زمیناشکالوهاناهمواری

حینواایجادعواملازیکیکهگفتیمترپیشنوعوشکلزمین،کرهرویبرمختلف

.استزمیناشکالوچهرهوهاناهمواری

خالیجایدررا…(وفالتکوه،رشتهقلّه،دشت،)ناهموارینوعــ1.بنویسید

شاننوکنیدپیداجهانطبیعینقشهیکرویراباالهایناهموارینمونهــ2.دهید

چگونههاناهمواریاینازیکهربگوییدخودقبلیمعلوماتبهتوجهباــ3.اندآمدهپدید

رازمینسیارهکهمحیطیچهارازیکی،دانیدمیکهطورهمان.است(لیتوسفر)کرهسنگ،دهدمیتشکیلوسنگازوداردجامدحالتکهاستزمینخارجیبخشکرهسنگودریاهابستروکفوهاقارهشاملبخشاین.استشدهتشکیلخاک

.هاستاقیانوسفقطهاخشکیواندفراگرفتههاآبرازمینسطحدرصد71حدود

.دهندمیتشکیلراپوستهدرصد29زمینپوستهرویبرکنید،میتصاویرمشاهدهدرکهطورهمان

فاوتتیکدیگرباکهاستشدهایجادمختلفیاشکالوهاناهمواریکردهایجادخودپیرامونرامتمایزیوویژهناحیههریک،ودارند

.اندرشتهها،فالتنقشهروی.کنیدتوجهجهانهایناهموارینقشهبه

.دهیدنمایشوببریدنامراقلهچندومهمهایکوه

(لیتوسفر)کرهسنگ

:زمینسطحعمدهواصلیناهمواریچهار.اندزمینسطحعمدهواصلیناهمواریچهار،هادشتوهاتپه،هاکوه،هافالتچیست؟فالتمحصورهاکوهستاندرکههستندهموارینسبتاًومرتفعهایسرزمین،هافالتهافالتبرخی.شودمیمتصلپستنواحیبهتندشیبباهاآنهایکنارهوبوده

.اندوسعتکمبرخیووسیع:کوهرشتهوکوه.داردبرجستهقلهوتندهایدامنهمعموالًکهاستمرتفعیوبرجستهناهمواریکوه

بهراکوهرشتهاند،گرفتهقرارهمکناردرنواریشکلبهکههاکوهازایمجموعهوالبرزآلپ،راکی،آندها،هیمالیا،عظیمهایکوهرشتهمانندآورند؛میوجود

.زاگرس:وکوهفالتمقایسه

نوکسمتبههرچهواستقلهدارایکوهامااندمرتفعدوهرهاکوهوهافالت.استمسطحنسبتاًومرتفعفالتاماشودمیترباریکرویم،میآن

:تپهتعریف.بلندترندخودپیراموننواحیازامادارندتریکمارتفاعهاکوهبهنسبتهاتپه

هاتپهوهاکوهارتفاعمحاسبهچگونگیبهبتنسرازمینسطحعوارضسایروهاتپهوهاکوهارتفاعکهدانیدمی

.کنندمیمحاسبه(آزادهایآبمتوسطسطح)دریاسطحهاتپهوهاکوهارتفاعمیزان

دوجونظریاتفاقیکدیگرباآنهاتفاوتوهاتپهوهاکوهارتفاعدربارهازتربیشهاکوهارتفاعمنابع،برخیدرمثالبرایندارد؛

.استشدهگرفتهنظردرمتر600ازکمترهاتپهو(پا200حدود)متر600.استشدهذکرمتر300تا200هاتپهارتفاعدیگر،منابعبرخیدر

هاآناهمیتوهادشتکناردریاهاکوهمیاندرکهنسبتاًهموارندوپستهاییسرزمینهادشت

.اندقرارگرفتههادرهکفوهافالتمیانیاوسواحلردمختلف،هایوسعتباکههستندزمیناشکالترینمهمازهادشت

