалағаннан кейін табақ жəне бейінді металды, металл бұйымдар мен бөлшектерді сырлап кептіру желісінде басқару пульті арқылы сырлау жəне кептіру процессін жүргізу. Электр сорғы гидравликалық станциясы мен май мен сыр жіберу жүйесін автоматты жəне жартылай автоматты басқару. Болат маркасын, балқыту режимін жəне басқа да сертификаттық деректерді айқындау жəне тіркеу арқылы өңделген металды сұрыптау. Агрегат пен желіні жұмысқа жарамды күйде ұстау, механизм жұмысындағы ақаулықтардың алдын алу жəне оларды жою.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде сырлап кептіру агрегатының тораптары мен механизмдерінің жəне сырлап кептіру желісі камерасының құрылысы, кинематикалық, электр схема-сы жəне құрылымы, бақылау-өлшеу аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі, газ жəне терморадиациялық кептіру жүйесі жəне оны реттеу, агрегат пен желіні автоматты басқару схемасы, пневматикалық жəне электростатикалық сырлау механизмдері жүйесі, майлау жүйесі жəне гидрожүйе, гидрожүйенің майлау материалдары мен сұйықтықтарының түрлері, қасиеттері, металдардың сұрыптамасы мен сертификаты, агрегат пен желінінің механизмдері жұмысындағы ақаулықтардың себептері.

Үздіксіз өңдеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау жəне күйдіру агрегаттарын басқару постының операторы

631. Үздіксіз өңдеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау жəне күйдіру агрегаттарын басқару постының операторы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Орамадағы табақ металды үздіксіз майсыздандыру, дəрілеу жəне күйдіру желілерінің орауыштар, түзету машиналары, жиектеу жəне басқа да механизмдерді топтық бақылаушының көмегімен басқару, сондай-ақ екі қабатты табақ металл өндірісіндегі слябтың жұмысын басқару. Жолақтың желінің өн бойында қозғалуының белгіленген жылдамдығын қамтамасыз ету. Жолақ бетінің сапасын бақылау, жиектің түйілуін, бүкпесін анықтау жəне оларды жоюға қатысу. Қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмысын бақылау жəне оны жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін агрегаттардың жұмыс қағидаты жəне технологиялық процестің негіздері, металл сұрыптамасы мен маркасы, қолданылатын электролиттер мен ерітінділердің қасиеттері.

632. Үздіксіз өңдеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау жəне күйдіру агрегаттарын басқару постының операторы 3-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Үздіксіз дəрілеу жəне орамадағы табақ металды күйдіру агрегатындағы орамасын жазу станциясының механизмдерінің; ораманы жазу станциясының басты постының жəне үздіксіз электролиттік дəрілеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау агрегаттарындағы дəнекерлеп-құрастыру машинасының механизмдерінің; орама қаңылтырды үздіксіз дəрілеу, электролиттік қалайылау жəне лактау агрегаттарындағы орамасын жазу жəне орау механизмдерінің жұмысын басқарушы бақылаушылардың көмегімен басқару. Үздіксіз дəрілеу жəне майсыздандыру агрегаттарындағы қайшыны басқару. Тұрақты дəрілеу агрегатына қызмет көрсету. Механизмдерді іске қосу, тоқтату жəне қозғалу жылдамдығын реттеу. Ораманы жазу құралына жəне жолақты агрегатқа əперу, жолақты дəнекерлеу, ораманы домалату. Жолақтың бетін бақылау жəне бүкпелер мен жыртылған жиектерді, бүкпелерді, кертіктерді, сырылуларды, майсыздандыру астауларында жолақтардың күйдірілуі жəне басқа да ақаулықтарды анықтау жəне орларды жоюға қатысу. Қызмет көрсетілетін жабдықтардың қалыпты жұмысын қамтамасыз ету жəне ағымдағы жөндеу жұмыстарын өздігінен орындау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, гидравликалық жəне пневматикалық же-тек жүйесі, орама қаңылтырды электролиттік майсыздандыру жəне қалайылау процессі, орындалатын жұмыс көлемінде механизмдерді басқарудың электр схемалары.

633. Үздіксіз өңдеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау жəне күйдіру агрегаттарын басқару постының операторы 4-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Үздіксіз дəрілеу жəне орамадағы табақ металды күйдіру агрегаты басты постының механизмдерінің; үздіксіз электролиттік қалайылау жəне мырыштау агрегаттары посттарының, қалайылау желісіне жапсарлас орналасқан индуктивтік кептіре отырып электростатикалық өрісте лактау агрегаты посттарының; үздіксіз дəрілеу, күйдіру жəне электр оқшаулағыштық қаптау агрегаттарындағы дəнекерлеп-құрастыру машинасының жұмысын басқарушы бақылаушылардың көмегімен басқару. Үздіксіз күйдіру жəне болат жолақты дəрілеу агрегаттарындағы бытыра лақтыратын құрылғыны басқару. Сорғы жүйесін, майсыздандыру, өңдеу, бейтараптандыру, қалайылау астауларын іске қосу жəне сөндіру. Жолақтың қозғалу жылдамдығын үздіксіз күйдіру, өңдеу, қалайылау жəне мырыштау технологиялық процестерінің жылдамдығына сəйкес қамтамасыз ету. Қалайылау, майсыздандыру, өңдеу астауларындағы тоқ күшін бақылау жəне оның кернеуін реттеу. Кептіру құрылғысындағы ауа температурасын жəне майсыздандыру, өңдеу жəне қалайылау астауларының температурасын аспаптар бойынша бақылау. Орамадағы табақ металды өңдеу бары-сында жолақтың бетіндегі жиектің бүгілуі мен бүкпелерді жəне қажет болған жағдайда түйілістерді шабуды анықтау. Қызмет көрсетілетін жабдықтардың жұмысын бақылау жəне оны баптауға қатысу. Майсыздандыру, өңдеу, анодтау, жуу, полимерлеу, күйдіру, кептіру, суды деминералдау, ағындарды бейтараптандыру, ерітінділерді күйдіру агрегаттарын пульттен басқару. Орамадағы алюминий таспа-ларды бір қабаттап екі жақты лактау агрегатын басқару.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, кинематикалық жəне электр схемасы, электролиттік қалайылау, мырыштау жəне үздіксіз күйдіру процессінің негіздері, ақаулықтарды анықтау жəне жою тəсілдері.

634. Үздіксіз өңдеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау жəне күйдіру агрегаттарын басқару постының операторы 5-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Орамадағы алюминий таспаларды көп қабатты екі жақты лактау технологиялық процесін үздіксіз автоматтық желіге жапсарлас орналастырылған лактау агрегатындағы басқару пультімен жүргізу. Керме станциясының кірме жазу жəне шықпа орау механизмдерін жəне таспа жинақтауышты, күйдіру жəне лакталған таспаны кептіру пештерін пеш жəне лактау жайын желдеткіштерді пультпен басқару. Лактау алдында стандарттардың талаптарына сəйкес таспа бетінің сапасын бақылау. Фото жəне пневмодатчиктері бар орталықтау құрылғыларын реттеу жəне бақылау. Алюминий балқымаларды, лактарды, қышқылдарды, сілтілер мен технологиялық процесте қолданылатын басқа да материалдарды сапасы мен құрамына қарай іріктеу. Үздіксіз дəнекерлеу, майсыздандыру, күйдіруді рекристалдандыру, өңдеу, қайта ескіру жəне жаттықтыру үшін қыздыру, технологиялық процессін жолақ пен табақты үздіксіз күйдіру агрегатының кірме бөлігін басқару пультімен жүргізу. Қызмет көрсетілетін жабдықты ағымдағы жөндеу жəне барлық желінің механизмдерін баптауға қатысу.

Білуге тиіс: үздіксіз автомат желісінің технологиялық бөлігінің қызмет көрсетілетін жабдығының кинематикалық жəне электр схемасы, алюминий таспаны көп қабаттап екі жақты лактаудың технологиялық процессі, металл кесу негіздері, алюминий таспаны өңдеу, анодтау жəне күйдірудің технологиялық процессі жəне процесс өлшемдерін реттеу ережесі, алюминий балқымалардың, лактар, қышқылдар, сілтілер мен технологиялық процесте қолданылатын басқа да материалдардың құрамы, физикалық жəне химиялық қасиеттері, оларға жəне таспаның бетіне лактау алдында қойылатын талаптар, желіні бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы.

635. Үздіксіз өңдеу, майсыздандыру, қалайылау, мырыштау, лактау жəне күйдіру агрегаттарын басқару постының операторы 6-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Орамадағы алюминий таспаларды бір қабатты жəне көп қабатты екі жақты лактау технологиялық процесін жапсарлас орналастырылған агрегаттары бар үздіксіз лактау желісіндегі орталық басқару пультімен жүргізу. Əртүрлі лактау жағдайында үздіксіз автоматтық желінің жұмыс режимін баптау жəне реттеу. Лак қабатының қалыңдығын рентген ен өлшеуішпен бақылау. Үздіксіз дəнекерлеу, майсыздандыру, рекристалдандырып күйдіру, өңдеу, қайта ескіру жəне жаттықтыру үшін қыздыру технологиялық процессін жолақ пен табақты үздіксіз күйдіру агрегатының кірме бөлігін басқару пультімен жүргізу. Іске қосу алдында барлық желілердің тораптарын дайындау-ды жəне баптауды жүзеге асыру. Желіні іске қосу жəне тоқтату. Желі тораптары мен барлық желі тораптарының технологиялық жұмыс режимін белгілеу жəне олардың жұмыс үйлесімін қамтамасыз ету. Технологиялық процестердің барлық операцияларының сапалы орындалуын жəне желіге жапсар-лас орналастырылған өрт сөндіру жүйесінің жұмысын бақылау. Желі жабдықтарын жөндеуге жəне баптауға қатысу.

Білуге тиіс: желінің негізгі жəне қосалқы жабдықтарының құрылысы, кинематикалық жəне электр схемасы, бақылау-өлшеу аспаптары мен құрылғыларының электр схемалары, желі жұмысын басқару жəне реттеу автоматикасы, алюминий таспаны өңдеу, анодтау, лактау жəне кептіру процесінің физикалық жəне химиялық негіздері, алюминий таспалардың түрлері, қасиеттері мен сапасы, ақаулықтарды анықтау жəне жою тəсілдері, дайын өнімнің сапасына қойылатын талаптар, технологиялық процестің жекелеген кезеңдерінде ақаулықтардың алдын алу əдістері, өрт сөндіру жүйесінің құрылымы мен жұмыс қағидаты.

Қабатты вакуумде жағу бойынша құрылғылардың операторы636. Қабатты вакуумде жағу бойынша құрылғылардың операторы 3-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары оператордың басшылығымен нитрид, борид, карбид жəне басқа да материалдардан жасалған тозуға төзімді, декоративті жəне қорғаныш қабаттарын вакуум құрылғылардағы құралдарға, бөлшектер мен бұйымдарға басқару пультімен иондық тозаңдандыру əдісімен жағу процессін жүргізу. Құралдарды, бөлшектер мен бұйымдарды бен-зинмен, керосинмен, ацетонмен, спиртпен жəне басқа да ерітіндімен тазалау, майсыздандыру. Құралдарды, бөлшектер мен бұйымдарды сумен, əртүрлі ерітінділермен астауда, ультрадыбыстық жəне басқа да құрылғыларда жуу, кептіру, ауамен үрлеу, қышқылдар мен сілтілер ерітінділерінде дəрілеу. Тазалау сапасын тексеру. Орнату камерасын тазалау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, ерітінділердің, қышқылдар мен сілтілердің жəне басқа да қолданылатын материалдардың қасиеттері, құралдарды, бөлшектер мен бұйымдарды, жабдықтарды кептіру жəне тазалау режимдері, бұйымдарды қаптауға дайындау сапасын тексеру тəсілдері, камераларды тазалау тəсілдері.

637. Қабатты вакуумде жағу бойынша құрылғылардың операторы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Нитрид, борид, карбид жəне басқа да материалдардан жасалған тозуға

төзімді, декоративті жəне қорғаныш қабаттарын вакуум құрылғылардағы қатты балқымалардан, баяу балқитын материалдар мен тез кескіш болаттан жасалған құралдарға, бөлшектер мен бұйымдарға басқару пультімен иондық тозаңдандыру əдісімен жағу процессін жүргізу. Құралдарды, бөлшектер мен бұйымдарды сызбалар бойынша жинақтау жəне оны құрылғыға салу. Вакуум құрылғысының герметикалығын тексеру. Құралдарды, бөлшектер мен бұйымдарды жабдыққа бекіту. Технологиялық ерітіндіні дайындау. Қолданыстағы нұсқаулыққа сəйкес қабаттың ақаулықтарын анықтау. Қосалқы жəне негізгі жабдықты жөндеуге қатысу,

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, құрылғылардың электр жəне вакуумдық схемасы, қатты балқымалардан, баяу балқитын материалдар мен тез кескіш болаттан жасалған құралдарға, бөлшектер мен бұйымдарды өңдеу үшін технологиялық өлшемдерді белгілеу ережесі, ва-куум құрылғысын баптау жəне герметикалығын тексеру ережесі, бақылау-өлшеу аспаптарының жұмыс қағидаты, плазмотронды баптау ережесі, вакуумды техника жəне вакуумды гигиена негіздері, бұйымдарды сызбалар бойынша жинақтау ережесі, құралдардың, бөлшектер мен бұйымдардың кесу бетіне қойылатын негізгі талаптар.

638. Қабатты вакуумде жағу бойынша құрылғылардың операторы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Нитрид, борид, карбид жəне басқа да материалдардан жасалған тозуға

төзімді, декоративті жəне қорғаныш қабаттарын вакуум құрылғылардағы құралдық жəне құрылымдық болаттан жасалған құралдарға, бөлшектер мен бұйымдарға жəне алмас кристалдарға басқару пультімен иондық тозаңдандыру əдісімен жағу процессін жүргізу. Жабдықтың тиімді жұмыс режимін таңдау. Жағу технологиясын өңдеу мақсатында бұйымдардың сынақ партиясына жағу. Өлшеу блогын орнату жəне реттеу. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау. Қызмет көрсетілетін жабдықтың жекеле-ген механизмдері мен тораптарын жөндеу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықты кинематикалық схемасы, вакуумды сынақтардың теориялық негіздері мен практикалық əдістері, құралдық жəне құрылымдық болаттан жасалған құралдарға, бөлшектер мен бұйымдарға технологиялық өлшемдерді белгілеу ережесі, қабатты жағу үшін қолданылатын материалдардың қасиеттері жəне олардың қабаттың сапасына тигізетін əсері, бақылау-өлшеу аспаптарын пайдалану ережесі, өлшеу блогын орнату жəне реттеу ережесі, блоктың қызмет көрсетілетін жабдықтарын баптау жəне реттеу ережесі.

639. Қабатты вакуумде жағу бойынша құрылғылардың операторы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Нитрид, борид, карбид жəне басқа да материалдардан жасалған тозуға

төзімді, декоративті жəне қорғаныш қабаттарын иондық тозаңдандыру əдісімен өңделетін барлық балқымалар мен материалдардан жасалған құралдарға, бөлшектер мен бұйымдарға басқару пультімен жағу процессін вакуум құрылғылардағы жүргізу. Өңдеудің жаңа технологиялық режимдерін таңдау жəне пысықтау. Жабдықты баптау жəне жөндеу. Қаптау сапасын техникалық шарттар бойынша бақылау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, иондық тозаңдандыру əдісімен өңделетін барлық балқымалар мен материалдардан жасалған құралдар, бөлшектер мен бұйымдар өңдеу үшін технологиялық режимдерді белгілеу ережесі, вакуумда қаптау процессінің теориялық негіздері, электротехника жəне электроника негіздері, вакуум сынақтарының теориялық негіздері мен практикалық əдістері, ағындарды анықтағышпен жұмыс істеу ережесі, өңдеудің жаға технологиялық режимдерін таңдау ережесі, қызмет көрсетілетін жабдықты баптау жəне реттеу ережесі.

Орта кəсіптік білім талап етіледі.

Қорғасыншы640. Қорғасыншы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қорғасындалған табақты тазалау машинасына салу жəне оларды машина-дан шығару. Машинада тазалағаннан кейін табақтағы шағын ақаулықтарды жою. Табақтарды іріктеу жəне сапасыз қапталған табақтарды қайта қорғасындауға жіберу, өңделген кескіндерді жаңасымен ау-ыстыру. Тазалау машинасын ағымдағы жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: тазалау машинасының жұмыс қағидаты, тазалау машинасының негізгі бөлшек-терінің атауы мен мақсаты, табақтардың сұрыптамасы.

641. Қорғасыншы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары қорғасындаушының басшылығымен

табақтарды қорғасындау табақтарында қорғасындау процессін жүргізу. Табақтарды қорғасындау аппа-ратынан қабылдау жəне оларды салқындатуға орнату. Майдың астаудағы тұрақты деңгейін қамтамасыз ету. Майлау машинасының біліктерін ыстық жəне таза күйінде ұстау. Қорғасын мен қалайыны астауға балқыманы өндіру жағдайына қарай салу. Майды сүзгілеуге қатысу. Қайта қорғасындалуға тиіс табақтарды тазалау. Майлау машинасын баптауға жəне оны жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қорғасындау аппаратының жұмыс қағидасы, табақтарды қорғасындау процессі, орындалатын жұмыс көлемінде химикаттарды қорғасындау кезінде қолданылатын қорғасынның физикалық жəне химиялық қасиеттері.

642. Қорғасыншы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Табақтарды қорғасындау табақтарында қорғасындау процесін жүргізу.

Табақтарды аппаратқа салу. Қаңылтыр табақтарды қорғасындау сапасын бақылау. Астаудың темпера-турасын реттеу. Флюс режимін жүргізу. Қорғасындау аппаратын жұмыс барысында баптау. Біліктілігі анағұрлым жоғары қорғасындаушының басшылығымен табақтар мен таспаларды үздіксіз жəне жар-тылай үздіксіз жұмыс істейтін қорғасындау агрегаттарында қорғасындау процессін жүргізу.

Білуге тиіс: қорғасындау аппаратының құрылысы мен жұмыс қағидаты, табақтарды қорғасындау жəне өңдеу процессі, орындалатын жұмыс көлемінде химикаттарды қорғасындау кезінде қолданы-латын қорғасынның физикалық жəне химиялық қасиеттері.

643. Қорғасыншы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Табақтар мен таспаларды үздіксіз жұмыс істейтін қорғасындау агрегатта-

рында қорғасындау процесін жүргізу. Қабаттың талап етілетін қалыңдығына, жолақ (табақ) бетінің сұрыптамасы мен сапасына жəне электролиттердің жай-күйіне байланысты агрегат жұмысының қозғалыс жылдамдығы мен технологиялық режимін белгілеу. Болат жолақтың (табақтың) бетін қорғасындауға дайындау сапасын бақылау. Астауға келетін тоқ күшін жəне қорғасындаудың технологиялық процесін бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштері бойынша реттеу. Қызмет көрсетілетін жабдықты жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: үздіксіз ыстық қорғасындау, электролиттік майсыздандыру жəне өңдеу агрегат-тарының құрылысы, кинематикалық жəне электр схемасы, қорғандау агрегаттарының бақылау-өлшеу аспаптары мен аппаратурасын баптау жəне реттеу ережесі, электролиттер мен ерітінділерді талдау əдістері.

Ыстық тəсілмен мырыштаушы644. Ыстық тəсілмен мырыштаушы 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бұйымдарды мырыштауға қатысты қосымша жұмыстарды: жуу, ысқылау жəне тазалау жұмыстарын орындау. Бұйымдарды сілку жəне олар салқындағанша іліп қою. Дайын өнімдердегі мырыш қылаулары мен қаспақтарын металл щеткамен тазалау. Біліктілігі анағұрлым жоғары қорғасындаушының басшылығымен астауларға флюстер мен тұнба материалдарды құю, сымның астау мен орау аппаратына үздіксіз жіберілуі, табақтарды машинаға реттеп салу бойынша жұмысты орындау.

Білуге тиіс: қыздыру пештері мен мырыштау астауларының құрылысы, мырышталған бұйымдарға қойылатын техникалық талаптар, бұйымдарды мырыштаудан кейін тазалау тəсілдері, бұйымдарды сілку тəсілдері жəне оларды реттеп салу ережесі, мырышталатын табақтардың сұрыптамасы.

645. Ыстық тəсілмен мырыштаушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Пішіні бойынша қарапайым бұйымдар мен бөлшектерді пештер мен астау-

ларда белгіленген технология бойынша батырып алу арқылы ыстық мырыштау əдісімен мырыштау. Астауларға флюстер мен тұнба материалдарды құю. Бұйымдардың мырыштауға жарамдылығын анықтау. Өңделген жəне жуылған табақтарды, бұйымдар мен бөлшектерді мырыштау астауларына са-лу. Астауға мырышты оның қаптауға жұмсалу жағдайына қарай салу. Флюс қорабына мүсəтір құю. Ысқылау сақинасы арқылы мырышталған құбырларды тарту. Біліктілігі анағұрлым жоғары ыстық тəсілмен мырыштаушының басшылығымен диаметрі 1 мм сым мен торды мырыштау. Сымның дұрыс оралуын жəне оны барабаннан алуды бақылау.

Білуге тиіс: қыздыру пештері мен мырыштау астауларының жұмыс қағидасы, ыстық мырыштау процессінің мəні, бұйымдарды балқытылған мырышқа батыру ережесі, орау аппаратының құрылысы, өңделетін металдардың атауы мен таңбалануы, химикаттармен жəне балқытылған мырышты қолдану ережесі.

646. Ыстық тəсілмен мырыштаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Мырыштау үшін қол жетімділігі қиын жерлері бар табақ болат

құбырларды, ыдыс жəне басқа да бұйымдарды батырып алу арқылы мырыштау. Біліктілігі анағұрлым жоғары мырыштаушымен бірлесе отырып, үздіксіз жұмыс істейтін мырыштау агрегатында табақ бо-лат пен құбырларды мырыштау процессін жүргізу. Флюсті мырыштау үшін дайындау жəне оны балқытылған мырыш құйылған астауға салу. Мырыштың бұйым бетінде біркелкі таралуын бақылау. Мырыштау сапасын қабаттың құрылысы мен түсі бойынша айқындау. Табақтарды құрғақ тəсілмен мырыштау үшін сұйық флюстерді дайындау. Табақтарды мырыштау аппараттарында ыстық тəсілмен мырыштаудың флюстік режимін енгізу. Балқытылған мүсəтірге əртүрлі компоненттерді қосу арқылы анағұрлым көп жылжымалылық қасиетін беру. Агрегатты баптау. Қосып дəнекерлеу қорабындағы флюстің деңгейін бақылау. Диаметрі 1 мм дейінгі тор мен сымды мырыштау. Мырыш сынамасын алу жəне талдауға тапсыру.

Білуге тиіс: үздіксіз мырыштау агрегаттарының, қыздыру пештері мен мырыштау астауларының құрылысы мен баптау тəсілдері, ыстық мырыштау кезінде қолданылатын металдар мен материалдардың негізгі қасиеттері, мырыштауға арналған балқыманың құрамы, флюстер мен тұнбаның қабат сапасына тигізетін əсері.

647. Ыстық тəсілмен мырыштаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Үздіксіз мырыштау агрегаттарында табақ болат пен құбырларды ыстық

мырыштау процесін жүргізу. Табақ болатты өңдеу сапасы мен табақтардың мырыштау машинасына дұрыс берілуін бақылау. Біліктілігі анағұрлым жоғары ыстық тəсілмен мырыштаушымен бірлесе оты-рып, үздіксіз болат таспаны балқытылған мырыш құйылған астауда, үздіксіз жұмыс агрегаттарында ыстық мырыштау процессін жүргізу. Диаметрі 1 мм астам тор мен сымды мырыштау. Электролит пен өңдеу ерітіндісін дайындау. Сым мен тордың астау арқылы өтуінің белгіленген жылдамдығын сақтау. Мырыштау агрегатын баптау. Мырыштау агрегатының жабдықтарын баптау жəне жөндеуге қатысу. Профильді металлопрокаттан жасалған ірі көлемді элементтерді жəне бекіту бөлшектерінің бұранда бетін балқытылған мырыш құйылған астауда, лекті механикаландырылған желілерде біліктілігі анағұрлым жоғары мырыштаушымен бірлесе отырып, ыстық мырыштау процессін жүргізу.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде үздіксіз жұмыс істейтін мырыштау агрегатының жəне лекті механикаландырылған желілердің кинематикалық, электр схемалары жəне агрегатты бап-тау ережесі, мырышты балқыту температурасы жəне балқытылған мырыш температурасының қабат қалыңдығына тигізетін əсері, орындалатын жұмыс көлемінде мырыш пен мырыштау үшін қолданылатын химикаттардың физикалық жəне химиялық қасиеттері, табақтар мен болат сымның ақаулықтарының түрлері мен бетін сапасын дайындау себептері.

