میں:یر:لباا:فتح:روا:یثلحدا:مختلف:علمirlpk.com/pdf_books/download/627/ilam-mukhtalif-al...:ثيدلْ...

ملع:فلتخم:ادحلثی:اور:حتف:اابل:ری:ںیم

اس اک االطق

راےئ ہل اقم ب

امی:لف:ولعؾ:االسہیم

0229۔ 11 ۔Aنشیس:

اقمہل اگنر

دمحم:زرکای

121روؽ:ربمن::

GCUF-584-002-0229ررٹسجنشی:ربمن::

رگنان اقمہل

ڈارٹک:دمحم:احدم:راض

اٹنٹسس:رپورسیف:ہبعش:ولعؾ:االسہیم

وگرٹنمن:اکجل:ویوینریٹس:،:لصیف:آابد

السہیما :ہبعش:ولعؾ

وگرٹنمن:اکجل:ویوینریٹس،:لصیف::آابد:

www.KitaboSunnat.com

محکمہ دالئل وبراہین سے مزین متنوع ومنفرد کتب پر مشتمل مفت آن الئن مکتبہ

ژڳ ڳ ڳ ڱ ڱ ڱ ڱ ژ

(الحجرسورة )



مهحلف نا

‘‘ ملع:فلتخم:ادحلثی::اور:حتف:اابلری:ںیم:اس:اک:االطؼ’’ ںیم:ہیفلح:ارقار:رکات:وہں:ہک:ںیم:ےن:ہی:اقمہل:ونعباؿ:

:وصحؽ:دنس:امی::دود: اھک:۔ے۔:ںیم:ےن:قر ہ: ے:اکؾ: ںیہ: ای:اور: قیقح:و:اقالؼ:ےک:الوںوں: و:دم: رظ:راھ:رباےئ

۔ے:زین:اس: ے:ےلہپ:ہی:اقمہل:یسک:ویوینریٹس:ںیم:رباےئ:وصحؽ:دنس:شیپ: ںیہ:ایک:ایگ۔:ںیم:اس:اقمےل:ےک:امتؾ:اتنجئ:

ر :ںیم:ویوینریٹس::اتد یب:اکروا ی:رک: یتک:۔ے۔ قیقح:اور:ہلمج:وعابق:اک:ذہم:دار:وہں۔:طلغ:ایبین:یک:لو

انؾ:اور:دطختس:اقمہل:اگنر

دمحم:زرکای

GCUF-584-002-0229ررٹسجنشی:ربمن::



ديق نامهتص

ملع:فلتخم:ادحلثی:اور::حتف:اابلری:ںیم:اس:اک:’’ :قیدک :رکات:وہں:ہک:یم ::دمحم:زرکای:ےن:اقمہل:ونعباؿ:ںیم

:ولعؾ:االسہیم:ریمی:رگناین:ںیم:لمکم:ایک:۔ے‘‘ االطؼ ۔:ںیم:اس:ےک:ااداز:یرح ر:و:رباےئ:وصحؽ:دنس:امی:لف:

ایعمر: قیقح: ے:نئمطم:وہں۔:ریمے:ایخؽ:ںیم:ہی:اقمہل:انمظ:ااحتمان :،:یج:یس:ویوینریٹس:،:لصیف:آابد:اجیھب:اج:

اتکس:۔ے:اتہک:وہ:ا ے:ریبوین:نحتمم: و:اجچن:اور:زابین:ااحتمؿ:یک:رغض: ے:اراسؽ:رک:ںیکس۔

عم:اترخی:اقمہل:رگناؿ:انؾ:اور:دطختس:

ڈارٹک:دمحم:احدم::راض

اٹنٹسس:رپورسیف:،:ہبعش:ولعؾ:االسہیم،:یج:یس:ویوینریٹس:،:لصیف:آابد

دصر:ہبعش:ولعؾ:االسہیم

-----------------

------------------

ڈنی:یٹلکیف:آػ:االسکم:اڈنی:اورلٹنی:رلگنن

-----------------------

-----------------------



انتساب

:ور تم:رایرے:وایدنی:ےک:انؾ: قرااپےئ:تقفش

نج:یک:آہ:رحساگیہ:یک:دبوتل:ےھجم:اشہ:راہ :ملع:رپ:اگزمؿ:وہےن:یک:وتقیف:یلم:۔

ے:داین:ںیم:رفتح،راتح:اور:رتعف:بیصن:وہ ی:نج:یک:ےب:ںوث:داع::ؤں:

اور:راےتس:یک:رہتملظ:ایض:ںیم:دبتلی:وہ ی

ژۆ ۈ ۈ ٴۇ ۋ ژ



ااہظر :رکشت

(14: 54)االاقحػ:: ژٹ ڤ ڤ ڤ ڤ ڦ ڦ ڦ ژ

‘‘اے:ریمے:رپورداگر:ےھجم:وتقیف:دے:ہک:ںیم:ریتی:تمعن:اک:رکش:اجب:الؤں۔’’

دؽ:یک:ااھتہ:رہگاویئں: ے:اس:رب:ذو:االجلؽ:واالرکاؾ:اک:الھک:الھک:رکش:ادا:رکات:وہں:سج:ےن:ھجم:ےسیج::بس: ے::لبق:ںیم

ااہتن ی:زمکور:ااسنؿ: و:اس:میظع:ااشلؿ:وموضع:رپ:اکؾ:رکےن:یک:وتقیف:انعتئ:رفام ی::

د ، ححدا كثريا طقبا» ؿح مباركا فقه ربـا لك الح

ملسو هيلع هللا ىلصی:اراشد:وبن:ومببج

مل يشؽر اهلل من مل يشؽر الـاس

‘‘وج:صخش:ںووگں:اک:رکشہی:ادا:رکےن:ےک:اقلب: ںیہ:وہ:اہلل:اعتیل:اک:بک:رکشہی:ادا:رکاتکس:۔ے:۔’’

:ردیش:ومحمدادمح: ووینریٹس:لصیف:آابد:اکرکشزگار:وہں:نج:یک:رتبیغ:ہبعش:رعیب،::رچکیلر:دبع:اہلل::ںیم:اےنپ:اھب ی:وذیملت یج:یس:ي

زیمہم:اک:اک:ؾ:ایک:اور:آج:ریما:یقیقحت:اقمہل:نسحب:ودویب:لیمکت:ےک:رمالح:ےط:رکاکچ:۔ے:۔لسلسم::ےن::

:اپہی::اس:تقیقح: ے:ااکنر:یک: و ی:اجنگشئ لیمکت:کت::اچنہپےن:ےک:ےیل:قیفش:اور:اقلب:ااسذتہ: ںیہ:ہک:یمیلعت:قررگویمں: و:

ص:رگناؿ::اقمہل:ڈارٹک:دمحم:احدم:راض:اک::ےب:م : نونؿ::وہں:یک:رضور :ہملسم:۔ے::اس:ہلسلس:ںیم:ہبعش:ےک:ہلمج:ااسذتہ:رکاؾ:ابوصخل

وج:ادتبا ی:اخہک:: قیقح: ے:لیمکت:اقمہل:کت:دقؾ:دقبؾ:ریمی:رھب:وپر:رامنہ ی:رفامےت:ر۔ے:

ڈارٹک:امہویں:ابعس:سمش)ریچرپنس:ہبعش:ولعؾ:االسہیم(،ڈارٹک:احظف:دمحم:رشفی:اشرک:،ڈارٹکیلع:ارغص:اشدہیک:تقفش:اور:

ے::ےیل:قرامہی: تا :۔ے:۔رامنہ ی:ریم

ااہتن ی::اناپسس:زگرای:وہیگ:ارگ:ںیم:اےنپ:امومں:زاد:اھب ی:امثعؿ:ویفس:اکرکشہی:ادا:ہن:رکوں:وہنجں:ےن:اقمہل:یک:ایتری:ےک:

-دوراؿ::مک:وشیب:دو:امہ:کت:ریم:ی::رپ:فلکت:دختم:یک::اور:::ریمی:رہ:رطح:یک:رضرای :اک::ایخؽ:راھ

ص:رایرے:با ے:امع:ص رر:کز ب:زرکای:اک:ذرک:ب ::ہن ر: ںیہ:رہ:اتکس:وج:دؿ:را :ریمے:ےیل:داعوگ:اےنپ:امتؾ:ارفاد:اخہن:ابوصخل

ر۔ے::اور:رہ:رطح: ے:ےھجم:اعمیش:ذہم:دارویں: ے:ےب:اینز:ےئک:راھ۔

::زگار:وہں:۔::التش:وماد:یک:اخرط:نج:نج:الربئویں:اک:رخ:رکان:ڑپا:بس:ےک:::ذہم:دراؿ:ےن:تہب::رہمابین:اک:رباتؤ:ایک::بس:اک:رکش

:اخیشل :ۃلیضف: :االالسہیم:وسلجم:اقیقحتل:االالسیم:(احظف دبع ارلنمح دمین ابوصخلص: )قررپتس:ایلع:اجہعم:الوہر



: :)خیش:ادحلثی:اجہعم:خیش:االالسؾ:انب:ہیمیت:(ورتحمؾ:دبع:ارلنمح:ایضء: وج:ریمی:یملع:رامنہ ی:رفامےت:او:ردیفم:وشمروں:و:اجتوزی: ے:

: : : ولسن(ڈارٹک:احظف:اسن:رضن:دمین:ونازےت:ر۔ےاور :اھب ی:دمحم:ارغص)دم ر:االسکم:ررسیچ: اک:ےب:م نونؿ:اور::)ااچنرج:الربئ ری(:

رکشزگار:وہں:وہنجں:ےن::وقادع:ووضاطب: و:ابالےئ:اطؼ:رےتھک:وہےئ:دحمث:الربئ ری:ےک:دروازے:ریمے::ےئل:دؿ:را :ےلھک:ر:

درگی:راقفء:سلجم:اقیقحتل:االالسیم::اور::اغابئہن:داع:وگ:اھبویئں:اک:یھب:رکشہی۔،:ےھکاور:وماد:یک::رفایمہ:ںیم:لمکم:اعتوؿ:ایک::

:رکوں:وہنجں:ےن:ااہتن ی:اجؿ:اشفین: ے:ربوتق:وپمکزگن:لمکم:احظف:دمحم:ںیم:نک:اافلظ:ںیم:اھب ی: رمع:افرویق:اک:رکشہی:ادا

۔ورہپ:ےک:وتق:دورد:ونش:اک:ااظتنؾ:رکےت:ر:۔ے::العوہ:ازںی:احظف:اامتن:اہلل:اک:رکشہی:ادارکان:یھب:رضوری:۔ے:وج:ریمے:د۔یک

آرخ:ںیم:رمزکی:اجعم:دجسم:ریفوز:ووٹاں:یک:ااظتنہیم:اک:ذرکرکان:یھب:الزیم:وصتر:رکات:وہں:وہنجں:ےن:الکس:ورک: ے:لیمکت :

اقمہل:کت:دواسؽ: ے:زادئ:ریمی:ذہم:دارویں: ے:رصػ:: رظ:ےئک:راھ۔

ملس:یک:م ثی:وتنس: ے:یچس:تبحم:ودیقع :اور:اس:ےک:اطمقب:لمع:یک:وتقیف:ےشخب:اہلل:اعتیل:ںیمہ:یبن:رکمی:یلص:اہلل:ہیلع:و

:ارخوی:اک:ذرہعی:انبےئ: )آنیم(:۔اور:اس:ومعمیل: ے:یقیقحت:اکؾ: و:ریمے:،وایدنی:اورارقابء:ےک:ےئل:اجن

دمحم:زرکای



مہمقد



ة احلاجةخطب

من روور أكػسـا ومن ئقتات أانللـا من وكستعقـه وكستغػره وكعوذ باهلل كحؿدهإن الؿد هلل

هيده اهلل فال مضل له ومن يضؾل فال هادي له وأشفد أن ال إله إال اهلل وحده ال رويك له وأشفد أن

(1) حمؿدا ابده ورئوله

(2) ژٿ ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤ ڤ ڤ ڦ ڦ ژ

ٿ ٿٺ ٱ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ پ پ ڀ ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ژ

(3) ژڤ ڤ ڤ ڤ ڦ ٹٿ ٿ ٹ ٹ ٹ

﮵ ﮶ ﮴ھ ے ے ۓ ۓ ﮲ ﮳ ۀ ہ ہ ہ ہ ھ ھ ھ ژ

(4) ژ﮷ ﮸ ﮹ ﮺ ﮻ ﮼

أما بعد فنن أصدق الديث كتاب اهلل وأحسن اهلدي هدي حمؿد صىل اهلل اؾقه وئؾم

(5) ضاللة وكل ضاللة يف الـار ورواألمور حمدثاهتا وكل حمدثة بداة وكل بداة

848:م، رقم الديث9111دار السالم، :، رياضالصحقح ملسؾم :مسؾم، ابن الاج، اإلمام 1

120: 3آل اؿران 0

1: 5 الـساء 3

10،::02: 33 األحزاب 5

313:ص:،م9191، قاهرة: وزارة األوقاف، 3، جؾد: مسـد اإلمام أحد :أحد بن حـبل، اإلمام 4

م، 9111، الرياض: دار السالم، ئـن الـسائي :الـسائي، أحد بن شعقب، اإلمام=

1579:رقم الديث

ت: بريو، 9جؾد:،املصـف يف األحاديث واآلثار :ابن أيب شقبة، ابد اهلل بن حمؿد، اإلمام =

162:ص:،دار الػؽر، س ن



(1) ژڌ ڌ ڎ ڎ ڈ ڈ ژ ژ ڑ ڑ ک ژ

دنی:االسؾ:اہلل:اعتیل:ےک::اہں::امتؾ:ادای:ؿ: ے::زایدہ:اکلم:اور:دنسپدیہ:رتنی:دنی:۔ے۔:ہی:ارم:ریحاؿ:نک:۔ے::ہک:دنی:االسؾ:ےک::

ےیل::ایسی:اقلب:دقر:دخام :قر:ااجنؾ:دںی::نج:ےک::وصتر: ے::ااسنین:لقع:ریپواکروں::ےن::اس:دنی:یک:قر:دنلبی:اور:افحتظ:ےک::

:دگن:رہ:اجےئ:۔:دنی:االسؾ:یک:رتوجی:و:قر:دنلبی:اک:ڑیبہ:املعء:اتم:ےن::ااھٹای:دنی:االسؾ:یک:ادبتی:اک:اقتاض:ہی:۔ے::ہک:اس:یک:ویح:ایہل

اؿ:ںیم::یرحفی:و:کیکشت:راہ:ہن:اپےکس:۔:اینبدی:وطر:رپ:اس:رفہضی::رپ:ینبم:امتؾ:رت:امیلعت :وفحمظ:وہں::اور:رمور :زامہن:ےک::اسھت:اسھت

و:اہلل:اعتیل:ےن::اےنپ::ذہم:ےتیل::وہےئ::اراشد:رفامای:

(2) ژڳ ڳ ڳ ڱ ڱ ڱ ڱ ژ

‘‘یہ:اس:ےک::احمظف:ںیہ:۔ےب::کش:مہ:یہ:ےن::ذرک: و:انزؽ:ایک:اور:ےب::کش:مہ:’’

ونں::ںیہ:۔:اہیں::ذرک: ے::رماد:رقآؿ:و:م ثی:دو

دوقرے::اقمؾ:رپ:اراشد:۔ے::::

، بريوت: 9جؾد: حؾقة األولقا وطبؼات األصػقاء،األصػفاين، اإلمام: ،=أبو كعقم، أحد بن ابد اهلل

313:ص:دار الؽتب العؾؿقة، س ن،

، جؾد: دالئل الـبوة ومعرفة أحوال صاحب الرشيعةالبقفؼي، أحد بن السني، ابو بؽر، اإلمام: =

241:ص:لؽتب العؾؿقةس ن، ، بريوت: دار ا5

، بريوت: دار الؽتب العؾؿقة، 5، جؾد: البداية والـفاية = ابن كثري، إئنلاقل بن اؿر، الافظ:

12:ص:،م9199

، 2، جؾد: الدر املـثور يف التػسري بامللثور بؽر، جالل الدين، اإلمام: = ئقوطي، ابد الرحن بن أبی

225:ص ،م9191قم: مؽتبة آيات اهلل العظؿى،

، بريوت: ممئسة 9، جؾد: مسـد الشفاب =الؼضااي، حمؿد بن ئالمة بن جعػر، أبو ابد اهلل:

123:ص:،م9191الرئالة، ،

8: 41الصف 1

9: 14الجر 0



ی ی جئ یۆئ ۈئ ۈئ ېئ ېئ ېئ ىئ ىئ ىئ یژ

(1) ژحئ مئ

اور:اہلل:اعتیل:ےن::آپ:رپ:اتکب:و:تمکح:انزؽ:رفامےئ::اور:آپ: و:وہ:ھچک:اھکسای:وج:آپ:اجےتن::کت:ہن:ےھت::اور:آپ:’’

‘‘رپ:اہلل:اعتیل:اک:لضف:میظع:۔ے:۔:

ے::رماد:م ثی:روسؽ:۔ے:۔:‘‘اۃمکحل’’ رماد:رقآؿ:دیجم:اور:: ے‘‘ ااتکلب’’اہیں::

الؽتاب أال إكى أوتقت وئؾم أكه قال : ان املؼدام بن معديؽرب ، ان رئول اهلل صىل اهلل اؾقه

(2) ومثؾه معه

:ہک:روسؽ:اہلل::بدیسان:دقماؾ:نب:دعمرکی: :ںیہ: :اکی:وت:اتکب:دی:یئگ:۔ےملسو هيلع هللا ىلص رفامےت: :رفامای::ربخدار:ےھجم: :ےن: اور::

دوقرے::اس:ےک::اسھت:اس:یسیج:اکی:اور:زیچ:یھب۔:

ے::رماد:م ثی:۔ے:۔:‘‘ ہلثم:ہعم’’اہیں::

یہی:وہج:۔ے::ہک:آج:کت:نتم:رقآؿ:و:م ثی::نم:و:نع:وفحمظ:ںیہ:۔:

س:اک:بس: ے::املسمونں::ےک::ازیل:دنمش:اطیشؿ:رمیج:ےن::رہ:دور:ںیم::ینب:ونع:ااسنؿ: و:رصاط:میقتسم:رپ:ےتلچ::وگارہ: ںیہ::ایک:ا

د:یک:ڑبا:ایھتہردںوں::ںیم::کیکشت:و:ربی:ےک::جیب:معان:۔ے::ویکں::ہک:اہجں::کش:اک:اامتحؽ:وہ:واہں::نیقی:متخ:وہ:اجات:۔ے::اور:نیقی:یہ:ااقتع

اینبد:۔ے:۔:

رطح:::ےک::قلعتم:ںووگں::ےک::ولقب:و:اذاہؿ:ںیمملسو هيلع هللا ىلص وس:دعو:نیبم:ےن::اینپ:اوفاج: و:قر:ٹپ:دوڑاای:۔ے::اور:ااحدثی:روسؽ:

رطح:ےک::وکشک:و:اہبش :دیپا:رک:ےک::اؿ:ےک::اامیؿ:رپ:ڈااک:ڈاےنل::یک:وپری:وپری: وشش:رک:راہ:۔ے:۔:

مہ،:ہبشم،:ہلطعم:و:درگی:رفؼ:ابہلط:اےنپ::اقعدئ:یک:آڑںیم::ااکنر:م ثی:رکےت::آےئ::ج ہ ی

زامہن:دقمی:ںیم::دوارج،:زتعمہل،:رمہئج،:

رک:رشتسمنیق: ے::یملع:ابلدے::ںیم::ااکنر:م ثی:اک:اکؾ:انیل:رشوع:رک:دایرگم:وہ:اسدہ:بج:ہک:رصع:دجدیںیم::اطیشؿ:ےن::رتنیپا:دبؽ:

: وںوح:املسم :ہک:ہی:ریغ::ونں: :اور:ھجمس:ےئگ: :ےھت::املسمؿ:دیبار:وہےئ: :اپدنب:السلس:رک:ےتکس: بک:کت:الضتل:یک:اادریھ:رگنی:ںیم:

:اکی:ابر:رھپ:ومندار:وہا:اور:اےنپ::ثبخ:ابنط:نیملسم:اک:رحہب:الضتل:۔ے::اتمہ:ہی:رگوہ:رپوزیتی:و:اغدمتی:ےک:: رکموہ:رہچے::ںیم:

یک:آڑںیم::تیجح:م ثی: و:خسم:رکےن::یک:یعس:ال:وکشمر:رک:راہ:۔ے:۔:‘‘ لکشم:ادحلثی’’اور:‘‘فلتخم:ادحلثی’’ ے::

113: 5الـساء 1

م، رقم الديث 9111، رياض، ئـن أيب داؤد أبوداؤد، ئؾقنلن بن أشعث،السجستاين، اإلمام: 0

:4634



(1) ژڌ ڌ ڎ ڎ ڈ ڈ ژ ژ ڑ ڑ ک ژ

ونر:دخا:۔ے::رفک:یک:رحتک:ہپ:دنخہ:زؿ

ں:: ے::ہی:غااغ:ایاھای:ہن:اجےئ::اگوھپوکن

اؾ،:اابسب:یک:اس:داین:ںیم::اہلل:اعتیل:ےن::ہی:اکؾ:اےنپ::ربزگدیہ:دنبوں::یہ: ے:: ای:۔ے::نج:ںیم:االسػ،:احصہب:رکا

ظ

ؾ،:اتنیعب:ع

ا:دنی،:اہقفےئ

مم

اؿ:وتمؿ:یک::اتم:اور:دحمنیث:رکاؾ:یک:دخام :ےک::اتب:انک:اظمرہ: رظ:آےت::ںیہ:،:ایس:رطح:اہلل:اعتیل:ےن::آئ

اتم: ے:: ای:۔ے۔:دحمنیث:و:رکفمنی:یک:ایس:رہفتس:::اک:اکؾ:یھب:اؿ:املعےئلسلسمریسفت،:االسیم:رکف:یک:افحتظ:اور:اس:ےک::لمع:

ںیم::اکی:انہغب:روزاگر:تیصخش:احظف:انب:رجح:االقسعلین:یھب:ںیہ:۔:

:اور:ملعم:یھب،:ققحم:یھب::احظف:انب:رجحاالقسعلین :اور:کیب:وتق:اعمل:یھب:ےھت: :اور:فنصم:یھب،:رسفم:یھب: ے: ےھت:

:دحمث:یھب،:ہیقف:ہتکن:رس:یھب:ےھت::اور:الویل:دہقیق:جنس:یھب،:االسػ:اک:حیحص:ومنہن:یھب:ےھت::وت:ولعؾ:و:ونفؿ:ےک::امرہ:یھب،:دافع:م ثی

:وبقمؽ: :امشر:ںیہ:۔:م ثی،:رشح:م ملسو هيلع هللا ىلص روسؽ :م ثی:ال:دحمود:و:ےب: ثی،:الوؽ:آپ:اک:دنسپدیہ:ہلغشم:اھت،:آپ:یک:دخام

بتک:ںیم:: ے::حتف:اابلری:اکی:اشاکہر:فینصت:۔ے::سج:089م ثی:اور:اامسء:ارلاجؽ:رپ:تہب:ڑبا:ذریخہ:آپ:یک:اید:اگر:۔ے:۔:آپ:یک:

ےن::احظف:انب:رجح:االقسعلین: و:اترخی :ملع:و:نف:ںیم::زادہ:اجودی:رک:دای،

: :ےسج: :اکی:تہب:اتیمہ:یک:احلم:ثحب:۔ے: :ابدی:‘‘ :ادحلثیفلتخم’’م ثی:و:الوؽ:م ثی:ںیم: :اید:ایک:اجات:۔ے: :انؾ: ے: ےک:

ارظنل:ںیم::ضعب:ااحدثی:ابمہ:اضتمد:و:انتمضق:ولعمؾ:وہیت:ںیہ::سج: ے::وعاؾ:اانلس:ےک::ےنتف::ںیم::التبم:وہےن::اک:اادہشی:اھت۔:آپ:ےن::

۔یک:وعصتب:و:کیکشت: ے::اجن :ےلم::حتف:اابلری:ںیم::رھبوپررطےقی:: ے::اس:اک:ذرک:ولح:شیپ:رفامای:۔ے::اتہک:ںووگں:: و:رہ:مسق:

:یک:رہشی:دواوینں::اک:رمزک:راہ:۔ے::اس:ےک::اقمےلب::ںیم::دحمںیث::رکاؾ::ےن::یھب:

ن ککی

شم

ملع:فلتخم:ادحلثی:رشوع: ے::دحلمنی:و

:ملق :ادردنب:اس:وموضع:رپ:ریس:احلص:ںیثحب: :قررہفتس:اامؾ:دمحم:نب: :ںیم: :واںوں: :اس:وموضع:رپ:ملق:ااھٹےن: :یک:ںیہ:۔ سی::

امؾ:ادمح:ھ(،ا312) :ھ(دمحمنب:رج ر004) ھ(:ںیہ۔:اؿ:ےک::العوہ:دمحم::نب:ملسم:نب:ہبتیق025) :اشیعف

دقر: وںیشش::واکوںیش::یک::ںیہ:۔:ں:ھ(:وریغہ:ےن::یھب:رگا524ھ(،دمحم:نب:نسح:وفرک:)301)نب:دمحمنب:السہم:احطوی

ادحلثی:ای:اعترض:االدہل:ےک::ذرک: ے::اخیل:وہ:اس:وموضع:رپ::الوؽ::م ثی::وا:لوؽ:ہقف:یک:اشدی:یہ: و ی:اتکب:وہ:وج:فلتخم

داللئ:و:بتک:اک:اکی:اابنر:اس:گل:ایگ۔:

:۔ے:۔:رتعمنیض:اور:وصخاص:اؿ:ےک::: :اک:اسرا:رعیب:زابؿ:ںیم: :وہ:رقتابی:اسرے: ز ر: رظ:وموضع:رپ:انتج:یھب:وماد:رسیم:۔ے:

::اس :واےل: : :وعاؾ:اانلس:رعیب: ے::الیھپےئ::وہےئ::وکشک:واہبش :اک:اکشر:وہےن: دلب:ںیہ::امہرے::اعمرشے::ںیم::یرکننی:اندہ:ںوح:

م ثی:یک:رطػ: ے::ااحدثی:رپ:وہےن:::واےل::ارتعااض :یک:وت:اردو:ںیم::رھبامر:۔ے:::نکیل:اؿ:ارتعااض :ےک::یلیصفت:وجااب : ے::

8: 41فالص 1



::آاسؿ: مہ:زابؿ:ںیم:: و ی:وماد::کایہایک:اردو:زابؿ:رحموؾ:۔ے۔:رضور :اس:ارم:یک:۔ے::ہک:اس:وموضع:رپ:اردو:داؿ:ہقبط:ےک::ےیل :

اجےئ::یہی:زیچ:اقمہل:اگنر:ےک::اس:وموضع:رپ:ملق:ااھٹےن::اکرحمک:ینب:۔:زمدی:ربآں::ہی:ہک:ااحدثی:ہفلتخم:ےک::اعترض: و:دور:رکےن::

ے::وہےئ::ہ ے::ںیہ:۔:اؿ:یک:عمج:اقمام :ںیم::رھکبفلتخم:ےک::ےیل::انب:رجح:ےن::حتف:اابلری:ںیم:وج:جہنم:اانپای:۔ے:::اس:ےک::الوؽ:ووقادع:

اور::لیہست:ومیظنت:یھب:اس:اقمہل:ےک::رحماک :ںیم::اشلم:ںیہ:اور:اس:ےک::اسھت:اسھت:ہی:ذجہب:یھب:اکر:رفام:اھت:ہک:یبن:ا:رکؾ: ورتبیت

:اور:م ثی:یک:تیجح:ودصاتق:اور ے:یک:ذا :ابمرہک:اور:آپ:یک:م ثی:وتنس:یک:تبحم:ملسو هيلع هللا ىلص اس::دںوں:: و:ومعمر:ایک:اجےئ:

ےک::ویح:ایہل:وہےن::اکرپاچر:ایک:اجےئ:۔:

قلعت:۔ے::وہ:ڑبے::واحض:ںیہ::نج:یک:لیصفت:درج:ذلی:۔ے:۔::ہل:اک:اہجں::کت:اقمدص:اقم

اک:دافع:رکان:۔:ملسو هيلع هللا ىلص ۔:م ثی:روسؽ:1

الان۔:رپ:۔:ا:س:ےلسلس::ںیم::انب:رجح:یک:اکووشں:: و:رظنم:اعؾ:0

:وک تم: و:دیبار:رکان۔:ےک::ولقب:ںیم::م ثی:وتنس: ے::تبحمہملسم:۔:اتم:3

۔:ااحدثی: و:ابمہ:اعتمرض:التب:رک:اناقلب:اامتعد:رگداےنن::واںوں::ےک::تکسم:اور:یملع:وجاب:دانی۔:5

ے::رامنہ ی:ںیل:۔:ملسو هيلع هللا ىلص ۔:ریمے::تیمس:امت:ؾ:اتم:ہملسم:ہن ر:یسک:کش:وہبش:ےک::م ثی:روسؽ:4

ےک:انؾ: ے:ونعمؿ:۔ے۔:اس:ںیم:دقمہم،:اچر:امعاب،:‘‘ اک:االطؼ:ملع:فلتخم:ادحلثی:اور:حتف:اابلری:ںیم:اس’’ ز ر: رظ:اقمہل::

اخہمت:اور:اہفرس:اشلم:ںیہ۔

دقمہم:

اس:ںیم:دنچ:دیہمتی:زگاراش :ےک:دعب:فلتخم:ادحلثی:یک:اتیمہ:،:اقمہل:ےک:رحماک :و:اقمدص:واحض:ب :ےئگ:ںیہ۔

اعترػ:فلتخم:ادحلثی:،:اتیمہ،:اترخی: اراقتء:ودتونی ی ب اول:

دو:وصفؽ:اور:ےھچ:ذیلی:ابمثح:رپ:لمتشم:۔ے۔

فلتخم:ادحلثی:۔:اعترػ::ومکح:لصف اول:

فلتخم:ادحلثی:یک:وغلی:و:االطصیح:رعتفی:ثحبم اول:

ین:

لکشم:ادحلثی:یک:وغلی:و:االطصیح:رعتفی:ثحبم ی

:

ل

فلتخم:ادحلثی:اور:لکشم:ادحلثی:اک:ومازہن:ثحبم ی

ین:

اتیمہ:واترخی:لصف ی

:ادحلثی:یک:اتیمہ::فلتخمثحبم اول

ین

::فلتخم:ادحلثی:یک:اترخی:اراقتء:ودتونیثحبم ی



:

ل

فلتخم:ادحلثی:اور:رصع:احرض:ثحبم ی

اعترض:و:االتخػ:م ثی:۔:تقیقح،:رشاطئ:و:اابسب ی ب دوم:

اس:ںیم:نیت:ںیلصف:اور:اچر:ذیلی:ابمثح:اشلم:ںیہ:۔

اعترض:و:االتخػ:م ثی:یک:تقیقحلصف اول:

ین:

اور:اس:یک:رشاطئاعترض::لصف ی

اعترض:یک:وغلی:و:االطصیح:رعتفی:ثحبم اول:

ین:

اعترض:یک:رشاطئ:ثحبم ی

:

ل

اعترض:و:االتخػ:ےک:امہ:اابسب:لصف ی

::اابسب:االتخػ:احلبظ::رواۃثحبم اول

اابسب:االتخػ:یک:احلبظ:ایبؿ:ا.

