متون تعزیه241

گلچینی از بهترین کتاب های آیینی

200 تومان

2

نویسندهناشرنام کتاب

راهنمای عالئم

نکته

متون تعزیه

بی شـک "هنر" در برون داد عواطف بشـری یکی از مهمترین و رسـاترین رسـانه اسـت. شـاید اغراق نباشـد کـه بگوییـم فرهنـگ شـیعه این توانایی را داشـته که هنـر را در خدمت اسـام و مذهـب آورد. نمونه بـارز این اتفاق نمایـش مذهبـی "تعزیـه" اسـت. پس از آنکـه خاندان آل بویه بر مذهب شـیعه تاکید نمودند و سـعی بر پاسداشـت و احیـای قیـام سـرور آزادگان عالـم حضرت سیدالشـهدا کردنـد, عزاداری هـا با توجه بـه اقلیم هر ناحیه رنـگ و بویی تـازه یافـت. ایـن بـود تا در دوران صفویـه که هنر تعزیـه سـربرآورد و در دل دلباختگان خاندان حضرت رسـول صلی اهلل علیـه و آلـه جـای بـاز کرد. هنری که با چند ابزار سـاده موسـیقی )طبل و نی و شـیپور( و چند دسـت لباس سـاده سـیاه و سـفید و سـبز و سرخ و نهایتا شـعرخوانی تعزیه گردانان؛ توانست هر روز بیشـتر از پیش با مخاطبان دلسوخته اباعبـداهلل الحسـین علیـه السـام ارتباط برقـرار کند.پس از صفویه این هنر به مـرور رو به افول نهاد تـا اینکه در دوره قاجـار دوبـاره بـه رونق و بالندگی رسـید. متاسـفانه اقبـال بیش از حد مردم به این هنر سـبب گردید که آسـیب هایی متوجـه تعزیـه گردد که بعضا برای مذهب تشـیع نیز مناسـب نبود. رسـوخ وهـن و اغراق هـای دور از ذهن در وصف عاشـورا و شـیوع اشـعار ضعیـف و نـازل در تعزیه نامه هـا از مهمترین این آسـیب ها و آفت هـا بـود. در دوران پس از انقـاب اسـامی نوعـی تعالـی معنـوی و سـاختاری در تعزیه نمـود پیدا کـرد. محققان و شـاعران توانمنـد به میدان آمدنـد و تـا جایـی که امکان داشـت تعزیـه نامه ها را مبرا سـاختند و پالودنـد از وهن هایی که مخـرب مذهب بودند. لـذا در ایـن مجموعـه که تحت عنوان گلچینی از کتاب های عاشـورایی عرضه می شـود کتبی را کـه در قالب تعزیه؛

نام آشناتر و مطرح تر بوده اند, تقدیم عاشقان اهل بیت علیهم السام می شود.

3

مجلس حّربن یزید ریاحی علی معلم دامغانی

سوره مهر

مرد شن ها را شنا می کرد بر مرکبروزش »اسری«،

سیِر کوی آشنا می کرد بر مرکبدشت، دریا

مرد، موِج کوه پیکرمرد، ماهی،

آی…شاهبازی بال در بال نسیم صبحگاهی،

آی …مرد، »حرِّبن یزید« آنگه »ریاحی«،

آی…مصطفایی جانب معراج راهی،

آی…حق، حسین بن علی)ع( بر قاِف شاهی

آی…

4

مجلــس حــر بــن یزیــد ریاحــی منظومه ای ــقانه از ــی حماسی-عاش ــا لحن ــی ب ــت نیمای اساســتاد علــی معلــم دامغانی که توســط انتشــارات

سوره مهر منتشر شده است. ــد در ــاه و مفی ــه ای کوت ــاب مقدم ــاز کت در آغــه ــر ب ــن اث ــرایش ای ــی س ــۀ تاریخ ــرح زمین شقلــم محمــد رضــا تقی دخــت آمــده کــه فضــای ذهنــی مخاطــب را بــرای دریافــت و حــظ هنری ــن ــه احس ــه وج ــه ب ــن منظوم ــری از ای حداکث

ــد. ــاده می کن آمایــن منظومــه نیمایــی کــه درحقیقــت زبــان حال ــع ــازه و بدی ــت ت ــت روای ــام اس ــر علیه الس حســفر درونــی اوســت کــه طــی آن دل بیقــرار و ــای ــا و گردنه ه ــود را از تنگناه حقیقت جــوی خــش ــد و پرس ــوار تردی ــیرهای دش ــب و مس صعــه ســرمنزل یقیــن ــد و ب ــه ســامت می گذران ب

می رســاند. ــر ــه ح ــت ک ــه ای اس ــعر واگوی ــن ش ــدۀ ای عمــزل اول، راه را ــه در من ــم او ک ــود دارد. ه ــا خ بــه الســام بســته و حتــی ــداهلل علی ــی عب ــر اب باجــازۀ بازگشــت بــه ایشــان نــداده و نفرین ســبط ــود، حــال ــده ب ــرای خــود خری رســول خــدا را ببنابــر روایــت ســطرهای آغازیــن شــعر بــه خــود

هفت وادی هفت دمـ خواهی نخواهی ـ

آی…آی آی…ای خلق!

نزدیک است راه دوست...نزدیک است

این حسین استـ این همان خون خداـ

این اوست…نزدیک است

عاشــق معشــوق حضــرت … ســت جو

نزدیک استقبله

ـ آری قبله ـاز این سوست…نزدیک است…

...

5

ــا اهــل اســت/ ــد کــه »دل ای دل کار ب ــب می زن نهیبرجــا بــاش«.

حــر بــن یزیــد ریاحــی ســرانجام پــس از پرســش های ــان و ــای پنه ــردن زوای ــن ک ــود و روش ــراوان از خ فپیــدای ماجــرا و محاکمــۀ خویشــتن، همرنــگ جماعت رســوای جاهــل و ظالــم زمانــه اش نمی شــود و وقتــی ــخنان ــا س ــان را ب ــد یزیدی ــه نمی توان ــد ک درمی یابــاز دارد، ســرداری ــان ب ــام زم ــا ام ــگ ب ــش از جن خویلشــکر کفــر را یکســو می نهــد و بــه شــوق ســربازی و جانبــازی در ســپاه اســام، صبــح روز واقعــه، توبــه کار ــت ــعر روای ــه ش ــه ک ــیمان و آنگون ــرمگین و پش و شمی کنــد تیــغ و قــرآن در کف-کــه یــا بــه تیغــم بکــش و یــا بــه قرآنــم ببخشــای - بــه جانــب حــق می شــتابد و بــا آغــوش بــاز و کریمانۀ حضــرت سیدالشــهدا مواجه ــول ــمرگی اوالد رس ــان پیش ــازۀ ایش ــا اج ــود و ب میشــد و ــان را برمی گزین ــام ایش ــاب واالمق ــدا و اصح خ

ــرد. ــه می گی ــی را از امامــش هدی ــب آزادگ لقاســتاد معلــم ایــن لحظــات را بــه زیبایــی هــر ــاح ــه اصط ــم و ب ــی محک ــا زبان ــر و ب ــه تمام ت چاســتخوان دار و بــا کلماتــی درخــور و تصاویــری اثرگذار

ــت. ــرده اس ــی ک بازآفرینــگفت و ــی ش ــا تضمین ــی ب ــمند نیمای ــر ارزش ــن اث ایبه جــا و هنرمندانــه از لســان الغیب پایــان می یابــد.