.دارندوجودهاقارههمهسکونت،عمدهنواحیواندپوشاندهرازمینسطحسومیکازبیشآنها

.دهندمیتشکیلراهاانسانفعالیتوزندگی

:بیندیشیمــاشکالازیکهیچزمینسطحدرکنیدفرض

به.شدنمیدیدهدرهوتپهکوه،مانندهاناهمواریطمحیبرایپیامدهاییچهوضعیتاینشما،نظر

؟داشتانسانزندگیوزمین

؟آیدمیپدیدزمینسطحدرناهمواریمختلفاشکالچرا

طورهمان.استکردهتغییرآن،پدیدآمدنازسالهامیلیونطیزمینچهرهموجبازعواملدستهدوطورکلیبه،ایدخواندهنهمپایهجغرافیایدرکه

:شوندمیزمینسطحدرهاناهمواریگیریشکلوپیدایش.بیرونیعواملودرونیعوامل

:درونیعواملــ1آشناایصفحهیاایورقهساختزمیننظریهبامفصلطوربهنهمپایهعلومدر

هاورقهینا.استشدهتقسیمبزرگیقطعاتبهزمینپوستهکهآموختیدوشدیدمیحرکتآرامیبهگوشتهشکلخمیریبخشروی(فوقانیگوشتهوپوسته)

.کننددریاوکنندمیبرخوردهمبهشوند،مینزدیکهمبهیادورهمازهاورقه

چینایجادسال،هامیلیونطیهاورقهاینحرکتنتایج.لغزندمیهمامتدادهایکوهپیدایشو(هاوشکافگسلها)هاشکستکوهها،رشتهها،خوردگی

.استآتشفشانی

:بیرونیعواملــ2شفرسایوهوازدگیاثربرزمانطیزمینچهره.کندمیتغییر

آن،طیکهفرایندیازاستعبارتهوازدگی.شوندمیتجزیهومتالشیوخردهاسنگ

هوازدگیانواع

:فیزیکیهوازدگیما،داختالفنتیجههادرسنگفیزیکی،هوازدگیدر

وروزهنگامدروانقباضوانبساطیاوشدنسردوگرمکافشدرآبزدنیخیاتابستانوزمستانفصلوشب

رتکوچکقطعاتبه،قبیلاینازمواردیوهاسنگبهریتغییآنهاشیمیاییترکیبدراماشوندمیخرد

.آیدنمیوجود

:شیمیاییهوازدگیمیاییشیترکیبوهاکانیساختمانشیمیایی،هوازدگیدر

مهمعواملازرطوبتواکسیژن.کندمیتغییرنیزهاسنگجبموهوااکسیژنمثال،برای.هستندشیمیاییهوازدگی

اییگازهیاشودمیآهننظیرهاکانیبرخیشدناکسیدهوانندتمیهوااکسیدگوگرددیونیتروژناکسیددیمانند

میهانگسدرشیمیاییتغییراتوموجبشوندتبدیلاسیدبه.شود

:زیستیهوازدگیجانوران،وگیاهانیعنی،زندهموجوداتهایفعالیت؛شودمیهاسنگدرشیمیاییوفیزیکیتغییراتموجب

هایایجادحفرهیادرختانریشهرشدمثال،برایانهموریهاوموشمانندحفار،جاندارانتوسطزیرزمینی

.شودمیهاسنگخردشدنباعث،هامیدتولیاسیدهاییپوسیدگیحالدرگیاهانهمچنین،

اورشانمجهایسنگدرشیمیاییتغییراتموجبکهکنند.شودمی

ردنیزگیاهانتنفسیاکنندهتجزیههایباکتری.کنندمیایجادشیمیاییتغییراتسنگها

بهواستمتفاوتهاسنگدرهوازدگیسرعتزمانوهواوآبنوع،هاسنگجنسچونعواملیزاگرانیتیهایسنگمثال،رایبدارد؛بستگی

وگرمهوایوآبوترندمقاومکلسیتیسنگهایمیافزایشراهوازدگیشدتوسرعتمرطوب

.دهدییرتغموجبیکدیگرباهمراهفرسایشوهوازدگی

.شوندمیزمینچهره

سرعت هوازدگی در سنگ ها

خاکوسنگذراتشدنجداازاستعبارتفرسایشفمختلعواملتوسطآنهاجاییجابهوخودبستراز

بادوآبچونازموادشدنکندهــ1مرحلهسه،شاملفرسایش

گذاریرسوبــ3وانتقالــ2(حفر،)خودجای.استدیگرهایمکاندرموادشدنانباشتهیا

شوند؟میفرسایشموجبعواملیچه

فرسایش

جاریآبذراتهاآن.اندزمینسطحبرحرکتحالدرمداومطوربهرودها

انمکبهوکنندمیجداخودهایکنارهوبسترازرابزرگوکوچکمیکمرودسرعتکهجاهاییدرمواداین.دهندمیانتقالدیگرهای