.:اابسب:االتخػ:احلبظ:دعؾ:واتیفق0

ین:

اابسب:االتخػ:احلبظ:احال : ثحبم ی

وحتف:اابلری:اعترػ:انب:رجح:القسعینب:وسؾ::اب

ہی:دو:ولصفں:اور:نیت:ابمثح: و:طیحم:۔ے۔

،ریس :و:رکدارانب:رجح:لصف اول:

ین:

اعترػ:حتف:اابلری:لصف ی

اعترػ:واتیمہ:ثحبم اول:

ین:

اقمدص:رشح:ثحبم ی

:

ل

آمذخ:رشح:ثحبم ی

تح:)حتف:اابلری:یک:رو ین:ںیم(یک:یلیصفت:واضفلتخم:ادحلثی:رپ:جہنم:انب:رجح:ی ب اہچرم:

اس:ںیم:دو:ںیلصف:اور:اس :ذیلی:ابمثح:ںیہ۔

لصف:اوؽ::رعف:اعترض:رپ:فلتخم::انمجہ:اک:اجزئہ:و:ومازہن

اہقفء:الہ:ادحلثی:اک:جہنم:رعف:اعترض:ثحبم اول:

ین:

اہقفء:الہ:ارلای:اک:جہنم:رعف:اعترض:ثحبم ی

:

ل

فلتخم::انمجہ:اک:اجزئہ:و:ومازہن:ثحبم ی



ین:لصف

یک:یلیصفت:واضتح:جہنم:انب:رجح: ی

عمج:وقیبطت:ثحبم اول:

ین:

خسن:ثحبم ی

:

ل

رتحیج::ثحبم ی

وتفق:ثحبم راعب:

اخہمت

اس:ںیم:ثحب: ے:احلص:دشہ:اتنجئ: و:ابرتلبیت:ایبؿ:ایک:ایگ:۔ے:اور:آرخ:رپ:رہفس:اآلای :،:رہفس:اآلاحدث:،:رہفس:االالعؾ:اور:

رک:رک:دی:یئگ:ںیہ۔رہفس:ااصملدر:وارملاعج:یھب:ذ

اس:اقمہل:اک:اولسب:اخاتصل: قیقح:۔ے۔:رہ:اب :یک:نکمم:م :کت:دلیل:شیپ:رکےن:یک: وشش:یک:یئگ:۔ے۔:اقمہل:ںیم:اشلم:

:اامتہؾ:ایک:ایگ:۔ے۔:اینبدی:اور:الص:رماعج: ے:اافتسدہ:ایک:ایگ:۔ے۔:امتؾ:اسملئ:یقیبطت:اہلثم: آای :وااحدث:یک: قیقح:ورختجی:اک:

وحاہل:اج :ذرک:وہےئ:ںیہ۔:: بتک: ے:رقتابی: ے:دملل:ںیہ۔

ں: یہق:اسملئ:یھب:واحض:وہ:ےئگ:ںیہ:وج:فلتخم:ادحلثی:اک:الص:دوصقد:ںیہ۔اعترض:و:االتخػ:ےک:نمض:ںیم:ویسیبرعف:

اسھت:اسھت:ز ر: رظ:یقیقحت:اقمہل:اکی:اطبل:ملع:یک:ادتبا ی:اور:ادین: ے:اکوش:۔ے۔:اقتباضےئ:رشبتی:اس:ںیم:دوویبں:ےک:

:ھچک:اخایمں:یھب:وہں:یگ۔:ااھچ ی:اور:دویب:وتقیف:ایہل،:اونپں:یک:داعؤں:اور:ااسذتہ:یک::اصلخمہن:رامنہ ی:اک:رمثہ:۔ے۔:اور:یطلغ:یک:وہج

ریمی:مک:یملع:۔ے:،:ںیم:اس:یک:حیحصت:ےک:ےئل:ہمہ:وتق::ایتر:وہں۔

ہ:اثتب:وہ:اور:آےنواال:وتق:اےنپ:دانم:ںیم:انب:رجح:ےک:انؾ:آرخ:رپ:داع:وگ:وہں:ہک:ریما:ہی:اکؾ:اس:نمض:ںیم:ابرش:اک:الہپ:رطق

ےئ۔اپواکؾ:ےک:وحاہل: ے:اقلب:دقر:قرامہی:

آنیم: اہلل:اعتیل:ریمی:اس:ادین:یس:اکوش: و:وبقؽ:رفام:رک:اعسد :دارنی:اک:ذرہعی:انبےئ۔

دمحم زرکی

و م االسہیم(عل امی لف )

وگرٹنمن اکجل ویوینریٹس ، لصیف آی د



معابرہفتس:ا

ہحفص:ربمن ونعاان امعاب

34-1 اعترػ:فلتخم:ادحلثی:،:اتیمہ،:اترخی:اراقتء:ودتونی ابب:اوؽ

89-34 اعترض:و:االتخػ:م ثی۔:تقیقح:و:رشاطئ:واابسب دوؾابب:

108-92 اعترػ:انب:رجح:القسعین:و:حتف:اابلری وسؾابب:

191-109 )حتف:اابلری:یک:رو ین:ںیم(ثی:رپ:جہنم:انب:رجح::یک:یلیصفت:واضتح:فلتخم:ادحل اہچرؾابب:

194-190 اخہمت:ثحب اخہمت:ثحب

002-194 آای :،:ااحدثی،:االعؾ::اور:اصمدر:و:رماعج اہفرس



اضمنیمرہفتس::لیصفت ہمدقم

:35-1 اعترػ:فلتخم:ادحلثی،:اتیمہ،:اترخی:اراقتء:ودتونی ی ب اول

10-0 فلتخم:ادحلثی:اعترػ:ومکح :لصف اول

3 فلتخم:ادحلثی:یک:وغلی:و:االطصیح:رعتفی :اول ثحبم

3 وغلی:رعتفی

4 ااحللص

4 م ثی:یک:وغلی:رعتفی

4 ملع:فلتخم:ادحلثی:یک:االطصیح:رعتفی

9 ااحللص

9 فلتخم:ادحلثی:اک:مکح

9 مسق:اوؽ

9 مکح

12 مسق:اثین

12 مکح

ین ثحبم

11 لکشم:ادحلثی:یک:رعتفی :ی

11 وغلی:رعتفی

10 ااحللص

13 االطصیح:رعتفی

15 ااحللص

ثحبم

ل

14 فلتخم:ادحلثی:اور:لکشم:ادحلثی:اک:ومازہن :ی

10 ااحللص

ینلصف

35-18 اتیمہ:واترخی :ی

19 فلتخم:ادحلثی:اور:لکشم:ادحلثی:اک:ومازہن :اول ثحبم

19 فلتخم:ادحلثی:یک:اتیمہ:واترخی

05 ااحللص



ین ثحبم

04 ملع:فلتخم:ادحلثی:یک:اترخی::اراقتء:ودتونی :ی

ؽ 04 دور:او

00 دور:اثین

00 دور:اثثل

08 اجنیعم:م ثی

08 اشرنیح:م ثی

09 املعےئ:الوؽ:م ثی

32 املعےئ:ہقف:و:الوؽ:ہقف

31 لقتسم:اصتفین

ثحبم

ل

35 فلتخم:ادحلثی:اور:رصع:احرض :ی

89-36 اعترض:واالتخػ:م ثی:۔:تقیقح:،:رشاطئ:اور:اابسب: وم:ی ب د

48-37 اعترض:و:االتخػ:م ثی:یک:تقیقح :لصف اول

50 ااحللص

ینلصف

61-49 اعترض:اور:اس:یک:رشاطئ :ی

42 اعترض

41 ااقملۃلب

وور ہ

ظ

لظ

41 ا

ا

ب

40 ااجملن

ا:وااسملواۃ

ب

40 اامملث

40 و ی:یئن:زیچ:دیپا:وہان:/:اطری:وہان


45 ااحللص

ین ثحبم

44 اعترض:یک:رشاطئ :ی

44 دوونں:ااحدثی:وبقمؽ:وہں

44 االتخػ:واعترض:اک:ووجد

40 اعترض:اظرہی:ینعم:ںیم:وہ

48 ااحتد:ومعق:ولحم

:48 1اثمؽ:ربمن



::49 0اثمؽ:ربمن

49 ااحتد:وتق

42 اثمؽ

41 ااحللص

ےک:زندکی:اعترض:یک:رشاطئ:

ن ی یطق

من

41

لصف

ل

89-62 باعترض:و:االتخػ:ےک:امہ:اابس :ی

43 مسق:اوؽ:اابسب:االتخػ:احلبظ:رواۃ

43 اابسب:االتخػ:احلبظ:ایبؿ :اول ثحبم

43 راوی:یک:یطلغ:ای:ومہ

45 اثمؽ

45 ااصتخر:ولیصفت

44 اثمؽ

44 دہشت:انب:وعسمد

44 دہشت:انب:ابعس

44 دہشت:امع:ومیس:ارعشی

44 دہشت:رمع

40 ضعب:ااکحؾ:اک:ایبؿ

48 ببس:ورود:م ثی:اک:دعؾ:ایبؿ

49 رواتی:ابینعمل

02 وضع:وفیعض:رواای وم

01 اثمؽ

ین ثحبم

00 اابسب:االتخػ:احلبظ:دعؾ:واتیفق :ی

00 لمکم:م ثی: ے:دعؾ:واتیفق

00 اثمؽ

03 عیمج:ذریخہ:ااحدثی: ے:دعؾ:واتیفق

05 اثمؽ

05 خسن: ے:دعؾ:واتیفق

04 اثمؽ



04 وتعس:تغل:رعب: ے:دعؾ:واتیفق

ین

08 مسق ی

08 دترجی:ااکحؾ

08 اثمؽ

82 االتخػ:ابطعئ

81 اثمؽ

81 االتخػ:زامؿ:واکمؿ

81 اثمؽ

80 یلہ:روسؾ:یک: خی:یناج

83 اثمؽ

85 وتعس:لمع

84 اثمؽ

84 اعؾ:واخص

84 اعؾ

84 اخص

80 اثمؽ

88 قلطم:ودیقم

89 قلطم:یک:رعتفی

92 دیقمیک:رعتفی

91 اثمؽ

:وسؾ: 128۔92 وحتف:اابلری:اعترػ::انب:رجح ابب

116-91 ریس :و:رکدار:انب:رجح :لصف اول

90 دج:ادجم

90 دادا:اھب ی

93 واید:امدج

93 انب:رجح،:انؾ:وبسن

95 تینک:وبقل

95 ةسن



ا:نب:رجح 95

94 اترخی:واجےئ:دیپاشئ

94 در:میتی

:94 افکتل

94 رتتیب

94 آاغز:میلعت

90 یملع:اافسر

ویشخ:انب:رجح:القسعین 98

98 ویشخ:ارقلاء:ا

اخیشل:اربامیہ:نب:ادمح:اونتلیج 99

اخیشل:انب:زجری 99

122 ویشخ:ادحلثی

زنی:ایدنی:رعایق 122

ایمثیہل 121

121 ویشخ:اہقفل

اینیقلبل 121

انب:انقلمل 120

123 ویشخ:اۃغلل

123 اریفلوز:آابدی

انب:اامجلۃع 123

التذمہ:انب:رجح:االقسعلین 125

اہشب:ایدنی:معریصی 125

ر یم

ن ض

خل

125دمحم:نب:دبع:اہلل:ا

ااخسلوی 124

124 یلمع:زادیگ:اک::آاغز

124 سیدرس:ودتر

124 دہعہ:اضق:و:ااتفء



124 رعشو:ادب:اک:وشؼ

120 دیقنت:اگنری

120 اعدا :وابعدا

120 دایتن:داری

128 ازواج:و:اوالد

128 ویٹیبں:ےک:اامسےئ:رگایم

129 واف :رسح :آای

129 زیہجت:ونیفکت

129 اتافیل :وافینصت

128-117 اعترػ:حتف:اابلری :دوم لصف

118 اعترػ:واتیمہ :ثحبم اول

118 رطہقی:اتفیل

118 وامن یرقتبی:ر

118 رہش

119 اتیمہ

ین

121 اقمدص:رشح :ثحبم ی

101 لصف:اوؽ

101 لصف:دوؾ

101 لصف:وسؾ

101 لصف:اہچرؾ

101 لصف:مجنپ

100 لصف:مشش

100 لصف:متفہ

100 لصف:متشہ

100 لصف:مہن

100 لصف:دمہ



ل

123 آمذخ:رشح :ثحبم ی

103 ولعؾ:ارقلآؿ

103 االابسب

105 ریسفت

105 اوتلدیح

104 بتک:ادحلثی

104 رشوح:ادحلثی

104 اامسء:ارلاجؽ

104 بتک:اہقفل

104 بتک:االلوؽ

100 بتک:اوتلارخی:واریسلۃ

108 بتک:ااحصلۃب

108 بتک:اۃغلل

فلتخم:ادحلثی:رپ:جہنم:انب:رجح رم:اہچی ب:::191-129یک:یلیصفت:واضتح

137-133 رپ:فلتخم:انمجہ:اک:اجزئہ:وومازہنرعف:اعترض: لصف اول:

132 جہنم:اہقفء:الہ:ادحلثی: اول:ثحبم

ین

136 اہقفء:الہ:ارلای :ثحبم ی

ل

137 فلتخم:انمجہ:اک:اجزئہ:وومازہن: :ثحبم ی

ینلصف

191-138 یک:یلیصفت:واضتح:جہنم:انب:رجح :ی

143 عمج:وقیبطت: اول:ثحبم

152 عمج:اک:وغلی:ینعم


151 اتیمہ:عمج

153 رشاطئ:عمج

153 رطؼ:عمج:وقیبطت

154 عمج:ااحدثی:یک:یقیبطت:اثمںیل

:154 1اثمؽ:ربمن



154 لور :اعترض

154 رعف:اعترض


















141 عف:اعترضر







ین

:ثحبم ی

خ

س

لی

153 ا



145 رعمتف:انخس:ووسنمخ:یک:اتیمہ

144 وغلی:وہفمؾ

144 خسن:ینعمب:لقن:و:اتکتب

:144 خسن:ینعمب:زالئ:رکان/:ازاہل

144 خسن:ابدبلؽ

140 خسن:ہن ر:ادبلؽ


148 اعئرعمتف:خسن:ےک:ذر

148 دود:خسن:یک:واضتح:و:رصاتح::رفام:دںیملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی

149 احصیب:خسن:یک:رصاتح:رکے

149 اترخی:ولعمؾ:وہ:اجےئ

142 اثمؽ

142 اامجع

142 اثمؽ

141 زامہن:ووقع:خسن

140 رشاطئ:خسن

140 خسن:ےک:ےئل:دلیل:رشیع:وہان:رضوری:۔ے

143 انخس:ووسنمخ:دوونں:اک:اکی:لحم:ںیم:وارد:وہان

143 اثمؽ

143 انخس:ووسنمخ: ے:اتمرخ:وہ

145 رطؼ:خسن

145 آؿ:ابرقلآؿخسن:ارقل

144 اثمؽ

144 خسن:اہنسل:ابۃنسل

144 اثمؽ

144 خسن:اۃنسل:ابرقلآؿ

144 اثمؽ



140 مکح:اوسنملخ

ی:اثمںیل

ن قطی

140 خسن:یک:















:103 عف:اعترضر

ل

174 رتحیج: :ثحبم ی



104 ااحللص

104 رشاطئ:رتحیج

100 اابسب:رتحیج

108 اابسب:رتحیج:ابابتعر:دنس

181 اابسب:رتحیج:ابابتعر:نتم

180 اابسب:رتحیج:ابابتعر:اخریج:داللئ

183 رتحیج:یک:یقیبطت:اثمںیل







: 185 اعترضلور









:180 لور :اعترض


189 وتفق: :ثحبم راعب



192 وتفق:اور:استطق:اک:اقتیلب:اجزئہ

191 وتفق:یک:یقیبطت:اثمؽ

195-192 ثحب اخہمت

331-333 رساہف

190 رہفتس:آای

022 رہفتس:ااحدثی

024 رہفتس:االعؾ

:اصمد ر :و رما عج

212 رہفست



اولباب

، اہمیتحدیثمختلف التعارف

اترخی:اراقتء:فدتفنی

مختلف الحدیث۔ تعارف وحکم :لصف:افؽ

یخ :اثینلصف: اہمیت وتار



ل

فصل او

لحدیث تعارف وحکم مختلف ا

یف :افؽ:ثحبم مختلف الحدیث کی لغوی واصطالحی تعر

یف مشکل ا : ثحبم:اثین لحدیث کی لغوی واصطالحی تعر

مختلف الحدیث اور مشکل الحدیث کا موازنہ : ثحبم:اثثل::



:۔:1

ث

اعترػ:فمكح۔فلتخم:ادحلي

2 ..... ،ثیا:ا ،تیا:اترخی:فلتخم:ادحلاعترػ:۔:1

ثحبم:افؽ

:یک:وغلی:ف:االطصیح:رعتفی

ث

فلتخم:ادحلي

‘‘ ادحل ،ثی’’ افر:‘‘ فلتخم:’’ :دف:تامل :االتخػ:فاعترض:اپےئ:اجےن:وک:فلتخم:ادحل ،ثی:ےتہک:ںیہ۔:ہی‘‘ اظبرہ’’ ااحد ،ثی:ںیم:

۔ےس:رمبک:ےہ۔:فاضتح:ےک:ےئل:اس:یک:وغلی:افر:االطصیح:رعتفی:یک:اجیت:ےہ

وغلی:رعتفی

اک:اضتمد:ےہ۔‘‘ اافتؼ’’ ےس:قتشم:فاموخذ:ےہ۔:افر:ہی:‘‘ االتخػ‘‘ ’’ فلتخم:’’ظفل:

ھ(:رفامےت:ںیہ:395): ::انب:افرس

خؾػي أي خمتؾػقن ..... ن ـؾ واحد مـفؿ يـحل ؾی ـذا، وافـوس افـوساختؾػ "

(1) "ؿقل صوحبف ويؼقؿ كػسف مؼوم افذي كحو

:دفرسے:ےس:اگل:افر:ٹہ:رک ’’ افر::‘‘افـوس اختؾػ ’’اینپ:دحیلعہ:اب :رکے:وت:اس:فتق:بج:رہ:صخش:

اک:اامعتسؽ:وہات:ےہ۔‘‘ فلتخم:

ھ(:ےتھکل:ںیہ::502): ::رابغ:ااہفصیناامؾ:

(2)"اإلختالف وادخوفػي أن يلخذ ـؾ واحد ضريؼو ؽر ضريؼ اخر ذم حوفف أو ؿقفف"

:فلعف:ںیم:دفرسے::ےک:الخػ::رطقی:اکر:اایتخر:’’ :ر:اخمتفل:اک:بلطم:ہی:ےہ:ہک:رہ:صخش:اےنپ:وقؽ: االتخػ:اف:

‘‘رکے:۔

ںیہ::ھ(:ےتہک711): :انب:وظنمر::االرفیقی:

(1) "ختوفػ امران واختؾػو : مل يتػؼو ، وـؾ مو مل يتسوو ؾؼد ختوفػ واختؾػ "

213 ص: م1979دار افػؽر بروت، 1::جؾديمعجؿ مؼويقس افؾغس بـ زـريو: ابـ ؾورس، امحد بـ ؾور 1

اصح رکایچا ، ادػردات ذم ؽريى احلديافراؽى، احلسغ بـ حمؿد بـ ادػضؾ، اصػفوين: 2

155 :صا م1961 ادطوبع،



:۔:1

ث



لف’’ بج:دف:زیچںی:ابمہ:قفتم::اف:رربارب:ہن:وہں:وت:’’

ت

خ ‘‘ےک:اافلظ:اامعتسؽ:ےئک:اجےت:ںیہ۔‘‘ اختفل::فا

ھ(:رمق:رطاز:ںیہ:770): ::‘‘ادصبوح ادـر ’’ؤمفل::

إذا ذهى ـؾ واحد إػ خالف مو ذهى إفقف اخر وهق ضد ختوفػ افؼقم واختؾػقا : "

(2)"اإلتػوق

:اس:فتق:اامعتسؽ:ےئک:اجےت:ںیہ::"واختؾػقا افؼقم ختوفػ" اافتؼ:اک:اضتمد:ےہ۔‘‘ االتخػ:’’ ےک:اافلظ:

بج:رہ:صخش::دفرسے:ےک:ربالخػ::راہتس:اانپ:ےل۔

ھ(:رفامےت:ںیہ:817): :ریففز:آابدی:

(3) ".اختؾػ ضد اتػؼ....."

‘‘التخػ:اافتؼ:اک:اضتمد:ےہ۔ا’’

ھ(:ےتھکل:ںیہ:1205): ::العہم:زدیبی

"ومـف احلدي: شقوا صػقؾؽؿ و ختتؾػقا ؾتخؾػ ؿؾقبؽؿ (4)واختؾػ ضد اتػؼ "

:فرہن:’’ :اینپ:ںیفص:ربارب:رک:ولا:آےگ:ےھچیپ:ہن:وہ:االتخػ:ہن:رکف :اافتؼ:اک:اضتمد:ےہ۔:دح ،ثی:ںیم:ےہ: االتخػا

‘‘رساتی:رک:اجےئاگ۔دولں:ںیم:االتخػ:اہمترے:

یک:(6) ياي ژۀ ہ ہ ہ ژ ھ(:رقآؿ:دیجم:یک:آتی310): ::انب:رج:ری:اربطلی

ریسفت:ںیم:ررطمقاز:ںیہ:

91 :ص ام1992 دار صودر ،بروت 9:جؾد:فسون افعربابـ مـظقر ، حمؿد بـ مؽرم، اؾريؼل: 1

ممشسي بروت،،) ادصبوح ادـر ذم ؽريى افؼح افؽبرافػققمل، أمحد بـ حمؿد، افعالمي : 2

152 :اص س نؾقاد،

: ،صم(1994ي افر شوفي، ممشس بروت، ، افؼومقس ادحقطؾروز آبودی، حمؿد بـ يعؼقب: 3

لف1445

،:امد ه:::خ

دار 6:جؾد:توج افعروس مـ جقاهر افؼومقسدي، مرته، حمؿد بـ حمؿد بـ حمؿد: افزبق 4

142 اص:خؾػ ، مودةم(1966،:صودر، بروت

141: 6 اكعوم 6



:۔:1

ث



خمتؾػو مو خيرج مـف ممو يمـؾ مـ افثؿر وافزرع ؾوـؾ: افثؿر وخؾؼ افـخؾ "

(1) "ى....واحل

و ر::ےک:درتخ::افر:ایتیھکں:دیپا:یک’’ ھجک

ںیہ:نج:ےک:لھپ:ا::الک:ےس:رماد:لھپ:ںیہا:اہلل:اعتیل:رفامےت:ںیہ::ںیم:ےن:

‘‘اانج:افر:ہلغ::ذاےقئ:افر:رتگن::ںیم:اکی:دفرسے:ےس:فلتخم:وہےت:ںیہ۔

ںیم:ےہ::ادعجؿ افقشقط

(2)"اختؾػ افشقئون: مل يتػؼو ومل يتسوويو"

‘‘فں::ےک:فلتخم::وہےن:ےس:رماد::اؿ:اک:قفتم::افر:ربارب::ہن:وہان:ےہ۔ف:زیچ’’

ااحللص:

::رکانا:الخػ:وہانا:فلتخم:وہانا:ابمہ:رفؼ:وہان:ےک:ینع:انوماتقف‘‘ االتخػ’’ اؿ:امتؾ:وغلی:رعتافی ::ےس:فاحض:وہا:ہک:ظفل:

ںیم:لمعتسم:ےہ۔

دح ،ثی:یک:وغلی:رعتفی

اامعتسؽ:وہات:ےہ۔:‘‘ ربخ’’ افر:‘‘ دجدی’’ اضتمد:ینعمب::دقمی:اک:‘‘ دح ،ثی:’’ تغل:رعب::ںیم:

ےتھکل:ںیہ::انچہچن:::ریففز:آابدی

(3) "احلدي: اجلديد واخلز "

د:افر:ربخ:وک:::’’ ‘‘ےتہک:ںیہ۔دح ،ثی::دجي

ھ(::رفامےت:ںیہ:911): ::اامؾ:ویسیط

، كف حيدث صقئو احلدي ؾلصؾف: ضد افؼديؿ وؿد اشتعؿؾ ذم ؿؾقؾ اخلز وـثرة "

دار افؽتى افعؾؿقي، ،بروت 5،جؾد: جومع افبقون ظـ توويؾ افؼرآنافطزي، حمؿد بـ جرير: 1

362 اص: م1992

) دار 1:،ادعجؿ افقشقطادمفػقن: أمحد حسـ افزيوت، إبراهقؿ مصطػك، حومد ظبد افؼودر..: 2

254اص: أحقوء افساث افعريب، س ن(

214::ص::افؼومقس ادحقط 3

،:امد ه:دحث



:۔:1

ث



(1) "ؾشقئو

ج ہ:ہب:ہحلم:ےئن:ادناز::مل

:اک:اضتمد:ےہ۔:لیلق:فوطلی::اب :ےک:ینع::ںیم:یھب:لمعتسم::ےہ:ویکہکن:اب :یھب: :در:الص:دقمی:

ث

دحي

ںیم:اصدر:وہیت:ریتہ:ےہ۔

ملع:فلتخم:ادحل ،ثی:یک:االطصیح:رعتفی:

:فلتخم:ادحل ،ثی:یک:االطصیح:رعتفی::ںیم:دحمنیث::اک:االتخػ:ےہ

:ادحل ،ثی:)الؾ:ےک:رسکہ:ےک:اسھت(:امس:‘‘ فلتخم’’ فہج:االتخػ::ظفل:

ل

:ےن:اےس::خم :افر:ظفلت:ےہ۔:ضعب:دحمنیث: اک:طبض:

:۔:ینعی‘‘ نم:’’ ؿ:رپ:ایل:ےہ۔:اس:وصر :ںیم::فلتخم::یک:ااضتف:ینعمب:افلع::ےک:فز :ادختؾػ مـ احلدي وہ:یگ: اس:احلظ::

ےس::اس:یک:رعتفی:ہی:وہ:یگ:

(2)"د حديثون أو أـثر متضودان طوهرا أن يقج"

‘‘دف:ي ا:دف:ےس:زایدہ:ایسی:ااحد ،ثی:اک:وموجدوہان:وج:اظبرہ:آسپ:ںیم:رکٹا:ریہ:وہں۔’’

اخمفل:دح ،ثی:وموجد:وہ۔دفرسی:ابافلاظ:درگی::فہ:دح ،ثی:سج:یک:اظبرہ::

بج:ہک::درگی::دحمنیث:اےس:فلتخم::ادحل ،ثی:):الؾ:ےک:ہحتف:ےک:اسھت(:زپےتھ:ںیہ۔

ؽ:ےک:فزؿ:رپ:ای:دصمر::یمیم:ےک:وطر:رپ۔امس:وعفم

ی::

معب

‘‘االالتخػ:یف:ادحل ،ثی’’ وہ:یگ۔:ینعی:‘‘ یف’’اس:وصر :ںیم::فلتخم:ادحل ،ثی::یک:ااضتف:

(3)

:ںیم:دنچ:دقمی:فاعمرص::املعء:ولعؾ:ادحل ،ثی:ےک:اوقاؽ:یک:رفینش:ںیم::فلتخم:ادحل ،ثی::یک:رعتفی:ایبؿ:یک:اجیت:ےہ۔ ذي

اینپ:رہشہ:آافؼ::اتکب::رعمۃف:ولعؾ:ادحل ،ثی:ںیم:اراشد:رفامےت:ںیہ:ھ:: :(405::)اامؾ:احمک:

(1)"يعورضفو مثؾفوملسو هيلع هللا ىلص هذا افـقع مـ هذه افعؾقم معرؾي شــ رشقل اهلل "

، تدريى افراوي ذم رشح تؼريى افـقاويظبد افرمحـ بـ أيب بؽر: افسققضی، جالل افديـ، 1

42 ص:،س ندار كؼ افؽتى اإلشالمقي، هقر،

441 :صا م1987 دار افػؽر افعريب، بروت، ،افقشقط ذم ظؾقم احلديأبق صفبي: حمؿد حمؿد 2

442:صاافقشقط ذم ظؾقم احلدي 3



:۔:1

ث



:احلص:وہیت:ےہ:وج:اینپ:مہ:لثم::ملسو هيلع هللا ىلص ولعؾ:ادحل ،ثی:یک:اس:مسق:ںیم:روسؽ:اہلل’’ :یک:رعمتف: یک:اؿ:وتنسں:

‘‘وتنسں:ےس:اعتمرض::وہں۔

ھ(:رفامےت:ںیہ:463): ::یبیطخ:دغباد

تؽؾؿ هبام ؾال يصح دخقل افتعورض ؾقفام ظذ وجف ملسو هيلع هللا ىلص وـؾ خزيـ ظؾؿ أن افـبل "

(2) "وإن ـون طوهرمهو متعورضغ

ےن:ہی:دفونں:):اعتمرض(:ااحد ،ثی:ایبؿ:رفامیئ:ںیہ:وت:یسک:وصر ::ارگ:ہی:اب :ولعمؾ:وہ:اجےئ:ہک:روسؽ:اہلل’’

‘‘ںیہن۔:ارگہچ::فہ:اظبرہ::اعتمر:ض:یہ:وہں۔:ںیم::دوخؽ:اعترض::یک:وکیئ:اجنگشئ

ھ(::اک:وقؽ:لقن:رفام:رک:اس:رپ:رہم:دصتقی::تبث:رفامےت:403ھ(:اقیض:اوبرکب:ابالقین:) :643): ::احظف::انب:االصلح

ںیہ:

فلتخم:ادحل ،ثی:یک:دف:ااسقؾ:ںیہ:

وصر :ںیم:دفونں:رپ:لمع::ایک:اجےئ:اگ۔:نکمم:وہ:وت:ایسیاالتخػ::دف:ایسی:ااحد ،ثی:ںیم:وہ:نج::ںیم:عمج:فقیبطت::. 1

2 .

خس

ن

رتحیج:اک:راہتس:اایتخر::ایک:اجےئ:اگ۔::ر فرہن:ارگ:عمج:فقیبطت:نکمم:ہن:وہ:وت:

(3)

ھ(:ےتھکل:ںیہ:676): ::اامؾ:ونففی

(4)"أن يليت حديثون متضودان ذم ادعـك طوهرا "

‘‘فاضتمد:رظن:آںیئ۔:ؾؾ:ںیم:اظبرہ:اصتدفلتخم:ادحل ،ثی:اک:بلطم:ہی:ےہ:ہک:دف:ااحد ،ثی:ینع:فوہفم’’

ھ(:رفامےت:ںیہ:856): :احظف:انب:رجح:االقسعلین:

حقوء إدار ، بروت، )معرؾي ظؾقم احلدي، ابق ظبد اهلل، حمؿد بـ ظبد اهلل، افـقسوبقي: احلوـؿ 1

122 :صام(1986، افعؾقم

دار افؽتى احلديثي، ؿوهرة،، افؽػويي ذم ظؾؿ افروايياخلطقى، افبغدادي، أمحد بـ ظع، أبقبؽر: 2

647،:646 اص:م1972

م2007ممشسي افرشوفي، بروت،، ظؾقم احلديابـ افصالح، ظثامن بـ ظبد افرمحـ، احلوؾظ: 3

129 -128اص:

33 :صام1978مؽتبي خوور، هقر،، افتؼريى، اإلموم: ـريوزافـقوي، حيل بـ رشف، أبق 4



:۔:1

ث



حؽؿ وان ظقرض بؿثؾف ؾنن أمؽـ اجلؿع ؾفق ادشؾؿ مـ ادعورضي ؾفق إن ادؼبقل "

(1) "خمتؾػ احلدي

:ارگ:اس::دحوبقمؽ::’’ :وہ:افر:اؿ: ،ثی:ارگ:اعترض::ےس:ظوفحظ:وہ:اےس: مکح::ےتہک:ںیہ:افر: یک:مہ:ہلپ::دح ،ثی:اعتمرض:

‘‘دفونں::ںیم:عمج:فقیبطت:نکمم:وہ:وت:ایسی:دح ،ثی::وک:فلتخم::ادحل ،ثی:ےتہک:ںیہ۔:

یک:اتدیئ:رفامےت:ںیہ۔یھب:اامؾ:ونفی::اامؾ:ویسیط

(2)

رطاز:ںیہ: ھ(:رمق968): :ی:زادہ:ربکاطش:

(3)"طوهرا وهق ظؾؿ يبح ؾقف ظـ افتقؾقؼ بغ احودي ادتـوؾقي"

اس:ملع:ںیم:اظبرہ:ابمہ:اضتمد::فاعتمرض::ااحد ،ثی:ںیم:عمج:فوتقیف::رپ:ثحب:یک:اجیت:ےہ۔

اب:دنچ:اعمرص:اکسرلز::ےک:اوقاؽ:لقن:ےئک:اجےت:ںیہ۔

رفامےت:ںیہ::ڈارٹک:ومحمد:احطؿ

(4)"هق احلدي ادؼبقل ادعورض بؿثؾف مع امؽون اجلؿع بقـفام "

::مہ:لثم:دح ،ثی::ےس:رکٹا:ریہ:وہ:افر:دفونں:ںیم:عمج:فقیبطت::نکمم:وہ۔فہ:وبقمؽ::دح ،ثی:وج:اینپ

ےتھکل:ںیہ:::ڈارٹک:یحبص:اصحل

وهق ظؾؿ يبح ظـ احودي افتل طوهرهو افتـوؿض مـ حق امؽون اجلؿع "

(5)"بقـفو

كزهي افـظر رشح كخبي افػؽر ذم مصطؾح أهؾ ابـ حجر ، افعسؼالين، أمحد بـ ظع، احلوؾظ: 1

55 اص:نس ؾوروؿل ـتى خوكف ، مؾتون،، اثر

196/ 2:تدريى افراوی 2

دار ،بروت 2جؾد:،مػتوح افسعودة ومصبوح افسقودةی زاده، أمحد بـ مصطػك: زضوش ـ 3

343،ص:م1985افؽتى افعؾؿقي،

56 اص:م(1985مؽتبي ادعورف، ،افريوض ،تقسر مصطؾح احلدي: افدـتقرحمؿقد ضحون، 4

،م1984دار افعؾؿ فؾؿاليغ، ،بروت، ظؾقم احلدي ومصطؾحف: افدـتقر صوفح، صبحل 5

111ص:



:۔:1

ث



: اؿ:ںیم:عمج:فقیبطت::اک:ااکمؿ:وموجد:اس:ملع:ںیم::اؿ:ااحد ،ثی:ےس:ثحب:یک:اجیت:ےہ:نج:ںیم:اظبرہ:االتخػ:داھکیئ:داتی:ےہرگم:

وہات:ےہ۔

ااحللص:

احلص:وہےت:ںیہ:افر:رمثا ::اؿ:رعتافی ::ےس:درج:ذلی:اکن ا:وفادئ:

:ںیم:: الف( :ففیعض: :الہکںیئ:یگ۔:ارگ:حیحص: :احلظ:ےس:وبقمؽ:وہں:وت:فلتخم:ادحل ،ثی: :ارگ:اانسدی: :ااحد ،ثی: دفونں:اعتمرض:

،ثی::اک:االطؼ:ںیہن:وہ:اگ۔اعترض:وہ:وت:اس:رپ:فلتخم::ادحل

دف:وبقمؽ::ااحد ،ثی::ںیم:اتقیقح:وکیئ:اعترض::ںیہن:وہات:ےہ:ویکہکن:دفونں:فیح:ایہل::وہیت:ںیہ:افر:فیح:ںیم:وکیئ:اعترض::ںیہن:: ب(

وہ:اتکسا:اعترض::ضحم:اعملا:دحمث:ای:دہتجم::یک:رظن:ںیم:وہات:ےہ۔

ادحل ،ثی:فرہن: مکح::الہکںیئ:یگ۔::دفونں:ااحد ،ثی:اظبرہ::ابمہ:اعتمرض::وہں:وت:فلتخم: ج(

اعترض:دف:ااحد ،ثی:ےک:درایمؿ::وہ۔:انہک:دح ،ثی:افر:رقآؿا:دح ،ثی:افر:اامجع:ای:دح ،ثی:افر:ایقس:ںیم۔: د(

دفونں::اعتمرض::ااحد ،ثی:ںیم:عمج:فقیبطتا:خسن:فرتحیج:نکمم:وہ۔:(ھ

:و( : :وہں:وت:فلتخم:ادحل ،ثیا:ونعمی:وطر :اظرہی:وطر:رپ:اعتمرض: :وہں:وت:اںیہن:لکشم::دفونں:ااحد ،ثی: رپ:فلتخم:ف:اعتمرض:

ادحل ،ثی:اہک:اجےئ:اگ۔

فلتخم:ادحل ،ثی:اک:مكح:

:ادحل ،ثی::یک:ااسقؾ::ےک:احلظ:ےس::اؿ:اک:مكح:یھب:فلتخم:وہ:اگ۔

خم

مسق:افؽ:

دف:ااحد ،ثی::اعتمرض:وہں:افر:اؿ:ںیم:عمج:فقیبطت:نکمم:وہ۔

مكح:

:العفہ:ازںی::یسک:افر:اقہدہ::یک:رطػ::روجع:ںیہن:ایک:اجےئ:اگ۔اس:وصر :ںیم:دفونں:ااحد ،ثی::ںیم:عمج:فقیبطت:فابج:ےہ

(1)

487 اص:(ھ1445،:ممشسي افؽتى افثؼوؾقي، )اختالف احلدياإلموم: حمؿد بـ إدريس،افشوؾعل، 1



:۔:1

ث



مسق:اثین:

نج:ااحد ،ثی::ںیم:قیبطت:نکمم:ہن:وہ:اس:یک:نیت:وصرںیت:ںیہ:

خسن:اثتب:وہ:اجےئ۔: الف(

خسن:اثتب:ہن:وہ:وت:رتحیج::یک:وکشش:یک:اجےئ:یگ۔: ب(

ایتخر:ایک:اجےئ:اگ۔رتحیج:یک:وصر :ولعمؾ:ہن:وہ:وت:دفونں:ااحد ،ثی::رپ:وتفق:ا: ج(

مكح:

خسن:اثتب:وہےن:یک:وصر :ںیم::انخس:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔

رتحیج:یک:وصر :ںیم::راحج:رپ:لمع::ایک:اجےئ:اگ۔

ااحد ،ثی::رپ:وتفق:ایک:اجےئ:اگ:اتہک:وکیئ:افر:اعمل::اؿ:اک:لح:اکنؽ:ےل۔:::ںفہج::رتحیج::انولعمؾ::وہےن:یک:وصر :ںیم::دفون