آنجــا کــه از زبــان حــر کــه حــاال دیگــر از بنــد نفــس رهایــی یافتــه و خــود را فدایــی و در رکاب ســاالر لشــکر غــم می گوید:»وگــر می بینــد شــهیدان ــه ــن و ســاقی ب ــزد/ م ــه خــون عاشــقان ری انگیزد/ک

ــم«. ــادش براندازی ــم و/بنی ــم تازی ه

پیــش از ایــن نیــز اســتاد معلــم در مثنــوی عاشــورایی بــا مطلــع )روزی کــه در »گل کــرد خورشــید« ــوب ــک چ ــید/ برخش ــرد خورش ــل ک ــفق م ــام ش جــه حــق یکــی از نیزه هــا گل کــرد خورشــید( - کــه بارجمندتریــن شــعرهایی اســت کــه پیرامــون مصیبــت امــام حســین علیــه الســام و خانــدان و یــاران ایشــان ــه واقعــۀ ســروده شــده - هنــر خــود را در پرداختــن بــا ــه و ب ــق و دیگرگون ــازه و عمی ــی ت ــا نگاه ــا ب کرببیانــی بدیــع و زبانی ســخته و پختــه و آهنگیــن و فاخر

ــود. بــه منصــه ظهــور رســانده باســتاد علــی معلــم دامغانــی حتــی اگــر بــه جــز مثنوی ــی ــۀ نیمای عاشــورایی »گل کــرد خورشــید« و منظوم»مجلــس حــر بــن یزیــد ریاحــی« هیــچ شــعر دیگری ــوی ــون مثن ــانی همچ ــای درخش ــه و مثنوی ه نگفتــرای ــعر ب ــن دو ش ــود، همی ــروده ب ــرت« را نس »هجــام ایشــان در گســترۀ شــعر ــدگاری و جاودانگــی ن مان

ــرد. ــت می ک ــی کفای ــی فارس متعال

6

این رستخیز عام 1 غالمعلی نادعلی زاده

خیمه

شمر در گودال قتلگاه

نمی دانی مگر من کیستم ای ظالم ابتر؟ امام)ع(: ترا قدر است می دانم ز جن و انس باالتر شمر: نمی دانی بود جدم محمد شافع محشر؟ امام)ع(: بلی دانم بود جدت محمد، سید و سرور شمر: نمی دانی مگر بابم علی مرتضی باشد؟ امام)ع(:

بلی دانم که بابایت وصی مصطفی باشد شمر: بدان خیر النسا مادر به من باشد آیا بی دین امام)ع(:

کنیز مادرت باشد به باغ خلد، حور العین شمر: بگو این روز را نامش چه ای شوم دغا باشد؟ امام)ع(:

بدان ماه محرم، جمعه ای نور هدی باشد شمر: خطیبان بر سر منبر بگو نام که را خوانند؟ امام)ع(:

به منبر نام جدت را بدان هر لحظه می خوانند شمر: چرا پس ای ستم گستر به من خواری روا داری؟ امام)ع(:

بدان از بهر مال است و سپهداری و سرداری شمر:

7

سپهداری بود بهتر، و یا انعام پیغمبر؟ امام)ع(: بدان آن نسیه این نقد است، ای میر ملک لشگر شمر:

ز قتلم درگذر تا در قیامت شافعت گردم امام)ع(: نمودم عزم قتلت را ز عزمم بر نمی گردم شمر:

مده از دست فرصت را، ز دوزخ رو به جنت کن امام)ع(: منم شاگرد شیطان، یا حسین ترک نصیحت کن شمر:

ــدوه واقعــه عاشــورا کمــک مــی درک حــزن و انکنــد و نیــز بــازی هنرمنــدان )تعزیــه گردانــان( و ــان کام شــعری و حماســی اشــان و پوشــش آنــیاه ــفید و س ــبز، س ــرخ و س ــای س ــاس ه در لبســبب شــده اســت تــا مخاطبانــی کــه حلقــه زده انــد در اطــراف صحنــه از شــروع مراســم، بیشــتر و بهتــر بــا اشــک و آه و نالــه هــای جانسوزشــان ــی ــهرها مکان ــیاری از ش ــد. در بس ــزاداری کنن عمختــص تعزیــه ســاخته انــد و در ایام محــرم مردم از جاهــای دور بــرای دیــدن و شــنیدن تعزیه بدانجا

مــی آینــد تــا عــزاداری کننــد. غامعلــی نادعلــی زاده )نــادی دامغانــی( مصحــح ــه ــن ســرایندگان تعزی ــر، خــود از بزرگتری ــن اث ایــا کنــون بیــش از دویســت در روزگار ماســت. او ت

مجلــس تعزیــه ســروده اســت. ایــن دوره پنــج جلــدی تعزیــه کــه بــه نــام کلــی "رســتخیز عــام" ذکــر مــی شــود اشــعار تعزیــه ای اســت کــه در منطقــه دامغــان خوانــده و اجــرا مــی ــوای ــا و محت ــعار، غن ــودن اش ــت ب ــود. یکدس شســروده هــا و پــاک بــودن اشــعار از فحش و ناســزا و جمــات رکیــک، دروغ و وهــن، از شــاخصه های

"ایــن رســتخیز عــام" عنــوان مجموعــه پنــج جلــدی اشــعار عاشــورایی اســت در قالــب تعزیــه کــه توســط غامعلــی نــاد علــی زاده )نــادی دامغانــی( اصــاح و بــاز آفرینی شــده اســت. ــترش ــه گس ــه از دوره قاجاری ــی ک ــبیه خوان ــا ش ــه ی تعزیچشــمگیری داشــته اســت همــواره بــه صــورت هنــری بومی مطــرح بــوده اســت. تعزیــه یــا ایــن هنــر بومــی در واقــع یکی از صمیمانــه تریــن و هنــری ترین وســیله بیــان حادثه عاشــورا در فرهنــگ ایــران زمیــن اســت. اســتفاده از موســیقی کــه بــه

8

ایــن مجموعــه اســت. الزم بــه گفتنــی اســت مجلــس تعزیــه در طــول ده هــا ســال در گوشــه گوشــه کشــور اجــرا شــده و مــی شــود. طبیعــی اســت بــا توجــه بــه ســرایندگان آن، دفاتــر تعزیه از لحــاظ قــوت و اســتحکام شــعری ضعف و قــوت هایی ــن داشــته باشــد کــه مجموعــه حاضــر یکــی از بهتری

نمونــه هــای تعزیــه از ایــن لحــاظ بــه شــمار مــی رود.بــه هــر حــال کتــب قدیــم تعزیــه همــواره مملــو از غلط هــای چاپــی بــوده و بعضــا وجــود کلماتــی کــه در دوره خــود فقــط کاربــرد داشــته خوانــش آن را ســخت مــی کــرده اســت لــذا مجموعــه فراهــم آمــده توســط اســتاد

نــادی دامغانــی از ایــن نظــر نیــز ارزشــمند اســت. در جلــد اول ایــن مجموعــه )رســتخیز عــام 1( عنــوان؛ " مجلــس تعزیــه عاشــورا " آمــده اســت. یعنــی در ایــن دفتــر، طوالنــی تریــن مجلس تعزیــه )عاشــورا( از حرکت اباعبــداهلل الحســین علیــه الســام بــه ســمت کوفــه تــا شــهادت جانســوز آن حضــرت و یارانــش ذکــر می شــود. ــه ــس تعزی ــاب " مجل ــن کت ــده در ای ــه هــای آم صحنــه ــراق، رو ب ــد از: در راه ع ــب عبارتن ــه ترتی ــورا " ب عاشــام ــپاه ام ــی و س ــد ریاح ــن یزی ــر ب ــپاه ح ــدن س رو شحســین علیــه الســام، ورود بــه کربــا، بامــداد عاشــورا