648. Ыстық тəсілмен мырыштаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Үздіксіз болат таспа мен болат сымды үздіксіз жұмыс агрегаттарында

балқытылған мырыш құйылған астауда ыстық мырыштау процесін жүргізу. Патенттеу жəне мырыш-тау процестерін қоса орындайтын агрегаттарда жоғары көміртектелген болат сымды мырыштау. Астау температурасын реттеу жəне мырыштау сапасын бақылау. Мырыштау агрегатын, жолақты салқындату жəне майлау жабдықтарын баптау. Профильді металлопрокаттан жасалған ірі көлемді элементтерді жəне бекіту бөлшектерінің бұранда бетін балқытылған мырыш құйылған астауда, лекті механикаландырылған желілерде ыстық мырыштау процесін жүргізу.

Білуге тиіс: жолақ бетін, металлопрокат пен бекіткіштің бұранда бетін мырыштауға дайындау тəсілдері, қабатты ыстық мырыштау жəне кейіннен өңдеу жəне таспа мен сымды ажырату процесі, бақылау-өлшеу аспаптары мен мырыштау агрегаты автоматикасының құрылысы.

Диффузиялық тəсілмен мырыштаушы-хромдаушы649. Диффузиялық тəсілмен мырыштаушы-хромдаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бөлшектер мен құбырларды мырыштауға (хромдауға) термодиффузиялық тəсілмен дайындау. Бөлшектерді жəшіктерге салу, шикіқұрамды себу жəне тығыздау. Бөлшектері бар жəшікті термодиффузиялық құрылғыға салу. Термоөңдеуден кейін жəшікті құрылғыдан, ал бөлшектерді жəшіктен алу. Құбырға шикіқұрам толтыру жəне оны құрылғыға салу. Термоөңдеуден кейін құбырды термодиффузиялық құрылғыдан алу, шикіқұрам мен қақты алып тастау, құбырдың сыртқы бетін тазалау жəне эпоксидті шайырмен қаптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, құбырды мырыштау жəне эпоксидті композициямен қаптауға дайындау ережесі, бөлшектерді жəшіктерге салу жəне олардың онда орнала-су процесі, мырыштауды дұрыс жүргізу үшін шикіқұрамды жəшіктер мен құбырларға салу тығыздығы.

650. Диффузиялық тəсілмен мырыштаушы-хромдаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі бөлшектерді (фланецтер мен болттарды жəне т.б.)

термодиффузиялық тəсілмен мырыштау. Тура жəне қисық сызықты құбырлардың ішкі бетін термодиффузиялық тəсілмен мырыштау (хромдау). Құбырлар мен бөлшектердің бетін мырыштауға дайындау сапасын бақылау. Жаңа шикіқұрам дайындау жəне қолданылғанның құрамын жаңарту. Мы-рыштау құбырларының сыртқы бетіне жағу үшін эпоксидті композицияны рецепт бойынша дайындау.

Білуге тиіс: арнайы құрылғылардың құрылымы, мырышталған құбырлар мен бөлшектердің сұрыптамасы жəне оларға қойылатын талаптар, шикіқұрамның құрамы, шикіқұрамды мырыш тозаңымен жаңарту мөлшерлемесі, эпоксидті композиция құрамы, бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты мен қолданылу шарттары.

651. Диффузиялық тəсілмен мырыштаушы-хромдаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Тура жəне қисық сызықты құбырлардың жəне əртүрлі бөлшектердің ішкі

бетін термодиффузиялық тəсілмен мырыштау (хромдау). Құбырлар мен бөлшектердің бетін мырыштауға дайындау сапасын бақылау. Термодиффузиялық құрылғының жұмысын бақылау, құрылғы жұмысындағы ақаулықтарды реттеу жəне жою, мырыштау (хромдау) ақаулықтарын анықтау жəне оларды жою. Жұмыс режимін қол режимінен автоматтық режимге ауыстыру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың орындалатын жұмыс көлеміндегі электр схема-лары, термодиффузиялық құрылғылар мен аппаратураның, қызмет көрсетілетін құрылғының құрылысы, құбырларды қабат қалыңдығына байланысты мырыштау режимі, құрылғы жұмысындағы ақаулықтарды жою тəсілдері.

Электролит пен флюсті əзірлеуші652. Электролит пен флюсті əзірлеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Ыстық қалайылау үшін флюсті технологиялық нұсқаулықтарға сəйкес дай-ындау. Астауға мырыш салу, тұз қышқылын құю, жəне реакцияның дұрыс жүруі мен флюс алуды бақылау. Флюс пен сульфиттелген тұнбаны дайындау сапасын сыртқы түрі жəне басқа да белгілері бойынша айқындау. Мырышты, сондай-ақ сульфиттелген тұнбаны тұз қышқылында еріту үшін сандық пропорция құру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың жұмыс қағидаты, флюс пен сульфиттелген тұнбаны дайындау процессі, флюсті, қышқыл мен тұнбаны талдау əдістері, химикаттарды қолдану ережесі.

653. Электролит пен флюсті əзірлеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Майсыздандыру, өңдеу, қалайылау жəне пассивтеу электролиттерін дайын-

дау. Жоғары жылдамдықты қалайылау агрегаттарына жəне орталықтан майлау құрылғысына қызмет көрсету. Қалайылау электролитінің қалпына келтіру берілуін, буландыру мен сүзгіден өтуін, сондай-ақ ерітінділер мен электролиттердің уақтылы ағып кетуін, мақта майы мен ауаның берілуін бақылау. Вакуум-аппараттардың, жылу алмастырғыштар мен сүзгілердің, сорғылардың құбыр ауа үрлегіштер мен басқа да қызмет көрсетілетін жабдықтардың жұмысын бақылау. Бактар мен ыдыстарды жуу. Қызмет көрсетілетін жабдықтарды жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, жертөле коммуникациясының сызба-сы мен орналасуы, бақылау-өлшеу жəне реттеу аппаратурасының құрылысы, электролитті, ерітіндіні дайындау жəне түзету, майды қалпына келтіру бойынша технологиялық нұсқаулық.

Табақ металдың термоберік жəне электр оқшаулауыш қабатының электролиттерін, электротехникалық болатты майсыздандыру жəне өңдеуге арналған ерітіндіні дайындау процессін жүргізу кезінде - 4-разряд.

Сыр мен лакты жуып кетіруші654. Сыр мен лакты жуып кетіруші 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Лак пен сыр қабатын қарапайым бөлшектерден жуып кетіру. Табақ металдың консервациясын жазу. Бөлшектерді аз уақытқа уақытша консервациялау. Бөлшектерді сақтау жəне тасымалдау.

Білуге тиіс: қолданылатын ерітінділер мен жуғыштардың негізгі қасиеттері, лак пен сыр қабатын қолмен алуға арналған құралдың мақсаты мен қолданылу шарттары, қапталатын жəне лак пен сыр ма-териалдары жəне олардың ерітінділер мен жуғыштарға тигізетін əсері.

655. Сыр мен лакты жуып кетіруші 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Лак пен сыр қабатын күрделілігі орташа бөлшектерден жуып тастау. Лак

пен сыр қабаттарын кейіннен бөлшектерді өңдей отырып, креолин астаудан жуып кетіру. Лак пен сыр қабаттарын құбырлардан жəне жүйенің алмалы-салмалы бөлшектерінен жуып кетіру. Ұшақ бөлшектерінен желімді жəне герметикті жуып кетіру. Жуу астаулары мен жүк көтергіш механизмдерге қызмет көрсету. Болат пен магний балқымасынан жасалған бөлшектерді қорғаныш қабаттарын алғаннан кейін, оларды жөндеу барысында қоршаған ортаның əсерінен сақтандыру. Металл ұнтақ не-месе сүйекпен тазалау аппараттарының көмегімен бөлшектер мен тораптарды тазалау.

Білуге тиіс: сүйекпен тазалау аппараттарының жұмыс қағидасы, болат, түсті балқымалар, пласт-масса, резина мен ағаштан жасалған бөлшектерден лак пен сыр қабатын жуып кетірудің техникалық шарттары мен нұсқаулығы, коррозияның пайда болу себептері жəне бөлшектерді коррозиядан қорғау əдістері, креолин жəне басқа да астауларға қызмет көрсетудің негізгі əдістері мен ережесі, лак пен сыр қабатын кетіру тəсілдері, металл ұнтақтың көмегімен сүйекпен тазалаудың негізгі ережелері.

656. Сыр мен лакты жуып кетіруші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Лак пен сыр қабатын күрделі бөлшектерден жəне бөлшектер мен

агрегаттардың ішкі бетінен құрамында бензол, этилацетат, толуол, ацетон т.б. уытты материалдары бар əртүрлі жуғыш заттар мен ерітінділердің көмегімен жуып тастау. Күрделі пішінді бөлшектерді ме-талл ұнтақтың жəне сүйекпен тазалаудың көмегімен тазалау. Орамасында пенопласт толықтырғышы бар тұрмыстық жабдықтардың бөлшектерінен павинолды кетіру. Арнайы жуу машиналары мен құрылғыларында жұмыс істеу, жабдықтарды баптау жəне оларға қызмет көрсету.

Білуге тиіс: жуу машиналарының құрылысы мен баптау тəсілдері, болат, түсті балқымалар, пластмасса, резина мен ағаштан жасалған бөлшектерден лак пен желімді жуып кетірудің техникалық шарттары мен нұсқаулығы, лак пен сыр жəне коррозияға қарсы қабаттардың қасиеттері, оларға бөлшектерді жуу мен тазалау үшін пайдаланылатын ерітінділер мен жуғыш заттардың тигізетін əсері, жуу ерітінділерін қайта пайдалану үшін қайта қалпына келтіру əдістері, матадағы дақтарды кетіру əдістері.

Өңдеуші657. Өңдеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Өңдеу үшін қолжетімділігі оңай қарапайым бөлшектер мен əртүрлі метал-дардан жасалған бұйымдарды өңдеу. Бұйымдарды əртүрлі сілтілер мен қышқылдарда өңдеу үшін астау ды дайындау. Біліктілігі анағұрлым жоғары өңдеушінің басшылығымен талап етілетін концентра-циялы электролит пен ерітінді дайындау. Астаудың температурасын бақылау. Гальваникалық қаптау алдында ірі көлемді металл бөлшектерді электр астауларында өңдеу. Сорттық прокатты өңдеу процесіне қатысу. Баллондарды өңдеуге дайындау (тазалау, мойнының бұрандасын сырлау, сыртқы бетін дайындау). Құбырларды əперу жəне науаға орналастыру, құбырларды арнайы құралдармен қысу. өңдеуден кейін бөлшектерді шаю, жуу жəне кептіру. Ескі таңбасын шаю. Бөлшектерді себеттерге (құндақтарға) салу жəне өңдегеннен кейін оларды себеттен (құндақтан) алу.

Білуге тиіс: өңдеу астауларының жұмыс қағидасы, құрылысы мен қызмет көрсету ережесі, жуу мен өңдеудің мақсаты, дайындамалар мен бұйымдарды электролиттік жəне химиялық тəсілмен өңдеу жəне тазалау процессінің негіздері, астаудың температурасы жəне бұйымдарды өңдеу алдында қыздыру, өңдеу ерітіндісінің құрамы, өңдеу астауларын дайындау ережесі, қышқылдардың қасиеттері жəне оларды қолдану ережесі, баллондар мен құбырларды өңдеуге дайындау ережесі, қарапайым бөлшектерді өңдеу тəсілдері, бөлшектерді өңдеуден кейін кептіру тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Жіңішке бұрандалы бөлшектер - өңдеу;2) Ыдыс бұйымдары (цилиндр жəне тегіс) жəне олардың арматурасы - өңдеу, эмальдау үшін бей-

тараптандыру;3) Дəнекерлеу қаптамасы, дəнекерленген төлкелері мен алынатын гайкалары бар ауа

өткізгіштердің тораптары - өңдеу жəне пассирлеу;4) Тұтас тартылған оралған корпустар - өңдеу;5) Егеу - химиялық қалпына келтіру;6) Цилиндр бастары блоктарының құймалары, картерлер - өңдеу;7) Дəнекерленген пластиналары бар сыйымдылығы ауыспалы конденсаторлардың роторлары

мен статорлары - өңдеу;8) Шар мойынтіректердің шарлары мен айырғыштары - өңдеу.

658. Өңдеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ішкі бетінің қолжетімділігі қиын бөлшектер мен əртүрлі материалдардан

жасалған бұйымдарды жəне бұрандалы бөлшектерді, жоғары көміртектелген сым мен калибрленген

металды белгіленген өлшемдерді сақтай отырып, өңдеу жəне бейтараптандыру. Мəрмəр тəріздендіріп арнайы өңдеу; күңгірттендіріп, жылтыратып жəне терең, мөлшерлі өңдеу. Əртүрлі металдар мен балқымалардан жасалған бұйымдар мен бөлшектерді белгіленген мөлшерді сақтай отырып, өңделмейтін жерлерін оқшаулап, терең өңдеу əдісімен өңдеу. Аралықтарының саны көп əртүрлі көлемді жəне əртүрлі пішінді бөлшектерді өңдеу. Өңдеу тереңдігін микрометрмен жəне индикатормен өлшеу. Сот түріндегі күрделі контурлы бөлшектерді сатылы өңдеу. Ірі көлемді бөлшектерді екіжақты өңдеу, «на ус» өңдеу. Өңделетін жерлерді трафарет, сызба жəне жарықпен көшіру əдісі арқылы белгілеу. Өңдеу ерітіндісін жасау. ерітіндінің сынамасын алу жəне оны талдау жасау үшін лабораторияға жіберу. Құбырлар мен баллондарды өңдеу, майсыздандыру жəне фосфаттау процестерін белгіленген режимдерге сəйкес жүргізу. Сорттық прокатты өңдеу процесін жүргізу. Орамадағы табақтарды тұрақты жұмыс істейтін өңдеу машиналарының астауларында өңдеу, табақ, жолақ жəне сорттық прокатты, болаттың сапалы жəне арнайы маркаларын, орамадағы табақтарды, сондай-ақ табақ металды оны қаптауға дайындау үшін үздіксіз агрегаттарда өңдеу процесіне қатысу. Жолақтың өңдеу астаулары арқылы дұрыс өтуін қамтамасыз ету жəне өңдеу агрегаттарындағы бу, су жəне қышқыл ысырмалар мен бүріккіштердің жұмысын реттеу. Өңдеу агрегаттарын жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: əртүрлі типті жабдықтардың, арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, электролиттік жəне химиялық тəсілмен өңдеу жəне тазалау процесі, жылтыратып жəне мəрмəр тəрізді етіп өңдеу тəсілдері, терең өңдеудің барлық түрлері, өңдеу жылдамдығын, астаудың температурасы мен құрамын есептеу ережесі, өңдеу сапасын сырттай тексеру жəне өлшеу аспаптары арқылы айқындау ережесі, жарықпен көшіру рамаларының құрылысы мен олармен жұмыс істеу ережесі, жарық сезгіш эмульсияны пайдалану əдістемесі, фотохимиялық жабдықтардың құрылысы, болаттың маркасы, құбырлар мен баллондардың сұрыптамасы, ерітінділердің құрамы, қасиеттері мен оны дайындау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері1) Электр вакуум аспаптардың шықпалары - химиялық жəне электрохимиялық өңдеу;2) Түсті металдардан жасалған сағат механизмдеріне арналған бөлшектер - кейіннен пассирлеу

арқылы декоративті өңдеу;3) Əртүрлі пішінді жəне əртүрлі көлемді электр вакуум аспаптардың бөлшектері мен тораптары -

өңдеу, химиялық жəне электрохимиялық жылтырату;4) Күрделі пішінді, ірі габаритті қола бөлшектер (спиральдер, толқынжолдар) - өңдеу;5) Қатаң пайдалану жағдайында жұмыс істейтін бұйымдар мен бөлшектер (автомобильдер, вело-

сипед жəне т.б.) - фосфат қабатын жасау үшін темірді фосфорлы қышқыл тұздарының ыстық ерітіндісінде өңдеу;

6) Күрделі пішінді жəне ірі көлемді ыдыс бұйымдары (шайнек, кофейник) - өңдеу, эмальдау тəрізді бейтараптандыру;

7) Құрал – қалың қабатты хромдау тəрізді өңдеу;8) Люктердің қақпақтары – жекелеген жерлерін белгіленген қалыңдыққа өңдеу;9) Бухталардағы мыс, прокат – ілмекті конвейерде өңдеу;10) Кəрез конструкцияларын қаптау – бөгеттерді сақтай отырып сатылы өңдеу;11) Жолақтар, табақтар, орамалар, түсті металдар мен балқымалардан жасалған шыбықтар -

өңдеу;12) Төсемелер – екі жақты, сыналық өңдеу;13) Ыстыққа төзімді болат жəне түсті металдардан жасалған балқымалар - макроқұрылымын

айқындау үшін өңдеу;14) Ұсақ модульді, дəлме-дəл тістегершіктер, реттығын, поршеньдер, түсті металдар мен

балқымалардан жасалған шəкілдер – мөлшерін сақтай отырып өңдеу.

659. Өңдеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Орамадағы табақтарды тұрақты жұмыс істейтін өңдеу машиналарының

астауларында өңдеу процессін жүргізу. Табақ, жолақ жəне сорттық прокатты, болаттың сапалы жəне арнайы маркаларын, орамадағы табақтарды, сондай-ақ табақ металды оны қаптауға дайындау үшін үздіксіз агрегаттарда өңдеу. Құбырларды арнайы құрылғыларда ағынмен өңдеу əдісі арқылы өңдеу. Орамадағы табақ металды, болаттың сапалы жəне арнайы маркаларын үздіксіз жұмыс істейтін агре-гаттарда өңдеу процесіне қатысу. Өңдеу астауларын зарядтау жəне өңдеу ерітінділерін түзету. Ерітінділердің температурасы мен астаудың белсенділігін реттеу. Қышқыл, су, өңдеу тұнбасын қосу жəне ерітіндіні ауыстыру. Сифонды орнату жəне зарядтау, ерітіндіні ауыстыру кезінде біліктердің арасындағы желіні баптау.

Білуге тиіс: орындалатын жұмыс көлемінде үздіксіз жұмыс істейтін агрегаттардың құрылысы, кинематикалық жəне электр схемалары, өңдеу ерітіндісінің құрамы, қасиеттері мен рецептурасы, қышқылдар мен өңдеу тұнбасының қасиеттері, арнайы құрылғылардың құрылысы, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары.

660. Өңдеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сапалы жəне арнайы маркалы орамадағы табақ металды үздіксіз жұмыс

істейтін агрегаттарда өңдеу процессін жүргізу. Жолақ бетінің тазалығын бақылау жəне жиектерінің бүкпелерін, жыртықтар мен бүкпелерді жою. Қышқыл ерітінділердің температурасын, астаулардың белсенділігін, өңдеу режимі мен сапасын, металды жуу мен майлау, сондай-ақ жолақтардың орамаға дұрыс оралуын, жіктің дұрыс кесілуін, қисықтардың болмауын, үздіксіз жұмыс істейтін өңдеу агрегаттарының жай-күйін жəне өңдеуге арналған металдың болуын бақылау. Үздіксіз жұмыс істейтін өңдеу агрегаттарын баптау.

Білуге тиіс: бақылау-өлшеу аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі, үздіксіз жұмыс істейтін өңдеу агрегаттарының құрылысы мен баптау тəсілдері, орындалатын жұмыс көлемінде əртүрлі марка-лы металды өңдеу процесінің физикалық жəне химиялық негіздері, өңделген ерітінділерді талдау əдістері.

Фосфаттаушы661. Фосфаттаушы 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары фосфаттаушының басшылығымен қарапайым бөлшектер мен тораптарды фосфаттау. Бөлшектерді майлау, крацтеу жəне жуу. Бөлшектерді астауға салу. Фосфаттау процесінің аяқталу уақытын айқындау.

Білуге тиіс: фосфаттау процесі, бөлшектерді фосфаттау үшін дайындау тəсілдері, бөлшектерді астауға салу тəсілдері, фосфаттаудан кейін бетін өңдеу тəсілдері.

662. Фосфаттаушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделілігі орташа бөлшектер мен тораптарды оларды алдын ала дайын-

дап, яғни өңдеп, майсыздандырып, крацтеп жəне кейіннен лакпен немесе маймен қаптай отырып, жу-ып барып фосфаттау. Фосфатталмайтын жерлерін оқшаулау. Ерітіндіні белгіленген рецептура бойын-ша жасау жəне түзету. Астауды талап етілетін температураға дейін қыздыру жəне астаудың қышқылдығын титрлеу арқылы айқындау.

Білуге тиіс: астаулардың жұмыс қағидасы, фосфаттау тəсілдері, өңдеу, майсыздандыру, крацтеу жəне жуу процестері жəне фосфатталмайтын жерлерін оқшаулау тəсілдері, фосфатталатын бөлшектер мен бұйымдарға қойылатын талаптар, арнайы құрылғылардың мақсаты жəне олардың фосфаттау кезінде қолданылу шарттары.

663. Фосфаттаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі жəне ірі бөлшектер мен тораптарды оларды алдын ала дайындап,

яғни өңдеп, майсыздандырып, крацтеп жəне кейіннен лакпен немесе маймен қаптай отырып, жуып барып фосфаттау.

Білуге тиіс: астаулардың құрылысы, астау ерітінділерінің құрамы, өңдеуге түсетін бөлшектерге қойылатын талаптар, фосфаттау кезінде қолданылатын арнайы құрылғылардың құрылысы.

664. Қайраттаушы 1-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сырды бөлшектер мен бұйымдардың бетіне ысқылап жағу арқылы

белгілерді, сандар мен торларды қарайту. Сырды қажетті температураға дейін қыздыру. Сырдың артық бөліктерін бөлшектер мен бұйымдардың бетінен бензинге малынған жұқа зімпара қағазбен алу.

Білуге тиіс: сырды бұйымдардың бетіне ысқылап жағу ережесі, сырдың құрамы, оны қыздыру жəне кептіру режимі.

Жұмыс үлгілеріБелгілер мен сандарды қарайту:1) Дөңгелек пішінді бұйымдар: лимбалар, арнайы шəкілдер жəне т.б.;2) Өлшеу сызғыштары мен штангенциркульдердің штангалары.

Электрмен жылтыратушы665. Электрмен жылтыратушы 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бөлшектерді электрмен жылтыратуға дайындау. Бөлшектерді астауға салу. Біліктілігі анағұрлым жоғары электрмен жылтыратушының басшылығымен қара, қоспаланған жəне түсті металдардан жасалған қарапайым құралдар мен бөлшектерді электрмен жылтырату.

Білуге тиіс: электролиз астаулардың құрылысы, электрмен жылтырату процесі, бөлшектерді электрмен жылтыратуға дайындау тəсілдері, қышқылдармен, сілті жəне цианит тұздарды пайдалану ережесі.

666. Электрмен жылтыратушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қара, қоспаланған жəне түсті металдардан жасалған күрделілігі орташа

құралдар мен бөлшектерді алдын ала дайындай отырып, электрмен жылтырату жəне кейіннен бейта-раптандыру жəне жуу. Ерітінді жасау жəне түзету. Астау температурасын реттеу. Электрмен жылтыра-ту процесінің аяқталу уақытын айқындау.

Білуге тиіс: қара, қоспаланған жəне түсті металдарды электрмен жылтырату процесі, ерітінділердің құрамы мен оны белгіленген рецепт бойынша жасау ережесі, ерітіндіні қыздыру темпе-ратурасы жəне электрмен жылтырату процесі ұзақтығы, жылтыратылатын бөлшектерге қойылатын техникалық талаптар, бөлшектерді астауға салуға арналған құрылғылардың мақсаты мен қолданылу шарттары.

667. Электрмен жылтыратушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі бөлшектер мен қара, қоспаланған жəне түсті металдардан

жасалған құралдарды алдын ала дайындай отырып, электрмен жылтырату жəне кейіннен бейтарап-тандыру жəне жуу. Астауларды талап етілетін температураға дейін қыздыру. Болаттың арнайы марка-ларынан жасалған құбырлардың сыртқы жəне ішкі бетін арнайы құрылғыларда электрмен жылтыратуға қатысу. Құрылғыға электролит құю. Құбырларды құрылғыға салу жəне құбырларды алу. Құрылғыны жөндеуге қатысу.

Білуге тиіс: құбырларды электрмен жылтыратуға арналған қызмет көрсетілетін құрылғының құрылысы, электрмен жылтыратуға арналған бұйымдарды бейтараптандыру жəне жуу тəсілдері, бөлшектерді астауға салуға арналған құрылғылардың құрылысы, электрмен жылтыратудың ақаулықтары жəне оларды жою тəсілдері.

668. Электрмен жылтыратушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Болаттың арнайы маркаларынан жасалған құбырлардың сыртқы жəне ішкі

бетін арнайы құрылғыларда біркелкі электрмен жылтырату процессін жүргізу. Электролиттің жай-күйін (температурасын, тығыздығын) тексеру. Жабдықтың жай-күйін бу өткізгіш жəне қышқыл маги-стральдермен бақылау. Құбырларды электрмен жылтыратуға арналған құрылғыны баптау.