(1)

ص:، بروت، دار افؽتى افعريب ،ختصور ظؾقم احلدي،اشامظقؾ بـ ظؿر، احلوؾظ، ـثربـ ا 1

167



:۔:1

ث



ثحبم:اثین:

،ثی:یک:رعتفیلکشم:ادحل

ومعام:لکشم:ادحل ،ثی::افر:فلتخم:ادحل ،ثی::اک:ذرک:اکی:اسھت:آات:ےہ:افر:دفونں::االطصاح ::ںیم:رفؼ:ف:اایتمز::وک:دم:رظن:::ںیہن:راھک:

اجات:۔:دقتمنیم::دحمنیث::ےن:لکشم:ادحل ،ثیا::فلتخم:ادحل ،ثیا:اتفلی:ادحل ،ثیا:نیقلت:ادحل ،ثیا:اتفیل:ادحل ،ثی

(1)

ا::ادحل ،ثی::

ہ

ضقانم

(2)

فریغہ::االطصاح ::وک:اکی:یہ::رقار:دے:دای:ےہ۔

ایس:رطح::اتمرخنی::املعء:ںیم::ےس:دمحم:دمحم:اوب:زوہ:

(3)

ا:ڈارٹک::ونر:ادلنی:رتع:

(4)

افر:ڈارٹک::یحبص:اصحل:

(5)

: ےن:اینپ::اینپ:بتک:ںیم::اؿ::

دفونں::وک:اکی::نف:رقار::دای:ےہ۔

::نونؿ:ںیہ۔:ارگ:ہچ:ضعب:ابوتں:ںیم:وماتقف::یھب:اپیئ:اجیت:ےہ۔رہب:احؽ::لکشم:ادحل ،ثی::افر:فلتخم:ادحل ،ثی::دف:اگل:اگل

اس:رفؼ:وک:فاحض:رکےن:ےک:ےئل::لکشم:ادحل ،ثی::یک:وغلی::افر:االطصیح::رعتافی :درج:یک:اجیت:ںیہ:

وغلی:رعتفی:

۔تغل:رعب:ںیم::ںیم:ہبتشما:دیچیپہ:افر:ریغ:فاحض:اعمےلم:وک:لکشم::اہک:اجات:ےہ:

:اۃغلل:ںیم:اھکل:ےہ:

مجعم::اقمی

(7)"ؾ، ـام يؼول: امر مشتبفؽتؼقل: هذا صؽؾ هذا، أي مثؾف ومـ ذفؽ يؼول: امر مش "

‘‘وبےتل:ںیہ۔:‘‘ فمشتب امر ’’ےتہک:ںیہ۔:ےسیج::‘‘ؾ ؽمش امر ’’ےیل:رعب:ایس:لکش:ینعمب:لثم:ےہ:’’

441 اص:افقشقط ؾی ظؾقم احلدي 1

118 اص:ھ1400افعؾؿقي، دار افؽتى بروت،، افرشوفي ادتطرؾيوين، حمؿد بـ جعػر: افؽت 2

471 ص:،م1914دار افؽتى افعريب، بروت،، احلدي وادحدثقنحمؿد حمؿد ابق زهق: 3

33 اص:م1992 افػؽر ، دار دمشؼ، ،مـف افـؼد ذم ظؾقم احلديافدـتقر:كقر افديـ ظس، 4

111:صاظؾقم احلدي ومصطؾحف 5

244/ 3:افؾغيمعجؿ مؼويقس 7



:۔:1

ث



ب::ںیم:ےہ:اسلؿ:ارعل

(1)"افشؽؾ بوفػتح: افشبف وادثؾ....... واصؽؾ امر: افتبس "

اس:فتق:وبےتل:ںیہ::بج:وکیئ:‘‘ الکش:االرم’’ لکش:):نیش::ےک:ہحتف:ےک:اسھت(:ہبتشم::فلثم::وک:ےتہک:ںیہ۔:رعب:’’

‘‘:ا:دیچیپہ::افر:ہبتشم:وہ:اجےئ۔اعمہلم::سبتلم

اتج:ارعلفس::ںیم:ےہ:::

اہک:اجات:ےہ۔‘‘ الکش:االرم’’ ہلم:دیچیپہ::افر:ا ھج:اجےئ:وت:بج:وکیئ::اعم

امقر ادشؽؾي: ادؾبسي، أصؽؾ امر واختؾط، دم اصؽؾ : ؾقف بقوض ومحرة "

(2)"خمتؾطون

:افر::اؿ:ںیم:’’ افر:اےھجل:وہےئ:اکؾ:وک::لکشم:اہک:اجات:ےہ۔:بج:وخؿ:ںیم::رسیخ:فدیفسی::ابمہ:لم:رک:اکی:وہ:اجںیئ:

‘‘ےلم:اک:اکی:دفرسے:ےس:ابمہ:لم:لج:رک::اکی:وہ:اجان::ہک:اؿ:ںیم:زیمت::رکان:لکشم:وہ:اجےئ۔ابیق:ہن:رےہ۔:یسک:اعم::زیمت

ںیم:ےہ:ادعجؿ افقشقط

(3)"ادشؽؾ : ادؾتبس وظـد اصقفقـغ: مو يػفؿ حتك يدل ظؾقف دفقؾ مـ ؽره "

افر:دچیپیگ:وہ۔:املعےئ:اوصنییل::ےک:زندکی::اس:ےس:رماد:ااسی::لکشم:اےسی::اعمےلم:وک::ےتہک:ںیہ:سج:ںیم:اابتلس’’

‘‘اعمہلم:ےہ:وج:اس:فتق:کت:ھجمس:ےس:ابال:رت:رےہ:بج:کت::وکیئ:افر:دلیل::اس:یک:فاضتح:ہن:رک::دے۔

ااحللص:

ےتہک:ںیہ۔‘‘ لکشم’’ املعےئ:تغل::ےک:زندکی::مہبما:اےھجل:وہےئ:ا:یفخم::افر:دیچیپہ::اکؾ:ای:اعمےلم::وک:

:356/ 11:فسون افعرب 1 ،357: :264اص:ادصبوح ادـر، :1317 اص:افؼومقس ادحقط، ادعجؿ ،

394-393 / 1:افقشقط

دار افعؾؿ ابروت 5جؾد:،افصحوحاجلقهري، إشامظقؾ بـ محود: ،:393-392/ 7:توج افعروس 2

1736اص:ؾ1979فؾؿاليغ ،

394،:393/ 1: ادعجؿ افقشقط 3



:۔:1

ث



یح:رعتفی:االطص

اؾ:دفونں:نونؿ:اک:اوصؽ:دح ،ثی::افر:اوصؽ:ہقف::دفونں:‘‘ لکشم:’’ ظفل:

ظ

ےک:اسھت::قلعت:وہےن:یک:انب:رپ::دحمنیث::رکاؾ:فاہقفء::ع

ےک:اہں:لمعتسم::ےہ:ارثک:دحمنیث::ےن:اس:یک:اگل::ےس:رعتفی:ںیہن:یک:ےہ:رگم:دنچ:اکی::دحمنیث:ےن:اس:یک::ویں:فاضتح:رفامیئ:

ےہ:

ھ(::رفامےت:ںیہ:321): :احطفی:اامؾ:

افتثب ؾقفو واذوبوشوكقد ادؼبقفي افتل كؼؾفو ملسو هيلع هللا ىلص ؾنين كظرت ذم اثور ادرويي ظـف "

واموكي ظؾقفو وحسـ اداء هلو، ؾقجدت ؾقفو اصقوء ممو شطؼ معرؾتفو وافعؾؿ بام ؾقفو

درت ظؾقف مـ مشؽؾفو ومـ اشتخراج ظـ أـثر افـوس ؾامل ؿؾبل اػ تلمؾفو وتبقون مو ؿ

(1)"احؽوم افتل ؾقفو، ومـ كػل اإلحوت ظـفو

:روسؽ:اہلل‘‘ لکشم:ادحل ،ثی’’ الخہص:ہی:ےہ:ہک: :ف:اطمبل::ملسو هيلع هللا ىلص حیحص:دنس:ےس:اثتب:دشہ:فہ:ااحد ،ثی: ںیہ:نج:ےک:افممیہ:

ےس:ولوگں::یک:ارثکتی:انفافق:ےہ۔

اعمرص::اکسرل::دبع:ادیجمل:ومحمد:رفامےت:ںیہ:

ؽ::یھبک:وت::دح ،ثی:ےس::اظبرہ:اعترض::لکشم:ادحل ،ثی::ای:لکشم:االاثر:ا:فلتخم::ادحل ،ثی::افر:انخس:فوسنمخ::ےس:اعؾ:ےہ:ویکں:ہک:ااکش

افر:یھبک::دح ،ثی:ےک:رقآؿا:تغل:ای:لقع::ےک:اخمفل::وہےن:یک:فہج:ےس:وہات:ےہ۔:ےہ:یک:فہج:ےس:وہات:

(2)

یک:ےہ:ہک:اہقفےئ:رکاؾ:ےن:اس:یک:رعتفی:اؿ:اافلظ:ںیم: بج

ھ(::رفامےت:ںیہ:490): :العہم:رسیسخ

وهق اشؿ دو يشتبف ادراد مـف بدخقفف ذم أصؽوفف ظذ وجف يعرف ادراد إ بدفقؾ "

(3)"يتؿقز بف مـ بغ شوئر اصؽول

ان:اج:اتکس:لکشم::اس:زیچ:اک:انؾ::ےہ:ہک:اس:یک:رماد::یسک:یھب:فہج:ےس:ہبتشم:وہ:اجےئ:افر::اےس:یسک::دلیل:یہ:ےس:اچہپ’’

حقدر 1جؾد: ،مشؽؾ اثورافطحووي، أمحد بـ حمؿد بـ شالمي، أبق جعػر، اإلموم: 1

3 اص:ھ1333جمؾس دائرة ادعورف، اآبود

264 ص:ا س:ؿاچی:امی:دیعس:ینپمکا: رکایچا: اؾی احلدي أثرهو ،ظبدادجقد حمؿقد: ابق جعػر افطحووی 2

168 ص:ا ؾ1983دار ادعرؾي، ا:بروت، أصقل افرسخيسافرسخسی، حمؿد بـ أمحد، افػؼقف: 3



:۔:1

ث



‘‘وہ۔

رطاز::ںیہ: ھ(:رمق816): ::دیس:رشفی::رجاجین

(1)"ادشؽؾ: هق مو يزال ادراد مـف إ بتلمؾ بعد افطؾى "

‘‘لکشم:اس:اعمےلم:وک:ےتہک:ںیہ::سج:اک:وصقمد::ڑبی:تنحم:ف:وکشش:ےک:دعب:وغر:فرکف:ےس:احلص:وہات:ےہ۔’’

ںیہ::ھ(:رفامےت879): اریم:ااحلج:ققحم:

(2)"ادشؽؾ اصطالحو مـ اصؽؾ امر إذا دخؾ ذم أصؽوفف "

:ہبتشم:وہ:’’ :وہےن:یک:فہج:ےس: :ف:لثم:ںیم:دالخ: :مہ:لکش: االطصح:ںیم::لکشم:ےس:رماد:فہ:اعمہلم:ےہ:وج:اےنپ:

‘‘اجےئ۔

ھ(:اک:انہک:ےہ:1119) اہبری::بحم:اهلل

(3)"إن يدرك ادراد بوفعؼؾ ؾفق ادشؽؾ "

‘‘اعمہلم:سج:یک:رماد::لقع:ےس:ولعمؾ:وہ:لکشم::الہکات:ےہ۔: فـ:’’

اعمرص:اکسرل:ڈارٹک::ومحمد:احدم:امثعؿ:رفامےت:ںیہ:

(4)"حيتوج ذم ؾفؿ ادراد بف اػ تػؽر وتلمؾ ادشؽؾ هق افذي "

‘‘لکشم::اس:اب :وک:ےتہک:ںیہ:سج:یک::رماد:ےنھجمس:ےک:ےئل:وغر:فرکف:یک:رضفر :زپیت:ےہ۔’’

ااحللص:

ںیم::درج:ابال:ثحب::ےس:ہی:اب :اذخ:وہیت:ےہ:ہک:املعء:تغل::افر:املعء:اوصؽ::یک:رعتافی :آسپ:ںیم::یتلم:یتلج:ںیہ۔:نج:یک:رفینش:

195 :صا ؾ2007 ،دار ادعرؾي ابروت،افتعريػوتؿد: اجلرجوين، افسقد افؼيػ، ظع بـ حم 1

دار افؽتى ابروت 1جؾد: ،افتؼرير وافتحبر رشح افتحرير: حمؿد بـ حمؿدابـ امر احلوج، 2

159 اص:ؾ1983افعؾؿقي،

2جؾد: ،مسؾؿ افثبقت رشح ؾقاتح افرمحقتافبفوري، حمى اهلل بـ ظبد افشؽقر، اهلـدي: 3

5اص:ؾ1899ادطوبع اكصوري، ادهع)

394،:393/ 1: ادعجؿ افقشقط 4



:۔:1

ث



یک:اجعم:رعتفی:اؿ:اافلظ:ںیم::یک:اج:یتکس:ےہ:::‘‘مشؽؾ احلدي’’

:ںیم::اابتلسا:اا ،ء:ا:ااہبؾ:لکشم:ادحل ،ثی::ےس:رماد:فہ:ااحد ،ثی:ہحیحص::ںیہ:نج:یک:رماد::ا:وہفمؾ:افر::بلطم:ےنھجمس’’

یگ:اپیئ:اجیت:وہا:اس:اک:: بب:ااحد ،ثی:اک:ابمہ:اعترض:یھب:وہ:اتکس:ےہ:افر:اس:ےک:العفہ:وکیئ::دفرسا: بب:یھب:اکر:افر:دیچیپ

رفام:وہ:اتکس:ےہ۔



:۔:1

ث



ثحبم:اثثل

فلتخم:ادحل ،ثی::افر:لکشم:ادحل ،ثی::اک:ومازہن

:افر:لکشم:ادحل ،ثی::ےک:اقتلب :فاافتیق::ولہ:فلتخم:ادحل ،ثی: :رہ:اکی:ےک:االتخیف: :ےس:اؿ:اک:اب یم:رفؼ:فاحض:ایک:اجےئ:اگ:اتہک:

ےن:آ:ںیک۔اسےنم

فلتخم:ادحل ،ثی::ےک:ےئل:دف:ای:دف::ےس:زایدہ::ایسی:ااحد ،ثی::اک:وموجد:وہان:رضفری:ےہ:نج:ںیم:اظبرہ::اعترض:ف:االتخػ:اپای:: الف(

اجےئ۔

:دف:ای:دف:ےس:ز بج :ااحد ،ثی:اک:ابمہ:اعتمرض::وہان:رضفری:ںیہن:ےہ:ہکلب:اس:اک:بس:وکیئ:افر:ہک:لکشم::ادحل ،ثی:ےک:ےئل: ایدہ:

یھب:وہ:اتکس:ےہ۔

: ب( ::اک:اعترض::ف:االتخػ::ر ع:رکےن:ےک:ےئل::دحمنیث::ف:اہقفء::ےک: ے:رکدہ::اوصولں:یک:اپیدنی: ،ثیفلتخم:ادحل ،ثی::ںیم:ااحد:

۔الزیم:ارم:ےہا:ضحم:لقع:ےک:ذرےعی::ر ع:االتخػ::ںیہن:وہ:اتکس

لکشم:ادحل ،ثی::ںیم:ااکشؽ::ر ع:رکےن:ےک:ےئل::اتلما:وغر:فرکف:یک:رضفر :وہیت:ےہ۔:سج:ےک:ےئل::لقع:وک:اخص::ا ،تی:

احلص:ےہ۔:ہکلب:ضعب::افاق :ضحم::لقع:یہ:ےک:ذرےعی:ر ع:ااکشؽ:ایک:اج:اتکس:ےہ۔

:رپ:اانپ:ہلصیف:اصدر::رفامےت:وہےئ::اعترض:اک: بب: ج( هذا تـوؿض و ":ذرک:رکےت:فتق::املعےئ::دح ،ثی::فلتخم:ادحل ،ثی:

ای:اس:ےس:یتلم:یتلج::ضعب:ابعرا ::ذرک:رکےت:ںیہ۔:"اختالف يو هذا خمتؾػ يشبف بعضف بعضو

بج:ہک:لکشم:ادحل ،ثی::اک:ہلصیف:اصدر:رفامےت:فتق::اس:مسق:یک::وکیئ:ابعر ::ذرک:ںیہن:رکےت:۔:سج:اک:اصػ:بلطم::ہی:ےہ:

ہک:ہی::دف:اگل:اگل::ںیثحب:ںیہ۔

:دف:ای:دف:ےس:زایدہ::ااحد ،ثی::ںیم:االتخػ::وہان:رضفری:ےہ۔:دح ،ثی:ےک:العفہ::درگی:داللئ:::د( فلتخم:ادحل ،ثی::ےک:ےئل:رصػ:

رشہیع::وک:اس:ںیم:وکیئ:اجمز:ںیہن:۔

ہکبج::لکشم:ادحل ،ثی::ںیم:دفرسی:دح ،ثی::ےک:العفہ:یئک:افر:اابسب::یھب:وہ:ےتکس:ںیہ::

ےس::ااکشؽ:دیپا:وہ:اتکس:ےہ:دفرسی::دح ،ثی:ےس:االتخػ:رضفری:ںیہن۔:اکی:یہ:دح ،ثی:ےک:اےنپ:ینع:یک:فہج. 1

دح ،ثی:اک:اعترض::رقآین:آتی:ےس:وہ:اتکس:ےہ۔. 2

دح ،ثی:اک:اعترض::اامجع:ےس:وہ:اتکس:ےہ۔. 3



:۔:1

ث



دح ،ثی:اک:اعترض:ایقس:ےس:وہ:اتکس:ےہ۔. 4

دح ،ثی:اک:اعترض::لقع:ےس:وہ:اتکس:ےہ۔. 5

اشکناف :ےک:الخػ:وہ:یتکس:ےہ۔دح ،ثی:یسک:یبط:ای:اسیسنئ:ا. 6

دح ،ثی:ںیم:وکیئ::ااسی:رتشمک::ظفل:اپای:اجےئ::وج:اکی:ےس:زایدہ::اعمین:اک:لمحتم:وہ۔. 7

دح ،ثی:یسک:اتریخی::فاہعق:ےس:اصتدؾ:ف:اعتمرض:وہ۔. 8

ااحللص

:افر:لکشم:ادحل ،ثی:ےک:اایتمزا :افر:اؿ:ںیم:اپےئ:اجےن:فاےل:رفؼ:یک:انب:رپ:مہ:ہی ہہک:ےتکس:ںیہ::ہک:ہی:دفونں:::فلتخم:ادحل ،ثی:

اگل:اگل::نونؿ:ںیہ۔

:رہ:فلتخم:ادحل ،ثی::لکشم:ادحل ،ثی:یھب:ےہ:رگم:رہ:لکشم:ادحل ،ثی:: :ےہ:ینعی: اؿ:دفونں:ںیم:ومعؾ:فوصخص::قلطم:یک:تبسن:

فلتخم:ادحل ،ثی:ںیہن:وہیت۔

ےک:دف:رگفہ:ںیہ:::فلتخم:ادحل ،ثی::افر:لکشم:ادحل ،ثی::یک:اس:میسقت::ف:رفتقی:ںیم:دقتمنیم::ف:اتمرخنی::املعء

: وہ رگ اؿ:املع:ء:رپ:لمتشم:ےہ::وہنجں:ےن:اؿ:دفونں::ااحبث::وک:اس:ادنا:ز::ےس:ذرک::ایک:ےہ:وگای:فلتخم::ادحل ،ثی:افر:لکشم::الہپ

ےک:‘‘ مشؽؾ اثور ’’ادحل ،ثی::اکی:یہ:زیچ::ےک:دف:انؾ::ںیہ۔:اؿ:ںیم:اتفلی::فلتخم:ادحل ،ثی::ےک:فنصم::اامؾ:اوب:ہبیتق:ادلونیریا:

:ااحطلفیا::ؤم :اوب:رفعج: :دمحم:اجعج:ابیطخلا:‘‘ فومصطؾح فاصقل احلدي وظؾقم ’’فل: :ادلوتکر: ظؾقم ’’ ےک:فنصم:

اشلم:ںیہ۔زوھ::ےک:ؤمفل::دمحم:دمحم:اوب::احلدي وادحدثقن’’ ےک:ؤمفل::ادلوتکر::یحبص:اصحل:افر:::فاحلدي ومصطؾح

ہ: ا رگو رس :دو ےن:دفونں:ااحبث::وک:ہی:اظرہ::رکےت:وہےئ::اگل:اگل::ذرک:ایک:ےہ:ہک:ہی:دفونں:::اؿ:املعء:رپ:لمتشم:ےہ:وہنجں:

:اامؾ:دمحم:نب:ادرسی:ااشلیعف::ںیہ:ںیہنج::اس:وموضع:رپ:‘‘ االتخػ::ادحل ،ثی’’ یلع:دحہ:ااسقؾ:ںیہ۔:دقتمنیم::ںیم:ےس:: ےک:فنصم:

بس:ےس:یلہپ:اتکب::فینصت:رکےن:اک:رشػ:ف:ازعاز:احلص:ےہ۔

: :ہکبج:اتمرخنی: :‘‘ احلدي ؾی ظؾقم احلدي فادـ’’ ںیم:ےس: : :ادمح:دمحم:دمحم:اامسلیح:افر امثول ’’ےک:ؤمفل:

ےک:فنصم::ادلوتکر::دبع:ادیجمل::ومحمد:اقلب:ذرک:ںیہ۔‘‘ احلدي



ثانیفصل

یخ اہمیت وتار

دیث کی اہمیتمختلف الح :افؽ:ثحبم

ین : اثین ثحبم یخ ارتقاء وتدو مختلف الحدیث کی تار

مختلف الحدیث اور عصر حاضر :اثثل ثحبم



ا ،تی:فاترخی۔:2 ..... ،ثیا:ا ،تیا:اترخی:فلتخم:ادحلاعترػ::۔1

09

ثحبم:افؽ

فاترخی:فلتخم:ادحل ،ثی:یک:ا ،تی

۔:دصقم:سج:دقر: میظ:وہ:اگ:فہ:نف:ای:اکؾ::یھب:یسک:یھب:نف:ای:اکؾ::یک:ا ،تی:ف:تیثیح:اک:ادنازہ:اس:ےک:دصقم::ےس:اگلای:اج:اتکس:ےہ

اانت:یہ: میظ::وصتمر:وہ:اگ۔:رقآؿ:فدح ،ثی::اک:دافع:اکی: میظ::دصقم:ےہ:ذہلا:اس:ےک:ےئل::سج:نف:ای:لمع:وک:اامعتسؽ:ایک:اجےئ:اگ:اس:

ےہ:ملسو هيلع هللا ىلص یک:دقر:فزنمتل::ڑبیتھ:یلچ:اجےئ:یگ۔:انچہچن:دح ،ثی:وبنی

«كقى مو امرئ فؽؾ وإكام بوفـقوت اظامل إكام »(1)

‘‘وتینں:رپ:ےہ:افر:رہ:صخش::وک:اس:یک:تین::ےک:اطمقب::لھپ:ےلم:اگ۔::راامعؽ:اک:دار:دما’’

:ا: اب:بج :ا:االسؾ: :وہی:دا:اصنری:ا:ونہدا:دجتمدنی:افر:ضعب:انؾ:اہند::ملسم:اکسرلز:یک::رطػ:ےس:رقآؿ: ہک:رصع:احرض:ںیم:

:افر:آب:یکملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اہلل :ف :ر کی: ےلم:اجری:ںیہ۔:اعترض: :رپ:زرزفر: :ااحد ،ثی: :اسدہ:ولح::االتخ: :دے:رک: :دح ،ثی:وک:وہا ػ:

افر:آپ:ملسو هيلع هللا ىلص املسمونں:وک:رمگاہ::رکےن:افر:ااکنر:دح ،ثی::یک:راہ:ومہار:رکےن:یک:یعس:ان:وکشمر::یک:اج:ریہ:ےہ۔:اےسی:ںیم:روسؽ:اہلل

:وک:دصقم:ایح :ااحد ،ثی:اک:دافع:رکان:افر:اس:یک:ااشتع: :یک: :انبان:لمع: میظ: ےن:اینپ:زابؿ:ابمرک:ےس::ملسو هيلع هللا ىلص وخد:یبن:رکمی:ےہ۔ :

دی:ےہ۔::ولوگں::وک:داع::افر:ابمرک:ابداےسی

ےہ:ملسو هيلع هللا ىلص اراشد:وبنی

«يبؾغف حتك ؾحػظف حديثو مـو شؿع امرأ اهلل كض »(2)

‘‘: ن:رک:ظوفحظ:رک:ایل::ا: رھ:اےس::آےگ: اچنہ:دای۔اہلل:اعتیل:اس:صخش:وک:رتفاتزہ:رےھک:سج:ےن:امہری::دح ،ثی:وک’’

دح ،ثی::وک:رقآؿ:دیجم:یک:اشرح:رسفم:وہےن:ےک:اسھت:اسھت:ا:اس:ےک:لکشم:اک:ایبؿا::لمجم:یک:لیصفتا:اعؾ:یک:صیصختا:قلطم:

394،:393/ 1: صحقح افبخوری 1

،:183/ 5: مسـد أمحد،:2656: جومع افسمذي ،:3664: داؤد أبقشــ 2

ر افؽتى دا بروت، ،نحقح ابـ حبوصاإلحسون بستقى بـ حبون، حمؿد ابق حوتؿ، ا =

:ؾا1987اافعؾؿقي

ث

:ادحلي :679: رمق ،ملراـ افدشـ اإلموم،،مل، ظبد اهلل بـ ظبد افرمحـفدراا،

:1987بروت، دار افؽتوب افعريب،

ث

235ؾا:رمق:ادحلي




11

ااکحؾ:رقآین::::ےک:ریغبملسو هيلع هللا ىلص یک:دییقت:افر:مہبم::یک:فاضتح::رکےن:اک:یھب:رشػ:احلص:ےہ۔:ہکلب::ارگ:ہی:اہک:اجےئ::ہک:دح ،ثی:روسؽ:

ےک:ہدد:ریثک:رپ:لمع::رکان:اننکمم:ف:احمؽ:ےہ۔:وت:ےب:اجہن:وہ:اگ۔

رقآؿ:دیجم:ںیم::اراشد:ابری:اعتیل:ےہ:

(1) ژٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤ ڤ ڤ ڦ ژ

دفرسے:اقمؾ:رپ:اہلل:اعتیل:رفامےت:ںیہ:

(2) ژجت حت خت مت يبحئ مئ ىئ يئ جب حب خب مب ىب ژ

:ف:اہقفء:ےن:رشفع:یہ:ےس::دح ،ثی:افر:ملع:دح ،ثی::وک:تہب:زایدہ::دح ،ثی:ااکحؾ:رش تعی:اک:دفرسا:ڑبا:امذخ:ےہ۔:انچہچن::دحمنیث:

:ف:اشرنیح:::اا ،تی:دی۔:رافایؿ:دح ،ثی: :ف:اامسء:ارلاجؽ::ےک:نونؿ::دمفؿ:ےئک۔:اجنیعم: افحتظ:دح ،ثی::ےک:وقاہدا::ولعؾ:ادحل ،ثی:

::فہقف:ےن:فلتخم:ادحل ،ثی::وک:اینپ:بتک:ف:ناص فی::ںیم:یامایں:: ہگ:دے:رک::اس:رپ:دح ،ثی::ےک:اسھت:اسھت:اہقفء::افر:املعء::اوصؽ:دح ،ثی

اوباب:ا:وصفؽ::افر:اوناع:اقمئ:ںیک۔

فلتخم:ادحل ،ثی::یک:ا ،تی:وک:فاحض:رکےن:ےک:ےئل:دنچ:اکی::اشمریہ:دحمنیث::ےک:اوقاؽ::ف:آراء:ےس:بسح:ذلی:::ںیم:رفینش:ڈایل:

اجیت:ےہ:

ںیہ::رفامےتاحظف:انب:االصلح:

وإكام يؽؿؾ فؾؼقوم بف ائؿي اجلومعقن بغ صـوظتل احلدي وافػؼف، افغقاصقن ظذ "

(3)"ادعوين افدؿقؼي

:افر:دیچیپ’’ :ف:ہقف:دفونں:ےک:اجعم:ںیہا: :وج:نف:دح ،ثی: ہ:اعمین::ےک:ےرہے::اس:نف:ںیم:فہ:املعء::اہمر :رےتھک:ںیہ:

‘‘رکےن:ےک:امرہ:ںیہ۔:دنمسر::ںیم:وغہط:زین:ےک:ذرےعی::ےچس:ومیت::التش

ےتھکل:ںیہ:اامؾ:ونفی::

هذا مـ أهؿ اكقاع ويضطر إػ معرؾتف مجقع افعؾامء مـ افطقائػ..... وإكام يؽؿؾ "

44 ( :16)افـحؾ 1

64 : (16)افـحؾ 2

168ص:: ظؾقم احلدي، 3




10

(1)"فف ائؿي اجلومعقن بغ احلدي وافػؼف، واصقفققن افغقاصقن ظذ ادعوين

س:نف::یک:رعمتف::یک:رضفر :القح:ریتہ:ےہ۔:....:افر::اس:ہی:ولعؾ:ادحل ،ثی::یک:امہ:رتنی::مسق:ےہ۔:امتؾ:املعء:::وک:ا’’

ےک:امرہ::رصػ:فہ:املعء:ںیہ::وج:نف:دح ،ثی::ف:ہقف:ےک:اجعم:افر:اوصؽ:دح ،ثی::ف:ہقف::ںیم:ہکلم:رےنھک:فاےل:ںیہ:ںیہنج::اعمین::

‘‘ےک:ےرہے::دنمسر:ںیم:وغہط:زین:ںیم::وپری:وپری::درتسس:احلص:ےہ۔

:ںیہ:ھ(::ےتھکل902): :::العہم:اخسفی

وهق مـ أهؿ اكقاع مضطر إفقف مجقع افطقائػ مـ افعؾامء وإكام يؽؿؾ فؾؼقوم بف "

(2)"مـ ـون إمومو جومعو فصـوظتل احلدي وافػؼف، ؽوئصو ظذ ادعوين افدؿقؼي

:اس:ںیم:لمکم’’ :یک:تہب:امہ:مسق:ےہ:سج:یک:رہنف:ےک:املعء:وک:رضفر :وہیت:ےہ:افر: :درتسس:ہی:ولعؾ:ادحل ،ثی: :

رصػ:اےس:احلص:وہیت:ےہ:وج:تہب:ڑبا:اامؾ::ا:رہ:دف:ولعؾ::دح ،ثی:فہقف::ںیم:ہکلم::افر:دیچیپہ::اعمین:ےک:رومز::فارسار::ےس:

‘‘وپری:رطح::آاگیہ:راتھک:وہ۔

ھ(:رفامےت:ںیہ:728): :خیش:االالسؾ:انب:ہیمیت:

(3)"ؾنن تعورض دت اؿقال، وترجقح بعضفو ظذ بعض بحر خضؿ"

افم’’

ہ

ے:دنمسر::ںیم:دقؾ:رےنھک:ےک:رتمادػ:ےہ۔ھ

:رکانا:ب

ن عي

ن

م:اوقاؽ:اک:ر ع:اعترض::افر:راحج:اک:

ي

‘‘

رطاز:ںیہ: ھ(:رمق911): :اامؾ:ویسیط

ظذ ادعوين افدؿقؼي صومـ مجع مو ذـركو مـ احلدي وافػؼف واصقل وافغق "

(4)"قونحيشؽؾ ظؾقف مـ ذفؽ إ افـودر ذم ا

وج:صخش:دح ،ثیا:ہقف:ا:اوصؽ::افر:دیچیپہ::ف:لکشم:اعمین::وک:ےنھجمس:ںیم:امرہ::وہ:اجات:ےہ:اےس:دنچ::اانثتسیئ::وصروتں:ےک:’’

33 :ص،ويافتؼريى فؾـق 1

ا:افريوض،:4جؾد: ،ؾتح ادغق بؼح افػقي احلديافسخووي، حمؿد بـ ظبد افرمحـ ، اإلموم، 2

65 اص:ؾ2003وزارة افشمن اإلشالمقي،

ادؽتى ابروت، الم ظـ ائؿي اظالمدؾتح اابـ تقؿقي، أمحد بـ ظبد احلؾقؿ، اإلموم: 3

37 :ص اؾ1984اإلشالمل،

197/ 2: فؾسققضل تدريى افراوي 4




11

‘‘العفہ::فلتخم:ادحل ،ثی::وک:لح:رکےن:ںیم:وکیئ:لکشم::شیپ:ںیہن:آیت۔

ھ(:رفامےت:ںیہ:790): :اامؾ:اشیبط:

(1)"جتفود درجي اإلضع اإلختالف مل يبؾغ مـ مل يعرف مقا "

‘‘وج:صخش::االتخیف::اقمام :ےس:ان:آانش:ےہ:فہ:درہج:ااہتجد::رپ:افزئ:ںیہن:وہ:اتکس۔’’

ھ(:رفامےت:ںیہ::117): اامؾ:اتقدہ:

(2)"ػف افػؼفكؿ أشمـ مل يعرف اختؾالف مل ي "

‘‘ےسج:االتخػ::یک:رعمتف::احلص:ںیہن::اس:ےن:ہقف::وک:وساھگن:کت:ںیہن۔’’

): :ھ(::رفامےت:ںیہ::ؾ:رازیاشہ

(3)"مـ مل يعرف افؼراءة ؾؾقس بؼورئ ومـ مل يعرف اختالف افػؼفوء ؾؾقس بػؼقف "

االتخػ:رقاء:ا :یک:رعمتف::احلص:ےئک:ریغب:وکیئ::اقری:ںیہن:وہ:اتکس:افر::االتخػ::اہقفء::اجےن:ریغب:وکیئ:ہیقف:ںیہن:::’’

‘‘نب:اتکس۔

ھ(:رفامےت:ںیہ: 135): ::اامؾ:اطعء:رخااسین

(4)"يـبغل حد أن يػتل افـوس حتك يؽقن ظودو بوختالف افـوس "

‘‘یسک:صخش::وک:االتخػ:راےئ:اجےن:ریغب::ولوگں:وک:وتفی:اصدر::رکےن:اک:قح:ںیہن۔’’

ا::: :(131اویب:ایتخسین:

ہ

تي ت ع ھ(:رفامےت:ںیہ:198): :ھ(:افر:ایفسؿ:نب:

بوختالف افعؾامء وزاد ايقب: وامسؽ افـوس ظـ اجرس افـوس ظع افػتقو أؿؾفؿ "