و پشــیمانی حــر، شــهادت عابــس و شــوذب، شــهادت ــن عوســجه، شــهادت ــن مظاهــر و مســلم ب حبیــب بغــام تــرک، شــهادت وهــب، شــهادت زهیــر بــن قیــن و بریــر بــن خضیــر، شــهادت حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام، شــهادت طفــان زینــب علیها ســام، شــهادت ــهادت ــام، ش ــه الس ــن علی ــن حس ــم ب ــرت قاس حضپســران ام البنین علیها ســام؛ )جعفــر، عبــداهلل، عثمان(، شــهادت حضــرت ابوالفضــل العبــاس علیــه الســام، بــه خــواب رفتــن اباعبــداهلل علیــه الســام و شــورش اشــقیا، امــام در مقابــل اعــدا، وداع امــام بــا اهــل بیــت خویــش و کفــن پوشــیدن آن حضــرت، وداع با حضرت ســجاد علیه الســام، شــهادت حضــرت علــی اصغــر علیــه الســام، لبیــک کائنــات بــه امــام غریــب، تــاش شــیطان بــرای فریــب امــام معصــوم علیه الســام، گفتگــوی امــام و ابن ســعد، اتمــام حجــت امــام بــا کوفیــان، ســلطان قیــس هنــدی، ذوالفقــار، ســایه افکنــدن جبرئیــل بــر ســر امــام، ــهادت ــگاه، ش ــودال قتل ــمر در گ ــی، ش ــهادت نصران ش

عبــداهلل بــن حســین علیــه الســام، شــهادت امــام.ــد ــی زاده )فرزن ــلم نادعل ــط مس ــه توس ــن مجموع ایغامعلــی نادعلــی زاده( و انتشــارات خیمه در ســال 1392

منتشــر شــده اســت.

9

این رستخیز عام 2 غالمعلی نادعلی زاده

خیمه

مجلس شهادت حضرت ابالفضل

...عّباس)ع( آرزو دارم ببوسم من گلویت یا حسینمن به قربان تو گردم. ای امام عالمین

گفته بابایم علی، شمر این گلو خواهد برید یوسف آل عبا را، گرگ خواهد بردرید

امام)ع( آرزو دارم ببوسم دست هایت یا اخامن به قربان تو و مهر و وفایت یا اخا

گفته بابایم علی، این دست ها گردد جدا بوسه در قنداقه زد با گریه بر این دست ها

عّباس)ع( حسین جان ای مه خوبان، روانم جانب میدانحالم کن برادر جان، برادر جان خداحافظ

10

ــل ــرت اباالفض ــهادت حض ــه ش ــس تعزی "مجلعلیــه الســام") ایــن رســتخیز عــام 2( از ســری ــام" ــتخیز ع ــن رس ــدی "ای ــج جل ــه پن مجموعاســت کــه اســتاد غامعلــی نادعلــی زاده )نــادی ــی آن را ــاز آفرین ــت اصــاح و ب ــی( زحم دامغانــن مجموعــه توســط ــد. ای ــر عهــده داشــته ان بــور ــه زی ــی زاده ب ــلم نادعل ــان؛ مس ــد ایش فرزن

ــع آراســته شــده اســت. طبــاس ــهادت حضــرت ابوالفضــل العب ــس ش مجلــهورترین ــن و مش ــام از معروفتری ــه الس علیمجالــس تعزیــه مــی باشــد کــه از ســال هــای دور در روزهــای هفتــم یــا نهــم محــرم اجــرا می شــود. از جملــه تأثیــر گذارتریــن فرازهــا و صحنه هــای ایــن مجلــس اشــعار آن جنــاب اســت در ــام ــم الس ــت علیه ــل بی ــم اه ــی حری نگهبانــان ــا پدرش ــرت ب ــه آن حض ــا گون ــدار رؤی و دیــه الســام در شــب ــن علی حضــرت امیرالمؤمنیعاشــورا. لحظــات شــهادت حضــرت و کامــی کــه بیــن حضــرت ایشــان و حضــرت اباعبــداهلل الحســین علیــه الســام رد و بــدل مــی شــود که

بســیار جانســوز و تأثیــر گــذار اســت.

ابوالفضل علمدارم، سپهساالر و سردارم امام)ع( به هر محنت، تو غمخوارم، برادر جان خداحافظ

برادر چاکرت بودم، چو خادم در برت بودم عّباس)ع( غام اکبرت بودم، برادر جان خداحافظ

برادر یاورم بودی، چو جان اندر برم بودی امام)ع( ز اکبر بهترم بودی، برادر جان خداحافظ

...

11

غامعلــی نادعلــی زاده در ایــن نمایشــنامه مذهبــی )تعزیــه یــا شــبیه خوانــی( ســعی نمــوده اســت کــه بــه گونــه ای اشــعار را پاالیــش نمایــد تــا از گزندهایــی چــون هتــک و وهــن، دروغ و افتــرا مصــون بمانــد. او کــه خــود از بزرگتریــن تعزیــه ســرایان دوره معاصــر اســت )تــا کنــون بیــش از دویســت تعزیــه ســروده اســت( وســواس زیــاد و

تــاش مجدانــه ای نمــوده اســت تــا اثــر حاضــر از آلودگــی هــای زبانــی و محتوایــی دور باشــد. ــدان و ــه اســت توانســته توجــه بســیاری از هنرمن ــی یافت ــق فراوان ــه رون ــان قاجاری ــر بومــی کــه از زم ــن هن ای

ــد. ــب نمای ــه خــود جل ــری جهــان را ب پژوهشــگران هنروح حماســی مجلــس دوم )شــهادت حضــرت عبــاس علیــه الســام( و وجــود اشــعار هیجــان برانگیــز و حماســی علمــدار کربــا در رویایــی ایشــان بــا لشــکریان ابــن ســعد و شــمر لعنــت اهلل علیهــم اجمعیــن ســبب جذابیــت و

تاثیــر گــذاری آن در مخاطبــان خــود شــده اســت.از جمله اشعار زیبای این مجلس:

خطاب اباعبداهلل الحسین علیه السام به حضرت عباس علیه السام: که باشد جد و بابم منتظر اندر جنان امشب برو عباس دور خیمه ای آرام جان امشب

دمادم باش هشیار ای دلیر پر توان امشب خیال شب روی دارند این قوم جفا امشب و یا نجوای امیرالمؤمنین علیه السام در خطاب به امام حسین علیه السام )در رؤیا(:

قتیل اشقیا، بابا حسینم غریب کربا، بابا حسینم علمدار سپاه و یاورت کو؟ اگر هستی تو رهبر، لشکرت کو؟ مگر زهرا ترا مادر نبودی؟ مگر تو سبط پیغمبر نبودی؟

بود چشم امیدش یک علمدار مسلمانان، حسینم مانده بی یار یکــی از زیباتریــن بخــش هــای ایــن مجلــس گفتگــوی امیرالمؤمنیــن علیــه الســام بــا حضــرت عبــاس علیــه

الســام اســت:امیرالمؤمنین: خدا را بنده، عالم را خداوند عباس: که باشی ای مه بی مثل و مانند؟

12

امیرالمؤمنین: چه خواهی کرد با من ای دالور؟ عباس: اگر از دشمنانی زود بگذر امیرالمؤمنین: هزارت آفرین باد ای نکو نام عباس: سرت را افکنم از ضرب صمصام

امیرالمؤمنین: که داری جان به کف بهر برادر عباس: سبب زین آفرینت چیست برسر؟ امیرالمؤمنین: در اینجا شش پسر دارم هنر ور عباس: چه می دانی که من دارم برادر؟

امیرالمؤمنین: یکی ز آنها به تو دارد شبهات عباس: پسرها کیستند ای با صابت؟ امیرالمؤمنین: بدان نام جوانم هست عباس عباس: بگو نام جوانت ای خوش انفاس

امیرالمؤمنین: همان عباس علمدار حسین اسن است... عباس: کدام عباس بر گو نور عین است نــادی دامغانــی ایــن مجلــس را کــه در ناحیــه دامغــان اجــرا مــی شــود آورده اســت. از آنجــا کــه تعزیــه هــای ــودن شــعریت آن و پاکــی و ــر بخاطــر ارجــح ب ــن اث ــدون اصــاح وجــود دارد ای ــف ب بســیاری از نســخ مختل

ــل اعتناســت. ــد و قاب ــی اش، ارجمن ــی و محتوای پیراســتگی زباناین اثر به کوشش مسلم نادعلی زاده و انتشارات خیمه به چاپ رسیده است.