Білуге тиіс: құбырларды электрмен жылтыратуға арналған арнайы құрылғының құрылысы мен жұмыс қағидаты, электрмен жылтыратудың технологиялық режимі, орындалатын жұмыс көлемінде электрмен жылтыратуда қолданылатын материалдардың физикалық жəне химиялық қасиеттер, элек-трмен жылтыратылатын құбырлардың сұрыптамасы.

«Металмен қаптау жəне бояу» бөлімінде қарастырылған жұмысшы кəсіптері атауларының, олардың қолданыстағы БТБА 2002 жылғы шығарылымының атаулары көрсетілген тізбесі БТБА-ның (2-шығарылым), 7- бөлімінің 7-қосымшасында келтірілген.

8. ЭмальдеуЭмаль шыланқұрамды құюшы

669. Эмаль шыланқұрамды құюшы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Эмаль шыланқұрамдарды құюға арналған бур, сода, поташ, тұз

ерітінділерін жəне басқа да құю құралдарын технологиялық нұсқаулықтарға сəйкес дайындау. Шыланқұрамды сүзу жəне түйіршіктелген тұнбаларды алып тастау. Шыланқұрамды толтыру бары-сында жəне одан кейін орналастыру.

Білуге тиіс: толтыру құралдарын дайындау үшін қолданылатын материалдар мен химикаттар жəне олардың қасиеттері, толтыру құралдарын дайындау тəсілдері, шыланқұрамның физикалық қасиеттері, қышқылдармен, сілтілермен жəне тұздармен жұмыс істеу ережесі.

670. Эмаль шыланқұрамды құюшы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Эмаль шыланқұрамды жəне эмальделетін бұйымдарға сəйкес суды құю

құралдарын қосу арқылы белгілі бір консистенцияға дейін құю. Эмаль шыланқұрамның жұмыс қоспасының жай-күйі. Техникалық құжаттаманы жүргізу. Біліктілігі анағұрлым төмен құюшылардың жұмысын басқару.

Білуге тиіс: əртүрлі эмальдер мен оларға құюға арналған құралдардың номенклатурасы, қасиеттері мен құрамы, əртүрлі бұйымдарға арналған шыланқұрамдардың тығыздығы, ылғалдылығы мен консистенциясы жəне оларды айқындау əдістері, ылғалдылығы мен консистенциясын айқындауға арналған аспаптар мен оларды пайдалану ережесі.

Эмаль қабатты бақылаушы671. Эмаль қабатты бақылаушы 3-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Эмальмен қапталған қарапайым жəне күрделілігі орташа бұйымдарды оларды күйдіргеннен кейін бекітіліген техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттарға сəйкес бақылау жəне қабылдау. Эмаль қаптама сынықтарының, толқындарының, талшықты сызаттарының, саңылаулары мен көпіршіктерінің болмауын, термоберіктігін, біркелкілігі мен қалыңдығын жəне оның металмен бірігу беріктігін тексеру. Қабылданған бұйымдардың сорты мен таңбалануын айқындау. Ақауланған бұйымдар туралы нарядтар, хабарламалар мен актілер ресімдеу.

Білуге тиіс: қарапайым жəне күрделілігі орташа бұйымдарды қабылдаудың техникалық шартта-ры мен мемлекеттік стандарттары жəне қабылдау əдістері, шығарылатын бұйымдардың номенклату-расы мен мақсаты, ақаулықтардың сыныптамасы мен түрлері, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы.

Жұмыс үлгілері Бақылау жəне қабылдау: 1) Тоңазытқыштардың бөлшектері; 2) Араластырғыштар; 3) Газ плиталар; 4) Түптер; 5) Ыдыс; 6) Раковина; 7) Сырттағы судың жəне басқа да агрессивті заттарды өткізетін кеме құбырлары;8) Термометр түтіктері;9) Қол жуғыш; 10) Унитаздар;11) Клозет құралдары.

672. Эмаль қабатты бақылаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Эмальмен қапталған күрделі бұйымдарды оларды күйдіргеннен кейін

бекітіліген техникалық шарттар мен мемлекеттік стандарттарға сəйкес бақылау жəне қабылдау. Қабаттың ақтығын бекітілген эталонмен салыстыру. Ақаулықтардың пайда болу себептерін анықтау жəне оларды жою бойынша шаралар қабылдау. Ақаулық себептерін талдауға техникалық құжаттама дайындау.

Білуге тиіс: күрделі бұйымдарды қабылдаудың техникалық шарттары мен мемлекеттік стандарт-тары, күрделі бұйымдарды техникалық бақылау жəне сынау əдістері, ақаулықтардың сыныптамасы жəне олардың пайда болу себептері, күрделі бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері Бақылау жəне қабылдау: 1) Кеменің жылу алмастырғыш аппараттары; 2) Қысыммен жұмыс істейтін аппаратура; 3) Ванналар; 4) Гидролизерлер; 5) Импеллерлер; 6) Газ колонкалар; 7) Қазандықтар;8) Пропеллер араластырғыштар;

16 наурыз 2013 жыл www.egemen.kz 17

(Жалғасы 18-бетте).

(Жалғасы. Басы 13-16-беттерде).

9) Сүзгі-нығыздауыштардың плиталары мен рамалары; 10) Друк – сүзгілердің торлары.

Эмаль материалдарды ұнтақтаушы673. Эмаль материалдарды ұнтақтаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Эмаль материалдарын ұнтақтау жабдықтарында біліктілігі анағұрлым жоғары ұнтақтаушының басшылығымен тарту. Материалдарды, пудра эмальды елеу, шыланқұрамды қол жəне механикалық електе елеу. Материалдар мен фритталарды арту, түсіру жəне жұмыс орнына тасымалдау. Материалдарды жуу, сұрыптау, кептіру жəне қолмен ұнтақтау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, жабдықты біркелкі арту ережесі, эмаль жəне ұнтаққа қосылатын қоспалардың құрамына енетін материалдардың номенклатурасы мен сорттары.

674. Эмаль материалдарды ұнтақтаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Эмаль материалдарын ұнтақтау жабдықтарында тарту. Астар жəне жабын

эмальды дайындау. Ұнтақтау процесін бақылау. Материалдарды өлшеу. Материалдар мен фриттерден əртүрлі шаң-тозаңдарды алып тастау. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау.

Білуге тиіс: ұнтақтау жабдығының құрылысы мен оны баптау ережесі, шикіқұрам мен эмаль дайындау үшін қолданылатын материалдар жəне олардың қасиеттері, оларға қойылатын техникалық шарттар жəне оларды сақтау ережесі.

675. Эмаль материалдарды ұнтақтаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Эмаль материалдарын дірілді ұнтақтау құрылғыларында тарту. Дірілді

ұнтақтауды бақылау. Артылатын материалдардың сапасын тексеру. Фриттер мен материалдарды мөлшерлеу жəне өлшеу. Шар диірмендердегі футеровка мен шардың жай-күйін тексеру. Ұнтақтың ұсақтығын айқындау. Дірілді ұнтақтау құрылғыларын жəне басқа да ұнтақтау жабдықтарын іске қосу жəне тоқтату. Қызмет көрсетілетін жабдықтарды баптау.

Білуге тиіс: дірілді ұнтақтау құрылғыларын құрылысы мен баптау тəсілдері, ұнтақтау жабдықтарының жұмыс режимі, эмаль шыланқұрамды дайындауға арналған шар көлемдерінің арақатынасы, эмаль жəне ұнтаққа қосылатын қоспалардың құрамына енетін материалдардың номен-клатурасы, сорттары мен сапасы, дайын бітеуіштер мен эмальдерге қойылатын техникалық шарттар, жұмыс орнына беру жəне есепке алу тəртібі.

Эмальді күйдіруші

676. Эмальді күйдіруші 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі эмальмен қапталған қарапайым жəне күрделілігі орташа

бұйымдарды біліктілігі анағұрлым жоғары күйдірушінің басшылығымен конвейерлерде, камераларда, газ жəне құндақ пештерде күйдіру. Жабдықтар мен құралдарды дайындау жəне оған саз балшық жағу. Бұйымдарды пештерге жəне сырлайтын жерге тасымалдау. Бұйымдарды күйдіру құралына орнату жəне күйдіргеннен кейін алу. Ыстық бұйымдарды күйдіргеннен кейін түзету жəне оларды орнату.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, күйдірілетін эмаль қабатты қаптауға қойылатын талаптар, бұйымдарды күйдіргеннен кейін түзету əдістері, қарапайым құрылғылар мен бақылау-өлшеу аспаптарының мақсаты мен қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері Бұйымдардағы эмальды күйдіру: 1) Бітеу; 2) Тығыздамалардың корпустары; 3) Люктердің қақпақтары; 4) Келте құбырлар; 5) Фланецтер.

677. Эмальді күйдіруші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі эмальмен қапталған қарапайым жəне күрделілігі орташа

бұйымдарды конвейерлерде, камераларда, газ жəне құндақ пештерде күйдіру. Пештердің жұмысын жəне күйдірудің температуралық режимін бақылау. Конвейердің қозғалу жылдамдығын реттеу. Күйдіру алдында бұйымдардың сапасын тексеру жəне шағын ақаулықтарды жою. Эмальды шаблон бойынша тазалау. Бұйымдарды күйдіру алдында үрлеу. Бұйымдарды пештен алу, оларды түзету жəне эмаль қабаттың ақаулықтарын жою. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау тəсілдері, қарапайым жəне күрделілігі орташа бұйымдарды күйдіру режимі, эмаль сорттары мен қасиеттері, əмбебап жəне ар-найы құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы.

Жұмыс үлгілері Бұйымдардағы эмальды күйдіру: 1) Дистиллятты сақтауға арналған бактар; 2) Қарапайым пішінді болат араластырғыштар; 3) Газ плиталар;4) Ыдыс;5) Еденге қойылатын сифондар; 6) Траптар; 7) Кеме жүйелері мен құбыр өткізгіштердің тік құбырлары.

678. Эмальді күйдіруші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі эмальмен қапталған күрделі бұйымдарды конвейерлерде, камера-

ларда, газ, құндақ жəне басқа да пештерде күйдіру. Бұйымдарды күйдіру пешінің конвейеріне ілу жəне орнатуды жəне оның кептірілу жəне күйдірілу сапасын бақылау. Электр пештерін белгілі бір температуралық режимге реттеу жəне баптау, пештің температурасын аспаптар бойынша бақылау. Құрылғыларды дайындау жəне оларды пеште қыздыру. Эмаль қабатың ақаулықтарын жою. Ағымдағы жөндеуге қатысу. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау.

Білуге тиіс: бұйымдардың номенклатурасы, қызмет көрсетілетін жабдықты баптау ережесі, əртүрлі бұйымдар мен эмальдерді күйдіру режимі, эмальмен қапталған бұйымдарға күйдіруден кейін жəне оған дейін қойылатын техникалық талаптар,бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері Бұйымдардағы эмальды күйдіру: 1) Тоңазытқыштардың бөлшектері; 2) Су жылытқыш коллоналар; 3) Ыдыстардың қақпақтары; 4) Күрделі пішінді болат араластырғыштар; 5) Жуғыштар; 6) Болат жəне шойын раковиналар; 7) Көмір рештактар; 8) Термометрлердің түтіктері; 9) Бір жазықтықта екі бұрамға дейін бұралған кеме жүйелері мен құбыр өткізгіштердің

құбырлары;10) Болт қол жуғыштар; 11) Болат унитаздар.

679. Эмальді күйдіруші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қышқылға берік астармен, эмаль қабатымен қапталған күрделі

бұйымдарды құндақ жəне камералық пештерде жəне жоғары жиілікті тоқ құрылғыларда күйдіру. Пештердің жұмысы мен күйдірудің ұзақтығын бақылау. Пештің температуралық режимін реттеу. Эмаль қабаттың ақаулықтарын бұйымдарды күйдіру кезінде жою.

Білуге тиіс: жоғары жиілікті тоққа арналған құрылғылардың құрылысы, қышқылға берік астар-мен, эмаль қабатымен қапталған бұйымдарды күйдірудің техникалық шарттары, эмаль балқымасының дайын екенін қыздыру түсіне қарап айқындау ережесі, пештерді соғу кезінде қолданылатын отқа төзімді материалдардың қасиеттері.

Жұмыс үлгілері Бұйымдардағы эмальды күйдіру: 1) Қышқылға берік эмалі бар аппаратура; 2) Қысыммен істейтін аппаратура; 3) Друк – сүзгілердің түбі; 4) Болат жəне шойын қазандықтар; 5) пропеллер араластырғыштар; 6) Бір жазықтықта екі жəне одан да көп бұрамға дейін бұралған кеме жүйелері мен құбыр

өткізгіштердің құбырлары;

680. Эмальді күйдіруші 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Астар жəне жабын эмаль қабатымен қапталған күрделі пішінді күрделі

бұйымдарды құндақ жəне камералық пештерде жəне жоғары жиілікті тоқ құрылғыларда күйдіру. Бұйымдар қабырғасы қабатының əркелкілігін олардың пеште қыздырылу дəрежесіне қарап айқындау. Пештің температуралық режимін сақтау. Эмальденетін бұйымдардың көлемі жылдам өзгерген кезде пештің температурасын электронды бақылау аспаптарының көмегімен реттеу. Ірі көлемді бұйымдарды телевизиялық құрылғының көмегімен эмальдау процесін бақылау. Ыстық бұйымдарды күйдіруден кейін түзету. Болат бұйымдардағы эмаль қабаттың ақаулықтарын жоғары жиілікті тоқпен немесе газ шілтермен өңдеу. Эмаль қабаттың ақаулықтарын арнайы бітеуіштермен, алтынмен жəне басқа да материалдармен пломбылау арқылы бітеу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылымы, астар жəне жабын эмальдың физикалық жəне химиялық қасиеттері мен технологиялық өлшемдері, күйдіруге арналған температуралық ре-жимдер, əртүрлі бұйымдарды күйдіру ұзақтығы, эмальдауге дейін бұйымдардың бетіне жəне бұйымдардың бетіне күйдіруге дейін жəне одан кейін қойылатын техникалық талаптар, бақылау-өлшеу аспаптарын баптау жəне реттеу ережесі.

Жұмыс үлгілері Бұйымдардағы эмальды күйдіру: 1) Гидролизерлер; 2) Сүзгі-нығыздауыштардың плиталары мен рамалары; 3) Бірнеше жазықтықта бұралған кеме жүйелері мен құбыр өткізгіштердің құбырлары.

Эмальданған бұйымдарды өңдеуші681. Эмальданған бұйымдарды өңдеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Эмальданған бұйымдарды өңдеуші; оларды күйдіргеннен кейін эмаль қабатын бұзбай, құралмен өңдеуден қалған шор мен іздерді кесу жəне тазалау. Бұйымдарды күйдіргеннен кейін конвейерлік пештің таспасынан алу. Бөлшек буртынан құрғақ эмальды механикалық кигіз дөңгелекпен тазалау. Силикат эмальды (үш түске дейін) түсті металдан жасалған бұйымдарды жəне органикалық эмальды бұйымдарды егеу станогында ылғал тəсілмен абразив дөңгелектермен өңдеу. Бұйымдарды өңдегеннен кейін ағын суда жуу, оларды торға бөліп орналастыру жəне кептіру шкафында кептіру. Кептіру шкафының температурасын аспаптар бойынша бақылау. Икемді шлангының басын майлау. Абразив дөңгелектерді ауыстыру. Бітеме бұйымдарының жарамды жəне жарамсызын түрлері бойынша анықтау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың жұмыс қағидаты, кесу құралының қолданылу ережесі, эмальданған бұйымдардың мақсаты, егеулеу жəне тазалау ережесі, эмаль қабаттың бетіне қойылатын техникалық талаптар, кептіру температурасы.

682. Эмальданған бұйымдарды өңдеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Силикат эмальды (үш түстен астам) асыл жəне түсті металдан жасалған

бұйымдарды егеу станогында ылғал тəсілмен абразив дөңгелектермен өңдеу. Станоктарды баптау. Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы жəне баптау тəсілдері, эмаль мен

асыл жəне түсті металдардың қасиеттері.

683. Конвейерлік пештің операторы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Металды қыздыру жəне термиялық өңдеу, құю қалыптарын, сырланған

жəне эмальданған бұйымдарды кептіру кезінде жалпақ, күмбезді, таспалы, люлькалы, бағалы, қырнауыш конвейерлерді басқару, жылу, құм реттегіш құрылғыларды жəне күйдіру, қыздыру жəне басқа пештердің басқа басқару. Пештің қалқанын көтеру жəне түсіру. Үрлеу, жағу жəне пештің темпе-ратурасын белгіленген режимге жəне бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштеріне сəйкес белгіленген өлшемдерге дейін жеткізу. Ауа, газ, мұнай мен электр энергиясын өткізетін магистральдердің жай-күйі мен жұмысқа жарамдылығын бақылау. Конвейердің өн бойында көзге көріну аймағын қамтамасыз ету. Қызмет көрсетілетін механизмдерді тексеру жəне жұмысқа жарамды қалпын қамтамасыз ету.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін механизмдер мен оларды басқару электр схемаларының құрылысы, қызмет көрсетілетін учаскедегі өндірістің технологиялық процесінің негіздері, жабдық жұмысындағы ақаулықтардың себептері, конвейерді іске қосу жəне тоқтату ережесі, қолданылатын жанармайдың қасиеттері.

Бұйымдарды күйдіруші

684. Бұйымдарды күйдіруші 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Пешті жұмысқа дайындау. Бұйымдарды құндақ пештің торына немесе

конвейерлік пештің таспасына қою жəне жаю. Бұйымды пешке салар алдында оған мүсəтір немесе тұз қышқылын себу. Бұйымдарды пешке салу. Күйдірілген бұйымдарды пештен шығару немесе оларды конвейердің таспасынан алу. Белсенді көмір мен құрылғыларды күйдіру процесін жүргізу үшін дай-ындау. Бұйымдар мен жартылай дайын өнімдерді күйдіргеннен кейін ағарту, кврацтеу жəне кептіру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, күйдірілетін бұйымдардың ассортименті, бұйымдарды пештің торына немесе таспасына қою жəне жаю тəсілдері, бұйымдарды күйдіру алдында бүрку тəсілдері, күйдірілген бұйымдарды пешке салу жəне одан шығару ережесі, ар-найы құрылғылардың, бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты мен қолданылу шарттары.

685. Бұйымдарды күйдіруші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қара жəне түсті металдан жасалған қарапайым жəне күрделілігі орташа

бұйымдарды пеште технологиялық процеске сəйкес қышқыл жəне қышқылсыз күйдіру процесін жүргізу. Термореттеуіштерді белгіленген температураға қою. Күйдіру барысында пеш режимін реттеу. Қышқыл ерітінділерді жасау. Пештердің жұмысының температуралық режимін көзбен шолып жəне аспаптар бойынша бақылау жəне олардың жинақтауышқа берілуін бақылау. Қызмет көрсетілетін жабдықты баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау тəсілдері, бұйымдарды күйдіру режимі, күйдірудің пленканың түсі бойынша сапасы, металдар мен балқымалардың қасиеттері, арнайы құрылғылардың, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы.

Жұмыс үлгілері Бұйымдарды күйдіру: 1) Бітеуіштер; 2) Тығыздама корпусы; 3) Сағат корпустары; 4) Медальдер мен ордендер; 5) Келтеқұбырлар; 6) Газ плиталар; 7) Ыдыс; 8) Фланецтер;

686. Бұйымдарды күйдіруші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қара жəне түсті металдан жасалған күрделі бұйымдарды пеште

технологиялық процеске сəйкес қышқыл жəне қышқылсыз күйдіру процесін жүргізу. Жоғары температуралық күйдіру кезінде пештің белгіленген технологиялық режимін реттеу. Ауа, газ, мұнай мен электр энергиясын өткізетін магистральдердің жұмысқа жарамдылығын бақылауды жүзеге асыру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау тəсілдері, бұйымдарды күйдіру режимі, қолданылатын жанармай мен энергияның қасиеттері, құм реттеуіш жəне бақылау-өлшеу аспаптары мен құрылғыларының мақсаты мен құрылысы.

Жұмыс үлгілері Бұйымдарды күйдіру: 1) Біліктер; 2) Түптер; 3) Ыдыстар; 4) Қазандықтар; 5) Араластырғыштар; 6) Əртүрлі жинақтар;

Эмальді балқытушы

687. Эмальді балқытушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Шикіқұрамды көтергіш механизмдердің көмегімен немесе қолмен балқыту

пешінің арту алаңына əперу. Шикіқұрамды балқыту пешіне біліктілігі анағұрлым жоғары балқытушымен бірлесе отырып, көтергіш механизмдердің көмегімен арту. Эмаль түйіршіктерін грану-ляция барысында астауда араластыру. Түйіршіктелген эмальды астаудан шығару жəне оны өлшегеннен кейін сақтайтын жерге тасымалдау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, астауларды жұмысқа дайындау ережесі, шикіқұрам материалдарының номенклатурасы, сыртқы түрі жəне шекті көлемі, шикіқұрамды сақтау ережесі.

688. Эмальді балқытушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары балқытушының басшылығымен əртүрлі

эмальдерді балқыту процесін жүргізу. Балқыту пештерін жұмысқа дайындау жəне оларға шикіқұрам арту. Химикаттарды белгіленген рецептура бойынша дайындау. Оқбақырларды эмаль құю үшін дай-ындау жəне оны құюға қатысу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, шикіқұрамды балқыту пешіне бір уақытта арту нормасы, əртүрлі эмальдердің қасиеттері мен оларды шикіқұрамдау, шикіқұрамды арту жəне балқыту кезіндегі пештің температурасы.

689. Эмальді балқытушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі эмальдерді балқыту процесін жүргізу. Біліктілігі анағұрлым

жоғары балқытушының басшылығымен зергерлік жəне техникалық арнайы эмальдерді балқыту пештерінде балқыту процесін жүргізу. Пештің температуралық режимін жүргізу. Балқытылған эмальдың сынамаларын іріктеу жəне олар бойынша балқыманың даярлығын айқындау. Балқытылған эмальды су астауға салу (эмальды түйіршіктеу). Түйіршіктелген эмальды өлшеу.

Білуге тиіс: шикіқұрамды балқыту кезіндегі температуралық режим, əртүрлі эмальдерді балқыту процесі, эмальдың даярлығын айқындау əдістері, дайын эмальды ағызу əдістері, эмальды балқыту үшін қолданылатын жанармайдың түрлері, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары.

690. Эмальді балқытушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Фарфор мен фаянс, құндақ жəне эмаль шыны сырларының үстінен жылты-

рату сырлауларына арналған зергерлік жəне техникалық арнайы эмальдерді, техникалық флюстер мен флюстерді балқыту пештерінде балқыту процесін жүргізу. Зергерлік жəне техникалық арнайы эмальдерді іріктеу.

Білуге тиіс: зергерлік жəне техникалық арнайы эмальдер мен флюстерді балқыту процесі, эмальдердің даярлығын анықтау тəсілдері, эмальды балқыту үшін қолданылатын сұйық жанармайдың құрамындағы ылғалдың шекті көлемі.

Эмаль ұнтағын дайындаушы691. Эмаль ұнтағын дайындаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Белгіленген рецептура бойынша шикіқұрам дайындау үшін бастапқы мате-риалдарды дайындау. Эмаль плиткаларды жару жəне эмальды шар диірмендерде құрғақ тарту. Түйіршіктеліп қалған химикаттарды ұсақтау. Эмаль мен химикаттарды қолмен жəне механикалық електермен елеу. Шикіқұрам материалдары мен шикіқұрамнан магниттің көмегімен артық қоспаларды шығару. Шикіқұрамды араластыру. Шикіқұрамды балқыту пештеріне тасымалдау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, шикіқұрам материалдарының сыртқы түрі жəне негізгі қасиеттері, шикіқұрамды араластыру, торларды сыныптау, магнитпен жұмыс істеу ережесі.

692. Эмаль ұнтағын дайындаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Белгіленген рецепт бойынша эмальдерге арналған неорганикалық

бояғыштарды дайындау. Эмаль фриттаны балқытуға арналған шикіқұрамды белгіленген рецептура бойынша, оны шикіқұрам журналына енгізе отырып жəне шикіқұрам төлқұжатын жасай отырып жа-сау. Эмаль тақташаларды ұнтақтауышта ұнтақтау, эмальды ұсақ елекпен елеу, оны суландыру. Ұнтақтардың ұсақтығын аспап арқылы тексеру жəне журналға жазу. Шикіқұрамның құрамдас бөліктерін өлшеу. Материалдар мен шикіқұрамның жұмсалуын есепке алу, материалдарды қоспалау барабандарына себу. Шикіқұрамның араластырылу дəрежесін бақылау. Фарфор келідегі органикалық эмальге арналған пигменттерді ысқылау жəне оларды бекітілген рецептура бойынша лакпен қосып араластыру. Жабдықты баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы жəне баптау тəсілдері, астар жəне жабын эмальдердің құрамына кіретін барлық шикізат материалдары мен химикаттарының номенклатурасы, сыртқы түрі жəне қасиеттері, шикізат материалдары мен химикаттар ылғалдылығының шикіқұрам жа-сауда астар жəне жабын эмальдердің физикалық жəне химиялық қасиеттеріне тигізетін əсері, матери-алдар ұнтағы ұсақтығының жəне аралас шикіқұрам біркелкілігінің астар жəне жабын эмальдердің са-пасына тигізетін əсері, аралас шикіқұрам біркелкілігін анықтау əдістері, бояғыштардың мақсаты жəне қолданылатын лактардың қасиеттері, бояғыштар құрамының эмаль сапасына тигізетін əсері.

