ìºðÈàôÌ²Î²Ü - îºÔºÎ²îì²Î²Ü Ð²Ü¸ºê ... · 2013-04-08 ·...

80

ՆԵՐԴՐՈՒՄ ԵՎ ՊՐԱԿՏԻԿԱ

Ա. ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ

Վարպետ ուսուցչին բնորոշ հոգեբանամանկավարժական որակներ: Սովորողի տարիքային հոգեբանության կարևորությունը …………….. 63

ԿՐԹԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ

Ն. ԽՐԻՄՅԱՆ

Կրթական բարեփոխումները շարունակական գործընթաց են………... 70

ՀԱՅ ԴՊՐՈՑԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ

Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոց………………………………………… 75

ՀԱՆԴԵՍՈՒՄ ՀՈԴՎԱԾՆԵՐ ՏՊԱԳՐԵԼՈՒ ԿԱՐԳԸ……................ 78

îå³·ñí³Í ¿ ¶Ý³Ñ³ïÙ³Ý ¨ Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ï»ÝïñáÝáõÙ: îå³ù³Ý³ÏÁ° 1500 ûñÇÝ³Ï, 80 ¿ç:

ø. ºñ¨³Ý, ²Û·»ëï³Ý 9/4, Ñ»é. 57.63.37 www.atc.am

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

¶Ü²Ð²îØ²Ü ºì Âºêî²ìàðØ²Ü ÎºÜîðàÜ

ìºðÈàôÌ²Î²Ü - îºÔºÎ²îì²Î²Ü Ð²Ü¸ºê

Ð²Üð²ÎðÂàôÂÚàôÜ.

¶Ü²Ð²îàôØ ºì Âºêî²ìàðàôØ

N 10

2012

2

¶ÉË³íáñ ËÙµ³·Çñª ²ñë»Ý ´²Ô¸²ê²ðÚ²Ü ¶ÉË. ËÙµ³·ñÇ ï»Õ³Ï³Éª Ð³ÙÉ»ï ¸²ìÂÚ²Ü ÊÙµ³·ñ³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹ª ²ñÙ»Ý ²ÞàîÚ²Ü - Î¶ Ý³Ë³ñ³ñ Ø³ÝáõÏ ØÎðîâÚ²Ü - Î¶ ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ ²ñÙ»Ý ö²Þ²Ú²Ü - ¶ÂÎ ÷áËïÝûñ»Ý ¶áõñ·»Ý Ê²â²îðÚ²Ü - ¶ÂÎ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ Ù»Ãá¹³Ï³Ý ûÅ³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý µ³ÅÝÇ å»ï Î³ñá Ü²êÆ´Ú²Ü - ¶ÂÎ Ùß³ÏáõÙÝ»ñÇ ¨ Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý µ³ÅÝÇ å»ï ¾¹í³ñ¹ ê²ÜÂðàêÚ²Ü - ¶ÂÎ Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý µ³ÅÝÇ å»ï Ð³ÙÉ»ï ¸²ìÂÚ²Ü - ¶ÂÎ Ññ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý µ³ÅÝÇ å»ï ²ßáï Ô²¼²ðàêÚ²Ü - ¶ÂÎ Ññ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý µ³ÅÝÇ ·ÉË³íáñ Ù³ëÝ³·»ï ÊÙµ³·ñ³Ï³Ý Ï³½Ù` ÈáõÇ½³ Ø²ÂºìàêÚ²Ü ²ñÙ»Ý Ø²ðîÆðàêÚ²Ü ÊÙµ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ëó»Ý` ºñ¨³Ý, ²Û·»ëï³Ý 9/4 Ð»é. (+374 10) 553265 E-mail: [email protected] www.atc.am

79

Բովանդակություն

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

2011թ. ավագ դպրոցների 11-րդ դասարաններում անցկացված արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքների վերլուծություն ……… 3

Մ. ՀԱԼԱՋՅԱՆ, Վ. ՄԿՐՏՉՅԱՆ

<<Ի՞նչ գիտենք մեր մասին>> հայագիտական առարկաներից ազգային ստուգատեսի թեստավորման արդյունքների վիճակագրական վերլուծություն ………………………………………………………………… 33

ԹԵՍՏԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Լ. ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ

Մանկավարժական թեստ կազմելու տեխնոլոգիան …………………….... 45

ԳՆԱՀԱՏՄԱՆ ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Շ. ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆ

Հարցումը և կրթության որակի բարելավումը …………………………….. 50

78

§Հանրակրթություն. գնահատում և

թեստավորում¦ տեղեկատվական-

վերլուծական հանդեսում հոդվածներ

տպագրելու կարգը

§Հանրակրթություն. գնահատում և թեստավորում¦ հանդեսը

հրապարակում է գնահատման և թեստավորման հիմնախնդիրներին

վերաբերող տեսական և կիրառական բնույթի հոդվածներ:

Հոդվածները պետք է ներկայացնել հայերեն (ընդունվում են նաև ռուսերեն

և անգլերեն), մեկ օրինակով, համակարգչային շարվածքով (Microsoft

World ծրագրով, Arial Armenian տառատեսակով և 12 տառաչափով):

Հոդվածի ծավալը չպետք է գերազանցի 15 էջը:

Օգտագործված գրականության հղումները հոդվածի տեքստում

տրվում են քառակուսի փակագծերում, եթե մեջբերում է կատարվում,

ապա նշվում է նաև համապատասխան էջը, օրինակ` [12, էջ 23]:

Գրականության ցանկը բերվում է հոդվածի վերջում:

Խմբագրություն ներկայացված նյութերը գրախոսվում են:

Խմբագրությունը հրապարակվող հոդվածների բնագրերը

հեղինակներին չի վերադարձնում:

Յուրաքանչյուր հեղինակ խմբագրությունից անվճար կարող է

ստանալ ամսագրի 2 օրինակ:

§Հանրակրթություն. գնահատում և թեստավորում¦ հանդեսի

նյութերն օգտագործելիս հոդվածագիրը պարտավոր է տալ համապատասխան հղումներ:

Դպրոցներին անվճար առաքվում է մեկ օրինակ, որը պետք է

պարտադիր գրանցվի դպրոցական գրադարաններում:

3

2011թ. ավագ դպրոցների 11-րդ դասարաններում անցկացված արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքների վերլուծություն

1. Ընդհանուր տեղեկություններ Հիմք ընդունելով Հայաստանի Հանրապետության §Գնահատման և

թեստավորման կենտրոն¦ ՊՈԱԿ-ի տնօրենի 2011 թ. սեպտեմբերի 28-ի

թիվ 123 Ա/Ը, հոկտեմբերի 12-ի թիվ 127 Ա/Ը, հոկտեմբերի 12-ի թիվ 128

Ա/Ը, նոյեմբերի 1-ի թիվ 130 Ա/Ը հրամանները` 2011 թ. հոկտեմբերի 3-ից

նոյեմբերի 18-ը ՀՀ ավագ դպրոցների 11-րդ դասարաններում անցկացվել է արտաքին գնահատում §Հայոց լեզու և հայ գրականություն¦ և

§Մաթեմատիկա¦ առարկաներից: Արտաքին գնահատմանը մասնակցել է

ընդհանուր հաշվով 88 ավագ դպրոցի 11-րդ դասարանի 10031 աշակերտ:

Գրավոր աշխատանքները §Հայոց լեզու և հայ գրականություն¦ և

§Մաթեմատիկա¦ առարկաներից անցկացվել են Սյունիքում, Լոռիում,

Գեղարքունիքում, Արագածոտնում, Արարատում` հոկտեմբերի 3-7-ը,

Շիրակում, Վայոց Ձորում, Տավուշում, Կոտայքում, Արմավիրում`

հոկտեմբերի 13-21-ը, Երևանում` նոյեմբերի 3-18-ը:

Գրավոր աշխատանքների տևողությունը եղել է 90 րոպե: Դրանք

անցկացրել են Գնահատման և թեստավորման կենտրոնի ներկայա-

ցուցիչները, որոնք վերահսկել և ուղղորդել են գնահատման ողջ

գործընթացը, ապահովել աշակերտների ինքնուրույն աշխատանքը:

4

Աշակերտների գրավոր աշխատանքները, պատասխանների ձևա-

թղթերի հետ միասին, տեղափոխվել են ԳԹԿ, որտեղ, կարճ և ընդարձակ

պատասխանով առաջադրանքների` առարկայական մասնագետների

կողմից ստուգումից հետո, կատարվել է համակարգչային ստուգում:

Թեստային միավորներից գնահատման 10 միավորանոց համակար-

գին անցումը կատարվել է համաձայն ստորև բերված սանդղակի:

10 միավորանոց համակարգով արդյունքները տրվել են

համապատասխան ուսումնական հաստատություններին, որտեղ դրանք

գրանցվել են դասամատյաններում:

Արտաքին ընթացիկ գնահատման տվյալների, ինչպես նաև

ուսումնական հաստատությունների տրամադրած` աշակերտների

ընթացիկ գնահատականների հիման վրա կատարվել է արդյունքների

վերլուծություն` մի քանի ուղղություններով.

ընդհանուր, որտեղ ներկայացված են ՀՀ ավագ դպրոցների 11-րդ

դասարանում սովորողների շրջանում անցկացված արտաքին

ընթացիկ գնահատման կազմակերպման և անցկացման

մեխանիզմները, գնահատման ընդհանուր արդյունքները և

համեմատությունը նույն աշակերտների` նախորդ ուսումնական

տարվա տարեկան գնահատականների և հոկտեմբերին անցկացված

արտաքին գնահատման արդյունքների հետ,

առարկայական, որտեղ ներկայացված է §Հայոց լեզու և հայ գրականություն¦ և §Մաթեմատիկա¦ առարկաների թեստերի և

թեստային առաջադրանքների որակական վերլուծությունները,

ըստ մարզերի, որտեղ ներկայացված են մարզերի ավագ դպրոցների

արտաքին գնահատման արդյունքները և աշակերտների

առաջադիմության դինամիկան:

Միավորը Գնահատականը Միավորը Գնահատականը

0-2 1 21-26 6 3-5 2 27-31 7 6-9 3 32-35 8

10-14 4 36-38 9 15-20 5 39-40 10

ԱՐՏԱՔԻՆ ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

77

ների հետևյալ խումբը. հայերեն ընթերցանություն, վայելչագրություն,

քերականություն, ռուսերեն ընթերցանություն, վայելչագրություն և

քերականություն, ճարտասանություն, թվաբանություն, աշխարհա-

գրություն, ընդհանուր պատմություն, երաժշտություն, կրոնի պատմու-

թյուն, քրիստոնեական վարդապետություն: Հետագա տարիներին` մինչև

1860-ական թվականների վերջը, թվարկված առարկաներից բացի

դասավանդվում են լատիներեն և ֆրանսերեն, ազգային պատմություն,

իսկ ավելի ուշ նաև բնական պատմություն ու գծագրություն:

Այսպիսով, ժամանակի ընթացքում Էջմիածնի ժառանգավորաց

դպրոցում կրոնական-սխոլաստիկական խիստ միակողմանի ուսուցումը

աստիճանաբար իր դիրքերը զիջում էր ավելի ժամանակակից ու կենսական կրթության: Ժառանգավորաց դպրոցի ուսման տևողության

մասին ստուգապես ոչինչ ասել հնարավոր չէ, քանի որ որևէ հաստատուն

սահմանված ուսման տևողություն գոյություն չի ունեցել: Դպրոցում,

մանավանդ սկզբնական շրջանում, դեռ զգալի չափով պահպանվում և

կիրառվում էին միջնադարյան դպրոցի համար բնորոշ կարգապա-

հություն, պատժի միջոցներ ու ձևեր` չոքացնել, անճաշ թողնել, դալար

ճիպոտով ծեծել և այլն: Սակայն ժամանակի առաջավոր, հումանիստա-

կան մանկավարժական գաղափարները աստիճանաբար թափանցում են

նաև այստեղ: 1848թ. դպրոցի վերատեսուչ Շահխաթունյանցը հայտնում է

Ներսես կաթողիկոսին, որ համաձայն կաթողիկոսի տված հրահանգի,

դպրոցում վերացված է մարմնական պատիժը: Ժառանգավորաց դպրոցը

երկար ժամանակ է իր գոյությունը պահպանել. այն փակվել է Գևորգյան

Ճեմարանի հիմնումից 8 տարի հետո` 1882 թվականին:

ՀԱՅԴ ՊՐՈՑԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԻՑ

76

մանկավարժներից պետք է հիշատակել Կայսերական ճեմարան

ավարտած, առաջին կարգի բժիշկ Կ. Վասակյանին, Մոսկվայի Լազարյան

Ճեմարանն ավարտածներ Կ.Շահնազարյանին և Միքայել Պատկանյանին, կարճ ժամանակով դասավանդել է նաև Մոսկվայի

համալսարանն ավարտած Հ.Արզանյանը և ուրիշներ: 1832-1834 թթ.

այստեղ ուսուցչություն է արել նաև Մեսրոպ Թաղիադյանը, որը

դասավանդում էր քերականություն և ճարտասանություն:

Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոցում սովորում էին հոգևոր

կոչման և հոգևոր ծագման անձինք: Դպրոցի կանոնադրության

համաձայն` նպատակը հայ հոգևորականների մանուկների կրթությունն

էր: Բայց, ինչպես երևում է Սինոդի 1845թ. սեպտեմբերի 28-ի

օրագրությունից, երբեմն, հավանաբար բացառության կարգով,

ընդունվում էին նաև սահմանափակ թվով աշխարհական ծագման

աշակերտներ, որպես երթևեկներ, առանց օթևանի և սնունդի:

Առհասարակ ժառանգավորաց դպրոցի աշակերտները բաժանվում էին

երկու կարգի. ա) որդեգիրներ, որոնք ամբողջովին գտնվում էին վանքի

խնամքի տակ, ստանալով ոչ միայն ուսում, այլ նաև օթևան, սնունդ և

հագուստ, և բ) երթևեկներ, որոնք միայն սովորում էին դպրոցում, առանց

ապրուստի միջոցների:

Ժառանգավորաց դպրոցի սովորողների հավաքագրման

տերիտորյալ շրջանակներն անհամեմատ ավելի ընդարձակ էին, այն

սպասարկում էր բոլոր հայաբնակ վայրերը: Սրանով պիտի բացատրել այն, որ ժառանգավորաց դպրոցը սակավ էր դիմում հարկադրման,

վարչական միջոցների` աշակերտների պահանջվող թիվն ապահովելու նպատակով. շատ ավելի հաճախ, ընդհակառակը, նա որոշ պատնեշներ,

արգելքներ է դրել դպրոցում սովորել ցանկացողների բավական խիստ

ընտրություն:

Սկզբնական շրջանում բավական երկար ժամանակ, ուրիշ շատ

ուսումնական հաստատությունների պես, ժառանգավորաց դպրոցը չի

ունեցել խստորեն սահմանված ուսման ծրագիր: Մյուս հայկական հոգևոր

ուսումնարանների նման, ժառանգավորաց դպրոցի ներքին կյանքը,

աշխատանքը, ուսման բովանդակությունը համեմատաբար կայուն

կերպարանք է ստանում 1836թ. §Կանոնադրության¦ հրապարակումից

հետո: 1830–ական թվականների վերջերին և 40-ականների սկզբներին

ժառանգավորաց դպրոցում դասավանդվում էր ուսումնական առարկա-


5

2.Վիճակագրական տվյալներ հանրակրթական

հաստատությունների 11-րդ դասարանում սովորողների

բաշխման վերաբերյալ

Ստորև ներկայացվում են ՀՀ հանրակրթական հաստատություն-

ների 11-րդ դասարանի աշակերտների ընդհանուր թիվը և ավագ

դպրոցում սովորող աշակերտների թիվն ըստ մարզերի:

Մարզը

ՀՀ բոլոր

հանրակրթական

հաստատությունների

11-րդ դասարանում

սովորողների թիվը

Ավագ դպրոցի 11-րդ

դասարանում

սովորողների

թիվը տոկոսը

Երևան 6057 5252 86,7

Շիրակ 3087 466 15,1

Լոռի 2510 472 18,8

Արագածոտն 1695 338 19,9

Արարատ 3047 421 13,8

Սյունիք 1506 544 36,1

Գեղարքունիք 2964 656 22,1

Արմավիր 3002 781 26,0

Տավուշ 1910 418 21,9

Վայոց Ձոր 1014 207 20,4

Կոտայք 2671 1333 49,9

Ընդամենը 29463 10888 382

Հանրակրթական հաստատությունների 2011-2012 ուստարվա 11-րդ

դասարանի 29463 աշակերտներից 10888-ը (37%) սովորում են ավագ

դպրոցներում:


6

3. Վիճակագրական տվյալներ արտաքին ընթացիկ

գնահատման արդյունքների վերաբերյալ

3.1. Աշակերտների մասնակցությունը ընթացիկ գնահատմանը

Ամենափոքր ներկայությունը` 86%, գրանցվել է Լոռու մարզում`

մաթեմատիկայի գրավոր աշխատանքին:

Ընդհանուր բացակայությունը §Հայոց լեզու և հայ գրականություն¦

առարկայի գրավոր աշխատանքից 7,7 % է, մաթեմատիկայից` 8,3 %:

3.2. Ընթացիկ գնահատման հիստոգրամներն ըստ առարկաների

Ստորև ներկայացված են 2011թ. հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին

ավագ դպրոցների 11-րդ դասարանների արտաքին ընթացիկ

գնահատման, նույն դպրոցների 2010-2011 ուստարվա 10-րդ դասարանի

տարեկան գնահատման և 2010-ի հոկտեմբերին 10-րդ դասարանի

արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքների բաշխման

հիստոգրամները 10 միավորանոց սանդղակով:


75

Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոց

Էջմիածնի ժառանգավորաց դպրոց, որպես կանոն, ընդունվում էին

հոգևոր ծագման երեխաներ, որոնք պատրաստվում էին դառնալու ինչպես կուսակրոն, այնպես էլ ուսումնավոր եկեղեցականներ. նրանք

միաժամանակ պետք է կարող լինեին նաև ուսուցչություն անելու:

Ուսումնարանի ներքին կարգուկանոնը, կառավարման եղանակը,

վերատեսչի, ուսուցիչների, սովորողների անելիքները, պարտականու-

թյուններն ու իրավունքները, ուսումնա-դաստիարակչական աշխա-

տանքի բովանդակությունը, ձևերն ու եղանակները կարգավորելու

նպատակով քննարկվող ժամանակաշրջանում մշակվում, հաստատվում

և կիրառվում են ժառանգավորաց ուսումնարանի մի քանի

կանոնադրություններ:

Ինչպես այդ ժամանակի բոլոր հայկական, այնպես էլ ժառանգավորաց դպրոցի համար ամենադժվար լուծելի հարցը

ուսուցչական կազմի խնդիրն էր: Պարսկական տիրապետության

տարիներին և Ռուսաստանին միանալուց հետո բավականին տարիներ

Էջմիածնի հոգևոր դպրոցում կամավոր կամ հարկադրանքով

ուսուցչություն էին անում Աթոռի միաբանության քիչ թե շատ գրագետ

անդամները: Սակայն իրենց բարձր կոչմանն անհամապատասխան ու անարժան ուսուցիչների ու դաստիարակների կողքին, քանի գնում,

այնքան ավելի է մեծանում իր ժամանակի համար բավականաչափ

պատրաստված, հմուտ ու արժանի մանկավարժների թիվը, որոնց

լավագույն մասը իր կրթությունը ստացել էր Ռուսաստանում: Այդ


74

ները՝ սկսած ընտանիքից, վերջացրած մշակութի օջախներով և

ամենակարևորը` հեռուստատեսությամբ: Դպրոցից հետո դիտվող

անկումը պայմանավորված է արժեքային համակարգը կարգավորող

պատասխանատու օղակի բացակայությամբ, պատկան մարմինների

անհետևողականությամբ և մեր իսկ հանդուրժողականությամբ: Հուսանք,

որ առաջիկայում այս և այլ բազում խնդիրներ կստանան իրենց լուծումը և

բարեփոխումները կրթական ոլորտում հանրության կողմից կընկալվեն

որպես այդպիսին և կլինեն շարունակական:

Գրականություն

1. Ս. Խրիմյան, Ա. Հովսեփյան, Մ. Մելքոնյան և ուրիշներ. §Դպրոցի

ղեկավարում և կառավարում¦, ձեռնարկ դպրոցի տնօրենների

համար, Երևան, 2004


7

2011թ. 11-րդ դասարանի արտաքին գնահատում

2010թ. 10-րդ դասարանի արտաքին գնահատում

Եթե 10-րդ դասարանի արտաքին գնահատման հիստոգրամները

միջինից շեղված են դեպի ձախ, իսկ միջին միավորը (հայոց լեզվի և հայ


8

գրականության միջինը` 4,23, մաթեմատիկայինը` 3,99) ստանդարտ

միջինից (5-ից) փոքր է, ապա 11-րդ դասարանում աշակերտները

առաջադիմել են: Հայոց լեզվի և հայ գրականության հիստոգրամը

նկարագրող կորը մոտ է նորմալ կորին, միջին միավորը (5.0-ն)`

ստանդարտ միջինին, իսկ մաթեմատիկայի հիստոգրամը նկարագրող

կորը մոտեցել, բայց մնում է շեղված նորմալ կորից, միջինը` 4.5:

2011թ. 10-րդ դասարանի ներքին գնահատում

Ներքին գնահատման հիստոգրամներում 10 միավորանոց

սանդղակի փոխարեն կիրառվել են 3-ից 10 գնահատականները, ինչը

պայանավորված է կրթական քաղաքականությամբ:

Տվյալների բազա մուտքագրվել են 9637 աշակերտների §Հայոց

լեզու¦ և §Հայ գրականություն¦ առարկաների, ինչպես նաև 9652

աշակերտների §Հանրահաշիվ¦ և §Երկրաչափություն¦ առարկաների

տարեկան գնահատականները, իսկ հիստոգրամները կազմվել են

համապատասխան զույգ առարկաներից աշակերտների ունեցած միջին

գնահատականների հիման վրա: Արդյունքը` հայոց լեզվի և հայ գրականության 4-9 գնահատականները բաշխված են համաչափ, 3

գնահատական ստացել է 10 աշակերտ, 3,5` 18 աշակերտ, 9,5` 19

աշակերտ, 10` 8 աշակերտ: Մաթեմատիկայի գնահատականներից

գերիշխողը 4-ն է (1672 աշակերտ), 4,5-9,5 գնահատականները բաշխված

են համաչափորեն, 3 գնահատական ստացել է 10 աշակերտ, 3,5` 35

աշակերտ, 9,5` 10 աշակերտ, 10` 8 աշակերտ:


73

7. Ավագ դպրոց հաճախող, սակայն արվեստի և սպորտի

բնագավառներում հետագայում ուսումը շարունակողների համար շատ

անորոշություններ կան և եթե օբյեկտիվ լինենք, կարող ենք ասել, որ

նրանք պարզապես չեն կարող ավարտել միջնակարգ դպրոցը:

8. Այսօրվա դպրոցի` հատկապես ավագ, տնային

հանձնարարությունների ծավալը գերազանցում է միջակ կարողություն-ներով աշակերտի դասապատրաստման ժամանակամիջոցը, և դա

վտանգում է երեխաների առողջությունը կամ էլ նվազեցնում

վերջիններիս ուսումնատենչությունը:

9. Ուսուցիչների վերապատրաստումները չեն ամփոփվում նրանց

վարած դասերի դիտարկումներով, և, որպես կանոն, այդ ուղղությամբ

թույլ է վերահսկողությունը:

10. Ավագ դպրոցի ուսուցչի թափուր տեղի մրցույթում անգամ

տարիների աշխատանքային փորձ ունեցող շատ ուսուցիչներ չեն

հաղթահարում միասնական քննություն հանձնող դիմորդների համար

նախատեսված թեստի լրացման 90%-ի շեմը: Բարձրորակ ուսուցչի

կարիքը զգացնել է տալիս հատկապես ավագ դպրոցում:

Կրթության որակի բարձրացման համար, կարծում եմ, ժամանակն

է ստեղծել վարկանիշային դպրոցի սանդղակներ և տարածել բարձր

վարկանիշ ունեցող դպրոցների փորձը:

Այսօր դպրոցում իրականացվող փոփոխությունների

համատեքստում հասարակական լայն քննարկման առարկա է դարձել դեռահասների, ինչպես նաև մեծահասակների, արժեքային համակարգի

անբավարար, ազգային նկարագրից հեռու գործելակերպը: Հավանաբար

ոչ մի երկրում սեր այբուբենի և մայրենի լեզվի հանդեպ,

պաշտպանմունքի հասնող հայրենասիրություն այնպես չի քարոզվում,

որքան Հայաստանում: Հայ գրականության և պատմության դասերը լի են

մեր ժողովրդի առաքինության, բարոյականության, պատվախնդրության

թեմաներով: Դպրոցներում այդ ամենին գումարվում են բազում

միջոցառումներ, որոնք հաճախ հիացնում են իրենց

բարոյադաստիարակչական ասելիքով: Այս առումով դպրոցին

հասցեագրված մեղադրանքները՝ դաստիարակչական աշխատանքները

անբավարար կազմակերպելու մասին, տեղին չեն և, կարծում եմ,

արժեքային համակարգի անկմանը նպաստում են դպրոցից դուրս

§գործնական դաստիարակություն իրականացնող¦ հաստատություն-

Ն. ԽՐԻՄՅԱՆ

72

գիտակցում է իր դերը կրթօջախում փոփոխությունների հաջող

իրականացման գործում:

Ուսուցիչ-մասնախմբի ղեկավար-փոխտնօրեն-օժանդակ ման-կավարժական աշխատողներ-տնօրեն շղթայում բոլորը պետք է հստակ

պատկերացնեն հաստատության գործողությունների նպատակներն ու

ակնկալվող արդյունքները, նպաստեն դրանց իրականացմանը և

առաջացած դժվարությունները հաղթահարեն համատեղ:

Ցանկացած փոփոխություն ընթանում է կանգառներով, որի

ժամանակ հետադարձ հայացք է գցվում անցած ճանապարհին և

գործընթացներին, արվում են վերլուծություններ և սխալների շտկումից

հետո միայն անցնում են կատարում փոփոխությունների հաջորդ փուլին:

Կարելի է պնդել, որ ախտորոշիչ վերահսկողության նպատակ ունեցող

դիտարկումներից և իրավիճակին տրված գնահատականով է

պայմանավորված բարեփոխման հետագա հաջողությունը: Վերջինիս

պետք է նպաստեն կրթության գործընթացի բոլոր մասնակիցները` ծնողը,

աշակերտը, ուսուցիչը, տնօրենը և այլն, դրանց առնչվող քննարկումներն

ընթանան ժողովրդավարական սկզբունքներին համապատասխան:

Ներկայացնեմ մի քանի դիտարկումներ, որոնք չեն նպաստում

կրթության որակի բարելավմանը.