وزارة افشمن اإلشالمقي ، ، افريوض ،5جؾد: ، ادقاؾؼوتافشوضبل، إبراهقؿ بـ مقشك: 1

121 اص::م2443

ادؽتى اشالمل، بروت،2، جؾد: اجلومعابـ ظبد افز، يقشػ بـ ظبد اهلل، احلوؾظ: 2

122/ 5: فؾشوضبل ادقاؾؼوت،:815،:814،ص:م1995

122/ 5: فؾشوضبل ادقاؾؼوت،:815/ 2: فزاجلومع إلبـ ظبدا 3

122/ 5: ادقاؾؼوت،:816/ 2: اجلومع 4




12

(1)"افػتقو أظؾؿفؿ بوختالف افعؾامء

:اانت:یہ:زایدہ:وتفے:دےنی:یک:اسجر ::رکے:اگ:افر:انتج:زایدہ::’’ :االتخػ:املعےس::سج:دقر:مک:فافق:وہاگ: وجصخش:

‘‘فافق:وہ:اگ::اانت:یہ:مک:وتفے:د:ے:اگ۔

:ھ(::رفامےت:ںیہ179): :اامؾ:امکل:

(2)"ز افػتقو ا دـ ظؾؿ مو اختؾػ افـوس ؾقف دمق "

‘‘وتفی:دانی:رصػ::ایس:صخش:وک:اجزئ:ےہ:وج:االتخػ::املعء:ےس:وپری:رطح::فافق:وہ۔’’

ھ(::رفامےت:ںیہ::156): دیعس:نب::ایب:رعفۃب::

(3)"مـ مل يسؿع اختالف ؾال تعده ظودو "

‘‘مل:امشر::ںیہن:وہات۔االتخػ:املعء:ےس::ان:آانش::اع’’

: :اس:یک:ا ،تی: :ےک:ابلدیک:العفہ:ازںی: ے:ںیم:ںیہ:اکی:ڑبی:فہج:ہی:یھب:ےہ:ہک:رشتسمنیقا:دحلمنیا:رپفزیتی:ف:اغدمتی:

::یک:رطػ:ےس::تن:ےئن::ادناز::ےس:ہی:ارتعاض::ااھٹای:اجات: د:وہےن:یک:فہج:ےس::اناقلب:ےہ:ہک::ااحد ،ثی:ابمہ:اعتمرض::ف:اضتمدجتمدنی:

۔فلمع:ںیہ:ادتسالؽ:

یک:اخرط::اس:نف:ںیم:اہمر ::افر:فلتخم::ادحل ،ثی::ےک:درایمؿ::عمج:فقیبطت::ملسو هيلع هللا ىلص ذہلا::اؿ:ےک:وجاب::افر:دافع:دح ،ثی:روسؽ:

ا:خیسنت::فرتحیج::ےک:وقاہد::ےس:آاگیہ::اکی:ملسم:رکفم::ےک:ےئل:رضفری:ےہ۔

:یھب::اس:اک:لویل:دانم:اک:اسھت:ےہ:ویکہکن::ئاسلئ::ابدی:ارظنل::ںیم:فلتخم:ادحل ،ثی:::ولعؾ:ادحل ،ثی::یک:اکی:مسق:ےہ:رگم::ہقف:ےس

ںیم:االتخػ::آہمئ::اک:ڑبا: بب:فلتخم:ادحل ،ثی::یہ:ےہ۔:

:اکی:ہیقف:ےک:ےئل:اس :افر:اوقاؽ:اہمئ::ںیم:عمج:فقیبطت:ای:یک::رعمتف::تہب:رضفری:وہ:اجیت:ےہ:ذہلا: :اتہک:فہ:فلتخم:ادحل ،ثی: :

خیسنت:ف:رتحیج:یک:اہمر ::احلص:رک:ےل۔

:ابصوصخص:اکی:اع :اس:وموضع:رپ: یھک: یئ:بتک: خمتؾػ توويؾ ’’ ،‘‘فؾشوؾعی احلدي اختالف ’’مل:

::‘‘افطزی جرير بـ اثور ذيىهت ،‘‘افديـقری يؿتقب بـ احلدي : ’’ ،‘‘ اثور مشؽؾ’’ افر

123/ 5: يضوأ،:818/ 2: يضوأ 1

123/ 5: ادقاؾؼوت،:815/ 2: اجلومع 2

يضوأ 3




13

:کت:چنہپ:اتکس:ےہ:ہک:‘‘فؾطحووی اثور معوكی رشح

یہقف::ااکحؾ:ںیم::اہمر :احلص:::ےک:اطمہعل::ےک:دعب:آباسین:اس:ن

رکےن:ےک:ےئل::فلتخم:ادحل ،ثی:یک::رعمتف::سک:دقر:رضفری:ےہ:افر:ہی:رشتسمنیق::ا:دحلمنیا:دجتمدنیا:رکنمنی:دح ،ثی:افر:افکر::ےک:

االسؾ:رپ:ولمحں:ےک:دافع:اک:انتک:امہ:ذرہعی:ےہ۔

ااحللص:

:ذموکرہ:ابال:رصتاحی ::یک:رفینش::ںیم::ہی:ہجیتن:اذخ:وہات:ےہ:ہک:

وکیئ:رسفم::ا:دحمثا:ہیقف:افر:اوصیل::اس:نف:یک:رعمتف::احلص:ےیک:ریغب::اےنپ:نف:ںیم:ہکلم:احلص:ںیہن:رک:اتکس۔:. 1

2.: :رہ:فتق:فاہطس:راتہ:ےہ:ایس:ےیل:دقتمنیم::: :ےک:املعء:وک:اس:نف:ےس: :فاوصؽ:ہقف: : :افر:ہقف: :ف:اوصؽ:دح ،ثی: املعےئ:دح ،ثی:

:اینپ:ناص فی: :وک :ےن:اس :فاہقفء خمتؾػ احلدي ، مشؽؾ احلدي ، تطبقؼ احلدي، توويؾ ںیم::دحمنیث:

افر::وافسجقح افتعورض ،يدفا تعورض ،يدفا ياحلدي، توفقػ احلدي، تؾػقؼ احلدي، مـوؿض

:افـوشخ وادـسقخ ےسیج:فلتخم::انومں:ےس:ذرک:ایک:ےہ۔:

اشلم:ےہ۔:االتخػ:ادحل ،ثی:اک:نف:ا:دح ،ثی:ا:اوصؽ:دح ،ثیا:ہقف:افر::اوصؽ:ہقف:ںیم:. 3

بب:االتخػ::افر:داللئ:یک:رعمتف:ےک:ریغب::وکیئ:صخش::درہج:ااہتجد:رپ:افزئ::ںیہن:وہ:اتکس۔. 4

رپ:رتک::لمع:ےس:چب:اتکس:ےہ۔ملسو هيلع هللا ىلص اس:نف:ےک:ذرےعی:ااسنؿ:دح ،ثی:روسؽ:. 5

اس:وموضع:رپ:تہب:مک:املعء:ےن:ملق:ااھٹای:ےہ۔. 6




14

:اثین

ث

حم

فنیملع:فلتخم:ادحل ،ثی::یک:اترخی:اراقتء::فدت

ہ:اایبنء:یک:ملسو هيلع هللا ىلص فیح:ایہل:فہ:ذرہعی:ےہ:سج:ےس:اہلل:اعتیل:ذبرہعی:اایبنء:اغیپام :ینب:ونع:ااسنؿ:کت: اچنہات:ےہ۔:یبن:رکمی

تسسل

آرخی:ڑکی:ںیہ۔:آپ:وج:فیح:انزؽ:وہیئ::اس:وک:دف:وصحں:ںیم:میسقت:ایک:اجات:ےہ:

1. : یح ولتم / و یلج ےہ۔:وج:رقآؿ:دیجم:یک:لکش:ںیم:امہرے:اپس:وموجد ویح

2 . : ریغ ولتم ویح یفخ/ ۔دح ،ثی:فتنس:ےک:انؾ:ےس:رعمفػ:ےہ ویح

یک:ذہم:داری:ےہ۔ملسو هيلع هللا ىلص :یبن:رکمیفیح:یک:رہ:دف::ااسقؾ:یک:غیلبت

اراشد:ابری:اعتیل:ےہ:

(1) ژ چ چ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇژ

وج:ھچک:آپ:ےک:رب:یک:رطػ:ےس:آپ:یک:اجبن:انزؽ:ایک:ایگ:ےہ:اےس:)آےگ(: اچنہ:دےئجی۔ملسو هيلع هللا ىلص! اے:روسؽ

آپ:رپ:رقآؿ:رکمی::ےک:اسھت:اسھت:اس:اک:ایبؿ:ینعی:دح ،ثی::ف:تنس:یھب:انزؽ:وہا:ےہ

رفامؿ:ابری:اعتیل:ےہ:

(2) ژ ۆئ ۈئ ۈئ ېئ ېئ ېئ ىئ ىئ ىئ یژ

افر:اہلل:اعتیل:ےن:آپ:رپ:اتکب::فتمکح:انزؽ:رفامںیئ::افر:آپ::وک:فہ:ھچک:اھکسای:وج:آپ:اجےتن:کت:ہن:ےھت۔:

ھ(::رفامےت:ںیہ:204): :اامؾ:اشیعف::

وذـر احلؽؿي ؾسؿع مـ أرىض مـ أهؾ افعؾؿ بوفؼرآن يؼقل: احلؽؿي شـي رشقل "

(3)"ملسو هيلع هللا ىلص اهلل

‘‘یک:تنس:ےہ۔ملسو هيلع هللا ىلص ےس:رماد:روسؽ:اہلل‘‘ اۃمکحل’’ ا:اانیمطؿ:ےہ:ہک:رقآؿ:دیجم::ںیم:ذموکر::رےھجم:وپ’’

67: (6)وئدةاد 1

113( :4) افـسوء 2

87 :صاؾ2006دار افؽتى افعريب، بروت،، افرشوفيم: افشوؾعل، حمؿد بـ إدريس، اإلمو 3




15

:االالسؾ:انب:ہیمیت:

خ

ث

ھ(:اک:یھب:یہی:ؤمفق:ےہ۔728): :ش

(1)

‘‘ےس:رماد:تنس:ےہ۔‘‘ تمکح:’’ ض::ارثک:املعء:فلس:ےک:زندکی:ارغل’’

ےن:رفامای:ملسو هيلع هللا ىلص وخد:یبن:رکمی

«معف ومثؾف افؽتوب أوتق إكك أ»(2)

‘‘آاگہ:روہ!::ےھجم:رقآؿ:دیجم:ےک:اسھت:اسھت:اس:یسیج::اکی:افر:زیچ::یھب:دی: یئ:ےہ۔:’’

:اک:فوجدفوبث :::: ےس:ےک:دہع:ابمرکملسو هيلع هللا ىلص امتؾ:ولعؾ:االسہیم::یک:ادتبا:روسؽ:اہلل وہیت:ےہ۔:ضعب:افاق ::یسک:ملع:االسیم:

۔دح ،ثی:ڑبے:فاحض:وطر:رپ::وموجد:وہات:ےہ:الثم:ملع:رقاء:ا ::افر::اتکتب

ےک:دہع:ابمرک::ںیم:وموجد:وہیت:ںیہ:رگم::لقتسم::ملسو هيلع هللا ىلص افر:اسب:افاق :اس:ملع:ےک:وقاہد:ف:وضاطب:افر:اینبدںی::وت:روسؽ:اہلل

دعب:ںیم:وہظر:ذپری:وہات:ےہ۔::ملع:فنف:فہ:وطر:رپ:تیثیحب

ےن:ااحد ،ثی::ںیم:اعترض::ر ع:رکےن:ےک:امتؾ::اوصؽا::ملسو هيلع هللا ىلص ملع:فلتخم:ادحل ،ثی:اک:قلعت::یھب:ایس:مسق:ےس:ےہ۔:روسؽ:اہلل

وقاہد:ف:فوضاطب::وخد:اامعتسؽ:رفامےئ:ںیہ۔:

:یبن:رکمی :ا:خسن:افر:رتحیج::ونیتں:وصرںیت: :رپ:ےتل:ےس:اثتب:دشہ:ںیہ:دعب:ںیم:احصہب:رکملسو هيلع هللا ىلص عمج:فقیبطت: اؾ::یھب:ایس:رط ےق:

راجئ:ےھت۔:ںرےہ۔:وقاہد::ف:اوصؽ:اک:انؾ:ےیل:ریغب::ہی:رط ےق:اؿ:ےک:اہ

ملع:فلتخم:ادحل ،ثی::ےک:اراقتء:وک:مہ:نیت::ادفار:ںیم::میسقت:رک:ےتکس:ںیہ:

دفر:افؽ:

ااحد ،ثی::ےن:ایھب::اباقہدہ:::ہی:دفر:آاغز:االسؾ:ےس:ےل:رک::دفرسی:دصی:رجہی::ےک:آرخ:کت::الیھپ:وہا:ےہا:اس:دفر::ںیم:بتک:

:ااحد ،ثی:اسےنم:آںیت:وت:اس:ےک: :ف:اعتمرض: :اک:ہلسلس::اجری:اھت۔:ارگ:فلتخم: :ہن:یک:یھت۔:اےنپ:وطر:رپ:رفاای : دتفنی:یک:لکش:اایتخر:

ری:ںیم:ےہ:اوصؽ:ا:وضاطب::افر:وقاہد:ےک:اطمقب::اس:اک:لح:اکنؽ:ایل:اجات:افر:ہی:اکؾ:ارفنادی::وطر:رپ:وہات۔:اس:یک:اثمؽ:حیحص:اخب

ـ ظؿر إػ رجؾ جوء إين ؾؼول اخلطوب ب ـ ظامر ؾؼول ادوء أصى ؾؾؿ أجـب فعؿر يوس ب

مطوبع افريوض، ،افريوض، 19جؾد: ، جمؿقع افػتووى ابـ تقؿقي، أمحد بـ ظبد احلؾقؿ، اإلموم: 1

175اص:ھ1398

ؾ1998دار افسالم، اافريوض، شــ أيب داؤدأبقداؤد، شؾقامن بـ أصع، افسجستوين، اإلموم: 2

4644:رؿؿ احلدي




17

ـ ر أمو اخلطوب ب ـ ـو أكو تذ أكو شػر ذم ـ ؾلمو وأك كوأ وأمو تصؾ ؾؾؿ أك ؾتؿعؽ ؾصؾق

رت ـ ون إكام وشؾؿ ظؾقف اهلل صذ افـبل ؾؼول وشؾؿ ظؾقف اهلل صذ فؾـبل ؾذ هؽذا يؽػقؽ ـ

ب رض بؽػقف وشؾؿ ظؾقف اهلل صذ افـبل ؾض ػقف وجفف هبام مسح ثؿ ؾقفام وكػخ ا ـ و(1)

: :ےک:اکیف:وہےن:ےک::ینعی:دیسان:رمع:نب:اطخب: اپین:رسیم:ہن:آےن:یک:وصر :ںیم:لسغ:انجتب:ےک:ےئل:ممیت:

اقلئ:ہن:ےھت:ا:بج:ہک:دیسان:امعر:نب:ایرس::اس:ےک:اقلئ:ےھت۔:

انسےن::رپ:دیسان:رمع:نب:اطخب:ےن:اخومیش:اایتخر:رک:یل۔:اس:اظرہی:االتخػ::ےک:دعب:امعر:نب:ایرس::ےک:آپ:یتیب

ایس:رطح:ہی:نف:اینپ:رتیق::یک:راہ:رپ:اگزمؿ::راہا:رگم::اس:ےک:ابفوجد::ملع:افر:نف:ےک:وطر:رپ::رمبت::فدمفؿ:ہن:وہا:افر:ہن:یہ:اس:

نف:رپ:وکیئ:لقتسم::اتکب:اتفیل:یک: یئ۔

دفر:اثین:

:افؽ::کت:الیھپ:وہا:ےہ۔:اس:دفر:ںیم:ملع:فلتخم:ادحل ،ثی::رپاباقہدہ:ہی:دفر::رسیتی:دصی:ےس:ےل:رک::دوسںی:دص ی:ےک:رعب:

اکؾ:وہاا:لقتسم:بتک: یھک::ںیئگ:سج:ےس:اس:نف:ےن:ملع:یک::اکی:لقتسم:وصر :اایتخر:رک:یل۔:اس:یک:اثمولں:وکعمج:رک:ےک:اؿ:اک:

لح:شیپ:ایک:ایگ۔

:دفر:اثثل

رض:کت:الیھپ:وہا:ےہ۔:اس:ملع:یک:ا ،تی:ےک:شیپ:رظن::املعےئ:دح ،ثی:رسیتا:دفر:دوسںی:دصی:ےک:رعب:اثین:ےس:ےل:رک:دفر:اح

ا:اوصؽ:دح ،ثیا:ہقف:ف:اوصؽ:ہقف::ےن:اس:ملع:ےک:وقاہد:ف:وضابط::افر:اوصؽ:رمبت::ےئک۔

:اس:ملع:رپ:اب:کت:وہےن:فاےل:اکؾ::وک:اپچن:وصحں:ںیم:میسقت:ایک:اج:اتکس:ےہ

اجنیعم:دح ،ثی:.1

اشرنیح:دح ،ثی:.2

دح ،ثیاوصؽ:املعےئ::.3

املعےئ:ہقف:ف:اوصؽ:ہقف:.4

لقتسم:ناص فی:.5

347،:345،:343،:338:ی، رؿؿ احلديؾبخورحقح اففصا 1




18

اجنیعم:دح ،ثی. 1

:دح ،ثی:ےک:نمض:ںیم:فلتخم: :اتفیل:ںیک۔:افر:وتمؿ: :اشلم:ںیہ:وہنجں:ےن:اباقہدہ:بتک:ااحد ،ثی: اس:ںیم:فہ:دحمنیث:

بسح:ذلی:ںیہ::ادحل ،ثی::رپ::دیفم::ابمثح:اینپ:بتک::ںیم:درج:رفامںیئ۔:اؿ:ںیم:ےس:دنچ:اکی:اقلب:ذرک:دحمنیث::افر:اؿ:یک:بتک

يمصـػ ابـ ابی صقب ھ:: :(235::)اوب:رکب:نب:دبع:اہلل:نب:دمحم:نب:اقیض::ایب:ہبیش:. 1

اجلومع افصحقح ھ: :(256:)اوب:دبع:اہلل::دمحم:نب:اامسلیع::ااخبلری::. 2

بق داؤدأشــ ھ:: :(275:)اوب:داؤد:امیلسؿ:نب:اثعش:ااتسجسلین. 3

اجلومع فؾسمذی ھ:: :(279:)ذمیاوب:یسیع:دمحم:نب:یسیع::ارتل. 4

يصحقح ابـ خزيؿ ھ: :(311)اوب:رکب:دمحم:نب:ااحسؼ::نب:زخۃمی:. 5

صحقح ابـ حبون ھ: :(354::)اوب:احمت:دمحم:نب:ةحؿ::. 6

يرشح افسـ ھ: :(516)اوب:دمحم:نیسح:نب:وعسمد:اوغبلی::. 7

اشرنیح:دح ،ثی:. 2

:رپ: ں:ےن:رشفاح :بتک:ااحد ،ثی::ںیم:فلتخم:ادحل ،ثیاس:مسق:ںیم:فہ:املعءرکاؾ:اشلم:ںیہ:وہنج: ریس:احلص:ابمثح:رحتری::

رفامںیئ:افر:اس:ےک::رھکبے:وہےئ:وقاہدا:وضاطب:افر:اوصؽ:کی:اج:ےئک۔:ضعب:وہشمر::اشرنیح::ف:رشفاح ::ےک:اامسء:رگایم::بسح:

ذلی:ںیہ:

معومل افســ ھ: :(388::)اامؾ:ادمح:نب:دمحم:ااطخلیب:::.1

وجفادـ ھ: :(676:)ای: ییح:نب:رشػ:اوونفی:اوب:ذرک:.2

ؾتح افبوری ھ:: :(856:)احظف:ادمح:نب:دمحم:نب:رجح:االقسعلین:.3

ںیم:اشلم:ےہ۔:اہچرؾاس:اک:وصخیص:اطمہعل:اس::اقمہل:ےکابب::

افؼوری ةظؿد ھ: :(855::)ومحمد:نب:ادمح:اینیعل:::.4

ظقن ادعبقد ): :ھ(دمحم:سمش:اقحل::ڈایونی: میظ:آابدی::. 5

حقذیا يحتػ ھ: :(1353:)دمحم:دبع:ارلنمح::ابمرک:وپری:::. 6




19

املعےئ:اوصؽ:دح ،ثی:.3

اس:ملع:اک:قلعت::دح ،ثی::ےک:اسھت:اسھت:اوصؽ:دح ،ثی:ےس:یھب:ےہ۔:ایس:ےیل:املعےئ:اوصؽ:دح ،ثی::ےن:اینپ:اینپ::بتک:ںیم::

اس:اک:ذترکہ::ایک:ےہ۔:ضعب:املعء::افر:اؿ:یک:بتک:ہی:ںیہ:

احلدي ظؾقم يمعرؾ ھ: :(405::)اامؾ:اوب:دبع:اہلل::دمحم:نب:دبع:اہلل:ااحلمک. 1

"ذـر افـقع افتوشع وافعؼيـ مـ ظؾقم احلدي"

يافرواي ظؾؿ ؾی يافؽػوي ھ: :(463:)اوب:رکب:ادمح:نب:یلع:ابیطخل::ادغبلادی::: . 2

احلدي ظؾقم ھ:: :(643:)احظف:امثعؿ:نب:دبع:ارلنمح::انب:االصلح:.3

"افـقع افسودس وافثالثقن "

افتؼريى ھ: :(676:)اامؾ:اوب:ذرکای:یحی:نب:رشػ:اوونفی: .4

فوحؽؿ احلدي ظؾقم يافـقع افسودس وافثالثقن معرؾ

اح ؾی بقون اصطالحساؿ ھ: :(704::)انب:دقیق:ادیعل: .5

اختصور ظؾقم احلدي (ھ774): :احظف:اوب:ادفلاء::اامسلیع:نب:رمع:انب:ریثک: .6

افـقع افسودس وافثالثقن معرؾي خمتؾػ احلدي

ادؼـع ؾی ظؾقم احلدي ھ: :(804:)انب:نقلم: .7

احلدي يافػق ھ: :(806::)احظف:دبع:ارلمیح:نب:نیسح:ارعلایق: .8

ؾأه مصطؾح ؾی افػؽر يكخب بؼح افـظر هيكز ھ: :(852::)انب:رجح:االقسعلین: .9

افـؽافر: ثرا

احلدي يؾتح ادغق بؼح افػق ھ: :(902::)دمحم:نب:دبع:ارلنمح:ااخسلفی::. 10

تدريى افراوی رشح افتؼريى فؾـقاوی ھ: :(911:)اامؾ:اوب:رکب:نب:دبع:ارلنمح::اویسلیط::. 11

فوحؽؿ احلدي خمتؾػ يافـقع افسودس وافثالثقن معرؾ

تؾػقؼ ظؾؿ ، ةافسقود حوبمص و ةمػتوح افسعود ): :ھ(:زادہ::یادمح:نب:یفطصم:اطش:ربک:. 12

احلدي




21

يادتطرؾ يافرشوف ھ: :(1345:)دمحم:نب:رفعج:ااتکلین::. 13

احلدي وادحدثقن دمحم:دمحم:اوب:زوہ:. 14

افقشقط ؾی ظؾقم احلدي فبفص دمحم:دمحم:اوب:. 15

مصطؾح احلديتقسر ڈارٹک::ومحمد:احطؿ:::. 16

فظؾقم احلدي ومصطؾح ڈارٹک::یحبص:اصحل::. 17

د ؾی ظؾقم احلديافـؼ فمـ ڈارٹک:ونر:ادلنی:رتع::. 18

۔:املعےئ::ہقف:ف:اوصؽ:ہقف:4

: ایک::اک:ذترکہ:‘‘ فلتخم:ادحل ،ثی::’’ اس:رگفہ:ںیم:فہ:املعء:اشلم:ںیہ:وہنجں:ےن:ہقف:ف:اوصؽ::رپ:بتک::اتفیل:یک:ںیہ۔:افر:اس:نف:

:افر:اؿ:یک:ناص فی::ےک:اامسء:رگایم::المہظح: ےہ۔:ابصوصخص::اوصؽ:ہقف:یک:ارثک::بتک:ںیم::اس:ملع:اک:ذرک:اتلم:ےہ۔:دنچ:اکی::نیفنصم:

رفامںیئ:

يافرشوف ھ: :( 244:)اامؾ:دمحم:نب:ادرسی:ااشلیعف .1

::)اامؾ:یلع:نب:ادمح:نب:زحؾ:ااظلرہی::.2 حؽومصقل اأـتوب احؽوم ؾی ھ(456ث

ففػؼا صقلأ ؾی ونهافز ھ: :(478:)اامؾ:ارحلنیم::دبع:اکلمل:نب:دبع:اہلل::.3

صقل افرسخسیأ ھ: :(494:)اامؾ:دمحم:نب:ادمح:ارسلیسخ::.4

صقلادستصػی مـ ظؾؿ ا ھ: :(545:)زغایل:دمحم:اامؾ:دمحم:نب::.5

يادحصقل ؾی ظؾؿ اصقل افػؼ ھ: :(646:)اامؾ:رخف:ادلنی::ارلازی::.6

صقل احؽومأـتوب احؽوم ؾی ھ:: :(631:)اامؾ:یلع:نب:دمحم:نب:دمحم:آدمی.7

اظتصوم ھ: :(794:)اامؾ:اربامیہ:نب:ومیس:ااشلیبط::.8

يادقاؾؼوت ؾی اصقل افؼيع

يافبوفغ اهلل يحج ھ (1179:)اشہ:فیل:اہلل:ادمح:نب:دبع:ارلمیح:ادلولہی:.9

ختالفكصوف ؾی بقون شبى اإلاإل




20

ارصود افػحقل ھ: :(1254:)اامؾ:وشاکین. 10

لقتسم:ناص فی::.5

رپ:لقتسم:بتک:اتفیل:یک:ںیہ۔:اشمریہ:الہ:ملعا:دحمنیث::‘‘ فلتخم:ادحل ،ثی:’’ رگفہ:اؿ:املعء:افر:دحمنیث:رپ:لمتشم:ےہ:وہنجں:ےن::ہی

ذترکہ:ایک:اجات:ےہ::-افر:اؿ:یک:ناص فی:بسح:ذلی:ںیہ

:زامہن:اتکب::اامؾ:اشیعف:۔:1 رپ:اتفیل:یک:‘‘ االتخػ:ادحل ،ثی’’ ںیم:دلج:اعرش::لمکم:وطر:رپ:‘‘ االؾ’’۔:آپ:ےن:ہقف:رپ:اینپ:وہشمر:

اتفیل:یک۔‘‘ االتخػ:ادحل ،ثی:’’ ےہ:افر:اس:ےک:العفہ:اکی:لقتسم:اتکب:

ھ: :(276:) افديـقری يؿتقب ابـ مسؾؿ بـ بق حمؿد ظبد اهللأ توويؾ خمتؾػ احلدي .2

اختالف احلدي .3

ھ:: :(307)ق حيقی زـريو بـ حيقی افسوجیبأ

(1)

بق جعػر حمؿد بـ جرير أ مـ اخبورملسو هيلع هللا ىلص هتذيى اثور و تػصقؾ افثوب ظـ رشقل اهلل .4

ھ: :(310:) افطزی

ھ (321:)افطحووی يبق جعػر حمؿد بـ شالمأ مشؽؾ اثور .5

ھ (321:)افطحووی يق جعػر حمؿد بـ شالمبأ رشح معوكی اثور .6

ھ:: :(328)كبوریر حمؿد بـ ؿوشؿ بـ بشور ابق بؽأ رشوفي ؾی ادشؽؾ .7

ھ:: :(388:)بق شؾقامن حمؿد بـ حمؿد اخلطوبیأ أظالم افســ .8

ھ: :(388:) بق شؾقامن حمؿد بـ حمؿد اخلطوبیأ معومل افســ رشح شــ ابی داؤد .9

ھ: :(406:) كبق بؽر حمؿد بـ حسـ ؾقرأ مشؽؾ احلدي وبقوكف .10

ھ: :(429:) افبغدادی رهضو بـ رهبق مـصقر ظبد افؼوأ توويؾ متشوبف اخبور .11

ھ (474:) بق افقفقد شؾقامن بـ خؾػ افبوجی افؼوضیأ خمترص مشؽؾ اثور .12

ھ (894:) جلقوكیحسغ بـ حمؿد ا تؼققد ادفؿؾ ومتققز ادشؽؾ .13

ھ(:544): ::ؿوضی ظقوض افقحصبی رشح مشؽالت افصحقحغ .14

ھ(:560): ::ةربهحيقی بـ حمؿد بـ اؾصوح ظـ معوكی افصحوح .15

119:ص:،تطرؾي دحؿد بـ جعػر افؽتويبسافرشوفي اد 1




21

بـ قؿهبراإبق اشحوق أ كقررشح مشؽالت افصحقحغ ادستخرج مـ مشورق ا .16

ھ(:569): ::ؿرؿقل بـ يقشػ

): ::ملبؽر حمؿد بـ مقشی بـ ظثامن احلوز بقأ ؾی بقون افـوشخ وادـسقخ مـ اثورخمتور اظتبور .17

ھ(:584

ھ(597): ::بق افػرج ظبد افرمحـ بـ ظؾی بـ اجلقزیأ ـشػ مشؽؾ حدي افصحقحغ .18

ھ(:597): ::بـ اجلقزیابق افػرج ظبد افرمحـ بـ ظؾی أ ختالفاؾفوم ؾی حدي اإلافتحؼقؼ .19

ھ(:608): ::كصوریوشی اظبد اجلؾقؾ بـ مقشی ا ف اؾفوم ؾی مشؽؾ احوديثف ظؾقف افسالم تـبق .20

ھ(:627): :حمؿد بـ شعقد بـ حيقی افدبقثی رشح مشؽؾ افبخوری . 21

ھ(:656): ::محد بـ ظؿر افؼرضبی اكصوریأ ص ـتوب مسؾؿقادػفؿ دو اصؽؾ مـ تؾخ .22

ھ(:672) قیافـح ؽموف بـ حمؿد بـ ظبد اهلل دشؽالت افصحقح صقاهد افتقضقح وافتصحقح .23

ھ(:761) خؾقؾ بـ ـقؽدی بـ ظبد اهلل مشؽؾ افصحقحغ .24

ھ(803): ::بق يقشػ بـ مقشی احلـػیأ ر ادعترص مـ ادخترص مـ مشؽؾ اثو .25

:ي، امحد افؽردافعؼد اجلع ذم حؾ اصؽول اجلومع افصحقح . 26

(ھ763):ث

ھ(:864): ::ظبد افرمحـ بـ ظؿر افبؾؼقـی اؾفوم دو ؾی صحقح افبخوری مـ اإلهبوم .27

:حمؿد بـ حمؿد بـ حمؿد بـ يقشػ افشوؾعی تقسر مـفؾ افؼوری ؾی تػسر مشؽؾ افبخور ی .28

ھ(:853): :

ـ(911): ::ثي ادستغق ذم حؾ إصؽوت احلدي أبق بؽر بـ ظبد افرمحـ افسققضلؽوإ .29

ـ(911): ::أبق بؽر بـ ظبد افرمحـ افسققضل ذم مشؽالت اجلومع افصحقح حافتقصق. 30

ـ(:1353): ::ظبد اهلل بـ ظع افؼصقؿل مشؽالت احودي افـبقيي وبقوهنو. 31

زـريو ظع يقشػ مشؽالت احودي واجلؿع بغ افـصقص ادتعورضي. 32

افدـتقر حمؿد بـ إبراهقؿ ائرمهو ذم افػؼف اإلشالملافتعورض وافسجقح ظـد اصقفقغ د. 33

اخلػـووي




22

افدـتقر اشومي بـ ظبد اهلل خقوط اموم خمتؾػ احلدي بغ ادحدثغ واصقفقغ افػؼفوء. 34

وخطقى ادسجد احلرام

افدـتقر كوؾذ حسغ محود. خمتؾػ احلدي بغ افػؼفوء وادحدثغ. 35

. ظبد ادجقد افسقشقة ديبغ خمتؾػ احلمـف افتقؾقؼ وافسجقح . 36

شؾقامن بـ حمؿد افدبقخل احودي افعؼقدة افتل يقهؿ طوهر افتعورض ذم افصحقحغ. 37

نسح:رفظم:ارلفز: دؾع افتعورض ظـ خمتؾػ احلدي. 38

زير فؾززكجل ظافتعورض وافسجقح بغ ادفي افؼظقي . ظبد افؾطقػ بـ ظبد اهلل بـ . 39

ي افتعورض بغ أدفي افؽتوب وافسـي . افدـتقر حسغ مطووع افستقريحؼقؼ. 40

دؾع مو يقهؿ افتعورض بغ ؿقل افرشقل وؾعؾف وتؼريره . افدـتقر شعقد بـ ؾرحون احلبالين . 41

افعـزي




23

ثحبم:اثثل:

فلتخم:ادحل ،ثی:افر:رصع:احرض

:ف:دانمشؿ:االسؾ:وک:االسیم:ذہتبی:ف:اقث : :اؿ:یک:ہشیمہ:ےس:ہی:وہید:ف:اصنری:افر:ونہد :یسک:وصر :وگارا:ںیہن:ا تف:اک:اراقتء:

وکشش:ریہ:ےہ:ہک:یسک:ہن:یسک:رطح:املسمونں:وک:ابتہ:ف:ربابد:ایک:اجےئ:افر:رقآؿ:فدح ،ثی:رپ:اؿ:ےک:اامیؿ::وک:زتمزلؽ:ایک:اجےئ۔:

:ا:ذہت یب:ا:اعمیش:افر:افےھچ:ڈنکھتہے:اامعتسؽ:رکےن:ںیم:وکاشں:ںیہ۔:اقثیتفےک:اس:دصقم:وک:احلص:رکےن:ےک:ےئل::رطح:رطح:

:ااغفاتسنؿا:رعاؼا:رماشک:ا:ویتسن:ا:اشؾ:ایبیل:افر:وسڈاؿ:رپ:اغلیرںی:افر: یبیلص: ےلم:ایس:ہلسلس:یک:ڑکایں:ںیہ:ا:ریمشک:ا:نیطسلف:ا

ںیم:ڑکجےن:اک:لسلست:ےہ۔الغیم:::زریجناپاتسکؿ:ںیم:ڈرفؿ: ےلم::افر:وخد:شک::دامھےک:املسمونں:وک:

اامعتسؽ:رکےن:ےک:ابفوجد:دانمشؿ:االسؾ:ہشیمہ:یک:رطح:اینپ:وکوششں:ںیم:ربی:رطح:اناکؾ:رےہ::رگم:اؿ:امتؾ:رت:ڈنکھتہے

ںیہ:افر:املسمونں::ےک:رقآؿ:فدح ،ثی:رپ::اامیؿ:فنیقی:وک:زتمزلؽ:ںیہن:رک:ےکس۔

ریمکجا::اکی: یمل:رحتکی::رشفع:یک:سج:اک:آاغز::رتسوہںی:دصی:یوسیںی::ںیم:ندنؿ:ا:سریسا:رپاوہنں:ےن:ارشتساؼ::ےک:انؾ:

:ےک: :دترسی:ولعؾ:رشہیق:ےک:ہبعش:اج :اقمئ:رک:ےک:ایک۔:افر:اوہنں:ےن:اےنپ:رٹلرچی: الگوکس:افر:ربنل:فریغہ:یک:ویوینرزیٹس:ںیم:

رپ:ر کی:ولمحں:اک:ہلسلس:رشفع:رک:دای۔ملسو هيلع هللا ىلص فر:دح ،ثی:روسؽ:ذرےعی:ا:رقآؿا:اصبح:رقآؿ:ا

ان:ولعمام :وک:اینبد:انب:رک::نم:امین:ریسفتںی:رکےن:یک:یعس::رقآؿ:دیجم:ںیم:اتفلی::ف:رحتفی:ےک:ےئل:تغل:رعبا:یلقع:فاسیسنئ:

:دہع:وبن :ںیم:ہدؾ:دتفنی:دح ،ثی:ےک:وشےش: :تنس:یک:اانتسدی:تیثیح:وک:وکشمک:رہھٹاےنا :یک: یئ۔:یھبک:دح ،ثی:ف وکشمر

وکشش:یک: یئ۔:یھبک:دح ،ثی:وک:یمجع::وھچڑے:ےئگ:یھبک:رفاتی:ابینعمل:افر:ہنتف:فعض:دح ،ثی:اک:اہسرا:ےل:رک:دح ،ثی:وک:دبانؾ:رکےن:یک

ا:آپ:یک:ااحد ،ثی::افر:االسیم:رفاای :رپ:اامتعد:وک:رجمفح:ملسو هيلع هللا ىلص یک:اینبد:رپ:املسمونں:ےک:اےنپ:یبن:‘‘ فلتخم:ادحل ،ثی’’ اسزش:وت:یھبک:

رکےن:یک:یعس:ال:احلص:یک: یئ۔:

:االسؾ: :افر:ارمہکی:ف:ویرنیپ::اممکل:ںیم:ابصوصخص: یک:ڑبیتھ:وہیئ::وبقمتیل:ےن:اؿ:یک:را :یک:ہکلب:اب:وت:وپری:داین:ابومعلؾ:

ےک:اتسگاخہن:ملسو هيلع هللا ىلص ہک:االخایق :یک:امتؾ:دحفد:فویقد:وک:الھپگن:رک::یبن:رکمیدنینںی:رحاؾ:رک:دی:ںیہ۔:اؿ:یک:وبالھکٹہ::اک:ہی:اعمل:ےہ:

اخےک:اشعئ:رک:ےک::اےنپ:ثبخ:ابنط:اظرہ:رک:رےہ:ںیہ۔

:ڈفزی: :وگڈلا:ارپسرگنا:اشتخا :ںیم:رسرہفتس: :ہی:ےہ:ہک::ضعب::رشتسمنیق: :ںیہ۔:اؿ:اک:اینبدی:ارتعاض: : :فریغہ

افر:راب

ںیم:‘‘ افػؼفاصقل ’’ ف:ںیم:اشتخ:ےن:‘‘ ة افؼظقيافعؼقد’’ وگڈل:زرہی:ےن:اینپ:اتکب::ااحد ،ثی:اظبرہ:ابمہ:اعتمرض:ںیہ۔:

ایک:ےہ۔:رک:شیپ:ںیم:اس:ارتعاض::وک:ااھچؽ:ااھچؽ:رک:رایئ:ےس:اہپڑ:انب‘‘ االالسؾ’’ افر:رفڈیؾ:ویجؾ:ےن:

دبیتمسق:ہی:ےہ:ہک:اؿ:وک:املسمونں:یک:وفصں:ںیم:ریم:رفعج:ف:اصدؼ:رسیم:آ:ےئگ:ںیہ:وج:رغمیب::رکفمنی:ےک: یمل:ربع:ےس:




24

اخفئ:وہ:رک:اںیہن:یک:زابؿ:وبےتل:وہےئ:املسمونں:ےک: یمل::رسامےئ:وک:وکشک::اثتب:رکےن:ےک:ےئل::اؿ:ےک:اشہن:اشبہن::لچ:ےلکن:

ںیہ۔

ا:ڈارٹک::یلع:نیسح:دبع:ااقلدرا:ومحمد:اوبرہیا::ااتسذ:ادمح:انیم::ےسیج:رعمفػ::اکسرلز::اؿ:رغمیب:رکفمنی::اعمل:رعب::ےس:ہط:نیسح:

ےس:اتمرث:وہ:رک:ہنتف:ااکنر:دح ،ثی:اک:اکشر:وہ:ےئگ۔

:ا:ومولی:رچاغ:یلع ا::انمت:بج:ہک:ربریغص::ںیم:رس:دیس:ادمح:اخؿا::دبع:اہلل:ڑکچاولیا:احظف:املس:ریجاج:وپریا::الغؾ:ادمح:رپفزی:

ریا:العہم:انعتی:اہلل:اخؿ:ارشملیق:فریغہ:املسمونں:ںیم::ہنتف:ااکنر:دح ،ثی:وک:رپفاؿ:ڑچاھےت:رےہ۔:وموجدہ:دفر:ںیم:امعدی:ولھپا

ہنتف:اغدمتی::یھب:ایس:ےلسلس::یک:اکی:ڑکی:::ےہ:وج:دجتد:ےک:انؾ:رپ::وعاؾ:اانلس::ںیم:وکشمک::ف:اہبش :ےک:جیب:وب:راہ:ےہ۔

رظن::اعمل:االسؾ::ںیم:دیباری::یک:اکی:رہل::اھٹ:ڑھکی:وہیئ:ےہ۔:راخس:ادیقعلۃ::ملسم:اکسرلز::ےن:اؿ::اس:اسرے:احال :ےک:شیپ

:اک:رتیک:ہب:رتیک::تکسم:وجاب:دای:سج:ےک:ےجیتن:ںیم:اس:ہنتف:ےک:الخػ:اہنتی:یتمیق:افر:فعیق:فمیخض :چیرچی: رار:وہ:ا:ےک:ارتعااض :

ےہ۔

،تی:افر:یھب:زایدہ:ڑبھ:اجیت:ےہ:افر:ملسم:رکفمنی:ف:اکسرلز:ےک:ےئل::الزؾ::ےہ:ہک:وموجدہ:احال :ںیم:ملع:فلتخم:ادحل ،ثی:یک:ا

:دح ،ثی:رپ:ااھٹےئ:اجےن:فاےل:ارتعااض :اک: یمل:احمہبس:رکںیا: :یک:رطػ:ےس: رشتسمنیقا:رکنمنی:دح ،ثی:افر:دحلمنی:فدجتمدنی:

:وک:ڑج:ےس:ااھکڑ:ںیکنیھپ: یک:ذا :فدح ،ثی:ملسو هيلع هللا ىلص افر:اؿ:یک: ہگ:یبن:رکمیوعاؾ:اانلس::ےک:اذاہؿ:ںیم:وبےئ:ےئگ::وکشک:فاہبش :

اک:فولہل:دیپا:رکںی۔:دیقع ےس:تبحم:ف

ہی: یمل:اقمہل::یھب:ایس:ہلسلس:یک:اکی:ادین:یس:وکشش:ےہ۔:اہلل:اعتیل:اس:ذہم:داری:رپوپرا:ارتےن:یک:وتقیف:اطعرفامےئ۔

آمغ يو رب افعودغ



دومباب

تعارض واختالف حدیث۔ حقیقت

رشاطئ،:اابسب

تعارض واختالف حدیث کی حقیقت :لصف:افؽ

تعارض واختالف کی ذرائط :اثینلصف:

تعارض و اختالف کے ادباب :وسؾلصف:



ل

فصل او

تعارض و اختالف حدیث کی حقیقت



اعترض:فاالتخػ:دحثی:یک:تقیقح۔:1 83 ۔:اعترض:فاالتخػ:دحثی۔:تقیقح....2

اعترض:فاالتخػ:دحثی:یک:تقیقح

ؿ: ے:: فلتخ:۔ے۔:ا ک: صخ: یس: زی: و::ا ےن: ےئ: دیف::روصر:اسنلقع،:وسےنچ:اک:رطہقی:افر:اعدت::دفرسے:ارہ:ااسنؿ:یک:

وصتمر:رکات:۔ے۔: ویئ:ااسنؿ::ا ک: زی: و::دنسپ:رکات:۔ے:وت:دفرسا::ایس: زی:راسں:رکات:۔ے:وت:ہنیعب::ایس: زی: و:دفرسا:: صخ:ا ےن: ےئ:رضر:

اک:ہی:افتفت::ف:االتخػ::دقریت،:رطفیت:افر:یعبط:ارم:۔ے۔::ؽافر:وقع::،:اعداتعئ و:ان:دنسپ:رکات:۔ے۔:ابط

اراشد:ابری:اعتیل:۔ے:

(1) ژپ ڀ ڀ پٱ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پژ

ارگ:آپ:اک:رپفرداگر:اچاتہ:وت:بس:ولوگں: و:ا ک:یہ:راہ:رپ:ا ک:رگفہ:رک:داتی۔:فہ::وت:ربارب:االتخػ::رکےن:فاےل:یہ:’’

‘‘: ن::رپ:آپ::اک:رب::ر م:مرئاےئ۔:ا ںیہ:وت:ایس: ےی::ادیا: ای:۔ے۔رںیہ:ےگ۔:وساےئ::اؿ:ےک

:ےک:انب :لاتات:ف:فاتاعت:،زابؿ:یہی:فہج:۔ے:ہک:ااسنؿ: :اوا نی: :ےک:لید ::ئوےن: ے:اکمےئ:ئوےئ: :ف:ابطعئ: :افر:ئا لؽ: ؿ:

ہ:اس:ےک: ےئ: ر::اثہ :ئویت:۔ے:۔: اتجی::: زی::آدنئ دبےتل:رےتہ:ںیہ۔:ارگ::آج: ویئ: زی:ا ک:ااسنؿ:ا ےن: ےی: دیف:اتھجمس:۔ے:وت:فیہ:

اس:ںیم:لیدیلی:رکان:ڑپیت:۔ے۔:یلہپ:رشاعئ:امسفہی:ےک:ااکحؾ::ےک: فلتخ:ئوےن:اک::ڑبا:ببس:یھب:یہی:۔ے۔:

اہلل:اعتیل:مرئاےت:ںیہ:

(2) ژ ڱ ڱ ڱ ڱ ںژ

‘‘مت:ںیم: ے:رہ:ا ک:ےک: ےئ::ا ک:دوتسر::افر:راہ:رقمر::رک:دی:۔ے۔’’

۔ے::دحثی:ںیم

(3) « واطمد وديممم ؿمتى وأمم٤متم قمالت من إظموة امم٤مء »

ی

ي عن

ضعب: زیںی::رحاؾ:وتدفرسی::ںیم:: فلتخ:ںیھت۔:ا ک:رشتعی:::اھت:افر:دوتسر،::رطےقی:افر:رشںیتعیامتؾ:اایبنء::اک:دنی:ا ک::

وت:دفرسی::ںیم:فیفخت۔:: ےلئس:ںیم:یدش د:یھںیم:الحؽ:ںیھت،:ضعب:ںیم: یس

تعی:دمحمی:زئاؿ:فاکمؿ:یک:امتؾ:دحفد:ف:ویقد: ے:ربما:۔ے،ہی:یلہپ:رشاعئ:یک:انخس:افر::امتؾ:ااسنتین::یک:وفز:ف:الفح:یک:اضنم:رش

119،:118: 11هود 1

48: 5اعم٤مئدة 2

84: ، يمت٤مب امم٤مءاجل٤ممع اممحمحامخ٤مري، 3




۔ے:افر::وخد:قح::احبسہن:اس:ےک:احمظف:ںیہ۔:ذہلا:الکؾ:ایہل::ںیم: یس:یھب::اعترض:ف:االتخػ::اک:فوجد:اننکمم::فاحمؽ:۔ے۔

ابری:اعتیل:۔ے::اراشد

(1) ژڇ ڇ ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ ڎ ڎ ڈ ڇچ چ چژ

:افر:یک:رطػ:: ے:ئوات:وت:انیقی:اس:ںیم:: ای:ہی:ولگ::رقآؿ’’ :اہلل:اعتیل::ےک:وسا: یس: ںیم:وغر: ںیہ:رکےت؟:ارگ:ہی:

‘‘تہب::ھچک:االتخػ:اپےت۔

اس:آتی::ےک:تحت:ےتھکل:ںیہ:::ائاؾ:اشیبط:

ؾمح٤ممه وشمم٤مزم أمزل اممرنن مؼمأ قمن اخإظمتال وامتم٤مد، ممحمل وممه يملال إن اهلل "

سمرئ من اخإظمتال ، وممو يمدق سمممه سممم٤م امتدسمر واخإقمت٤مر.... ومدل مممى اي٦م قمكم أمه

وهم -ك عم٤م ؾمممته أهل امالهم٦م ادمى واممم٤مطم٦م اهمم٦مومذمويممد سمممه سممم٤م....

ذم وضمه اقمج٤مزه سممئ مم٤م ممى اهلل شمم٤ممم قممه، وهم اطمرص مل يم٤مروه ومل يمػموا -اممرب

موا مم٤مممه وشمممروا ذم يه، صمم عم٤م اؾممموا وقم٤ممم٤م يم٤مموا قمغم اخإقمؽماض وممه واممض من ضم٤م

همرائه، مل يزدهم امح٨م اسممػمة ذم أمه اظمتال وممه و شمم٤مرض ، وامذي ممل من

رؿمدوا إمم وضمه اممواب أو شموىمف اعمث٧م ذم ؿمد طمتى يؽمذمك يػم شموىمموا وممه شموىمف اعم

(2)"اممريق

اہلل:اعتیل:ےن:رقآؿ:دیجم:: و:االتخػ::فاضتد:یک:ہمہ:ااسقؾ: ے:ربما::انزؽ:مرئاای:۔ے:اتہک::اس:رپ:لمکم::وطر:رپ:دترب::ف:’’

:اس:ابت:یک:دلیل:۔ے:ہک:رقآ:ؿ:دیجم::االتخػ: ے:اپک:۔ے،:وپرا: :اس:آتی:اک:وہفمؾ: رقآؿ::ا ک:اابتعر::لالص:ئو،:

اعترض::افر:اضتد: ںیہ:۔ے۔،دفرسے::اک:دصمؼ:ف:ؤم د:۔ے،:اس:ےک:اافلظ::ف:اعمین::ںیم: ویئ:االتخػ:

ےک:حیصف:ف:غیلب:رعب:ولگ::رقآؿ:دیجم:ںیم:اعترض::ف:االتخػ::یک:وجتسج::یک:وخاشہ:ےک:ابفوجد::اس:ملسو هيلع هللا ىلص دہع:وبنی

:ئاتا:ئا :فہ:دفتل:اامیؿ: ے: :اناکؾ:ر۔ے۔:رھپ:بج: :اافلظ:ف:اعمین::رپ:ںیم:وپری:رطح: :افر:رقآؿ:دیجم::ےک:رغبی: ؽ:ئوےئ:

:وت :افر:االتخ رکفت:فدترب: ای: :،:اضتد:افر: :یک:رطح:فاحض:ئو:ایگ::ہک:رقآؿ:دیجم::ںیم: ویئ:اعترض: :رفز:رفنش: ںیہ:::ػاؿ:رپ:

‘‘۔ے۔:افر:اہجں::اعزج::ئوےئ::ردش:فدہاتی::ےک:رظتنم:ر۔ے۔

82: 4 امم٤مء 1

307 ،ص::ھ1332اعممت٦م امتج٤مري٦م اممؼمى، ،ىم٤مهرة، 2ضممد: ، مخإقمتم٤ماامم٤مـمي، 2




ر::اضتد: ے:اپک:۔ے۔رقآؿ:دیجم::رہ:رطح:ےک:االتخػ،:اعترض:اف

اک:ار:اشد:رگایم:۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی

هسم وم٤مقممموا ه٤م وملا قمرومتم ممسممم هسممم يمدق لسم سممم٤م هب سممميمذان اممرنن مل يمزل

(1) هقم٤معم امی هومردو همم متممضم وم٤م

هسممض وملا قمممتم مم هسممم٤م ومال شممذسموا سممم هيمدق سممم : املا مزل يمت٤مب اهلل٦موومی رواي

هامی قم٤معم همتم وممموم٤م ضمومموموا وم(2)

دصتقی::ےک: ےئ:انزؽ:ئویئ::ںیہ:رقآؿ::ےک:سج:مکح::اک:ںیہمت:ہکلب::اؿ:رق:آین::آایت:ا ک:دفرسے:یک:ذکتبی:ےک: ےئ: ںیہ:

::ر۔ے::اس:ےک:ک قلع: یس:اعس : ے:وپل :ول۔ملع:ئو:اجےئ:اس:رپ:لمع:رکف::افر:وج:مت:: ے:افلھج::ف:یفخم

:فتنس:یھب:فیح:ایہل:ںیم

ث

:اش ل:۔ے۔دحي

اراشد:ابری:اعتیل:۔ے:

(3) ژٺ ٺ ٿ ٿ ٿ oڀ ڀ ڀ ٺ ژ

‘‘افر:ہن:اینپ:وخاشہ: ے: ویئ:ابت:رکےت:ںیہ:فہ:وت:رصػ::فیح:۔ے:وج:ااتری:اجیت:۔ے۔’’

ثی:ںیم:یھب:االتخػ:افر:اضت:د:اک:وساؽ:یہ:ادیا: ںیہ:ئوات:وت:اثہ :ئوا:ہک:دح،:اس:ںیم:اعترض:ئو::ذہلا:وج: زی:زنمؽ:نم:اہلل:

اتقیقح: ویئ:االتخػ: ںیہ:۔ے۔

ے: ویئ:یطلغ::رسزد:ئو:افر:اہلل:اعتیل:آپ: و:اس:رپ:ربرقار::رںیھک۔:ویکہکن:آپ:یک:ملسو هيلع هللا ىلص ہی:ےسیک:نکمم:۔ے:ہک:روسؽ:اہلل

۔:اہلل:اعتیل:مرئاےت:ںیہ:ااسقؾ:امہرے: ےی:رتہبنی:ومنہن:۔ےدحثی::ومشبؽ:ہمہ:

(4) ژوئ ۇئ ۇئ ۆئ ۆئ ۈئ ۈئ ېئ ژ

‘‘ںیم:دمعہ:ومنہن:):وموجد(:۔ے۔ملسو هيلع هللا ىلص انیقی:اہمترے: ےی:روسؽ:اہلل’’

181ؾ،:ص:1987دار امممر ، ، سمػموت، 2ضممد: ،اعممداسمن طممل، أمحد سمن حممد، اخإم٤مم: 1

78ص:: م1990اعممت٥م اخإؾمالمي، سمػموت،، ظممق اومم٤مل امم٤مدامخ٤م ري، حممد سمن إؾملاقممل، اخإم٤مم: 2

4-3: 53 اممجم 3

21: 33طمزابا 4




ےن:مرئاای:ملسو هيلع هللا ىلص وخد:یبن:رکمی

احلدي٨م..... ةؾموأم٤م ممم ومی أ

(1)

‘‘ ای:ںیم:اہمترے: ےی:ومنہن: ںیہ:ئوں؟’’

س:۔ے

م

ث

لش

ہک:رقآؿ::ویکں: ںیہ:آپ:امتؾ:الہ:اامیؿ:ےک: ےئ:رتہبنی:ومنہن:ںیہ۔:اؿ:ادہل:رشہیع: ے:ہی:ابت:ارہظ:نم:ا

فدحثی::ںیم:اعترض::یقیقح:نکمم: ںیہ:ہکلب:فہ:مکحم::،:ا ک:دفرسے:ےک:ؤم د::ف:وماقف:ںیہ۔

:اک :افر:اضتد:ویکں: رظ:آات:ثی ای:وہفمؾ:۔ے؟زین::ںیمہ:رقآؿ:فدح:ابیق:راہ:ہی:وساؽ:ہک: فلتخ:ادحلثی: :ںیم:االتخػ:،:اعترض:

۔ے؟

:وج:ہاظرہ:االتخػ:سوسحس:ئوات:۔ے:۔:درتقیقح::اس:اک:ببس:ملع:ںیمملسو هيلع هللا ىلص وت:اس:اک:وجاب:ہی:۔ے:ہک:ںیمہ:الادثی:روسؽ:اہلل

فلقع::یک: واتیہ::فیمک:۔ے:اتقیقح:اس:ںیم: ویئ::االتخػ:فاعترض: ںیہ:۔ے۔

بسح:ذ :ںیہ:املعء::اوصؽ:ےک:ااواؽ:افر::اس:ابت:یک:فاضتح:ےک: ےئ:دنچ::دحمنیث:رکاؾ

ھ(:مرئاےت:ںیہ:204) :ائاؾ:اشیعف

قم٤ممل ذم مزومم٤م، وأن يممم أن أطمم٤مم اهلل صمم أطمم٤مم رؾمومه وأومم أن يمك "

(2)"ختتمف، وإهن٤م دمري قمغم مث٤مل واطمد

ہی:ابت:زایدہ:انمبس:۔ے:ہک: ویئ:الہ:ملع:دحثی:رپ:لمع:تازؾ:ئوےن:ںیم:کش:ہن:رکے،:ا ے:ہی:یھب:ولعمؾ:ئوان::’’

‘‘ںیم: ویئ:ابیمہ:االتخػ::ف:اعترض: ںیہ:۔ےک:ااکحؾ:ا ک:یہ:تیثیح:رےتھک:ںیہ:افر:اؿ:ملسو هيلع هللا ىلصاچےیہ:ہک:اہلل:،:روسؽ::

ھ(:ےن:دصویں:ےلہپ:ہی:جنلیچ:: ای:اھت:ہک311):ت::ائاؾ:انب:زخۃمی

طمديث٤من سم٢مؾمم٤مدين صحمحلم متم٤مدان، وممن ملسو هيلع هللا ىلص أقمر أمه روي قمن رؾمول اهلل ""

(3)" يم٤من قممده وممم٠مت سمه طمتى اؤمف سمممملا

ف:اضتمد: ںیہ:ئو:ںیتکس۔:سج: صخ:ےک:اپس:ئوں::فہ:ریمے::یک:دف:حیحص:الادثی:ابمہ::اعتمرضملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اہلل’’

‘‘اپس:تاےئ:ںیم:اؿ:ںیم:عمج:فقیبطت::رک:ےک::رعف:اعترض:رکات:ئوں۔

1562: رىمم احلدي٨مؾ،:1998دار امالم، ،ري٤مض، اجل٤ممع اممحمحممم سمن طمج٤مج، امممػمي، 1

73 ،ص::امرؾم٤مم٦م ممم٤موممي 2

168ص:: ممدم٦م اسمن اممالح،:606ص:: اممم٤مي٦م ذم قممم امرواي٦م ممخمم٥م اممدادي 3




ھ(:مرئاےت:ںیہ:403) القینانب:رفعج::اابل

شمممم هبلا، ومال يمح دظمول اعمم٤مرض وممملا قمغم وضمه، ملسو هيلع هللا ىلص قممم أن اممي ينؼمويمل ظم "

(1)"وان يم٤م فم٤مهرمه٤م متم٤مرلم

ے:اثہ :ںیہ:اؿ:ںیم:ملسو هيلع هللا ىلص رہ:دف:الادثی:: ن:ےک:ک قلع:ہی:ولعمؾ:ئو:اجےئ::ہک:فہ:حیحص:دنس: ے:روسؽ:اہلل’’

‘‘فہ:ہاظرہ::اعتمرض::ف:اضتمد:یہ:سوسحس:ئوں۔:ہچ: یس::یھب:وصرت:اعترض::ف:اضتد:نکمم: ںیہ:ارگ

ھ(:مرئاےت:ںیہ:423) بیطخ:دغبادی

عموضم٥م اظمر..... مع امممم وممى أطمدمه٤م متى قممم أن موملم فم٤مهرمه٤م امتم٤مرض "

(2)" ذم ؿممئملسو هيلع هللا ىلص سم٤مطم٤مم٦م مم٤مىممته

بج:ہی:ابت:فاحض:ئو:یئگ:ہک:آپ:یک:فہ:دف:الادثی::وج:ہاظرہ:اعتمرض: رظ:آیت:ںیہ:وت:اؿ:ںیم:قیبطت:فعمج:رضفر:ی:۔ے:ویکہکن:ہی:یھب:’’

‘‘یک:الادثی::ںیم:اعترض::فاضتد:احمؽ:۔ے۔ملسو هيلع هللا ىلص فاحض:۔ے:ہک:آپ

ھ(:مرئاےت:ںیہ:456):ت:ؾ:اظرہینب:زحاائاؾ:

صح أمه شمم٤مرض و اظمتال ذم يشء من اممرنن واحلدي٨م اممحمح،.... وسممل "

مذه٥م من أراد رضب احلدي٨م سمممه سممض، أو رضب احلدي٨م سم٤مممرنن وصح أمه ممس

يشء من يمل ذمك خم٤ممم٤م م٤مئره ، قمممه من قمممه وضمممه من ضممم٦م...... ويمل ذمك

وظمؼم واطمد، موصول سمممه سممض ، ومم٤م سمممه إمم سممض، وممى واطمدة، ٦ميمممم

(3)" سمممه قمغم سممض

ہی:ابت:درتس:۔ے:ہک:رقآؿ:دیجم:افر:دحثی:حیحص:ںیم:ںیہک:: ویئ:االتخػ::ف:اضتد: ںیہ:افر::الادثی: و::آسپ:ںیم:ای:’’

ھجمس:یل::افر:دب:بیصن:۔ے:دحثی: و:رقآؿ: ے::رکٹاےن:فاےل:اک::ومفق::ابلط:۔ے:۔:وخش:بیصن:۔ے:سج:ےن:ہی:ابت:

وج:اس: ے:اہجتل:ںیم:راہ۔:رقآؿ:فدحثی::ا ک:ظفل،:ا ک:ربخ::یک:رطح:ںیہ:وج:ا ک:دفرسے:: ے:ابمہ:ےلم:ئوےئ:

607،:606ص:: اممم٤مي٦م ذم قممم امرواي٦م ممخمم٥م اممدادي 1

607ص::: اممم٤مي٦م ذم قممم امرواي٦م ممخمم٥م اممدادي 2

دار سمػموت، ، 1ضممد:،اخإطمم٤مم ذم أصول اطمم٤مم :اسمن طمزم، قمكم سمن أمحد، اخإم٤مم، امم٤مهري 3

174 ، ص:ن ن اممت٥م اممممم٦م، س




‘‘افر:ا ک::دفرسے::یک:رطػ:وسنمب:ںیہ:افر:ا ک:دفرسے:رپ::اؿ:یک:اینبد:۔ے۔

ھ(:مرئاےت:ںیہ:691):ت:ی:رابخائاؾ::

م٤م وم٤م.... وإملا يمع امتم٤مرض جلممم٤م سم٤ممم٤مؾمخ وهذه احلج٩م شمتم٤مرض ذم أمم "

(1)" واعمموخ

دتالئ:رشہیع::ںیم:یقیقح:اعترض::ف:اضتد: ںیہ:ئوات۔...:اعترض:اک:بس: ے:ڑبا:ببس::انخس:فوسنمخ: ے:امہری::تا:یملع:۔ے۔

ھ(:مرئاےت:ںیہ:710) ائاؾ:یفسن:

ممم٦م، متم٤مرض وامتم٤مىمض طماقممم أن احلج٩م امنمقمم٦م من اممت٤مب وامم٦م يمع وممم٤م ا "

ممم٤م جلممم٤م سم٤ممم٤مؾمخ واعمموخ وجلممم٤م سم٤ممت٤مريخ، طمتى إذا قممم وإملا يمع امتم٤مرض ومملا سم

(2)" امت٤مريخ شممع اعمم٤مر٦م سموضمه

:فاضتد: ںیہ۔:ہی:اعترض:ضحم:انخس:’’ : ہی:ابت:اپہی:وبثت:کت:چنہپ:یکچ:ںیہ::ہک:اتکب:فتنس:ںیم:اتقیقح: ویئ:اعترض:

:ابیق::فوسنمخ افر:اترخی: ے:امہری:انفاتیفق:اک:ہجیتن:۔ے۔:بج:اترخی:ولعمؾ:ئو:اجیت:۔ے:وت:اعترض: یس:وصرت:ںیم:

‘‘ ںیہ:رہ:اتکس۔

ھ(:مرئاےت:ںیہ:751):ت:ائاؾ:انب:میق::اوجلزۃی:

شمم٤مرض سمحمد اهلل سملم أطم٤مديثه اممحمح٦م، وم٢مذا وىمع امتم٤مرض ، وم٢مم٤م أن يمون أطمد "

يمومه صمم٦م مع مه صغم اهلل قمممه وؾممم وىمد هممط وممه سممض امرواة احلديثلم ممس من يمال

صمت٤م، وم٤ممثم٦م يممط، أو يمون أطمد احلديثلم م٤مؾمخ٤م مظمر إذا يم٤من مم٤م يمل اممخ ، أو يمون

امتم٤مرض ذم وممم ام٤ممع، ذم ممس يمالمه صغم اهلل قمممه وؾممم ومال سمد من وضمه من هذه

اموضموه امثالصم٦م:

حمح٤من رصحي٤من متم٤مىمم٤من من يمل وضمه، ممس أطمدمه٤م م٤مؾمخ٤م مظمر، وأم٤م طمديث٤من ص

أطمم٤مء مم٦م اعممرم٦م، ، اعمممي ذم أصول امممه اخل٤مري، قممر سمن حممد سمن قممر، اخإم٤مم، اصوزم: 1

224ص:،ھ1403ث اخإؾمالمي، امؽما

:سمػموت2ضممد: ، يممف اار ذم رشح اعمم٤مرامممي، قمد اهلل سمن حممد، طم٤مومظ امدين، 2 دار ،

88 ،:ص:ـ406اممت٥م اممممم٦م،




واعممدوق امذي خيرج من دقوممذا يوضمد أصال، ومم٤مذ اهلل أن يوضمد ذم يمالم امم٤م

(1)" سملم ؿممتمه إ احلق

وصروتں:ض:: ںیہ:۔ے،:اہجں:ںیہک:اعترض:سوسحس:ئو:اگ:فاہں:نیت:راہلل:اک:رکش:۔ے:الادثی:ہحیحص:ںیم: ویئ:اعت’’

وصرت:وموجد:ئو:یگ:::ا ک::ںیم: ے: ویئ

:ںیم: ے:ا ک:الکؾ:یفطصم1 :الادثی: :دفونں: : : ے: ے:ہن:ئو:اگ:ہکلب: یس:رافی::ملسو هيلع هللا ىلص . :آپ:یک:رطػ: یطلغ: ے:

۔ہقث:رافی: ے:یھب:یطلغ:نکمم:۔ےتبسن:ئو:یئگ::ئو:یگ:

.:دفونں:الادثی:ںیم: ے:ا ک:انخس:افر:دفرسی:وسنمخ:ئو:یگ۔2

:اعترض::یک:ئاجےئ: مہ:اس ع:ںیم:اعترض:ئو:اگ۔ںیمملسو هيلع هللا ىلص .:دحثی:روسؽ:3

:اک: ہن:ئو۔:وت:ہی::نکممئوےن:اک:قلعت:۔ے::ہک:فاہں:خسن:یھب:‘‘ متم٤مىمض همن يمل اموضمو’’ اہجں:کت:دف:الادثی:

:ف:اضتد:ےسیک:ئو:اتکس:۔ے سج:ےک:بل:ابمرک:: ے::؟اننکمم:ف:احمؽ:۔ے،:اعمذ:اہلل:اس:ربخم:اصدؼ::ےک:الکؾ:ںیم:اعترض:

‘‘ھچک: ںیہ:اتلکن۔قح:ےکوسا::

ھ(:مرئاےت:ںیہ:911):ت:ائاؾ:اشیبط:

فمن اعمجتمد وأم٤م ذم ممس میامتم٤مرض سملم اخلؼمين إملا هو خلمل ذم اخإؾمم٤مد سم٤ممم٦م ا "

(2)" امر ومال شمم٤مرض

رض:دف:الادثی::ںیم:اپےئ:اجےن:فاےل:اعترض:اک:ببس:دہتجم:ےک:ااہتجد:یک:یطلغ:ئو:یتکس:۔ے:تقیقح:ںیم: ویئ:اعت’’

‘‘ ںیہ۔

دحلمنی،:رکنمنی:دحثی:افر::دجتمدنی::یک:بس: ے:ڑبی:زمکفری::ہی:۔ے::ہک:فہ:نف:دحثی:ےک:ارسار:ف::،در:تقیقح:رشتسمنیق

رومز::افر:اطلفئ::ف:داققئ:: ے:فافق: ںیہ:ئوےت:فرہن:فہ:املعء:: ن:یک:ذریخہ:الادثی:رپ:رہگی: رظ::۔ے:فہ:اس:ابت: ے:وپری:رطح::

اعترض:ہن:ئوےن:ےک:ربارب:۔ے۔:رصػ:ااکحؾ:ی:منہج:یک:الادثی::ںیم:اظرہ:فات،:ا،قاؼ،:راقؼ::افر:ت:آاگہ:ںیہ:ہک::اضفلئ،:زجعم

::فءاہقء:ےن:رعف:رک:دای:۔ے۔ی::اعترض:اپای:اجات:۔ے:ےسج:دحمنیثیک:دنچ:الادثی:ںیم:اظرہ

رتعمنیض:افر:رکنمنی:دحثی: ے:دنچ:ا ک:وساؽ:ںیہ:ہک::دجتمدنی

سمػموت ، 4ضممد: ، زاد اعمم٤مد ذم هدي ظمػم امم٤مداسمن ىممم اجلوزي٦م، حممد سمن أيب سممر، اخإم٤مم: 1

149 ،ص::ؾ1994م١مؾم٦م امرؾم٤مم٦م، ،

202/ 2: شمدري٥م امراوي ممموـمي 2




ے:اسطق:اتاابتعر:رقار::دےنی:اک:اقدعہ:سج:ےن:انبای:۔ے؟:اہجں:یھب:ہاظرہ:اعترض:آےئ::ا

اس:یک:تیثیح: ای:۔ے؟:

:وت:ا ںیہ:یھب:اسطق:اتاابتعر:رقار:دے:ےک:رد:رک:دای:اجےئ:اگ۔:ذ :ںیم: ارگ:ضعب::رقآین:آایت:ںیم:ہاظرہ:اعترض: رظ:آےئ:

ض:سوسحس:ئوات:۔ے:دنچ::رقآین:آایت:یک:اثمںیل:شیپ:یک:اج:ریہ:ںیہ: ن:ںیم:ہاظرہ::االتخػ:ف:اعتر

ںیم:۔ے:دیجم::.رقآؿ::1

(1) ژی ی ی جئ حئ مئ ىئ يئ ژ

‘‘:ہن:یک:اجےئ:یگ۔ےک:انگئوں:یک:رپشساس:دؿ: یس:ااسنؿ:افر: ن: ے:اؿ:’’