693. Эмаль ұнтағын дайындаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Пастадан жəне басқа да бастапқы материалдардан органикалық эмаль дай-

ындау. Паста дайындау үшін пигмент пен лак іріктеу. Пастаны сыр қырғыш машинада ұнтақтау. Органикалық эмальдың түсін үлгі бойынша іріктеу. Органикалық эмальды бұйымдардың үлгілеріне жағу. Эмальды сынау. Əртүрлі эмальдерге арналған астарды белгіленген рецептура бойынша дайын-дау. Жабдықты баптау жəне реттеу.

Білуге тиіс: əртүрлі үлгілі жабдықтардың құрылысы мен оларды баптау ережесі, органикалық эмальдердің консистенциясы, сырлаулардың пигменттері, бітеменің құрамына кіретін химикаттар, астардың мақсаты, бұйымдардың əртүрлі түрлеріне арналған бітеме массасының қоюлығы.

Эмальмен бейнелеуші694. Эмальмен бейнелеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Дайын бұйымдарға трафареттердің жəне бүріккіштердің көмегімен түрлі-түсті эмальдермен жəне сырлаулармен бір түсті суреттерді салу.

Білуге тиіс: бүріккіштің құрылысы, қолданылатын эмальдер мен бейорганикалық сырлаулар, бұйымдарға бір түсті суреттерді эмальмен салу тəсілдері.

695. Эмальмен бейнелеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Дайын бұйымдарға трафареттердің жəне бүріккіштердің көмегімен жəне

тазалау əдісімен түрлі-түсті эмальдермен жəне сырлаулармен көп түсті суреттерді салу. Суреттерді де-калькомания əдісімен салу.

Білуге тиіс: трафареттің көмегімен жəне декалькомания əдісімен түрлі-түсті суреттерді эмаль-дермен салу тəсілдері, декольге арналған ерітіндінің құрамы жəне оны дайындау тəсілі, эмальдер мен бейорганикалық сырлаулардың қасиеттері.

696. Эмальмен бейнелеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Дайын бұйымдарға қарапайым суреттер мен жазуларды трафаретсіз жəне

клише əдісімен түрлі-түсті эмальдермен салу. Суреттер композициясын жасау жəне трафареттер мен клишеге арналған сырлауларды таңдау. Қарапайым суреттерді салуға арналған трафареттерді дайын-дау жəне жасау.

Білуге тиіс: трафареттерді жасау тəсілдері, суреттердің негізгі композициясы, əртүрлі түсті жəне реңкті эмальды жасау үшін бейорганикалық суреттерді таңдау тəсілдері, суреттерді клише əдісімен салу тəсілдері.

697. Эмальмен бейнелеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Дайын бұйымдарға күрделі суреттер мен каллиграфиялық жазуларды

трафаретсіз жоғары дəрежелі тазалықпен жəне дəлдікпен фотография жəне шелкография əдісімен са-лу. Шығарылатын бұйымдар ассортиментіне қатысты барлық суреттерді дайындау. Күрделі суреттерді салуға арналған трафареттерді дайындау жəне жасау.

Білуге тиіс: суреттерді фотография жəне шелкография əдісімен салу тəсілдері, бейнелеу мен сырлау жасау негіздері, эмаль мен сырлаудың қасиеттері, толтыру материалдары мен құралдарының түрлері мен қасиеттері, коллоид ерітінділердің қасиеттері.

698. Эмальдау кезінде бұйымдарды орнатушы 1-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бұйымдарды бұрма механизмдерге орнату, оларды бұру жəне бұйымға

құрғақ эмаль жағу кезінде оларды əртүрлі жағдайларда ұстау. Бұрма механизмді майлау. Жұмыс ор-нын тазалау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, оның маңызды бөлшектерінің ата-уы мен мақсаты, бұйымдарды бұру тəсілдері, бұрма механизмді басқару тəсілдері.

Фриттеуші699. Фриттеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Біліктілігі анағұрлым жоғары фриттеушінің басшылығымен фритті пісіру. Ыдысты жұмысқа дайындау. Шикіқұрамды таразылау, пешке тасымалдау жəне ыдысқа себу. Шикіқұрамды пешке салу. Фритті пештен алу, ұнтақтау, оларды қоймаға жинау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидаты, шикіқұрамды жасау кезінде қолданылатын материалдар мен химикаттардың номенклатурасы жəне олардың мақсаты.

700. Фриттеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Фритті пісіру. Пісірудің белгіленген режимін сақтау. Фритті пісірудің

даярлығын айқындау. Сырлаулар мен пигменттерді құндақ электр пештерінде пісіру. Пештердің жұмыс режимі мен фриттеу процесін бақылау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, фритті пісіруге арналған шикіқұрамның рецептурасы, фриттердің əртүрлі түрлерінің қасиеттері мен олардың мақсаты, пісірудің температуралық режимі, сырлауларды фриттеу жəне пигменттерді күйдіру технологиясы, сырлаулар, пигменттер мен қолданылатын химикаттардың техникалық шарттары, фритті пісірудің даярлығын жəне фриттің сапасын айқындау əдістері.

Эмальдаушы701. Эмальдаушы 1-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Сұйық эмальмен қапталатын бұйымдардың жиектерінен эмаль ағындарын тазалау. Бұйымдарды жұмыс орнына жеткізу. Бұйымдарды кептіруге ауыстыру. Бұйымдарды пештің конвейері немесе кептіргішке орнату. Бұйымдардың таңбалау.

Білуге тиіс: бұйымдардың ассортименті, сұйық эмальмен қапталатын бұйымдарды ауыстыру жəне орнату ережесі, бұйымдарды таңбалау ережесі.

702. Эмальдаушы 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сұйық эмальды бұйымның жиектеріне жағу. Қарапайым пішінді

бұйымдарға астар жəне жабын эмальды батырып алу, үстінен құю жəне бүріккішпен бүрку əдістерімен жағу. Бұйымдарға қарапайым сəндік қабаттарды жағу. Шойын жəне болат бұйымдарды жуу, тазалау, сылау жəне оларға шыланқұрам жағу.

Білуге тиіс: эмальдердің түсі бойынша номенклатурасы, шыланқұраммен қапталатын бұйымдардың бетіне қойылатын техникалық талаптар, шыланқұрамның консистенциясы, анағұрлым кең тараған арнайы құрылғылар мен құралдардың мақсаты жəне қолданылу шарттары.

Жұмыс үлгілері Бұйымның жиектеріне эмаль жағу: 1) Бидондар; 2) Табақтар; 3) Құмыралар; 4) Шелектер;5) Болат кастрюльдер; 6) Кофе қайнатқыштар; 7) Кружкалар; 8) Құмыралар; 9) Шараша; 10) Ас үй жиынтығы; 11) Үй тоңазытқышына арналған ыдыс; 12) Шаралар; 13) Шайнектер. Астарлық жəне жабын эмальды жағу: 1) Бирка; 2) Ілмектер; 3) Тұрмыстық ілмектер; 4) Вагондарға арналған орын нөмірлері; 5) Шəйнектердің тұтқалары; 6) Қоқысқа арналған күрекше; 7) Кестелер; 8) Жəшіктер.

703. Эмальдаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделілігі орташа пішінді бұйымдарға астар жəне жабын эмальды баты-

рып алу, үстінен құю жəне бүріккішпен бүрку əдістерімен жағу. Күйдірілмеген бұйымдарға сəндік эмаль жағу. Шыланқұрамды толтыру жəне оны жұмыс жағдайына жеткізу. Жабдықты баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы мен баптау тəсілдері, эмальмен қапталатын бұйымдардың бетіне қойылатын техникалық шарттар, шыланқұрамның құрамына кіретін материалдар, күрделілігі орташа пішінді əртүрлі бұйымдарға арналған шыланқұрам ұнтағының конси-стенциясы, тығыздығы мен майдалылығы, арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы.

Жұмыс үлгілері Астарлық жəне жабын эмальды жағу: 1) Түбектер; 2) Қаз етіне арналған ыдыс; 3) Кеме арматурасы мен құбырлардың қарапайым бөлшектері; 4) Кепсерлер; 5) Кастрюльдер; 6) Кружкалар; 7) Шарашалар; 8) Газ плиталар; 9) Қарапайым пішінді медициналық ыдыс; 10) Жерге қойылатын сифондар; 11) Маршруттық вагондардың кестесі; 13) Сатылар; 14) Кедергі түтіктері; 15) Үйрек етіне арналған ыдыс.

704. Эмальдаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ірі көлемді жəне күрделі пішінді бұйымдарға астарлы, жабын жəне сəндік

эмальдерді батырып алу, үстінен құю жəне бүріккішпен бүрку əдістерімен жағу. Астарлық эмальды шойын бұйымдарға жағу. Астарды күйдіргеннен кейін ұнтақ эмальды қол електермен, электр жəне пневматикалық дірілдеткіштермен қыздырылған бұйымдарға жағу. Жабдықты ағымдағы жөндеуге қатысу. Жабдықтарды баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың кинематикалық схемалары мен баптау тəсілдері, эмальдердің түрлері мен түстері, күрделі пішінді əртүрлі бұйымдарға арналған шыланқұрам ұнтағының консистенциясы, тығыздығы мен майдалылығы, қоспалардың қаптама сапасына тигізетін əсері, эмальдерді флюстеу жəне металдар мен балқымаларды балқыту температурасы, бұйымдарға ұнтақ эмаль жағу тəсілдері.

Жұмыс үлгілері Астарлық эмальды жағу: 1) Шойын астаулар; 2) Шойын жуғыштар; 3) Шойын түптер; 4) Шойын раковиналар; 5) Шойын қол жуғыштар; 6) Шойын унитаздар; 7) Шойын клозет ыдыстары. Астарлық жəне жабын эмальды жағу: 1) Ауыз суға арналған бөшкелер; 2) Бидондар;

3) Құмыра (сауыт); 4) Болат астаулар; 5) Шелектер; 6) Су жылытқыш колонкалар мен олардың құбырлары; 7) Кофе қайнатқыштар; 8) Ыдыстың қақпақтары; 9) Құмыралар; 10) Сүт пісіруге арналған ыдыс; 11) Медициналық ыдыс; 12) Болат раковиналар; 13) Көмір рештактар; 14) Болат қол жуғыштар; 15) Болат унитаздар; 16) Шайнектер; 17) Үй тоңазытқыштарына арналған сөрелер мен ыдыстар.

705. Эмальдаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ұнтақ астар жəне жабын қышқылға төзімді эмальды қол електермен,

электр жəне пневматикалық дірілдеткіштермен бұйымдарға жағу. Бұйымдарды сұйық эмальмен əртүрлі əдістермен қаптау.

Білуге тиіс: қышқылға төзімді эмальдау процесі жəне режимі, астар жəне жабын қышқылға төзімді эмальдың қасиеттері мен сорттары, бұйымдарды қышқылға төзімді эмальмен қаптау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері Астарлық жəне жабын эмальды жағу: 1) Қышқылға төзімді эмалі бар аппаратура; 2) Қысыммен жұмыс істейтін аппаратура; 3) Друк – сүзгілердің түбі; 4) Болат жəне шойын қазандықтар; 5) Друк – сүзгілердің қақпақтары. «Эмальдеу» бөлімінде қарастырылған жұмысшы кəсіптері атауларының, олардың қолданыстағы

БТБА 2002 ж. шығарылымының атаулары көрсетілген тізбесі БТБА-ның (2-шығарылым), 8- бөлімінің 8-қосымшасында келтірілген.

9. Слесарлық жəне слесарлық-құрастыру жұмыстарыБөлшектер мен тораптарды теңгерімдеуші

706. Бөлшектер мен тораптарды теңгерімдеуші 2-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жалпы мақсаттағы шағын жəне орташа машиналардың айналу жиілігі

1500 мин.-1 дейінгі желдеткіштерінің, зəкірлері мен роторларының статикалық теңгерімділігі. Жүкті бекіту арқылы теңгерімсіздікті айқындау жəне алдын алу. Саңылауларды пневматикалық жəне электр машиналармен немесе қарапайым бұрғылау станоктарымен бұрғылау. Бұрандасын қолмен белгілеуіштермен кесу.

Білуге тиіс: статикалық теңгерімдеу кезінде теңгерімсіздіктерін анықтау тəсілдері, жүкті бекіту ережесі, қызмет көрсетілетін жабдықтың жұмыс қағидасы, қарапайым құрылғылардың, бақылау-өлшеу жəне кесу құралдарының жұмыс қағидасы, теңгерімделетін бұйымдардың мақсаты жəне оларға қойылатын талаптар.

Жұмыс үлгілері Статикалық теңгерімдеу: 1) Бір сериялы асинхронды электр қозғалтқыштардың желдеткіштері; 2) Қуаты 100 кВт дейінгі айнымалы жəне тұрақты тоқты электр машиналарының роторлары,

зəкірлері жəне тегершіктері.

707. Бөлшектер мен тораптарды теңгерімдеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жалпы мақсаттағы ірі машиналардың айналу жиілігі 1500 мин.-1 дейінгі

желдеткіштерінің, зəкірлері мен роторларының статикалық теңгерімділігі. Шағын жəне орташа машиналардың айналу жиілігі 1500 бастап 3000 мин.-1 дейінгі зəкірлері мен роторларын қарапайым теңгерімдеу станоктарында динамикалық теңгерімдеу. Қарапайым пішінді бөлшектерді искралы дискілі арнайы теңгерімдеу станоктарында, призмада жəне роликтерде статикалық жəне динамикалық теңгерімдеу. Теңгерімсіздігін бұрғылау арқылы немесе қайрау станогында жою. Біліктілігі анағұрлым жоғары теңгерімдеушінің басшылығымен теңгерімдеу станоктарын баптау.

Білуге тиіс: статикалық жəне динамикалық теңгерімдеу кезінде теңгерімсіздіктің мəнін айқындау тəсілдері, теңгерімдеу станоктарының құрылысы мен жұмысы қағидасы, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу шарттары, бөлшектерді орнату жəне бекіту тəсілдері, теңгерімделетін бөлшектердің шекті ауытқулары.

Жұмыс үлгілері 1) Үстелге қойылатын желдеткіштер – динамикалық теңгерімдеу; 2) Тегершіктер, барлық диаметрлі шкивтер, шынжыртабандар- теңгерімдеу; 3) Токарьлық жəне қырнағыш станоктардың патрондары мен планшайбалар -теңгерімдеу; 4) Шағын жəне орташа электр машиналарының қуаты 100 кВт жəне айналу жиілігі 3000 мин)-1

роторлары мен зəкірлері - динамикалық теңгерімдеу; 5) Турбогенераторлардың, орталықтан тепкіш сорғылардың роторлары - статикалық теңгерімдеу; 6) Қуаты 100 кВт астам айнымалы жəне тұрақты тоқты электр машиналарының роторлары,

зəкірлері жəне тегершіктері-статикалық теңгерімдеу.

708. Бөлшектер мен тораптарды теңгерімдеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ірі машиналардың айналу жиілігі 1500 бастап 300 мин.-1 дейінгі зəкірлері

мен роторларын, сондай-ақ шағын жəне орташа электр машиналарының айналу жиілігі 3000 мин.-1 астам зəкірлері мен роторларын əртүрлі үлгілі теңгерімдеу станоктарында статикалық теңгерімдеу. Күрделі пішінді машиналардың бөлшектері мен тораптарын искралы дискілі əртүрлі үлгілі теңгерімдеу станоктарында статикалық жəне динамикалық теңгерімдеу. Теңгерімсіздікті анықтау үшін бұрыштардың градустарын өлшеу. Қызмет көрсетілетін теңгерімдеу станоктарын баптау.

Білуге тиіс: əртүрлі үлгілі теңгерімдеу станоктарының құрылысы, қызмет көрсетілетін жабдық-тар ды баптау тəсілдері жəне олардың дəлдігін тексеру тəсілдері, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы мен қолданылу ережесі, күрделі пішінді бөлшектер мен тораптарды теңгерімдеу ерекшеліктері.

Жұмыс үлгілері 1) Икемді біліктер - теңгерімдеу; 2) «Москвич» автомобилінің иінді біліктері – бетінен металдың артығын алып тастап біліктің екі

басын теңгерімдеу; 3) Рессорлар - теңгерімдеу; 4) Дəлме-дəл аспаптардың қозғалтқыштарының роторлары – сұйықтықта теңгерімдеу; 5) Қуаты 100 кВт астам айнымалы жəне тұрақты тоқты электр машиналарының роторлары мен

зəкірлері – динамикалық теңгерімдеу; 6) Турбиналардың көп сатылы роторлары - теңгерімдеу; 7) Қуаты 30000 кВт дейінгі турбогенераторлардың роторлары- динамикалық теңгерімдеу; 8) Ірі көлемді токарьлық жəне қайрау станоктарының шпиндельдері- теңгерімдеу.

709. Бөлшектер мен тораптарды теңгерімдеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Арнайы мақсаттағы жылдам жүретін электр машиналардың айналу жиілігі

3000 - 10000 мин.-1 зəкірлері мен роторларын күрделі теңгерімдеу станоктарында динамикалық теңгерімдеу. Ірі көлемді айнымалы жəне тұрақты тоқты электр машиналарының құрастырылған мойынтіректеріндегі роторлар мен зəкірлерді динамикалық теңгерімдеу. Күрделі пішінді бөлшектер мен тораптарды статикалық жəне динамикалық теңгерімдеу. Теңгерімсіздіктің ауқымын айқындау бойынша есеп жүргізу, белгілеу, жүктің салмағын жəне оның бекітілетін жерін айқындау. Əртүрлі үлгілі теңгерімдеу станоктарын баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, арнайы мақсаттағы жылдам жүретін электр машиналарына қойылатын техникалық талаптар, құрастырылған мойынтіректерді теңгерімдеудің ерекшелігі, əртүрлі үлгілі теңгерімдеу станоктарын баптау тəсілдері, теңгерімсіздіктің мəнін айқындау бойынша есеп жүргізу əдістемесі.

Жұмыс үлгілері 1) Автомобильдердің кардан жəне иінді біліктері - теңгерімдеу; 2) Диаметрі 800 мм дейінгі индукторлар - динамикалық теңгерімдеу; 3) Айналу жиілігі үлкен емес арнайы мақсаттағы электр машиналарының роторлары мен

зəкірлері - динамикалық теңгерімдеу; 4) Қуаты 30000 кВт жəне одан да жоғары турбогенераторлардың роторлары стендте

құрастырылған мойынтіректерде динамикалық теңгерімдеу; 5) Диаметрі 800 мм дейінгі электр машиналардың есу зəкірлері - динамикалық теңгерімдеу.

710. Бөлшектер мен тораптарды теңгерімдеуші 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Арнайы электр машиналардың айналу жиілігі 10000 мин.-1 астам зəкірлері

мен роторларын басқаруының кинематикалық схемасы күрделі теңгерімдеу станоктарында динамикалық теңгерімдеу. Бірегей ірі электр машиналарының жəне қуатты турбогенераторлардың ай-нымалы жəне тұрақты токты зəкірлері мен роторларын құрастырылған мойынтіректерде динамикалық теңгерімдеу.

Білуге тиіс: əртүрлі типті теңгерімдеу станоктарының құрылысы, дəлдігін тексеру тəсілдері мен ережесі, теңгерімсіздікті жоюдың ең тиімді тəсілдерін анықтау ережесі.

Жұмыс үлгілері Динамикалық теңгерімдеу: 1) Индикаторлар; 2) Диаметрі 800мм астам электр машиналардың есу зəкірлері.

Жүргізуші- сынаушы711. Жүргізуші- сынаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Автомобильдерді бас конвейерден стенділік сынау жəне құрастыру ақау-лық тарын жою орнына, жинақтау алаңдарына, теміржол қозғалмалы құрамына жəне арнайы автокөлікке арту орнына жеткізуге дайындау жəне жеткізу. Автомобильдердің техникалық жарамдылығын көзбен шолып тексеру. Капотты, есіктері, жүк салғыштары мен əйнектерін көтергішті блоктағышты тексеру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін автомобильдердің жұмыс қағидаты, оларды қабылдау жəне сақтаудың ережесі жəне нұсқаулығы, автомобильдердің жинақтау алаңдарында жəне арту орындарын-да орналасу схемасы.

712. Жүргізуші- сынаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сынаудың жекелеген түрлерін үлгі əдістеме бойынша жүргізу. Сыналатын

агрегаттарды, тораптар мен аспаптарды біліктілігі анағұрлым жоғары жүргізуші-сынаушының басшылығымен бөлшектеу, құрастыру жəне реттеу. Автомобильдерді бекіту орындарына орната оты-рып, теміржол қозғалмалы құрамына жəне арнайы автокөлікке мінгізу арқылы арту.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін агрегаттардың, тораптар мен аспаптардың құрылысы, сынау аспаптары мен стенділердің бақылау-өлшеу аппаратурасының жұмыс қағидаты, автомобильдерді теміржол қозғалмалы құрамына жəне арнайы автокөлікке мінгізу арқылы арту ережесі жəне оларды орналастыру схемасы.

713. Жүргізуші- сынаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Сынаудың жекелеген түрлерін үлгі əдістеме бойынша жүргізу. Сыналатын

агрегаттарды, тораптар мен аспаптарды бөлшектеу, құрастыру жəне реттеу. Мотоциклдер, мопедтер, автомобильдер, троллейбустар, крандар, тракторлар, комбайндар, өздігінен жүретін шөп машиналар-ды жəне басқа да көлік құралдарын сынауға дайындау. Жүріп байқау жəне олардың ақаулықтары мен құрылымдық кемшіліктерді анықтау. Бекітілген автомобильдер, троллейбустар мен мотокөлік құралдарына техникалық қызмет көрсету. Көлік құралдарын арту алаңында күрделі маневрлеу, оларды кейіннен вагондардың екі қабатты құрылғысына жеткізіп жəне бекіту орнына орната отырып, жинал-малы арту платформасының бұрма құрылғысына орнату. Автомобильді техникалық шарттарға сəйкес ТББ-ға тапсыру.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін агрегаттардың, тораптар мен аспаптардың бұрма құрылғысы бар жиналмалы арту платформасының құрылысы мен жұмыс қағидаты, бақылау-өлшеу аппаратурасының жəне сынау аспаптары мен стенділердің мақсаты мен қолданылуы, негізгі тораптар мен агрегаттарды орнату, реттеу жəне қабылдауға қойылатын техникалық шарттар, сынау барысында пайда болатын жекелеген кемшіліктер мен ақаулықтардың себептері жəне оларды жою тəсілдері, электр жабдықтарын монтаждау схемасы, сериялы жəне эксперименталды мотоциклет көлік құралдарын, автомобильдерді, троллейбустарды, тракторларды, комбайндарды сынаудың жекелеген түрлерінің əдістемесі.

714. Жүргізуші- сынаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Бекітілген бағдарлама бойынша əртүрлі жол жəне əртүрлі ауа райы

жағдайында сынақ жүргізу. Сыналатын күрделі агрегаттар мен тораптарды бөлшектеу, құрастыру жəне реттеу. Автомобильдерді, троллейбустарды, крандарды, тракторларды, өздігінен жүретін шөп машиналарды, мотоциклдер мен басқа да көлік құралдарын технологиялық жүргізіп сынау. Комбайн-дарды егістікте сынау жəне мотоциклдерді эксперименталды жол үлгілері жағдайында жүргізу. Анықталған ақаулықтарды жою.

Білуге тиіс: күрделі агрегаттардың, тораптар мен аспаптардың, бақылау-өлшеу аппаратурасының жəне сынау аспаптарының мақсаты, құрылысы жəне жұмыс қағидаты, жасау технологиясы, мотоциклдерді, автомобильдерді, троллейбустарды, тракторларды, комбайндарды құрастыруға жəне пайдалануға тапсыруға қойылатын техникалық шарттар жəне талаптар, монтаждау схемалары, сынау барысында пайда болатын ақаулықтардың пайда болу себептері жəне оларды жою тəсілдері, автомобильдерді, троллейбустарды, тракторларды, өздігінен жүретін шөп машиналарды, комбайндар-ды сынау жəне мотоциклдерді эксперименталды сынау əдістемесі.

715. Жүргізуші- сынаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі жол жəне əртүрлі ауа райы жағдайында жүргізу арқылы жəне

кешенді сынақ жүргізу. Барлық сыныпты жəне түрлі автомобильдер мен тракторларға экспериментал-ды сынақ жүргізу. Шосселік-айналма жарыстарға арналған арнайы мотоциклдерді сынау.

Білуге тиіс: аса күрделі агрегаттардың, тораптар мен аспаптардың, арнайы бақылау-өлшеу аппаратурасының, аспаптар мен сынау жабдықтарының мақсаты, құрылысы жəне жұмыс қағидаты, барлық сыныпты жəне түрлі автомобильдер мен тракторларға эксперименталды сынақ жүргізу əдістемесі.