1. Ոչ մի կերպ չի ապահովվում դասագրքերի մատչելիությունը,

թեև այդ ուղղությամբ անընդհատ աշխատանքներ են կատարվում:

2. Դասագրքերի մեծագույն մասը գերբեռնված են

գաղափարներով, հասկացություններով, անհարկի գիտելիքների

այնպիսի պաշարով, որոնք ոչ միայն չեն համապատասխանում

երեխաների տարիքային խմբին, այլև չեն բխում նրանց կարիքներից:

3. Լուրջ բեռնաթափման կարիք ունեն առարկայական ծրագրերը:

4. Չկան այլընտրանքային դասագրքեր:

5. Ուսուցման մեթոդները և հնարքները հնարավոր

տարբերակներով պետք է ներկայացվեն ուսուցիչների մեթոդական

ձեռնարկներում և մեթոդների կիրառումը ուսուցչի քմահաճույքի հարց

չպետք է լինի:

6. Ավագ դպրոցի դասագրքերը կազմված են §ընդհանուր և

բնագիտական հոսքի¦ և §հումանիտար հոսքի¦ սովորողների համար:

Դրանք շատ հաճախ մեխանիկորեն են տարբերվում (պայմանավորված

ժամերի քանակով) և, ըստ էության, նոր դասագրքեր չեն կազմվել:


9

Միավորների բաշխման բնութագրիչները

Առարկան Մասնակիցների

թիվը Միջին միավորը

Ստանդարտ

շեղումը

(ցրվածությունը) 1

Չափման

ստանդարտ

սխալը2

Հայոց լեզու և հայ գրականություն

9637 5.04 1.24 0.57

Մաթեմատիկա 9652 4.4 1.26 0.47

Բոլոր բնութագրիչները գտնվում են ընդունված ստանդարտների

սահմաններում:

3.3. Ընթացիկ գնահատման ընդհանուր արդյունքները

Առարկան / հոսքը

Մա

սնա

կիցն

երի

թիվը

Առա

վելա

գույ

ն

գնա

հատ

ակա

նը

Նվա

զագո

ւյն

գնա

հատ

ա-

կանը

Միջ

ին գ

նահա

տա

կանը

1 – 3

գնահատա-

կաններ

4 – 5

գնահատա-

կաններ

6 – 8

գնահատա-

կաններ

9 – 10

գնահատա-

կաններ

քանա

կը

տոկ

ոսը

քանա

կը

տոկ

ոսը

քանա

կը

տոկ

ոսը

քանա

կը

տոկ

ոսը


Արհեստագործական 29 6 2 3,6 14 48,3 14 48,3 1 3,4

Բնագիտական 1324 8 1 4,9 156 11,8 766 57,9 402 30,4

Ընդհանուր 866 8 1 4,1 260 30,0 507 58,5 99 11,4

Հումանիտար 3699 8 1 5,1 297 8,0 2017 54,5 1385 37,4

Տնտեսագիտական 1659 9 1 5,4 102 6,1 734 44,2 819 49,4 4 0,2

Ֆիզմաթ 460 8 1 4,8 68 14,8 252 54,8 140 30,4

Չնշված 1600 9 1 5,2 153 9,6 782 48,9 663 41,4 2 0,1

Ընդամենը 9637 9 1 5,0 1050 10,9 5072 52,6 3509 36,4 6 0,1

2 10 միավորանոց սանդղակում միավորների բաշխումը համարվում է լավ, եթե ստանդարտ շեղումը մեծ է 1,5-ից: 3 Միավորների չափման ստանդարտ սխալը համարվում է նորմային մոտ, եթե գործակիցը չի գերազանցում սանդղակի միավոր քայլը:


10

Առարկան / հոսքը Մ

ասն

ակի

ցներ

ի թի

վը

Առա

վելա

գույ

ն

գնա

հատ

ակա

նը

Նվա

զագո

ւյն

գնա

հատ

ա-

կանը

Միջ

ին գ

նահա

տա

կանը

1 – 3

գնահատա-

կաններ

4 – 5

գնահատա-

կաններ

6 – 8

գնահատա-

կաններ

9 – 10

գնահատա-

կաններ

քանա

կը

տոկ

ոսը

քանա

կը

տոկ

ոսը

քանա

կը

տոկ

ոսը

քանա

կը

տոկ

ոսը

Մաթեմատիկա

Արհեստագործական 33 5 2 3,6 16 48,5 17 51,5

Բնագիտական 1326 8 1 4,7 182 13,7 845 63,7 299 22,5

Ընդհանուր 875 7 1 3,9 352 40,2 434 49,6 89 10,2

Հումանիտար 3684 9 1 4,0 1117 30,3 2227 60,5 338 9,2 2 0,1

Տնտեսագիտական 1677 9 1 5,2 127 7,6 849 50,6 692 41,3 9 0,5

Ֆիզմաթ 474 9 1 5,1 45 9,5 250 52,7 175 36,9 4 0,8

Չնշված 1583 10 1 4,6 341 21,5 866 54,7 373 23,6 3 0,2

Ընդամենը 9652 10 1 4.4 2180 22,6 5488 56,9 1966 20,4 18 0,2

Գնահատականների մեծ տոկոսը (հայոց լեզու և հայ գրականություն` 52,6%, մաթեմատիկա` 56,9%) բաշխված է 4-5

գնահատականների միջև, մինչդեռ 9-10 գնահատական ստացել է 10-րդ

դասարանի աշակերտների 0,1-0,2 տոկոսը: §Հայոց լեզու և հայ գրականություն¦ առարկայի գնահատականների դրական շեմը չի

հաղթահարել աշակերտների 10,9%-ը, մաթեմատիկայինը` 22,6%-ը:

Հայոց լեզվի և հայ գրականության գրավոր աշխատանքի

մասնակիցներից ոչ մեկը չի հաղթահարել 10 գնահատականի շեմը,

առավելագույն գնահատականը եղել է 9-ը, որի շեմը հաղթահարել է վեց

մասնակից, իսկ մաթեմատիկայի առավելագույն գնահատականը եղել է

10-ը, որի շեմը հաղթահարել է մեկ աշակերտ, 9 գնահատականի շեմը

հաղթահարել է 17 աշակերտ:


71

նպաստի բարեփոխումներին: Ունենք ևս մեկ խնդիր, երբ վերևների բարի

ցանկությունը և ներքևների հավատով մոտեցումը շատ հաճախ բախվում

են գործընթացի առարկայական, այդ թվում նաև ֆինանսական կողմին, և

իրականում բարեփոխումները դառնում են անգամ մտահոգիչ: Հայտնի է կրթական հաստատություններում փոփոխություններ

իրականացնելու 12 սկզբունք, որոնք դեռևս անցյալ դարավերջին մշակել են արևմտյան երկրների գիտական շրջանակները [1]: Որպես կանոն` այդ

սկզբունքները թույլ են տալիս կանխատեսել իրականացվող

փոփոխությունների հնարավոր հետևանքները:

Ներկայացնենք այդ սկզբունքներից մի քանիսը, որոնք, կարծում

ենք, կրթության որակի բարձրացման համար կարևոր են Հայաստանի

կրթական փոփոխությունների ծիրում:

ա. Փոփոխությունը գործընթած է և ոչ թե միջոցառում:

Փաստ է, որ հանրակրթության ոլորտում փոփոխությունները

միանգամից չեն ընկալվում, որովհետև արդյունքը երևում է բավականին

ուշ, երբեմն պահանջվում է տարիների աշխատանք և անպայման

համապատասխան օժանդակություն: Այս սկզբունքի հաջողության

համար առաջնահերթությունը պետք է տալ միաժամանակ բոլոր

մակարդակներում հին գործելակերպից ձերբազատվելուն և նորովի

աշխատելուն: Մասնավորաբար, որակի բարելավման համար

անհրաժեշտ է կիրառել նոր ներգործուն մեթոդներ և տեխնոլոգիաներ:

բ. Կազմակերպչական փոփոխությունները պայմանավորված են

անհատների գործոնով:

Տնօրենները պետք է կիրառեն տարբեր հմտություններ և

մոտեցումներ՝ դպրոցի ուսուցիչներին որպես անհատներ ընկալելու և

նրանց փոփոխությունների դաշտ բերելու համար: Այս պարագայում

որակի բարելավմանը, անշուշտ, կնպաստի բարձր վարկանիշ ունեցող

դպրոցին տարբեր ձևերով օժանդակելն ու խրախուսելը, որն էլ իր հերթին

կխթանի դրական փոփոխությունների ամրապնդմանը:

գ. Փոփոխությունները հեշտ է իրականացնել թիմային

աշխատանքով:

Եթե ուզում ենք ունենալ ժամանակակից դպրոց և դիմագրավել ժամանակի մարտահրավերներին, խիստ անհրաժեշտություն է դպրոցում

թիմային աշխատանքը, որտեղ թիմի յուրաքանչյուր անդամ հստակ

Ն. ԽՐԻՄՅԱՆ

70

Նորայր ԽՐԻՄՅԱՆ

Երևանի Լեոյի անվան թիվ 65

ավագ դպրոցի տնօրեն

Կրթական բարեփոխումները

շարունակական գործընթաց են

Մեր երկիրը թևակոխել է անկախության երրորդ տասնամյակը:

Մենք ապրում ենք տնտեսական և սոցիալական արմատապես նոր

միջավայրում, որը թելադրում է նոր կրթական պայմաններ:

Այսօր առաջնահերթ խնդիր է կրթության որակի բարելավումը:

Իրատես լինելով` պետք է նշել, որ, մասնավորաբար հանրակրթության

բնագավառում, մեծ ծավալի գործեր են կատարվել: Խորհրդային դպրոցից

անցում ենք կատարում ազգային դպրոցի` միաժամանակ հետամուտ

լինելով համաշխարհային գործընթացներին: Սակայն հանրակրթու-թյունը, լինելով իներտ համակարգ, հնարավորություն չի տալիս

կատարվող փոփոխությունների արդյունքներին ականատես լինել միանգամից: Խնդիր է նաև այն, որ հանրության զգալի մաս կազմող

կրթության ոլորտի մասնագետները (ուսուցիչներ, տնօրեններ,

դասախոսներ և այլն) իրենք են հաճախ հակադրվում այդ

փոփոխություններին: Վերջին տասնամյակի նորությունները դեռևս

ինչպես հարկն է չեն §մարսվել¦ հենց ուսուցչության կողմից: Իսկ առանց

գործի հանդեպ եղած հաջողության հասնելու հավատի գործընթացը չի

11

4. Արտաքին ընթացիկ գնահատման և ներքին գնահատման արդյունքների համեմատություն

4.1. Սովորողների միջին միավորների դինամիկան

Արտաքին գնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ 11-րդ դասարանում աշակերտների առաջադիմությունը բարձրացել է 10-րդ դասարանի համեմատությամբ. հայոց լեզվի և հայ գրականության միջին միավորը նախորդ տարվա համեմատությամբ աճել է 0,8-ով, մաթեմատիկայինը` 0,5 –ով:

Ներքին գնահատման արդյունքները, ինչպես և սպասվում էր, ավելի բարձր են: Ի տարբերություն նախորդ տարիների ընթացիկ գնահատումների, որտեղ արտաքին և ներքին գնահատումների միավորների տարբերությունը 2 միավորից բարձր էր, ներկա ընթացիկ արտաքին և ներքին գնահատումների միջին միավորների տարբերությունը կազմում է 1,1-1,2 միավոր:


12

4.2. 11-րդ դասարանի արտաքին ընթացիկ գնահատման և ներքին գնահատման արդյունքների հարաբերակցությունը

«Հայոց լեզու և հայ գրականություն» առարկայի արտաքին գնահատման ընթացքում սովորողների 7.3%-ը հավաքել է իր տարեկան գնահատա-կաններից 1.5 և ավելի միավորներ, 48.8%-ը` տարեկան գնահատական-ներից 1.5 և պակաս միավորներ, իսկ տարեկան 8-9 գնահատական ստա-ցած 42 աշակերտ չի հաղթահարել դրական միավորների շեմը: Տարեկան 10 գնահատական ունեցող աշակերտ-ները արտաքին գնահատումից հավաքել են 4-8 միավոր:

«Մաթեմատիկա» առարկայի արտա-քին գնահատման ընթացքում սովո-րողների 3%-ը հավաքել է իր տարե-կան գնահատականներից 1.5 և ավելի միավորներ, 56%-ը` տարեկան գնա-հատականներից 1.5 և պակաս միա-վորներ, իսկ տարեկան 8-9 գնահա-տական ստացած 117 աշակերտ չի հաղթահարել դրական միավորների շեմը: Տարեկան 10 գնահատական ունեցող 15 աշակերտներից տասը հավաքել են 4-6 միավոր, մյուսները` 7-10 միավոր:

28


69

Ùßï³å»ë ³ßË³ïÇ µ³ñÓñ³óÝ»É Çñ áñ³ÏÁ, ÇÝãÝ ¿É Ï¹³éÝ³ Ýñ³ ³ßË³ï³ÝùÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ·ñ³í³Ï³ÝÁ:

ú¶î²¶àðÌì²Ì ¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. ì. ². Îñáõï»óÏÇ, Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñÁ,

ºñ¨³Ý, §ÈáõÛë¦, 1976: 2. ê. ê. È¨ÇïÇÝ³, Î³ñ»ÉÇ± ¿ ³ñ¹Ûáù Ï³é³í³ñ»É ¹åñáó³Ï³ÝÇ

áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ºñ¨³Ý, §ÈáõÛë¦, 1982: 3. È. Ê. ÜáíÇÏáí³, ¸åñáóÁ ¨ ÙÇç³í³ÛñÁ, ºñ¨³Ý, §ÈáõÛë¦, 1986: 4. Ø. ´³¹³ÉÛ³Ý, Æë³Ñ³Ï Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³ÝÁ ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇ

ù³ÝÇ Ñ³ñó»ñÇ Ù³ëÇÝ, ºñ¨³Ý, §ÈáõÛë¦, 1975:


68

¹ñë¨áñáõÙÝ»ñ ã»Ý ÉÇÝáõÙ: ÐÝ³ñ³íáñ »ÝÃ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ³ÛÝ ¿, áñ ¹åñáó³Ï³Ý ³éûñÛ³ åñ³ÏïÇÏ³ÛáõÙ ã»Ý ³å³ÑáííáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù ³éÏ³ »Ý ÷áñÓ³ñ³ñ³Ï³Ý áõëáõóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï:

ÀÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ÙÇçÇÝ ¨ µ³ñÓñ ¹³ë³ñ³ÝÝ»ñÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ íñ³ ß³ï ¹ñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ »ñ³Åßï³Ï³Ý-»ñ·³ÛÇÝ ÙÇç³í³ÛñÁ, Ó³ÛÝ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõÝÏÝ¹ñáõÙÁ. »ñ»Ë³Ý»ñÁ ·áñÍ³ñ³ñ ÙÃÝáÉáñïÇó ÷áË³¹ñíáõÙ »Ý ÉÇñÇÏ³Ï³Ý ÙÃÝáÉáñï: ºñ³ÅßïáõÃÛáõÝ Ï³ñ»ÉÇ áõÝÏÝ¹ñ»É ¹³ë³ÙÇçáóÝ»ñÇÝ [3]:

ºñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ý»ñùá Ï³ñ»ÉÇ ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ý³¨ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ ¹³ë³ñ³ÝáõÙ ³ÝóÏ³óíáÕ ·ñ»Ã» µáÉáñ ¹³ë»ñÁ: Ð³ñÏ³íáñ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ëáíáñ»óÝ»É Ñáõ½³Ï³Ýáñ»Ý ÁÝÏ³É»É ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÁ, ï»ëÝ»É Ýñ³ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÝÏ³ï»É Ýñ³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ¸ñ³ÝáõÙ Ï³ñáÕ »Ý ß³ï û·Ý»É Ñ³ïáõÏ ÁÝïñí³Í Ó³ÛÝ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

ØÛáõë Ñ³ñóÁ, áñ Ï³ñ¨áñáõÙ »Ýù, áõëáõóãÇ ÏáÕÙÇó Çñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ÑÝ³ñ³íáñÇÝë É³í ×³Ý³ã»Éáõ Ñ³ñóÝ ¿, ÇÝãÁ áõëáõóãÇÝ ³í»ÉÇ Ù»Í ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ óáõó³µ»ñ»Éáõ Ýñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ Ñ³Ý¹»å:

²ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ï³ñµ»ñ ³éáõÙÝ»ñáí ×³Ý³ã»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÏÇñ³é»É ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí ëï»ÕÍí³Í Ã»ëï»ñ, ë³Ï³ÛÝ ó³ÝÏ³ÉÇ ¿, áñ ¹³ ³ÝÇ ¹åñáóÇ Ñá·»µ³ÝÁ:

Üáñ ¹³ë³ñ³ÝÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ×³Ý³ã»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ï³ñ»ÉÇ ¿

û·ï³·áñÍ»É Ջ. Սաքսի §ԱÝ³í³ñï Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ëïÁ¦, áñáõÙ

³é³ç³ñÏíáõÙ »Ý 60 ³Ý³í³ñï Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ (³Û¹ Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ý·É»ñ»ÝÇ ¹³ë»ñÇÝ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ïñíáõÙ »Ý áñå»ë í³ñÅáõÃÛáõÝ): Â»ëïÇ å³Ñ³ÝçÁ` Ï³ñ¹³ó»ù Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÁ ¨ Éñ³óñ»ù` ·ñ»Éáí ³ÛÝ, ÇÝã ³ÝÙÇç³å»ë Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿ Ó»ñ ·ÉËáõÙ: ²ßË³ï»ù Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³í³ñï»É ÑÝ³ñ³íáñÇÝ ã³÷áí ³ñ³·: ²Ñ³ ³Û¹ Ý³Ë³¹³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇó áñáß ûñÇÝ³ÏÝ»ñ.

ºë ÙÇßï ó³ÝÏ³ó»É »Ù… ¸åñáóáõÙ ÇÙ áõëáõóÇãÝ»ñÁ… ÆÙ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùµ ÇÙ ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ… ºë Ïó³ÝÏ³Ý³ÛÇ ³ÛÉ¨ë ãí³Ë»Ý³É…

²Ù÷á÷»Éáí Ýß»Ýù, áñ áõëáõóãÇ É³í³·áõÛÝ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ¨ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ó¨³íáñíáõÙ áõ ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý ·áñÍÝ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùáõÙ, Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ÷áñÓÇ Ó»éù µ»ñÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ: ´³Ûó ¹ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ áõëáõóÇãÁ


13

5. Արտաքին գնահատման արդյունքներն ըստ մարզերի 5.1. Սովորողների բաշխվածությունն ըստ հոսքերի

Ստորև ներկայացվում է ՀՀ ավագ դպրոցների 11-րդ դասարանում

սովորողների բաշխվածությունն ըստ հոսքերի:


14

5.2. Արտաքին գնահատման արդյունքներն ըստ մարզերի


Ընդհ

անո

ւր ա

ռմա

մբ հ

այո

ց լե

զվի

և հա

յ գրա

կանո

ւթյա

ն ա

մենա

բարձ

ր մի

ջին

միա

վոր

(5,4

) հա

վաքե

լ են

տնտ

եսա

գիտ

ակա

ն հո

սքի,

ամե

նացա

ծր (

3.5)

` ա

րհես

տա

գործ

ակա

ն հո

սքի

սովո

րողն

երը,

բա

յց ք

անի

որ

վերջ

իննե

րի թ

իվը

շատ

փոք

ր է

եղել

(22

աշա

կերտ

), կա

րելի

է հ

ամա

րել,

որ ա

մենա

ցածր

միջ

ին մ

իավո

ր (4

,1)

հավա

քել

են ը

նդհա

նուր

հոս

քի ս

ովոր

ողնե

րը:

Հայո

ց լե

զվի

և հա

յ գր

ակա

նութ

յան

ամե

նաբա

րձր

միջի

ն մի

ավո

րը`

6,3,

հա

վաքե

լ են

Արա

գածո

տնի

տ

նտես

ագի

տա

կան,

այն

ուհե

տև

Կոտ

այք

ի տ

նտես

ագի

տա

կան

(միջ

ին մ

իավո

րը`

6,0)

հոս

քերի

սով

որող

ները

: Բ

ոլոր

մա

րզեր

ում

ամե

նացա

ծր ա

րդյո

ւնքն

երով

հա

նդես

են

եկել

ընդ

հանո

ւր հ

ոսքի

աշա

կերտ

ները

:

67

ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝ Ó¨³íáñ»Éáõ ûñÇÝ³ã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ñá·»Ï³Ý ³ßË³ñÑáõÙ Ï³ï³ñíáÕ ³ÛÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ áõëáõóÙ³Ý ¨ ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ùµ:

î³ñÇù³ÛÇÝ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÝ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÙ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ûñÇÝ³ã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ñá·»Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ÷áõÉ»ñÁ, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï³ñÇùÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ¨ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

Â»° Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ã»° ï³ñÇù³ÛÇÝ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝíáõÙ »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý íñ³, áñÁ µ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ûñÇÝ³ã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áõëáõÙÝ³ëÇñáõÙ ¿ ³ñ¹»Ý Ó¨³íáñí³Í ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛ³Ý Ñá·»Ï³Ý åñáó»ëÝ»ñÁ, Ñá·»Ï³Ý íÇ×³ÏÝ»ñÁ ¨ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

ÆÑ³ñÏ», á°ã ï³ñÇù³ÛÇÝ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, á°ã ¿É Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ã»Ý ³é³ç³ñÏáõÙ áñáß³ÏÇ ÙÇçáóÝ»ñ ¨ ã»Ý ï³ÉÇë Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñ³Ï³ÝÝ»ñ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ Ï³éáõóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, µ³Ûó ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, áñ Ýñ³Ýó Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Ñ»ï¨áõÃÛáõÝÝ»ñÝ û·ï³·áñÍí»Ý áõëáõÙÝ³¹³ëïÇ³ñ³Ïã³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÇ ×Çßï Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:

Þ³ï Ï³ñ¨áñ ¿ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ï³ñÇù³ÛÇÝ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ-Ý»ñÁ Ñ³ßíÇ ³éÝ»ÉÁ: î³ñµ»ñ ï³ñÇùÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ áõëáõóÇãÁ å»ïù ¿ óáõó³µ»ñÇ ï³ñµ»ñ í»ñ³µ»ñÙáõÝù: ²Ûëå»ë ûñÇÝ³Ï` Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿, áñ ¹»é³Ñ³ë »ñ»Ë³ÛÇÝ áõëáõó³Ý»ÉÝ áõ ¹³ëïÇ³ñ³Ï»ÉÝ ³í»ÉÇ ¹Åí³ñ ¿, ù³Ý Ïñïë»ñ ¨ ³í³· ï³ñÇùÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ:

²Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù ¨ë »ñÏáõ Ñ³ñóÇ, áñáÝù, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, Ï³ñáÕ »Ý ÏÇñ³éí»É áõëáõóãÇ ÏáÕÙÇó Çñ ³ßË³ï³Ýù³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç:

²é³çÇÝÁ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ³ñóÝ ¿:

Ð³ßíÇ ³éÝ»Éáí ÙÇçÇÝ ¹³ë³ñ³ÝÝ»ñÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ¹»é³Ñ³ë³ÛÇÝ ï³ñÇùÇÝ µÝáñáß ×·Ý³Å³ÙÁ, áñÝ ³í»ÉÇ ¿ ¹Åí³ñ³óÝáõÙ áõëáõóÇãÝ»ñÇ ³ßË³ï³ÝùÁ Ýñ³Ýó áõÕÕáñ¹»Éáõ, Ýñ³Ýó áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ ¹³ëÇ íñ³ Ï»ÝïñáÝ³óÝ»Éáõ, Ýñ³Ýó í³ñùÁ Ï³ñ·³íáñ»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ` Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÛáÃ»ñáñ¹ ¨ áõÃ»ñáñ¹ ¹³ë³ñ³ÝÝ»ñáõÙ Ù»Ï³Ï³Ý ¹³ë ³ÝóÏ³óÝ»É ¹³ë³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ý»ñùá: ÜÙ³Ý ÷áñÓ ³ñ¹»Ý Ï³ï³ñí»É ¿: ¸³ë³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ý·ëï³óñ»É ¿ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ ¨ ³ÏïÇí³óñ»É Ýñ³Ýó áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ÁÝÏ³ÉÙ³Ý Ù»Ë³ÝÇ½ÙÝ»ñÁ, µ³ñÓñ³ó»É ¿ Ýñ³Ýó ³ßË³ïáõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ: Ø»Ýù ³ÛÝ Ï³ñÍÇùÇÝ »Ýù, áñ ÷áñÓ³ñ³ñ³Ï³Ý áõëáõóÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÝ ÁÝ¹áõÝ³Ï »Ý Ññ³ßùÝ»ñ ·áñÍ»É, Ýñ³Ýó ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ñÍ»ë ·áñÍÝ³Ï³ÝáõÙ ¹³éÝáõÙ »Ý ³Ýë³ÑÙ³Ý³÷³Ï, ÙÇÝã¹»é ëáíáñ³Ï³Ý ¹åñáó³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ÝÙ³Ý

Ա. ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ ԿՐԹԱԿԱՆ ԲԱՐԵՓՈԽՈՒՄՆԵՐ

66

àõëáõóãÇ Ñ³Õáñ¹³Ïó³Ï³Ý ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛ³Ý É³í³·áõÛÝ ³å³óáõÛóÁ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ï³ÏïÇ ¹ñë¨áñáõÙÝ ¿: Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ï³ÏïÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ã³÷Ç ½·³óÙ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÝ ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ý»ñ·áñÍáõÃÛ³Ý (Ëñ³Ëáõë³ÝùÇ, Ñáñ¹áñÇ, å³ïÅÇ) ¹»åùáõÙ: î³Ïïáí áõëáõóÇãÁ áõß³¹Çñ áõ ½·³ÛáõÝ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å, Ñ³ßíÇ ¿ ÝëïáõÙ Ýñ³Ýó ³ÝÑ³ï³Ï³Ý, Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï:

àõëáõóÇãÁ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ Ý³¨ ÙÇ ß³ñù ¹ñ³Ï³Ý ³ÝÓÝ³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñ` Ýå³ï³Ï³áõÕÕí³ÍáõÃÛáõÝ, Ñ³ëï³ï³Ï³ÙáõÃÛáõÝ, ³ßË³ï³-ëÇñáõÃÛáõÝ, Ñ³Ù»ëïáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉÝ: Ü³ ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÙ ¿ Ý³¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ûñÇÝ³Ïáí, Çñ ë»÷³Ï³Ý í³ñùáí: ´áÉáñ ³Û¹ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç ³é³ÝÓÇÝ ï»Õ ¿ ·ñ³íáõÙ ÇÝùÝ³½ëåáõÙÁ` Çñ»Ý ïÇñ³å»ï»ÉÁ, Çñ ½·³óáõÙÝ»ñÁ, ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ³åñáõÙÝ»ñÁ, Å³Ù³Ý³Ï³íáñ µ³ñ¹ Ñá·»íÇ×³ÏÝ»ñáõÙ Çñ»Ý Ï³é³í³ñ»Éáõ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÁ,