.شوندمیانباشتههمرویشود،جابهرسوباتازعظیمیحجمنیزهاسیالبوقوعورودهاطغیاناثربر.شودمیپخشپیرامونهایزمیندروجا

طبیعیهاییخچالشردهفوانباشتهاثربرکههستندیخبزرگهایتودههایخچال

وجودبهبسیارسردیاقطبینواحیدرسالهزارانطیبرفشدنمتسبهبلندنواحیازآرامیبهجاذبه،نیرویاثربراندوآمده

هاگسنخودمسیردرها،یخچال.کنندمیترحرکتپستنواحی.برندمیخودباکنندومیجاازرا

دریاامواجرارقدریاامواجسایشوهجومدرمعرضدائمطوربهساحلینواحیارهکنوهاصخرهگاهیاست،طوفانیدریاکههاییزماندر.دارند

ایهجریان.شوندمیروروبهآبتنچندسنگینیباساحلهایهایمکاندروحملخودبارارسوباتنیزهااقیانوسدریایی.کنندمیگذاریرسوبمختلف

بادارشنوماسهوخاکچونموادی،هابیاباندرویژهبهبادذراتبادها.بردمیدورهایمسافتتاوکَنَدمیزمیناز

یمراآنهاوکوبندمیهاسنگمختلفسطوحبهراماسه.سایند

انسانیرتغیموجبطبیعیمحیطازبرداریبهرهدرانسانهایفعالیت

انمکدرهاخاکوهاسنگجاییجابهوحملوکندنوزمینپوسته،هاجادهایجادتونل،ومعدنحفرمثال،برایشود؛میمختلفهای

نبیازوزمینزدنشخمرودها،مسیرکردنومنحرفسدهاساختن.کنندمیایجادزمینپوستهدرزیادیتغییراتگیاهی،پوششبردن

:(شناسیریختزمین)«ژئومورفولوژی»جودوبهچگونگیکهاستطبیعیجغرافیایرشتهازایشاخهزمینهچهرتغییراتوزمینسطحبرمختلفطبیعیاشکالآمدن

یبررسبهوکندمیمطالعهرابیرونیودرونیعواملاثربر.پردازدمیاشکالاینبندیطبقهوروابط

کوهستاندرطبیعیفرسایشهاکوهپیدایشعوامل

ایجادقطریازایورقهتکتونیکبهمربوطهایفعالیت،طورکلیبهتشآگیریشکلومذابموادآمدنباالیاهاگسل،هاخوردگیچین

وهکفرسایشوهوازدگیسپس،.آورندمیوجودبهراهاکوهفشان،.دهندتغییرمیراها

هادرکوهستانفیزیکیهوازدگیمهمعوامل،هاسنگجنسوهواییوآبشرایطبهتوجهباهاکوهستاندر

.ددهمیرخشیمیاییو(مکانیکی)فیزیکیهوازدگیپیوستهازدرزهاوهاشکافدرآببستنیخوروزوشبدمایتغییرات

.هستندهاکوهستاندرهوازدگیمهمعواملهادرکوهستانفرسایشمهمدوعامل

هایخچالوجاریآبهای،هاکوهستاندرفرسایشمهمعاملدو.هستند

کوهنپاییسمتبهزمینشیبدلیلبههاکوهستاندرجاریهایآبابراهاآنوتخریبراهاسنگخود،راهسربرهاآن.شوندمیروان.کنندمیحملخود

جاری آب های

.کنندمیعمیقوپهنراخودبسترتدریجبهرودها،آبیفرسایشورودهاآبجریاناثربرمعموالًشکلVهایدره

کردهگذارینامVحرفباراهاآنکهاینعلتوگیرندمیشکل.دارندپرشیبوتنگهایدامنهکهاستانداین

.شوندمیتروسیعوترعمیقتدریجبههادرهزمان،طیدر

رودهاهایدرهپیدایش

کوهستانیهاییخچالپیدایشنحوهزابیشبرفبارشوقتی.داردوجوددائمییخوبرفهاکوهستانبرخیدر

وانباشتهدرازسالیانطیاضافیهایبرفباشد،سالدرآنذوبمیزان.ورندآمیپدیدراهاویخچالیابدمیافزایشآنهاضخامتوشوندمیمتراکمهایخچالحرکتوکندمیحرکتبهشروعرسیدمتر100تا60بهضخامتشوقتییخچالمعموالً