Орта кəсіптік білім талап етіледі.

Оюшы716. Оюшы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бұйымдарға суретті пантографтың көмегімен салу. Шыны бұйымдарын қорғаныш мастикамен қаптау.

Білуге тиіс: пантографтың құрылысы мен жұмыс қағидаты, қорғаныш мастиканың құрамы мен қасиеттері, суретті бұйымдарға салу тəртібі.

717. Оюшы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Белгілерді, жазуларды əртүрлі қаріптермен ою жəне металл, шыны, пласт-

массадан жəне басқа да материалдардан жасалған бөлшектер мен бұйымдарға күрделі емес суреттерді көшірмесі бойынша əртүрлі құрылымды ойма жасайтын станоктарда ою. Шет тіліндегі мəтіндерді белгілерді көшірмеге түсіріп алып, баспа жəне жазба қаріптермен ойма жасайтын станоктарда ою. Қарапайым əріптерді, белгілер мен сандарды қолмен немесе өңдей отырып қарапайым трафареттерді, таңбаларды, штемпельдерді жасау. Қызмет көрсетілетін ойма жасайтын жəне жоңғылау станоктарын баптау. Ойма жасайтын құралдарды қайрау жəне түзету. Пластиналардың кесектерін немесе конуста-рын егеулеу, тазалау, таңба жəне ою үшін бөлшектерді дайындау. Суреттерді 2 - 3 топтағы алмас қырына теңестірілген шыны бұйымдарға металл дискінің, абразив дөңгелек жəне абразив ұнтақтардың көмегімен салу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін ойма жасайтын станоктардың құрылысы мен баптау тəсілдері, əмбебап жəне арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, оюды белгілеу жəне сапасын тексеру тəсілдері, шынының, қара жəне түсті металдардың, металл емес материалдардың механикалық қасиеттері, кесу құралының геометриясы жəне қайрау ережесі, қаріптер мен жазулардың түрлері, шектеулер мен қондырмалар жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері, ұлттық əліпбилер, латын қаріптері жəне негізі графит қаріптер.

Жұмыс үлгілері 1) Күрделі пішінді əріптер, индекстер, жазулар, сандар - электрографты қолдана отырып

бөлшектерде ою немесе өңдеу; 2) Қолмен жазылған баспа əріптер - ою; 3) Беті тегіс, цилиндр немесе конус бөлшектер мен бұйымдар - белгілеу, күрделі емес пішінді

штрих, шəкіл, сан жəне əріптік белгілерді салу; 4) Өлшеу құралдары (микрометрлер, қапсырмалар, белгілеуіштер, шаблондар, калибрлер, штан-

генциркульдер, тереңдік өлшеуіштер жəне т.б.) - қолмен немесе пантографта сан, əріп, зауыт марка-сын жəне реттік нөмірлерді ойып салу;

5) Белгілерінің биіктігі 3,5 мм астам топтық жəне жалғыз сан жəне əріптік таңбалар - ою; 6) Пломбирлер - штихельмен немесе бормашинаны пайдалана отырып керту;7) Сфера бұйымдарының беті - монографияны ою; 8) Фирмалық кестелер (күрделі емес) – қолмен ою; 9) Күрделі емес трафареттер – қолмен ою немесе өңдеу; 10) Қарапайым, желілік, дөңгелек шəкілдер – ою жасайтын станоктарда ою; 11) Рамаларында əртүрлі пішінді үшке дейін белгісі бар əріптік немесе сан қаріптері бар штем-

пельдер мен таңбалар - қолмен ою арқылы жасау немесе өңдеу;12) Штихельдер, кескіштер - жасау.

718. Оюшы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі ою жұмыстарын сызбалар мен көркем суреттер бойынша қолмен

немесе станоктарда орындау. Əртүрлі материалдардан жасалған симметриялылықты сақтай отырып, бұйымдардың сыртқы жəне ішкі бетінде ұсақ белгілерінің саны көп əртүрлі қаріпті жазуларды орын-дау. Суреттерді 4-6 топтағы алмас қырына теңестірілген шыны бұйымдарға салу. Металл дискінің, абразив дөңгелек жəне абразив ұнтақтардың көмегімен орындалған айнада көркемдеу жұмыстары. Əртүрлі қаріпті шет тіліндегі мəтіндерді жасайтын станоктарда жəне көшірмеде ою. Қызмет көрсетілетін ойма жасайтын станоктар мен аппараттарды баптау. Күрделі ойма жұмыстарына, термоөңдеуге арналған арнайы құралдарды жасау жəне оларды жетілдіру.

Білуге тиіс: əртүрлі ойма жасайтын станоктар мен аппараттардың құрылысы мен кинематикалық схемалар, ойма жасайтын станоктардың құрылысы мен механизмдері бөлшектерінің өзара іс-əрекеті, қызмет көрсетілетін ойма жасайтын станоктарды баптау жəне дəлдігін тексеру ережесі, əртүрлі тоқ өткізгіш жəне оқшаулау материалдарының қасиеттері, кедергіні есептеудің негізгі ережесі, өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы мен пайдалану ережесі, шыны бұйымдарын ою арқылы өңдеу тəсілдері, абразив материалдардың қасиеттері, қаріптер мен жазулардың түрлері, ерекше графикалық негіздердегі қаріптер, күрделі ойма жасайтын құралдың геометриясы жəне оны қайрау жəне жетілдіру ережесі, қисық сызықты жəне тік сызықты бетті үйлестірген кезде күрделі белгілеу жəне кескіндеу тəсілдері, ою сапасын тексеру əдістері жəне техникалық сызу ережесі, шектеулер мен қондырмалар жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері.

Жұмыс үлгілері 1) Беті тегіс, цилиндр немесе конус бөлшектер мен бұйымдар - белгілеу, күрделі пішінді штрих,

шəкіл, сан жəне əріптік белгілерді салу; 2) Күрделігі орташа белгілері мен қаріптері бар фирмалық тақташалар – қолмен ойма жасау; 3) Монеталық, төс белгілік жəне штемпель құралдары – ойма жасау; 4) Белгілерінің биіктігі 1,5 - 3,5 мм астам топтық жəне жалғыз сан жəне əріптік таңбалар - ою; 5) Лекало, Иогансон тақталары – қышқылмен өңдей отырып, дұрыс жəне дəлме-дəл қаріптерді

салу; 6) Сүргіш бедерлерге арналған қола мөрлер (гербсіз) – ою; 7) Фарфор бөлшектерге арналған нығыздауыш қалыптар – белгілерді ою; 8) Бұйымдардың сфералық беті – көркем монограммаларды ою; 9) Циферблаттар – күрделі пейзаждарды ою; 10) Штемпельдер мен резина мөрлер (көркем бейнелері мен гербі жоқ) - жасау; 11) Күрделілігі орташа металл штемпельдер мен таңбалар (жұлдызшалары мен т.б. бар) - жасау.

719. Оюшы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Симметриялылықты сақтай отырып, бөлшектердің ішкі жəне сыртқы

беттерінде ұсақ белгілері мен штрихтері көп стильді жазулары бар күрделі, жоғары дəлдікті ою жұмыстарын станокта сызбалар мен көркем суреттер бойынша орындау. 7 жəне одан да жоғары алмас қырына теңестірілген шыны бұйымдарға сурет салу. Металл диск, абразив дөңгелек жəне абразив ұнтақтардың көмегімен айнада орындалатын көркемділігі жоғары жұмыстар. Құралдық микроскоптың көмегімен ұсақ рельефті ою. Күрделі көркем бейнелерді суреттер, эскиздер немесе фотографиялық үлгілер бойынша белгіленген өлшемдер бойынша бейнелерді үлкейту немесе кішірейту арқылы қолмен ою жəне өңдеу. Ойма жасайтын станоктар мен аппараттарды баптау.

Білуге тиіс: ойма жасайтын станоктардың құрылысы жəне олардың дəлдігін тексеру тəсілдері, сызба геометрия негіздері, шыны бұйымдарын ою кезінде қолданылатын дискілердің негізгі түрлері, шыны бұйымдарын ою арқылы өңдеу тəсілдері, абразив материалдарының қасиеттері, ақаулықтардың түрлері жəне оларды жою шаралары, көркем бейнелерді, күрделі суреттер мен жазуларды шығыңқы жəне ойылған бетке графикалық түзу, құралдық микроскоптың мақсаты мен қолданылу ережесі, қисық сызықты тоғыспалар мен кескіндерінің үйлесімі кезінде анағұрлым күрделі белгілеу тəсілдері.

Жұмыс үлгілері 1) Болат білікшелер – түсқағаз жəне қағаз өндірісіне арналған суреттерді ою; 2) Күрделі жазулары, техникалық немесе көркем бейнелері бар фирмалық тақтайлар - ою; 3) Белгілерінің биіктігі 1,5 мм дейін топтық жəне жалғыз сан жəне əріптік таңбалар - ою; 4)Матрицалар мен сотандар-орны бойынша қиыстыра отырып, бұрыштары мен дөңгелек бетін ою; 5) Елтаңбасы бар мөрлер – толық ою; 6) Түсті металдар мен балқымалардағы бақылау-елтаңбалық мөрлер – жасау; 7) Елтаңбасы бар резина мөртабандар – белгілеу жəне толық жасау; 8) Қысыммен құюға арналған нығыздауыш қалыптар, матрицалар мен пуансондар – жоңғылау

үшін қолжетімділігі қиын жерлерін, сондай-ақ сандар мен белгілерді ою; 9) Сағаттың циферблаты - ою; 10) Күнтізбелік мөртабандар – теру сақинасын ою; 11) Белгілерінің саны көп жəне күрделі көркем композициялы мөртабандар – белгілерді ою; 12) сағалары күрделі пішінді шыңдау мөртабандары – сағаларының қолжетімділігі қиын

жерлерін ою.

720. Оюшы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Симметриялылықты сақтай отырып, бөлшектердің ішкі жəне сыртқы

беттерінде ұсақ белгілері мен штрихтері көп стильді жазулары бар күрделі, жоғары дəлдікті жəне көркемділігі жоғары ою жұмыстарын станокта сызбалар мен көркем суреттер, өзінің композициялары бойынша орындау. Жан-жануарлардың адамдардың бейнелері мен портреттерді ойып бейнелеу. Биіктігі 0,3-1 мм, ені 02 – 0,6 мм жəне белгі профилінің қалыңдығы 0,03 – 0,05 мм, бұрышы 45 град. Сызғыштық өлшемі бойынша шақтамасы 0,03 – 0,05 мм қоспалаған болаттан жасалған таңбалау сота-нында белгілерді микроскопты қолдана отырып ою. Күрделі рельефті бедерлеу. Шыны бұйымдарға портреттер мен аса күрделі тақырыптық суреттерді металл диск, абразив дөңгелек жəне абразив ұнтақтардың көмегімен салу.

Білуге тиіс: сурет, бейнелеу, мүсін композициясы, өңделетін шынылардың, бағалы, түсті жəне қара металдардың, сондай-ақ металдарға бедер салу кезінде қолданылатын қышқылдардың негізгі физикалық жəне химиялық негіздері, барлық типті станоктардың құрылысы мен жұмыс қағидаты, шыны бұйымдарын ою кезінде қолданылатын дискілердің негізгі түрлері, шыны бұйымдарын ою арқылы өңдеу тəсілдері, абразив материалдарының қасиеттері.

Жұмыс үлгілері 1) Əйнек сияқты бейнелейтін ішпектер – атауларды, бөліктерді жəне тауарлық белгілерді ою; 2) Елтаңбалар - ою; 3) Бөлшектер мен бұйымдар - көркем, қиыстырылған жəне жапырақты суреттер мен оюларды

штрихтау, алтын мен күмісті себу, бедерлеу жəне өңдеу арқылы жартылай рельефті жəне рельефті ою; 4) Шəкілдерді салуға арналған көшірме – ою; 5) Медальдар, төсбелгілер мен күміс ақшалар - ою.

Градуирлеуші721. Градуирлеуші 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Күрделі емес аспаптарды градуирлеу. Алынған көрсеткіштерді кестеге енгізе отырып, белгілерді шəкілдерге салу. Белгілерді салу үшін кескіндерді орнату. Шəкілдерді гра-дуирлеу жəне тегіс, цилиндр жəне конус беттерге əртүрлі штрихтерді 0,01 мм дəлдікпен жолға қойылған көлденең жəне айналма машиналарда салу. Градуирленетін бұйымдарда ықтимал ақаулықтарды анықтау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін көлденең жəне айналма бөлгіш машиналардың жəне оптикалық бөлгіш бастардың жұмыс қағидаты, қарапайым аспаптардың, аппараттар мен құрылғылардың (воль-тметр, гетеродинді толқын өлшеуіш жəне т.б.) мақсаты мен градуирлеу ережесі, қызмет көрсетілетін бөлгіш станоктың, автомат пен жартылай автоматтың құрылысы, градуирлеу кезінде гипс бөлшектерге басылатын шартты белгілер, шəкілдерді белгілеу жəне салу тəсілдері, өңделетін метал-дар мен қосалқы материалдардың негізгі механикалық қасиеттері, бақылау электр жəне радио өлшеуіш аспаптарының мақсаты мен қолданылу ережесі.

Жұмыс үлгілері 1) Есептік барабандар - градуирлеу жəне рычагты бөлу құрылғыларының көмегімен шəкіл салу; 2) Барометрлер мен басқа да күрделі емес өлшеу аспаптар - градуирлеу жəне штрихтер

(шəкілдер) салу; 3) Бөлшектер - штрихтер мен шəкілдер салу; 4) Диоптрий сақиналар, нониустар, қарапайым шəкілдер - штрихтер мен шəкілдер салу; 5) Тегершіктер мен станоктардың лимбалары – айналасына штрих салу; 6) Тор жəне арнайы секторлар - штрих салу; 7) Медициналық термометрлер – көлемі бойынша белгілеу, шəкілді кесу, репер белгісін салу; 8) Шприц цилиндрлер – бөлгіштерінің саны 20 дейінгі шəкілдерді салу.

722. Градуирлеуші 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделілігі орташа сағат, есептеу-санау жəне бақылау-өлшеу, электромаг-

нит, магнитоэлектр, электродинамикалық жəне басқа да аспаптарды механикалық жəне электрлік рет-теу. Тексерілетін нысан шəкілінің шақтама кестесінен ауытқуын тексеру. бөлу машинасының көмегімен штрихтер мен шəкілдерді 0,01 – 0,05 мм дəлдікпен жəне суреттерді күрделі бұйымдарға емес сызбалар мен эскиздер бойынша салу. Қызмет көрсетілетін бөлу машинасын баптау. Фигуралардың графикалық құрылуына арналған есептерді орындау немесе шəкілдерді градуирлеу жəне штрих салу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін көлденең жəне айналма бөлгіш машиналардың құрылысы мен баптау тəсілдері, əртүрлі электромагниттік немесе магнитоэлектрлік есептеу жүйесінің, сағаттың жəне басқа да механизмдердің жұмыс қағидаты, көп шəкілді аспаптарды жəне бір шəкілді күрделі жүйелерді жеке градуирлеу тəртібі, градуирленетін аппаратура мен аспаптарды күрделі монтаждау жəне қағидаттық схемалары, тригонометрия негіздері.

Жұмыс үлгілері 1) Талдау жұмыстарына арналған бюреткалар – мəндерін белгілеу; 2) Тегіс, цилиндр, конус жəне сфералық беті бар бөлшектер мен бұйымдар-жазық бетіне жəне

айналасына штрих, шəкіл, сандық жəне əріптік белгілерді белгілеу, салу; 3) Индикатор аспаптарға арналған матрицалар - штрих салу; 4) Өздігінен жазатын аспаптар - градуирлеу; 5) Шприц цилиндрлер – бөліністерінің саны 20 астам шəкіл салу; 6) Жазба машиналарға арналған металл эталондар - штрих салу.

723. Градуирлеуші 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі аспаптарды арнайы құрылғыларда (стенділерде) градуилеу. Сынақ

аспаптарының сипаттамасын ала отырып механикалық жəне электрлік реттеу. Түзетулердің кестесін жасау. барлық типті бөлу машиналарының көмегімен күрделі бұйымдарға 0,005 - 0,003 мм дəлдікпен штрих пен шəкіл салу. Штрихтерді эталондық сызғыштарға ауыспалы қадаммен салу. Қызмет көрсетілетін бөлу машиналары мен автоматтарын баптау. Фотоградуирлеу құрылғыларының ақаулықтарының себептерін анықтау, оларды ағымдағы жөндеу.

Білуге тиіс: бөлу машиналары мен əртүрлі үлгілі автоматтардың құрылысы, кинематикалық жəне электр схемалары, қызмет көрсетілетін машиналар мен автоматтарды баптау жəне дəлдігін тек-серу ережесі, əртүрлі градуирлеу аспаптарының құрылысы, оларды реттеу жəне фотоградуирлеу əдістері мен тəсілдері, оптикалық бұрышты баптау ережесі, кедергіні есептеудің негізгі ережесі, штрих пен шəкіл салудың сапасын тексеру əдістері, əртүрлі тоқ өткізгіш жəне оқшаулау материалдарының қасиеттері.

Жұмыс үлгілері 1) Аппараттардың микробюреткалары – белгілерді салу; 2) Эталондық аспаптар – жөндеуден кейін шəкілдерді градуирлеу; 3) Электронды реттеуіштер - градуирлеу; 4) Бұрыш өлшеуіштерге лимбаларды басуға арналған эталондық шыны – штрих салу; 5) Майдың тұрақтылығын анықтауға арналған аспаптардың шəкілдері - белгілерді салу; 6) Арнайы жəне масштабты сызғыштарға арналған эталондар - штрих салу.

724. Градуирлеуші 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі жəне эксперименталдық аспаптарды реттеу жəне градуирлеу;

олардың жұмысындағы ақаулықтарды анықтау жəне жою. Эталон жиілігіне барлық диапазондар бой-ынша сəйкес келетін нүктелердің нөлдік соғысы бойынша анықтау. Штрихтерді балауыз бен күміс жалатылған қабатқа, дəлме-дəл сызғыштар мен бұрыштық торларға, бөліністерінің саны 360, штрих қалыңдығы кемінде 0,005 мм жəне өлшемдерінің шектеуі 0,003 - 0,001 мм, бұрыш шəкілдерін бөлу бағасының дəлдігі 10 дейін кедір-бұдырлық өлшемі Ra 80- 0,16 шəкілдер мен лимбаларға əртүрлі күрделі бөлу машиналарында салу. Əртүрлі бұрышта түйісетін шəкілдерді 5 дейінгі дəлдікпен салу. Кедір-бұдырлық өлшемі Ra 80 жоғары жиілікті лимбаларға 2 дейінгі дəлдікпен бөліністерді салу. Күрделі автоматтар мен дəлме-дəл бөлу машиналарын, баптау. Кесетін қырының ені 0,003 мм кесу құралын қайрау жəне салу.

Білуге тиіс: кинематикалық жəне электр схемалары, əртүрлі үлгілі бөлу машиналары мен автоматтарының дəлдігін тексеру тəсілдері, ара қашықтықты есептеу үшін кесте құру, қол бөлу маши-наларында жұмыс істеген кезде эталонды шəкілге қарап түзетуді есептеу, өлшеу нəтижесі бойынша шəкіл қателіктеріне кесте құру, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылымдық құрылысы, аса күрделі жəне эксперименталдық аспаптарды олардың сипаттамасын ала отырып, градуирлеуді реттеу тəсілдері.

Жұмыс үлгілері 1) Өлшемі Ra 80 бөлу саны 360 45 есе үлкейтілген бұрышпен градуирленген, қысым бағасының

дəлдігі 10, штрихтарының ені 0,0035 +/- 0,0005 мм, айнала штрихтерінің орталықтан ығысуға қойылатын шектеуі +/- 0,05 мм, алдын ала балайыз жағылған жəне кейіннен өңделетін лимбалар;

2) Өлшемі Ra 80 бөлу саны 360, 75 есе үлкейтілген бұрышпен градуирленген, қысым бағасының дəлдігі 5, штрихтарының ені 0,003 жəне сандарының желісі 0,0005 мм, өлшемдерінің шектеуі +/- 0,003 мм, алдын ала балауыз жағылған жəне кейіннен өңделетін лимбалар;

3) Күрделі, сынақ аспаптар – шəкілдерді градуирлеу; 4) Өлшемі Ra 80 шəкілдер - штрихтарының ені 0,002 мм жəне өлшемдерінің шектеуі 0,001 мм,

алдын ала балауыз жағу жəне кейіннен өңдеу;5) Өлшемі Ra 80, ұзындығы 200, 60 есе үлкейтілген бұрышпен градуирленген, штрихтарының

ені 0,005 мм жəне сандарының желісі 0,0005 мм, өлшемдерінің шектеуі +/- 0,001 мм шəкілдер.

Қаңылтыршы725. Қаңылтыршы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қарапайым бұйымдарды қаңылтыр металдардан жəне нығыздалған бейіндерді сызбалар, шаблондар мен үлгілер бойынша жасау. Қаңылтыр металды тік сызықты қолмен кесу жəне барлық өлшемді фасонды дайындамаларды шаблондар мен белгілер бойынша кесу. Жабын жəне жұқа қаңылтыр болаттан жасалған қарапайым бөлшектерді жетекті станоктарда қисық сызықты кесу. Тік сызықты фалецтерді икемдеу. Шағын көлемді бөлшектер мен бұйымдарды жəне ірі бөлшектер мен бұйымдарды түзету. Қаңылтыр материалдар мен дайындамаларды күйдіру. Саңылауларды кондукторы мен белгілері бойынша бұрғылау. Бөлшектерді шабу, егеулеу жəне тазалау. Қарапайым бөлшектер мен бұйымдарды дəнекерлеу. Күрделі емес қаптамалар мен қорғаныш қоршауларды орнату жəне жабдықтау. Біліктілігі анағұрлым жоғары қаңылтыршының басшылығымен күрделі жəне аса күрделі қаңылтырлау жұмыстарын орындау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жетекті станоктар мен қайшылардың жұмыс қағидаты, əмбебап жəне арнайы құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты жəне қолданылу ережесі, ме-талл мен балқымаларды қисық сызықты жəне түзу сызықты кесу тəсілдері, қарапайым бөлшектер мен тораптарды жұмсақ жəне қатты дəнекермен дəнекерлеу тəсілдері, өңделетін металдар мен балқымалардың атауы, таңбалануы, қарапайым қаңылтырлау жұмыстарын орындау тəсілдері, таңбалаушы белгілер.

Жұмыс үлгілері 1) Ауызсуға арналған бактар – жасау; 2) Бұйымдарды орап салуға арналған банкалар – қаңылтырдан жасау; 3) Воронкалар, жəшіктер, легендер, моторлардың қоршауы – екі саусақ қаңылтыр болаттан

дəнекерлеп жəне қалайылап жасау; 4) Қаңылтыр болаттан жасалған бөлшектер – бір жəне екі жазықтықта əртүрлі бұрыштарда

белгілеу, бұрғылау, бекіту жəне ию машинасымен жəне қолмен ию; ролик қайшымен кесу;

16 наурыз 2013 жылwww.egemen.kz18(Жалғасы. Басы 13-17-беттерде).

5) Құю цехтарына арналған тіреушіктер – кесу, ию, бекіту, қалайылау; 6) Қаңылтыр материалдардан жасалған қарапайым дайындамалар – қол қайшымен кесу; 7) Қарапайым қаптамалар, фара астына қоятын қалпақтар – жасау жəне орнату; 8) Қарапайым қораптар – жасау; 9) Электродтарға арналған пенал – жасау; 10) Қаңылтыр болаттан жасалған ілмектер, тұтқалар – сызбалар мен эскиздер бойынша жасау;11) Тік бұрышты, дөңгелеу жəне фигуралы төсемелер - сызбалар мен эскиздер бойынша кесу;12) Рупорлар – жасау; 13) Жиектемесі бар локомотивтерге арналған сифондар – жасау; 14) Қаңылтыр болаттан жасалған цилиндр құбырлар – жасау жəне орнату; 15) Фланецтер – түзету; 16) Вагонның ішкі шамдары – дайын шаблондар бойынша жасау жəне дəнекерлеу; 17) Өлшеу жəшіктері, қоқыс науалары, ілмектер – жасау; 18) Тоңазытқыш шкафтардың жəшіктері – қаңылтыр материалмен қаптау.