13

این رستخیز عام 3 غالمعلی نادعلی زاده

خیمه

مجلس شهادت حضرت علی اکبر علیه السالم

)راه را بر علی اکبر )ع( می بندد( عباس سیاهی اندر این شب پا نگه دار

ببینم کیستی در این شب تارمنم مهر سپهر کبریایی علی اکبر

که دارد ماه از من روشناییبه من گو سرو بستان که باشی؟ عباس

تو طوطی گلستان که باشی؟بدان من عالمی را زیب و زینم علی اکبر

علی اکبر، گل باغ حسینمبگو واضح تر از نام و نشانت عباس

که بارد تیر ز ابروی کمانتچو می پرسی زنامم ای دالور علی اکبر

علی اکبرم، شبه پیمبر

14

نترسیدی مگر از خیل کفار؟ کجا بودی بگو در این شب تار عباس پی آب آمدم این دم شتابان به حکم باب خود، آن ماه خوبان علی اکبر

برای که بری آب ای پریشان؟ بگو با من ایا کبک خرامان عباس برای آب دارند دیده ی تر یقین دان کودکان زار و مضطر علی اکبر

کند جسم شریفت پاره پاره به این سعد می سازم اشاره عباس نشان تیر سازندش به محضر جوانان بنی هاشم، سراسر علی اکبر

که برباید ترا از خانه ی زین به ارزق حکم سازم از ره کین عباس بینداز تنش چو گوی در خاک رسد قاسم به صد تندی و چاالک علی اکبر

کند رنگین ز خون، رخسار ماهت بگویم شمر آید در مصافت عباس به امدادم رسد، آن دم عمویم رسد چون شمر ملعون روبرویم علی اکبر

که می ترسانی ام از رزم آن شیر عمویت کیست ای مهر جهان گیر؟ عباس به روز رزم باشد همچو حیدر عمویم هست عباس دالور علی اکبر

نترسم نی ز تو، نی از عمویت ندارد سود دیگر گفت و گویت عباس شده وقتی ز خونت دست شویم چو بد بردی کنون نام عمویم علی اکبر

)نقاب از چهره برمی دارد( عباس بیا هستم من عموی تو عباس به قربان تو گردم ای مه ناس

بد کردم عمو جان، تو ببخشای گناهم کی بود گمانم که بگیری سر راهم؟ علی اکبر

15

هنــر بومــی و مذهبــی " تعزیــه " کــه دو قرنــی اســت در بیــن مــردم ایــران جایــگاه خاصــی پیــدا کــرده همــواره جــزء زندگــی مــردم دوســتدار اهــل بیــت علیهــم الســام بوده اســت. تلفیــق موســیقی و نمایش و شــعر چنــان این هنــر را در دل مــردم جــا انداختــه کــه در بســیاری از شــهرها مردمــان آنجــا بــا آن زندگــی مــی کننــد و اشــعارش را از بــر انــد و زمزمــه مــی کننــد. اشــعار حماســی و رزمــی و جانگــداز شــاعران دلســوخته شــیعی یکبــار دیگــر در قالبــی چــون تعزیــه بــه تبلــور رســیده اســت تــا مخاطبــان خــود را بــر درک مصیبــت اهــل بیــت علیهم الســام و

عمــق واقعــه عظیــم کربــا کمــک نمایــد. مجموعــه پنــج جلــدی " ایــن رســتخیز عــام " بدیــن منظــور پنــج مجلــس از مهمتریــن مجالــس حــوادث کربا را

گــرد هــم آورده تــا مخاطبیــن بــا متــن تعزیــه و اشــعار ایــن هنــر نمایشــی مذهبی بیشــتر آشــنا شــوند." ایــن رســتخیز عــام 3 "اختصــاص یافتــه بــه " مجلــس تعزیــه حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام " که خــود یکی

از مشــهورترین مجالــس تعزیــه که در سراســر کشــور عاقه منــدان بســیاری دارد. ایــن اثــر )ســومین کتــاب از مجموعــه پنــج جلــدی ایــن رســتخیز عــام ( به کوشــش مســلم نادعلــی زاده و توســط

انتشــارات خیمه منتشــر شــده اســت. اشــعار متــن " مجلــس تعزیــه شــهادت حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام " توســط اســتاد غامعلــی نادعلــی زاده کــه خــود از ســر آمــدان تعزیــه مــی باشــد اصــاح و بــاز آفرینــی شــده اســت. او کــه چنــد دهــه از عمــر خویــش را صــرف تعزیــه گردانــی و مطالعــه و پژوهــش در حــوزه تعزیــه نمــوده تــا کنــون بیــش از دویســت تعزیــه ســروده

. ست ااز گوشه های این مجلس می توان به فرازها و پرده های برجسته آن اینگونه اشاره کرد:

دالوری و شــجاعت حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام در نبــرد شــبانه و رســیدن بــه فــرات و آوردن آب بــرای تشــنگان کــه در بازگشــت حضــرت ابوالفضــل العبــاس علیــه الســام بــه صــورت ناشــناس راه را بــر ایشــان مــی بنــدد تــا شــجاعت و رزم آوری آن جنــاب را بیازمایــد، وداع جانســوز علــی اکبــر علیــه الســام بــا امــام و اهــل بیــت علیهــم الســام و جهــاد آن حضــرت بــه عنــوان نخســتین شــخص از بنــی هاشــم و شــهادت ایشــان بــه دســت

16

مــرۀ بــن منقــذ عبــدی.از جملــه چالــش هــای ایــن مجلــس حضــور یــا غیبــت لیلــی بنــت مســعود ثقفــی )همســر امــام حســین علیــه الســام و مــادر حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام( در کربــا بــوده اســت. در ایــن مجلــس؛ ام لیلــی در کربــا حضــور نــدارد ولــی در عالــم رؤیــا بــه ایــن ســرزمین ســفر مــی کنــد تــا شــاهد غــم انگیــز تریــن رخــداد عالــم

. شد بایکــی از زیباتریــن و شــیرین تریــن بخــش هــای ایــن مجلــس راه بــر بســتن حضــرت عبــاس علیــه الســام اســت بــر شــاهزاده علــی اکبــر علیــه الســام کــه بــرای آوردن آب بــه فــرات در تاریکــی شــب زده اســت. ایــن

گفــت و گــو دلنشــین اســت: ببینم کیستی در این شب تار عباس: سیاهی اندر این شب پا نگه دار

که دارد ماه از من روشنایی علی اکبر: منم مهر سپهر کبریایی تو طوطی گلستان که باشی؟ عباس: به من گو سرو بستان که باشی؟

علی اکبر: بدان من عالمی را زیب و زینم علی اکبر، گل باغ حسینمکه بارد تیر ز ابروی کمانت عباس: بگو واضح تر از نام و نشانت

علی اکبر: چو می پرسی ز نامم ای دالور علی اکبرم، شبه پیمبرنترسیدی مگر از خیل کفار؟ عباس: کجا بودی بگو در این شب تار

پی آب آمدم این دم شتابان... علی اکبر: به حکم باب خود آن ماه خوبان کــه ایــن گفــت و گــو ادامــه مــی یابــد تــا اینکــه حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام بخاطــر جســارت مــرد ســیاه

پــوش )عمویــش( خشــمگین مــی شــود امــا حضــرت عبــاس علیــه الســام فــورا رخ مــی نمایــد:شده وقتی زخونت دست شویم علی اکبر: چو بردی کنون نام عمویم بیا هستم من عموی تو عباس عباس: به قربان تو گردم ای مه ناس

بد کردم عموجان تو ببخشای گناهم... علی اکبر: کی بود گمانم که بگیری سر راهم؟

17

این رستخیز عام 4 غالمعلی نادعلی زاده

خیمه

مجلس شهادت پسران امام حسن)ع(لبیک لبیک عموجان امام)ع(

لبیک ای عزیزم، ای قاسم رشیدم از بهر یاری این دم، با چشم تر رسیدم

عمو شود فدای این قامت رسایت از سر پریده هوشم، تا ناله ات شنیدم

)با فاصله(آیید ای اهل حرم، آمد برادرزاده ام

این دم گل افشانی کنید، بر قاسم آزاده ام قاسم ز میدان آمده، کبک خرامان آمده

)هم خوانی اهل بیت ع(قاسم زمیدان آمده، کبک خرامان آمده

خالی است جای مجتبی، تا بنگرد در کربا امام)ع( هفتاد و دو سرو روان، در راه جانان آمده

اهل بیت)ع(قاسم ز میدان آمده، کبک خرامان آمده

...