دف:رسی:آتی:ںیم:۔ے:

(2) ژۅ ۉ ۉ ې ې ې ژ

‘‘س:یک:اجےئ:یگ۔افر:وج:ھچک:ارتفا:رپدازایں:رک:ر۔ے:ںیہ:اؿ:بس:یک:ابہ :اؿ: ے:ابز:رپ’’

ا ک:افر:اقمؾ:رپ:۔ے:

(3) ژۈئ ېئ ېئ ېئ ژ

‘‘:فایل:۔ے۔ر۔ے:ئو:اس:یک:ابہ :ابز:رپس:یک:اجےنانیقی:مت:وج:ھچک:رک:’’

یلہپ:آتی:ںیم:۔ے:ہک: یس:ااسنؿ:افر: ن: ے:اس:ےک:انگہ:ےک:ک قلع::ابزرپس: ںیہ:ئو:یگ۔

ذرک:۔ے۔اک::ف:ارتفاء::ےک:ک قلع:وپل :ھچگ:ہکبج:دفرسی::افر:رسیتی:آایت:ںیم:اامعؽ:

.رقآؿ:رکمی:ںیم:۔ے:2

(4) ژں ں ڻ ڻ ژ

‘‘افر:فہ:اہلل:اعتیل: ے: ویئ:ابت:ہن:اپھچ:ںیکس:ےگ۔’’

39: 55امرمحن 1

22:13امممموت 2

93: 16اممحل 3

42: 4امم٤مء 4




دفرسی:آتی:ںیم:۔ے:

(1) ژۓ ۓ ﮲ ﮳ ﮴ ژ

‘‘مہ:رشمک:ہن:ےھت۔اہلل:رپفرداگر:یک:مسق:’’

:اعتیل: ے: ویئ:ابت:اپھچ: ںیہ: ےک:اگ۔یلہپ:آتی:ںیم:۔ے:ہک: ویئ: صخ:اہلل

ہکبج:دفرسی:آتی:ںیم:۔ے:ہک:فہ:اہلل:اعتیل:یک:ںیمسق:ااھٹ::ااھٹ:رک:ںیہک:ےگ:ہک:مہ:رشمنیک:ہن:ےھت۔:لاتاہکن:اؿ:ےک:رشمک:

ئوےن:ںیم: ویئ:کش: ںیہ۔

.رقآؿ:دیجم:ںیم:۔ے:3

(2) ژىئ ی ی ی ژ

‘‘:ےگ۔افر:مہ:ا ے:ربفز:ایقتم:ادناھ:رک:ےک:ااھٹںیئ’’

دفرسی:ہگج::۔ے:

(3) ژٺ ٺ ٿ ٿ ٿ ٿ ٹ ٹ ژ

‘‘رھپ:دفابرہ:وصر:وھپاکن:اجےئ:اگ:سپ:فہ:ا ک:دؾ:ڑھکے:ئو:رک:دےنھکی:گل:اجںیئ:ےگ۔’’

یلہپ:آتی:ںیم:۔ے:ہک:ایقتم:ےک:دؿ:رجمنیم:ادنےھ:اںیھٹ:ےگ۔:ہکبج:دفرسی:آتی::ںیم:۔ے:ہک:دھکی:ر۔ے:ئوں:ےگ۔

.رقآؿ:میکح:ںیم:۔ے:4

(4) ژ ىئ ىئ ىئ ی ېئ ژ

‘‘ ویئ:یھب:وبھج:ااھٹےن:فاتا:دفرسے::اک:وبھج: ںیہ:ااھٹےئ:اگ۔’’

دفرسی:آتی:ںیم:۔ے::

(5) ژ ۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋژ

‘‘اہتبل:ہی:ا ےن:وبھج:ااھٹںیئ:ےگ:افر:ا ےن:وبوھجں:ےکاسھت:افر:وبھج:یھب:۔’’

23: 6مم٤مما 1

124: 20 ـمه 2

68: 39امزمر 3

18: 35وم٤مـمر 4

13: 29امممموت 5




:ااھٹےئ:اگ۔::ہک: ویئ:آدیم: یس:دفرسے:اک:وبھج: ںیہؾ::ئوات:۔ےیلہپ:آتی: ے:ولعم

ااھٹںیئ:ےگ۔ہن::ہکبج:دفرسی:آتی: ے:ہتپ:اتلچ:۔ے:ہک:رجمنیم:ا ےن:العفہ:دفرسفں:ےک:وبھج:

.اہلل:اعتیل:مرئاےت:ںیہ:5

(1) ژې ې ى ى ائ ائ ەئ ەئ وئ وئ ژ

‘‘ھچگ۔:سپ:بج:ہک:وصر::ںیم:وھپکن:دای:اجےئ:اگ:اس:دؿ:ہن:وت:آسپ:ےک:رےتش:یہ:رںیہ:ےگ،:ہن:آسپ:یک:وپل ’’

دفرسی:آتی:ںیم:۔ے:

(2) ژىب يب جت حت خت ژ

‘‘ ںیھچ:ےگ۔ا ک:دفرسے:یک:رطػ:رخ:رک:ےک:وپ’’

یلہپ:آتی: ے:ہتپ:اتلچ:۔ے:ہک:ربفز:ایقتم::ولگ:آسپ:ںیم:وساؽ:فوجاب: ںیہ:رکںی:ےگ۔

آتی: ے:ولعمؾ:ئو:راہ:۔ے:ہک:فہ:ا ک:دفرسے:یک:رطػ:رخ:رک:ےک:وساؽ:فوجاب:رکںی:ےگ۔ہکبج:دفرسی:

:: ای :ا ںیہ: :افر:اؿ:یسیج:ویسیبں:درگی:آایت:ےک:اظرہی:اعترض:ےک:شیپ: رظ: اذا شمم٤مر٤م شم٤مىممت٤ماؿ:آایت:

(3)

یک:

ٹنیھب:ڑچاھ:دای::اجےئ:اگ:ای:اؿ:ںیم:عمج:فقیبطت::یک: ویئ:وتہیج:شیپ:یک:اجےئ:یگ؟

:ےگ:سج: ے:اؿ:اک:اعترض::رعف:اؿ:رقآین:آایت:یک: ویئ:ایسی:وتہیج:رکںی ،:دجتمدنی:افر:اؿ:ےک:مہ:ونا:انیقی:رکنمنی:دحثی

ئو:اجےئ:۔

ارگ:رقآین:آایت:ےک:اظرہی::اعترض:: و:رعف:رکےن:ےک: ےئ::عمج:فقیبطت:ای: ویئ:افر:وتہہیج:شیپ:رکان:رفا:۔ے:وت:ہی:الادثی::ےک:

اظرہ:اعترض::ف:االتخػ: و:رعف:رکےن:ےک: ےئ:ویکں:انرفا:۔ے؟

ااحللص:

ےت:ںیہ:ئوذم ورہ:ابتا:دتالئ: ے:بسح:ذ :اتنجئ:اذخ:

اعترض:ف:االتخػ:: ںیہ۔ ویئ:.آایت:رقآہین::ںیم:ابمہ:1

101: 23اعم١مممون 1

50: 37 اممآوم٤مت 2

سمتحممق وشممممق طم٤مومظ صمم٤مء 4ضممد: ،ر ذم رشح اعمم٤مرمور اموا، أمحد سمن ؾمممد، اممممه: مال ضممون 3

9 ،ص:م1998اجل٤ممم٦م اخإؾمالمم٦م، ،ص٤مدق نسم٤مداهلل زاهدي،




ںیم:یقیقح::وطر:رپ: ویئ::اعت:رض:،:اضتد:افر:االتخػ: ںیہ۔ملسو هيلع هللا ىلص .:الادثی:روسؽ:2

اعترض::فاالتخػ::ضحم:اظرہی:۔ے۔:.:ںیمہ:سوسحس:ئوےن:فاتا3

:فملع:یک:یمک،:عمج:فقیبطت،:انخس:فوسنمخ:افر:رطؼ4 ےک:ڑبے:اابسب:::ؾ:فاتیفق:اعترض:اظرہیرتحیج: ے:دع:.:ااسنین:لقع:

ںیہ۔



ثانیفصل

تعارض اور اس کی ذرائط



:رشاطئاعترض::فاالتخػ:یک۔:2 44 ۔:اعترض:فاالتخػ:دحثی۔:تقیقح....2

اعترض:افر:اس:یک:رشاطئ

:ےلہپ:‘‘ اعترض:’’ فلتخ:ادحلثی:یک:ثحب:ںیم:ا ک:ظفل: یھب:لمعتسم:۔ے۔:رضفری:۔ے:ہک:اس:یک:رشاطئ:ایبؿ:رکےن: ے:

ت:ذرک:رک:دی:اجںیئ۔فاضتح:ےک: ےئ:اغس:یک:وغلی::افر:االطصیح:رعتافی

اس:ںیم:دف:ابمثح:ںیہ:

ثحبم:افؽ::اعترض:ۃغل:فاالطصلاا

ثحبم:اثین::اعترض:یک:رشاطئ

اعترض

ابب:افتلع: ے:دصمر:۔ے:وج:ہک:دف:ای:زایدہ:افلع:اک:اقتمیض:۔ے۔

وبتا:اجات:۔ے:وت:اس:اک:بلطم:ئوات:۔ے۔‘‘ اعترض:ادلالیلؿ’’ بج:

اعترض:ںیم:دف:دتالئ:رش ک:ںیہ۔"سمممملاشمم٤مرك امدممالن ذم امتم٤مرض امذي وىمع "

ہی:وغلی:وطر:رپ:یئک:اعمین:ںیم:لمعتسم:۔ے۔:دنچ:امہ:اعمین:ہی:ںیہ:

أى طم٤مل طم٤مئل وممع م٤ممع قم٤مرض .اعممع: قمرض1(1)

۔::افر:ئاعلئاعرض:اک:بلطم:۔ے:لا

اسیج:ہک:رقآؿ:دیجم:ںیم:۔ے:

(2) ژ ۈئ ېئ ېئ ېئ ىئ ىئ ىئ ی ی ی یژ

‘‘:اینپ:ںومسں:اک:):اس:رطح(:ناشہن:ہن:انب ::ہک:ئالھیئ:،:رپ زی:اگری:افر:ولوگں:ےک:درنایؿ:یک:احالح:ڑوھ :وھٹی۔افر:اہلل: و’’

امدار اعممي٦م، س ىم٤مهرة،1ضممد: ، تذي٥م اممم٦مازهري، حممد سمن أمحد، اسمو مممور، 1

455،:454،ص:ن

224: 2اممرة 2




:لةاملقاب.2

ےتہک:ںیہ:رعب:

: ىم٤مسملقم٤مرض اممء سم٤ممممئ مم٤مر٦م

یس: زی: و:دفرسی: زی:ےک:اقمہلب:ںیم:شیپ:رکان۔

قم٤مر٧م يمت٤ميب سممت٤مسمه أى ىم٤مسممته (1)

:اتکب:اس:یک:اتکب:ےک:اقمہلب:ںیم:شیپ:یک۔ینعی:ںیم:ےن:اینپ

اسیج:ہک:دحثی:ںیم:۔ے:

يل إن مي يم٤من ضمؼم مي وإمه مرة ؾمم٦م يمل اممرنن يم٤مر مرشملم امم٤مم قم٤مر أراه و إ

أضمكم طم(2)

ےت:ےھت۔:اس:اسؽ:دف:دہعف: ای:۔ے۔:ےسیج:ںیم:اانپ:آرخی:فتق:ایخؽ:رک:رہ:اسؽ:رقآؿ:دیجم:اک:ا ک:دہعف:دفر:رک ربجالیئ

راہ:ئوں۔

ھ(:مرئاےت:ںیہ:606):ت:انب:اتاریث

(3) اعمم٤مر٦م : اعمم٤مسمم٦م "

: اہیں:دحثی:ںیم:اعمرہض: ے:رماد:اقمہلب:۔ے۔:

:الظهور. 3

اسلؿ:ارعلب:ںیم:۔ے:

ه واسمررزشمه إممهقمر٧م قمممه أمر يمذا، افممرشمه م أي فممر مريمذاقمرض مه ا(4)

‘‘رعض:ینعمب:وہظر:ئوانں:اظرہ:ئوان۔’’

179/ 7:م٤من اممرب خإسمن مممور 1

2450:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م،:٤:3426مري، رىمم احلدي٨ماممحمح ممخ 2

179/ 7:مم٤مي٦م ذم همري٥م احلدي٨مم خإسمن اصمػم، اسمن اصمػم، م٤مرك سمن حممد، اجلزر ي، 3

168/ 7:م٤من اممرب خإسمن مممور 4




اسیج:ہک:رقآؿ:دیجم:ںیم:۔ے:

(1) ژڦ ڄ ڄ ڄ ڄ ژ

‘‘اس:دؿ:مہ:منہج: و:اکمرفں:ےک:اسےنم:اظرہ:رک:ےک:ڑھکا:رک:دںی:ےگ۔’’

مرئاےت:ںیہ:ائاؾ:ربطی

(2)" ممم٤مومرين ه٤مو أفممرم٤مه٤م قمرم٤م أي أسمرزم٤م "

:جانبةامل. 4

ب:ےتہک:ںیہ:رع

(3) "قم٤مره مم٤مر٦م وقمرا٤م، ضم٤ممه وقمدل قممه "

‘‘اعمرہض: ے:رماد:ا ک:اجبن: و:ٹہ:اجان۔’’

:املامثلة واملساواة. 5

رعب:ےتہک:ںیہ:

(4)" قم٤مرض ومالن ومالم٤م سمممممه، أي: أشمى إممه سممثل م٤م أيت "

‘‘الفں:ےن:الفں:یک:لثم:اکؾ: ای۔’’

ئوان:: /:راریان.: ویئ:یئن: زی:ادیا:ئو6

ارماض: و:ارعاض:ایس: ےی:اہک:اجات:۔ے۔

100: 18امممف 1

٥م اممريب، دار اممتسمػموت ، ،8، ضممد: ضم٤ممع امم٤من ذم شم٠مويل ني اممرنناسمن ضمرير، اممؼمي: 2

219،ص:م1990

،:1553،ص:م1231عممم٦م امريم٤ممم٦م، ، سمػموت، ا2، ضممد: امت٤منامت٤مين، قمد اهلل، : 3

،:834ص::امم٤مموس اعمحمط ممػموز نسم٤مدي:

:رعص

186/ 7: م٤من اممرب خإسمن مممور،:امد ة

:رعص

،:امد ة

51/ 1:اعمم٤مح اعممػم ممممومی 4




االطصیح:رعتفی:

ارثک:دحمنیث:ےن:اعترض:یک:اگل: ے: ویئ:رعتفی: ںیہ:یک۔:فہ:ا ے: فلتخ:ادحلثی::ےک:نمض:یہ:ںیم:ذرک:رکےت:ںیہ۔:ہکبج:

املعء:اوصؽ:ہقف:ےن:اس:یک: فلتخ:رعتافیت:یک:ںیہ۔: ن:ںیم:دنچ:امہ:رعتافیت:بسح:ذ :ںیہ:

مرئاےت:ںیہ:امہؾ:ائاؾ:انب:

(1)" اىمتم٤مء يمل من امدممملم قمدم ممت٣م اظمر "

رہ:دلیل:دفرسی::دلیل:ےک:مکح:یک:یفن:رکے::وت:ا ے:اعترض:ےتہک:ںیہ۔’’

مرئاےت:ںیہ::ائاؾ:یسفن

(2)" ي٦م خإطمدامه٤م ذم طممملم متم٤مدينسمل احلجتلم قمغم امواء مزشمم٤م "

رطح:اقتلب:رکان:ہک:دفونں:اضتمد:ومکحں:ںیم: ے: یس:ا ک:ےک: ےئ: ویئ:دف:دولیلں:اک:رباربی:یک:اینبد:رپ:اس:’’

‘‘اپیئ:اجےئ۔:ہن::وصختیص

ھ(:مرئاےت:ںیہ:942):ت:ائاؾ:ییحی:راہفی:

(3)" إمه شمم٤مسمل احلجتلم اعمت٤مويتلم قمغم وضمه يممن اجلمع سمممملا "

‘‘فقیبطت::نکمم:ہن:ئو۔دف:اسکیں:دولیلں:اک:اس:رطہقی: ے:اقتلب:رکان:ہک:اؿ:ںیم:عمج:’’

مرئاےت:ںیہ:ائاؾ:وشاکین:

(4)" ظمال م٤م يمتممه امدممل اظمر وممم٤م ٦مهو أن يمتيض أطمد امدممملم طمملا ذم واىمم "

‘‘دف:دولیلں:ںیم: ے:ا ک:اک:مکح:ایسی: زی:اک:اقتاض:رکے:وج:دفرسی:دلیل:ےک:مکح:ےک:،قاػ:ئو۔’’

2/ 3:خإسمن أمػم احل٤مجامتمرير وامتحػم رشح امتحرير 1

668-667/ 2:يممف اخإار ممممي 2

دار اممت٥م اممريب، سمػموت، ، 2ضممد: ،طم٤مؿمم٦م قمغم رشح اعمم٤مرامره٤موي، حيمي سمن ىمراضم٤م، 3

667 ،ص:ھ1355

45ص:،ارؿم٤مد اممحول إمم حتممق احلق من قممم اصول ، ممويم٤مينا 4




مرئاےت:ںیہ::ائاؾ:اہبری

(1)" هو شمداومع احلجتلم امتم٤مرض "

‘‘دف:دولیلں:ےک:ابمہ:اقملب:ئوےن: و:اعترض:ےتہک:ںیہ۔’’

ھ(:مرئاےت:ںیہ:772) ائاؾ:اونسی

(2)" ع يمل واطمد ممملا ممتيض ص٤مطمهمشمم٤مسمل امرين قمغم وضمه يم "

‘‘ئاع:ئو۔:دف: زیفں:اک:اس:ادناز:: ے:ا ک:دفرسے::ےک:دم:اقملب:آان:ہک:رہ:ا ک::دفرسے:ےک:یضتقم: و’’

ھ(:مرئاےت:ںیہ:972):ت:انب:اجنر::

(3)" شمم٤مسمل دممملم ومو قم٤مملم قمغم ؾممل اعملامم٦م "

‘‘دف:دتالئ۔:ارگہچ:فہ:اعؾ:ئوں۔:اک:ادناز:اممتعن:ںیم:ابمہ:اقملب:ئوان۔’’

ااحللص:

:اؿ:امتؾ:رعتافیت: و:الم:رک:ا ک:اج ع:رعتفی:اؿ:اافلظ:ںیم:یک:اج:یتکس:۔ے

زایدہ:الادثی:ںیم:اخمتفل:اظرہی:ئو:افر:عف:اعترض:ےک: ےئ:عمج:یک: ویئ:وصرت:یفخم:وطر:رپ:وموجد:ئو۔:دف:ای::دف: ے:

اس:رعتفی: ے:درج:ذ :اتنجئ:اذخ:ےیک:اج:ےتکس:ںیہ:

.الادثی:ںیم:االتخػ:اپای:اجات:۔ے۔1

.:ہی:االتخػ:ضحم:اظرہی:دح:کت:۔ے:ہن:ہک:یقیقح۔2

رت:وموجد:ئویت:۔ے۔.:رعف:اعترض::یک: ویئ:ہن: ویئ:یفخم:وص3

60/ 2:ممم امثوت 1

، سمػموت، 2ضممد: ، رشح امدظمم قمغم اؾممويطمن، امم٤موممي، اؾمموي،قمد امرطممم سمن 2

207 ،ص::م1984دار اممت٥م اممممم٦م ،

مريمز مم٦م، ، 4ضممد:،رشح اممويم٥م اعممػماسمن اممج٤مر، حممد سمن امحد سمن قمد اممزيز، احلمكم: 3

205،ص:ھ1400امح٨م اممممي،




ثحبم:اثین

اعترض:یک:رشاطئ

س:۔ے:ہک:رقآؿ:فتنس:ںیم:اپای:اجےن:فاتا:اعترض:ضحم:اظرہی:۔ے:یقیقح: ںیہ۔:دحمنیث:ےن:اس:

م

ث

لش

ہی:ابت:ارہظ:نم:ا

:ای: یس:ا ک:اظرہی:اعترض:ےک:فوجد:ف:وبثت:ےک: ےئ::دنچ:رشاطئ:رقمر:یک:ںیہ: ن:اک:کیب:فتق:اپای:اجان:رضفری:۔ے۔:امتؾ:رشاطئ:

رشط:ےک:وقفمد:ئوےن:رپ:اعترض: ںیہ:ئو:اگ۔:دنچ:رضفری:افر:امہ:رشاطئ::بسح:ذ :ںیہ:

.دفونں:الادثی:وبقمؽ:ئوں۔1

.:دفونں:ںیم:االتخػ:فاعترض:وموجد:ئو۔2

دح:کت:ئو۔:.:اعترض:ف:االتخػ:اظرہی:ینعم:یک3

.:ااحتد:ومعق:ف:لحم4

.:ااحتد:فتق5

.:دفونں:الادثی:وبقمؽ:ئوں:1

اعترض:ےک:وبثت:ےک: ےئ:دفونں:اعتمرض:الادثی:اک:اوت:فتجح:ںیم:اسمفی:افر:اقلب:ادتستاؽ:ئوان:رضفری:الادثی:ںیم:

۔ے۔: ویئ:دحثی:فیعض:ف:رمدفد:ہن:ئو۔:ارگ:ا ک:حیحص:افر:دفرسی:فیعض:ئو:وت:اعطق:اعترض: ںیہ:ئو:اگ۔:ہکلب:حیحص:اقلب:لمع:افر:

فیعض:اسطق:اتاابتعر:ئو:یگ۔

ھ(:مرئاےت:ںیہ:338):ت:ارئی:خیش:رارہ:نب:اصحل:ازجل

احلدي٨م اعممول إذا قم٤مره طمدي٨م همػم ممول أظمذ سم٤معممول وشمرك اظمر إذ طممم "

(1)" مممممف مع اممحمح

بج:وبقمؽ::فریغ:وبقمؽ::الادثی:ابمہ:اعتمرض:ئوں:وت:وبقمؽ:دحثی: و:ایل::افر:فیعض: و:ڑوھ :دای:اجےئ:اگ:ویکہکن:’’

‘‘: ویئ:وج : ںیہ۔فیعض:افر:حیحص:اک:آسپ:ںیم

دار اعممروم٦م ، ،سمػموت، 1ضممد: ،رشموضممه امممر إمم أصول اصماجلزائري، ـم٤مهر سمن ص٤ممح: 1

540،ص::م1995




الثم:دحثی:ںیم:۔ے:

«جمم٤م مممممملا أو جمم٤م ممحمملا واطمدة ممل ذم أطمديمم يمم »(1)

‘‘اہمترا: ویئ: صخ:ا ک:وجات:نہپ:رک:ہن:ےلچ،:دفونں:ےنہپ:ای:دفونں:اات:رے۔’’

ںیم:۔ے:دحثی:اعہشئ:

(واطمدة ممل ذم وؾممم قمممه اهلل صغم اممي ممى رسملا)(2)

‘‘ا ک:وجات:نہپ:رک:لچ:ایل:رکےت:ےھت۔ملسو هيلع هللا ىلص اسب:افاقت:یبن:رکمی’’

یلہپ:دحثی:حیحص:ئوےن:یک:انب:رپ:اقلب:لمع:بج:ہک:دفرسی:دحثی:فیعض:ئوےن:یک:انب:رپ:اسطق:اتاابتعر::افر:اناقلب::لمع:۔ے۔:

۔ے۔::ویکں:ہک:اس:ںیم:ا ک:رافی:ثیل:نب:ایب:ملس:وہجمؽ:افر:فیعض:

(3)

ذہلا:اؿ::ںیم: ویئ:اعترض: ںیہ::ویکں:ہک:اعترض:ےک: ےئ::

دفونں:الادثی:اک:حیحص:افر:وبقمؽ:ئوان:یلہپ:رشط:۔ے۔

.:االتخػ:فاعترض:اک:فوجد:2

: و:اثہ :رک:ریہ:۔ے:وت:دفرسی:اس:یک: دفونں:الادثی:ہحیحص:ےکااکحؾ:ابمہ:اخمفل:فاعتمرض:ئوں:الثم:ا ک:دحثی: یس: زی:

:ف۔وت:دفرسی:اس: و:رحاؾ:رقار:دے:ریہ:ای:ا ک:دحثی: یس: زی: و:الحؽ:یفن:رک:یت:ئو::

ضحم:اامتحؽ: ے:اعترض:اثہ : ںیہ:ئوات۔۔ے::ابافلظ:درگی:رعف:اعترض:ےک: ےئ::فوجد:اعترض:ققحتم:فاثہ :ئوان:رضفری::

مرئاےت:ںیہ::انچں:ہچ:لاظف:انب:رجح

(5) " مم٤مر٦م مع امم٤من " (4) " شمم٤مرض سم٤مخإطمتلال "

‘‘ضحم:اامتحؽ:ف:ااکمؿ: ے:اعترض::اک:فوجد:اثہ : ںیہ:ئو:اتکس۔’’

5855:اجل٤ممع اممحمح ممخ٤مری، رىمم احلدي٨م 1

1777:اجل٤ممع ممؽممذی، رىمم احلدي٨م 2

:افراؿ:اڈیكیم: تائور،، شممري٥م امتمذي٥مر، حممد سمن أمحد سمن قمكم، امممالين: اسمن طمج 3 ،ص:ؾ1985،

287

315/ 1:ومتح ام٤مري خإسمن طمجر 4

108/ 11:أيم٤م 5




۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص اثمؽ:::دحثی:وبنی

م١ممن وهو يزين طملم امزاين يزين ق و ٤مرق ي ق طملم ام م١ممن وهو ي(1)

‘‘زاین:افر:وچر:زان:افر:وچری:رکےت:فتق:ومنم: ںیہ:ئوےت۔’’

۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص بج:ہک:دفرسی::دحثی:ںیم:اراشد::وبنی:

د من م٤م إمه ىم٤مل قم ذمك قمغم م٤مت صمم اهلل إ ق وإن زمى وإن ىمم٧م اجلم٦م دظمل إ

ق وإن زمى وإن ىم٤مل (2)

رافی: رپ:اس:یک:ومت:آےئ:وت::فہ:ینیقی:یتنج:۔ے۔:اوب:ذر:افغریوج: صخ:وتدیح:ایہل:اک:ارقار:رکے:افر:ایس:’’

ےن:مرئاای::وخاہ:فہ:زاین:ملسو هيلع هللا ىلص ے:رعض:یک::ارگ:ہچ:فہ:زاین:افر:وچ:ر:ئو؟:آپملسو هيلع هللا ىلص دحثی:مرئاےت:ںیہ::ںیم:ےن:آپ:

‘‘افر:وچر:یہ:ویکں:ہن:ئو۔

ر:: و:یتنج::افر:ومنم:اثہ :رکیت:دحثی:زاین:افر:وچ:ییلہپ:دحثی:زاین:افر:وچر:: ے:یفن:اامیؿ:یک:اقتمیض:۔ے:بج:ہک:دفرس

۔ے۔:ویکں:ہک:ت:ںیم:رصػ:ومنم:دالخ:ئوں:ےگ۔

اک:اراشد:۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص آپ:

«شم١ممموا طمتى اجلم٦م شمدظممون » (3)

‘‘اامیؿ:ےک:ریغب:ت:ںیم:دالخ: ںیہ:ئوےتکس۔’’

:اک:رطہقی:اایتخر: ای:۔ے :ہک:زاین:افر:وچر::ان ص:اتاامیؿ::ئوےت:ںیہ:ا ےن:دحمنیث:ےن:اہیں:رعف:اعترض:ےک: ےئ:عمج:فقیبطت:

رجامئ::یک:زسا:اپ:رک:دوخؽ:ت::ےک:قحتسم:رہھٹںی:ےگ۔:ا ںیہ:ولخد:منہج:ہن:ئو:اگ۔:

دفرسی:وصرت:ہی:۔ے:ہک::اہلل:اعتیل:اعمػ:رکےن:رپ:اقدر:۔ے:،:اعمػ::مرئا:رک::ت:ںیم:دالخ:مرئا:دے:اگ۔

.:اعترض:اظرہی:ینعم:ںیم:ئو:3

:دف:الادثی::ےک:اظرہی::ینعم:ںیم:ئو۔:ہن:ہک:رغبی:افر: ہدیچہ:ظفل:ےک:الادثی:اعتم رہض:یک:رسیتی:رشط:ہی:۔ے:ہک:اعترض:

ببس:ای:رقآؿ:،:اامجع:افر:ایقس: ے:اعترض۔

6809،:6782:اجل٤ممع اممحمح ممخ٤مری، رىمم احلدي٨م 1

273:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م 2

194:أيم٤م 3




اسیج:ہک:دحثی:ںیم:۔ے:

ون إممم » «رؤيته رم شمم٤ممون امممر هذا شمرون يملا رسممم ؾمؽم(1)

‘‘مت:ا ےن:رب: و:اس:رطح:دوھکی:ےگ:سج:رطح:مت:ریغب:رش:ےیک:اس:اچدن: و:دھکی:ر۔ے:ئو۔’’

دفرس:ی:رطػ:رقآؿ:دیجم:ںیم:اراشد:ابری:اعتیل:۔ے:

(2) ژ ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤژ

‘‘اس: و:وت: یس:یک:اگنہ:طیحم: ںیہ:ئو:یتکس:افر:فہ:بس: و:اگنئوں: و:طیحم:ئو:اجات:۔ے۔’’

:افر:آتی:رقآین:ںیم:۔ے:اذہا:ہی: فلتخ:ادحلثی:: ے:رارج:۔ے:اس:اک:قلعت: لکش:ادحلثی:: ے:۔ے۔اہیں:اعترض:دحثی

ایس:رطح:دحثی:ںیم:۔ے:

« تموا طمتى يمل اهلل وم٢من شممممون م٤م اقملال من قممممم امم٤مس أي٤م ي٤م »(3)

‘‘رکف،:اہلل:اعتیل:اہمترے:ااتک:ےن:کت: ںیہ:ااتکات۔:اے:ولوگ!:اینپ:اسبط:رھب:لمع’’

ف:زنمہ:۔ے۔:رھپ:اس:یک:تبسن:اہلل:اعتیل:یک:رطػ:ہچ:ینعم:دارد؟ اہیں:ااکشؽ:ادیا:ئوات:۔ے:ہک:اہلل:اعتیل:وت:ااتکٹہ: ے:ربما:

:افر:ہ ا:۔ے۔:اذہا::وت:اس:اک:لح:ہی::۔ے:ہک:اہیں:دف:الادثی::اعتمرض: ںیہ:ںیہ:ہکلب:ا ک:دحثی::ےک:ا ےن:اافلظ:ںیم:: ہدیچ یگ:

اس:اک:قلعت:یھب: لکش:ادحلثی: ے:۔ے:ہن:ہک: فلتخ:ادحلثی: ے۔

.:ااحتد:ومعق:ف:لحم:4

:اک:ومعق:ف:لحم:ا ک:ئو۔:ارگ:ومعق:ف:لحم: فلتخ:ئو:وت:ہی:از:لیبق: اعترض:یک:وچیھ:رشط:ہی:۔ے:ہک:دفونں:اعتمرض:الادثی:

اعترض:ہن:ئو:اگ۔

1اثمؽ:ربمن:::

ؽ:ئو:اجیت:۔ے:افر:اس:یک:ئاں:رحاؾ:ئو:اجیت:۔ے۔اکنح: ے:ویبی:الح

اہیں:ویبی::افر:اس:یک:ئاں:ےک:الحؽ:ف:رحاؾ:ئوےن::ںیم: ویئ:اعترض: ںیہ:۔ے:ویکں:ہک:دفونں:اک:ومعق:فلحم:دجا:دجا۔ے۔

554:اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 1

103: 6امم٤مم 2

1827:اممحمح اعممم، رىمم احلدي٨م 3




2اثمؽ:ربمن::

دحثی:ںیم:۔ے:

٤مـم٦م - وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى أشمى ٤مل ىموم ؾم ىم٤مئلا وم(1)

‘‘ڈریھ:رپ:ڑھکے:ئو:رک:اشیپب: ای۔:ےن:ا ک:رمہبت: و ے:ےکملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی’’

:ںیہمرئایت:: اعہشئ:ہدفرسی:دحثی:ںیم::دیس

ول يم٤من -وؾممم قمممه اهلل صغم- اممى أن طمدصممم من ول يم٤من م٤م شممدىموه ومال ىم٤مئلا ي ي

ىم٤مقمدا إ (2)

ڑھکے:ئو:رک:اشیپب:رکےت:ےھت:وت:اس:یک:دصتقی:ہن:رکان،:آپ:رصػ:ملسو هيلع هللا ىلص ںیہمت:ہی:ایبؿ:رکے:ہک:یبن:رکمیوج: صخ:’’

‘‘ھٹیب:رک:یہ:اشیپب:رکےت:ےھت۔

اؿ:دفونں:الادثی:ںیم: ویئ:االتخػ::فاعترض: ںیہ:ویکں:ہک:دفونں:لادثی:اک:ومعق:ف:لحم:اگل:اگل:۔ے:ا ک: ںیہ:۔ے:۔:

:اک:ڑھکے:ئو:رک:اشیپب:رکانایبؿ:مرئا:ر۔ے:ںیہ۔:دیسہ:اعہشئ:ملسو هيلع هللا ىلص پریبفؿ:راہن:آ یلہپ:دحثی:دیسان:ذحہفی فاہں::ملسو هيلع هللا ىلص اک:قلعت:ادنرفؿ:راہن:ومعمتات: ے:۔ے:۔:آپ:::وموجد: ںیہ:ںیھت:۔:اذہا::ہی:فاہعق:اؿ: ے:یفخم:راہ۔:بج:ہک:دحثی:اعہشئ

ےن:فاۃعق:رھگ:ںیم:یھبک:ڑھکے:ئو:رک::اشیپب:: ںیہ: ای:اھت۔

:یک:فہج: ے:اؿ:الادثی::ںیم:اعترض: ںیہ:۔ے۔:رضفرت:ےک:تحت:اب:یھب:ڑھکے:ئو:رک:اذہا:ومعق:فلحم: فلتخ:ئوےن

اشیپب:رکان:اجزئ:۔ے۔

.ااحتد:فتق:5

اعترض:یک:اپوچنںی:رشط:ہی:۔ے:ہک:دفونں:الادثی::اک:فتق:ا ک:ئو:۔:ارگ:دفونں:الادثی:ےک:فتق:ںیم:دقتمی:فاتریخ::ئو:یگ:وت:

افر:انخس:فوسنمخ::یک:فہج: ے:اعترض::رعف:ئو:اجےئ:اگ۔:دقمؾ: و:وسنمخ:افر:ؤمرخ: و:انخس:ںیہک:ےگ۔

2471،:226،:224:اممحمح امخ٤مری، رىمم احلدي٨م 1

٨:12ماجل٤ممع ممؽممذي، رىمم احلدي 2




اثمؽ::