àõëáõóãÇ ³ßË³ï³ÝùÁ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ³éáõÙáí µ³ÕÏ³ó³Í ¿ »ñ»ù Ù³ëÇó` Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý (¹³ëÇó ³é³ç), ¹³ë³ñ³Ý³Ï³Ý (¹³ëÇ ÁÝÃ³óùáõÙ) ¨ í»ñÉáõÍ³Ï³Ý (¹³ëÇó Ñ»ïá): êñ³ÝÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ áõëáõóÇãÁ å»ïù ¿ ï³ñ³ï»ë³Ï í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñÇ Ñ³çáñ¹ ¹³ë»ñÇÝ ³í»ÉÇ É³í å³ïñ³ëïí³Í Ý»ñÏ³Û³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ:

àõëáõóÇãÁ Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, §ÇÝùÝ³í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ûñ³·Çñ¦, áñáõÙ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÝßáõÙÝ»ñ Ï³ï³ñÇ ¹³ëÇ Å³Ù³Ý³Ï ÃáõÛÉ ïí³Í ëË³ÉÝ»ñÇ, µ³óÃáÕáõÙÝ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É, áñå»ë½Ç ¹ñ³Ýù ßïÏÇ ¨ ãÏñÏÝÇ Ñ³çáñ¹ ¹³ë»ñÇÝ:

Ðá·»µ³Ý³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó Ùßï³å»ë Ï³ï³ñíáÕ ÇÝùÝ³í»ñ-ÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Ïû·ÝÇ Ñ³çáñ¹ ¹³ë»ñÇÝ Ñá·»µ³Ýáñ»Ý ×Çßï Ý³Ë³å³ï-ñ³ëïí»ÉáõÝ:

3. êáíáñáÕÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ï³ñÇù³ÛÇÝ Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ

êïáñ¨ ÏËáë»Ýù Ù»ñ Ñ³Ýñ³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ëáóÇ³É-

Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ³éáõÙáí ³é³Ýóù³ÛÇÝ, ËÇëï ³ñ¹Ç³Ï³Ý Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ï³ñÇù³ÛÇÝ Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ:

Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÝ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÙ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý áõ í³ñùÇ ÏáÝÏñ»ï Ó¨»ñÁ ¹åñáóáõÙ ¨ ³ÛÉ áõëáõÙÝ³¹³ëïÇ³ñ³Ïã³Ï³Ý ÑÇÙÝ³ñÏÝ»ñáõÙ, ¹åñáóáõÙ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ïÇñ³å»ïÙ³Ý ûñÇÝ³ã³÷áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ñ»ï³½áïáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ³ÝÑ³ï³Ï³Ý ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ù»ç ³ÏïÇí, ÇÝùÝáõñáõÛÝ,


15


Ընդհ

անո

ւր ա

ռմա

մբ մ

աթե

մատ

իկա

յի ա

մենա

բարձ

ր մի

ջին

միա

վոր

(5,3

) ու

նեցե

լ են

տնտ

եսա

գիտ

ակա

ն հո

սքի,

ամե

նացա

ծր մ

իջին

միա

վոր

(3,8

)` ը

նդհա

նուր

հոս

քի ս

ովոր

ողնե

րը:

16

Մաթեմատիկայի ամենաբարձր միջին միավորը` 6,4, հավաքել են Սյունիքի ֆիզմաթ, այնուհետև Կոտայքի տնտեսագիտական (միջին միավորը` 5,9) և ֆիզմաթ (միջին միավորը` 5,6) հոսքերի սովորողները: Բոլոր մարզերում ամենացածր միջին միավոր հավաքել են ընդհանուր հոսքի սովորողները:

5.3. Արտաքին և ներքին գնահատման արդյունքներն ըստ մարզերի


65

²Û¹ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ý µ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇó ¿ ¹Ç¹³ÏïÇÏ³Ï³Ý ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ [1], áñÁ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ÝÛáõÃÁ å³ñ½ áõ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ Ñ³Õáñ¹»Éáõ, ³ÛÝ Ù³ïã»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ, ³é³ñÏ³ÛÇ Ñ³Ý¹»å Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ³é³ç³óÝ»Éáõ, ëáíáñáÕÝ»ñÇ ÇÝùÝáõñáõÛÝ Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³óÝ»Éáõ ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿: ¸Ç¹³ÏïÇÏ³Ï³Ý ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ûÅïí³Í áõëáõóÇãÁ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ¿, ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ó¨áí í»ñ³Ï³éáõó»É, Ñ³ñÙ³ñ»óÝ»É áõëáõÙÝ³Ï³Ý ÝÛáõÃÁ, ¹Åí³ñÁ ¹³ñÓÝ»É Ñ»ßï, µ³ñ¹Á` å³ñ½, ³ÝáñáßÝ áõ ³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇÝ` Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ:

ì³ñå»ï áõëáõóãÇÝ Ý»ñÏ³Û³óíáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó ¿ Ý³¨ ¹åñáó³Ï³ÝÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ï³é³í³ñ»Éáõ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÁ [2]: àõëáõÙÝ³Ï³Ý Ýáñ ÝÛáõÃÁ Ù³ïáõó»ÉÇë Ý³ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ åÇïÇ ÑáÕ Ý³Ëå³ïñ³ëïÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¹ñ³ Ûáõñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, Ýñ³Ýó áñáß Å³Ù³Ý³Ï ï³ Ñ³Ý·ëïÇó áõ ÃáõÉ³óáõÙÇó ³ÝóÝ»Éáõ ³ßË³ï³Ýù³ÛÇÝ íÇ×³ÏÇ, ÙáµÇÉÇ½³óÝÇ Ýñ³Ýó áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ:

Ð³ñÏ ¿ Ýß»É, áñ áõëáõóÇãÁ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ³ßË³ïáõÙ ¿ ³ÙµáÕç ¹³ë³ñ³ÝÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ Çñ ËáëùÇ íñ³ Ï»ÝïñáÝ³óÝ»Éáõ, ½·³ÉÇáñ»Ý ³í»ÉÇ Ñ³½í³¹»å` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ß³Ï»ñïÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ï»ÝïñáÝ³óÝ»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:

¸³ëÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ í³ñå»ï áõëáõóÇãÁ Ï»ÝïñáÝ³óÝáõÙ ¿ Ñ³ïáõÏ ÑÝ³ñÝ»ñ ÏÇñ³é»Éáí ¨ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ ³ÛÝå»ë Ï³½Ù³Ï»ñå»Éáí, áñ ¹»é³Ñ³ëÁ á°ã Å³Ù³Ý³Ï, á°ã ó³ÝÏáõÃÛáõÝ, á°ã ¿É ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³ »ñÏ³ñ Å³Ù³Ý³Ï ß»Õí»Éáõ ¹³ëÇó: Ð»ï³ùñùÇñ ·áñÍÁ, Ñ»ï³ùñùÇñ ¹³ëÁ Ï³ñáÕ »Ý ³ÛÝå»ë ÏÉ³Ý»É ¹»é³Ñ³ëÇÝ, áñ Ý³ µ³í³Ï³Ý »ñÏ³ñ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³×áõÛùáí ³ßË³ïÇ, ÇëÏ áñå»ë½Ç ¹³ë³åñáó»ëÁ ÉÇÝÇ ³í»ÉÇ Ñ»ï³ùñùÇñ ¨ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áõëáõóÇã Ï³ñáÕ ¿ Ùï³Í»É áõ ëï»ÕÍ»É ë»÷³Ï³Ý, ÛáõñûñÇÝ³Ï Ó¨»ñÝ áõ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ` ÏÇñ³é»Éáí Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ¹Ç¹³ÏïÇÏ ÝÛáõÃ»ñ: Î³ñÍáõÙ »Ýù, áñ áõëáõóÇãÁ ¹³ë³åñáó»ëÇ Ù»Í Ù³ëÁ å»ïù ¿ Ñ³ïÏ³óÝÇ ·áñÍÝ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇÝ, ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ã»ëï³ÛÇÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³ÝÁ, »ñÏËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:

´³óÇ í»ñÁ Ýßí³ÍÇó, áõëáõóÇãÁ å»ïù ¿ ûÅïí³Í ÉÇÝÇ ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý, Ëáëù³ÛÇÝ, Ï³½Ù³Ï»ñå³Ï³Ý, ³íïáñÇï³ñ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ÁÙµéÝáÕ³Ï³Ý (å»ñó»åïÇí) ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ì»ñçÇÝë ³ß³Ï»ñïÇ Ý»ñùÇÝ ³ßË³ñÑÁ Ã³÷³Ýó»Éáõ ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿, Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ¹ÇïáõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ` ³ß³Ï»ñïÇ ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛ³Ý ¨ Ýñ³ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý íÇ×³ÏÝ»ñÇ ÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ: ÀÝ¹áõÝ³Ï áõëáõóÇãÁ, ¹³ëïÇ³ñ³ÏÁ ³Ù»Ý³ãÝãÇÝ Ýß³ÝÝ»ñÇó, ³ÝÝß³Ý ³ñï³ùÇÝ ¹ñë¨áñáõÙÝ»ñÇó ³Ý·³Ù å»ïù ¿ Ï³ñáÕ³Ý³ áñë³É ³ß³Ï»ñïÇ Ý»ñùÇÝ íÇ×³ÏÇ ³Ù»Ý³÷áùñ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:


64

àõëáõóãÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝåÇëÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙÝ ¿, áñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ` ³å³·³ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÁ, Ï³ñáÕ³Ý³Ý ëÏë»É ë»÷³Ï³Ý §áõÕ¨áñáõÃÛáõÝÁ¦` ³ÝóÝ»Éáõ Çñ»Ýó ¨ Çñ»Ýó ßñç³å³ïÁ Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ ¹Åí³ñÇÝ ×³Ý³å³ñÑÁ:

²Ûë Ñá¹í³ÍáõÙ Ï÷áñÓ»ù ÑÝ³ñ³íáñÇÝë ß³ñ³¹ñ»É áõëáõóãÇÝ Ý»ñÏ³Û³óíáÕ ÙÇ ß³ñù å³Ñ³ÝçÝ»ñ` ³ÝÓÝ³Ï³Ý ¨ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý, áñáÝó Ï³ï³ñáõÙÁ, Ï³ñÍáõÙ »Ýù, Ù»Í³å»ë ÏÝå³ëïÇ ¹³ë³ñ³ÝáõÙ µ³ñ»Ýå³ëï Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ÙÃÝáÉáñïÇ Ó¨³íáñÙ³ÝÁ, áõëáõóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý ¨ ëáíáñáÕÝ»ñÇ ÏñÃ³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ:

2. ì³ñå»ï áõëáõóãÇÝ µÝáñáß Ñá·»µ³Ý³Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñ

àõëáõóÇãÁ ¹åñáóáõÙ áõëáõÙÝ³¹³ëïÇ³ñ³Ïã³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ

ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÇãÝ ¿: ä³ï³Ýáõ, ³ÕçÏ³ Ñ³Ýñ³ÏñÃ³Ï³Ý å³ïñ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ¹³ëïÇ³ñ³Ïí³ÍáõÃÛ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ ³å³ÑáííáõÙ »Ý áã ÙÇ³ÛÝ ¹åñáó³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÝ áõ ¹³ë³·ñù»ñÁ, ¹ñ³Ýó µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ¨ áõëáõóãÇ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñÁ:

Ø³ï³Õ ë»ñÝ¹Ç áõëáõóÙ³Ý ¨ ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛ³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùµ

Ï³ï³ñíáÕ ³ßË³ï³ÝùÁ áõëáõóãÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ÇÝãå»ë Ï³½Ù³Ï»ñå-ã³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñ, áñáß³ÏÇ ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ÛÝå»ë ¿É ÙÇ ß³ñù Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñ í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï»·áñÇ³ÛÇÝ:

àõëáõÙÝ³¹³ëïÇ³ñ³Ïã³Ï³Ý Ñ³çáÕ ³ßË³ï³ÝùÇ ³Ù»Ý³-³ÝÑñ³Å»ßï Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÁ Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ ¿ áõëáõóãÇ ë»ñÁ »ñ»Ë³Ý»ñÇ áõ Çñ ³ßË³ï³ÝùÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ, Ù»Í ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ ³ßË³ï»Éáõ ¨ ß÷í»Éáõ Ù³ÝÏ³Ï³Ý ÏáÉ»ÏïÇíÇ Ñ»ï:

ºñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å áõëáõóãÇ ë»ñÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùµ áõß³¹Çñ, µ³ñÛ³ó³Ï³Ù ¨ Ýñµ³½·³ó í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ Ù»ç, »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï í³ñí»Éáõ å³ñ½áõÃÛ³Ý áõ ³ÝÏ»ÕÍáõÃÛ³Ý Ù»ç, Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ Ñ»ï Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ß÷áõÙÇó ëï³ó³Í Ëáñ µ³í³ñ³ñí³ÍáõÃÛ³Ý, Ýñ³Ýó Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ³ßË³ñÑÁ Ã³÷³Ýó»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙÇ Ù»ç: ²ÛëÇÝùÝ` É³í áõëáõóÇãÁ å»ïù ¿ ûÅïí³Í ÉÇÝÇ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý ÁÝ¹áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, áñáÝù µÝáõÃ³·ñáõÙ »Ý ³ÝÓÇ ÇÝãå»ë Ùï³íáñ, ³ÛÝå»ë ¿É Ñáõ½³Ï³Ý-Ï³Ù³ÛÇÝ ÏáÕÙÁ: ´áÉáñ ³Û¹ áñ³ÏÝ»ñÁ ë»ñï Ï³åí³Í »Ý Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ»ï, ³½¹áõÙ »Ý ÙÇÙÛ³Ýó íñ³ áõ Ï³½ÙáõÙ Ù»Ï ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝ:


17


18


63

²ÉÇë³ Ø²ðîÆðàêÚ²Ü êÛáõÝÇùÇ ì³Õ³ïÇÝÇ ÙÇçÝ³Ï³ñ· ¹åñáóÇ áõëáõóãáõÑÇ

ì³ñå»ï áõëáõóãÇÝ µÝáñáß Ñá·»µ³Ý³Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý áñ³ÏÝ»ñ: êáíáñáÕÇ ï³ñÇù³ÛÇÝ Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ

1. Ü»ñ³ÍáõÃÛáõÝ

Ä³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ÏñÃáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñáí ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï áõëáõóáõÙ ¨ ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ áõëáõóÇãÁ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³

å»ï³Ï³Ý Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý áñ³Ï³íáñÙ³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³-ï³ëË³Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÏñÃ³Ï³Ý, Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý Ù»Ãá¹³Ï³Ý å³ïñ³ëï-í³ÍáõÃÛáõÝ, ÇÝå»ë Ý³¨ Ý»Õ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñ ¨ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ áñ³ÏÛ³É áõëáõóÇã ÉÇÝ»Éáõ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É Ýñ³ Ñá·»µ³Ý ÉÇÝ»ÉÝ ¿:

àõëáõóÇãÁ áã ÙÇ³ÛÝ å»ïù ¿ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñ áõÝ»Ý³, ÇÙ³Ý³ ¨ ÑÙïáñ»Ý ÏÇñ³éÇ ¹³ë³åñáó»ëÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ó¨»ñÁ, ³ÛÉ¨ Ñ³Ý¹Çë³Ý³ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ÏñáÕÝ áõ ç³ï³·áíÁ, ÉÇÝÇ ¹ñ³Ýáí å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ÏñÃ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ Çñ³·áñÍáÕ ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛáõÝ` í³ñí»É³Ï»ñåáí áõ ³ßË³ñÑ³Û³óùáí, Ù³ñ¹Ï³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùµ áõÝ»ó³Í í»ñ³µ»ñÙáõÝùáí, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ï³ï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇÝ ³ÏïÇí Ù³ëÝ³ÏóáõÃÛ³Ùµ:

62

o Å³Ù³Ý³Ï³·ñ³Ï³Ý-Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ` Áëï ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ ëï»ÕÍÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³·ñ³Ï³Ý Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ:

ì»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ, ¹ñ³ Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ Ý³¨ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÁ, ³í³ñïíáõÙ ¿ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí: Ð³ñóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³ñí³Í »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹Çï³ñÏíáÕ »ñ¨áõÛÃÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ Ï³ÝË³ï»ëáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙù »Ý Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ: ä»ïù ¿ Ñëï³Ï»óÝ»É` áñù³Ýáí »Ý ÉáõÍí³Í Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³éç¨ ¹ñí³Í ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ, áñ ËÝ¹ÇñÝ»ñÝ »Ý ÉáõÍí³Í ¨ áñáÝù` áã, í»ñ³Ý³Û»É ÉáõÍÙ³ÝÁ ËáãÁÝ¹áïáÕ å³ï×³éÝ»ñÁ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ óáõÛó ï³É, Ã» Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí áõëáõÙÝ³ëÇñíáÕ ËÝ¹ñÇ ï»ëáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍÝ³Ï³ÝáõÙ ËÝ¹ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ù»ç ÇÝã Ý»ñ¹ñáõÙ ¿ Ï³ï³ñí»É ¨ Ó¨³Ï»ñå»É áõëáõÙÝ³ëÇñíáÕ ëáóÇ³É³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ Ï³é³í³ñÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñ³Ï³ÝÝ»ñ:


19


20


61

êï³óí³Í ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý »½ñ³÷³ÏÇã ÷áõÉÁ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ ¿: ¸³

áñáß³ÏÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ÷³ëï³ÃÕÃ³ÛÇÝ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇó ëáóÇáÉá·Ç³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ïáñ½Ù³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ¨ ÁÝÃ³ó³Ï³ñ·»ñÇ Ñ³Ýñ³·áõÙ³ñÝ ¿:

¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñÙ³Ý »ñÏáõ Ù»Ãá¹` ³í³Ý¹³Ï³Ý ¨ å³ßïáÝ³Ï³Ý: Æñ Ñ»ñÃÇÝ, å³ßïáÝ³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ Ý»ñÏ³Û³óí»É »ñ»ù ï³ñ³ï»ë³ÏÝ»ñáí` µáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ (ÏáÝï»Ýï ³Ý³ÉÇ½), íÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ ¨ ï»ùëï³ÛÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý-Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ:

²Ûë Ù»Ãá¹Ý»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÝ áõÝÇ Çñ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²í³Ý¹³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Ñ»ÝíáõÙ ¿ ï»ùëïÇ ÁÝÏ³ÉÙ³Ý íñ³: ²Ûë Ù»Ãá¹Ç ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ Çñ å³ñ½áõÃÛ³Ý Ù»ç ¿: ²í³Ý¹³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Ï³Ëí³Í ¿ ÷³ëï³ÃÕÃÇ áõÕÕí³ÍáõÃÛáõÝÇó, Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇó, Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó ¨ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ñ»ï³½áïáÕÇ ·Çï³Ï³Ý áñ³Ï³íáñáõÙÇó, ÷áñÓ³éáõÃÛáõÝÇó áõ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý ÙïùÇó: ì»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ³Ûë ï»ë³ÏÁ ãÇ µ³ó³éáõÙ Ñ»ï³½áïáÕÇ ÏáÕÙÇó ëáõµÛ»ÏïÇí ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ ¨ Ù»ÏÝ³µ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: êáõµÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÇó Ó»ñµ³½³ïí»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Ùß³Ïí»É ¿ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ å³ßïáÝ³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý Ù»Ï ³ÛÉ ï»ë³Ï` µáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ (ÏáÝï»Ýï) í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ï»ùëï³ÛÇÝ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõÙ ¨ ·Ý³Ñ³ïáõÙ: ²ÛëåÇëÇ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ûµÛ»Ïï Ï³ñáÕ »Ý Ñ³Ý¹Çë³Ý³É ï»ùëï å³ñáõÝ³ÏáÕ µáÉáñ ï»ë³ÏÇ ÷³ëï³ÃÕÃ³ÛÇÝ ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ: ²Ûë Ù»Ãá¹ÇÏ³Ý ÏÇñ³éíáõÙ ¿ ï»ùëï³ÛÇÝ Ù»Í ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñëï³Ï Ï³éáõóí³ÍùÇ ¹»åùáõÙ:

´áí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ ÁÝ¹·ñÏáõÙ ¿` o ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙÝ³µ³é»ñÇ Ñ³ßíáõÙÁ, o ¹ñ³Ýó ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÁ Áëï µ¨»é³óí³ÍáõÃÛ³Ý (ûñÇÝ³Ï` ¹ñ³Ï³Ý /

µ³ó³ë³Ï³Ý), o ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ Áëï ÑÇ»ñ³ñËÇ³ÛÇ (³é³ÝÓÝ³óíáõÙ

»Ý ï»ùëïÇ ·ÉË³íáñ ¨ »ñÏñáñ¹³Ï³Ý Ù³ë»ñÁ), o Ã»Ù³ïÇÏ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ` ³ÏÝÑ³Ûï ¨ Ã³ùÝí³Í Ã»Ù³Ý»ñÇ

µ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ, o Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ-Ã»Ù³ïÇÏ` ÙÇÙÛ³Ýó ÷áËÉñ³óÝáÕ ½³Ý³½³Ý

Ã»Ù³ïÇÏ ÝÛáõÃ»ñÇ Ñ³ñ³µ»ñ³ÏóáõÃÛ³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ,


60

o ´³ñ¹ ¨ Ýáõñµ Ñ³ñó»ñÁ å»ïù ¿ ï»Õ³¹ñ»É Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ í»ñçÇÝ Ù³ëáõÙ:

o ¸³ë³Ï³ñ·áõÙ³ÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÁ ÝáõÛÝå»ë å»ïù ¿ ï»Õ³¹ñ»É Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ í»ñçÝ³Ù³ëáõÙ: îÇå³ÛÇÝ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ áõÝ»ÝáõÙ ¿ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¨ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙ³ÛÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³é³ñÏ³ÛÇÝ: ¸³ëÏ³ñ·áõÙ³ÛÇÝ ïÇåÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ¹³ë³Ï³ñ·»É Ñ³óíáÕÝ»ñÇÝ: ì»ñçÇÝÝ»ñÇë ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³É-ïÝï»ë³Ï³Ý µÝáõÃ³·ñÇãÝ»ñÁ Ñ³×³Ë û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý áñå»ë ¹³ë³Ï³ñ·Ù³Ý ÷á÷áË³Ï³ÝÝ»ñ:

6. Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇ áñáßáõÙÁ: Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý å³ñ³Ù»ïñ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ³½¹»É ëï³óí³Í å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ×ß·ñïáõÃÛ³Ý íñ³: Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý Ó¨³ã³÷Á áñáß»ÉÇë å»ïù ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É Ñ»ï¨Û³É å³Ñ»ñÁ:

o Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ³ñï³ùÇÝ ·ñ³íãáõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙ: Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ ãå»ïù ¿ å³ï×»Ý³Ñ³Ýí³Í ÉÇÝÇ, ¨ å»ïù ¿ ïå³·ñí³Í

ÉÇÝÇ áñ³ÏÛ³É ÃÕÃÇ íñ³: o Ð³ñóÙ³Ý ³ÝóÏ³óÙ³Ý Ñ»ßï³óáõÙ: Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ ûåïÇÙ³É ã³÷»ñ ¨ Ñ³ñó»ñÇ ûåïÇÙ³É

Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: Ð³Ù³éáï Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏ Éñ³óÝ»ÉÁ Ñ»ßï ¿, Å³Ù³Ý³Ï³ï³ñ ã¿, ÇëÏ Ñ³ñóáõÙÇó Ñ³ñóíáÕÇ Ññ³Å³ñí»Éáõ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ùÇã ¿: ¼³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ñ³ñóáõÙÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ï»ë³Ï³íáñÙ³Ý, Ñ³ßíÙ³Ý ¨ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ËÙµ³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¹ñ³Ýù Ñ³ñÙ³ñ »Ý ¨ Ã»Ã¨: Ð³ñó»ñÇ Ñ³Ù³ñ³Ï³ÉáõÙÁ Ñ»ßï³óÝáõÙ ¿ Ïá¹³íáñáõÙÁ, ËÙµ³·ñáõÙÁ ¨ ³ÕÛáõë³ÏÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ:

7. 1-7-ñ¹ ÷áõÉ»ñÇ í»ñëïáõ·áõÙÁ ¨ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ¹ñ³Ýó ×ß·ñïáõÙÁ: ²Ûë ÷áõÉáõÙ ³ÙµáÕç Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ í»ñëïáõ·íáõÙ ¿, ¨ í»ñ³óíáõÙ »Ý ãÝÏ³ïí³Í Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

8. Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý Ã»ëï³íáñáõÙÁ ¨ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ×ß·ñïáõÙÁ: ²Ûë ÷áõÉáõÙ µ³ó³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý ³ÛÝ Ñ³ñó»ñÁ, áñáÝó Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÁ Ï³Ù Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÷áË»É: Ð³×³Ë ÷áùñ ËÙµÇ Ñ»ï (10 Ñá·ÇÝ µ³í³Ï³Ý ¿) ³ÝóÏ³óÝáõÙ »Ý ÷áñÓ³ñÏáõÙ: ¸³ å»ïù ¿ ³Ý»É ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ñóÙ³Ý ÙÇç³í³ÛñÇÝ Ñ³Ù³ÝÙ³Ý ÙÇç³í³ÛñáõÙ` Ý³Ë³å»ë Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ññ³Ñ³Ý·Ý»ñ ï³Éáí Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇÝ: öáñÓ³ñÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñáí Ç Ñ³Ûï »Ï³Í Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ³Ý×ßïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³óíáõÙ »Ý: ºÃ» ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ß³ï ³ÏÝ³éáõ »Ý, Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ å»ïù ¿ ÝáñÇó ëïáõ·»É:

***


21

Արտաքին և ներքին գնահատման արդյունքները համընկնում կամ համարյա համընկնում են Արագածոտնի մարզի տնտեսագիտական, Արարատի մարզի հումանիտար (հայոց լեզվից և հայ գրականությունից),


22

Երևանի ընդհանուր, Լոռու մարզի բոլոր, Կոտայքի մարզի ընդհանուր և տնտեսագիտական (մաթեմատիկայից) հոսքերում:

10-րդ և 11-րդ դասարանների արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ բոլոր մարզերում վերոնշյալ երկու առարկաներից գրանցվել է աճ: Բացառություն է կազմում Վայոց Ձորի մարզը, որտեղ 11-րդ դասարանի մաթեմատիկայի միջին միավորները նկատելի ցածր են 10-րդ դասարանի միջիններից:

5.4. Վերլուծություն ըստ սեռերի

Ավագ դպրոցների բոլոր հոսքերում աղջիկների միջին միավորները

նկատելի բարձր են տղաների միջին միավորներից: [

6. Արտաքին գնահատման արդյունքներն ըստ դպրոցների Ստորև ներկայացվում են «Հայոց լեզու և հայ գրականություն» և

«Մաթեմատիկա» առարկաներից ավագ դպրոցների սովորողների միջին միավորները: Դիագրամում դպրոցները ներկայացված են ըստ հայոց լեզվի և հայ գրականության միջին միավորների աճման կարգի:


59

o àõÕÕáñ¹áÕ Ñ³ñó»ñ: Ð³ñóÇ Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ áõÕÕáñ¹áõÙ ¿, Ã» ÇÝã å³ï³ëË³Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ ï³É:

o Â³ùÝí³Í ³ÛÉÁÝïñ³ÝùÝ»ñ: Ð³ñóÁ å³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ å³ï³ëË³ÝÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù: úñÇÝ³Ïª §Îó³ÝÏ³Ý³ÛÇ±ù áõëáõÙÁ ß³ñáõÝ³Ï»É µáõÑáõÙ, Ã»± ÏÝ³ËÁÝïñ»Çù ÉÇÝ»É ïÝ³ÛÇÝ ïÝï»ëáõÑÇ¦: ²Ûë Ñ³ñóÁ ×Çßï ÏÉÇÝÇ Ó¨³Ï»ñå»É ³Ûëå»ëª §Îó³ÝÏ³Ý³ÛÇ±ù áõëáõÙÁ ß³ñáõÝ³Ï»É µáõÑáõÙ, »Ã» ¹³ ÑÝ³ñ³íáñ ÉÇÝ»ñ¦:

o Â³ùÝí³Í »ÝÃ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: Ð³ñóÇ áã ×Çßï Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý å³ï×³éáí ï³ñµ»ñ Ù³ñ¹ÇÏ Ï³ñáÕ »Ý ï³ñµ»ñ å³ï³ëË³ÝÝ»ñ ï³É: úñÇÝ³Ïª §ä»±ïù ¿ ³ñ¹Ûáù ûñ»Ýù ÁÝ¹áõÝ»É, áñå»ë½Ç ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ¹åñáó³Ï³Ý Ñ³Ù³½·»ëï Ïñ»Ý, Ã»± å»ïù ¿ ÏÇñ³é»É å³ïÅ³ÙÇçáóÝ»ñ¦:

o ÀÝ¹Ñ³Ýñ³óáõÙÝ»ñ ¨ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñ: Ð³ñó»ñÁ ÙÇßï å»ïù ¿ Ó¨³Ï»ñåí»Ý áã Ã» ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ, ³ÛÉ ÏáÝÏñ»ï ï»ñÙÇÝÝ»ñáí: Ð³ñóíáÕÁ ãå»ïù¿ ëïÇåí³Í ÉÇÝÇ, ûñÇÝ³Ï, Ï³ï³ñ»É ÇÝã-áñ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñ, Ñ»ïá å³ï³ëË³Ý»É:

o ÎñÏÝ³ÏÇ Ñ³ñó»ñ: ²Ûë Ñ³ñó»ñÁ å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý »ñÏáõ å³ï³ëË³Ý: úñÇÝ³Ïª §ÆÝãå»±ë »ù ·Ý³Ñ³ïáõÙ N áã å»ï³Ï³Ý ¹åñáóÇ áõëÙ³Ý áñ³ÏÁ ¨ í³ñÓ³í×³ñÝ»ñÁ¦: ²Ûë Ñ³ñóÇ ¹»åùáõÙ Ñ³ñóíáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É ÙÇÙÛ³Ýó Ñ³Ï³ëáÕ »ñÏáõ å³ï³ëË³Ý: ÜÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ å»ïù ¿ í»ñ³Í»É »ñÏáõ Ñ³ñóÇ:

5. Ð³ñó»ñÇ Ñ»ñÃ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÁ: Ð»ñÃ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý ËÇëï áñáß³ÏÇ Ï³ñ· ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, ë³Ï³ÛÝ ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ Ñ»ï¨»É Ñ»ï¨Û³É ëÏ½µáõÝùÝ»ñÇÝ:

o Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ëÏ½µáõÙ ï»Õ³¹ñ»É å³ñ½ ¨ Ñ»ï³ùñùÇñ Ñ³ñó»ñ: ºÃ» Ñ³ñóíáÕÁ ¹Åí³ñ³Ý³ å³ï³ëË³Ý»É Ï³Ù ¹ñ³Ýù Ñ³Ù³ñÇ ³ÝÑ»ï³ùñùÇñ Ï³Ù íï³Ý·³íáñ, Ï³ñáÕ ¿ Ññ³Å³ñí»É Ñ³ñóáõÙÇó: ä³ñ½ ¨ Ñ»ï³ùñùÇñ Ñ³ñó»ñÁ, ÝáõÛÝÇëÏ »Ã» ã»Ý í»ñÉáõÍí»Éáõ, ÃáõÉ³óÝáõÙ »Ý É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýå³ëïáõÙ Ñ³ñóíáÕÇ Ñ»ï ÏáÝï³ÏïÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³ÝÁ:

o ú·ïí»É §ÃáõÝ»É³ÛÇÝ¦ Ï³Ù §Ó³·³ñ³Ó¨¦ Ùáï»óáõÙÇó` ëÏë»É ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³ñó»ñÇó, ³å³ ³ëïÇ×³Ý³µ³ñ ³ÝóÝ»É ³í»ÉÇ Ý»Õ Ã»Ù³ïÇÏ³ÛÇ Ñ³ñó»ñÇÝ: Ð³ñó»ñÇ Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç å»ïù ¿ å³Ñå³Ý»É Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ³çáñ¹ÇÝ ³ÝóÝ»Éáõ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ºñµ»ÙÝ, ³ÝóáõÙÝ ³í»ÉÇ ë³ÑáõÝ ¹³ñÓÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ÷áËíáõÙ ¿ Ã»Ù³ïÇÏ³Ý, Ï³ñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñÍ»É ½ïáÕ Ñ³ñó»ñ Ï³Ù ï³É Ñ³Ù³éáï µ³ó³ïñáõÃÛáõÝ:

o ú·ï³·áñÍ»É ×ÛáõÕ³íáñí³Í Ñ³ñó»ñ: êñ³Ýù ³í»ÉÇ ß³ï û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý µ³Ý³íáñ Ñ³ñóáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï: úñÇÝ³Ïª §¸áõù û·ïíá±õÙ »ù Ñ³Ù³Ï³ñ·ãÇó¦ Ñ³ñóÇ µ³ó³ë³Ï³Ý å³ï³ëË³ÝÇ ¹»åùáõÙ Ñ³ñóíáÕÁ µ³ó ¿ ÃáÕÝáõÙ ¹ñ³ÝÇó µËáÕ ÙÇ ß³ñù Ñ³ñó»ñ:


58

úñÇÝ³Ïª

§Æ±Ýã »ë Ùï³ÍáõÙ Ó»ñ ¹åñáóÇ Ù³ëÇÝ: àñù³Ýá±í »ë Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ñ»ï¨Û³É åÝ¹áõÙÝ»ñÇÝ¦:

ÜßÇ՛ñ Ù»Ï ßñç³Ý³Ï Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ïáÕáõÙ

ÈÇáíÇÝ Ø³ë³Ùµ Ø³ë³Ùµ ²Ù»Ý¨ÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ »Ù Ñ³Ù³Ó³ÛÝ »Ù Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ã»Ù Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ã»Ù

³) ºë ëÇñáõÙ »Ù ÉÇÝ»É ¹åñáóáõÙ ……………..…………...…………..…… µ ) ºë ³å³Ñáí »Ù ½·áõÙ ¹åñáóáõÙ …………….. ………….…………..…. ·) ºë ÇÝÓ ¹åñáóÇ Ù³ë »Ù ½·áõÙ …………..….………… ..……………….

ì»ñ¨áõÙ Ýßí³Í Ñ³ñóÇ ÑÝ³ñ³íáñ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÝ »Ýª §ÉÇáíÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ »Ù¦, §Ù³ë³Ùµ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ »Ù¦, §Ù³ë³Ùµ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ã»Ù¦, §³Ù»Ý¨ÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ã»Ù¦: ²Ûë ëË»Ù³ÛÇ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ Ýñ³ÝáõÙ ¿, áñ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ ¿çÇ íñ³ ¹³ë³íáñíáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó Ñ³Ù³ñ Ý³Ë³ï»ëí³Í Ù³Ï»ñ»ëÇ í»ñÇÝ Ù³ëáõÙ, ÇëÏ ï³ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÁª Ó³Ë ÏáÕÙáõÙ: Èñ³óÙ³Ý Ó¨Ç í»ñ³µ»ñÛ³É óáõóáõÙÝ»ñÁ ëáíáñ³µ³ñ ïñíáõÙ »Ý Ù»Ï ³Ý·³Ùª ³Ù»Ý³ëÏ½µáõÙ: ²Ûë Ï»ñå Ï³ñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ ÑÝ³ñ³íáñÇÝë ß³ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý Ïáñ½íáõÙ:

4. Ð³ñó»ñÇ Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý áñáßáõÙÁ: àã ×Çßï Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³Ý·»óÝ»É Ñ³ñóÙ³ÝÁ Ù³ëÝ³Ïó»Éáõ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝ ïí³Í Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇ ÁÝ¹í½Ù³ÝÁ ¨ Ñ³ñóáõÙÇó Ññ³Å³ñí»ÉáõÝ Ï³Ù ÙÇïáõÙÝ³íáñ ¨ áã Ïáé»Ïï å³ï³ëË³ÝÝ»ñ ï³ÉáõÝ (×Çßï ãÑ³ëÏ³Ý³Éáõ å³ï×³éáí): àõëïÇ å»ïù ¿ Ëáõë³÷»É Ñ»ï¨Û³É å³Ñ»ñÇó:

o ä³ï³ëË³Ý ãáõÝ»Ý³Éáõ íÇ×³Ï: Ð³ñóíáÕÁ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÙ ¿ Ù³ëÝ³Ïó»É Ñ³ñóÙ³ÝÁ, µ³Ûó Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ Ï³Ù ãÇ Ï³ñáÕ å³ï³ëË³Ý»É Ñ³ñó»ñÇ ÙÇ Ù³ëÇÝ:

o ´³ñ¹ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ: ø³ÝÇ áñ Ñ»ï³½áïáÕÝ»ñÁ Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇó ëáíáñ³µ³ñ ³í»ÉÇ ÏñÃí³Í »Ý ÉÇÝáõÙ, »ñµ»ÙÝ ¹Åí³ñ³ÝáõÙ »Ý Ñ³ñóíáÕ ÏáÝïÇÝ·»ÝïÇÝ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ã³÷áí å³ñ½»óÝ»É µ³é»ñÁ Ï³Ù ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

o Î³ëÏ³Í»ÉÇ µ³é»ñ ¨ Ñ³ñó»ñ: ¸ñ³Ýù ãå»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý »ñÏÇÙ³ëï: úñÇÝ³Ï, §»ñµ»ÙÝ¦ å³ï³ëË³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ áã ÙÇ³Ýß³Ý³Ï ÁÝÏ³Éí»É: Ü³ËÁÝïñ»ÉÇ ¿ Ñ³ñóíáÕÇÝ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå ï³É ÁÝïñáõÃÛ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ.

»ñµ»ù ã»Ù û·ïíáõÙ, û·ïíáõÙ »Ù Ùáï³íáñ³å»ë ³ÙÇëÁ Ù»Ï ³Ý·³Ù, û·ïíáõÙ »Ù Ùáï³íáñ³å»ë ß³µ³ÃÁ Ù»Ï ³Ý·³Ù, û·ïíáõÙ »Ù ·ñ»Ã» ³Ù»Ý ûñ:


23

Արտաքին գնահատմանը մասնակցած 88 ավագ դպրոցներից 78-ի

հայոց լեզվի և հայ գրականության միջին միավորն ավելի բարձր է, քան մաթեմատիկայինը:

Հայոց լեզվից և հայ գրականությունից ավագ դպրոցների միջին միավորների առավելագույն տարբերությունը 2.6 միավոր է, մաթեմատիկայից` 2,7:

Միջին հաշվով հայոց լեզվից և հայ գրականությունից դրական միավորների շեմը չեն հաղթահարել 4 դպրոցի, մաթեմատիկայից` 23 դպրոցի աշակերտները:


24

Ստորև ներկայացվում են վերոնշյալ երկու առարկաներից ավագ դպրոցների միջին միավորներն ըստ հոսքերի:


57

¸³ Ï³Ëí³Í ¿ Ñ³ñó»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÇ ×Çßï ÁÝïñáõÃÛáõÝÇó, Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ Ó¨³Ï»ñå»Éáõ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÇó ¨ ïíÛ³É Ã»Ù³ïÇÏ³ÛÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ Ýñ³Ýó ½·³ÛáõÝáõÃÛáõÝÇó: Ð³ñóíáÕÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ãå³ï³ëË³Ý»É Ý³¨, »Ã» Ñ³ñóÁ ½³Ûñ³óÝÇ Ï³Ù í³Ë»óÝÇ Ýñ³Ýó: Ð³ñóÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÇó »ÉÝ»Éáí, »Ã» ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ Ñ³Ý»É ³Û¹åÇëÇ Ñ³ñóÁ, ³å³ å»ïù ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É ¹ñ³ Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý ¨ ï»Õ³¹ñÙ³Ý íñ³: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, Ýáõñµ Ñ³ñó»ñÁ å»ïù ¿ ï»Õ³¹ñ»É, áñù³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ¿, Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ í»ñçÇÝ Ñ³ïí³ÍáõÙ` ÏÇñ³é»Éáí Ñ»ï¨Û³É ÙÇçáóÝ»ñÁ. ³) Ñ³ñóÁ ï»Õ³¹ñ»É ³í»ÉÇ ã»½áù Ñ³ñó»ñÇ ËÙµáõÙ, µ) Ñ³ñóÁ Ó¨³Ï»ñå»É ³ÛÝå»ë, áñ ³ÛÝ ÝáñÙ³É ÁÝÏ³ÉíÇ:

úñÇÝ³Ïª §Ð»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ N-ñ¹ ³ß³Ï»ñï áõëáõÙÝ³Ï³Ý ï³ñí³ ³í³ñïÇÝ µ³ËíáõÙ ¿ ¹ÅÏ³ÙáõÃÛ³Ùµ ¹åñáó Ñ³×³Ë»Éáõ ËÝ¹ñÇ Ñ»ï¦: Ø»ÕÙ³óÝáÕ ³ÛëåÇëÇ Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý ÏÇñ³éáõÙÁ Ñ»ßï³óÝáõÙ ¿ Ñ³ñóíáÕÇ ÏáÕÙÇó ÑÝ³ñ³íáñ ß÷áÃáõÃÛ³Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñáõÙÁ: ·) àõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É áõñÇßÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ ½·³óáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ³ñó»ñÇ Ó¨³Ï»ñåÙ³ÝÁ: úñÇÝ³Ïª §Ò»ñ Ï³ñÍÇùáí, ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇó ß³ï»ñÁ û·ïíá±õÙ »Ý Í³ÍÏ³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇó: ÆÝãå»±ë¦: Ð³ñóÇ ÝÙ³Ý Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ³Ùá½í³Í ÉÇÝ»É, áñ Ñ³ñóíáÕÝ»ñÁ ß³ï ³í»ÉÇ ³ÝÏ»ÕÍ Ïå³ï³ëË³Ý»Ý, ù³Ý, »Ã» Ýñ³Ýó áõÕÇÕ Ñ³ñóÝ»ÇÝ` û·ïíá±õÙ »Ý Í³ÍÏ³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇó ¨ ÇÝãå»±ë: ¹) ä³ï³ëË³ÝÇ Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ ¹Ý»É ÙÇ ß³ñù Ï³ï»·áñÇ³Ý»ñÇ ï»ëùáí, áñáÝóÇó Ù»ÏÁ Ñ³ñóíáÕÁ ÏÁÝïñÇ áñå»ë å³ï³ëË³Ý: úñÇÝ³Ï, ï³ñÇùÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ñóÝ»Éáõ ÷áË³ñ»Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ ï»Õ³¹ñ»É ï³ñÇù³ÛÇÝ Ï³ï»·áñÇ³Ý»ñ` 20-29, 30-39, 40-49, 50-59, 60 ¨ ³í»ÉÇ:

3. ä³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ Ó¨Ç áñáßáõÙÁ: ºñµ ³ñ¹»Ý áñáßí³Í ¿ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ñ³ñóÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áñáß»É, Ã» ÇÝã ï»ë³ÏÇ Ñ³ñó»ñ å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏáõÙ: ¶áñÍÝ³Ï³ÝáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý Ñ³ñó»ñÇ Ñ»ï¨Û³É ï»ë³ÏÝ»ñÁ:

o ²½³ï å³ï³ëË³Ýáí Ñ³ñó»ñ: ²é³ç³ñÏíáÕ å³ï³ëË³ÝÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ Ñ³ñóíáÕÁ å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Çñ µ³é»ñáí:

o ´³½Ù³å³ï³ëË³Ý Ñ³ñó»ñ: êñ³Ýù å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï ù³Ý³Ïáí Ñ³ñó»ñ »Ý, áñáÝóÇó Ñ³ñóíáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ ÁÝïñ»É Çñ ¹ÇñùáñáßÙ³ÝÁ ³é³í»É Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáÕÁ: úñÇÝ³Ï, ³Û¹åÇëÇÝ »Ý ï³ñÇùÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ Ñ³ñó»ñÁ:

o ¸ÇËáïáÙÇÏ Ñ³ñó»ñ: êñ³Ýù »ñÏáõ ÑÝ³ñ³íáñ å³ï³ëË³Ý áõÝ»óáÕ Ñ³ñó»ñ »Ý: úñÇÝ³Ïª §³Ûá¦ ¨ §áã¦:

o ê³Ý¹Õ³ÏÝ»ñ: üÇùëí³Í å³ï³ëË³ÝÝ»ñáí Ñ³ñó»ñ »Ý, áñáÝóáõÙ å³ï³ëË³ÝÁ óáõÛó ï³Éáõ Ñ³Ù³ñ ÏÇñ³éáõÙ »Ý áñáß³ÏÇ ë³Ý¹Õ³Ï:


56

²ÝÑñ³Å»±ßï ¿ ³ñ¹Ûáù Ù»ÏÇ ÷áË³ñ»Ý ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ñó»ñ ½»ï»Õ»É: ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ÝáõÛÝ Ñ³ñóÇÝ å³ï³ëË³Ý»ÉÇë Ñ³ñóíáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ ï³É ÙÇ ù³ÝÇ ÑÇÙÝ³íáñáõÙ, ³í»ÉÇ É³í ¿ ïíÛ³É Ñ³ñóÁ µ³Å³Ý»É Ù³ë»ñÇ: úñÇÝ³Ïª §ÆÝãá±õ »ù Ï³ñ¹áõÙ ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ·ñù»ñ¦ Ñ³ñóÇÝ ÙÇ Ñ³ñóíáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ å³ï³ëË³Ý»Éª §àñå»ë½Ç Ñ³ñëï³óÝ»Ù µ³é³å³ß³ñë¦, Ù»Ï áõñÇßÁª §ÊáñÑáõñ¹ ¿ ïí»É áõëáõóÇãÁ¦: ²Û¹ å³ï×³éáí Ñ³ñóÁ å»ïù ¿ µ³Å³Ý»É å³ï³ëË³ÝÇ ÑÝ³ñ³íáñ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³ñï³Ñ³ÛïáÕ »ñÏáõ Ù³ë»ñÇ: úñÇÝ³Ïª §²é³çÇÝ ³Ý·³Ù ÇÝãá±õ »ù ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ·Çñù Ï³ñ¹³ó»É¦ ¨ §à±ñÝ ¿ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÁ, áñ ¸áõù ·»Õ³ñí»ëï³Ï³Ý ·Çñù »ù Ï³ñ¹áõÙ¦: îÇñ³å»ïá±õÙ ¿ ³ñ¹Ûáù Ñ³ñóíáÕÁ å³ï³ëË³ÝÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²ÝÇÙ³ëï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇó Ëáõë³÷»Éáõ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ï³É ³ÛÝåÇëÇ Ñ³ñó»ñ, áñáÝù Ñ³ñóíáÕÇ Ñ³Ù³ñ ÇÙ³ëï áõÝ»Ý³Ý: Ð³ñóíáÕÁ å»ïù ¿ ï»Õ»Ï³óí³Í ÉÇÝÇ, Ã» ÇÝãÇÝ ¿ í»ñ³µ»ñáõÙ Ñ³ñóáõÙÁ ¨ å»ïù ¿ ÑÇßÇ ³Û¹ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÁ: úñÇÝ³Ïª §Ò»ñ ÁÝï³ÝÇùÁ Ù»Ï ÏÇë³ÙÛ³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ áñù³±Ý ·áõÙ³ñ ¿ Í³ËëáõÙ ·ñ»Ý³Ï³Ý åÇïáõÛùÝ»ñ ·Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ¦ Ñ³ñóÇ ¹»åùáõÙ, »Ã» Ñ³ñóíáÕÝ ÇÝùÁ ãÇ Ï³ï³ñáõÙ ·ÝáõÙÝ»ñÁ, ³å³ Ñ³½Çí Ã» ïÇñ³å»ïÇ ¹ñ³Ý í»ñ³µ»ñáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ÜÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ, ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ñóÇó ³é³ç, å»ïù ¿ û·ï³·áñÍ»É ½ïáÕ (ýÇÉïñ) Ñ³ñó»ñ: úñÇÝ³Ï` §Ò»ñ ÁÝï³ÝÇùáõÙ á±í ¿ Ï³ï³ñáõÙ ·ñ»Ý³Ï³Ý åÇïáõÛùÝ»ñÇ ·ÝáõÙÝ»ñÁ¦: ºÃ» Ñ³ñóíáÕÁ ãÇ Ï³ï³ñáõÙ ·ÝáõÙÝ»ñÁ, ³å³ Ý³ Ï³ñáÕ ¿ µ³ó ÃáÕÝ»É ³Ûë Ñ³ñóÇó µËáÕ ÙÛáõë Ñ³ñó»ñÁ: Ð³ñóÙ³Ý ³é³ñÏ³ÛÇ Ù³ëÇÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ ï³Éáõó ³é³ç Ï³ñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñÍ»É Ñ»ï¨Û³É µÝáõÛÃÇ Ñ³ñó»ñ` §¸áõù áõÝ»±ù áñ¨¿ Ï³ñÍÇù …….. í»ñ³µ»ñÛ³É¦: öáñÓÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ½ïáÕ Ñ³ñó»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ Ù»ç §ã·Çï»Ù¦ å³ï³ëË³ÝÇ µ³ÅÇÝÁ ³í»É³óÝáõÙ ¿ 20-25%-áí: ÆÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ Ñ³ñóíáÕÇ ÏáÕÙÇó Ñ³ñóÙ³Ý ³é³ñÏ³ÛÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇß»ÉáõÝ, ³å³ ¹³ Ï³Ëí³Í ¿ Ñ³ñóÙ³Ý ³é³ñÏ³ÛÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÇó, ïíÛ³É Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÇó ³Ýó³Í Å³Ù³Ý³ÏÇó, ÑÇß»ÉáõÝ Ýå³ëïáÕ ß³ñÅ³éÇÃÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÇó Ï³Ù µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÇó: ²ëí³ÍÇó Ñ»ï¨áõÙ ¿, áñ, »Ã» Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇó ß³ï»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÛÝù³Ý ¿É Ï³ñ¨áñ ã¿, ³å³ å»ïù ¿ Ñ»ï³ùñùñí»É ¹ñ³ Ù³ëÇÝ ³Ù»Ý³Ã³ñÙ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙÇ³ÛÝ: ²í»ÉÇ Ï³ñ¨áñ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý »ñÏáõ ·áñÍáÝÝ»ñ, áñáÝù ³½¹áõÙ »Ý ÏáÝÏñ»ï Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍÇ í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ³í³ëïÇ å³ï³ëË³Ý ï³Éáõ íñ³: ¸ñ³ÝóÇó Ù»ÏÁ ã³÷³½³ÝóÝ»Éáõ ëË³ÉÝ ¿, ÙÛáõëÁ` í³ï ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ: ò³ÝÏáõÃÛáõÝ ÏáõÝ»Ý³± ³ñ¹Ûáù Ñ³ñóíáÕÁ å³ï³ëË³Ý»Éáõ ïíÛ³É Ñ³ñóÇÝ:


25


26

7. Թեստեր և թեստային առաջադրանքներ

7.1 Թեստերի կառուցվածքը և գնահատումը

Բոլոր առարկաների թեստերը բաղկացած են եղել ընտրովի, կարճ և ընդարձակ պատասխաններով առաջադրանքներից: Ընտրովի պատասխանով առաջադրանքներն ունեցել են չորսական պատասխան (դիստրակտոր):

Ընտրովի և կարճ պատասխաններով առաջադրանքները գնահատվել են 0 կամ 1 միավորով: Բացառություն են կազմել «Հայոց լեզու և հայ գրականություն» առարկայի 25-րդ և 29-րդ կարճ պատասխանով առաջադրանքները, որոնք գնահատվել են առավելագույնը 2 միավորով, 27-րդ և 32-րդ առաջադրանքները`4 միավորով, և «Մաթեմատիկա» առարկայի 35-րդ և 36-րդ ընդարձակ պատասխանով առաջադրանքները` 2 միավորով:


55

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ Ï³½ÙÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñ³×³Ë ÃáõÛÉ »Ý ïñíáõÙ ëË³ÉÝ»ñ, áñáÝù Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ëïáñ¨: Ð³Ý¹ÇåáõÙ »Ý Ã³ùÝí³Í Ï³ÝË³Ï³É å³ï³ëË³Ý (ÑáõßáõÙ) å³ñáõÝ³ÏáÕ Ñ³ñó»ñ: úñÇÝ³Ï` §ÆÝãá±õ »ù Ý³ËÁÝïñáõÙ ëáíáñ»É áõëÙ³Ý µ³ñÓñ áñ³Ï ³å³ÑáíáÕ N áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝáõÙ¦ Ñ³ñóÇ Ó¨³Ï»ñåáõÙÁ ÑáõßáõÙ ¿ å³ï³ëË³ÝÁ: Ð³Ý¹ÇåáõÙ »Ý ³í»Éáñ¹ Ñ³ñó»ñ:

ä»ïù ã¿ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏáõÙ ½»ï»Õ»É ³í»Éáñ¹ Ñ³ñó»ñ: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï, ËÝ¹ñÇ å³ñ½»óáõÙÁ ¨ Ñ³ñó»ñÇ ÃíÇ ë³ÑÙ³Ý³÷³ÏáõÙÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ëï³óí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ù»ÏÝ³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ï³ï³ñ»É ³ÝÑñ³Å»ßï áõÕÕáõÃÛ³Ùµ:

Ð³Ý¹ÇåáõÙ »Ý »ñÏÇÙ³ëï Ñ³ñó»ñ: úñÇÝ³Ï` §ÆÝãåÇëÇ±Ý ¿ Ò»ñ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ N áõëáõÙÝ³Ï³Ý

Ñ³ëï³ïáõÃÛ³Ý ÏñÃáõÃÛ³Ý áñ³ÏÇ ¨ Ï³ñ·³å³ÑáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É¦: ²Ûë