18

" مجلــس تعزیــه شــهادت پســران امــام حســن علیــه الســام " کتــاب پنجــم از ســری کتــب پنــج جلــدی " ایــن رســتخیز عــام "اســت. مجموعــه پنــج جلــدی ایــن رســتخیز عــام بــه کوشــش مســلم نادعلــی زاده و البتــه بــا اصــاح و بازآفرینــی غامعلــی نادعلــی زاده توســط

انتشــارات خیمــه در ســال 1392منتشــر شــده اســت. وجــود تعزیــه هــای گوناگــون )اشــعار( در گوشــه کنــار کشــور کــه از بیشــتر آن هــا از دو ســه ســده اخیــر بــه ما رســیده اســت خالــی از اشــکاالت شــعری و ایضــا وهنــی و خیــال انگیــز نیســت. لذا پژوهــش و کنــد وکاوی متقن الزم اســت تــا احیانــا ایــن هنــر مذهبــی کــه بایســتی ــت ــد در خدم ــی باش ــعایر مذهب ــاعه ش ــت اش در خدممعارضیــن و مخالفیــن دیــن و شــریعت و مذهــب تشــیع قــرار نگیــرد. اســتاد غامعلــی نادعلــی زاده که بیشــتر به نــادی دامغانــی شــهرت دارد ایــن مشــقت و زحمــت را بر خــود همــوار نمــوده و دســت بــه حــک و اصــاح تعزیــه زده اســت. از جملــه مجالســی کــه همــواره زیــر ذره بیــن منتقدیــن مذهبــی بــوده و روایــت هــای آن بعضــا خاف ــه مــی شــده اســت )متاســفانه هنــوز هــم در واقــع ارائبعضــی نقــاط بــه همان صــورت ناســالم اجــرا می شــود( مجلــس شــهادت پســران حضــرت امــام حســن علیــه

الســام اســت.مجلــس تعزیه شــهادت پســران امام حســن علیه الســام ــرت ــهادت حض ــس ش ــده مجل ــاح ش ــورت اص صقاسم بن الحســن علیه الســام اســت. نمایــش عروســی ــاره آن در ــه درب ــیه ای ک ــایل حاش ــرت و مس آن حضــورد ــواره م ــت. هم ــود داش ــی وج ــای قدیم ــخه ه نساشــکال صاحبنظــران بــوده اســت. در کنــار ضعــف ســند اشــعار قدیمــی ابیاتــی منــدرج بــود در ایــن مجلــس کــه دور از شــآن و حرمــت اهــل بیــت علیهم الســام بــود. لذا غامعلــی نادعلــی زاده ســعی نمــود ایــن دفتــر را از ابیات سســت و ایضــا وهن آلــود پاک کنــد. نادعلی زاده گوشــه هــای مربــوط به عروســی حضرت قاســم علیه الســام را حــذف نمــوده و بجــای آن شــهادت احمــد بــن الحســن علیه الســام و عبــداهلل بــن الحســن علیه الســام را پــس ــت. ــام آورده اس ــم علیه الس ــرت قاس ــهادت حض از شنادعلــی زاده مبــارزه نوجــوان امــام حســن علیه الســام ــا ازرق و چهــار پســر او را ذکــر کــرده کــه ســند آن را بدر منابــع معتبــر نیامــده امــا ایــن پژوهشــگر شــعر آئینی علــت آن را بیــان دلیــری و شــجاعت حضــرت قاســم بن

الحســن علیــه الســام بــر مــی شــمرد. ــه ــد ک ــر نقش ان ــر ایفاگ ــارده نف ــس چه ــن مجل در ای

19

عبارتنــد از: امــام حســین علیــه الســام، قاســم بــن الحســن علیه الســام، احمــد بــن الحســن علیه الســام، عبــداهلل بــن الحســن علیه الســام، ازرق، پســر اول ازرق، پســر دوم ازرق، پســر ســوم ازرق، پســر چهــارم ازرق، ابــن ســعد، شــمر،

حضــرت زینــب علیهــا ســام، مــادر قاســم، هاتــف.از نــکات جالــب کل مجالــس تعزیــه، خطــاب احتــرام آمیــز یــا معتــرف بــر بزرگــی اهــل بیــت علیهم الســام از طــرف

لشــکریان کفر اســت! به طور مثال: ابن سعد در خطاب به اباعبداهلل الحسین علیه السام این گونه می گوید:

عالم و آدم تو را از جان ثناخوان آمده... ای که عرش و فرش ازحال تو گریان آمده یا شمر باز در خطاب به امام: یا حسین، ای شمس آفاق سماوات العلی

آمدی با پای خود در قتلگاه کربا...و خطاب ابن سعد به ازرق ملعون در همین مجلس:

مزن الف بر خویش و هذیان مگو که هی هی ایا ازرق جنگجو به روز غزا حیدر ثانی است مگو طفل در رتبه عمرانی است

به خیل شجاعان خیبر چه کرد؟ شنیدی که جد همین شیر مرد شجاع اند و مرد افکن و شیرگیر... بنی هاشمی از صغیر و کبیر

20

این رستخیز عام 5 غالمعلی نادعلی زاده

خیمه

مجلس شهادت حر بن یزید ریاحی...

صدای هاتف )از پشت صحنه(خوشا به حال تو ای حر که رستگار شدی

تو رستگار در این دار کج مدار شدی خوشا به حال تو باد ای حر ستوده سرشت

برو که می روی اکنون به سوی بهشت حر

بزرگوار خدایا، ندانم این چه صداست رســد بــه گــوش مــن ایــن صــوت، هــر دم از چــپ و

راســتروم به جنگ حسین، مژده ی بهشتم چیست؟

خدا نکرده مگر او امام بر حق نیست؟ اگر امام بحق است، از چه از طرفین

دهند مژده ی جنت مرا به قتل حسین صدای هاتف

21

ای حر وفادار نکوکار چو از شایستگی گشتی تو سردار

برای تو سعادت باشد ای حر نصیب تو شهادت باشد ای حر

...

ــه ــزا ب ــپاهی مج ــا س ــان را ب ــپس آن ــد و س خوانجنــگ امــام حســین علیــه الســام مــی فرســتد.