مرئاےت:ںیہ: دیسان:ہملس:نب:ا وع

من قمممه هل » ومم٤مل ، قمممم٤م مممغم ، سمجم٤مزة أشمى - وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى أن

ىم٤مموا. « دين ن م قمممه هل » ومم٤مل ، أظمرى سمجم٤مزة شمى أ صمم ، قمممه وممغم . ىم٤مموا. «دين

« ص٤مطممم قمغم صموا » ىم٤مل . ممم (1)

ےن:درایتف:مرئاای::ہک:اس:ےک:ذہم:ملسو هيلع هللا ىلص ےک:اپس:ا ک:انجزہ:تاای:ایگ۔:امنز:انجزہ: ے:لبق:آپ:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی’’

ےن:امنز:انجزہ:ڑپاھ:دی۔ملسو هيلع هللا ىلص ۔:آپےن:وجاب:دای:: ںیہ ویئ:رق:ض:۔ے؟:احصہب

:رھپ:درایتف:مرئاای:ہک:اس:ےک:ذہم: ویئ:رقض:۔ے:؟:ملسو هيلع هللا ىلص رھپ:ا ک:افر:انجزہ:تاای:ایگ:وت:آپ ےن:بسح:ومعمؽ:

‘‘اسیھ:اک:انجزہ:ڑپھ:ول۔:ےن:مرئاای::مت:ا ےنملسو هيلع هللا ىلص یج:اہں۔:آپ::ےن:وجاب:دای: احصہب

اک:اراشد:۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص دفرسی:دحثی:ںیم:آپ

مم من مملم سم٤معم١م أومم أم٤م » ك اعم١ممملم من شمورم وممن ، أمم ومن ، ىمم٤مؤه وممغم ديم٤م ومؽم

« وممورصمته م٤م شمرك (2)

:رک:وفت:ئو:اجےئ:اس:اک:’’ ںیم:ؤمنینم: و:وخد:اؿ:یک:اینپ:اجونں: ے:زایدہ:زعزی:ئوں،:وت:وج:ومنم:رقض:ڑوھ :

‘‘ادا:رکفں:اگ:افر:وج:ئاؽ:ڑوھ ::رک:وفت:ئو:وت:فہ:ئاؽ:اس:ےک:فراثء:اک:۔ے۔رقض::ںیم:

فایل: اہیں:دف:ونں:الادثی:ںیم: ویئ:اعترض:: ںیہ:۔ے:ویکں:ہک:دفونں:الادثی:ںیم:ااحتد:فتق:: ںیہ:ہکلب:ہملس:نب:ا وع

:ےلہپ:یک:۔ے:افر:اوبرہریۃ : ے:رشتم دحثی: ح:۔ے:ہک:بج:اہلل:اعتیل:ےن:فایل:دحثی:دعب:یک:۔ے۔:اسیج:ہک:اافلظ:دحثی:

رپ:۔ے۔:اذہا:یلہپ:رشط:وسنمخ:افر:دفرسی:انخس:وتفلات:اک:ہلسلس:وھکؽ:دای:وت:رھپ:رقض:ادا:رکےن:یک:ذہم:داری:االسیم:وکحتم:

داین:افر:لاظف:ذنمریمےن:مرئایئ:۔ے۔:::۔ے۔یہی:ابت:لاظف:دبع:ارلمیح:ارعلایق،:اوب:رکب:ہ

(3)

5371،:2295،:2289:اممحمح امخ٤مری، رىمم احلدي٨م 1

6763،:6745،:5371،:4781،:2398،:2298:اممحمح امخ٤مری، رىمم احلدي٨م 2

63-62/ 2:امؽمهمم٥م وامؽمهم٥م ،130-128:اخإقمت٤مر ممممداين، ص،:229/ 2:ـمرح امتؽمي٥م اممراىمی 3

:سمػموت، 2ضممد: ـمرح امتثري٥م،اممراىمي، قمد امرطممم، احل٤مومظ، = دار اممت٥م اممريب، ،

229،ص:م200




ااحللص:

ت:فاحض:ئو:یت:۔ے:ہک:ارگ:ہی:اپ چ:رشاطئ:عمج:ئوں:یگ:وت:رھپ:یہ:دف:الادثی::ےک:درنایؿ:یقیقح:اعترض:ذم ورہ:ابتا:ثحب: ے:ہی:اب

ےک:فوجد: و:میلست: ای:اجےئ:فرہن:اعترض:میلست: ںیہ: ای:اج:ےئ:اگ۔

ی طق

من

ی

:ےک:

اعترض:یک:رشاطئ:زند کن

زیم:رقار:دای:۔ے:تا: ےئ:آھٹ: زیفں:ںیم:ااحتد:ف:فدحت: و:الہ:قطنم:ےن:یقیقح:اعترض:ےک:فوجد:ےک

٧م اظمرى وسم٤ممممس ورشـمه وطمدة تلم خمتممتلم إذا صدىم٧م إطمدامه٤م يمذسميمل ىممم "

(1)"سم٤ممم٦م اعمتمزم٦م صملان وطمدات

آھٹ:رشاطئ:بسح:ذ :ںیہ:

.ااحتد:وموضع1

.:ااحتد:ومحمؽ2

.:ااحتد:اکمؿ3

.:ااحتد:زئاؿ4

.:ااحتد:رشاطئ5

.:ااحتد:اانصػ6

.:ااحتد:زج:فلک7

ت:فلع.:ااحتد:او8

اؿ:آھٹ:رشاطئ: و:ا ک:افریس:اشرع:ےن:ویں:عمج: ای:۔ے:

فدحت:وموضع:فومحمؽ:فاکمؾ در:انتضق:تشہ:رشط:داؿ

اوت:فلع:تس:در:آرخ:زئاؿ فدحت:رشط:فااضتف:زجء:فلک

130 -128ص::م،1281دار اممت٥م اممرسمم٦م ، سمػموت، ، اخإقمت٤مراهلمداين، اسمو سممر سمن : =

د:رکایچ،:،:جمموقمه مممق : 1 21 :ص،اڈنی:زنس،:س:ؿ:دمحم:عس



ثالثفصل

اختالف کے اہم ادبابتعارض و



اعترض:فاالتخػ:ےک:امہ:اابسب۔:3 ۔:اعترض:فاالتخػ:دحثی۔:تقیقح....:2

48

اعترض:ف:االتخػ:ےک:امہ:اابسب

ز:رفنش:یک:رطح:فاحض:افر:اثہ :ئو:یکچ:۔ے:ہک:الادثی:ںیم:یقیقح:اعترض:اک:فوجد:احمؽ:۔ے۔:رگم:اب:ابمثح:اسہقب: ے:ہی:ابت:رف

وساؽ:ہی:ادیا:ئوات:۔ے:ہک:الادثی::ںیم:اپےئ:اجےن:فاےل:اظرہی::اعترض::فاالتخػ::ےک:اابسب:ف:فوجاہت: ای:ںیہ۔:اؿ:اابسب:: و:اجےنن:ےک:

ےئ:مہ:ا ںیہ:دف:ااسقؾ:ںیم:میسقت:رکےت:ںیہ:

افؽ:::اابسب:االتخػ:احلبظ::رفاۃ:مسق

مسق:اثین::اابسب:االتخػ:احلبظ:لاتات

مسق:افؽ::اابسب:االتخػ:احلبظ:رفاۃ

اس:ںیم:دف:ابمثح:ںیہ:

ثحبم:افؽ::اابسب:االتخػ::احلبظ:ایبؿ

ثحبم:اثین::اابسب:االتخػ::احلبظ:دعؾ:فاتیفق

ثحبم:افؽ:ںیم:ےھچ:اابسب:ںیہ:

.:رافی:یک:یطلغ::ای:فمہ1

ر:ف:لیص.:ااصتخ2

.:ضعب:ااکحؾ:اک:ایبؿ3

.:ببس:ف:رفد:دحثی:اک:دعؾ:ایبؿ4

.:رفاتی:ابینعمل5

.:وموضع:ففیعض:رفاایت6

.:رافی:یک:یطلغ:ای:فمہ:1

ااسنؿ:اطخ:اک:التپ:۔ے،:رافایؿ:دحثی: ے:یھب:اضقتبےئ:رشبتی:یطلغ:ای:فمہ:اک:اامتحؽ:ابیق: "ميس ندم وميس ذريته "اضقتبےئ:

وصعمؾ:نع:ااطخل: ںیہ:ںیہ۔:اسب:افاقت:رفاۃ:یک:یطلغ: ے:الادثی:ںیم:االتخػ:ف:اعترض::سوسحس:ئوےن:اتگل:۔ے۔راتہ:۔ے:ویکہکن:فہ:




40

اثمؽ:

م٦م » وہشمر:دحثی::: «فممه إ فمل يوم فممه رم شمم٤ممم اهلل يمممم ؾم

ےگ۔:اؿ:ںیم: ے:ا ک: صخ:ےک:ک قلع::ت:مسق:ےک:ولگ:رعش:ایہل:ےکاسہی:ںیم:ئوںایقتم:ےک:دؿ:اس’’

ےن:مرئاای:ملسو هيلع هللا ىلص آپ

(1) « يمممه شمممق م٤م ؿملامه شمممم طمتى وم٠مظمم٤مه٤م سممدىم٦م شممدق ورضمل »

ا ک:فہ:آدیم:وج:دصہق:اس:دقر:اپھچ:رک:رکات:۔ے:ہک:اس:ےک:ابںیئ:اہھت: و:داںیئ:اہھت:ےک:رخچ:اک:ملع:کت: ںیہ:’’

‘‘۔ئوات

ایس:دحثی:ےک:دعب:رطؼ:ںیم:اافلظ:اس:رطح:ںیہ:

(2) «ؿملامه شمممق م٤م يمممه شمممم طمتى»

ینعی:اس:ںیم:دصہق:رکےن:یک:تبسن:ابںیئ:اہھت:یک:رطػ:رک:دی:یئگ:۔ے۔:بج:ہک:یلہپ:دحثی:ںیم:دصہق:رکےن:’’

یک:تبسن:داںیئ:اہھت:یک:رطػ:۔ے۔

:اظرہی:وطر:رپ:اہیں:اعترض :ایبؿ:رکےت:فتق:رافی: ے:: سوسحس:ئوات:۔ے:۔:نکیل:الص:ابت:ہی:۔ے:ہک:دفرسی:دحثی:

:ںیم:ا ے:ولقمب:ےتہک:ںیہ۔: ےن:اس:یک:::افر:ائاؾ:ویسیط ائاؾ:انب:رجحیطلغ:ئو:یئگ:۔ے۔:اوصؽ:دحثی:یک:االطصح:

(3) فاضتح:فرصاتح:رک:دی:۔ے۔:

.:ااصتخر:فلیص:2

:اکیف:ئوات:اھت۔:ا ے:ا ےن: فلتخ:اومر:ںیم:اسلئ::ےکملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اہلل :اراشد:مرئاےت:وج:اس:ےک: ےئ: :اک:ااسی:وجاب: وساؽ:

ےلئس:اک:لح:آباسین:ھجمس:آ:اجات:اھت۔:آپ:ےک:اہں:وجاب:اک:ادناز::ااسی:ئوات:ہک:ایقتم:کت::ےک:ولوگں:ےک: ےئ:اسکیں: دیف:ئوات۔

ات:۔:ھچک:وت:ا ے:وپری:الیصفتت: ے:ایبؿ:بج:آپ:ےک:وجاب: و:آےگ:ایبؿ:مرئاےت:وت:اؿ:اک:ادناز: فلتخ:ئو احصہب:رکاؾ

ویں:سوسحس:ئوات:۔ے:رک::رکےت:افر:ھچک:رصتخماا:ای:ضعب::ولہپ::بسح:رضفرت::ف:اتیمہ:ایبؿ:رک:دےتی۔:دفونں:رطح:یک:رفاایت: و:دھکی:

ںیہ۔اک::االتخػ::ےسیج::اؿ:ںیم: ویئ:اعترض،::اضتد:افر::االتخػ:۔ے۔:لاتاہکن:ہی:وت:رصػ:ااصتخر::فلیص:اک:ہلئسم:۔ے:،:اعترض:ف

6806،:6479،:1423،:660:ي، رىمم احلدي٨ماممحمح ممخ٤مر 1

2380:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م 2

292/ 1:شمدري٥م امراوي ممموـمي،:186/ 2:ومتح ام٤مری خإسمن طمجر امممالين 3




44

اس:یک:فاضتح:اس:ادناز:ںیم:: ے:مرئاےت:ںیہ::ائاؾ:اشیعف

واخلؼم ودي قممه اعمخؼم قممه اخلؼم متممیويئل قمن امممئ وممج٥م قمغم ىمدر اعمئم٦م وي "

(1)" خمتما واخلؼم ومم٠ميت سممض ممم٤مه دون سممض

وجاب:دے:دےتی:۔:اس:فاہعق: و:ھچک:ولگ::: ے:وساؽ:وپاھچ:اجات:وت:آپ:ہلئسم:ےک::اطمقبملسو هيلع هللا ىلص بج:روسؽ:اہلل’’

‘‘ئوںیت۔ھچک:ابںیت::ئوںیت::افر:ھچک:ہن::الیصفت:ایبؿ:رکےت:وت:ھچک:رصتخماا:۔:سج:ںیم

اثمؽ::

:دیسان:انب:وعسمد،:انب:ابعس،:رمع:نب:اطخب:افر:اوب:ومیس:ارعشی: :رفاایت::ںیم: فلتخ: دہشت:ےک:ک قلع: ے:رمفی:

اافلظ:وقنمؽ:ںیہ:

د.دہشت:انب:وعسم1

يممممى يملا ، امتممد يمممه سملم ويممى - وؾممم قمممه اهلل صغم -اهلل رؾمول قممممى يمول »

ورة ٤مت واممموات هلل امتحم٤مت اممرنن من ام الم ، واممم اهلل ورمح٦م اممى أي٤م قمممك ام

الم ، سمريم٤مشمه و ٤مد وقمغم قمممم٤م ام لم اهلل قم حممدا أن وأؿممد اهلل إ إمه أن أؿممد ، امم٤محل

ده (2) « ورؾمومه قم

213: ،صامرؾم٤مم٦م ممم٤موممي 1

اممحمح عممم، ،:7381،:6328،:6265،:6230،:1202،:853،:831:اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 2

،:968:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م،:897:رىمم احلدي٨م

1167،:1165،:1163:ؾممن امم٤مئي، رىمم احلدي٨م،:289:اجل٤ممع ممؽممذي، رىمم احلدي٨م=

،:180/ 3:رشح امم٦م ممموي،:899:ؾممن اسمن م٤مضم٦م، رىمم احلدي٨م=

،:179/ 7:طمممم٦م اومم٤مء يب مممم اصمم٤مين،:262/ 1:رشح مم٤مين اصم٤مر مممح٤موي=

222/ 14:شم٤مريخ سممداد ممخمم٥م،:350/ 1:اممن ممدار ىمممي=




44

.:دہشت:انب:ابعس2

٤مس اسمن قمن يمممم٤م يملا امتممد يمممم٤م -مموؾم قمممه اهلل صغم- اهلل رؾمول يم٤من ىم٤مل أمه قم

ورة ٤مريم٤مت امتحم٤مت » يمول ومم٤من اممرنن من ام ٤مت اممموات اعم الم هلل اممم قمممك ام

الم وسمريم٤مشمه اهلل ورمح٦م اممى أي٤م لم اهلل ٤مد قم وقمغم قمممم٤م ام اهلل إ إمه أن أؿممد امم٤محل

(1) « اهلل رؾمول حممدا أن وأؿممد

.:دہشت:اوب:ومیس:ارعشی3

٤مت امتحم٤مت » (2) « هلل اممموات اممم

.:دہشت:رمع4

٤مت هلل امزايمم٤مت هلل امتحم٤مت الم هلل ممموات ا اممم اهلل ورمح٦م اممى أي٤م قمممك ام

الم وسمريم٤مشمه ٤مد وقمغم قمممم٤م ام لم اهلل قم حممدا أن وأؿممد اهلل إ إمه أن أؿممد امم٤محل

ده (3) ورؾمومه قم

ے:حیحص:اانسد: ے:اثہ :ںیہ:۔:افر:بس:ےک:اافلظ: فلتخ:ںیہ::،:سک: و:اانپای:ملسو هيلع هللا ىلص لادثی::روسؽ:اہللوساؽ:ہی:۔ے:ہک:امتؾ:ا

اجےئ:افر:سک: و:ڑوھ ا:اجےئ؟

ےک:دہشت: و:راحج:رقار:دےتی:ئوےئ:اس:ےک:دتالئ:لقن:مرئاےت:ںیہ: ،:انب:وعسمد:لاظف:انب:رجح:االقسعلین

،:113،ص:منم امم٦م، س ن ممت٤من،، 1ضممد: ، اعم١مـم٤م ٤مم:م٤ممك سمن أمس، اخإم 1

266/ 1:اممتدرك ممح٤ميمم،:268:ص:امرؾم٤مم٦م ممم٤موممي =

،972:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م،:904:اممحمح ممممم، رىمم احلدي٨م 2

،:264/ 1:رشح مم٤مين اصم٤مر ،901:ؾممن اسمن م٤مضم٦م، رىمم احلدي٨م،:1174:ؾممن امم٤مئي ، رىمم احلدي٨م =

265

،:113/ 1:ك سمن أمس،اعم١مـم٤مم٤مم 3

266/ 1:اعمتدرك ممح٤ميمم،:268ص::امرؾم٤مم٦م مممممي=




44

.ہی:دحثی:قفتم:ہیلع:۔ے۔1

دہ:رطؼ:ف:اانسد: ے:رمفی:۔ےای.:ہی:دحثی:سیب: ے:ز2

.:اس:ےک::اافلظ::ںیم: ویئ:االتخػ: ںیہ۔3

.:دحمنیث:ںیم:اس:ےک:ک قلع: ویئ:االتخػ: ںیہ۔4

:اوب:ہفینح5 :ائاؾ .اوب:ویفس: ،دمحم: ،ادمح:نب:لبنح: :ائاؾ ،ائاؾ:اخبری: ،ائاؾ:رتذمی: ،:ائاؾ: ، (1) دےتی:ںیہ۔:افر:وہمجر::الہ:ادحلثی:اس: و:راحج:رقار::،::ایفسؿ:وثریوغبی

و: دہشت:رمع:نب:اطخب:ائاؾ:ئاكل

(2)

(3) و:رتحیج:دےتی:ںیہ۔: دہشت::انب:ابعس:افر:ائاؾ:اشیعف:

.:ضعب:ااکحؾ:اک:ایبؿ:3

:اک:ببس:ہی:ئوات:۔ے:ہک:احصیب ے: ویئ:ہلئسم:درایتف:رکات:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی اسب:افاقت:الادثی:ںیم:اعترض:فاالتخػ:

:،:آپ: وجاب:اراشد:مرئا:دےتی:ںیہ۔:رھپ:یھبک: یس:دفرسے:ومعق:رپ:فیہ:وجاب:ابلیصفتل:اراشد:مرئا:ا ے:دقبر:وساؽ:ملسو هيلع هللا ىلص ۔ے:

دےتی:ںیہ۔:ےننس:فاےل:احصیب:اانپ:اانپ:ہلئسم:ایبؿ:مرئاےت:ںیہ۔:اب:آےگ:ےننس:فاتا: صخ::سج:ےک:دم: رظ::فہ:وساؽ: ںیہ:ئوات:،:رصػ:

::تاہکن:ا ک:دحثی::وجاب:ئوات:۔ے::وت:فہ:اس:ںیم: ویئ:اعترص:سوسحس:رکات:۔ے۔:لا ا ک:مکح:۔ے:وت:دفرسی::ںیم:دفرسا:۔:يم

اس:یک:اثمؽ:دحثی:ںیم:۔ے:

ف ام٦م هذه رم » خ ظم مملم من رضمل ومم٤مل . « وىمذ وم ومتى اهلل رؾمول ي٤م اعم

سم٧م واعمم٤مز ن امممم٤م فممرت إذا » ىم٤مل ذاك « اخلمور ورش(4)

ومیقیس:افر:اگےن:ابتیہ:اک:ابثع:ںیہ۔

(5) بج:ہک:دفرسی:دحثی:ںیم:اشدی:ےک:ومعق:رپ:ویچبں: و:اجزئ:تیگ:افر:دػ:ئاجےن:یک:ااجزت:رمتمح:مرئایئ:۔ے۔:

د:ارگ:اؿ:الادثی: و:داھکی:اجےئ:: مسق:ےک:اسز:ف:فارد:ئویئ:۔ے:وت:ااسی:ولعمؾ:ئوات:۔ے:ہک:رہ:: ن:ںیم:تیگ::فتیگنس::رپ:فدیع:دشي

401/ 2:ومتح ام٤مري خإسمن طمجر امممالين 1

134،ص::ھ1393دار ص٤مدر،، سمػموت، 1ضممد:،اعمدوم٦م اممؼمىك سمن أمس، اصحي، اخإم٤مم: م٤مم 2

269،ص:امرؾم٤مم٦م،:489ص:اظمتال احلدي٨م ممم٤موممی، 3

2212:، رىمم احلدي٨ممؽممذيم اجل٤ممع 4

5147،:4001:اممحمح ممخ٤مری، رىمم احلدي٨م 5




43

آفاز::ونممع:ںیہ۔رگم:دفرسی::الادثی:ہحیحص: ے:وصخمص::رمع:::ںیم::وصخمص:تیگ:دػ::ےک:اسھت:اجزئ:ولعمؾ:ئوےت:ںیہ۔

.:ببس:فرفد:دحثی:اک:دعؾ:ایبؿ:4

ضعب:افاقت: یس:مکح:اک:قلعت: یس:راص::ببس:ای:ونتیع: ے:ئوات:۔ے:نکیل:رافی::دحثی:ایبؿ:رکےت:فتق::ا ے: رظ:ادناز::رک:

۔الادثی: ے:اعتمرض:سوسحس:ئویت:۔ے:ات:۔ے:سج:یک:فہج: ے::درگیاج

یک:دحثی:۔ے: اس:یک:اثمؽ:زمحۃ:نب:رمعف:ایملس:

مر رم أأصوم - وؾممم قمممه اهلل صغم - مممى ىم٤مل إن » ومم٤مل . اممم٤مم يمثػم ويم٤من ام

(1) « وم٠موممر ؿمئ٧م وإن ، وممم ؿمئ٧م

یک:الادثی::ںیم:۔ے: دیسان:اسن:

٤مومر يمم٤م اعمممر و ، اعمممر قمغم امم٤مئم يم٥م وممم - وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى مع م

(2) امم٤مئم قمغم

:افر:رفزہ:ملسو هيلع هللا ىلص مہ:یبن:رکمی’’ :رفزہ:ڑوھ ےن:فاےل:رپ: ڑوھ ےن:فاتا:رفزہ:ےک:اسھت:رفس: ای:رکےت:ےھت،:رفزہ:دار:

‘‘دار::رپ: ویئ:ارتعاض:ہن:رکات:اھت۔

اک:اراشد:رگایم:۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص اسیج:ہک:ا ک:افر:دحثی:ںیم:آپ:

مر رم اممم٤مم امؼم من ممس » (3) « ام

‘‘لاتل:رفس:ںیم:رفزہ:رانھک: ویئ:یکین: ںیہ:۔ے۔’’

د:سوسحس:ئویت:۔ے:رگم:در:الص:ببس:ہی:۔ے:ہک:رافی::ےن:اضتمہی:دحثی:اظرہی:وطر:رپ::یلہپ:دفونں:الادثی: ے:اعتمرض:ف:

اس:یک:فہج:ایبؿ: ںیہ:یک:وج:ضعب:الادثی:ںیم:ابلیصفتل:وموجد:۔ے۔

رپ:ولوگں:ےناسہی: ای:ئوا:اھت،:درایتف:رکےن:رپ: صخ:ےن:ا ک:رفس::ںیم:ا ک:ہگج:رپ:رش:داھکی:،:فاہں:ا ک:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی

ےن:ملسو هيلع هللا ىلص ڈناھؽ::ئو:ایگ:۔ے:افر:ولگ:اس:رپ:اسہی:ےیک:ئوےئ:ںیہ۔:اس:ومعق:رپ:آپ::ولعمؾ:ئوا:ہک:اقنتہ:فزمکفری::یک:فہج: ے:

اراشد:مرئاای:ہک:ایسی:لاتل:ںیم:دفراؿ:رفس:رفزہ:یکین:اک:اکؾ: ںیہ:۔ے۔

1943:اممحمح ممخ٤مری، رىمم احلدي٨م 1






43

:ںیم:درفاؿ:رفس:رفزہ:رےنھک:یک: : :فاضتد:متخ:ئو:ایگ:افر:ہلئسم:فاحض:ئو:ایگ:ہک:ارگ:آدیم: بج:ببس:یک:فاضتح:ئویئ:وت:اعترض:

اطتستع:ئو:وت:اس:ےک: ےئ:رفزہ:رانھک:ہن:رانھک:دفونں:رطح:اجزئ:۔ے:بج:ہک:تقشم:افر:فیلکت:یک:وصرت:ںیم:دفراؿ:راتق:ف:ا

رفس::رفزہ:درتس:ف:اجزئ: ںیہ:۔ے۔

.::رفاتی:ابینعمل:5

:ہی:۔ے:ہک:رافی::دحثی:ربمغیپ ::ںیم:اس:ادناز:: ے:ایبؿ:رکے:ہک:وہفمؾملسو هيلع هللا ىلص رفاتی:ابینعمل:اک:وہفمؾ: :ا ےن:اافلظ: : و: وت:یبن::

فاتا:ئو:رگم:اافلظ::رافی:ےک::ا ےن:ئوں۔:اس: ے:یھب:ضعب:افاقت::اعترض:ف:اضتد:سوسحس:ئوےن:اتگل:۔ے۔ملسو هيلع هللا ىلص رکمی

مرئاےت:ںیہ: اثمؽ::دیسان:اسن:نب:ئاكل

يمتتحون يم٤مموا - قممملا اهلل ر - وقممر سممر وأسم٤م - وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى أن

( امم٤معملم رب هلل احلمد ) سمپ ة اممال (1)

ے:رکےت: امم٤معملم رب هلل احلمد امنز:):یک:رقاء:ات(:یک:ادتباء: افر:اوبرکب:ف:رمعملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی’’

‘‘ےھت۔

یک:دفرسی:دحثی:ںیم:۔ے: دیسان:اسن:

تمتحون ومم٤مموا وقمثلان وقممر سممر وأسمى -وؾممم قمممه اهلل صغم- اممى ظممف صمم٧م ي

م يذيمرون ( امم٤معملم رب هلل احلمد ) ب نظمره٤م رم و ىمراءة أول رم امرطممم امرمحن اهلل سم

(2)

۔ے:،:بس:ےک:بس:امنز:):یک:رقاء:ت(::یک::ےک:ےھچیپ:امنز:ڑپیھ ،:اوب:رکب:،:رمع:افر:امثعؿملسو هيلع هللا ىلص ںیم:یبن:رکمی’’

: امم٤معملم رب هلل احلمد ادتباء::: م ے:رکےت:ےھت،:رقاء:ت: ے:ےلہپ::ای:دعب: ذرک:)رہج: امرطممم امرمحن اهلل سم

ے(: ںیہ:رکےت:ےھت۔

دحثی:ںیم:۔ے:ی:بج:ہک:ا ک:رسیت:

(3)" ممسمم اهلل امرمحن امرطم"يمممم يم٤مموا يمرأ


892 -890:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م 2

٤47ممك، ص:م١مـم٤م إم٤مم م 3




44

‘‘ڑپےتھ:یہ:ہن:ےھت۔سمم اهلل امرمحن امرطممم بس:ےکبس::)رسے ے(::’’

: :اک:ذرک:۔ے۔: امم٤معملم رب هلل احلمد اس:االتخػ:اک:ببس:رفاتی:ابینعمل:۔ے۔:یلہپ:دحثی:ںیم: ے:رقاء:ت:یک:ادتباء:

یک:رقاء:ات:ای:دعؾ:رقاء:ات::اک:ذرک: ںیہ۔سمم اهلل امرمحن امرطممم

اک:ذترکہ:۔ے۔ےک:دعؾ:رہج:سمم اهلل امرمحن امرطممم دحثی::ںیم:رقاء:ات:ےک:افؽ:ف:آرخ:::دفرسی:

یک:رقاء:ت::یہ:اک:ااکنر:۔ے۔سمم اهلل امرمحن امرطممم بج:ہک:رسیتی:دحثی::ںیم:رسے: ے::

ےک:ایبؿ::اک:دصقم: دحمنیث:رکاؾ:ےن:یلہپ:دحثی: و:درگی::الادثی:رپ::رتحیج:دی:۔ے:افر:وہفمؾ:ہی:اذخ: ای:۔ے:ہک:دیسان:اسن

فاشنم:رصػ:اانت:۔ے:ہک:آپ:بس: ے:ےلہپ:وسرۃ:اافلۃحت:یک:رقاء:ت: ای:رکےت:ےھت۔

ء:ت: ے: ویئ:رسفاکر:: ںیہ:۔ے۔:بج:ہک:آرخی::دحثی: ے:ایک:رقاء:ت:فدعؾ:رقسمم اهلل امرمحن امرطممم اس:ںیم::

:سمم اهلل امرمحن امرطممم وت:: یک:دعؾ::رقاء:ات:زلتسمؾ:۔ے۔:

(1)

ن ف:رفاي ات:.:وموضع:ف6ع

ض

رشاطئ:االتخػ:فاعترض:ےک:نمض:ںیم::ہی:ابت:ذرک::یک:اجیت:۔ے:ہک:دفونں::اعتمرض::الادثی:اک:وبقمؽ::ئوان:رشط:افؽ:۔ے:۔:ارگ::

اؿ:ںیم: ے:ا ک::دحثی:فیعض:اثہ :ئو:وت:اعترض:متخ::ئو:اجات:۔ے:،:وبقم:ؽ:اقلب:لمع::افر:فیعض::اسطق:اتاابتعر:رہھٹیت:۔ے۔

:اتم: ہملس: و:اس: ے:اباقدعہ:ربخدار:رک:وضع:الادثی:رپ:اباقدعہ: لقتس:بتوم:دحمنیث::ےنفیعض:افر :ات فی:مرئا:رک:

:ںیم: ے:ائاؾ:انب:اوجلزی : :‘‘اعمووقم٤مت يمت٤مب ’’ےن: دای۔::دقتمنیم: :العہم:اخیشل:دمحم:انرص:: :ںیم: ے: افر:اتمرخنی:

فینصت:مرئا:رک:اتم::٦مما ومی ئامم ٤مهصمرأو ٦مواعمووقم ٦ماممممم طم٤مدي٨ما ٦مؾممےن: ادلنی:اابلین

ہملس:رپ:ااسحؿ:میظع:مرئاای:۔ے۔

:فوموضہع: :ےن:ےن::الادثی:ہفیعض: اتم: ہملس: و:اکیف:اناقلب:التیف:اصقنانت:اچنہپےئ:ںیہ۔:رکنمنی:دحثی:افر:دجتمدنی:

:یک:مسق:ااھٹ:ر یھ:۔ے::افر:اؿ:تل:ںیم:فیعض:ف:وموضع::الادثی:یک:آ :ںیم:اواؾ:اسانس: و:دکواک:دیہلااہجتل:فاجتلہ:اعرافہن::رہ:دف:

فیعض:فوموضع:رفاایت: و:اینبد:انب:رک:الادثی:ہحیحص:ںیم:اعترض:فاالتخػ::اثہ :رکےن:یک:یعس:تالالص:رکےت:ںیہ۔

فااگشػ:اافلظ:ںیم:اس:یک:ناشؿ:دیہ:مرئایئ:۔ے::ےن:ڑبے:ائاؾ:اشیعف

255-254شمدري٥م امراوي ممموـمي، ص: 1




44

(1)" رم ويرد مثمهومال جيوز قممدي قمغم قم٤ممل أن يث٧م ظمؼم واطمد يمثػما وحيل سمه وحي "

ریمے:زند ک:ہی:ابت:انرفا:۔ے:ہک: ویئ: صخ: یس:ربخ:فادح: ے:اسملئ:ریثک:اک:اابنتسط:رکے:افر:اس:یک:اینبد:رپ:’’

‘‘الحؽ:ف:رحاؾ::اک:وتفی:اصدر:رکے:افر:اس:ےک:اقملب::درگی:الادثی:: ورد:رک:دے۔

دؾ:رقار:دانی:مک:یلقع:افر::جک:یمہف:یک:العتم:۔ے،:ہچ:تبسن:دحثی::اذہا:الادثی:ہحیحص:افر:ہفیعض:: و:ابمہ:اضتمد:،:اعتمرض::افر:اصتم

فیعض:راہب:دحثی:حیحص؟

اثمؽ::

حیحص:اخبری:ںیم:۔ے:

٤مل أقمراسمى ىم٤مم جد رم وم – وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى هلم ومم٤مل ، امم٤مس ومتم٤مومه اعم

من ؾمجال ومه سم قمغم وهريموا دقموه » من ذموسم٤م أو ، م٤مء

« م٤مء

(2)

:دای،:احصہب:رکاؾ’’ ےن:ملسو هيلع هللا ىلص ا ے:ڈاےنٹن:ےگل:وت:روسؽ:اہلل ا ک:داہییت:ےن:دجسم:ںیم:آرک:اشیپب:رک:

‘‘ و:عنم:مرئا:رک::اپین:اک:ا ک:ڈفؽ:اہبےن:اک:مکح:دے:دای۔ احصہب:رکاؾ

دفرسی:ہگج:اس:دحثی:ےک:اافلظ:ہی:ںیہ:

اب من قمممه سم٤مل م٤م ذواظم » « م٤مء مم٤ممه قمغم وأهريموا وم٠ممموه امؽم(3)

‘‘اہجں:اس:ےن:اشیپب: ای:۔ے:یٹم:ااھٹ:رک:کنیھپ:دف:افر:اس:یک:ہگج:اپین:اہب:دف۔’’

ہاظرہ:اؿ:دفونں:الادثی:ںیم::اعترض:ف:االتخػ::سوسحس:ئوات:۔ے۔

:اپین:اہبےن: ے:ےلہپ:اس:ہگج: و:رک دےن:اک:مکح:یلہپ:دحثی::ںیم:رصػ:اپین:اہب ےن:اک:مکح:۔ے:بج:ہک:دفرسی:دحثی:ںیم:

۔ے۔:نکیل:ارم:فاعق:ہی:۔ے:ہک:یلہپ:دحثی::حیحص:ئوےن:یک:انب:رپ:اقلب:ادتستاؽ:ف:لمع:۔ے:بج:ہک:دفرسی:دحثی::وبہج:رملس::ئوےن:

احصیب: ںیہ:،:ذہلا:رمدفد:اسطق:اتاابتعر:۔ے۔ :لقعےک:فیعض:،:اناقلب:ادتستاؽ:ف:لمع:۔ے:ویکں:ہک:اس:اک:رافی:دبع:اہلل:نب