.استروزدرمتر8تاسانتیمتر1ازهوادمایوشرایطبهبستهحرکتاینرفتیخیامورن

رامختلفهایاندازهدرهاییسنگعظیم،بولدوزرهاییمانندهایخچال.برندمیجلوبهخودهمراه

«فتُریخیامورن»،کنندمیحملخودباهایخچالکهرسوباتیوهاسنگبه.گویندمیشکلUهایدرهدهآمپدیدسالهزارانطییخچالیفرسایشاثربرمعموالًشکلUهایدره.اند

یخچــال های کوهستانی

(Karstic)«کارستی»اشکالهاسنگکهایکوهستانینواحیبرخیدر

ندمانباشند،داشتهراآبدرشدنحلقابلیتهایآبآن،نظایروگچییاآهکیهایسنگ

ودرزهاطریقاززیرزمینبهنفوذباجاریپدیدهخود،درهاسنگکردنحلوهاشکاف

چشمهوطبیعیغارهایچونفرسایشیهایبهاصطالحدرکهآورندَمیپدیدآهکیهای.شودمیگفته(Karstic)«کارستی»اشکالآنها

انحاللیفرسایش

اهسنگبعضیدرانحاللآننقشوکارستمعنینگسانحاللوخوردگیپدیده«کارست»،طورکلیبه

واکسیدکربندیباکههاییآب.استآهکیهایباونندکمیتولیداسیدکربنیک،شوندمیترکیبهواموجبتوانندخودمیدرگچوآهککردنحل

.شوندهاسنگانحاللوخوردگیدرایرانکارستیاشکال

رسزاگهایکوهدرویژهبهکارستیاشکالایران،درخورکََتلهوهمدانصدرعلیغارهای.استزیاد

کارستیفرسایشیاشکالازهاییَنمونهزنجان.هستند

هابیاباندربادیفرسایشبه.تاسبیابانیوخشکمناطقدرفرسایشمهمعاملباد

شدید،بادهایوزشخشک،هواییوآبشرایطسببدرفرسایشگیاهیپوششفقرونرمهایخاکوجود.داردشدتهابیابان

فراینددوازناشیها،بیاباندرفرسایشاشکال.است«تراکمی»و«کاوشی»

بیاباندرطبیعیفرسایش

:کاوشیاشکالیکازذراتشدنکندهحاصلبیشترفرسایشنوعاین

.استدیگرهایمکانبهآنهاانتقالومکان

وریزهایسنگوشنریز،هایماسهازپوشیدههایزمیندروقتیهایسنگ،زمانطولدر،بردمیخودباراریزهایماسهباددرشت،میوجودهابهسنگقلوهازپرسطوحیومانندمیجایبردرشت.گویندمینیزبیابانیفرشسنگآنبهکهآورند

(رگ)ریگیدشت

گیاهی،پوششفاقدویژهبهوریز،هایماسهداراینواحیدرچالهیاهاحفرهتدریجبهوکندمیجاجابهخودمحلازراذراتباد

.آوردمیپدیدوسیعهاییدانهدرچسبندگیورطوبتزیرزمینی،هایآببابرخورداثردراگر

هایالهچ.شودمیمتوقفسپسکُندوبادیفرسایشبیاید،وجودبههاوجودلوتدشتدررسد،مینیزمتر40بهآنهاازبعضیعمقکهبادی.دارد

بادیهایچاله

اینرینتبرجسته.باشیدشنیدهراشهدادهایکلوتنامتاکنونشایدودوجکرماناستاندرشهدادمنطقهدرلوتبیابانغربدرهاکلوتیخارجوداخلیگردشگرانبرایمنطقهطبیعیهایجاذبهازودارد.است

پدیدقدیمهایدریاچهازجاماندهبهنرمرسوباتدریاردانگیاکلوتایندرشکلUوموازیشیارهاییبادسال،هامیلیونطی.آیدمی

.کندمیایجادرسوباتکخشمناطقدرهستند،آبیــبادیفرسایشحاصلکههاکلوت

.شوندمیمشاهدهایرانوچینمصر،امریکا،متحدهایاالت

(یاردانگ)کلوت

اند،تهگرفقرارهاسنگتختهلبهیازیردرراکهنرمیموادبادگاهیباقیرامقاوموسختهایبخشوبردمیخودباوکندمیتخریب

بهاشکالرساییاقارچشکلبهسنگیهاییستوننتیجه،در.گذاردمیانگلیسیبهجن،دودکش،گرزدیوآنهابهکهآیندمیوجود

(Hodoo)گویندمی.