ــا ــمت کرب ــه س ــه ب ــر از کوف ــه ح ــی ک هنگامحرکــت مــی کنــد هاتفــی از غیــب بــه وی مــژده رســتگاری مــی دهــد و حر از این بشــارت شــگفت زده مــی شــود. حــر کــه هرگــز مقابلــه و جنــگ با امــام خــود را در ســر نمــی پرورانــد بــا ورود شــمر بــه کربــا دیگــر امیدهایــش بــرای صلح بــا فرزند رســول خــدا صلــی اهلل علیــه و آلــه از بین مــی رود و در لحظاتــی بین دوزخ و بهشــت، ســعادت دنیوی و اخــروی جنــاب حــر ســعادت اخــروی را بــر مــی گزینــد. تعزیــه بــا نبــرد جانانــه و دلیر مندانــه حر به پایــان مــی رســد. لبــاس پوشــی حــر و شــمر بــن ذی الجوشــن نیــز از دیگــر گوشــه هــای دیدنــی مجلــس چهــار ســردار یــا مجلــس حــر بــن یزیــد

ریاحــی اســت. غامعلــی نادعلــی زاده )مصحــح مجموعــه پنــج جلــدی )ایــن رســتخیز عــام( ســعی نمــوده تــا در ــس مطــرح شــده ــن مجل ــه بهتری ــن مجموع ایــز از ــعار و پرهی ــاب اش ــت در انتخ ــاورد. دق را بیآوردن ابیاتــی کــه بــه گونــه ای در شــآن و مرتبــت

»مجلــس تعزیــه شــهادت حر بــن یزیــد ریاحی« یــا »مجلس چهــار ســردار« پنجمیــن و آخریــن ســری از مجموعــه »ایــن رســتخیز عــام« اســت. مجلس شــهادت حر بــن یزیــد ریاحی از زیباتریــن مجالــس تعزیــه اســت کــه بعضــا بــا نــام چهــار ســردار خوانــده و شــناخته مــی شــود. آنگونــه کــه در مقدمــه اثــر آمــده علــت نــام گــذاری ایــن مجلــس بــه چهــار ســردار ایــن اســت کــه در آغــاز ایــن مجلــس عبیداهلل بــن زیــاد چهار ســردار خــود یعنــی حــر، ابــن ســعد، شــمر و خولــی را فــرا می

22

حضــرت سیدالشــهداء نیســت ماننــد فحــش و ناســزا و جمــات رکیــک، دروغ و وهــن؛ از جملــه مــوارد حســن

انگیــز و پســندیده ایــن مجموعــه مــی باشــد. غامعلــی نادعلــی زاده )نــادی دامغانــی( مصحح ایــن اثر، خــود از بزرگتریــن ســرایندگان تعزیــه در روزگار ماســت. او تــا کنــون بیــش از دویســت مجلــس تعزیــه ســروده اســت. ایــن دوره پنــج جلــدی تعزیــه کــه بــه نــام کلــی "رســتخیز عــام" ذکــر مــی شــود اشــعار تعزیــه ای اســت

کــه در منطقــه دامغــان خوانــده و اجــرا مــی شــود.الزم بــه گفتنــی اســت مجالــس تعزیــه در طــول ده هــا ســال در گوشــه گوشــه کشــور اجــرا شــده و مــی شــود. طبیعــی اســت بــا توجــه بــه ســرایندگان آن، دفاتــر تعزیه از لحــاظ قــوت و اســتحکام شــعری ضعف و قــوت هایی داشــته باشــد که مجموعه حاضــر یکــی از بهترین نمونه هــای تعزیــه از ایــن لحــاظ بــه شــمار مــی رود. چنانچــه کتبــی از ایــن دســت بیشــتر و بهتــر ترویــج گردنــد کــم کــم تعزیــه هــا نیــز مــی تواننــد از ایــن کتــاب هــا بــه

عنــوان منبعــی قابــل اعتنــا اســتفاده نمایند. بــه هــر حــال کتــب قدیــم تعزیــه همــواره مملــو از غلط هــای چاپــی بــوده و بعضــا وجــود کلماتــی کــه در دوره خــود فقــط کاربــرد داشــته خوانــش آن را ســخت مــی

کــرده اســت لــذا مجموعــه فراهــم آمــده توســط اســتاد نــادی دامغانــی از ایــن نظــر ارزشــمند اســت.

احتــرام در نــام نیکــو بــردن اهــل حــرم علیهــم الســام توســط اشــقیا و بــزرگان آنــان و نیــز صــدا کــردن افــراد و فرماندهــان دشــمن بــه الفــاظ ناپســند و نهــادن صفات رذیلــه بر آنــان از طــرف همرزمان و ســایر فرماندهــان، از

نــکات جالــب توجــه همــه تعزیــه هاســت. در ایــن مجلــس پانــزده شــخصیت بــه ایفــای نقش می

پردازند.

23

سه مجلس تعزیه سید عظیم موسوی

مدرسه

" هانی بیرون می رود و مختار وارد صحنه می شود "خداوندا چرا ناالن و زارم مختار:

ز هجر سرور خود بی قرارم در این دوران وانفسای فانی

بود در سر مرا دیدار هانی »هانی وارد می شود و به نزد مختار می رود«

سام من به تو مختار خسته هانی: به تو مرد عزیز و دلشکسته منم دارم سامی بهر هانی که با عزت درین دنیا بمانی

من از نزد صرد می آیم اکنون از این شهر پر از دل های در خون

و بعد مشورت هایی که کردیم و از آن جا که جمله اهل دردیم

مقرر شد که اهل کوفه با ما کند دعوت حسین مه لقا را...

24

حماســه مانــدگار عاشــورا و ایــن غم عظمای همیشــگی ــواره در طــی ــه الســام هم حضــرت سیدالشــهداء علیقــرون بعــد خــود؛ ســاحت پاک هنــر را تحــت تأثیــر قرار داده اســت. موســیقی، شــعر، داســتان، هنرهای تجســمی )نقاشــی، مجســمه ســازی، خطاطــی و ...(، حتــی تئاتــر و ســینما و دیگــر قوالــب هنــری از جمله هنرهایی هســتند کــه هــر کــدام بــه نوبــه خــود تعریــف خــود را از آن قیــام خونیــن عاشــقانه ارائــه دادنــد. در ایــن میــان تعزیه کــه از فرزنــدان هنرهــای نمایشــی اســت زاده ایــن ایــن خاک و بــوم اســت. هنر تعزیــه بســیار هنرمندانه توانســته اســت بــا جذابیــت های نمایشــی و موســیقیایی و البته با ســوژه ای منحصــر بــه فــرد در دل مــردم عاشــق اهــل بیــت ــاز کنــد. در طــی دو قــرن اخیــر علیهــم الســام جــا بمراســم تعزیــه در گوشــه کنــار کشــور جایــگاه ویــژه ای داشــته و دارد. مردمــان بســیاری ســاعتها بــه پــای تعزیه

گردانــان مــی نشــینند و با هــر لحظــه اش مویــه و گریه ــی کنند. م

" ســه مجلــس تعزیــه " عنــوان کتابــی اســت از شــاعر آیینــی و تعزیــه ســرای معاصــر " ســید عظیــم موســوی ــه توســط انتشــارات مدرســه منتشــر شــده اســت. " کــرای دانــش ــر آن اســت کــه ب ــب ایــن اث ــکات جال از نآمــوزان دبیرســتان هــا تنظیــم یافته اســت. " نمایشــنامه هــای مدرســه " عنــوان سلســله کتبــی اســت متشــکل از مجموعــه نمایشــنامه هایــی کــه بــه منظــور اجــرا در ــه ــت. " س ــده اس ــن ش ــه و تدوی ــور تهی ــدارس کش ممجلــس تعزیــه " از جملــه ایــن مجموعــه ســی جلــدی اســت. ایــن آثــار بــه گونــه ای تألیــف شــده انــد کــه بــا توجــه بــه امکانــات مدرســه قابلیــت اجــرا داشــته باشــد.ایــن اثــر همانگونــه کــه از اســمش پیداســت بــه ســه مجلــس از مجالــس مشــهور عاشــورایی مــی پــردازد. )

25

هجــرت امــام حســین علیــه الســام، مســلم بــن عقیل، حــر(

کتاب ســه مجلــس تعزیه در شــروع مربیان آموزشــگاهها ــد. اینکــه مدرســه گروههــای ــی ده ــرار م را خطــاب قنمایشــی داشــته باشــد و خایقــت دانــش آمــوزان بــارور شــود. در توضیــح اثــر آمــده اســت کــه ایــن نمایشــنامه مذهبــی بارهــا بــه اجــرا در آمــده و اصــاح شــده اســت. ســید عظیــم موســوی چنــد علــت را نــام مــی بــرد کــه ــا او دســت بــه تدویــن و نــگارش ســبب شــده اســت تجدیــد ایــن تعزیــه بزنــد. از جملــه ایــن مــوارد عبارتنــد از: وجــود اشــعار ضعیــف در تعزیــه هــا، محتــوای آشــفته شــان، یکدســت نبودن داســتان، مشــکل تاریخــی، تکرار

جمــات، طوالنــی بــودن زمــان نمایــش و ...بــا توجــه بــه مطالــب فــوق الذکــر ایــن اثــر بــه راحتــی مــی توانــد دســت مایــه مدارســی باشــد کــه دغدغــه آنها

رشــد و بالندگــی دانــش آمــوزان اســت.