726. Қаңылтыршы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Құралдар мен пневматикалық құралдарды қолдана отырып, қаңылтыр ме-

талдардан күрделілігі орташа бұйымдарды жасау жəне жөндеу. Күрделілігі орташа бұйымдарды нығыздалған профильдерден жасау. Жиектерін жаншымамен, нығыздауышпен немесе қолмен майы-стырып бүгу. Қаңылтыр металдан жасалған күрделі пішінді бұйымдарды шаблондар мен сызбалар бойынша бүгу жəне жиектеу; фасонды науалардың кесектері мен прокатын зиг – машинада жиектеу. Қаңылтыр болаттан жасалған цилиндр бөлшектерді жетекті біліктерде жаншу. Қаңылтыр болаттан жасалған бөлшектерді жетекті біліктерде дəнекерлеу. əртүрлі металдар мен балқымалардан жасалған бөлшектерді қалайымен, мыспен күміспен жəне т.б. дəнекерлеу. Күрделілігі орташа ұзындығы 1 м бетінде шекті саңылауы 1 мм дейін бұйымдар мен бөлшектерді ыстық жəне суық күйінде плитада түзету. Күрделілігі орташа қисық сызықты контурлы бөлшектер мен бұйымдарды барлық маркалы қаңылтыр металл мен балқымалардан кесу. Бөлшектерді сызғыш, бұрыштамаларды, циркуль, шаблон, шəкіл жəне басқа да қажетті бақылау-өлшеу құралдарын қолдана отырып белгілеу. Қарапайым шаблон жасау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін ию жəне жаныштау машиналары мен жетек қайшылардың құрылысы, қаңылтырлау жұмыстарында пайдаланылатын күрделілігі орташа құрылғылар мен бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, күрделілігі орташа бөлшектерді, бұйымдар мен тораптарды əртүрлі металдармен дəнекерлеу тəсілдері, қаңылтыр жəне сортты болат, алюминий, магний жəне мыс балқымалардың негізгі қасиеттері, күйдірудің механикалық қасиеттеріне тигізетін əсері, күрделілігі орташа бөлшектер мен бұйымдарды белгілеу тəсілдері, қашаудың құрылымының ережесі, күрделілігі орташа бөлшектер біріктіру тəсілдері, геометрия негіздері.

Жұмыс үлгілері 1) Жолаушылар вагондарының суға арналған бактары - жасау; 2) Əртүрлі қалыпты баллондар - жасау; 3) Градир – машиналарға арналған брамзельдер - жасау; 4) Конус астаулар - жасау; 5) Шелектер, бидондар, сызғыштар, шəйнектер – түбі мен жоғарғы бөлігін дəнекерлеу арқылы

жасау; 6) Иллюминатордың суағары - жасау; 7) Жүк автомобильдерінің капоты, кабинасы-жапырылған жерлерін түзету, бүлінген жерлерді ке-

су, жасау жəне құрақтарды пісіруге дайындау; 8) Жабдықтарға арналған қаптамалар, жарықтандыру желісінің арматуралар мен қалқандарына

арналған күрделі емес жəшіктері, үштіктер - жасау; 9) Диаметрі 250 мм астам күрделі құбырлардың буындары (бір жазықтықта бестен астам жəне

екі жазықтықта екіден астам буын) – шаблондар бойынша жасау;10) Легендер - жасау; 11) Əртүрлі көлемді фигуралық май салғыштар - жасау; 12) май құбырлары – құбырларды қиыстыра отырып құрастыру жəне орнату; 13) машиналарды айналдыра көмкеру жəне қаптау – жекелеген учаскелерін ауыстыру үшін

қаңылтыр материалды ашу; 14) Құбырлардың қисық сызықты учаскелерін қаптау- жасау жəне орнату; 15) Инжектордың, автотежегіштердің сіңдіргіш су қабылдағыш құбырлары ию жəне дəнекерлеу; 16) Мыс тордан жасалған сүзгілер - жасау; 17) Бұрыштамалар мен жолақтардан жасалған дөңгелек пішінді фланецтер жасау; 18) Сигналдық, паровоздардың, кемелердің шамдары – шаблон бойынша жасау; 19) Күрделілігі орташа шаблондар - жасау; 20) Жарықтандырғыш жəне түсірімдік аппаратураға арналған пердеше, жарық сүзгіштер мен

прожекторларға арналған рамалар, төрт жəне бес қырлы конус фонарьлардың электр қалқандарына арналған қаптамалар - жасау.

727. Қаңылтыршы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қаңылтыр металл мен құбырлардан жасалатын күрделі бөлшектер мен

бұйымдарды, тораптарды жасау, жөндеу жəне орнату. Қаңылтыр металдан жасалған күрделі жəне ірі бөлшектерді əртүрлі пішінді жаншымалар мен нығыздауыштарда ыстық жəне суық күйінде жаншу жəне нығыздау. Жиектерін жаныштамаларда немесе қолмен дəлме-дəл ию; үлкен қаңылтырларды, əртүрлі құбырлар мен бұйымдарды түзету. Күрделі бөлшектерді қатты созу арқылы жасау. Екі жазықтықта бүгілген күрделі қисық сызықты профильдерді жасау. Күрделі шаблондарды сызбалар мен бөлшектер бойынша жасау. Күрделі бұйымдарды белгілеу, күрделі тораптарды, бөлшектер мен бұйымдарды ашу. Қысыммен жұмыс істейтін күрделі бұйымдарды, бөлшектер мен тораптарды дəнекерлеу. Дəнекер жасау. Жаншымаларды түзету, ию жəне жаншудың əртүрлі түрлеріне баптау. Барлық жүйелердің нығыздауыштары мен нығыздауыш қайшыларын баптау.

Білуге тиіс: əртүрлі үлгілі жабдықтардың құрылысы, қызмет көрсетілетін жабдықты баптау ережесі, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу ережесі, əмбебап жəне ар-найы құрылғылардың құрылысы, күрделі қашауларды ашу ережесі жəне құрылымы жəне оларды есептеу, көміртекті жəне қоспаланған болаттың, түсті металдар мен балқымалардың механикалық қасиеттері, күрделі бөлшектер мен тораптарды біріктіру жəне дəнекерлеу тəсілдері, əртүрлі дəнекерлердің мақсаты мен рецептурасы.

Жұмыс үлгілері 1) Əртүрлі жүйелердің сфера қалыпты бактары - жасау жəне қалайылау; 2) Ірі көлемді бөлшектер – қалыптау жəне термоөңдеуден кейін құм қалыптар мен кеспелтектер

бойынша тегістеу жəне түзету; 3) Ірі көлемді қаңқалар, панельдер, жұқа бүрмелер - түзету жəне жетілдіру; 4) Құбырлардың фланец сақиналары – дəнекерлеу; 5) Автомобиль кузовы – күрделі пішінді жекелеген бөліктерін жасау жəне орнына қиыстырып

келтіру; 6) Тұрақты жəне ауыспалы қималы, жетілдіру дəлдігі 3 мм дейінгі жиектер мен сақиналар, жар-

ты сақиналар, белдіктер - жасау; 7) Жеңіл автомобильдер төбесінің еңісі – жапырылған жерлерді түзету;8) Сфералық бет - жасау; 9) Ауыспалы қималы профильдер - жасау; 10) Қалың қабатты профильдер – аргонды доғал дəнекерлеу үшін кесектерді бөлшектеу жəне

өңдеу; 11) Рефлекторлар, монтаждау жəне электр монтаждау үстелдерінің бөлшектері - жасау; 12) Тегістеп өңдейтін станоктарға арналған эксгаустерлер - жасау.

728. Қаңылтыршы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қаңылтыр металл мен құбырлардан жасалған, əртүрлі қималы жəне

профильді бұрмалардың түйіскен жері көп күрделі бөлшектерді, бұйымдар мен тораптарды жасау, жөндеу, монтаждау жəне орнату. Кез келген қалыңдықты қаңылтыр металдан жасалған цилиндрлер мен конустарды ию. Үлкен көлемді сфералық жəне фигуралық бұйымдарды жасау. Жоғары қысым жағдайында жұмыс істейтін бұйымдарды дəнекерлеу. Жасалған бұйымдар мен бөлшектердің герметикалығы мен беріктігін сынау. Қаңылтыр металдан жасалған бұйымдарды жасау кезінде қолданылатын əртүрлі станоктарды, аппараттар мен бақылау аспаптарын баптау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін станоктардың құрылысы мен дəлдігін тексеру ережесі, қаңылтырлау жұмыстарында қолданылатын құрылғылар мен шаблондардың құрылысы, əртүрлі ме-талдарды барлық дəнекерлермен дəнекерлеу əдістері, əртүрлі қатты жəне жұмсақ дəнекерлерді, флю-стер мен дəрілердің құрамы мен оларды дайындау жəне қолдану ережесі, геометриялық фигуралардың күрделі жазылуын есептеу жəне орналастыру ережесі, əртүрлі сынауларды (оның ішінде жоғары қысыммен, аса күрделі тораптар мен механизмдердің герметикалығы мен беріктігін) жүргізу ережесі, құрастыруға қойылатын техникалық шарттар.

Жұмыс үлгілері 1) Жеңіл автомобильдер кузовтарының түбі – алдына ала аша отырып, шаблон бойынша қолмен

жасау; 2) Ұшақ қозғалтқыштарының капоттары – қағып шығару жəне қайта орнату арқылы жөндеу; 3) Прожекторлардың қаптамалары, жарықтандыру жəне проекциялық аппаратураны қаптау - жа-

сау; 4) Жеңіл автомобильдердің қанаттары - жасау; 5) Ұшақ тораптарына арналған жөндеу жұмыстары - алюминий балқымалары мен болаттарын

жасау; 6) Жеңіл автомобильдердің кузовтары мен қанаттарын қаптау - түзету; 7) Титан балқымалардан жасалған профильдер, қалқалар мен панельдер – түзету жəне жетілдіру; 8) Газ ағындары – күрделі жөндеу; 9) Ректификациялық аппараттарға арналған цилиндрлер (спирт тоңазытқыштар, спирт

қыздырғыштар жəне т.б.) - жасау; 10) Қалқандар, сауыттар, дулыға жəне басқа да тарихи қорғаныш құралдары - тесу жəне жасау.

Қозғалтқыштарды сынаушы729. Қозғалтқыштарды сынаушы 4-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қуаты 73,6 кВт (100 л.с.) іштен жану қозғалтқыштарын сыртқы сипаттама-ларын ала отырып сынау. Қозғалтқышты сынау стендіне орналастыру, монтаждау жəне бөлшектеу. Қозғалтқышты іске қосу жəне белгіленген жұмыс режимі бойынша қуаты мен жанармайдың жұмсалуын өлшей отырып сынау. Қозғалтқышты сынау кезінде пайда болатын ақаулықтарды біліктілігі анағұрлым жоғары қозғалтқыштарды сынаушының басшылығымен анықтау жəне жою. Сы-нау журналын жүргізу. Гидромеханикалық берілістерді жүктемесіз жүргізіп сынау.

Білуге тиіс: сыналатын іштен жану қозғалтқыштарының құрылысы, қозғалтқышты сынауға қойылатын техникалық шарттар, сынау стенділерінде орнатылған аспаптардың мақсаты мен қолданылуы, слесарлық өңдеу тəсілдері, майлар мен жанармайдың қолданылатын сорттары, олардың негізгі қасиеттері, қолданылатын металдар мен балқымалардың жəне металл емес материалдардың негізгі қасиеттері, қозғалтқыштарды сынау кезінде қолданылатын бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы жəне жұмыс қағидаты, сынау журналын жүргізу ережесі.

730. Қозғалтқыштарды сынаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қуаты 73,6 кВт бастап 736 кВт дейін (100-1000 л.с.) іштен жану

қозғалтқыштарын сыртқы сипаттамаларын ала отырып сынау. Əртүрлі маркалы жəне типті қозғалтқыштарды монтаждау жəне сынау стендіне орнату. Газ таратып бөлгішті, жанармайдың жіберілу бұрышы мен ауаны таратып бөлгішті орнату жəне реттеу. Күрделі сызбалар мен схемаларды оқу. Қозғалтқыштардың ақаулықтарын анықтау жəне жою. Гидромеханикалық берілістерді қысыммен жүргізіп сынау.

Білуге тиіс: стендте сыналатын қозғалтқыштардың құрылысы мен тораптары мен бөлшектерінің өзара іс-əрекеті, қозғалтқыштарды сынауға қойылатын техникалық шарттар, сынау стендінің барлық бөліктері мен аспаптарының мақсаты мен өзара іс-əрекеті, қолданылатын бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының құрылысы.

731. Қозғалтқыштарды сынаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Қуаты 736 кВт астам (1000 л.с.) іштен жану қозғалтқыштарын

өнеркəсіптік өндіріс жағдайында жəне лабораториялық жəне эксперименталдық өндіріс жағдайында қуатын шектемей сынау. Қажетті өлшемдерді жасау. Өлшемдерін есептеу. Қозғалтқыштарды сынау кезінде анықталған ақаулықтарды жою. Гидромеханикалық берілістерді кешенді жəне экспериментал-ды сынау.

Білуге тиіс: қозғалтқыштарды сынаудың техникалық шарттары мен мемлекеттік стандарттары, қызмет көрсетілетін қозғалтқыштардың құрылымдық ерекшеліктері, қозғалтқыштарды бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштері бойынша реттеу əдістері, өндірістік өлшемдердің негізінде қуат пен тартпа күшін, жанармай мен майдың жұмсалуын есептеу əдістері, су мен майдың жылу шығарудың əдістері.

Орта кəсіптік білім талап етіледі.

Герметикалығын сынаушы732. Герметикалығын сынаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бұйымдардың герметикалығын сынауға дайындау; ішкі бетін кептіру, қабыршақтар мен жоңқалардан т.б. тазалау жəне сыйымдылығын өлшеу. Бұйымдарды сынау стенділеріне орнату жəне олардан алу. Бұйымдардың ақаулықтары мен герметикалығын анықтау үшін суы бар астауға салу. Ыдыстар мен арматураларды 5 МПа (50 кгс/кв.см) қысыммен гидравликалық сынау. Пневможүйелерді 0,4 МПа (4 кгс/кв.см) дейінгі қысыммен сынау. Ақаулы орындарды белгілеу.

Білуге тиіс: су өлшеуіш колонкалар мен қол сорғылардың пневматикалық құрылғыларының құрылысы мен жұмыс қағидаты, гидросынау жəне ауамен сынау кезінде шлангалар мен қол сорғыларды жалғау жəне ажырату ережесі, пісірілген жіктердің беріктігіне қойылатын техникалық шарттар.

Жұмыс үлгілері 1) Бактар мен цистерналар - сынау; 2) Вакуум - сүзгілер - гидросынау; 3) Ыдыстар – су ағынымен сынау; 4) Буландырғыштардың корпусы - гидросынау жəне ауамен сынау; 5) Кеме корпустық құрылымдары – сынауға дайындау; 6) Желге төзімді фонарьлар – бензинде сынау.

733. Герметикалығын сынаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Пішіні, өлшемі мен салмағы əртүрлі құйма жəне дəнекерленген бөлшектер

мен аппаратураларды белгіленген техникалық талаптар бойынша сынауға дайындау. 5 - 15 МПа ( 50 до 150 кгс/кв.см астам) гидравликалық қысыммен вакуумда 0,4 - 1,6 МПа (4 до 16 кгс/кв.см астам) пневматикалық қысыммен сынау. Аспаптарды аппаратураға орнату жəне аспаптарды бақылау. Аспаптардың сынау құралдарын баптау.

Білуге тиіс: гидравликалық нығыздауыштың, сорғының, орама құбырларды гидросынау жөніндегі станоктың, əртүрлі типті жабдықтардың, олардың құрылғыларының жəне сынау стенділерінің конструктивті құрылысы, сынау құрылғыларын баптау тəсілдері, сынау кезінде қолданылатын слесарлық-монтаждау құралының мақсаты, техникалық талаптарға сəйкес сынау жəне таңбалау ережесі, қысылған газ, су жəне басқа да сұйықтықтардың, сондай-ақ металдар мен балқымалардың негізгі қасиеттері, бақылау-өлшеу аспаптары мен таразылардың мақсаты жəне қолданылу ережесі, бұйымдардың ақаулықтарын анықтау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері 1) Теңестіру бактары – дəнекерлеу жəне фланецтік қосылыстардың тығыздығы мен беріктігін ги-

дросынау; 2) Барлық өлшемді бұрандалар, ысырмалар, крандар мен клапандар - сынау; 3) Ыдыстар – тараларға салу жəне керосин ағынымен сынау; 4) Металл ұнтақтардан жасалған қаңылтырлар мен таспалар – герметикалығын сынау; 5) Тұғыр – жіктердің беріктігі мен тығыздығын сынау; 6) Қысым реттеуіштері - сынау клапандар мен жіктердің беріктігі мен тығыздығын сынау; 7) Рессиверлер - жіктердің беріктігі мен тығыздығын сынау; 8) компрессорлардың цилиндрлері, жинақтағы сорғылардың корпустары мен қақпақтары -

герметикалығын сынау; 9) Металмен жəне дюрирлеп оралған шлангалар - сынау.

734. Герметикалығын сынаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жекелеген конструкцияларды, ыдыстар мен арматуралардың

герметикалығын 15,0 - 30,0 МПа (150 - 300 кгс/кв.см) гидравликалық қысыммен, 1,6 - 4,0 МПа (16 - 40 кгс/кв.см) пневматикалық қысыммен сынау. Сынау кезінде анықталған қарапайым ақаулықтарды жою.

Білуге тиіс: конструкциялар мен арматураларды сынау ережесі жəне сынауға қойылатын техникалық талаптар, қолданылатын бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы мен мақсаты, қоспаланған, тоттанбайтын болаттың, түсті жəне арнайы балқымалардың механикалық қасиеттері, сы-нау кезінде анықталған қарапайым ақаулықтарды жою əдістері.

Жұмыс үлгілері 1) Клинкет есіктер - өткізбеушілік қасиетін сынау; 2) Палубадағы сыртқы қаптама бойынша жапсырма қаңылтырлар – ақаулықтарын жою; 3) Кеме палубасы - сынау; 4) Орын жай – герметикалығын сынау; 5) Түйіндер мен тораптар – герметикалығын сынау; 6) Жалғамалар – сынаудан кейінгі ақаулықтарды жою; 7) Екінші түбінен жоғары орналасқан жанармай цистерналары – герметикалығын сынау.

735. Герметикалығын сынаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жекелеген конструкциялар мен арматуралардың герметикалығын 30 МПа

астам (300 кгс/кв.см) гидравликалық қысыммен, 4 МПа (40 кгс/кв.см) астам пневматикалық қысыммен сынау. Сынау кезінде анықталған күрделі ақаулықтарды жою.

Білуге тиіс: кеме конструкциялары мен арматураларды жоғары қысым жағдайында сынау ережесі жəне техникалық шарттары, сынау кезінде қолданылатын бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы мен конструктивтік ерекшеліктері, сынау кезінде анықталған күрделі ақаулықтарды жою əдістері.

Жұмыс үлгілері 1) Блоктар - док - камерада сынау; 2) Үлкен көлемді кеме конструкциялары - сынау; 3) Дудон аралық бөліктер, шахталар, түсетін жер - өткізбеушілік қасиетін сынау.

Бұйымдар мен құралдарды құрастырушы736. Бұйымдар мен құралдарды құрастырушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Сызбаларды, технологиялық құжаттаманы, машиналардың тораптарын, механизмдерді, аппараттарды, аспаптарды, тауарлық жиынтықтар мен құралдарды сызбалар, айырықшалықтар, каталог жəне макеттер бойынша жинақтау. Құрастырылатын бұйымға қажетті қосалқы бөлшектер мен құралдарды іріктеу жəне құрастыру. Құрастырылатын бұйымдарды бүлінуден сақтау. Бөлшектерді уақытша консервілеу. Анағұрлым күрделі тораптарды, бұйымдар мен технологиялық құжаттаманы біліктілігі анағұрлым жоғары құрастырушының басшылығымен құрастыру. Қабылдап-тапсыру құжаттамасын ресімдеу жəне құрастыру ведомостерін жасау.

Білуге тиіс: құрастыру бойынша нұсқаулық, құрастырылатын бұйымдардың номенклатурасы, то-раптары мен бөлшектерінің өлшемдері мен мақсаты, сызбалар, сұлбалар, айырықшалықтар, ведомос-тер, прейскуранттар мен каталогтар бойынша құрастыру ережесі, материалдардың, бекітілген жəне қалыпталған бөлшектер мен тораптардың стандарттары, шартты белгілер мен құрастырылатын бөлшектердің, бұйымдар мен құралдардың саны жүйесі, құрастырылатын бұйымдарды, материалдар мен бөлшектерді қоймаға салу жəне бүлінуден сақтау тəсілдері, құрастырылатын бұйымдарды, мате-риалдарды орап-түю жəне тасымалдау тəсілдері, қарапайым бөлшектер мен тораптарды консервілеу ережесі, құрастырып арту ведомостері мен айырықшалықтарын ұстау, бақылау-өлшеу құралдары мен аспаптарының қолданылу ережесі, құрастырылатын бөлшектердің жарамдылығын анықтау тəсілдері, бөлшектерді таңбалау жəне белгі салу бойынша нұсқаулық.

Жұмыс үлгілері 1) Агрегаттар тораптар – құрастыру (болттарды, гайкаларды, шайбаларды, жапсырмаларды,

түйреуіштерді, қамыттарды іріктеу); 2) Қалыпталған, үнемі ауыстырылатын бөлшектер – ведомосі бойынша құрастыру; 3) Қалыптанған бекіткіш бөлшектер – құрастыру ведомосі бойынша іріктеу жəне қабылдау; 4) Рельстер мен бекітулер – құрастыру; 5) Кеме жүйелері мен күрделі емес құрылғылар – құрастыру; 6) Сырмалар, бульдозерлер, шығырлар – құрастыру (бөлшектерді жөндеу кезінде таңдау).

737. Бұйымдар мен құралдарды құрастырушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Машиналарды, механизмдерді, аппараттар мен аспаптарды сызбалар бойын-

ша, бақылау-өлшеу құралдарын, аппараттар мен аспаптарын қолданып, сондай-ақ айырықшалықтар, ведомостер, каталог жəне прейскуранттар бойынша құрастыру. Жіберу үшін дайындалған құрастырылған торапта бөлшектердің толық жиынтығының болуын тексеру. Құрастыру үшін қажет бөлшектерді тораптарды, материалдар мен бұйымдарды алу жəне олардың қолданылуын бақылау. Күрделі бұйымдар мен машиналарға техникалық құжаттаманы құрастыру. Қабылдап-тапсыру құжаттамасын ресімдеу жəне бұйымдар мен тораптардың кестеге сəйкес өтуін есепке алу.

Білуге тиіс: күрделі бұйымдар мен техникалық құжаттаманы құрастыру ережесі, құрастырылатын материалдардың атауы мен қасиеттері, құрастырылатын өнімге тапсырыстардың тізбесі, құрастырылатын тораптарды, машиналарды, механизмдерді, аппараттар мен аспаптарды құрастыру жүйелілігі, құрастырылатын өнімді есепке алу, тасымалдау, орналастыру, сақтау, буып-түю жəне белгіленген құжаттаманы ресімдеу ережесі, құрастырылатын бұйымдар мен машиналарды өңдеу бойынша цехаралық жəне цех ішілік кооперация.

Жұмыс үлгілері 1) Автогрейдерлер, пневмодөңгелек жүріс бойынша өздігінен жүретін автокрандар - құрастыру

(бөлшектерді жөндеу кезінде таңдау); 2) Автомобильдер - құрастыру (құрастыру мен жөндеуге қажетті бөлшектер мен тораптарды

таңдау); 3) Велосипедтер – бас құрастыру конвейеріне бағытталған тораптарды құрастыру; 4) Кеме қазандықтары – құрастырылуға бағытталған тораптарды құрастыру; 5) Арнайы жабдық – құрастыру (жөндеуге арналған бөлшектерді таңдау) жəне бөлшектерді

құрастыру цехына монтаждау үшін жіберу; 6) Ірі кемелердің көлемді секциялары – тораптары мен толық жинақтау ведомостері бойынша

құрастыру.

738. Бұйымдар мен құралдарды құрастырушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Құрастырылатын механизмдерінің, аспаптары мен басқа да

жабдықтарының саны көп қымбат тұратын құрылғыларды, агрегаттар мен жабдықтарды сызбалар, айырықшалықтар, ведомостер, каталог жəне прейскуранттар бойынша лабораториялық сынаулардың деректерін немесе техникалық бақылауларды пайдалана отырып құрастыру.

Білуге тиіс: күрделі жəне қымбат тұратын бұйымдарды құрастыру ережесі жəне техникалық құжаттама, құрастыру бойынша есеп жүргізу жүйесі жəне қолданылатын құжаттама, сызу жəне геоме-трия негіздері.

Жұмыс үлгілері 1) Кеме автоматикасы - құрастыру; 2) Ірі көлемді бөлшектер, тораптар, механизмдер мен металл конструкциялар – құрастыру; 3) Техникалық құжаттама - құрастыру; 4) Кеме құрылысы жинақтары - құрастыру; 5) Электрорадиоаппаратурасын құрастыру жəне монтаждау конвейері –бөлшектермен, тораптар-

мен, блоктармен ведомостер бойынша құрастыру; 6) Арнайы жабдық – құрастыру ведомостері бойынша толық құрастыруды тексеру; 7) Мартен пештерінің табаны, домна пештерінің салу аппараты, илем орнағының көтермесі,

құю, таратып бөлу жəне миксерлік крандардың теңгерімдері - құрастыру; 8) Сағат - құрастыру (жөндеуге қажетті бөлшектер мен тораптарды таңдау).