سنگیهایستونوگرزدیو

: اشکال تراکمیات فرسایش حاصل انباشته شدن ذراین

.استتوسط باد در یک مکان

(Dune)بهانگلیسیدرکهتلماسهیاایماسههایتپهمیدپدیشنوماسهجاشدنجابهوبادوزشاثربرمشهورند،

میحرکتزمینسطحدربادوسیلهبهکههاییماسهآیند،عاتقطیاخارهایبوتهوگیاهانمثلموانعیبهاگرکنند،دربادسرعتیاشوندمتوقفوکنندبرخوردآننظایروسنگ

مسرانجاوشوندمیانباشتههمروییابد،کاهشمنطقه.دهندمیتشکیلراایماسههایتپهیاهاتلماسه

تپهیبرخارتفاعودارندارتفاعمترچندینایماسههایتپهمتر400تاایرانلوتدرومتر300تالیبیدرایماسههای

.رسدمینیز

(تَلماسه)ایماسههایتپه

،ایماسههایتپهیاهاتلماسهدربارهتوجهجالبنکاتازیکی.هاستآنحرکتوزشجهتدرمتر20تا10سالیکطیتوانندمیهاتلماسهبرخی

میدهرانباالطرفبهبادبهروماسهباد،وزشبا.کنندحرکتبادهمانوآیندمیفرودپشتیدامنهدر،قلهبهرسیدنازپسوشوند

.شوندمیانباشتهجا.شودمیتلماسهمداومحرکتموجبفراینداین

حرکت تلماسه ها

هاآنمهمانواعازیکیدارند،مختلفانواعایماسههایتپه.است«بَرخان»

زائدهدوکههستندمنفردیوشکلهاللیایماسههایتپههابرخانبهتلودشتدرهابرخانازبعضیبلندی.دارندبادجهتدربازویا

.رسدمینیزمتر40

بَرخان

ساحلتعریف.تدریاسوخشکیتماسمنطقهکرانه،یاساحلساحلانواع

نوعدوبهتوانمیراسواحل،طورکلیبهایصخرهسواحلوایماسهوپستسواحل

.کردتقسیماستممکندرازسالیانطیایصخرهسواحل

.ندشوتبدیلپستسواحلبهفرسایشاثربر

سواحلدرطبیعیفرسایش

:ساحلیدرمناطقفرسایشعواملومدوجزردریا،امواجتأثیرتحتمداومطوربهساحلیمناطق

.گیرندمیقرارباد:ساحلیدرمناطقهاسنگفرسایشعوامل

هبراامواج،وزندمیدریاهاوهااقیانوسسطحبرکهبادهایی.آورندمیوجود

زیادباشد،توفانیدریاکهزمانیویژهبهامواج،نیرویادریدرآبسواحلآهکیهایسنگانحاللامواج،برعالوه.است

یشفرساموجبهاسنگنوعایندرزهایوهاشکافبهآبنفوذو.آورندمیپدیدسواحلدرراخاصیاشکالوشوندمی

:دریاایصخرهدرسواحلکاوشیفرسایشاشکالرهصخسواحلدر(موادحفرازناشی)کاوشیفرسایشاشکالاز

هایطاقوغارهادریایی،سنگیهایستونبهتوانمیدریاای.کرداشارهدریایی

:تراکمیفرسایشیاشکالفرسایشیاشکالچنینهمدریا،سواحلدر

یمپدید(موادگذاریرسوبازناشی)تراکمیاوهباتالقمرجانی،جزایروهاسنگآب.آینداشکالاینَجملهازایماسهدماغهیازبانه

.هستند

توپوگرافینیمرخرسم

mailto:m.yousefi1348@gmail.com