26

نامه تعزیه غالمعلی نادعلی زاده

متن

ابن زیاد شمر علیکم بر تو ای شمر ستمگر سامم بر تو ای زندیق کافر

دمی ای شمر بنشین در کنارم چه باشد حکم تا از جان بر آرم تو را وقت مقام و منصب آمد بگو مطلب که جانم بر لب آمد

بدان قتل حسین سبط رسول است چه بر تین منصبم شرط قبول است؟ بیا ای شمر بنشین در بر من امیرا بگذر از من، بگذر از من

به خیل لشکرم گردی تو سردار مرا قتل حسین کاری است دشوار تو خود با حیله بگشا مشکل من امیرا نیست جرئت در دل من شوی والی تو خواهی هر کجا را پس از قتلش چه می بخشی تو ما را

پذیرفتم بده کمتر عذابم تو باید زر بریزی تا رکابم تفکر کن دمی ای شمر غدار در این صورت کنم فکری در این کار

شمراما بگو که با پسر سعد چون کنم؟ خواهم روم که جسم حسین ژر ز خون کنم

او را هوای ملک ری و روم در سر است فرمانده سپاه همان زشت ابتر است ابن زیاد

شو روان با لشکر خونخوار من گوش دار ای شمر بر گفتار من ابتدا رو نزد بن سعد دغا چون رسیدی در زمین کربا

بر حسین برگو نماید کار تنگ حکم ما را کن بیان از بهر جنگ باش همراهش تو در دشت قتال گر اطاعت کرد از بهر جدال

عزل کن او را ز سرداری دگر گر که از فرمان من پیچیده سر منصبت گردد به پیشم بر مزید باش خود فرمانده فوج یزید

سخت گیری کن به میر انس و جان گیر این فرمان و اکنون شو روان

27

ابن زیاد شمر علیکم بر تو ای شمر ستمگر سامم بر تو ای زندیق کافر

دمی ای شمر بنشین در کنارم چه باشد حکم تا از جان بر آرم تو را وقت مقام و منصب آمد بگو مطلب که جانم بر لب آمد

بدان قتل حسین سبط رسول است چه بر تین منصبم شرط قبول است؟ بیا ای شمر بنشین در بر من امیرا بگذر از من، بگذر از من

به خیل لشکرم گردی تو سردار مرا قتل حسین کاری است دشوار تو خود با حیله بگشا مشکل من امیرا نیست جرئت در دل من شوی والی تو خواهی هر کجا را پس از قتلش چه می بخشی تو ما را

پذیرفتم بده کمتر عذابم تو باید زر بریزی تا رکابم تفکر کن دمی ای شمر غدار در این صورت کنم فکری در این کار

شمراما بگو که با پسر سعد چون کنم؟ خواهم روم که جسم حسین ژر ز خون کنم

او را هوای ملک ری و روم در سر است فرمانده سپاه همان زشت ابتر است ابن زیاد

شو روان با لشکر خونخوار من گوش دار ای شمر بر گفتار من ابتدا رو نزد بن سعد دغا چون رسیدی در زمین کربا

بر حسین برگو نماید کار تنگ حکم ما را کن بیان از بهر جنگ باش همراهش تو در دشت قتال گر اطاعت کرد از بهر جدال

عزل کن او را ز سرداری دگر گر که از فرمان من پیچیده سر منصبت گردد به پیشم بر مزید باش خود فرمانده فوج یزید

سخت گیری کن به میر انس و جان گیر این فرمان و اکنون شو روان

" نامــه تعزیــه " نــام اثــری اســت شــامل 32 مجلــس تعزیــه آئینــی

و عاشــورایی کــه غالمعلــی نادعلــی زاده )نــادی دامغانــی( آن را بــه

ــان جالــب باشــد کــه ــرای مخاطب ــد. شــاید ب ــر قلــم رسوده ان رصی

ایــن منایــش هــری دینــی بعــد از تقریبــا دو قــرن کــه از گســردگی

و بلوغــش مــی رســد چگونــه ممکــن اســت دوبــاره توســط شــاعر

ــه ــوع تعزی ــت در موض ــه اس ــد ده ــه چن ــر ک ــگری دیگ و پژوهش

تحقیــق مــی کنــد دوبــاره رسوده شــده باشــد؟! متاســفانه باید گفت

نســخه هــای قدیمــی تعزیــه خالی از اشــکال نیســتند. اشــکاالتی که

همــواره دشــمنان مذهــب تشــیع از آن ســوء اســتفاده منــوده انــد.

غالمعلــی نادعلــی زاده کــه مجموعــه ای پنــج جلــدی دارد بــه نــام "

ایــن رســتخیز عــام " کــه بــه ترتیــب بــه پنــج مجلــس تعزیه عاشــورا،

تعزیــه اباالفضــل العبــاس علیــه الســالم، تعزیــه حــرت علــی اکــر

علیــه الســالم، تعزیــه پــران حــرت امــام حســن مجتبــی علیــه

الســالم، تعزیــه حــرت حــر بــن یزیــد ریاحــی علیــه الســالم نــام

گرفتــه انــد. اســتاد نــادی دامغانــی در ایــن پنــج مجلس ســعی منوده

انــد تــا مجالــس برگزیــده را از وجــود هــر گونــه دروغ و افــرا و وهن

پــاک مناینــد.

و امــا تعزیــه متاشــاخانه ای اســت رسارس وصف غربــت و مظلومیت

حــرت سیدالشــهدا علیــه الســالم کــه تــا کنــون ده هــا مجلــس از

راویــان عاشــق اهــل بیــت علیهــم الســالم بــه مــا رســیده اســت. از

ــون هــا شــیعه ــی در دل میلی ــی و مذهب ــن هــر بوم ــه ای آنجــا ک

28

جــای دارد و هــر ســاله بــه خصــوص در ایــام محــرم بــدان

عــزاداری مــی مناینــد الزم اســت کــه ایــن رســم زنــده مبانــد.

اســتاد نــادی دامغانــی از جملــه کســانی اســت کــه عمــرش

ــش ــار پژوهــش و رسای ــد. او در کن ــاده ان ــن راه نه را در ای

ــت. ــه رسوده اس ــد تعزی ــش از یکص ــه بی ــوزه تعزی در ح

مجموعــه " نامــه تعزیه " حاوی ســی و دو تعزیــه از رسوده

هــای خــود اوســت. او حتــی در ایــن مجموعــه مجالســی را

نیــز بــه مجالــس گذشــته افــزوده اســت.

ــر بایســتی حامیــت ــاره ایــن اث ــه نــکات مهــم درب از جمل

فرهنگســتان هــر را در نــر آن دانســت. اســتاد علی معلم

دامغانــی کــه خــود از بــزرگان و مفاخــر شــعر فارســی زمان

مــا هســتند و ایضــا ایــن زمــان ریاســت فرهنگســتان هــر را

عهــده دارنــد در مقدمــه ای مجمــل امــا پــر مغــز از هــر

تعزیــه مــی گوینــد و ســپس بــر اســتادی و ارشاف غالمعلــی

نادعلــی زاده اذعــان مــی مناینــد.