Өлшеу аспаптары мен арнайы құралдарды бақылаушы739. Өлшеу аспаптары мен арнайы құралдарды бақылаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. 12 – 14 квалитеттер шегінде өңделген, шаблондар, калибрлер мен шекті қапсырмалар бойынша қарапайым құрылғыларды, қалыптарды, кесу жəне өлшеу құралдарын тексеру жəне қабылдау. Қабылдау құжаттамасын ресімдеу.

Білуге тиіс: қолданылатын құралдар мен құрылғылардың мақсаты, бақылау-өлшеу жəне кесу құралдарын, қалыптарды, құрылғыларды тексеру жəне қабылдау ережесі жəне техникалық шарттары, қабылдау құжаттамасын ресімдеу ережесі, шектеу, қондырма жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері.

740. Өлшеу аспаптары мен арнайы құралдарды бақылаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. 11 – 12 квалитеттер шегінде өңделген күрделілігі əртүрлі жұмыс жəне

өлшеу құралдарын, аспаптарды, құрылғылар мен қалыптарды тексеру жəне қабылдау. Білуге тиіс: күрделілігі əртүрлі құралдар мен құрылғылардың құрылысы, арнайы жəне əмбебап

өлшеу құралдарын, кесу құралдарын, аспаптар мен қалыптарды, күрделілігі əртүрлі кондукторлар мен құрылғыларды қабылдау ережесі, шектеу, қондырма жүйесі, бұранда түрлері жəне оларға қойылатын шектеулер.

741. Өлшеу аспаптары мен арнайы құралдарды бақылаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Барлық жүйелер мен сыныпты (1 сыныпты үлгі, аналитикалық, вагондық

жəне техникалық аспаптардан басқа) салмақ өлшеуіш аспаптарды, сондай-ақ күрделі өлшеу жəне кесу құралдарын, қалыптар мен құрылғыларды түпкілікті құрастыру жəне өңдеуден кейін 7-10 квалитеттер бойынша өлшемдерді сақтай отырып, тексеру, бөлшектеу, реттеу жəне сынау. Ақаулықтарды анықтау жəне жою. Өлшеу аспаптары мен ұсақ гірлерді тексеру. Тексеру кезінде салмақ өлшеуіш аспаптардағы кемшіліктерді анықтау. Салмақ өлшеуіш аспаптар мен ұсақ гірлердің олардың мақсатына сəйкес дұрыс қолданылуын тексеру. Салмақ өлшеуіш аспаптарды аттестаттау. Арнайы құралды тексеруден кейін қабылдау, бөлшектеу, реттеу, сынау жəне аттестаттау.

Білуге тиіс: қысым жəне сұйылту салмақ өлшеуіш аспаптардың, электр жəне радио өлшеу аспаптарының, микроманометрлердің жəне т.б. құрылысы, ұсақ гірлердің, бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарының, қалыптар мен құрылғылардың жіктемесі жəне оларды пайдалану ережесі, аспап-тар мен ұсақ гірлерде жол берілетін салмақты өлшеудегі ұсақ кемшіліктер, əртүрлі салмақ өлшеуіш аспаптарда өлшеу тəсілдері, шектеу, қондырма жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері, əртүрлі өлшеу жəне кесу құралдарын қабылдау ережесі жəне салмақ өлшеуіш аспаптарды, радио жəне электр аспаптарды, қысым жəне сұйылту аспаптары мен арнайы құралдарды тексеру əдістері, аттестациялық құжаттарды ресімдеу тəртібі жəне таңбалау.

Жұмыс үлгілері 1) Индикаторлар, пройма, сақинала, калибрлер, манометрлер жəне басқа да арнайы құралдар –

тексеру, реттеу жəне аттестаттау; 2) Салмақ өлшеуіш аспаптар – тексеру, аттестаттау жəне таңбалау; 3) Приборы электр жəне радио өлшеуіш аспаптар мен 1 - 4 квалитеттер бойынша қысым жəне

сұйылту аспаптары - тексеру, аттестаттау.

742. Өлшеу аспаптары мен арнайы құралдарды бақылаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. 1 сыныпты үлгі, аналитикалық, вагондық жəне техникалық аспаптарды,

күрделі өлшеу жəне кесу құралдарын, қалыптар мен құрылғыларды түпкілікті құрастыру жəне өңдеуден кейін 6-7 квалитеттер бойынша өлшемдерді сақтай отырып, тексеру, бөлшектеу, реттеу жəне сынау. Оларды тексергеннен кейін аттестаттау жəне таңбалау. 1,0-сыныпқа дейінгі арнайы электр жəне радио өлшеу аспаптары мен қысым жəне сұйылту аспаптарын қабылдау, тексеру, реттеу жəне сынау.

Білуге тиіс: салмақ өлшеуіш аспаптарын тексеру, бөлшектеу жəне реттеу ережесі, оларды атте-статтау жəне таңбалау тəртібі, электр жəне радио өлшеу аспаптары мен қысым жəне сұйылту аспапта-рын тексеру үшін қолданылатын бақылау аспаптарының мақсаты, құрылысы жəне олармен жұмыс істеу тəртібі, барлық бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарын тексеру əдістері.

Кəсіптік орта білім талап етіледі. Жұмыс үлгілері 1) Техникалық вагондық, аналитикалық жəне үлгі таразылар – тексеру жəне таңбалау; 2) Дəлдігі мен күрделілігі ерекше құралдар – тексеру жəне аттестаттау; 3) II разрядты, 0,05 сыныпты МВП-2,5типті мановакуумметрлер – тексеру жəне аттестаттау; 4) 1,0 сыныпты қысым жəне сұйылту аспаптарын - қабылдау, тексеру жəне аттестаттау; 5) ИЛ-13, УП4-1М, УИП-1, АНТ типті аспаптар - тексеру жəне аттестаттау; 6) Приборы типа М-109, МОР-60, ЛМ-1 - тексеру жəне аттестаттау; 7) Хронометрлер – тексеру, реттеу жəне аттестаттау;8) ЭНО-1 типті электронды – сəулелі осциллографтар мен ВК7-4 типті аспаптар - тексеру жəне

аттестаттау.

743. Өлшеу аспаптары мен арнайы құралдарды бақылаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі оптикалық аспаптарды, үйлестіру машиналарын, құрастыру жəне

сынау стенділерін, жазықтық шаблондарды, əртүрлі бұрышта үш-төрт жазықтықтың əртүрлі бұрышында саңылау тесуге арналған күрделі кондукторларды, оларды 5 квалитет бойынша өлшемдерді сақтай отырып түпкілікті құрастыру жəне өңдеуден кейін тексеру. Жазықтықтарды 1-4 квалитеттер бойынша орналасқан дəл жəне күрделі лекалаларды тексеру. Аспаптарды эвольвентті, спиралі мен қадамын тексеру үшін баптау жəне оларды тексеруге байланысты есептерді орындау.

Білуге тиіс: күрделі оптикалық аспаптардың, үйлестіру машиналарының, құрастыру жəне сынау стенділерінің жəне т.б. конструкциясы, кеңістікті шаблондарды өлшеу əдістемесі, олардың конструк-циясы мен жасау технологиясы, кеңістікте белгіленген өлшемдерді есептеу тəсілдері, эвольвентті, спираль мен қадамды тексеру үшін қажетті есептердің əдістемесі, төлқұжаттарды, қабылдау актілерін ресімдеу ережесі.

Кəсіптік орта білім талап етіледі. Жұмыс үлгілері 1) Арнайы күрделі құралдар - тексеру жəне аттестаттау; 2) Əмбебап микроскоптар, компараторлар, интерферометрлер - тексеру жəне аттестаттау;3) Күрделі пішінді көп орынды нығыздауыш қалыптар – жасауды бақылау жəне баптау; 4) Оптикалық өлшеу аспаптары - тексеру жəне аттестаттау; 5) Кузовтық штамптар - жасауды бақылау жəне баптау.

Материалдар, металдар, жартылай дайын өнімдер мен бұйымдарды бақылаушы744. Материалдар, металдар, жартылай дайын өнімдер мен бұйымдарды бақылаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қаңылтыр болатты, сорттық илемді, шойынды, мысты, қалайыны жəне чушкадағы басқа да металдарды, жартылай дайын өнімдерді, дайындамаларды, құймаларды, əртүрлі соқпалар мен қалыптарды бақылау-өлшеу құралдарын, серіппелерді, химикаттарды, кооперация арқылы түсетін күрделі емес дайын тораптарды, қалыпталған, резина жəне басқа да бұйымдарды мемлекеттік стандартқа сəйкес қабылдау жəне жарамсыз ету. Бақылап қабылдау құжаттамасын ресімдеу. Өнімді дұрыс тасымалдау жəне орналастыруды бақылау.

Білуге тиіс: өндірісте қолданылатын материалдардың, жартылай дайын өнімдердің, химикаттар мен бұйымдардың мақсаты мен қасиеттері, қолданылатын материалдар мен бұйымдардың мемлекеттік стандарты мен оларға қойылатын техникалық шарттар, материалдар мен бұйымдарды қабылдау жəне жарамсыз ету, бақылау-өлшеу құралдарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу ережесі, ақаулардың түрлері жəне қабылданатын өнімнің кемшілік белгілері, шектеу, қондырма жүйесі, квалитеттер мен кедір-бұдырлық өлшемдері, өнімді сақтау ережесі.

745. Материалдар, металдар, жартылай дайын өнімдер мен бұйымдарды бақылаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі шыңдауыштарды, ірі құймаларды, қарапайым электр жəне радио

техникалық жабдықтарды, əмбебап құралдарды, химикаттарды, металл илемдер мен резина бұйымдарды бақылау, қабылдау жəне жарамсыз деп тану. Материалдардың даярлығын химиялық жəне механикалық лабороторияның талдаулары бойынша анықтау. Үлгілер мен ыдыстар жасау үшін тақтайлар мен қырлы бөренелердің өлшемдерін тексере отырып, кесілмелі жəне ағаш материалдарын қабылдау.

Білуге тиіс: қабылданатын материалдар мен бұйымдардың мемлекеттік стандарты жəне оларға қойылатын техникалық шарттар, өндірісте қолданылатын материалдардың, жартылай дайын өнімдердің, химикаттар мен бұйымдардың мақсаты мен қасиеттері, сапасын бақылау ережесі мен əдістері, кесілмелі материалдарың жіктемесі, мақсаты мен маркасы, арнайы бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдарының реттеу құрылымы жəне қолданылу ережесі, ағаштық шекті ақаулықтары.

746. Материалдар, металдар, жартылай дайын өнімдер мен бұйымдарды бақылаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі электр жəне радио техникалық жабдықтарды, əртүрлі пішінді

илемдерді, кооперация арқылы түсетін машиналар мен аппаратураларды, күрделі құймаларды, шыңдауыштарды, əртүрлі металдан жасалған қалыптар мен серіппелерді, əмбебап жəне арнайы құралдарды қолдана отырып жасаған күрделі бұйымдарды бақылау, қабылдау жəне жарамсыз деп та-ну. Сертификаттық деректердің немесе бақылау сынақтарының мемлекеттік стандартқа жəне техникалық шарттарға сəйкестігін тексеру. Нормаға сəйкес келмейтін өнімдерден бас тарту актісін ресімдеу.

Білуге тиіс: қабылданатын құралдар мен жабдықтардың мемлекеттік стандарттары жəне оларға қойылатын техникалық шарттар, төлқұжат деректері, қолданылатын аппараттарды, аспаптарды, электр машиналарының қозғалтқыштары мен жабдықтарды техникалық бақылау жəне сынау əдістері, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, мақсаты мен қолданылу ережесі, сапасын сызбалар мен схе-малар бойынша тексеру тəсілдері, орындалатын жұмыс көлемінде электротехника негіздері, жарамсыз деп тану актілері мен мемлекеттік стандартқа жəне техникалық шарттардан, сызбалар мен схемалар-дан ауытқушылықтары бар өнімдерді өндірушілерге ұсынуға арналған құжаттарды əзірлеу тəртібі.

747. Материалдар, металдар, жартылай дайын өнімдер мен бұйымдарды бақылаушы 5-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Бірегей электр жəне радио техникалық жабдықтарды, турбо жəне гидроге-нератор құрылысында қолданылатын күрделі құймалар мен шыңдауыштарды əмбебап жəне арнайы құралдарды қолдана отырып, бақылау, қабылдау жəне жарамсыз деп тану. Лабороториялық сынақтарға қатысу.

Білуге тиіс: қабылданатын жабдықтардың мемлекеттік стандарттары жəне оларға қойылатын техникалық шарттар, қолданылатын электр жабдықтарды, аппараттарды, аспаптар мен құрылғыларды техникалық бақылау жəне сынау əдістері, сапасын күрделі монтаждау схемасы бойынша монтаждау тəсілдері, металтану негіздері, химиялық, металлографиялық талдау жəне механикалық сынау нəтижелері.

Электромонтаждау жұмыстарын бақылаушы748. Электромонтаждау жұмыстарын бақылаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қарапайым тораптар мен агрегаттарды құрастырғаннан немесе орнына орналастырғаннан кейін оларды сызбалар, схемалар мен техникалық шарттар бойынша бақылау жəне қабылдау. Қабылданған немесе жарамсыз деп танылған өнімге құжаттама ресімдеу.

Білуге тиіс: агрегаттар мен тораптар қабылдау мен сынаудың мемлекеттік стандарттары жəне оларға қойылатын техникалық шарттар, электромонтаждау жұмыстары мен тораптарды жасау технологиясының негіздері, қабылданатын нысандардың мақсаты, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, мақсаты жəне қолдану ережесі, электротехника негіздері, əртүрлі қималы электр сымдардың маркалары, батарея аккумуляторларын зарядтау ережесі, ақаулықтардың жіктемесі.

Жұмыс үлгілері 1) Аккумуляторлық батарея - электролитті құюды, оның тығыздығын бақылау жəне жүктеу аша-

сымен зарядтау; 2) Электроаппаратураға арналған қарапайым ширатпалар – сапасын бақылау; 3) Кабельдердің ұштары – басұштарын дəнекерлеуді бақылау; 4) Үстелге қойылатын шамдар – құрастырылуын бақылау; 5) Ротор, статор, тороид, электр машиналардың қақпағы өзекшесінің жиынтықтары – іріктеу,

дайындау жəне оқшаулау операцияларын бақылау; 6) Дірілмен массаждау аспабы – құрастыруды жəне электр монтаждауды бақылау; 7) Тұрмыстық электр аспаптары – құрастыруды бақылау жəне сынау; 8) Реле - құрастыруды бақылау; 9) Контактілі термобулар - құрастыруды бақылау; 10) Шиналар – дайындаудан кейін бақылау; 11) Электр вулканизаторлар – құрастыру мен монтаждауды бақылау; 12) Əртүрлі тұрмыстық электр аспаптар - құрастыру мен монтаждауды бақылау.

749. Электромонтаждау жұмыстарын бақылаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Электромонтаждау операцияларынан кейін күрделілігі орташа тораптарды,

конструкциялар мен жұмыс механизмдерін бақылау жəне қабылдау. Электромонтаждау операцияла-рынан кейін күрделілігі орташа тораптарды, конструкциялар мен жұмыс механизмдерін түпкілікті қабылдау. Қарапайым электр жабдықтарын машинада монтаждауды түпкілікті қабылдау. Электр жабдығының жекелеген агрегаттарын стенділерде қажетті бақылау-өлшеу аспаптарын қолдана оты-рып тексеру жəне сынау. Ақаулықтардың пайда болу себептерін жою жəне оларды уақтылы жою. Сы-нау журналын жүргізу.

Білуге тиіс: күрделілігі орташа тораптарды қабылдауға жəне өндіруге қойылатын техникалық шарттар, орындалатын жұмыс көлемінде электротехника негіздері, электр машиналары мен радио құрылғыларының негізгі пайдаланушылық сапасы, аккумулятолық батареялардың құрылысы, қарапайым электр машиналарын, электр аппараттары мен радио жабдықтарын құрастыру жəне монтаждаудың технологиялық процестері, бақылау-өлшеу аспаптарының құрылысы, мақсаты жəне қолдану ережесі, электр жабдықтары ақаулықтары мен монтажының негізгі түрлері жəне олардың ал-дын алу.

Жұмыс үлгілері 1) Жылжымалы рентген аппараты – құрастыруды жəне реттеуді бақылау; 2) Дəнекерлеу аппараты - монтаж бен құрылғыны бақылау; 3) Май турбосорғылардың сөндіргіштері – саңылауларын тексеру; 4) Электр вагондардың калориферлері – орнатуды жəне монтаждауды бақылау; 5) Қақпақтар, коллекторлар, траверстер, реттеуіштер, демпферлер – бақылау; 6) Мотор – іске қосуды ретте машинасын орнату, монтаждау жəне іске қосуды бақылау; 7) Автомобиль электр жабдықтарының аспаптары: реле, реттеуіштер, индукциялық ораманың

генераторы, бөліп таратқыштарды үзгіштер – жұмысты тексеру; 8) Электр машиналарының роторлары мен статорлары жəне олардың жиынтықтары –

құрастыруды бақылау; 9) Камбуз қалқандар – монтаждауды бақылау, стендте сынау.

750. Электромонтаждау жұмыстарын бақылаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Электромонтаждау операцияларынан кейін конструкциялар мен жұмыс

механизмдерінің күрделі тораптарын бақылау жəне қабылдау. Күрделілігі орташа электр жабдықтарын түпкілікті қабылдау. Электр монтаждау кезіндегі ақаулықтардың себептерін анықтау жəне оларды жою бойынша уақтылы шараларды қабылдау. Белгіленген құжаттаманы ресімдеу.

Білуге тиіс: күрделілігі орташа электр жабдықтарды құрастыруға, сынауға жəне монтаждауға қойылатын техникалық шарттар, орындалатын жұмыс көлемінде электротехника жəне радиотехника заңдары, қуаты аз электр машиналарының құрылысы, бақылау-өлшеу аспаптары мен аппаратурасының құрылысы, мақсаты жəне қолдану ережесі, тораптарды, агрегаттар мен құрылғыларды, электр жабдықтарының құрылғыларын құрастыру кезіндегі жəне оларды машинада монтаждау кезіндегі ақаулықтардың түрлері.

Жұмыс үлгілері 1) Сигнал оттардың аппаратурасы – мотаждауды бақылау; 2) Генераторлар – монтаждауды қағидаттық схема бойынша бақылау; 3) Кабельдер – құбырға тарту, күрделілігі орташа кемелерге магистральдық жəне жергілікті

кабельдерді тарту жəне бекіту сапасын бақылау; 4) Машинисттің басқару пульті, радиорубкалар, динамометрлер, электр вагондардың бақылау

жəшіктері – орнату мен монтаждауды бақылау; 5) Роторлар, статорлар, электр машиналардың қақпақтары, қаптамалар, корпустар,

гироскоптардың тораптары, вакуум аспаптар - бақылау; 6) Қалқандардың панельдері мен секцияларының схемасы – схемаларды жалпы схемаға

біріктіруді тексеру; 7) Əртүрлі схемалар - икемді сыммен монтаждаудан кейін сапасын бақылау; 8) 10 нөмірге дейін коммутаторы бар электронды байланыс схемасы-байлау жəне жүргізу

сынақтары кезінде монтаждау жəне тапсыру сапасын бақылау; 9) Кеме жүйелерінің (су ағызу, сырттағы, ауызсуды ағызу, кептіру, өртке қарсы) сорғы электр

жетектерінің сызбасы - байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде монтаждау жəне тапсыру сапасын бақылау;

10) Жалпы кеме желдеткіші, компрессорлық құрылғылардың, тоңазыту құрылғыларының электр жетектерінің схемасы-байлап сынау кезінде монтаждау жəне тапсыру сапасын бақылау;

11) Шпиль, брашпиль электр жетектерінің схемасы - байлау жəне жүргізу сынақтарында қабылдау жəне тапсыру;

12) Күрделі электр схемасы бар, сымдары мен аппаратурасының саны көп таратқыш құрылғылар-стендте толық монтаждау жəне сынаудан кейінгі бақылау;

13) Магистральді электровоздар мен тепловоздардың электр қозғалтқыштары – түпкілікті құрастыруды бақылау;

14) Электр жетектер жəне тамақ блогының, кір жуу блогының, медициналық блоктың электр жабдықтары – монтаждау сапасын бақылау;

15) Күрделілігі орташа электр схемалар - тексеру жəне сынау.

751. Электромонтаждау жұмыстарын бақылаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Техникалық шарттарда көзделген барлық сынақтарды орындай отырып,

түпкілікті құрастырғаннан кейін күрделі электр жəне радио жабдықтарды бақылау жəне қабылдау. Электр қозғалтқыштарды белгіленген жұмыс режимі жағдайында тексеру. Жоғары дəлдікті қабылдау, жіберу жəне арнайы радио құрылғыларынан тұратын арнайы күрделі аппаратураны бақылау жəне қабылдау. Жасалатын жəне монтаждалатын радио жабдықтардың төлқұжаттарын жасау жəне қабылдау актілері мен сынау хаттамаларын ресімдеу.

Білуге тиіс: күрделі электр жəне радио жабдықтарды қабылдауға қойылатын техникалық шарт-тар мен мемлекеттік стандарттар, тораптар мен агрегаттарды құрастырудың технологиялық процестері, электр жабдықтарын сынау əдістері, бақылау-өлшеу аппаратурасын, электр жəне радио жабдықтарды тексеру жəне сынауға арналған аспаптар мен арнайы құрылғыларды баптау тəсілдері, электр жəне радио жабдықтарды тексеру жəне сынауға арналған аппаратураның, аспаптар мен арнайы құрылғылардың конструктивтік ерекшеліктері, қуаты əртүрлі электр машиналары мен радио құрылғыларының конструктивтік ерекшеліктері.

Жұмыс үлгілері 1) Электр схемасы күрделі аппаратура, арнайы мақсаттағы машиналар жəне басқару пульттері -

монтаждау мен реттеуді бақылау; 2) Қорғаныш құрылғылары мен автоматика схемасының аппаратурасы - монтаждауды бақылау

жəне байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде тапсыру; 3) Радио таратқыштардың көп диапазонды жəне көп каскадты сынақ үлгілері монтаждауды схе-

масы бойынша бақылау; 4) Электр шағын станциялары - монтаждауды бақылау; 5) Басқару жəне термо реттеу пульттері - монтаждауды бақылау; 6) Автоматика (өртке қарсы, қыздыру, суландыру жəне т.б.) жүйесі – монтаждау сапасын

бақылау жəне байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде тапсыру; 7) Турбогенераторлар мен дизель-генераторлар станциясы- коммутацияны бақылау жəне стендте

сынау; 8) 100 номерге дейінгі автоматты телефон станциялардың схемасы, тұрақты жəне айнымалы

тоқтардың автоматты дабылдағыш жəне түрлендіргіштердің күрделі схемалары - монтаждау сапасын бақылау жəне байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде тапсыру;

9) Телеграф, гирокомпас, лаг, эхолот, көрсеткіштер схемалары – сапасын бақылау, монтаждауды қабылдау;

10) Тұрақты жəне айнымалы тоқтардың рульдік құрылғылары – байлап сынау кезінде қабылдау жəне тапсыру;

11) Күрделі тарату қалқандары – кабельдің ұштарын клеммалармен ұштастыратын монтаждың сапасын бақылау, байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде тапсыру;

12) Станоктардың, крандардың, дəнекерлеу аппараттарының, жолаушылар вагондары мен электр пештерінің электр жабдықтары – монтаждауды жəне сынауды бақылау;

13) Контакторлы, контроллерлі, электр гидравликалық, магнит жəне басқа да басқару жүйелері бар электр жетектер - монтаждау сапасын бақылау жəне байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде тап-сыру.

752. Электромонтаждау жұмыстарын бақылаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Техникалық шарттарда көзделген барлық сынақтарды орындай отырып,

түпкілікті құрастырғаннан кейін күрделі тораптардың агрегаттарды, электр поездар мен тепловоздар-ды жəне басқа да күрделі электр жабдықтарды бақылау жəне қабылдау. Бақылау аспаптарын тексеру жəне баптау. Қабылданған электр жабдықтарына төлқұжат немесе формуляр толтыру, қабылдау актілері мен сынақ хаттамаларын ресімдеу. Бақылау жəне сынау кезінде анықталған ақаулықтарды тексеруге жəне бұл ақаулықтарды жою жөніндегі шараларға қатысу. Электр машиналары мен аппаратураның шекті жүктемесін қарапайым есептеу.

Білуге тиіс: күрделі тораптар мен агрегаттарды қабылдауға қойылатын техникалық шарттар, қолданылатын электр жəне радио жабдықтарды құрастыру жəне сынаудың технологиялық процесі, монтаждау схемалары, бақылау жəне сынау əдістері, қолданылатын жабдықты құрастыру, монтаждау, сынау жəне пайдалану кезінде анықталатын ақаулықтардың негізгі түрлері, оларды анықтау жəне жою тəсілдері, бақылау жəне сынау үшін қолданылатын аспаптардың, аппаратураның, стенділердің жəне басқа да жабдықтардың түрлері, оларды баптау, реттеу жəне тексеру тəсілдері.