¹»åùáõÙ Ñ³ñóíáÕÇ å³ï³ëË³ÝÁ Ï³ñáÕ ¿ í»ñ³·ñí»É Ï³՛Ù áñ³ÏÇÝ, Ï³՛Ù

Ï³ñ·³å³ÑáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãÁ µ³ó³ë³µ³ñ Ï³Ý¹ñ³¹³éÝ³ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ íñ³: Ð³ñó»ñÁ ã»Ý ÉÇÝáõÙ µ³í³ñ³ñ ã³÷áí ï³ñµ»ñ³ÏÇã: ¸ñ³Ýù å»ïù ¿ µ³í³ñ³ñ»Ý Ñáõë³ÉÇáõÃÛ³Ý ¨ í³í»ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇÝ:

Ð³ñó»ñÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÁ: ²Ûë ³ßË³ï³ÝùÁ Ù»Í³å»ë Ï³Ëí³Í ¿ Ý³Ëáñ¹ ÷áõÉ»ñáõÙ Ï³ï³ñí³Í ³ßË³ï³ÝùÇ áñ³ÏÇó: ¸ñ³ Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ å³ï³ëË³Ý»É ÙÇ ß³ñù Ñ³ñó»ñÇ: ²ÝÑñ³Å»±ßï ¿ ³ñ¹Ûáù ïíÛ³É Ñ³ñóÁ:

ºÃ» ïíÛ³É ËÝ¹ÇñÁ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ãÇ ÁÝ¹·ñÏíáõÙ Ñ³ñó»ñÇ Ù»ç, ³å³ å»ïù ¿ ÙïóíÇ Éñ³óáõóÇã Ñ³ñó, áñÁ å»ïù ¿ Ó¨³Ï»ñå»É ³ÛÝå»ë, áñ ³å³ÑáííÇ å³ï³ëË³ÝÇª ³ÝÑñ³Å»ßï ã³÷áí Ù³Ýñ³Ù³ëÝ ÉÇÝ»ÉÁ, µ³Ûó áã ¹ñ³ÝÇó ³í»ÉÇÝ:

úñÇÝ³Ï, áõëáõóÇãÝ»ñÇ Ñ³ñóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÁÝï³ÝÇùáõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñóÙ³Ý áñáß³ÏÇ Ýå³ï³ÏÇ ¹»åùáõÙ Ï³ñáÕ ¿ Ï³ñ¨áñ ·áñÍáÝ Ñ³Ý¹Çë³Ý³É, ù³ÝÇ áñ ¹³ íÏ³ÛáõÙ ¿ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÷áË³¹³ñÓ Ï³Ëí³ÍáõÃÛ³Ý ³éÏ³ÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ¸³ Ñ³ïÏ³å»ë ³ÏÝÑ³Ûï ¿, »ñµ »ñ»Ë³ÛÇ ï³ñÇùÁ 6-Çó ó³Íñ ¿: ²Û¹ ï³ñÇù³ÛÇÝ ËÙµÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¨ Ýñ³Ýó ÍÝáÕÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ 6-17 ï³ñ»Ï³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¨ Ýñ³Ýó ÍÝáÕÝ»ñÇ ÙÇç¨ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ å³ï³ëË³Ý³ïíáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³ÝÁ ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ ï³ñµ»ñ ¿: êáóÇáÉá·Ç³ÛáõÙ Ñ³ÛïÝÇ §Ï»Ýë³Ï³Ý óÇÏÉÇ ÷áõÉ»ñ¦ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ÷á÷áË³Ï³Ý ·áñÍáÝ û·ï³·áñÍ»Éáõ ¹»åùáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ãÇ ³é³ç³ÝáõÙ ÇÙ³Ý³Éáõ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ »ñ»Ë³ÛÇ ï³ñÇùÁ. µ³í³Ï³Ý ¿ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ù»Ï Ñ³ñó ï³É ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ù»Ý³÷áùñ »ñ»Ë³ÛÇ ï³ñÇùÇ Ù³ëÇÝ:


54

å³ï³ëË³Ý áõÝ»óáÕ (¹ÇËáïáÙÇÏ) ¨ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ë³Ý¹Õ³Ïáí Ñ³ñó»ñÁ: úñÇÝ³Ï, å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ë³Ý¹Õ³Ïáí ¿ª §àñù³±Ý Ñ³×³Ë »ù ¹ÇïáõÙ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ýÇÉÙ»ñ¦ Ñ³ñóÁ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ³é³ç³ñÏí³Í »Ý` §»ñµ»ù¦, §Ñ³½í³¹»å¦, §»ñµ»ÙÝ¦, §Ñ³×³Ë¦ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ: ö³Ï Ñ³ñó»ñÇ ³ÝíÇ×»ÉÇ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ÙÇûñÇÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿, ÇÝãÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ Ùß³Ï»É ïíÛ³ÉÝ»ñÁ: ²ÛëåÇëÇ Ñ³ñó»ñÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý å³ï³ëË³ÝÇ Ùáï³íáñáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÑñ³Å»ßï å³ï³ëË³ÝÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ ¨ áã ³ÛÝù³Ý ×ß·ñÇï Ù»ÏÝ³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ:

ÎÇë³÷³Ï Ñ³ñó»ñÇ ¹»åùáõÙ Ñ³ñóÇ ïíÛ³É ï»ë³ÏÇ Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ³é³ç³ñÏíáÕ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÇ Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ, Ñ³ñóíáÕÇÝ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ïñíáõÙ Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ å³ï³ëË³ÝÇ ë»÷³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÁ: ÜÙ³Ý ¹»åù»ñáõÙ ïñíáõÙ ¿ óáõóáõÙ, ûñÇÝ³Ï` §ºÃ» Ý»ñÏ³Û³óí³Í å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ Ù»ç ãÏ³ Ò»½ ³ÝÑñ³Å»ßï ï³ñµ»ñ³ÏÁ, Ý»ñÏ³Û³óñ»ù Ò»ñ ë»÷³Ï³ÝÁ¦:

²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ Ñ»ï³½áïáÕÁ Ï³ÝË³ï»ë»ÉÇ »ñ¨áõÛÃÇ »Éù»ñÇ ÑÝ³ñ³íáñ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ÙÇ³ÛÝ Ùáï³íáñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝÇ ¨ ¹Åí³ñ³ÝáõÙ ¿ Ó¨³Ï»ñå»É ¹ñ³Ýó å³ï×³éÝ»ñÁ, Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏáõÙ Ý³ËÁÝïñ»ÉÇ ¿ û·ï³·áñÍ»É ÉñÇí ³½³ï å³ï³ëË³Ýáí µ³ó Ñ³ñó»ñ: ÆëÏ »Ã» Ñ»ï³½áïáÕÁ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ Ï³ÝË³ï»ëÙ³Ý »ÉùÇ å³ï×³éÝ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É ÁÝ¹áõÝ»ÉÇ »ÝÃ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³å³ Ý³ ÇÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ Ó¨³Ï»ñå»É Ï³ÝË³ï»ëáõÙ³ÛÇÝ í³ñÏ³ÍÝ»ñ: ì»ñçÇÝÝ»ñë Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ëùáí Ï³½ÙáõÙ »Ý ÷áñÓ³·»ïÇ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ÷³ëï³ÃÕÃ³ÛÇÝ ÑÇÙùÁ:

Ð³ñó»ñÁ Ó¨³Ï»ñå»ÉÇë ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ»ï¨»É Ñ»ï¨Û³É å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ. Ñ³ñó»ñÁ å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ÉÇÝ»Ý Ñ»ï³½áïíáÕ Ï³ï»·áñÇ³ÛÇ

Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ³Ù³ñ ¨ ÉÇÝ»Ý Ñëï³Ï Ó¨³Ï»ñåí³Í, ãÉÇÝ»Ý ½³Ûñ³óÝáÕ ¨ Ýí³ëï³óÝáÕ (³½·³ÛÇÝ, ÏñáÝ³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý,

ÁÝï³Ý»Ï³Ý, ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÇÝùÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ íÇñ³íáñáÕ), ãÉÇÝ»Ý ³ÏÝÑ³Ûï å³ï³ëË³Ý áõÝ»óáÕ, ÉÇÝ»Ý áã Ñ³í³ëïÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñ »ÝÃ³¹ñáÕ, ãÉÇÝ»Ý Ë³ãíáÕ (ï³ñµ»ñ Ñ³ñó»ñÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ ÝáõÛÝÝ »Ý

ëï³óíáõÙ), ÉÇÝ»Ý µáí³Ý¹³Ï³ÉÇó (ÑÝ³ñ³íáñÇÝë ß³ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ïáñ½áÕ), ÉÇÝ»Ý Ñ³ÏÇñ×, û·ï³·áñÍí»Ý ÇÝ¹ÇÏ³óÇáÝ (å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝÁ

ëïáõ·áÕ) Ñ³ñó»ñ, µ³ó³éí³Í ÉÇÝÇ Ñ³ñó»ñÇ »ñÏÇÙ³ëïáõÃÛáõÝÁ, áõÝ»Ý³Ý Éñ³óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ Ñ³ñÙ³ñ Ó¨³íáñáõÙ ¨ ÉÇÝ»Ý Ñëï³Ï

ïå³·ñí³Í:


27

Ստորև տրված աղյուսակում ներկայացված է թեստերի կառուցվածքն ըստ առաջադրանքների տիպերի:

Առարկան

Տարբ

երա

կներ

ի քա

նակը

Թեստերի կառուցվածքը

Թես

տի

առա

վելա

գույ

ն մի

ավո

րը Ընտրովի

պատասխանով առաջադրանքներ

Կարճ պատասխանով առաջադրանքներ Ընդարձակ

պատասխանով առաջադրանքներ

քանակը

առավելա-գույն

միավորը

քանակը


միավորը քանակը


միավորը

Մաթեմատիկա 4 27 27 7 7 4 6 40


4 24 24 7 12 1 4 40

7.2. Թեստերի բարդության գործակիցը և հուսալիությունը

Առարկան Թեստի համարը

Բարդության գործակիցը3

Հուսալիության գործակիցը4


1, 3 0,51 0,79

2, 4 0,49 0,79

Մաթեմատիկա 1, 3 0,39 0,85

2, 4 0,38 0,87

Հայոց լեզվի և հայ գրականության թեստերն ունեն միջին բարդություն (բարդության գործակիցը` 0,49-0,51) և միջին հուսալիություն (0,79): Մաթեմատիկայի թեստերի բարդությունը նույնպես միջին է (բարդության գործակիցը` 0,38 -0,39), սակայն հուսալիության գործակիցն ավելի մեծ է (0,85-0,87): Նախորդ տարվա համեմատությամբ հայոց լեզվի և հայ գրականության թեստերի բարդության գործակիցն աճել է 0,13-0,16-ով, հուսալիության գործակիցը` 0,01-0,05-ով, մաթեմատիկայի թեստերի բարդության գործակիցը աճել է 0,05-ով, հուսալիության գործակիցը` 0,02-0,03-ով:

3 ²é³ç³¹ñ³ÝùÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ µ³ñ¹` µ³ñ¹áõÃÛ³Ý ·áñÍ³ÏóÇ` P-Ç 0,2-Çó ÷áùñ ÉÇÝ»Éáõ, ÙÇçÇÝ µ³ñ¹áõÃÛ³Ý` 0,2<P<0,8, Ñ»ßï` P 0,80 ¹»åù»ñáõÙ: 4 Հուսալիության գործակցի`0.7-ից մինչև 0.8 ընդունած արժեքների դեպքում թեստի հուսալիությունը համարվում է միջին, 0.8-ից մինչև 0.9 արժեքների դեպքում` ընդունելի, 0.9-ից մեծ արժեքների դեպքում`մեծ:


28

Ամփոփում

2011թ. հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին ՀՀ 88 ավագ դպրոցների 11-րդ դասարաններում «Հայոց լեզու և հայ գրականություն» և «Մաթեմատիկա» առարկաներից անցկացվել է արտաքին ընթացիկ գնահատում, որի նպատակն է եղել հետազոտել 11-րդ դասարանում նշված առարկաներից սովորողների արդյունքները, պարզել նրանց առաջադիմության դինամիկան` 2010-2011 ուստարվա 10-րդ դասարանի ներքին (տարեկան) գնահատման և 2010-ի հոկտեմբերի 10-րդ դասարանի արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքների համեմատությամբ, ինչպես նաև ուսումնասիրել արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքներն ըստ ավագ դպրոցի հոսքերի:

Արտաքին ընթացիկ գնահատմանը մասնակցել է հայոց լեզվից և հայ գրականությունից` 9637, մաթեմատիկայից` 9652 աշակերտ:

ՀՀ ավագ դպրոցներում սովորողների ընդհանուր առաջադիմությունը Ավագ դպրոցների 11-րդ դասարանում սովորողների միջին

միավորը «Հայոց լեզու և հայ գրականություն» առարկայից համընկնում է ստանդարտ միջինի` 5-ի հետ, իսկ «Մաթեմատիկա» առարկայից (միջին միավորը 4,5)` շարունակում է փոքր մնալ ստանդարտ միջինից: Գնահատականների դրական շեմը չհաղթահարած աշակերտները կազմել են 10,9 տոկոս` հայոց լեզվից և հայ գրականությունից, 22,6 տոկոս` մաթեմատիկայից: Միևնույն ժամանակ 9-10 գնահատական ստացած աշակերտների տոկոսը շատ փոքր է` 0,1-0,2%, իսկ սովորողների մեծամասնությունը (53-57%) ստացել է 4 կամ 5 գնահատական: 10 գնահատական ստացել է մեկ աշակերտ մաթեմատիկայից, որի տարեկան գնահատականները հանրահաշվից և երկրաչափությունից նույնպես եղել են 10:

Հայոց լեզվից և հայ գրականությունից տարեկան 10 գնահատական ունեցող 23 աշակերտներից երկուսը հավաքել է 8, երկուսը` 7, մյուսները` 4-6 միավոր:

Հանրահաշվից և երկրաչափությունից տարեկան 10 գնահատական ունեցող 15 աշակերտներից տասը հավաքել են 4-6 միավոր, մյուսները` 7-10 միավոր:

Արտաքին գնահատման միջին միավորները նախորդ տարվա համեմատությամբ աճել են 0,5-0,8 միավորով:


53

ëïáõ·»ÉÇ, å³ñáõÝ³Ï»Ý »ÝÃ³¹ñáõÃÛáõÝ, ÉÇÝ»Ý áã Ñ³Ï³ë³Ï³Ý ¨ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»Ý ÷³ëï»ñÇÝ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ý³¨, û·ï³·áñÍ»Éáí Ñ»ï³½áïíáÕ ÙÇç³í³ÛñáõÙ ·áñÍáÕ É»½áõÝ, ³é³í»É³·áõÛÝ ×ßïáõÃÛ³Ùµ Ó¨³Ï»ñå»É Ñ³ñó»ñÁ ¨ ÑÝ³ñ³íáñ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ, áñáß»É ÁÝïñ³ÝùÁ, ÁÝïñ»É Ñ³ñóÙ³Ý áõÕÇÝ:

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ áñáß³ÏÇ ÷áõÉ»ñáí: 1. Ð³ñóÙ³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý áñáßáõÙÁ: ÆÝãå»ë ÝÏ³ñ³·ñ³Ï³Ý,

³ÛÝå»ë ¿É å³ï×³é³Ñ»ï¨³Ýù³ÛÇÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáß³ÏÇ í³ñÏ³ÍÝ»ñ ³é³ç³¹ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ïíÛ³É Ã»Ù³ÛÇ í»ñ³µ»ñÛ³É áñáß³ÏÇ ·Çï»ÉÇùÝ»ñ »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ, áñáÝó ÑÇÙ³Ý íñ³ ¿É áñáßíáõÙ ¿, Ã» áõÙÇó ¨ ÇÝã ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ å»ïù ¿ Ñ³í³ù»É: Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏáõÙ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÙÇ³ÛÝ Ñ³ñóíáÕÇ Ï»Ýë³·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÷³ëï»ñÇ (Ýñ³ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, ù³Õù³óÇ³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ, ³ÝóÛ³ÉáõÙ ¨ Ý»ñÏ³ÛáõÙ Ýñ³ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÉ Ã»Ù³Ý»ñÇ) Ï³Ù ß³ñÅ³éÇÃÝ»ñÇ, ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÇ áõ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ í»ñ³µ»ñÛ³É Ñ³ñó»ñÇ ËáõÙµ: ºÃ» ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ¿ ÉÇÝáõÙ ÇÙ³Ý³Éáõ ï»ë³Ï»ïÇ ÇÝï»ÝëÇíáõÃÛáõÝÁ, ³å³ Ñ³ñóÇ Ó¨³Ï»ñåÙ³Ý Ù»ç ÙïóíáõÙ ¿ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ë³Ý¹Õ³Ï:

2. Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ¨ Ñ³ñó»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ñ³ñóáõÙ ³ÝóÏ³óÝ»Éáõ Ù»Ãá¹Ç áñáßáõÙÁ: Ð³ñóÙ³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ñëï³Ï»óáõÙÇó Ñ»ïá ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áñáß»É, Ã» ³ÝÑñ³Å»ßï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ÇÝãå»ë å»ïù ¿ Ñ³í³ù»É: ¸³ í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ ëï³Ý¹³ñï³óÙ³ÝÁ ¨ Ã³÷³ÝóÇÏáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãå»ë Ý³¨ Éñ³óÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇÝ (Ñ»é³Ï³±, Ã»± Ñ»ï³½áïáÕÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛ³Ùµ): úñÇÝ³Ï, »Ã» Ñ³ñóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï å»ïù ¿ Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇÝ óáõÛó ï³É ÝÏ³ñ, áñÇ Ù³ëÇÝ Ýñ³Ýù å»ïù ¿ Ï³ñÍÇù Ñ³ÛïÝ»Ý, ³Û¹ ¹»åùáõÙ ÷áëï³ÛÇÝ ¨ Ñ»é³Ëáë³ÛÇÝ Ñ³ñóáõÙÁ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ã¿:

Ð³ñó»ñÁ ÙÇÙÛ³ÝóÇó ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý Áëï Ó¨Ç ¨ ·áñÍ³éáõÛÃÇ: Àëï Ó¨Ç Ñ³ñó»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É µ³ó, ÷³Ï ¨ ÏÇë³÷³Ï, Áëï ·áñÍ³éáõÛÃÇ` ÑÇÙÝ³Ï³Ý, ³ÏÝ³ñÏáÕ, ëïáõ·áÕ, ×ß·ñïáÕ ¨ ³ÛÉÝ:

´³ó Ñ³ñó»ñÁ Ñ³ñóíáÕÇÝ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë å³ï³ëË³ÝÁ Ï³éáõó»É Çñ ó³ÝÏáõÃÛ³Ùµ, ÇÝãå»ë Áëï µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë ¿Éª Áëï Ó¨Ç (»ÝÃ³¹ñáõÙ »Ý ³½³ï å³ï³ëË³Ý): ²ÛëåÇëÇ Ñ³ñó»ñáõÙ áñáß³ÏÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñ ã»Ý å³ñï³¹ñíáõÙ, ÇÝãÁ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ³í»ÉÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ, ë³Ï³ÛÝ í»ñçÇÝÝ»ñÇë Ùß³ÏáõÙÝ áõ Ù»ÏÝ³µ³ÝáõÙÝ ³í»ÉÇ ¹Åí³ñ ¿ ¨ áã ÙÇ³Ýß³Ý³Ï: ¸ñ³ÝÇó µ³óÇ, ³Û¹åÇëÇ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñ Éñ³óÝ»ÉÁ Ù»Í Å³Ù³Ý³Ï ¿ å³Ñ³ÝçáõÙ, áõëïÇ¨ ¹ñ³Ýù ùÇã »Ý û·ï³·áñÍíáõÙ:

ö³Ï Ñ³ñó»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ å³ï³ëË³ÝÇ §³Ûá¦ ¨ §áã¦ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñ áõÝ»óáÕ Ñ³ñó»ñ »Ý: ä³ï³ëË³ÝÇ áñ¨¿ ï³ñµ»ñ³Ï ÁÝïñ»Éáí` Ñ³ñóíáÕÁ ³ÛÝ ÝßáõÙ ¿ §V¦ Ýß³Ýáí: ÐÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý ýÇùëí³Í »ñÏáõ


52

Ð³ñóáõÙÝ ³ÝóÏ³óÝ»Éáõó ³é³ç ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñëï³Ï»óÝ»É Ýå³ï³ÏÁ: ¸ñ³Ý Ñ³çáñ¹áõÙ ¿ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Éë³ñ³ÝÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ, ³å³, Ñ³çáñ¹³µ³ñ, Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ Ï³½ÙáõÙÁ, Ñ³ñó³ß³ñÇ í»ñëïáõ·áõÙÁ ¨ ÷áñÓ³ñÏáõÙÁ, Ñ³ñóÙ³Ý ³ÝóÏ³óáõÙÁ ¨ Ñ³ñóÙ³Ý ÝÛáõÃ»ñÇ Ùß³ÏáõÙÝ áõ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ:

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ Ñ³ñó»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó ÑÝ³ñ³íáñ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ Ñ³í³ù³Íáõ ¿, áñÇ Ñ³ñó»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ïñ³Ù³µ³Ýáñ»Ý Ï³åí³Í ¿ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÇ Ñ»ï, ÇëÏ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇó ÁÝïñíáõÙ »Ý ³Ù»Ý³Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñÝ»ñÁ, Ï³Ù Ñ³ñóíáÕÝ»ñÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó ë»÷³Ï³Ý å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ: àñå»ë Ï³ÝáÝ, Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ Ï³½Ùí³Í ¿ Ý»ñ³Í³Ï³Ý, ³ÝÓÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ù³ë»ñÇó ¨ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ñó»ñÇó: Ü»ñ³Í³Ï³Ý Ù³ëáõÙ Ñ³Ù³éáï ËáëíáõÙ ¿ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ ³ÝóÏ³óÝáÕÇ Ù³ëÇÝ, Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ »Ý Ñ³ñóÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ¨ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ Éñ³óÙ³Ý Ï³ñ·Ç í»ñ³µ»ñÛ³É ïñíáõÙ »Ý óáõóáõÙÝ»ñ: ì»ñçÇÝÝ»ñë ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý Ñ³ïÏ³å»ë Ñ»ï³½áïáÕ-Ñ³ñóíáÕ Ñ»é³Ï³ ß÷Ù³Ý ¹»åùáõÙ: ²ÝÓÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ù³ëáõÙ Ñ³ñóíáÕÇÝ ËÝ¹ñíáõÙ ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É Çñ Ù³ëÇÝ áñáß ïíÛ³ÉÝ»ñ (ûñÇÝ³Ï, ë»éÁ, ï³ñÇùÁ, ÏñÃáõÃÛáõÝÁ, ³ßË³ï³í³ÛñÁ, µÝ³ÏáõÃÛ³Ý í³ÛñÁ, ÁÝï³Ý»Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝÁ, »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÃÇíÁ ¨ ³ÛÉÝ): Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÇ í»ñçáõÙ Ñ³ñóíáÕÇÝ ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ ¿ Ñ³ÛïÝíáõÙ:

öáùñ³Í³í³É Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñáõÙ ÙÇ Ñ³ñóÇÝ ³ÝÙÇç³å»ë Ñ³çáñ¹áõÙ ¿ ÙÛáõëÁ: Ø»Í³Í³í³É Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÁ Ñ³×³Ë Ï³ñáÕ »Ý áõÝ»Ý³É ×ÛáõÕ³íáñí³Í Ï³éáõóí³Íù, ³ÛëÇÝùÝ, áñáß Ñ³ñó»ñÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇó Ï³Ëí³Íª Ñ³ñóíáÕÁ Ï³ñáÕ ¿ ãå³ï³ëË³Ý»É ³Û¹ Ñ³ñó»ñÇÝ Ñ³çáñ¹áÕ ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ñó»ñÇÝ:

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³É Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»Í ËÙµ»ñÇ Ù³ëÇÝ` Ñ³ñóÙ³Ý »ÝÃ³ñÏ»Éáí Ýñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÇÝ ÙÇ³ÛÝ: ÆÑ³ñÏ», Ñ³í³ëïÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñ ëï³óíáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ùß³ÏíáõÙ »Ý Ñ³ñó»ñÁ, ¨ »ñµ Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ µ³í³Ï³Ý ×ß·ñÇï ¿ ³ñï³óáÉáõÙ åáåáõÉÛ³óÇ³Ý` áñå»ë ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝ:

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÙÁ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý í³ñÏ³ÍÝ»ñÇ Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ Ñ³ñó»ñÇ É»½íáí: ¸³ µ³ñ¹ ¨ Í³í³ÉáõÝ ³ßË³ï³Ýù ¿: Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ å»ïù ¿ ³å³ÑáíÇ Ñ³ñóíáÕÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ³ñ¹³ñ³óÇ ¨ ËÝ¹ñÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ Ýß³Ý³Ï³ÉÇó µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý ëï³óáõÙ: àñå»ë Ï³ÝáÝ, ·Çï³Ï³Ýáñ»Ý Ï³ñ¨áñ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÙÁ ËÙµ³ÛÇÝ Ñ³Ù³ï»Õ ³ßË³ï³Ýù ¿: ¸ñ³ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ áñáß»É Ñ³ñóÙ³Ý Ýå³ï³ÏÁ,

í»ñÉáõÍ»É Ñ³ñó»ñÁ (á՛ñ Ñ³ñóÁ Ç՛Ýã Ýå³ï³Ï ¿ Ñ»ï³åÝ¹áõÙ) ¨ ³é³ç³¹ñ»É

í³ñÏ³ÍÝ»ñ: ì»ñçÇÝÝ»ñë å»ïù ¿ µ³í³ñ³ñ»Ý ÙÇ ß³ñù å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ` ÉÇÝ»Ý


29

Օրինաչափ է համարվում այն, որ ներքին գնահատման արդյունքները բարձր են արտաքին գնահատման արդյունքներից: Հարկ է նշել, որ ներկա ներքին գնահատումների և ընթացիկ արտաքին միջին միավորների տարբերությունը կազմում է 1,1-1,2 միավոր, ի տարբերություն նախորդ տարիների ընթացիկ գնահատումների, որտեղ ներքին և արտաքին գնահատումների միջին միավորների տարբերությունը 2 միավորից բարձր է եղել: Միջին միավորներն ըստ հոսքերի

Արտաքին ընթացիկ գնահատմանը մասնակցած 88 ավագ դպրոցներից 57-ն (65%) ունի բնագիտական, 35-ը (40%)` ընդհանուր, 73-ը

(83%)` հումանիտար, 52-ը (59%)` տնտեսագիտական, 29-ը (33%)` ֆիզմաթ հոսք:

Պետք է նշել, որ ավագ դպրոցների մեծ մասը արհեստագործական հոսքի հնարավորություն չունի, հետևաբար արհես-տագործական հոսքի համար դիմած աշակերտ-ներն ընդգրկվել են ընդհա-նուր հոսքում:

Արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքները ցույց են տալիս, որ երկու առարկաներից ամենաբարձր միջին միավորներ գրանցվել են տնտեսագիտական, ամենացածրը` ընդհանուր հոսքում:

Ընդհանուր հոսք ունեցող դպրոցների 45%-ի հայոց լեզվի և հայ գրականության, 73%-ի մաթեմատիկայի միջին միավորները ցածր են եղել դրական միավորների շեմից: Ընդհանուր հոսքում սովորում է 914 աշակերտ, ընդ որում` հայոց լեզվից և հայ գրականությունից առավելագույն գնահատականը եղել է 8-ը, որի շեմը հաղթահարել է 1 աշակերտ, 7 գնահատականի շեմը հաղթահարել է 11 աշակերտ: Մաթեմատիկայից առավելագույն գնահատականը եղել է 7-ը, որի շեմը հաղթահարել է 10 աշակերտ:



30

Բնագիտական հոսք ունեցող դպրոցների 10%-ի հայոց լեզվի և հայ գրականության, 16%-ի մաթեմատիկայի միջին միավորները ցածր են եղել դրական միավորների շեմից: Բնագիտական հոսքում սովորում է 1378 աշակերտ, ընդ որում` առավելագույն գնահատականը եղել է 8-ը, որի շեմը հայոց լեզվից և հայ գրականությունից հաղթահարել է 4 աշակերտ, մաթեմատիկայից` 10 աշակերտ:

Հումանիտար հոսք ունեցող դպրոցների 3%-ի հայոց լեզվի և հայ գրականության, 55%-ի մաթեմատիկայի միջին միավորները ցածր են եղել դրական միավորների շեմից: Հումանիտար հոսքում սովորում է 3853 աշակերտ, ընդ որում` առավելագույն գնահատականը հայոց լեզվից և հայ գրականությունից եղել է 8-ը, որի շեմը հաղթահարել է 35 սովորող, մաթեմատիկայից` 9-ի և 8-ի շեմը հաղթահարել է 2-ական սովորող:

Տնտեսագիտական հոսք ունեցող դպրոցների 4%-ի միջին միավորները երկու առարկաներից ցածր են եղել դրական միավորների շեմից: Տնտեսագիտական հոսքում սովորում է 1731 աշակերտ, ընդ որում` առավելագույն գնահատականը հայոց լեզվից և հայ գրականությունից եղել է 9-ը, որի շեմը հաղթահարել է 4 սովորող, 8-ի շեմը հաղթահարել է 33 սովորող, մաթեմատիկայից` 9-ը և 8-ը, որոնց շեմը հաղթահարել են համապատասխանաբար 7 և 31 սովորող:

Ֆիզմաթ հոսք ունեցող դպրոցների 14%-ի հայոց լեզվի և հայ գրականության, 10%-ի մաթեմատիկայի միջին միավորները ցածր են եղել դրական միավորների շեմից: Ֆիզմաթ հոսքում սովորում է 485 աշակերտ, ընդ որում` առավելագույն գնահատականը հայոց լեզվից և հայ գրականությունից եղել է 8-ը, որի շեմը հաղթահարել է 1 աշակերտ, մաթեմատիկայից` 9-ի և 8-ի շեմը հաղթահարել է համապատասխանաբար` 4 և 5 աշակերտ:

Վերլուծություն ըստ մարզերի Ըստ մարզերի և տարածաշրջանների վերլուծությունը ցույց է տվել,

որ մարզերի միջին միավորներից ամենամեծի և ամենափոքրի տարբերությունը երկու առարկաներից էլ փոքր է` 0,9: Համեմատաբար բարձր են Սյունիքի, Երևանի և համեմատաբար ցածր` Արմավիրի, Շիրակի մարզի ավագ դպրոցների 11-րդ դասարանների աշակերտների ցուցանիշները:


51

Ð³ñóáõÙÁ Ý³ËÝ³Ï³Ý ÇÝýáñÙ³óÇ³ÛÇ ëï³óÙ³Ý Ù»Ãá¹ ¿, áñÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ ÙÇ³ëÝ³Ï³Ý åÉ³Ýáí ÙÇ³íáñí³Í ¨ ÷³ëï»ñÇ, »ñ¨áõÛÃÝ»ñÇ áõ ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³í³ùÙ³ÝÝ áõÕÕí³Í Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÙ ¨ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ³ÝóÏ³óáõÙ: ²ÛÝ ÏÇñ³éíáõÙ ¿ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ï³ñÍÇùÇ áõëáõÙÝ³ëÇñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí, Ù³ñ¹³Ñ³Ù³ñÝ»ñÇ ³ÝóÏ³óÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¨ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ:

ÎñÃáõÃÛ³Ý áÉáñïáõÙ Ñ³ñóÙ³Ý Ù»Ãá¹Ç ÏÇñ³éáõÙÁ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ, áõëáõóÇãÝ»ñÇ, ÍÝáÕÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ, ùÇã Í³Ëë³ï³ñáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³í³ùí³Í ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·ã³ÛÇÝ Ùß³ÏÙ³Ý áõ í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: ²Ûë Ù»Ãá¹Ç Ï³ñ¨áñ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¿ ³Ý³ÝáõÝáõÃÛáõÝÁ (ýÇùëíáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ Ñ³ñóíáÕÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ):

Ð³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÙÁ ¨ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë Ñ³ñóÙ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í µáÉáñ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇÝ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ óáõó³µ»ñ»ÉÁ Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ å³ÛÙ³Ý ¿, áñáíÑ»ï¨ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ß³ï Ýáõñµ ¨ ×ÏáõÝ ÙÇçáó ¿, ÇëÏ ¹ñ³ Ï³½ÙáõÙÁ` Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÙÇ µ³ñ¹ ·áñÍÁÝÃ³ó, áñÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ñ³ñóÙ³Ý Ýå³ï³ÏÇ ¨ Ñ³ñóíáÕ ÏáÝïÇÝ·»ÝïÇ áñáßáõÙÁ, í³ñÏ³ÍÝ»ñÇ ³é³ç³¹ñáõÙÁ, Ñ³ñóÙ³Ý Ó¨Ç áñáßáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ:

²í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Í³ÝáÃ³Ý³Ýù Ñ³ñóÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ Ñ»ï: ò³ÝÏ³ó³Í Ñ³ñóÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñëï³Ï áñáß»É Ñ³ñóÙ³Ý

Ýå³ï³ÏÁ, Ï³ï³ñíáÕ Í³Ëë»ñÁ, Ñ³ñóáõÙÝ ³ÝóÏ³óÝ»Éáõ ï»ËÝÇÏ³Ý ¨ Ó¨Á, Ñ»ï³½áïáõÃÛ³Ý ï¨áÕáõÃÛáõÝÁ, ëï³óí»ÉÇù ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñáõë³ÉÇáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝÁ, ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ¨ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ý»ñÏ³Û³óÙ³Ý Ó¨Á:

Ð³ñóáõÙÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ëáõµÛ»ÏïÇí Ñ³Û³óùÝ»ñÇ áõëáõÙÝ³ëÇñÙ³Ý Ï³ñ¨áñ³·áõÛÝ, áñáß ¹»åù»ñáõÙ` ÙÇ³Ï ÙÇçáóÝ ¿: Ð³ñóáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ï»ë³ÏÝ»ñÝ »Ý` Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏ³ÛÇÝ Ñ³ñóáõÙÁ, Ñ³ñó³½ñáõÛóÁ, ÷áñÓ³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñóáõÙÝ»ñÁ, ëáóÇáÙ»ïñÇ³Ï³Ý Ñ³ñóáõÙÝ»ñÁ, Ã»ëï³íáñáõÙÁ: Àëï Ñ³ñóíáÕÝ»ñÇ ÃíÇ Ñ³ñóáõÙÁ ÉÇÝáõÙ ¿ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý (Ù»Ï Ñ³ñóíáÕ), ËÙµ³ÛÇÝ (ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³ñóíáÕÝ»ñ), Éë³ñ³Ý³ÛÇÝ (³ÝóÏ³óíáõÙ ¿ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¨ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ë»ÝÛ³ÏáõÙ Ñ³í³ùí³Í Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï) ¨ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ (100-1000 Ñ³ñóíáÕ), Áëï ÁÝ¹·ñÏÙ³Ý ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý` Ñ³Ù³ï³ñ³Í (ÁÝïñ³ÝùÇ µáÉáñ Ý»ñÏ³Û³óáõóÇãÝ»ñÇ Ñ³ñóáõÙ) ¨ ÁÝïñ³Ýù³ÛÇÝ (ÁÝïñ³ÝùÇ ÙÇ Ù³ëÇ Ñ³ñóáõÙ), ÇëÏ Áëï Ñ³ñóíáÕÇ Ñ»ï ß÷Ù³Ý ïÇåÇ` ¹»Ù ³é ¹»Ù (Ñ»ï³½áïáÕÇ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛ³Ùµ) ¨ Ñ»é³Ï³ (Ñ»ï³½áïáÕÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿): ì»ñçÇÝ ¹»åùáõÙ Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÁ Ñ³ñóíáÕÇÝ áõÕ³ñÏíáõÙ ¿ ÷áëïáí Ï³Ù Ññ³å³ñ³ÏíáõÙ ¿ Ù³ÙáõÉáõÙ, Ñ³Ù³ó³ÝóáõÙ, µ³Å³ÝíáõÙ ¨ Ñ³í³ùíáõÙ ¿ Áëï µÝ³ÏáõÃÛ³Ý í³ÛñÇ, ³ßË³ï³í³ÛñÇ ¨ ³ÛÝ:


50

Þáõß³ÝÇÏ ÜÆÎàÔàêÚ²Ü

¶ÂÎ Ñ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ÅÝÇ ³é³ç³ï³ñ Ù³ëÝ³·»ï

Ð³ñóáõÙÁ ¨ ÏñÃáõÃÛ³Ý áñ³ÏÇ µ³ñ»É³íáõÙÁ

ÎñÃáõÃÛ³Ý áñ³ÏÁ áõëáõÙÝ³éáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ µ³ñ¹ Ñ³Ù³Ï³ñ· ¿, áñÇ ã³÷Ù³Ý Ñ³Ù³ñ µ³í³Ï³Ý ã»Ý ÝáõÛÝÇëÏ ³Ù»Ý³Ù³Ýñ³ÏñÏÇï ¨ Ñ³í³ëïÇ ëáóÇáÉá·Ç³Ï³Ý óáõó³ÝÇßÝ»ñÁ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É Ý³¨ í»ñçÇÝÝ»ñÇë ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÃÛ³Ý ëáõµÛ»ÏïÇí ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÁ: Àëï ¿áõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý áñ³ÏÁ Ù³ñ¹áõ áõëáõÙÝ³éáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ûµÛ»ÏïÇí ¨ ëáõµÛ»ÏïÇí µÝáõÃ³·ÇñÝ ¿, áñÁ Ï³Ëí³Í ¿ ÏñÃáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùµ Ù³ñ¹áõ å³Ñ³ÝçÙáõÝùÝ»ñÇó ¨ áõëáõÙÝ³éáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É Ýñ³ áõÝ»ó³Í ëáõµÛ»ÏïÇí

å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇó áõ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÇó: ՓáñÓÇó, Ùß³ÏáõÃ³ÛÇÝ

Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÇó, ³ñÅ»ù³ÛÇÝ Ý³ËÁÝïñ³ÝùÝ»ñÇó Ï³Ëí³Í` ÏñÃáõÃÛ³Ý áñ³ÏÇ áñáß µ³Õ³¹ñÇãÝ»ñ Ï³ñáÕ »Ý ³í»ÉÇ ß³ï Ï³ñ¨áñí»É Ù³ñ¹áõ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñáß µ³Õ³¹ñÇãÝ»ñ` ³í»ÉÇ å³Ï³ë, ÙÛáõëÝ»ñÁ, ÑÝ³ñ³íáñ ¿, ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ãÏ³ñ¨áñí»Ý: êáõµÛ»ÏïÇí ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÁ Ï³ñ¨áñ »Ý Ýñ³Ýáí, áñ Ï³ñáÕ »Ý ï³ñµ»ñ³Ïí»É Áëï ï³ñ³Í³ßñç³ÝÝ»ñÇ, ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ÅáÕáíñ¹³·ñ³Ï³Ý ËÙµ»ñÇ ¨ ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë å³ïÏ»ñ³óáõÙ Ï³½Ù»É Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÏñÃ³Ï³Ý å³Ñ³ç³ñÏÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ:

ø³ÝÇ áñ ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ áõëáõÙÝ³éáõÃÛ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÝ»ñÁ ËÙµ³ÛÇÝ µÝáõÛÃ »Ý ÏñáõÙ, ¹ñ³Ýó Ñ»ï³½áïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³×³Ë û·ïíáõÙ »Ý ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ñ³ñóáõÙÝ»ñÇ Ù»Ãá¹Çó, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É µ³Ý³íáñ (Ñ³ñó³½ñáõÛó) ¨ ·ñ³íáñ (Ñ³ñó³Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇ ÙÇçáóáí):

31

11-րդ դասարանների արտաքին ընթացիկ գնահատման, նույն

դպրոցների նախորդ ուստարվա 10-րդ դասարանի տարեկան գնահատման և 10-րդ դասարանի արտաքին ընթացիկ գնահատման արդյունքները փաստում են, որ` արտաքին և ներքին գնահատման արդյունքները համընկնում կամ

համարյա համընկնում են Արագածոտնի մարզի տնտեսագիտա-կան, Արարատի մարզի հումանիտար (հայոց լեզվից և հայ գրականությունից) Երևանի ընդհանուր, Լոռու մարզի բոլոր, Կոտայքի մարզի ընդհանուր և տնտեսագիտական (մաթեմա-տիկայից) հոսքերում,

բոլոր մարզերում վերոնշյալ երկու առարկաներից գրանցվել է առաջադիմության աճ: Բացառություն է կազմում Վայոց Ձորի մարզը, որտեղ 11-րդ դասարանի մաթեմատիկայի միջին միավորները նկատելի ցածր են եղել 10-րդ դասարանի միջիններից: Ըստ մարզերի և տարածաշրջանների արդյունքները ուղարկվել են

կրթության մարզային վարչություններին, ուսումնական հաստատու-թյունների տնօրեններին`կառուցողական քննարկումների անցկացման, կրթության որակի, կրթության կազմակերպական աշխատանքների բարելավման ռազմավարական ծրագրերի մշակման նպատակով:

Թեստեր և թեստային առաջադրանքներ Բազմակողմանի և հանգամանալից վերլուծության են ենթարկվել

11-րդ դասարանի «Հայոց լեզու և հայ գրականություն» և «Մաթեմատիկա» առարկաների ընթացիկ գնահատման թեստերը, ընդհանուր առմամբ` 4 թեստ և 140 թեստային առաջադրանք: Թեստերը,


32

բովանդակային առումով, կազմվել են 10-րդ դասարանի առարկայական ծրագրերի շրջանակներում: Դրանք իրենց որակական բնութագրիչներով (բարդություն, տարբերակում, կորելյացիա, հուսալիություն) համապա-տասխանում են ընդունված ստանդարտներին, ընդ որում` թեստերի բարդության և հուսալիության գործակիցները մեծացել են նախորդ տարվա արտաքին գնահատման արդյունքների համեմատությամբ:

Վերլուծությունը ներկայացվել է առարկայական մասնագետներին, որոնք դրա հիման վրա կատարել են թեստերի բովանդակային վերլուծություն:

¶ÂÎ հ»ï³½áïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ

µ³Åին`

Արտակ Մարտիրոսյան - բաժնի պետ Նարինե Բայաթյան – գլխավոր մասնագետ Լուսինե Հակոբյան – առաջատար մասնագետ Շուշան Նիկողոսյան– առաջատար մասնագետ Ալինա Մարգարյան – առաջատար մասնագետ Սոնա Կարախանյան առաջին կարգի մասնագետ


49

Â»ëï³ÛÇÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ á°ã Ñ³ñó»ñ »Ý, á°ã ËÝ¹ÇñÝ»ñ, ³ÛÉ åÝ¹áõÙÝ»ñ »Ý, áñáù, Ï³Ëí³Í Ã»ëï³íáñíáÕÝ»ñÇ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇó, Ï³ñáÕ »Ý í»ñ³÷áËí»É ×ßÙ³ñÇï Ï³Ù ëË³É ³ëáõÛÃÝ»ñÇ:1 Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñ Ùß³Ï»ÉÇë å»ïù ¿ Ñ³í³ï³ñÇÙ ÙÝ³É ³Ûë åÝ¹Ù³ÝÁ: ²é³í»É ËÇëï å³Ñ³ÝçÝ»ñ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ »Ý Ã»ëïÇ É»½íÇÝ. ³ÛÝ å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ÉÇÝÇ ÷áñÓ³ñÏíáÕÝ»ñÇÝ, å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ïå³íáñÇã áõ É³ÏáÝÇÏ: ²ÛëåÇëáí, Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óáõÙ ÏÇñ³éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ñ³ßíÇ ³éÝ»É Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ ûµÛ»ÏïÇí µÝáõÃ³·ÇñÝ»ñÁ: ÆëÏ ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿`

³) ³é³ÝÓÝ³óÝ»É Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ, µ) ÁÝïñ»É Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñ, ·) Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñÁ Ó¨³Ï»ñå»É áñå»ë áõëáõÙÝ³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñ, ¹) áõëáõÙÝ³Ï³Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ í»ñ³Ó¨³Ï»ñå»É áñå»ë Ã»ëï³ÛÇÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ,

») ÁÝïñ»É ¨ ·Ý³Ñ³ï»É å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ¿ï³ÉáÝÝ»ñÁ, ½) Ùß³Ï»É Ã»ëïÇ åÉ³ÝÁ, ¿) Ï³½Ù»É Ã»ëïÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÁ, Á) ÷áñÓ³ñÏ»É Ã»ëïÇ Ý³ËÝ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÁ, Ã) Ã»ëïáõÙ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ ¹³ë³íáñ»É` Ñ³ßíÇ ³éÝ»Éáí Ñ³Ù³-Ï³ñ·³ëï»ÕÍ Ï³å»ñÁ (Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëïÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ï³½Ùí³Í ÉÇÝ»É ÙÇ³ÛÝ Ñ»ßï Ï³Ù ¹Åí³ñ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇó, ³ÛÝ å»ïù ¿ Ý»ñ³éÇ µ³ñ¹áõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ Ù³Ý³ñ¹³ÏÝ»ñÇ ³ñ³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ, ¨° Ñ»ßï, ¨° ¹Åí³ñ),

Å) ÷áñÓ³ñÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ï³½Ù»É Ã»ëïÇ í»ñçÝ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÁ: ²Ù÷á÷»Éáí` Ýß»Ýù, áñ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëïÝ ³í»ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¿, »Ã³ Ã»ëï³íáñÙ³Ý áñáß³ÏÇ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ë-Ë³ÝáÕ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ï³½ÙÙ³Ý ¨ Ùß³ÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¹ñë¨áñíáõÙ ¿ ëï»ÕÍ³·áñÍ³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ:

Àëï Ñ³Ù³ó³ÝóÇ ÝÛáõÃ»ñÇ å³ïñ³ëï»ó ÈáõÇ½³ Ø²ÂºìàêÚ²ÜÀ

È. Ø²ÂºìàêÚ²Ü

48

ÝÏ³ñ³·ñÙ³ÝÁ: Æñ³íÇ×³Ï³ÛÇÝ Ã»ëï»ñ »Ý ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ¨ áñáß³ÏÇ ï»ë³ÏÇ ³É·áñÇÃÙÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Íñ³·ñ»ñÇ ï»ëùáí Ã»ëï»ñÁ: ²Û¹ Ã»ëï»ñáõÙ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ã»É³¹ñíáõÙ ¿ ùÝÝ³ñÏíáÕ Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ùµ: ØÇ ËáõÙµ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý û·ï³·áñÍí»É Ý³¨ ¹ñ³Ýó Ñ³çáñ¹áÕ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ù»ç ³é³í»É Ù»Í ï³ñ³ÍáõÙ »Ý ëï³ó»É ÁÝïñáíÇ å³ï³ëË³Ý å³Ñ³ÝçáÕ Ã»ëï»ñÁ: Ð³Ù»Ù³ï»Éáí ¹ñ³Ýù Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñÇ ³ÛÉ ï»ë³ÏÝ»ñÇ Ñ»ï` ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Ýß»É ¹ñ³Ýó Ï³ï³ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý å³ñ½áõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ áõëáõóÙ³Ý ßñç³Ý³ÏáõÙ áõÝÇ Ñ³ïáõÏ Ýß³Ý³ÏáõÃÛáõÝ ¨ ³ñÅ»ù: Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñÇ Ï³½ÙáõÙÁ ß³ï ³ßË³ï³ï³ñ ¨ å³ï³ëË³Ý³ïáõ ·áñÍ ¿: ø³ÝÇ áñ ¹ñ³Ýù Ñ³Ý¹Çë³ÝáõÙ »Ý áõëáõóÙ³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Ù»ç ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý, ³ËïáñáßÙ³Ý ÑÇÙùÁ, ³å³ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ »Ý ¹³éÝáõÙ Ã»ëï»ñÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý ¨ Ó¨Ç ÝÏ³ïÙ³Ùµ µ³ó³éÇÏ µ³ñÓñ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ: ºÃ» ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ó¨áí Ó¨³Ï»ñå»Ýù, ³å³ Ã»ëïÁ å»ïù ¿ Ñ³í³ëïÇ ÉÇÝÇ Ýñ³ ³éç¨ ¹ñí³Í ã³÷Ù³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó: Â»ëïÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛ³Ý ã³÷Á áñáßíáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ »Õ³Ý³Ïáí, ûñÇÝ³Ï` Ã»ëï-¿ï³ÉáÝÇ Ñ»ï Ñ³Ù»Ù³ïáõÃÛ³Ùµ ¨ ³ÛÉ Ù»Ãá¹Ý»ñáí ëï³óí³Í ³é³í»É ³ÏïÇí óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ Ñ»ï Ñ³Ù³¹ñ»Éáõ ÙÇçáóáí: Â»ëïÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ µáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ³éáõÙáí Ñ³í³ëïÇ, »Ã» ã³÷Ù³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÙ »Ý Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ: ì»ñç³å»ë` Ñ³çáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñáí Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÝ áõ ¹ñ³Ýó å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ, ïñ³Ù³µ³Ýáñ»Ý ÑÇÙÝ³íáñí³Í ¿: ²Û¹åÇëÇ Ã»ëï»ñÁ Ù»Ï ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝ »Ý Ï³½ÙáõÙ: ÐëÏáÕáõÃÛ³Ý, ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ ³ËïáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ùß³Ïí³Í Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñáõÙ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝÁ áõÝÇ í×éáñáß ¹»ñ: Â»ëï³íáñíáÕÝ»ñÇ` Ã»ëïáí ³ßË³ï»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ã³÷³ÝÇßÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ³ÝÃ»ñÇ ÉÇÝÇ: ¸ñ³Ýóáí å»ïù ¿ »ñ³ßË³íáñí»Ý Ã»ëï»ñÇ Ñáõë³ÉÇáõÃÛáõÝÁ ûµÛ»ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ, ³å³Ñáí»Éáí ã³÷Ù³Ý ³ÝÑñ³Å»ßï ×ß·ñïáõÃÛáõÝÁ, ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ïñíÇ ï³ñ³Ýç³ï»Éáõ Ã»ëï³íáñíáÕÝ»ñÇÝ: Ð³Ù³ñíáõÙ ¿, áñ Ã»ëï³ÛÇÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï µ³í³ñ³ñ»Ý »ñ»ù å³Ñ³ÝçÇ` µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ïáé»ÏïáõÃÛáõÝ, Ó¨ áõ Ñ³Ù³Ï³ñ·³ëï»ÕÍ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇ ³éÏ³ÛáõÃÛáõÝ: ²é³çÇÝ å³Ñ³ÝçÁ í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇÝ, Ñ³ñó»ñÇÝ, áõëïÇ ³Û¹ Ñ³Ûï³ÝÇßÁ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿, µ³Ûó µ³í³ñ³ñ ã¿:

Âºêî²´²ÜàÆÂÚàôÜ

33

ØÆðò² Ð²È²æÚ²Ü ԳԹԿ քննական առաջադրանքների մշակման և մեթոդական օժանդակության բաժնի գլխավոր մասնագետ ì²ð¸Æ¶ÚàôÈ ØÎðîâÚ²Ü ԳԹԿ հետազոտությունների և վերլուծությունների բաժնի առաջին կարգի մասնագետ

§Æ±Ýã ·Çï»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇÝ¦ Ñ³Û³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇó ³½·³ÛÇÝ ëïáõ·³ï»ëÇ Ã»ëï³íáñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ íÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝ

1. Â»ëï³íáñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÁ

êïáõ·³ï»ëÁ, áñ Çñ ³é³çÇÝ ù³ÛÉ»ñÝ ¿ ³ÝáõÙ Ù»ñ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ, Ýå³ï³Ï áõÝÇ å³ñ½»Éáõ Ù»ñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ Ñ³Û³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇó` Ñ³Ûáó É»½áõ, Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ï»Õ»Ï³óí³ÍáõÃÛáõÝÁ Ù»ñ ³½·Ç »ñ³Ëï³íáñÝ»ñÇó` ·ÇïáõÃÛ³Ý, å³ïÙáõÃÛ³Ý, ³ñí»ëïÇ, ëåáñïÇ ¨ ³ÛÉ ³ëå³ñ»½Ý»ñáõÙ, ³ßË³ñÑ³·ñ³Ï³Ý ³é³ÝÓÝ³ÏÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ûµÛ»ÏïÝ»ñÇó, ×³ñï³ñ³å»ï³Ï³Ý Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÇó ¨ ³ÛÉ áÉáñïÝ»ñÇó: Ø»ñ Ã»ëïáõÙ ùÝÝíáÕ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ, ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÛÝ Ýí³½³·áõÛÝ ¨ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ »Ý, áñÁ ÃáõÛÉ Ïï³ Ù»ñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ¹³éÝ³É É³í Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñ Çñ»Ýó ÁÝïñ³Í Ù³ëÝ³·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¨ ÉÇÝ»É åÇï³ÝÇ áõ µ³ÝÇÙ³ó Çñ»Ýó ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ ¨ Ù»ñ ³½·Ç Ñ³Ù³ñ:

Ð»ï³½áïáõÃÛ³Ý ëÏ½µáõÝù³ÛÇÝ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ Ã»ëï³íáñÙ³Ý ³ÛÉ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇó ³ÛÝ ¿, áñ áñ ³Ûë Ã»ëï³íáñáõÙÁ ãáõÝÇ Ñ³í³ëï³·ñÙ³Ý Ï³Ù ¹åñáó³Ï³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ýå³ï³Ï, áõëïÇ ¨ Ã»ëï