خــود اســتاد نادعلــی زاده در علــت رسایــش تعزیــه جدیــد

ــا اصــالح اشــعار اینگونــه مــی گوینــد: " از آنجــا کــه گاه ب

بافــت مجالــس تعزیــه تــا 80 درصــد تغییــر مــی یافــت بهر

ــه ــل ب ــه طــور کام ــس را شــخصا ب ــه آن مجال ــدم ک آن دی

ــا ــد ت ــب گردی ــر، موج ــن ام ــازم و همی ــد بس ــکل جدی ش

مجالــس تعزیــه جدیــد را یکــی پــس از دیگــری برایــم و

حســاب آنهــا را از مجالــس قدیمــی بــه کلــی جــدا منایــم."

او تآکیــد مــی کنــد کــه تــا آنجــا کــه امــکان داشــته اســت

ســعی منــوده از منابــع و مآخــذ معتــر اســتفاده کنــد.

ــی ــه های ــود تعزی ــر وج ــن اث ــر ای ــای دیگ ــخصه ه از مش

چــون آتــش منــرود، غــزوه احــد، تولــد حــرت موســی علیه

ــه بــن عبداملطلــب علیــه الســالم و تعزیــه الســالم، عبدالل

هایــی جالبــی از داســتان شــاه عبــاس و نابینــا و شــهر لــوط

علیــه الســالم کــه در کنــار تعزیــه حــول محــور عاشــورا قرار

گرفتــه انــد.

ــار ــر آث ــه و ن ــف، ترجم ــه تآلی ــط مؤسس ــر توس ــن اث ای

ــر ــه فرهنگســتان هــر( منت ــوط ب ــن" )مرب هــری " متی

ــت. ــده اس ش

29

دره الصدف فاطمه محبوبی

آراد

" هانی بیرون می رود و مختار وارد صحنه می شود "خداوندا چرا ناالن و زارم مختار:

ز هجر سرور خود بی قرارم در این دوران وانفسای فانی

بود در سر مرا دیدار هانی »هانی وارد می شود و به نزد مختار می رود«

سام من به تو مختار خسته هانی: به تو مرد عزیز و دلشکسته منم دارم سامی بهر هانی که با عزت درین دنیا بمانی

من از نزد صرد می آیم اکنون از این شهر پر از دل های در خون

و بعد مشورت هایی که کردیم و از آن جا که جمله اهل دردیم

مقرر شد که اهل کوفه با ما کند دعوت حسین مه لقا را...

30

دست من و تو نیست اگر عاشقش شدیمخیلی حسین زحمت ما را کشیده است...

هنــر تعزیــه کــه در دوران معاصــر بــه رونــق و بالندگــی قابــل اعتنایــی رســیده و مــورد توجــه مردمــان ایــران و جهــان قــرار گرفته اســت ) ســازمان جهانی یونســکو نیز آن را بــه ثبت رســانده اســت( چنــان جایگاهــی در جهان پیــدا کــرده که امــروزه جهانیان ســوگواره هــا و آیین های عاشــورایی مــا را بیشــتر به هنــر تعزیه می شناســند. البته بایــد بــه ایــن نکتــه اذعــان نمــود کــه توجــه و عنایــت مــردم بــه تعزیــه دقــت و نظــارت بیشــتری را از ســوی اســاتید و نهادهــای درگیــر بــا هنرهــای دینی مــی طلبد."درۀ الصــدف" نــام اثــری اســت )در موضــوع تعزیــه( دو ــردآوری آن توســط ــح و گ ــف، تصحی ــه تألی ــدی ک جلشــاعر و محقــق جــوان؛ فاطمــه محبوبــی انجــام شــده اســت. در جلــد اول کتــاب منتخبــی از مجالــس تعزیــه ــی از ــز منتخب ــد دوم نی ــده و در جل ــورا آم ــس از عاش پمجالــس تعزیــه از حضــرت آدم تــا عاشــورا ذکــر شــده ــی و تاریخــی در آن ــی زمان ــود توال ــر ب اســت. کــه بهت

رعایــت مــی شــد.محبوبــی کــه خــود شــاعر اســت و اشــعار بســیاری در همیــن حــوزه دارد )اشــعار او در جلــد دوم آمده اســت( می گویــد در درۀ الصــدف ســعی نمــوده اســت تــا اشــعاری را

ــده ــه خوان ــس تعزی ــش در مجال ــه در ســی ســال پی کــه ــرار گرفت ــیر فراموشــی ق ــون در مس ــد و اکن ــی ش مــرای تکمیــل تحقیقــات خــود از اســت زنــده کنــد. او بکام و راهنمایــی هــای اســاتید ایــن فــن مثــل اســتاد حبیــب بیاتی، اســتاد محمــود عابدینــی و اســتاد مرتضی

صفاریــان و غیــره بهــره بــرده اســت. محبوبــی در جلــد اول کتــاب خــود کــه در ســال 91 چاپ شــده اســت ابتــدا نگاهــی نســبتا محققانــه دارد بــه هنــر تعزیــه تحــت عنــوان " ســیری کوتــاه در عرصــه تعزیــه " و ســپس اشــعار تعزیــه را در موضوعــات زیــر مــی آورد: غــارت خیمــه ها، شــیر و فضــه، زن نصــارا، شــفای دختر یهــودی در مجلــس چهــار مــرغ، دفــن شــهدا، ورود بــه ــه ــرا ب ــدف، ورود اس ــف، درۀ الص ــه عفی ــه و عبدال کوفشــهر عســقان، ســوغات آوردن شــمر بــرای دختــرش، خــروج مســیب، مکالمــه مــرد یهــودی بــا امــام ســجاد علیــه الســام، شــکار رفتــن یزیــد، وفــات حضــرت رقیه علیهــا ســام، گل و بلبل، پشــیمانی یزید، اربعیــن، وفات ــد اول ــان جل ــام. او در پای ــا س ــب علیه ــرت زین حضبیوگرافــی مختصــری از اســاتید و هنــروران تعزیه کشــور

را آورده اســت.ــه ــال 93( ک ــره در س ــدف )منتش ــد دوم درۀ الص در جلحــوادث آن تــا عاشوراســت و در قالــب تعزیــه آمده اســت

31

عبارتنــد: هابیــل علیــه الســام و قابیــل، ابراهیــم علیــه الســام در آتــش، ذبــح اســماعیل علیــه الســام، یوســف علیــه الســام در بــازار مصــر، وفات حضرت یوســف علیه الســام، ایــوب پیامبــر علیــه الســام، حضــرت جرجیس ــوت ــه الســام، نب ــه الســام، کودکــی موســی علی علیحضــرت موســی علیه الســام، موســی علیــه الســام در کربــا، موســی علیــه الســام و درویــش بیابانــی، یحیــی و ذکریــا علیهــم الســام، وفــات پیامبــر صلــی اهلل علیه و آلــه، شــهادت حضــرت علی علیــه الســام، شــهادت امام حســن علیــه الســام، شــهادت مســلم بــن عقیــل علیــه الســام، شــهادت حــر بــن یزیــد ریاحــی علیــه الســام، شــهادت حضــرت علــی اکبــر علیــه الســام، شــهادت حضــرت عبــاس علیــه الســام، شــهادت امــام حســین علیــه الســام. در پایــان جلــد دوم نیــز گفتگــوی مفصلی بــا اســتاد حــاج مرتضــی صفاریــان آمده اســت کــه جهت

اطــاع از وضعیــت کنونــی تعزیــه بســیار مفیــد اســت.این اثر توسط انتشارات آراد کتاب منتشر شده است.

32

ــه شــما معرفــی ــد، کتاب هــای دیگــری در موضوعــات مــورد عالقــه ب چنانچــه تمایــل داریشــود، شــماره روی جلــد بســته پیشــنهادی را بــه شــماره 3000401414 ارســال فرماییــد. اگــر تعــداد بســته ها بیشــتر از یکــی اســت بــرای هر بســته، پیامــک جداگانه ارســال شــود.

W W W . K H A N D A N I H A . N A M Eکــــتــــاب هـــــــا خــــوانــــدنــــی تــــریـــــــن راهــــنــــــــمـــــــای