Орта кəсіптік білім талап етіледі. Жұмыс үлгілері 1) 100 нөмірге дейінгі автоматты телефон станциялары – байлау жəне жүргізу сынақтары

кезінде; 2) Арнайы аппараттар – сынақ үлгілерін монтаждауды бақылау; 3) Басқару қалқандары бар тұрақты жəне айнымалы тоқты бас ашалы электр қозғалтқыштар, бас

таратып бөлгіш қалқандар - байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде бақылау жəне қабылдау; 4) Параллельді – жүйелі іске қосу станциясы – монтаждауды бақылау жəне қабылдау, жұмыста

тексеру; 5) Белгіленген сутекті жəне сумен салқындатылатын турбогенераторлардың статорлары жəне ги-

дрогенераторлар – қабырғаларды белсенді болатты құрастыруға таратуды қабылдау, аспаптардың көмегімен нығыздаудың тығыздығын тексеру;

6) Төменгі жиілікті күшейткішінің баспалық сынақ үлгілерінің схемасы – монтаждаудан кейін қағидаттық схема бойынша бақылау;

7) Экскаваторлар – монтаждауды бақылау, сынау; 8) Тұрақты жəне айнымалы тоқ электр машиналары-құрастыру жəне қабылдауды бақылау; 9) Есептеп-шығару жəне есептеу схемалары бар күрделі автоматтандырылған кешенді электр

жабдықтар - монтаждауды бақылау жəне байлау жəне жүргізу сынақтары кезінде қабылдау.

Мыстаушы753. Мыстаушы 2-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қарапайым бұйымдарды қаңылтыр металл мен құбырдан жасау. Түсті ме-талды белгісі бойынша кесу жəне шабу. Қаңылтыр металл мен құбырды, дайындамаларды күйдіру. Бұйымдарды жұмсақ дəнекерлермен өңдеу, қалайылау жəне дəнекерлеу. Ыдыстағы раковиналарды қорғасынмен дəнекерлеу жəне қысыммен жұмыс істеуге арналмаған қорғасын құбырлардың бастары-на құю. Ыдыстар мен арматураларды гидравликалық жəне пневматикалық сынау. Қарапайым пішінді бұйымдарды қалайылау жəне автогенді шілтермен дəнекерлеу. Біліктілігі анағұрлым жоғары мыстаушының басшылығымен күрделі бұйымдарды жасау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың құрылысы, анағұрлым кең тараған құрылғылардың, медициналық істе қолданылатын жұмыс жəне бақылау-өлшеу құралдарының мақсаты, қарапайым медициналық жұмыстарды орындау тəсілдері, өңделетін металдың негізгі механикалық қасиеттері, технологиялық операциялардың жүйелілігі, қарапайым бұйымдарды белгілеу тəсілдері, күйдіру, ию жəне дəнекерлеу температурасы, жіктерді дəнекерлеуге дайындау ережесі, қолданылатын дəнекерлердің құрамы, қолданылатын сілтілер мен қышқылдардың негізгі қасиеттері.

Жұмыс үлгілері 1) Бензобактар – жөндеу; 2) Омырылған воронкалар - жасау; 3) Күрделі емес пішінді, қалыңдығы мен көлемі əртүрлі алюминий балқымалардан жасалған

бактардың түбі – жиекқұрсаулар мен кеспелтектер бойынша кесу, жетілдіру жəне жымдастыру; 4) Мыс жамау - жасау, орнату;5) Дəнекер – пруттарды балқыту жəне құю; 6) Төсемелер – сызбалар бойынша кесу; 7) Құбырлар – құм толтыру; 8) Көлемі əртүрлі мыс жəне лагун құбырлар – күйдіру; 9) Радиатор түтіктері – жөндеу; 10) Майлау түтіктері - қалайылау; 11) Май мен ауаға арналған күрделі емес пішінді құбырлар - жасау; 12) Май жəне ауа сүзгіштер - жасау; 13) Май сорғыларының штуцерлері – дəнекерлеу.

754. Мыстаушы 3-разрядЖұмыс сипаттамасы. Түсті қаңылтыр металдан жасалған күрделілігі орташа бұйымдарды жасау

жəне құрастыру. Диаметрі 50 мм дейінгі құбырларды ию. Сфералық қалыптарды қағу жəне жиектеу. Пластиналарының немесе қаңылтырларының қалыңдығы 1 мм көп бөлшектерді, сондай-ақ аппарат-тар мен ғимараттардағы төбелердің жіктерін қорғасынның əртүрлі қоспаларымен дəнекерлеу. Қысыммен жұмыс істеуге арналған қорғасын құбырлардың ұштарын дəнекерлеу. Күрделі емес дəнекерлер мен дəнекерлер мен дəрілерді жасау. Күрделілігі орташа фигуралары қашауларының құрылысы. Ыдыстар мен арматураларды гидравликалық жəне пневматикалық сынау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың, құрылғылардың, пневматикалық құралдар мен құралдардың құрылысы, күрделілігі орташа медициналық жұмыстарды орындау тəсілдері, жасалатын бұйымдарды көріктерде, газ шілтерде жəне электр аспаптармен қыздыру ережесі, күрделілігі орташа бұрауларды жазу жəне құру тəсілдері, күрделі емес дəнекерлер мен дəрілердің рецептурасы жəне жа-сау тəсілдері, қысыммен жұмыс істейтін ыдыстарды сынау тəсілдері.

Жұмыс үлгілері 1) Бак пен кубтар – қарапайым фигуралық сфераларды шыңдау жəне қағу; 2) Жанармай жəне гидравликалық жүйелердің əртүрлі пішінді түсті металдардан жасалған бак-

тар – дəнекерлеуден кейін құрастыру, түзету, ақаулықтарды жою, сынауға тапсыру; 3) Түсті металдар мен балқымалардан жасалған бортшайбалар- қалайылау; 4) Диаметрі 200 мм дейінгі мойынтіректер - қалайылау жəне түсті металмен құю; 5) Бактардың түбі жəне күрделі пішінді ернеушелер – қиюластыру жəне жіктестіру; 6) Латун, мыс иректемелер - жасау; 7) Буын – қаңылтыр қызыл мыс пен латуннан қағу; 8) Қақпақтар, түптер жəне диаметрі 300 мм дейінгі бортшайбалар - жасау; 9) Қаңылтыр қызыл мыс пен латуннан жасалған қайнату кубтары - жасау; 10) Редукторлардың май түтіктері – ию, түтіктерді орнына келтіру жəне орнату арқылы

құрастыру; 11) Қазандықтар мен лабораториялық аспаптардың су өлшеуіш, май шыныларының рефлектор-

лары - жасау; 12) Мыстан жасалған сопло - жасау; 13) Күміс дискілері бар жылу алмастырғыштар - жасау.

755. Мыстаушы 4-разрядЖұмыс сипаттамасы. Əртүрлі жабдықтарды, құрылғылар мен пневматикалық құралдарды

қолдана отырып күрделі медициналық жұмыстарды орындау. Диаметрі 50 - 100 мм құбырларды ию. Əртүрлі қималы жəне əртүрлі профильді бұраулардың көп түйісуі бар түсті метал қаңылтырлар мен құбырлардан күрделі бөлшектерді, тораптар мен бұйымдарды жасау. Тоңазытқыштардың, конденсаторлардың күрделі жылу алмастырғыштарын жасау. Ыдыстар мен арматураны гидравликалық жəне пневматикалық сынау. Көлемдері үлкен сфералық фигуралы бұйымдарды жасау. Күрделі дəнекерлерді дайындау. Жасалған конструкцияларды түзету, жетілдіру жəне орны мен конту-ры бойынша қиыстыру. 2,5 МПа (25 кгс/кв. см) дейінгі қысыммен жұмыс істейтін жауапты жіктерді баяу балқитын жəне тез балқығыш дəнекерлермен дəнекерлеу.

Білуге тиіс: медициналық қызметте қолданылатын əртүрлі жабдықтардың, құрылғылардың, бақылау-өлшеу аппаратурасы мен құралдарының құрылысы, қыздыру аппаратурасының құрылысы мен пайдалану ережесі, күрделі медициналық жұмыстардың технологиялық жүйелілігі, күрделі бөлшектерді жасау, құрастыру жəне монтаждау тəсілдері мен жолдары, жұмсау нормасы, күрделі дəнекерлердің рецептурасы жəне оларды дайындау тəсілдері, əртүрлі сынақтарды жүргізу ережесі, то-раптар мен механизмдерді құрастыру, сынау жəне пайдалануға қойылатын техникалық шарттар.

Жұмыс үлгілері 1) Құбырлы тоңазытқыштардың батареясы – құбырларды тоға дəнекерлеу; 2) Гидравликалық, жанармай жүйесінің əртүрлі пішінді бактары, аспалы бактар, алюминий жəне

магний балқымаларынан жəне тоттанбайтын болаттан жасалған күшейткіштер – құрылғыларда жəне кеспелтектер бойынша құрастыру, дəнекерлеуден кейін түзету, ақаулықтарын түзету жəне сынауға тап-сыру;

3) Ауаны бөлу блоктары - блок ішілік коммуникацияларға арналған құбырды ию; 4) Диаметрі 200 мм дейінгі мойынтіректер – қалайылау жəне түсті металдармен құю; 5) Пішіні бойынша əртүрлі қаптамалар - жасау жəне орнына қиыстыра отырып орнату; 6) Мыс үрмелі құралдардың қаттылық сақинасы – жабу; 7) Күрделі пішінді оттегі құрылғыларының конденсаторлары - жасау; 8) Қақпақтар, түптер жəне диаметрі 300 мм дейінгі бортшайбалар - жасау; 9) Қақпақтар мен түптер - сфераны қағу; 10) Аралықтар мен компенсаторлар - жасау; 11) Қол жуғыштарға арналған мыстан жасалған раковиналар - жасау; 12) Күрделі пішінді жылу алмастырғыштар (зəкірлік жəне этилендіден басқасы) - жасау; 13) Латун құбырлар - дəнекерлеу латун штуцерлер мен конустарды дəнекерлеу; 14) Пішіні əртүрлі су жəне ауа тоңазытқыштар - жасау əне орны бойынша қиыстыру; 15) Құбырларды июге арналған шаблондар - жасау; 16) Диаметрі 500 мм дейінгі шарлар - жасау.

756. Мыстаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Барлық қолданылуы мүмкін жабдықтарды, құрылғылар мен құралдарды

қолдана отырып, күрделі медициналық жұмыстарды орындау. Диаметрі 100 мм астам құбырларды ию. Түйіскен тораптарының саны көп жəне арматурасын орната отырып, өнімділігі əртүрлі оттегі, сутегі жəне гелий құрылғыларының бөлшектерін, тораптар мен бұйымдарын жасау. 2,5 МПа (25 кгс/кв. см) астам қысыммен жəне вакуум ішінде жұмыс істейтін жіктерді баяу балқитын дəнекерлермен дəнекерлеу. Күрделі жылу алмастырғыштар, конденсаторлар, ректификациялық сутекті-гелий сұйылтқышты коллоналарын жасау жəне монтаждау. Бөлу оттегі аппараттарын монтаждау. Қисық сызықты фигуралардың күрделі бұрмаларын белгілеу жəне жазу. Үлкен көлемді сфералық, фигуралық бұйымдарды қолмен сферасы терең тесілген, шығыңқы жəне ішке майысқан жерлері түйіскен ша-блондар ыстық жəне суық күйінде бойынша. Күрделі бөлшектерді бақылау жəне өндіруге арналған шаблондарды жасау. Ыдыстар мен арматураларды гидравликалық жəне пневматикалық сынау.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтың конструктивтік құрылысы, қызмет көрсетілетін жабдықтардың, құрылғылардың, бақылау-өлшеу аппаратурасы мен медициналық қызметте қолданылатын құралдардың құрылысы, күрделі қыздыру аппаратурасының құрылысы, күрделі бұйымдарды жасау, құрастыру жəне монтаждау тəсілдері мен ережесі, геометриялық фигуралардың күрделі бұрауларын жазу жəне құру ережесі жəне оларды есептеу, қолданылатын металдардың механикалық қасиеттері, күрделі тораптар мен құрылғыларды жоғары қысыммен құрастыру, сынауға қойылатын техникалық шарттар.

Жұмыс үлгілері 1) Автоклавтар - жасау; 2) Бөлуші оттекті аппараттар - жасау; 3) Ауаны бөлу блогы – камераны қайта дəнекерлеу; 4) Вакуум - аппараттар - жасау; 5) Шар вентильдер - жасау; 6) Ауа жинағыштар - бөлшектерді тесу жəне түзету арқылы толық жасау, құрастыру жəне орны-

на қиыстырып келтіру; 7) Буландырғыштар – жөндеу, гидравликалық сынау; 8) Ректификациялық коллоналар – тарелкаларды құрастыру жəне дəнекерлеу; 9) Лабораториялық қазандықтар - жасау; 10) Сынау конструкцияларының шығаратын келтеқұбырлары – орнына қиыстырып келтіре оты-

рып, кеспелтектер бойынша тесу;11) Əртүрлі маркалы іштен жану қозғалтқыштарының радиаторлары - жасау жəне күрделі

жөндеу; 12) «Құбыр ішіндегі құбыр» типті құбырлардың торабы - жасау; 13) Домна пештерінің фурмалары - жасау; 14) Диаметрі 500 мм астам шарлар - жасау.

757. Мыстаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Күрделі медициналық жұмыстарды орындау. Күрделі сынақ тораптарын,

индикаторлар, оптикалық бұрыш өлшеуіш, координаттық микроскоптар жəне басқа да дəлме-дəл бақылау-өлшеу аспаптары бойынша тексерілетін, шектеулерді, ос бірлігін, параллельділікті сақтай отырып, дəнекерлеу мен қалайылауды пайдалана отырып, ені əртүрлі материалдардан жасалған бөлшектер мен профильдері көп түйіскен бұйымдарды құрастыру. əртүрлі типті оттегі, аргон, криптон жəне гелий құрылғыларының технологиялық схемалары бойынша монтаждау. іске қосу жəне баптау жұмыстарын оларды қалыпты нормаға дейін жəне оттегі, азот жəне сирек наздар бойынша жобалық өнімділікті алуға дейін жеткізе отырып орындау.

Білуге тиіс: медициналық қызметте қолданылатын əртүрлі типті жабдықтардың, құрылғылардың, бақылау аппаратурасы мен құралдардың конструкциясы, күрделі бұйымдар мен құрылғыларды сынау тəсілдері, мыстан күрделі бұйымдарды қолмен тесу, итеріп шығару жəне қалыптау, күрделі тораптар мен механизмдерге қойылатын техникалық шарттар.

Жұмыс үлгілері 1) Ауа мен кокс газын бөлу агрегаты - жасау жəне күрделі жөндеу, сынау жəне пайдалануға тап-

сыру; 2) Күрделілігі əртүрлі аппараттар – гидравликалық жəне пневматикалық сынау жəне оларды

технологиялық өнімділікке дейін жетілдіру; 3) Оттегі бөлі аппараты – сынақ үлгілерін жасау; 4) Ауаны бөлу блогы – кешенді сынаумен монтаждау; 5) Латунь немесе мыстан жасалған колонналарға арналған секторлардан болған диаметрі 3000

мм түптер - жасау; 6) Алюминий балқымалардан жасалған қанаттың, тіреудің, ер-тоқым тəрізді қалыпты

форкильдің маңдай зализалар – орны немесе макеті бойынша қиыстырып келтірілген кеспелтектер бойынша тесу;

7) Конденсаторлар мен ректификациялық колонналар - жасау; 8) Оттегі құрылғыларына арналған регенераторлар - жасау; 9) Ауа мен кокс газын бөлу агрегаттарының зəкірлі, этилен жылу алмастырғыштары - жасау

жəне күрделі жөндеу.

Бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматиканы баптаушы758. Бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматиканы баптаушы 4-разряд

Жұмыс сипаттамасы. Қарапайым электронды жылу техникалық аспаптарды, автомат газоанали-заторларды, бақылау-өлшеу, электромагнит, электродинамикалық, есептеу-талдау механизмдерін бөлшектері мен тораптарын қиыстырып жəне жетілдіре отырып баптау. Контактілі-релелік, ионды, электромагнит жəне жартылай өткізгіш электр жетектерінің басқару схемаларын баптау. Элементтер мен қарапайым электронды блоктарды олардың сипаттамаларын ала отырып баптау, сынау жəне тап-сыру. Қарапайым жəне күрделілігі орташа схемаларды жасау жəне макеттеу.

Білуге тиіс: қызмет көрсетілетін жабдықтардың құрылысы, жұмыс қағидаты жəне баптау ережесі, пайдаланудың техникалық шарттары, сынау кезінде сипаттамаларын алу ережесі, радиошамдардың, триодтардың, жартылай өткізгіш диодтардың, транзисторлардың құрылысы мен жұмыс қағидаты жəне олардың негізгі сипаттамалары, электронды есептеу машиналарын элементтері мен қарапайым блоктарын электр жəне механикалық реттеу əдіс-тəсілдері, күшейтуді генераторлау қағидаты, радиотолқындарды қабылдау ережесі жəне күрделілігі орташа станцияларды баптау ережесі, бақылау-өлшеу аспаптарының (осциллограф, стандарт - генератор, катод вольтметр жəне т.б.) мақсаты жəне қолданылуы, өлшемдерді есептеу ережесі жəне олар бойынша кесе түзу, орындалатын жұмыс көлемінде электротехника, электроника жəне радиотехника негіздері.

Жұмыс үлгілері 1) Газ шаруашылығындағы автоматика - баптау; 2) Қоректендіру автоматтары, контакторлар, ұштық сөндіргіштер, қорғаныш жəне блоктау

элементтері – қызмет етуін тексеру; 3) Химиялық-термиялық жəне электр вакуум жабдықтарының блоктары, тораптары мен аспапта-

ры – реттеу; 4) Шам генераторлары – экран кернеуін таңдай отырып, градуирленген жиілікті қисық

сызықтарды ала отырып жəне қуатын өлшей отырып баптау;5) Шлейф осциллографтары – орташа жөндеу жəне баптау; 6) Электр түрлендіргіштер – схемасын құрастыру, баптау жəне ақаулықтарды жою; 7) Есептеп шығарушы аспаптар – тораптарын реттеу; 8) Төрт-алты каскадты күрделі емес қабылдағыштар - жиілік сипаттамасын ала отырып баптау; 9) Сельсиндер – техникалық шарттар мен нұсқаулықтарға сəйкес станция схемасында реттеу

жəне сəйкестендіру; 10) Барлық типті ілмекті жəне реттеу құрылғыларының металл кесетін станоктары, электр

жетектері – автоматика схемасын күрделі емес баптау; 11) Өнеркəсіптік газ құрылғылары (оттегі, сутегі жəне ацетилен станциялары) - аппаратураны,

автоматика мен схемаларды баптау; 12) Электр тізбектер – тоқ пен кернеуді осциллографтау.

759. Бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматиканы баптаушы 5-разрядЖұмыс сипаттамасы. Жинақтау механизмі бар жəне көрсеткіштерді қашықтықтан жеткізетін

күрделілігі орташа, автоматты түрде реттелетін аспаптар мен құрылғыларды баптау. Күрделілігі орта-ша блоктар мен электронды есептеуіш жəне басқарушы машиналардың қоректендіргіш жүйесін, аспаптарды жəне ақпаратты өлшеу жүйелерін баптау, сынау жəне тапсыру. Реттелетін аппаратураның электр өлшемдерін барлық қолданылуы мүмкін бақылау өлшеу аспаптарын қолдана отырып тексеру. Күрделі механизмдерді, аспаптар мен жүйелерді реттеу жəне сынау үшін үлгі сызбаларды жасау.

Білуге тиіс: жекелеген құрылғылардың аспаптар мен блоктардың жұмыс режимін белгілеу қағидаты, күрделілігі орташа блоктарды жəне тұрақтандырылған қоректендіру көздерін реттеу қағидаты, телемеханика жүйесіндегі код қою жəне кодты алу қағидаттары, сандық қадағалаушы жүйені баптау техникасы, радиотехникалық жүйелер мен аспаптардың күрделі механизмдерінің құрылысы, мақсаты жəне жұмыс қағидаты, күрделі құрылғыларды электр, механикалық жəне кешенді баптау əдіс-тəсілдері жəне баптаудың технологиялық жүйелілігі, күрделі сызбалардың элементтерін өңдей отырып, оларды макеттеу, механика негіздері.

Орта кəсіптік білім талап етіледі. Жұмыс үлгілері 1) Жабдықтау, қысым жəне температура автоматикасы – баптау жəне тексеру; 2) Радиостанциялардың зауытішілік диспетчерлік байланыс жəне сөйлесі құрылғыларының ап-

паратурасы – баптау жəне реттеу; 3) Өнеркəсіптік телевидение аппаратурасы, электронды ойма жасайтын станоктар – баптау; 4) Контактісіз жəне реле жүйелердің телебасқару аппаратурасы – баптау жəне реттеу; 5) Өнеркəсіптік ультрадыбыстық аппаратура жəне медициналық аппаратураның, фототелеграфтың

дефектоскопиясы - баптау; 6) Жартылай өткізгіш аспаптардағы блоктар – баптау; 7) Күрделі химиялық-термиялық жəне электр вакуум жабдықтарының блоктары, тораптары – реттеу; 8) Электронды басқару жүйесі бар діріл стенділері – баптау, тексеру; 9) Реле қорғаныш – баптау; 10) Машиналар, өздігінен жазатын автомат, электр жəне электронды аспаптар – баптау жəне тексеру; 11) Автоматтандырылған кір жуғыш машиналар – бағдарламалық құрылғыларды жөндеу жəне

баптау; 12) Мартен, шыңдау, индукциялық пештер – автоматика жүйелерін баптау; 13) Оттегі жəне пирометриялық аспаптар – баптау жəне тексеру; 14) Түзетуші жəне бағдарламалық құрылғылардың аспаптары – баптау; 15) Радиоблоктар – қоректендіргіш құрылғысы бар схемада блокты электр желіге қосу, жоғары

жиілікті бөлігінің толқындарының ұзындығын баптау, тұрақты тоғы бойынша режимді алу, радиожиілігінің күшейткіштерін тексеру;

16) Есептеу-санау аспаптары жүйесі – баптау; 17) Күрделілігі əртүрлі жəне бағдарламамен басқарылатын металл кесетін станоктар, автомати-

каны баптаудың икемді технологиялық процестерінің жабдығы; 18) Телевизиялық жəне электронды-механикалық графикалық құрылыстар – баптау; 19) Жоғары жəне төменгі жиілікті күшейткіштер (күшейтудің екі-төрт каскадты) – кіретін радио

шамдардың барлық өлшемдерін жетілдіре отырып жəне реттей отырып баптау, гетеродин контурла-рын баптау жəне жолақты күшейткіштер мен кесу сүзгілеріндегі жиілік жолағын тегістеу, резонансты баптау, жиілікті сипаттамаларды алу жəне сызу.

760. Бақылау-өлшеу аспаптары мен автоматиканы баптаушы 6-разрядЖұмыс сипаттамасы. Ақпараттық-өлшеу жүйелерімен жабдықталған өнеркəсіптік автоматика,

телемеханика, байланыс, электронды-механикалық сынау жəне электрогидравликалық машиналар мен стенділердің күрделі схемаларын баптау, тексеру жəне пайдалануға тапсыру. Электронды есептеуіштері бар есептеу-ақша машиналарын жəне бағасы əртүрлі күміс ақшаларды тексеру жəне есептеуге арналған жарамсыз ету конвейерлерін баптау. Сынау машинасы бар басқарудың электронды есептеу жүйесін кешенді сынау. Электронды есептеу басқару машиналары схемаларын баптау жəне сынау. Механизмдер, аспаптар, жүйелердің күрделі жəне сынақ үлгілерін реттеу жəне сынауға арналған қағидаттық жəне монтаждау схемаларын жасау. Реттелетін аппаратураны баптау əдістерін жəне бақылау-өлшеу аспаптарымен жəне қоректендіру көздерімен қосу схемаларын əзірлеу. Радиостанциялардың, пеленгаторлардың аппаратурасы мен агрегаттарын, радарлық құрылғылар мен электронды аппаратураның автоматты қызмет ету құрылғылары мен аспаптарын баптау жəне тексеру.

Білуге тиіс: күрделілігі əртүрлі аппаратура блоктарын құрастыру технологиясы, есеп-ақша машиналарының электронды есептеуіштерінің, жарамсыз ету конвейерлерінің, есептеуіш-жинақтау машиналары мен басқару машиналарының конструкциясы, схемасы мен жұмыс қағидаты, əртүрлі электр блоктары мен күрделі реттеуіштерді баптау əдіс-тəсілдері, реттеуші құрылғылардың жекелеген элементтерін есептеу əдістері, техникалық тапсыру құжаттамасын ресімдеу ережесі, орындалатын жұмыс көлеміндегі телемеханика негіздері.

Орта кəсіптік білім талап етіледі. Жұмыс үлгілері 1) Оттегі, аргон, сутегі, ацетилен жəне басқа да газдарды өндіру жөніндегі күрделі өнеркəсіптік

құрылғылардың автоматикасы – кешенді баптау;

(Жалғасы бар).