Ï³½ÙáÕÁ ³½³ï ¿ Ã»ëï³ÛÇÝ ÝÛáõÃÇ ÁÝïñáõÃÛաÝ Ù»ç: ²í»ÉÇÝ, Íñ³·ñ³ÛÇÝ

·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ëïáõ·Ù³Ý Ñ»ï Ñ³í³ë³ñ³å»ë Ï³ñ¨áñíáõÙ »Ý ³ß³Ï»ñïÇ` Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝÇó ï»Õ»Ï³óí³ÍáõÃÛ³Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ å³ñ½áõÙÁ, ³Û¹ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ Ó¨³íáñáÕ (¹ñ³Ï³Ý Ï³Ù

34

µ³ó³ë³Ï³Ý ³éáõÙáí) ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó Ýß³Ý³Ï³ÉÇáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³ÝÝ»ñÇ µ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ:

Àëï ³Û¹Ù` Ã»ëïÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿`

Ñ³ñó»ñ, áñáÝó ×Çßï å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ ·Çï»ÉÇùÝ»ñ áõÝ»Ý³É ¹åñáóáõÙ áõëáõÙÝ³ëÇñí³Í Ñ³Û³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇ Íñ³·ñ³ÛÇÝ Ã»Ù³Ý»ñÇó,

Ñ³ñó»ñ, áñáÝó ×Çßï å³ï³ëË³Ý»ÉáõÝ ÏÝå³ëï»Ý ³ÛÝ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ, áñáÝù ³ß³Ï»ñïÁ Ó»éù ¿ µ»ñ»É ÇÝùÝ³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí. ¹ñ³Ýó ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ÉÇÝ»É Ù³ÙáõÉÁ, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³ÛÉ ÙÇçáóÝ»ñÁ, §Ø³ÝÏ³Ï³Ý Ñ³Ýñ³·Çï³ñ³ÝÁ¦ ¨ ³ÛÉÝ,

Ñ³ñó³ß³ñ` ³ß³Ï»ñïÇ Ñ³ÏáõÙÝ»ñÇ, ³éûñÛ³ÛÇ, ÁÝï³ÝÇùÇ, ßñç³å³ïÇ, µÝ³Ï³í³ÛñÇ ¨ ³ÛÉÝÇ Ù³ëÇÝ:

Â»ëïÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ, ï»ë³ÏÝ»ñÁ, Ó¨³íáñáõÙÝ»ñÁ ÁÝïñíáõÙ »Ý Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÇÝ ¨ áõÕÕí³ÍáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý: Â»ëïÇ Ñ»ÕÇÝ³ÏÝ»ñÁ ³é³çÝáñ¹í»É »Ý Ñ»ï¨Û³É ëÏ½µáõÝùÝ»ñáí`

³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ãå»ïù ¿ ·»ñ³½³ÝóÇ ³ÛÝ ë³ÑÙ³ÝÁ, áñ Ï³ñáÕ ¿ Ñá·Ý»óÝ»É ïíÛ³É ï³ñÇùÇ ³ß³Ï»ñïÇÝ. ³ÛÉ³å»ë Ï³ëÏ³Í»ÉÇ ÏÉÇÝÇ ëï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝÁ, áñáß ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ µáÉáñáíÇÝ ã»Ý ³Ý¹ñ³¹³éÝ³,

Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ³éáõÙáí ³ÝÑñ³Å»ßï »Ý ¨′ ÁÝïñáíÇ, ¨′ Ï³ñ×, ¨′ ÁÝ¹³ñÓ³Ï å³ï³ëË³ÝÝ»ñáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ. ëñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñáí ëïáõ·íáõÙ ¿ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Ù ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñ¨¿ ï»ë³Ï,

³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý ·ñ³íÇã ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇ ³éáõÙáí, ³ÛëÇÝùÝ` Ñ»ï³ùñùÇñ Ó¨³íáñáõÙÝ»ñáí, å³ïÏ»ñ³½³ñ¹áõÙÝ»ñáí ¨ ³ÛÉÝ:

2. Â»ëïÇ ÝÏ³ñ³·ÇñÁ

2.1. Â»ëïÇ Ï³éáõóí³ÍùÁ

Â»ëïÁ µ³ÕÏ³ó³Í ¿ 80 ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇó, áñáÝù ÁÝ¹·ñÏí³Í »Ý 20 µÉáÏÝ»ñáõÙ: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ µÉáÏ å³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ 3 ³é³ç³¹ñ³Ýù`

Ñ³Ûáó É»½íÇó ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó,

Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó,

ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝÇó: ´ÉáÏÇ ³é³çÇÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÁ Ñ³Ûáó É»½áõ, Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

³é³ñÏ³Ý»ñÇó ¿, »ñÏñáñ¹Á` Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó, »ññáñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÁ


47

¿: ´³óÇ ³Û¹, ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ëï»ÕÍí»Ý µ³½Ù³·áñÍ³éÝ³Ï³Ý Ã»ëï»ñ, ³ÛëÇÝùÝ` ÝáõÛÝ Ã»ëïÁ, ÏÇñ³éÙ³Ý Ù»Ãá¹ÇÏ³ÛÇ, Ã»ëï³íáñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ù»Ãá¹ÇÏ³ÛÇ ÷á÷áËÙ³Ý ¹»åùáõÙ, û·ï³·áñÍíÇ ï³ñµ»ñ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí, ûñÇÝ³Ï` áõëáõóÙ³Ý í»ñ³ÑëÏÙ³Ý, ³ËïáñáßÙ³Ý, ¹ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ï³ÝË³ï»ëÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ¶ñ»Ã» Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ã»ëï ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³ï³ñ»Éáõ ³ÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³ÛÇ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñáí Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ áõëáõóáõÙÁ: Î³Ëí³Í Ã»ëï³íáñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ã»ëï³íáñíáÕÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý µÝáõÛÃÇó` Ï³ñáÕ »Ý ÏÇñ³éí»É ï³ñµ»ñ ï»ë³ÏÇ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñ.

- ÁÝ¹³ñÓ³Ï å³ï³ëË³Ýáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ áõÝ»óáÕ Ã»ëï»ñ,

- ÁÝïñáíÇ å³ï³ëË³Ýáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ áõÝ»óáÕ Ã»ëï»ñ,

- Ñ³Ù³Ïóí³Í Ã»ëï»ñ: Ð³ÛïÝÇ ¿, áñ Ã»ëïÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³é³ç³¹ñ³Ýù µáí³Ý¹³ÏáõÙ ¿ ¹ñ³ ÉáõÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ: ¸ñ³ µÝáõÛÃÝ áõ Í³í³ÉÁ Ï³ñáÕ »Ý ï³ñ³÷áËí»É áñå»ë Ã»ëï³íáñíáÕÇÝ ¹Ç¹³ÏïÇÏ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝ: Þ³ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ¹ñ³Ï³Ý ¹»ñ Ë³Õ³É áõëáõóÙ³Ý ¨ ³Ý·³Ù ³ËïáñáßÙ³Ý Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍíáÕ Ã»ëï»ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ó³ÝÏ³ÉÇ ã»Ý ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÁ ·Ý³Ñ³ï»ÉÇë, »ñµ Ã»ëïÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áñÍ³éáõÛÃÁ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÝ ¿: Â»ëïÇ ÙÛáõë ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ ë³ÑÙ³Ý³÷³Ï»É ÷áñÓ³ñÏíáÕÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉáõÍáõÙÝ»ñ ÷Ýïñ»ÉÇë: Â»ëïÇ ³Ûë ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ÝáõÛÝå»ë ÙÇ³Ýß³Ý³Ï ã¿: ²Ù»Ý ÇÝã å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí: ²Ûëå»ë, Ñ³×³Ë Ã»ëïÇ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ Ï³ï³ñí»É ï³ñµ»ñ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ, Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: ¶Ý³Ñ³ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ, Ã» áñù³Ýáí ¿ ÷áñÓ³ñÏíáÕÁ ïÇñ³å»ïáõÙ ÙÇ ù³ÝÇ áñáß³ÏÇ Ù»Ãá¹Ý»ñÇ, ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ µ³ó³é»É ³ÛÉ Ù»Ã¹Ý»ñáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÁ ÉáõÍ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: Â»ëïÇ ¨ë Ù»Ï ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ. ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ áñáß³ÏÇ Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý Ã»ëï³íáñíáÕÇÝ å³ñï³¹ñ»É ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñáß³ÏÇ Ñ»ñÃ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¹ñ³Ýó Ï³ï³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¨ ÉáõÍáõÙÝ»ñ ÷Ýïñ»Éáõ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç: È³í ¿ ¹³, Ã» í³ï, ÙÇ³Ýß³Ý³Ï ·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý ï³ÉÝ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿: ²Ù»Ý ÇÝã Ï³Ëí³Í ¿ Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇó: úñÇÝ³Ï, »Ã» Ã»ëïÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ áõëáõóáõÙÝ ¿, ³å³ Ã»ëï»ñÇ ³Ûë ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ÷áñÓ³ñÏíáÕÝ»ñÇ Ù»ç Ó¨³íáñ»Éáõ ¹³ïáÕáõÃÛáõÝ-Ý»ñ ³Ý»Éáõ áñáß³ÏÇ Ù»Ãá¹Ý»ñ: ²Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù Ý³¨, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í, Çñ³íÇ×³Ï³ÛÇÝ Ã»ëï»ñÇÝ: ¸ñ³ÝóáõÙ µáÉáñ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý ÙÇ¨ÝáõÛÝ Çñ³íÇ×³ÏÇ

È. Ø²ÂºìàêÚ²Ü

46

Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï Ï³½Ù»Éáõ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ

Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù³ñ¹áõ ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùáõÙ ã³÷áõÙÁ ß³ï ëáíáñ³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ ¿: â³÷áõÙÁ ¹³ñÓ»É ¿ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ³Ýù³Ïï»ÉÇ Ù³ëÁ: ê³Ï³ÛÝ Ù³ñ¹áõÝ í»ñ³µ»ñáÕ ã³÷áõÙÝ»ñÁ ÙÇßï »Ý »Õ»É ³ñ¹Ç³Ï³Ý, Ùß³Ïí»É »Ý áñáß³ÏÇ Ï³ÝáÝÝ»ñ, áñáÝó ÑÇÙ³Ý íñ³ ÷áñÓ³ñÏíáÕÝ»ñÇÝ ïñí»É »Ý ÙÇ³íáñÝ»ñ: ú·ïí»Éáí ¹ñ³ÝóÇó` Ï³ñ»ÉÇ ¿ ëï³Ý³É ã³÷Ù³Ý ûµÛ»ÏïÇ Ù³ëÇÝ Ýáñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇëÏ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ¨ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ áõëÙ³Ý íñ³ ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ·áñÍáÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ, íÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý-Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ùµ, ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ×ß·ñïáñ»Ý ã³÷»Éáõ Ù»½ Ñ»ï³ùñùñáÕ óáõó³ÝÇßÝ»ñÁ, Ñ³Ù»Ù³ï»Éáõ ¹ñ³Ýù, ë³ÑÙ³Ý»Éáõ ¹ñ³Ýó ÙÇç¨ Ï³å»ñÝ áõ ÷áËÏ³Ëí³ÍáõÃÛáõÝÁ: Ø³ñ¹áõ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ã³÷áõÙÁ µ³ñ¹ ·áñÍ ¿: â³÷Ù³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ³í³Ý-¹³µ³ñ §Ï³éáõóíáõÙ¦ ¿ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÇ (¹ÇåÉáÙÝ»ñ, »ñ³ßË³íáñ³·ñ»ñ ¨ ³ÛÉÝ), ëïáõ·áÕ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ, é»ý»ñ³ïÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÝÙ³Ý µ³Ý»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: àõëáõóÙ³Ý Ýáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ ³é³ç ¿ µ»ñáõÙ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ëï»ÕÍÙ³Ý ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ, áñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ïï³ ûµÛ»ÏïÇíáñ»Ý ·Ý³Ñ³ï»Éáõ áõëáõÙÝ³Ï³Ý ·áñÍÁÝÃ³óÇ ï³ñµ»ñ ÏáÕÙ»ñÁ, ¹ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ: Àëï ÏÇñ³éÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³é³ÝÓÝ³óÝ»É Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï»ñÇ Ñ»ï¨Û³É ï»ë³ÏÝ»ñÁ.

- ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛ³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ã»ëï»ñ, áñáÝóáí ³ñ³· ¨ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï áñáßíáõÙ ¿ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÏñÃí³ÍáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ¨ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ Ù³ëÝ³·Çï³Ï³Ý å³ïñ³ëïí³Íáõ-ÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ,

- ã³÷³ÝÇß³ÛÇÝ – ÏáÕÙÝáñáßÇã Ã»ëï»ñ, áñáÝù ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë Ñ³Ù³¹ñ»Éáõ ³ÝÑ³ï³Ï³Ý áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ¨ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ÑÙïáõÃÛáõÝ-Ý»ñÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý Í³í³ÉÁ,

- ÝáñÙ³ïÇí³ÛÇÝ – ÏáÕÙÝáñáßÇã Ã»ëï»ñ, áñáÝóáí Ñ³Ù»Ù³ïíáõÙ »Ý ÷áñÓ³ñÏíáÕÝ»ñÁ` Ýñ³Ýó Ù³Ï³ñ¹³ÏÝ»ñÝ áõ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÁ,

- ³ï»ëï³íáñÙ³Ý Ã»ëï»ñ,

- áõëáõóÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ï³ÝË³ï»ëÙ³Ý Ã»ëï»ñ: Ð³ñÏ ¿ Ýß»É, áñ Ãí³ñÏí³Í Ã»ëï»ñÇ áñáß Ù³ëÁ ³é³ÛÅÙ ¹åñáóÝ»ñáõÙ ¨ µáõÑ»ñáõÙ ãÇ ÏÇñ³éíáõÙ, ¹ñ³Ýó Ùß³ÏáõÙÝ áõ ÏÇñ³éáõÙÁ ³å³·³ÛÇ ËÝ¹Çñ

Âºêî²´²ÜàÆÂÚàôÜ

35

ÝíÇñí³Í ¿ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ»ñÇó áñ¨¿ Ù»ÏÇÝ: ºññáñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ µáí³Ý¹³Ï³ÛÇÝ ¹³ßïÁ å³ÛÙ³Ý³Ï³Ýáñ»Ý ³Ýí³Ý»É »Ýù ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝ: Ü»ñù¨Ç ·Í³·ñáõÙ å³ïÏ»ñí³Í ¿ Ã»ëïÇ Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ·Í³å³ïÏ»ñÁ:

2.2. ØÇ³íáñÝ»ñÇ ë³Ý¹Õ³ÏÁ Â»ëïÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ µÉáÏ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå`

³é³ç³¹ñ³Ýù 1` 1 ÙÇ³íáñ ×Çßï Ï³ï³ñí³Í ³é³ç³¹ñ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ,

³é³ç³¹ñ³Ýù 2` 1 ÙÇ³íáñ ×Çßï Ï³ï³ñí³Í ³é³ç³¹ñ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ,

³é³ç³¹ñ³Ýù 3` 2 ÙÇ³íáñ ³é³ç³¹ñ³ÝùÇ 2 »ÝÃ³Ñ³ñó»ñÇÝ ×Çßï å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ, 1` ÙÇ³íáñ »ÝÃ³Ñ³ñó»ñÇó ÙÇ³ÛÝ Ù»ÏÇÝ ×Çßï å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ:

²ÛëåÇëáí, Ã»ëïÇ ³é³í»É³·áõÛÝ ÙÇ³íáñÁ 80-Ý ¿: Â»ëïÇ Ï³ï³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ³ïÏ³óí»É ¿ 1 ³Ï³¹»ÙÇ³Ï³Ý Å³Ù` 45 ñáå»:

.

.

.

Â»ëï

´ÉáÏ 1

²é³ç³¹ñ³Ýù 1

²é³ç³¹ñ³Ýù 2

²é³ç³¹ñ³Ýù 3 Ð³Ûáó É»½áõ, Ñ³Û

·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝ

´ÉáÏ 20

²é³ç³¹ñ³Ýù 58

²é³ç³¹ñ³Ýù 59

²é³ç³¹ñ³Ýù 60


36

2.3. ²é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ï»ë³ÏÝ»ñÁ Â»ëïÇ µÉáÏÝ»ñÇ ³é³çÇÝ ¨ »ñÏñáñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ (Ñ³Ûáó

É»½íÇó, Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó) Ñ»ï¨Û³É ï»ë³ÏÝ»ñÇ »Ý` ÁÝïñáíÇ (4-Çó Ù»ÏÁ) ¨ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí: ÀÝ¹ áñáõÙ, Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï»ë³ÏÇó ÁÝ¹·ñÏí³Í »Ý ÝáõÛÝ ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ: ²ÛëåÇëáí, Ã»ëïáõÙ Ï³ 20 ÁÝïñáíÇ ³é³ç³¹ñ³Ýù (10-³Ï³Ý Ñ³Ûáó É»½íÇó ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó) ¨ 20 Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí (10-³Ï³Ý Ñ³Ûáó É»½íÇó ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó):

´áÉáñ µÉáÏÝ»ñÇ »ññáñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝÇó »Ý: ²Û¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ µ³ÕÏ³ó³Í »Ý »ñÏáõ Ù³ëÇó ¨ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ »Ý 0, 1, 2 ÙÇ³íáñÝ»ñáí: ´ÉáÏÝ»ñÇ »ññáñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ³é³çÇÝ Ù³ëáõÙ å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ ×³Ý³ã»É å³ïÏ»ñÁ (³ÝÓ, Ñáõß³Ñ³Ù³ÉÇñ, É»é, ï³×³ñ ¨ ³ÛÉÝ), ÇëÏ »ñÏñáñ¹ Ù³ëáõÙ` ·ñ»É ³Û¹ å³ïÏ»ñÇ Ù³ëÇÝ ÇÙ³ó³ÍÁ (ÑÇÙÝ³íáñ»É å³ïÏ»ñí³ÍÇ Ï³ñ¨áñáõÃÛáõÝÁ Ñ³Û ³½·Ç Ñ³Ù³ñ): ²Ûë ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿, áñ, »Ã» ³é³çÇÝ Ù³ëÁ ×Çßï Ï³ï³ñí³Í ã¿ Ï³Ù ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë Ï³ï³ñí³Í ã¿, ³å³ »ñÏñáñ¹ Ù³ëÇ ·Ý³Ñ³ïáõÙÁ ³ÝÇÙ³ëï ¿ ¹³éÝáõÙ: 1 ÙÇ³íáñ ³ß³Ï»ñïÁ ëï³ÝáõÙ ¿ ³é³ç³¹ñ³ÝùÇ ÙÇ³ÛÝ ³é³çÇÝ Ù³ëÁ ×Çßï Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: 2 ÙÇ³íáñÁ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ ³é³ç³¹ñ³ÝùÇ ÉÇ³ñÅ»ù ×Çßï (»ñÏáõ Ù³ë»ñÇ) Ï³ï³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÀÝ¹ áñáõÙ, ³é³çÇÝ Ù³ëÇ ×Çßï å³ï³ëË³ÝÁ ÙÇ³ñÅ»ù ¿, »ñÏñáñ¹ Ù³ëÇÝ å³ï³ëË³Ý»ÉÇë ³ß³Ï»ñïÝ ³½³ï ¿ Çñ Ùïù»ñÝ ³ñï³-Ñ³Ûï»Éáõ Ñ³Ù³ñ (³Û¹åÇëÇÝ ¿ Ñ³ñóÇ µÝáõÛÃÁ): ²Ûë ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹ Ù³ëÇ µáÉáñ Ñ³ñó»ñÁ ÙÇ³ÝÙ³Ý »Ý (Ç±Ýã ·Çï»ë Ýñ³ Ù³ëÇÝ)` ³ß³Ï»ñïÇÝ ãÏ³ßÏ³Ý¹»Éáõ ¨ ãß÷áÃ»óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Ûë Ù»Ãá¹Á ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ëïáõ·»Éáõ ³ß³Ï»ñïÇ áã ÙÇ³ÛÝ ÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ¨ Ùáï»óÙ³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÁ, ïíÛ³É ³ÝÓÇ Ï³Ù ³é³ñÏ³ÛÇ ³ÛëÇÝã Ï³Ù ³ÛÝÇÝã ÏáÕÙÁ Ï³ñ¨áñ»ÉÁ:

3. Â»ëï³íáñÙ³Ý Ý³ËÝ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ

3.1. Ø³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ àñå»ë½Ç Ã»ëï³íáñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ï³Ý

Ñ»ï¨áõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³óáõÙÝ»ñ ³Ý»Éáõ Ñ³Û³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇó ¨ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝÇó Ù»ñ ³ß³Ï»ñïáõÃÛ³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÁÝïñí³Í ÃÇñ³Ë³ÛÇÝ µ³½ÙáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ µ³½Ù³ï³ññ: ²Ûëå»ë` ó³ÝÏ³ÉÇ ¿, áñ ïÕ³Ý»ñÇ ¨ ³ÕçÇÏÝ»ñÇ ÃÇíÁ Ùáï³íáñ³å»ë Ñ³í³ë³ñ ÉÇÝÇ, ÇëÏ µÝ³Ï³í³Ûñ»ñÇ ÁÝ¹·ñÏí³ÍáõÃÛ³Ý Í³í³ÉÝ»ñÁ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý»Ý µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý µ³ßËí³ÍáõÃÛ³ÝÁ,

45

Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ã»ëï Ï³½Ù»Éáõ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý

Ü³Ë³µ³Ý

ä»ï³Ï³Ý ÏñÃ³Ï³Ý Ýáñ ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇ Ùß³ÏáõÙÁ, áõëáõóÙ³Ý ¨ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ ã³÷Ù³Ý Ýáñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ ÝáñÇó ³ñÃÝ³óñ»ó Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ñ³ÝñáõÃÛ³Ý Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÁ Ã»ëï»ñÇ Ñ³Ý¹»å: ÈÇÝ»Éáí Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³Ý Ýáñ³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ` Ã»ëï»ñÁ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ »Ý ï³ÉÇë ëï³Ý³Éáõ ßñç³Ý³í³ñïÝ»ñÇ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÑÙïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûµÛ»ÏïÇí ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñÁ, ëïáõ·»Éáõ Ýñ³Ýó å³ïñ³ëïí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³ÝáõÃÛáõÝÁ ã³÷áñáßÇãÝ»ñÇÝ, í»ñ Ñ³Ý»Éáõ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ¨ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ áõëáõóÙ³Ý ·áñÍáõÙ ³éÏ³ ÑÇÙÝ³ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ: ÎñÃ³Ï³Ý ÙÇ ß³ñù Ï³ñ¨áñá·áõÛÝ ËÝ¹ÇñÝ»ñ ÉáõÍ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ã»ëï»ñÇ Ù»Í ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý û·ï³·áñÍíáõÙ, ÇëÏ »Ã» û·ï³·áñÍíáõÙ »Ý, ³å³ áã µ³í³ñ³ñ ã³÷áí, ³é³Ýó ÑÇÙÝí»Éáõ Ñ³Ù³ßË³ñÑ³ÛÇÝ ·Çï³Ï³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇ íñ³: Ø³ë³Ùµ ¹³ Ñ»ï¨³Ýù ¿ ¹³ë³í³Ý¹áÕÝ»ñÇ` Ã»ëï»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É ï»ëáõÃÛ³Ý ¨ Ù»Ãá¹ÇÏ³ÛÇ Ñ³ñó»ñÇÝ ³Ýï»ÕÛ³ÏáõÃÛ³Ý, Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë Ý³¨ Ã»ëï»ñ Ï³½Ù»Éáõ Ãí³óÛ³É Ñ»ßïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ß³ï ï³ñ³Íí³Í å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ:

44

²ÛëåÇëÇ ÝÛáõÃ Ý»ñ³éáÕ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ ïñí³Í ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ·áÑ³óáõóÇã ¿:

²ÛÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ, áñáÝóáõÙ ÁÝ¹·ñÏí³Í ÝÛáõÃÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ï»Õ»Ï³óí³ÍáõÃÛ³Ý ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ³ëïÇ×³Ý, ïñí³Í ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ Ñ³Ù³ñáõÙ »Ýù µ³í³ñ³ñ ³ÛÝ »ÝÃ³¹ñáõÃÛ³Ùµ, áñ ³Û¹ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý Ó»éù µ»ñí»É Ý³¨ ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ï³ñÇùáõÙ:

Î³Ý Ý³¨ ³ÛÝåÇëÇ Ã»Ù³Ý»ñ, áñáÝó ¹»åùáõÙ ó³ÝÏ³ÉÇ ÏÉÇÝ»ñ ëï³Ý³É ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ³ñ¹ÛáõÝù, Ù³ëÝ³íáñ³å»ë ³ÝÁÝ¹áõÝ»ÉÇ ¿ ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ÷áùñ ÃÇíÁ ³ÛÝ Ã»Ù³Ý»ñÇó, áñáÝù áõëáõÙÝ³ëÇñíáõÙ »Ý ¹åñáó³Ï³Ý Íñ³·ñáí:

àñáß ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ ¿É ÁÝïñí»É »Ý ³é³ÝÓÝ³å»ë É³í ·Çï»ÉÇùÝ»ñ áõÝ»óáÕÝ»ñÇÝ ï³ñµ»ñ³Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Ûë ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ ïñí³Í ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñ ÝáõÛÝå»ë ³éÏ³ »Ý:

ìëï³Ñ »Ýù, áñ ³ÛëåÇëÇ ëïáõ·³ï»ëÝ»ñÁ ³ñÅ»ù³íáñ »Ý ³ß³Ï»ñïáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ, Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝÇó, ³½·³ÛÇÝ ³ñÅ»ùÝ»ñÇó ï»Õ»óí³ÍáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³ÝÇ Ù³ëÇÝ å³ïÏ»ñ³óáõÙ Ï³½Ù»Éáõ, ¹³ë³í³Ý¹Ù³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý á·áí ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³ñóáõÙ ÝÏ³ïí³Í ¹ñ³Ï³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñÁ ³ñÓ³Ý³·ñ»Éáõ ¨ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ Ñ³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ:

¶ð²Î²ÜàôÂÚàôÜ

1. êáíáñáÕÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ñ³Û»ó³Ï³ñ·, §¿¹ÇÃ äñÇÝï¦, ºñ¨³Ý 2005, 12 ¿ç:

2. Ð³Ýñ³ÏñÃáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý ÏñÃ³Ï³ñ·: ØÇçÝ³Ï³ñ· ÏñÃáõÃÛ³Ý ã³÷áñáßÇã, §²Ýï³ñ»ë¦, 2004, 71 ¿ç:

3. Î.Ð³ñáõÃÛáõÝÛ³Ý, ². ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý, Ø³Ã»Ù³ïÇÏ³ÛÇó ¨ µÝ³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇó §TIMSS-2003¦ ëïáõ·³ï»ëÁ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, §²ëïÕÇÏ¦ ·ñ³ïáõÝ, 2004, 53 ¿ç:

4. Ø. Ð³É³çÛ³Ý, È. Ð³ÏáµÛ³Ý, ê. ØÏñïãÛ³Ý, ì. ØÏñïãÛ³Ý, Ð³Û³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇ Ã»ëï³íáñÙ³Ý Ý³Ë³÷áñÓ³ñÏÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, Ð³Ýñ³ÏñÃáõÃÛáõÝ. ·Ý³Ñ³ïáõÙ ¨ Ã»ëï³íáñáõÙ, ÃÇí 9, 2012:

5. ². ´³Õ¹³ë³ñÛ³Ý, Ø. Ð³É³çÛ³Ý, ê. Ø»ÉÇùÛ³Ý, ê. ØÏñïãÛ³Ý, ì. ØÏñïãÛ³Ý, Æ±Ýã ·Çï»Ýù Ù»ñ Ù³ëÇÝ, Ã»ëï³íáñáõÙ Ñ³Û³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÇó, Ø³ÝÏ³í³ñÅáõÃÛáõÝ, ÃÇí 5, 2012:


37

Ã»ëï³íáñáõÙÝ ³ÝóÏ³óíÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáõÙ, ÙÇçÇÝ Ù»ÍáõÃÛ³Ý ¨ ÷áùñ ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ, ·ÛáõÕ»ñáõÙ:

êïáñ¨ ïñíáõÙ »Ý ïíÛ³ÉÝ»ñ Ù³ëÝ³ÏóáÕÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: Â»ëï³íáñÙ³ÝÁ Ù³ëÝ³ÏóáÕÝ»ñÇó`

ïÕ³Ý»ñ »Ý 50,3%-Á,

³ÕçÇÏÝ»ñ` 49,7%-Á`: Àëï µÝ³Ï³í³ÛñÇ`

Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñ »Ý 62.3%-Á,

ÙÇçÇÝ Ù»ÍáõÃÛ³Ý ù³Õ³ùÝ»ñÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñ` 19.2%-Á,

÷áùñ ù³Õ³ùÝ»ñÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñ` 3.1%-Á,

·ÛáõÕ»ñÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñ` 15.4%-Á:

àõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ »Ý Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ Ý³¨ áñáß ïíÛ³ÉÝ»ñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ, ½µ³ÕÙáõÝùÝ»ñÇ, Ñ³ÏáõÙÝ»ñÇ, ¹³ë»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³ÝÁ ïñ³Ù³¹ñíáÕ Å³Ù³Ý³ÏÇ ¨ ³ÛÉÝÇ Ù³ëÇÝ: Àëï ëï³óí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ`

µ³½Ù³Ý¹³Ù (4 Ñá·Ç Ï³Ù ³í»ÉÇ) ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇó »Ý 15,5%-Á,

áã µ³½Ù³Ý¹³Ù` ÙÇÝã¨ 4 ³ÝÓ`82,6%-Á: Ø³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ 2,4%-Á ³Ûë Ñ³ñóÇÝ ãÇ å³ï³ëË³Ý»É: §à±ñÝ ¿ ùá ³Ù»Ý³ëÇñ³Í ³é³ñÏ³Ý¦ Ñ³ñóÇÝ ïñí³Í

å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ µ³ßËí»É »Ý Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå`

²Ù»Ý³Ù»Í Ãí»ñÁ ·ñ³Ýóí»É »Ý Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³` 26,4%, ¨ Ñ³Ûáó É»½áõ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ` 17,6 %, ³é³ñÏ³Ý»ñÇ ¹ÇÙ³ó: ÐÝ³ñ³íáñ ¿, áñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ³Ûë ³é³ñÏ³Ý»ñÇÝ Ý³Ë³å³ïíáõÃÛáõÝ »Ý ïí»É` ïáõñù ï³Éáí ¹ñ³Ýó Ï³ñ¨áñáõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³ÝÇÝ:

Ð³çáñ¹ ï»Õ»ñáõÙ »Ý Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ûï³ñ É»½áõÝ»ñÁ` Ñ³í³ë³ñ ù³Ý³ÏÝ»ñáí` Ùáï 11, 5%:

´Ý³·Çï³Ï³Ý ³é³ñÏ³Ý»ñÁ ³í»ÉÇ ùÇã »Ý ÁÝïñí»É` 3-6%: Ð³ñóÇÝ ãÇ å³ï³ëË³Ý»É 3%-Á: §Æ±Ýã »ë áõ½áõÙ ¹³éÝ³É¦ Ñ³ñóÇÝ ïñí³Í å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ

³Ù»Ý³Ù»Í ÃÇíÁ ·ñ³Ýóí»É ¿ §â»Ù áñáß»É¦ ëÛáõÝ³ÏáõÙ` 21,6%: ´³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í Ãíáí ³ß³Ï»ñïÝ»ñ` 23,6%-Á, ã»Ý ÁÝïñ»É ïñí³Í ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÇó áã


38

Ù»ÏÁ ¨ ÝßáõÙ »Ý Ï³ï³ñ»É §²ÛÉ¦ ëÛáõÝ³ÏáõÙ: ØÝ³ó³Í å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ µ³ßËí»É »Ý Ñ»ï¨Û³É Ï»ñå`

³Ù»Ý³Ù»Í Ãí»ñÁ ·ñ³Ýóí»É »Ý §´ÅÇßÏ¦` 12,2%, ¨ §Æñ³í³µ³Ý¦` 11,1% ëÛáõÝ³ÏÝ»ñáõÙ,

ëåáñïëÙ»Ý ó³ÝÏ³ÝáõÙ ¿ ¹³éÝ³É Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ 6,8%-Á,

Íñ³·ñ³íáñáÕ` 5,1%-Á,

ïÝï»ë³·»ï` 4,4%-Á,

³ñÑ»ëï³íáñ` 3,4%-Á: ØÛáõë ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÁ` ·ÛáõÕ³ïÝï»ë, ·áñÍ³ñ³ñ, Éñ³·ñáÕ ¨ ³ÛÉÝ, ùÇã

»Ý ÁÝïñí»É` ÙÇÝã¨ 2-³Ï³Ý ïáÏáë: Ð³ñóÇÝ ãÇ å³ï³ëË³Ý»É Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ 2,4%-Á, áñáÝó, Ç í»ñçá,

ÝáõÛÝå»ë Ï³ñ»ÉÇ ¿ ¹³ë»É ãÏáÕÙÝáñáßí³ÍÝ»ñÇ Ù»ç:

3.2. ØÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ»ñÁ ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ Ã»ëïÇ ÙÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ ¿` 48,76: ê³ Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, áñ

Ã»ëïÁ »Õ»É ¿ ÙÇçÇÝ µ³ñ¹áõÃÛ³Ý, ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ áõÝ»ó»É »Ý µ³í³ñ³ñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñ Ñ³ñó»ñÇÝ å³ï³ëË³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ ¨ ÷áñÓ»É »Ý Çñ»Ýó ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ å³ï³ëË³Ý»É ÑÝ³ñ³íáñÇÝë ß³ï Ñ³ñó»ñÇ:

²ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ÑÇëïá·ñ³ÙÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ`

Üí³½³·áõÛÝ ÙÇ³íáñÝ ¿ 12-Á, ³é³í»É³·áõÛÝÁ` 72-Á: ²ÛëÇÝùÝ` ãÏ³Ý

³ÛÝåÇëÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñ, áñáÝù Ã»ëï-·ñùáõÛÏÁ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ¹³ï³ñÏ »Ý ÃáÕ»É Ï³Ù ïí»É »Ý ÙÇ³ÛÝ ëË³É å³ï³ëË³ÝÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ ãÏ³Ý Ý³¨ ³ÛÝåÇëÇù, áñáÝù ×Çßï å³ï³ëË³Ý»É »Ý µáÉáñ Ñ³ñó»ñÇÝ: àñ³Ë³ÉÇ ¿, áñ Ñ³ñó»ñÇ Ï»ëÇó ³í»ÉÇÇÝ ×Çßï å³ï³ëË³Ý³Í ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÃÇíÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ Ï»ëÇó å³Ï³ëÇÝ ×Çßï å³ï³ëË³Ý³ÍÝ»ñÇ ÃÇíÁ:


43

Ë³Ý ïÇå»ñÇ ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÝ»ñÁ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ùáï »Ý

Çñ³ñ: ²Ûëï»ÕÇó Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñ»ï¨áõÃÛáõÝ ³Ý»É ¨′ Ã»ëïÇ Ù³ëÇÝ (³Ûë »ñÏáõ

»ÝÃ³Ã»ëï»ñÁ µ³ñ¹áõÃÛ³Ý ³ëïÇ×³Ýáí Ñ³Ù³ñÅ»ù »Ý), ¨′ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ

³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ³Ûë »ñÏáõ ³é³ñÏ³Ý»ñÇÝ ïÇñ³å»ïáõÙ »Ý ·ñ»Ã» Ñ³í³ë³ñ³å»ë:

ºñÏáõ »ÝÃ³Ã»ëï»ñáõÙ ¿É Ï³Ý ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ, áñáÝó å³ï³ëË³Ý»É ¿ Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ 90 ¨ ³í»ÉÇ ïáÏáëÁ:

Ð³Ûáó É»½íÇó ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ³Û¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÝ »Ý`

4-ñ¹Á` ³Ûµáõµ»ÝÇ Ù³ëÇÝ,

19-ñ¹Á` µ³éÇ ÷áË³µ»ñ³Ï³Ý ÇÙ³ëïÇ Ù³ëÇÝ: Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó ³Û¹åÇëÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÝ »Ý`

2-ñ¹Á` îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÇ å³ïÏ»ñáí Ù»ï³Õ³¹ñ³ÙÇ Ù³ëÇÝ,

14-ñ¹Á` Ñ³Ûáó ·ñ»ñÇ ëï»ÕÍáÕÇ Ù³ëÇÝ,

23-ñ¹Á` Ñ³ÛÏ³Ï³Ý å»ï³Ï³Ý Ï³½Ù³íáñáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ:

Î³Ý Ý³¨ ß³ï µ³ñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ, áñáÝó å³ï³ëË³Ý»É ¿ Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ 20 ïáÏáëÇó å³Ï³ëÁ: Ð³Ûáó É»½íÇó ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó Ï³ ³Û¹åÇëÇ Ù»Ï ³é³ç³¹ñ³Ýù`

58-ñ¹Á` ²í. Æë³Ñ³ÏÛ³ÝÇ §²½·³ÛÇÝ »ñ·Á¦ å³ïÙí³ÍùÇ Ù³ëÇÝ:

ä³ï×³éÁ Ñ³í³Ý³µ³ñ ³Û¹ ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛ³Ý áã ³ÛÝù³Ý Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï ÉÇÝ»ÉÝ ¿, Ã»¨ ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ Íñ³·ñ³ÛÇÝ ¿:

Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó ³Û¹åÇëÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÝ »Ý`

38-ñ¹Á` ºñí³Ý¹Û³Ý îÇ·ñ³ÝÇ Ù³ëÇÝ,

44-ñ¹Á` 62 Ã. Ñ³Û-å³ñÃ¨³Ï³Ý ½áñù»ñÇ ï³ñ³Í Ñ³ÕÃ³Ý³ÏÇ ÙÇ ¹ñí³·Ç Ù³ëÇÝ:

ºñÏáõ ³é³ñÏ³Ý»ñÇ ÁÝïñáíÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ å³ï³ëË³Ý»É »Ý ³í»ÉÇ É³í, ù³Ý Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ, ÇÝãÁ ëå³ë»ÉÇ ¿ñ:

ä»ïù ¿ Ýß»É, áñ í»ñÁ µ»ñí³Í µáÉáñ µ³ñ¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí »Ý: ê³Ï³ÛÝ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí »Ý Ý³¨ Ñ»ßï ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÁ:

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùµ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ ã³÷áí áõÝ»Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ å³ß³ñ, ¹ñ³Ýù ÏÇñ³é»Éáõ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝ, Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç Ñ³Ù³ñ ³ñÅ»ù Ý»ñÏ³Û³óÝáÕ ³ÝÓ»ñÇó ¨ ÏáÃáÕÝ»ñÇó ï»Õ»Ï³óí³ÍáõÃÛáõÝ ¨ ¹ñ³Ýó Ù³ëÇÝ Ùïù»ñ ß³ñ³¹ñ»Éáõ ÑÙïáõÃÛáõÝ: âÏ³Ý ³ñï³éáó »ñ¨áõÛÃÝ»ñ, ÇÝãå»ë, ûñÇÝ³Ï` ËáñÑñ¹³ÝÇß Ñ³Ý¹Çë³óáÕ ³ÝÓÇ, ÏáÃáÕÇ ¨ ³ÛÉÝÇ Ñ³Ù³ï³ñ³Í ã×³Ý³ãáõÙ:


42

ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, µáÉáñ »ñ»ù »ÝÃ³Ã»ëï»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ Çñ³ñ Ñ³Ù³ñÅ»ù »Ý, µ³í³Ï³Ý Ùáï »Ý ¹ñ³Ýó Ýí³½³·áõÛÝ, ³é³í»É³·áõÛÝ ¨ ÙÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ»ñÁ: ºñ»ù »ÝÃ³Ã»ëï»ñÇó ¿É Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ` 60%-Çó ³í»ÉÇÝ, Ñ³í³ù»É ¿ µ³í³ñ³ñ, ÙÇçÇÝ ¨ µ³ñÓñ ÙÇ³íáñÝ»ñ: ²Ù»Ý³ó³Íñ ÙÇ³íáñÝ»ñÁ ·ñ³Ýóí»É »Ý ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝÇó. µ³ñÓñ ¿ µ³í³ñ³ñ ÙÇ³íáñÝ»ñ ãÑ³í³ù³ÍÝ»ñÇ ïáÏáëÁ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ÝÏ³ï»É, áñ ³Ûë »ÝÃ³Ã»ëïÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ µ³ÕÏ³ó³Í »Ý »ñÏáõ Ù³ëÇó` »ÝÃ³³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇó, áñáÝóÇó Ù»ÏÁ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí ¿, ÙÛáõëÁ` ÁÝ¹³ñÓ³Ï: Ð³Ù»Ù³ï³Ï³Ý ó³Íñ óáõó³ÝÇßÇ Ñ³ñóáõÙ ¿³Ï³Ý ¹»ñ ¿ Ë³Õ³ó»É ³é³ç³¹ñ³ÝùÇ »ñÏñáñ¹ Ù³ëÁ í»ñÁ Ýßí³Í å³ï×³éáí: ºÃ» ¹Çï³ñÏáõÙ »Ýù ÙÇ³ÛÝ ³é³çÇÝ Ù³ëÁ, ³å³ µ³í³ñ³ñ ÙÇ³íáñÝ»ñ ãÑ³í³ù³ÍÝ»ñÇ ïáÏáëÁ Ï³½ÙáõÙ ¿ ß³ï ³í»ÉÇ ÷áùñ ÃÇí` 6,8%` µ³í³Ï³ÝÇÝ Ùáï ÙÛáõë »ñÏáõ »ÝÃ³Ã»ëï»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý óáõó³ÝÇßÇÝ: ºñÏñáñ¹ Ù³ëÇ ãÏ³ï³ñÙ³Ý å³ï×³éÁ, ÇÝãå»ë ³ëí»ó, ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë áã Ã» ãÇÙ³óáõÃÛáõÝÝ ¿, ³ÛÉ ãÏáÕÙÝáñáßí»ÉÁ:

3.4. ÀÝïñáíÇ ¨ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ ïñí³Í ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ Ñ³ñ³µ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÁ

Ø»ñ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ

³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, Ã» ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ÇÝãå»ë »Ý å³ï³ëË³Ý»É ³é³çÇÝ ¨ »ñÏñáñ¹ »ÝÃ³Ã»ëï»ñÇ (Ñ³Ûáó É»½áõ, Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¨ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ) ÁÝïñáíÇ ¨ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ: ²é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ, Áëï Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ïÇå»ñÇ, Ã»ëïáõÙ µ³ßËí³Í »Ý

Ñ³í³ë³ñ³å»ë. Ã»′ Ñ³Ûáó É»½íÇ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, Ã»′ Ñ³Ûáó

å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝïñáíÇ ¨ Ï³ñ× å³ï³ëË³Ýáí ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ 10-³Ï³Ý »Ý: ²Û¹ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇÝ ïñí³Í ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ïáÏáëÝ»ñÁ Ý»ñÏ³Û³óí³Í »Ý ëïáñ¨ µ»ñí³Í ³ÕÛáõë³ÏáõÙ:

²é³ç³¹ñ³ÝùÇ ïÇåÁ

²é³ñÏ³Ý ÖÇßï

å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ïáÏáëÁ

ÀÝ¹³Ù»ÝÁ

ÀÝïñáíÇ Ð³Ûáó É»½áõ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

73.5 72.2

Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ 70.9

Î³ñ× å³ï³ëË³Ýáí

Ð³Ûáó É»½áõ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

58.2 57.45

Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ 56.7

ÆÝãå»ë »ñ¨áõÙ ¿ ³ÕÛáõë³ÏÇó, Ñ³Ûáó É»½íÇ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛ³Ý ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë-


39

ÐÇëïá·ñ³ÙÁ ÷áùñ-ÇÝã ß»Õí³Í ¿ ¹»åÇ ³ç, ÇÝãÁ ó³ÝÏ³ÉÇ óáõó³ÝÇß ¿ ³ÛëåÇëÇ Ã»ëïÇ ¨ Ã»ëï³íáñÙ³Ý ïíÛ³É Ýå³ï³ÏÇ Ñ³Ù³ñ:

²Ù»Ý³Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáÕ ÙÇ³íáñÝ ¿ 48-Á: ÀÝ¹ áñáõÙ` ÙÇ³íáñÝ»ñÁ µ³ßËí³Í »Ý Ñ³Ù³ã³÷. ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ùáï

25%-Á å³ï³ëË³Ý»É »Ý 12-39 Ñ³ñóÇ, 25%-Á` 58-72 Ñ³ñóÇ, 50%-Á` 40-57 Ñ³ñóÇ, ³ÛëÇÝùÝ` Ã»ëïÇ Ñ³ñó»ñÇ Ï»ëÇó ³í»ÉÇÇÝ:

²ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ï»ëÁ Ñ³í³ù»É ¿ 12-49, Ï»ëÁ` 50-72 ÙÇ³íáñ: êï³óí³Í ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ·áÑ³óáõóÇã »Ý, ë³Ï³ÛÝ

Ã»ëïÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ ÝÛáõÃÁ ÁÝïñí³Í ¿ ³ÛÝå»ë, áñ ³Û¹ ï³ñÇùÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ³ÏÝÏ³É»É Ýí³½³·áõÛÝÁ 25 ÙÇ³íáñ, ³ÛëÇÝùÝ` ×Çßï å³ï³ëË³ÝÝ»ñ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ Ù»Ï ù³éáñ¹Çó ùÇã ³í»ÉÇÇÝ: ¸ñ³Ýù ³ÛÝ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÝ »Ý, áñáÝù ëïáõ·áõÙ »Ý ÑÇÙÝ³ñ³ñ ·Çï»ÉÇù: ØÇÝã¹»é áã µáÉáñÝ »Ý Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»É Ýí³½³·áõÛÝ ß»ÙÁ:

¸åñáó³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý ÙÇ³íáñÝ»ñáí ³ñï³Ñ³Ûïí»Éáõ ¹»åùáõÙ ÏáõÝ»Ý³Ýù Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÁ`1

1-3 ÙÇ³íáñ` ³Ýµ³í³ñ³ñ Ïëï³Ý³Ý ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ 5,4%-Á: ´³í³ñ³ñ, ÙÇçÇÝ ¨ µ³ñÓñ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÝ»ñ ëï³óáÕ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ïáÏáë³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝÁ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ ³ÕÛáõë³Ïáí:

¶Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ØÇ³íáñÁ ²ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÃÇíÁ

ïáÏáëÝ»ñáí 4 25-32 8,1% 5 33-40 13,5% 6 41-48 18.9% 7 49-56 23.3% 8 57-64 19.6% 9 65-72 11.5%

10 0 0%

´Ý³Ï³Ý³µ³ñ Ã»ëïÁ ãå»ïù ¿ Ï³½Ùí³Í ÉÇÝ»ñ ³ÛÝå»ë, áñ ëï³óí»ñ 100 ïáÏáë³Ýáó Ï³Ù ¹ñ³Ý Ùáï ³ñ¹ÛáõÝù, ù³ÝÇ áñ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝ ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ Ý³¨ ï³ñµ»ñ³ÏáõÙÁ: Â»ëïÁ Ý»ñ³éáõÙ ¿ Ý³¨ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ, áñáÝù ³í»ÉÇ Ëáñ ·Çï»ÉÇù »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ, ÇÝãå»ë Ý³¨ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñ, áñáÝó Ï³ñáÕ ¿ÇÝ å³ï³ëË³Ý»É ³é³ÝÓÝ³å»ë Ñ»ï³ùñùñíáÕÝ»ñÁ:

1 Տես Սովորողների գնահատման հայեցակարգ, «Էդիտ պրինտ», Երևան, 2005:


40

3.3. ºÝÃ³Ã»ëï»ñÇ Ù³ëÇÝ ìÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ Ã»ëïÁ, ÇÝãå»ë

Ý³¨ Ýñ³ »ñ»ù Ù³ë»ñÁ` »ÝÃ³Ã»ëï»ñÁ, »Õ»É »Ý Ñáõë³ÉÇ: ÆÝãå»ë ³ëí»É ¿, Ã»ëïÇ Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¿ 3 Ã»ëï Ù»ÏáõÙ Ï³éáõóí³ÍùÁ, áõëïÇ Ï³ñ¨áñ ¿, áñ ³Û¹ »ñ»ù Ù³ë»ñÁ` »ÝÃ³Ã»ëï»ñÁ, ÙÇÙÛ³Ýó Ñ³Ù³ÑáõÝã ÉÇÝ»Ý Çñ»Ýó íÇ×³Ï³·ñ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí:

Â»ëï»ñÇ »ñ»ù Ù³ë»ñÇ ÑÇëïá·ñ³ÙÝ»ñÁ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ »Ý Ñ»ï¨Û³É å³ïÏ»ñÝ»ñÁ`

1. Ð³Ûáó É»½áõ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

²Ûë »ÝÃ³Ã»ëïÇó Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÁ 20 ÑÝ³ñ³íáñÇó í³ëï³Ï»É »Ý

Ýí³½³·áõÛÝÁ 4, ³é³í»É³·áõÛÝÁ` 19 ÙÇ³íáñ: 77%-Á í³ëï³Ï»É »Ý ÙÇçÇÝÇó µ³ñÓñ ÙÇ³íáñÝ»ñ` 10 ¨ ³í»ÉÇ: ²Ù»Ý³Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáÕ ÙÇ³íáñÝ ¿ 15-Á` 12.2%: ØÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ ¿ 13,17:

2. Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ

²Ûë »ÝÃ³Ã»ëïÇó Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÁ 20 ÑÝ³ñ³íáñÇó í³ëï³Ï»É »Ý Ýí³½³·áõÛÝÁ 3, ³é³í»É³·áõÛÝÁ` 20 ÙÇ³íáñ: 83,1%-Á í³ëï³Ï»É »Ý ÙÇçÇÝÇó µ³ñÓñ ÙÇ³íáñÝ»ñ` 10 ¨ ³í»ÉÇ: ²Ù»Ý³Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáÕ ÙÇ³íáñÝ ¿ 16-Á` 12,8%: ØÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ ¿ 12,77-Á:


41

²Ûë óáõó³ÝÇßÁ ûñÇÝ³ã³÷ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ Ñ³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ Ýáñ ³é³ñÏ³ ¿ ³Ûë ï³ñÇùÇ ¹åñáó³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ù³Ý Ñ³Ûáó É»½áõÝ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÝ áõëáõÙÝ³ëÇñáõÙ »Ý ³é³çÇÝ ¹³ë³ñ³ÝÇó:

3. ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝ

²Ûë »ÝÃ³Ã»ëïÇó Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÁ 40 ÑÝ³ñ³íáñÇó í³ëï³Ï»É »Ý

Ýí³½³·áõÛÝÁ 1, ³é³í»É³·áõÛÝÁ` 39 ÙÇ³íáñ: ÀÝ¹ áñáõÙ, 1 ÙÇ³íáñ í³ëï³Ï»É ¿ ÙÇ³ÛÝ 1 Ù³ëÝ³ÏÇó: Ð³çáñ¹ ³Ù»Ý³ó³Íñ ÙÇ³íáñÁ 4-Ý ¿ (2 Ù³ëÝ³ÏÇó):

63,2%-Á í³ëï³Ï»É »Ý ÙÇçÇÝ ¨ µ³ñÓñ ÙÇ³íáñÝ»ñ` 20 ¨ ³í»ÉÇ: ²Ù»Ý³Ñ³×³Ë Ñ³Ý¹ÇåáÕ ÙÇ³íáñÝ ¿ 29-Á` 5,4%: ØÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ ¿ 22,81:

ØÇçÇÝ ÙÇ³íáñÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ ÷áùñ ÃÇíÁ (Ñ³Ù»Ù³ï³Í ÙÛáõë »ñÏáõ »ÝÃ³Ã»ëï»ñÇ Ñ»ï) å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ¿ ³Ûë »ÝÃ³Ã»ëïáõÙ ³éÏ³ ÁÝ¹³ñÓ³Ï å³ï³ëË³Ýáí »ÝÃ³³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñáí: Ð³×³Ë Ù³ëÝ³ÏÇóÁ ×³Ý³ã»É ¿ ïíÛ³É ·áñÍãÇÝ Ï³Ù í³ÛñÁ, ÏáÃáÕÁ ¨ ³ÛÉÝ, ë³Ï³ÛÝ ãÇ ÏáÕÙÝáñáßí»É, Ã» ÇÝã ·ñÇ ¹ñ³ Ù³ëÇÝ: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ³Ûë »ÝÃ³Ã»ëïÇ ³é³ç³¹ñ³ÝùÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë Ï³ï³ñí³Í »Ý µ³í³ñ³ñ ã³÷áí:

êïáñ¨ µ»ñí³Í ³ÕÛáõë³ÏáõÙ Ý»ñÏ³Û³óíáõÙ ¿ »ñ»ù »ÝÃ³Ã»ëï»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ` Áëï ¹åñáó³Ï³Ý ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý 10-³Ï³Ý ÙÇ³íáñ³Ýáó ë³Ý¹Õ³ÏÇ:

ºÝÃ³Ã»ëïÁ ØÇçÇÝ

ÙÇ³íáñÁ

Üí³½³-·áõÛÝ

ÙÇ³íáñÁ

²é³í»-É³·áõÛÝ

ÙÇ³íáñÁ

Üßí³Í ÙÇ³íáñÝ»ñÁ Ñ³í³ù³ÍÝ»ñÇ ïáÏáëÝ»ñÁ

1-3 4 5-6 7-8 9-10

Ð³Ûáó É»½áõ ¨ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ

6,6 2 9,5 5,7 9,5 34,8 41,9 8,1

Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛáõÝ 6,4 1.5 10 10,5 4,1 41,6 41,2 4,4

ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ Ñ³Û³·ÇïáõÃÛáõÝ

5,7 0,25 9,75 22,3 14,5 29,8 27,7 5,7


ìºðÈàôÌ²Î²Ü - îºÔºÎ²îì²Î²Ü Ð²Ü¸ºê ... · 2013-04-08 ·...

Documents