152امرؾم٤مم٦م ممم٤موممي، ص: 1

6128،:221،:220:اممحمح ممخ٤مری، رىمم احلدي٨م 2

381:، رىمم احلدي٨مأيب داؤدؾممن 3




44

ثحبم:اثین:

اابسب:االتخػ:احلبظ:دعؾ:فاتیفق

اس:ثحبم:ںیم:اچر:اابسب:ںیہ:

.لمکم:دحثی: ے:دعؾ:فاتیفق1

.:ذریخہ:دحثی: ے:دعؾ:فاتیفق2

.:خسن: ے:دعؾ:فاتیفق3

.:فتعس:تغل:رعب: ے:دعؾ:فاتیفق4

.:لمکم:دحثی: ے:دعؾ:فاتیفق1

ےن:رشتعی:یک:میلعت:فملعت:اک: ویئ:راص:اٹمئ:لبیٹ:رقمر: ںیہ:مرئاای:اھت:ہکلب:یمیلعت::اکر:ہمہ:فیتق:اھت:ایس:رطح:الب:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی

:یک:دختم:ںیم:اسکیں:لارض:ئوےت:ےھت۔: :افر:وخاص::یھبس:آپ: : :رمع،:اواؾ: اینپ:دوینی:رصمفایفت:یھب: احصہب:رکاؾ اایتمز:

:لالص:رکےت:رےتہ:ےھت۔اجری:رےتھک:افر:دینی:میلعت:یھب

ےک:لمکم:مرومدات:ہن:نس:اپےت،:اسب:افاقت:دفراؿ:وگتفگ:ےتچنہپ:وت:ملسو هيلع هللا ىلص ولوگں:اک:آان:اجان:اگل:راتہ:اھت:سج:یک:انب:رپ:یبن:رکمی

:،: ضعب:افاقت:آدم:وت:رشفع:ںیم:ئویت:رگم::ابرم:راص:وبجمری:ابت:لمکم:ئوےن ے:لبق:اانھٹ:ڑپ:اجات۔: اتجی:ھچک:ولگ::لمکم:دحثی:

الہپ:ہصح:افر:ضعب:آرخی:ہصح:امستع:رکےت۔:ھچک

:ہصح:انس:ئواتفہ:ا ے:آےگایبؿ:رک:دےتی:۔:سج:یک:انب:رپ:ضعب:افاقت:الادثی:ںیم:اظرہی:اعترض:ف:اضتد:انتجسج: یس:ےن:

سوسحس:ئوات۔

اثمؽ:

:بت:ںیم:ف:درگی::دحمنیث:رکاؾ:ےن::اینپ یک:فہ:وہشمر:دحثی:۔ے:ےسج:ائاؾ:اخبری اس:یک:اثمؽ:دیسان:ربجالیئ:انیم

رفاتی: ای:

ہک:آپ:ااسنین:لکش:ںیم:آ:رک:االسؾ،:اامیؿ،:ااسحؿ،:ایقتم:افر:العئات:ایقتم:ےک:ک قلع:وساتات:رکےت:ر۔ے۔:

مرئاےت:ںیہ: دیسان:اوب:رہریۃ

وه جيد وممم وم٤ممتمس « قمغم ردوه » -وؾممم قمممه اهلل صغم- اهلل رؾمول ومم٤مل امرضمل ىم٤مم صمم




48

يل هذا » -وؾممم قمممه اهلل صغم- اهلل رؾمول ومم٤مل إذ شمممموا أن أراد ضمؼم ٠مموا مل « شم(1)

ملسو هيلع هللا ىلص ےن:مرئاای::ہک:ا ے:فاسپ:تا ،:التش:رکےن:رپ:ہن:ےلم،::وت:روسؽ:اہللملسو هيلع هللا ىلص ےک:اجےن:ےک:وفراا:دعب:آپ ربجالیئ

آےئ:ےھت۔:ےن:مرئاای::ہی:ربج :ےھت:ںیہمت:دنی:اھکسےن

ے:رمفی:۔ے:سج:ےک:اافلظ:ہی:ںیہ: دفرسی:رطػ:یہی:دحثی:دیسان:رمع

٤مئل من شمدرى هل قممر ي٤م » ىم٤مل صمم صمالصم٤م وممث٧م امممق صمم ورؾمومه اهلل ىمم٧م . « ام

يل وم٢ممه » ىم٤مل . أقممم « مم ديم يممممم أشم٤ميمم ضمؼم(2)

اجےتن:ئو:اسلئ: وؿ:اھت؟:! ےن:مرئاای::اے:رمعملسو هيلع هللا ىلص دعب:آپدؿ::ےک:ےلچ:اجےن::ےک:نیت: ربجالیئ:’’

:افر:وسؽ:رتہب:اجےتن:ںیہ،:بت:آپ ےھت:ںیہمت:دنی:اھکسےن: ےن:مرئاای::ہی:ربجالیئملسو هيلع هللا ىلص ںیم:ےن:وجااب:اہک::اہلل:

‘‘آےئ:ےھت۔

ےن:وفراا:اتب:ملسو هيلع هللا ىلص آپ سوسحس:ئوات:۔ے،:وقبؽ::دیسان:اوب:رہریۃاب:اہیں:اؿ:دفونں:الادثی:ںیم:ہاظرہ:اعترض:فاضتد:

آپ:ےن:نیت::زگر:اجےن:ےک:دعب:اتبای۔ ےھت:بج:ہک:وقبؽ:دیسان::رمع دای:ہک:ہی:ربجالیئ

افر:ا ک:ااصنری:احصیب:ےن:افٹن:رچاےن:رپ:آسپ:ںیم:ابری:رقمر:یک:ئویئ:یھ۔:ا ک: الص:ابت:ہی:۔ے:ہک:دیسان:رمع

و: یک:سلجم:ںیم:لارض:ئوات:،:اشؾ: و:اسری:ابںیت:دیسان:رمع:ملسو هيلع هللا ىلص اےت:افر:ااصنری:احصیب:یبن:رکمیافٹن:رچ دؿ:دیسان:رمع

یک:سلجم:ںیم:لارض:ئوےت:افر:اشؾ: و:اسری:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی اتبات۔:دفرسے:دؿ:فہ:ااصنری:احصیب:افٹن:رچاےت:افر:دیسان:رمع

: و:اتبےت۔:یبابںیت::اس:ااصنری:احص

(3)

ابت:لمکم:ئوےن: ے:ےلہپ::رشتفی:ےل:ےئگ::افر:دیسان: رظ::ہی:فاحض:ئوات:۔ے:ہک:دیسان:رمع:شیپ اؿ:لاتات:ف:فاتاعت:ےک

ے:ملسو هيلع هللا ىلص یک:بج:رسیتے:دؿ:رھپ:یبن:رکمی ےھٹیب:ر۔ے۔:اذہا:اوہنں:ےن:لمکم:دحثی::نس:یل:افر:دیسان:رمع اوب:رہریۃ

ےھت۔ ےن:اتب:دای:ہک:فہ:آدیم:ربجالیئ:ملسو هيلع هللا ىلصالماقت:ئویئ:وت:آپ:

ثی: ے:دعؾ:فاتیفق:.:عیمج:ذریخہ:دح2

افر:دحمنیث:یک:ظفح:دحثی:افر:عیمج: ہی:ابت:ےط:دشہ:۔ے:ہک:ااسنین:وقعؽ:اسکیں: ںیہ:ںیہ۔:ایس:رطح:احصہب:رکاؾ

99-97:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م 1

4695:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م 2





40

ےک:اراشدات:وت:رہ:فتق:اج:ری:رےتہ:ےھت۔:اظرہ:۔ے:ہک:امتؾ:ملسو هيلع هللا ىلص ذریخہ:دحثی:رپ:درتسس:یک:حالتیح:اسکیں:ہن:یھ۔:یبن:رکمی

اسھت:وت:رہ: ںیہ:ےتکس۔:ھچک:ولگ:ا ےن:دوینی:اعمالمت::ںیم:یھب:وغشمؽ:ئوےت:ےھت::ےکملسو هيلع هللا ىلص رہ:فتق:یبن:رکمی احصہب:رکاؾ

افر:ضعب:ولگ::ا ےن:درگی:اشملغ::ںیم:یھب:رصمفػ::ئوےت:ےھت۔:سج:اک:یقطنم:ہجیتن:ہی:۔ے:ہک:رہ:ا ک:ےک:اپس:اانت:یہ:ملع:دحثی::

رہ:اعترض:سوسحس:ئوات:۔ے۔ئوات:انتج:اس:ےن:امسع: ای:ئوات:یہی:فہج:۔ے:ہک:ضعب:افاقت:الادثی:ںیم:ہاظ

اثمؽ:

تا:فاہعق:وہشمر:۔ے۔ااک:ریماث:دجہ:ف دیسان:اوب:رکب

مك ذم ؾمم٦م مي اهلل صغم اهلل قمممه وؾممم ٧مومم٤مل: م٤ممك ذم يمت٤مب اهلل ؿممئ، وم٤م قممم

ؿممئ٤م(1)

‘‘ریتے: ےی: ویئ:ہصح:ریماث: ںیہ:۔:ںیمےن:مرئاای::اتکب:فتنس: اوب:رکب’’

ےن:دجہ: و:اٹھچ:ہصح:دای:۔ے۔:ملسو هيلع هللا ىلص ےناہشدت:دی:ہک:یبن:رکمی :ۃریغۃ:نب:ۃبعایس:دحثی:ںیم:۔ے:ہک:دیسان

یک:اتدیئ:مرئایئ۔::: ے:ا ک:افر:اہشدت:بلط:یک:وت:دیسان:دمحم:نب:ۃملسم:ےن:ۃریغہ: ےن:ۃریغہ: دیسان:اوب:رکب

(2)

:۔ے۔:دیسان:اوب:رکب::ذریخہ:دحثی: ے:دعؾ:فاتیفقفاحض:ئوا::ہک:ضعب:الادثی::ںیم:االتخػ:فاعترض:اک:ا ک:ببس:عیمج

ےسیج:اسقب:افؽ: ے:ا ک:ہلئسم:وپدیشہ:رہ:اتکس:۔ے:وت: یس:افر: ے:ویکں: ںیہ۔

.:خسن: ے:دعؾ:فاتیفق:3

رقآؿ:دیجم:ںیم:اراشد:ابری:اعتیل:۔ے:

(3) ژ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ پ پ ڀ ڀ ڀژ

: و:مہ:وسنمخ:رک:دںی:،:ای:ئالھ:دںی:اس: ے:رتہب:ای:اس:یسیج:اف

ت

‘‘ر:تاےت:ںیہ۔سج:آي

رشتعی:دمحمی:ںیم:خسن:رقآین:صن: ےاثہ :۔ے،:رگم:رشتعی:ےک:امتؾ:انخس:فوسنمخ::اسملئ:اک:الاہط:ف:ااعیتسب:رہ:ااسنؿ:یک:

،:2894:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م،:723:إم٤مم م٤ممك، رىمم احلدي٨مم١مـم٤م 1

2724:ؾممن اسمن م٤مضم٦م، رىمم احلدي٨م،:2101،:2100:اجل٤ممع ممؽممذي، رىمم احلدي٨م =

اعمراضمع ام٤مسمم٦م 2

106: 2اممرة 3




44

سب:یک:ابت: ںیہ،:ابںی:فہج:ضعب:افاقت:ایسی:الادثی::اسےنم:آیت:ںیہ:وج:ہاظرہ::اعتمرض:فاضتمد:سوسحس:ئویت:ںیہ۔:رگم:در:الص:فہ:

: ے:ئویت:ںیہ۔:انخس:فوسنمخ::ےک:لیبق

مرئاےت:ںیہ::انچں:ہچ:ائاؾ:اشیعف

وين امم٦م صمم يمخم٤م سممته ومل يدع أن يلم يمملا مخ من ؾممته سممته وممن رسملا "

من رؾمول اهلل صغم اهلل قمممه وؾممم سممض قممم امم٤مؾمخ أو قممم ؾممع ذه٥م قمغم امذي

قمممه وؾممم اظمر، اعمموخ ، ومحمظ أطمدمه٤م دون امذي ؾممع من رؾمول اهلل صغم اهلل

(1) " وممس يذه٥م ذمك قمغم قم٤ممتمم طمتى يمون ومممم موضمودا إذا ـمم٥م

یس:اکؾ: و:ا ک:رطےقی: ے:رس:ااجنؾ:دےتی:ںیہ:رگم: یس:افر:ومعق:رپ:ا ے:وسنمخ:مرئا:ملسو هيلع هللا ىلص اسب:افاقت:یبن:رکمی’’

فاضتح: ںیہ:رےنہ:دےتی۔:نکیل:ضعب:رک:دفرسا:رطہقی:اایتخر:مرئا:ےتیل:ںیہ:افر:آپ:: یس:وصرت:انخس:فوسنمخ: و:ہنشت:

ے:رباہ:راتس:ےننس:فاےل:احصیب: و: ویئ:انخس:ای:وسنمخ:اید: ںیہ:یھب:راتہ۔: اتجی:انخس:ای:وسنمخ:ملسو هيلع هللا ىلص افاقت:روسؽ:اہلل

‘‘ںیم: ے: ویئ:ا ک:وھبؽ:اجات:۔ے:ویکں:ہک:ااسنؿ:افر:ایسنؿ:اک:وچیل:دانم:اک:قلعت:۔ے۔

رہی:اعترض:سوسحس:ئوات۔:لاتاں:ہک:فہ:انخس:فوسنمخ: ے:ک قلع:ئویت:ںیہ۔اس:رطح: ے:ضعب:افاقت:دف:الادثی:ںیم:اظ

اثمؽ:

مرئاےت:ںیہ: دیسان:دشاد:نب:افس

ممع رضمل قمغم أشمى -وؾممم قمممه اهلل صغم- اهلل رؾمول أن نظمذ وهو حيتجم وهو سم٤مم

ة مثلان سممدى « واعمحجوم احل٤مضمم أوممر » م٤مل وم رمم٤من من ظمم٧م قمنم(2)

وگلاےن:فاےل:ےک:ک قلع:مرئاای:ہک:اؿ:اک:رفزہ:وٹٹ:ایگ۔ےن:افر:اگلآپ:ےن:رفزے:یک:لاتل:ںیم:یگنیس:

۔ے::ںیم: بج:ہک:دفرسی::دحثی:انب:ابعس

215،:214ص::امرؾم٤مم٦م ممم٤موممي، 1

،2371،:2367:حلدي٨مأيب داؤد،رىمم ا ؾممن،:216:اظمتال احلدي٨م ممم٤موممي، رىمم احلدي٨م 2

،:1963،:1962:،رىمم احلدي٨مصحمح سمن ظمزيم٦م=

428/ 1:اعمتدرك ممح٤ميمم،:3535،:3534:،رىمم احلدي٨مصحمح اسمن طم٤من=




44

ص٤مئم وهو واطمتجم حمرم وهو أن اممي صغم اهلل قمممه وؾممم اطمتجم (1)

ےن:احبتل:ارحاؾ::فرفزہ:یگنیس:وگلایئ۔ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی

اہیں:دفونں:الادثی:ہاظرہ:اعتمرض:ف:اصتمدؾ:سوسحس:ئویت:ںیہ۔

لاتاں:ہک:اہیں: ویئ:اعترض:فاضتد: ںیہ:۔ے۔:در:الص:یلہپ:دحثی:دقتمؾ:ئوےن:یک:فہج: ے:وسنمخ:افر:دفرسی:اتمرخ:

:انخس:۔ے۔:ویکں:ہک:یلہپ:دحثی:ںیم:حتف:ونہ ھ:ںیم:شیپ:آای::بج:ہک:دفرسی:دحثی:ۃجح:8ہکم:اک:ذرک:۔ے:وج:ہک:نس:ے:یک:فہج: ے:

ض:یہ:ایخؽ:رکے:اگ۔رانفافق: صخ:اؿ: و:اعتم ے::ھ:ےک:ومعق:یک:۔ے:۔:اہتبل:انخس:فوسنمخ:10اولداع:نس:

.:فتعس:تغل:رعب: ے:دعؾ:فاتیفق:4

اافلظ:وموجد:ںیہ۔:اہلل:اعتیل:ےن:رقآؿ:دیجم:ےک: ےئ:یئک:: زی:رعیب:زابؿ:یک:ہی:راتیص:۔ے:ہک:ا ک:ظفل:ےک:یئک:اعمین:افر:ا ک:

ااعنؾ: ے::یب:ہکلب:احصف:ارعلب:ےھت:افر:وجا ع:املکل::ےک:ااطعء:فہن:رصػ:رعملسو هيلع هللا ىلص و:رعیب:حیصف:زابؿ:ںیم:انزؽ:مرئاای۔:یبن:رکمی

۔وسےن:رپ:اہساگ:ئوےئگ

:ائاؾ:اوبہفینح ںیم: افر:ائا:ؾ:اشیعف :رقآؿ:دیجم:ںیم:ظفل:رقء:ضیح:افر:رہط:دفونں:اعمین:راتھک:۔ے:سج:یک:فہج: ے:

االتخػ:۔ے۔:ہک:اہیں:ضیح:رماد:۔ے:ای:رہط۔:ہی:تغل:رعب:یک:فتعس:یک:دلیل:۔ے۔

افر:دہشاء:یک:امنز:انجزہ:ےک:ک قلع:االتخػ:یھب:ایس:ملسو هيلع هللا ىلص ریثک:ااعملین:۔ے۔:یبن:رکمی‘‘ ولصۃ’’ ایس:رطح:دحثی:ںیم::ظفل:

ر:رتمح:فریغہ:اش ل:ںیہ۔ےک:اعمین:ںیم:امنز،:داع،:درفد::اف‘‘ ولصۃ’’ ببس: ے::۔ے:

دحثی:ںیم:۔ے:

اعمم٧م قمغم صالشمه أطمد أهل قمغم وممغم يوم٤م ظمرج (2)

۔ےھتا ک:دؿ:ابرہ:رشتفی:تاےئ:افر:دہشا:ء:ادح:رپ:اس:رطح:امنز:ڑپیھ:ےسیج:آپ:تیم:رپ:ڑپےتھ:ملسو هيلع هللا ىلص :رکمییبن

:اس: ے:رماد: ای:۔ے؟:ا ک:امجتع:ےک:زن‘‘ ولصۃ’’ اہیں:ظفل: :افر:دفرسی:امجتع:ےک:زند ک: :امنز:انجزہ:رماد:۔ے: د ک:

ے:رماد:داعےئ:اافغتسر:۔ے۔

:1835: اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 1 ،1938: ،1939: ،2103: ،2278:،2229: ،5691: ،5694: ،5695:،

5699:،5701::،

5749،:4042،:4041 ،2886،:2885: اممحمح ممممم، رىمم احلدي٨م=

6590،:6426،:4085،:4042،:3596:ي، رىمم احلدي٨ماممحمح ممخ٤مر 2




44

مرئاےت:ںیہ::ائاؾ:اشیعف

ب أضممه سممد صملان ؾمملم يم٤معمودع يم٠ممه صغم اهلل قمممه وؾممم دقم٤مهلم واؾمتممرهلم طملم ىمر "

(1) "طمم٤مء وامواتمأل

۔اک:ریثک:ااعملین:ئوان:فہج:االتخػ:۔ے‘‘ ولصۃ’’ ظفل:

269/ 3:ومتح ام٤مري خإسمن طمجر امممالين 1




43

مسق:اثین:

اابسب:االتخػ:احلبظ:لاتات

اس:ںیم:است:اابسب:ںیہ:

.دترجی:ااکحؾ1

.:االتخػ:ابطعئ2

.:االتخػ:زئاؿ:فاکمؿ3

.:اجیلہ:روسؾ:یک:خیب:ینک4

.:فتعس:لمع5

.:اعؾ:فراص6

.:قلطم:فدیقم7

.:دترجی:ااکحؾ:1

۔ے۔دترجی:ااکحؾ: ے:رماد:ااکحؾ:رشتعی:اک:ابدتلرجی:،:رہتف:رہتف:انزؽ:ئوان:

ہی:اہلل:اعتیل:اک:اتم: ہملس:رپ:ااسحؿ:میظع:۔ے:ہک:اس:ےن:ااکحئات: ک:دؾ:انزؽ::رکےن:یک:ئاجےئ:آہتسہ:آہتسہ:فاتق:وفاتق:انزؽ:

اسؽ:ےک:رعہص::ںیم:وھت ا:وھت ا:رک:ےک:انزؽ: ای:ایگ۔:ایس:رطح:رقآؿ:دیجم:یک:ریسفت:فایبؿ::22مرئاےئ::ںیہ:۔:انچں:ہچ:رقآؿ:دیجم:

فاتق:وفاتق:افر:ومعق:ومبعق:املسمونں:یک:راہ:امنیئ:ئویت:ریہ:سج:ےک:ےجیتن:ںیم:ااکحؾ:رشتعی:ںیم:یمک::یھب ے:ملسو هيلع هللا ىلص دحثی:وبنی:

فع:ںیم:اجزئ::ےھت:فیشیب:فاعق:ئویت:ریہ۔:ضعب:ااکحؾ:وج:ادتباےئ:االسؾ:ںیم:ونممع:ےھت:دعب:ںیم:اجزئ:رقار:اپےئ::افر:یئک:ااکحؾ:وج:رش

ئ

ےئگ۔:دعب:ںیم:ونممع:رقار:دی

:۔ے:فاہں:دعب:ںیم:آےن:فاولں:ےک: ےئ:::ایہل:افر:اتم:ےک: ےئ:آاسین:یکؽ:اہجں:رتمحہی:وصرت:لا االتخػ،:ابثع:

،:یئک:الادثی:ںیم:اعترض:یک:ڑبی:فہج:یہی:۔ے۔اعترض::افر: لکش:اک:ببس:یھب:ینب

اثمؽ:

:اکنح:ہعتم:دتراجیا:رحاؾ:رقار:دای:ایگ:اس:ہلسلس:ںیم:فارد:الادثی:ہاظرہ:اعتمرض:سوسحس:ئویت:ںیہ




43

ے:رمفی:۔ے: دیسان:یلع:نب:ایب:رابل

متم٦م قمن هنى -وؾممم قمممه اهلل صغم-اهلل رؾمول أن ٤مء ظممؼم يوم امم

(1)

‘‘ےن:زغفہ:ربیخ::ےک:ومعق:رپ:اکنح:ہعتم: ے:عنم:مرئاای۔ملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اہلل’’

مرئاےت:ںیہ: دیسان:ربسۃ:نب:دبعمینہج

صمم مم٦م دظممم٤م طملم اممتح قم٤مم سم٤معمتم٦م -وؾممم قمممه اهلل صغم- اهلل رؾمول أمرم٤م مخرج مل

قممم٤م هن٤مم٤م طمتى ممم٤م(2)

ےن:حتف:ہکم:ےک:ومعق:رپ:نیت:دؿ:کت:اکنح:ہعتم:یک:ااجزت:رمتمح:مرئایئ:،:دعبہ:اس: ے:عنم:مرئا:ملسو هيلع هللا ىلص آپ:’’

‘‘دای۔

:اک:ایبؿ:۔ے دیسان:ۃملس:نب:ا وع

قممم٤م هنى صمم صمالصم٤م اعمتم٦م رم أوـم٤مس قم٤مم -وؾممم قمممه اهلل صغم- اهلل رؾمول رظمص (3)

ےن:زغفہ:افراس:ےک:ومعق:رپ:نیت:دؿ:ےک: ےئ:اکنح:ہعتم:یک:رتصخ:انعتی:مرئایئ:دعب:ازںی:اس: ے:ملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اہلل

عنم:مرئا:دای۔

ھ(:ںیم:7)ہی:سوسحس:ئوات:۔ے:ہک:ہی:ابمہ:اعتمرض:ںیہ۔:یلہپ:دحثی:ںیم:زغفہ:ربیخ:نس:ذم ورہ:ابتا:ونیتں:الادثی: ے:ہاظرہ:

ھ:ےک:ومعق:رپ:اکنح:8ھ:افر:رسیتی:ںیم::زغفہ:افراس:نس:8اکنح:ہعتم: ے:عنم:رکےن:اک:ذرک:۔ے۔:دفرسی:دحثی:ںیم:حتف:ہکم:نس:

ہعتم: ے:اممتعن:اک:ذترکہ:۔ے۔

س: و:ا ک:دؾ:ونممع:رقار:دےنی: ے:ولوگں: و:الکشمت:اک:اسانم:رکان:ڑپات۔:درتقیقح:لبق:از:االسؾ:اکنح:ہعتم:رمفج:اھت۔:ا

،6961،:5523،:5115:اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 1

،:1407:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م =

1993:اعم١مـم٤م مإلم٤مم م٤ممك، رىمم احلدي٨م=

،::202/ 7:اممن مممممي،::405/ 3:ممد اخإم٤مم أمحد،::1406:م احلدي٨ماممحمح عممم، رىم 2

6398:اعممجم اممػم مممؼماين=

،:55/ 4: ممد اخإم٤مم أمحد،::1405:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م 3

204/ 7:اممن مممممي،::52:اممن ممدارىمممي، رىمم احلدي٨م =




34

:ںیہ:اس:یک:فاضتح:مرئاےت اس: ےی:ابدتلرجی:اس: و:ونممع:رقار::دای:اسیج:ہک::دیسان:انب:وعسمد

٤مء ممم٤م وممس - وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى مع ممزو يمم٤م قمن وممم٤مم٤م م مخت أ ومممم٤م م

رؾمول اهلل صغم اهلل قمممه وؾممم صمم رظمص مم٤م أن مممح اعمرأة إمم أضمل سم٤مممء ذمك (1)

ےک:اسھت:زغفات:ںیم:رش ک:ئوےت:،:امہرے:اسھت:اورںیت:: ںیہ:ئویت:ںیھت::وت:مہ:یصخ:ملسو هيلع هللا ىلص مہ:روس:ؽ:اہلل’’

: و:اہک:افر:ںیمہ::اکنح:ہعتم:یک:رتصخ:انعتی:ےن:ںیمہ:اس: ے:ابز:رےنہملسو هيلع هللا ىلص ئو:ےن:اک:ارادہ::اظرہ: ای:وت::روسؽ:اہلل

مرئا:دی۔

ےنیہی:وتہیج:ابولاضتح:ایبؿ:یک:۔ے۔،:افر:ائاؾ:ونفی:،::انب:رجح،:لازیم:ائاؾ:وغبی

ارغلض:اکنح:ہعتم:یک:دفرمہبت:رتصخ:افر:دف:رمہبت:اممتعن:ئویئ:افر:رمہلح:فار:اس: و:ہشیمہ:ےک: ےئ:ونممع:رقار:دے:دای۔

:.:االتخػ:ابطعئ2

رہ: صخ:یک:تعیبط:افر:زماج:دفرسے: صخ: ے: فلتخ:۔ے۔:ااھچ::میکح:ا ک:یہ:رمض:ےک: ےئ: فلتخ:اابطلعئ:ااخشص: و:

وج:بس: ے:ڑبی:رفلاین::ملسو هيلع هللا ىلص فلتخ::ادفہی:وجتزی:رکے:اگ۔:ارگہچ:رمض:ا ک:۔ے:رگم::رموضیں:ےک:زماج: فلتخ:ںیہ۔:یبن:رکمی

:افر:ابطعئ: فلتخ:ف:امسجین:بیبط:ےھت۔:ا ک:یہ:وساؽ::رپ: فلتخ:ااخشص: و: فلتخ:وجاابت:اراشد:مرئاےت:۔:ویکں:ہک:اؿ:ےک:زماج:

:وت:آپ : :آپ: ے:ہلئسم:درایتف:رکات ہک::ا ے:عنم:رک:دےتی:ںیہ:بج:ملسو هيلع هللا ىلص ئوےت:ےھت۔:انچں:ہچ:مہ:دےتھکی:ںیہ:ا ک: صخ:

س:ئوات:۔ے۔ض:سوسحالادثی::ںیم:ہاظرہ:اعتردفرسے: صخ:: و:ایس:اکؾ:یک:رتصخ:انعتی:مرئا:دےتی:ںیہ۔:سج:یک:فہج: ے:

اثمؽ:

:ںیہ:مرئاےت دیسان:اوب:رہریۃ:

ة قمن -وؾممم قمممه اهلل صغم- اممى ؾم٠مل رضمال أن ٤مرش نظمر وأشم٤مه مه ومرظمص ممم٤مئم اعم

٠ممه ؿم٤مب هن٤مه وامذى ؿممخ مه رظمص امذى وم٢مذا. وممم٤مه وم(2)

ےن:ا ے:رتصخ::دے:ملسو هيلع هللا ىلص ا ک: صخ:ےن:رفزے:یک:لاتل:ںیم:وبس:ف:انکر:یک:ابہ :درایتف: ای:وت:آپ:’’

،5075،:5071،:4615:مخ٤مري ، رىمم احلدي٨مماممحمح 1

1404:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م =

2387:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م 2




34

ےن:ا ے:عنم:رک:دای۔:رتصخ:دی::فہ:وب اھ:اھت:افر:ےسج:عنم: ای:فہ:ملسو هيلع هللا ىلص دی::یہی:وساؽ:دفرسے: صخ::ےن: ای:وت:آپ:

‘‘ونوجاؿ:اھت۔

:‘‘ ابمرشت’’ فاحض:ر۔ے:اہیں:دحثی:ںیم:فارد:ظفل: رماد:۔ے۔:اسیج:ہک:دفرسی:الادثی:‘‘ وبس:ف:انکر:’’ ے:اجمزی:ینعم:

ے:اس:یک:فاضتح:ئویت:۔ے۔:یقیقح:ابمرشت:: ے:رفزہ:افدس:ئو:اجات:۔ے۔

.::االتخػ:زئاؿ:فاکمؿ:3

مرئاےت:ںیہ: ضعب:افاقت:اعترض:الادثی::اک:ببس:زئاؿ:فاکمؿ:اک:االتخػ::ئوات:۔ے۔:اسیج:ہک::ائاؾ:اشیعف

طم٤مومظ وين ذم مممى خي٤مممه ذم مممى وجي٤مممه ذم وين ؾمم٦م ذم مص ممم٤مه وممحممم٤م "

مممى، ؾمم٦م همػمه٤م، ظمتال احل٤مملم وممحمظ همػم ه شممك امم٦م وم٢مذا ادى يمل م٤م طممظ رنه

(1) " سممض ام٤ممملم اظمتالوم٤م وممس ممه يشء خمتمف

:افر::ومعق:رپ:آپ::ایس:اکؾ:یھبک:آپ: ویئ:اکؾ:رس:ااجنؾ:دےتی:ںیہ:وت:: ویئ::احصیب:آپ:یک:اس:تنس: و:اید:رک:اتیل:،: یس’’

: ویئ:احصیب:آپ : ے:رس:ااجنؾ:دےتی:ںیہ:، : :ادناز :افر :اب:رہ:احصیب:ملسو هيلع هللا ىلص و: یس: :رک:اتیل:۔ے، :اس:لمع: و:اید ےک:

و:رس:ااجنؾ::دےتی:داھکی:ئوات::۔ے:وت:ملسو هيلع هللا ىلص :وخد:یبن:رکمیمشچبیک::فہ:تنس:ای:لمع:ایبؿ:رکات:۔ے:وج:وج:اس:ےن:ملسو هيلع هللا ىلص آپ

:دفونں:الادثی: و:اعتم :ف:االتخػ:یک:ابت: ںیہ:ہکلب:زئاؿ:اسنیعم: :ف: فلتخ::ایخؽ:رک:ےتیل:ںیہ:لاتاں:ہک:ہی:اعترض: رض:

‘‘فاکمؿ:اک:االتخػ:۔ے۔

اثمؽ:

مرئاےت:ںیہ: دیسان:اسن:

ب قمن زضمر -وؾممم قمممه اهلل صغم- اممى أن ىم٤مئلا امنم(2)

‘‘۔ے۔ےن:ڑھکے:ئو:رک:ےنیپ: ے:یتخس: ے:ڈااٹن:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی’’

ے:یھب:رمفی:ںیہ۔ افر:دیسہ:اعہشئ: ،:اجرفد:نب:االعلء::: ،:اوب:رہریۃ اس:وہفمؾ:یک:الادثی:دیسان:اوب:دیعس:دخری

214ص:م٦م ممم٤موممي،امرؾم٤م 1

،3717:،رىمم احلدي٨مؾممن أيب داؤد،:5276،:5274:،رىمم احلدي٨ماممحمح ممممم 2

1879:،رىمم احلدي٨ماجل٤ممع ممؽممذي =




34

مرئاےت:ںیہ: بج:ہک:دفرسی:رطػ::دیسان:انب:ابعس

ب زمزم من - وؾممم قمممه اهلل صغم - اهلل رؾمول ؾممم٧م ىم٤مئم وهو ومنم(1)

‘‘ےن:ڑھکے:ئو:رک:ونش:مرئاای۔ملسو هيلع هللا ىلص و:آب:ززمؾ:شیپ: ای:وت:آپملسو هيلع هللا ىلص :ےن:روسؽ:اہللوخد:ںیم’’

اس:وہفمؾ:یک:الادثی:دیسان:یلع:

(2)

،:انب:رمع::

(3)

افر:دبع:اہلل:نب:رمعف:

(4)

انیعمج: ے:رمفی:ںیہ۔

ئو:::دحثی:ںیم:ڑھکے:اؿ:الادثی:رپ:رارئاہن: رظ:ڈایل:اجےئ:وت:ہی:ہاظرہ:ابمہ:اعتمرض::ف:اضتمد:سوسحس:ئویت:ںیہ::ویکں:ہک:یلہپ

ےنیپ: ے::رفاک:اج:راہ:۔ے:بج:ہک:دفرسی:دحثی: ے:اس:ےک:وجاز::رپ:دتاتل:ئویت:۔ے۔:رک:

دحمنیث:ےن:ویں:قیبطت:دی:۔ے:ہک:اؿ:الادثی::ںیم: ویئ:اعترض::فاالتخػ: ںیہ:۔ے:ہکلب:ہی:زئاؿ:فاکمؿ:ےک::االتخػ:یک:فہج:

:اف ل:اپین:افر: یس:رذر:یک:انب:رپ:ڑھکے:ئو:رک::ےنیپ:اک:وجاز:اک:رگم::آب:ززمؾ،:فوض: ے::۔ے۔:اعؾ:لاتات:ںیم:وت:اپین:ھٹیب:رک:انیپ:اچےیہ

ےک:لمع: ے:اثہ :۔ے۔ملسو هيلع هللا ىلص آپ:

.:اجیلہ:روسؾ:یک:خیب:ینک:4

:اعمرشہ:: ںیہ:اھت:ہکلب:اجیلہ:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی: :ںیم:رامت:انییبنل:انب:رک:ےجیھب:ےئگ:فہ: ویئ::ذہمب:افر:میلعت:ایہتف: سج:اعمرشے:

:اجیلہ:روسئات:،:رش ہیک:ااقتعدات:اک:دؽ:دادہ:افر:ا:،قایق:ادقار: ے:اعری:اعمرشہ:اھت۔:آپ:وتدیح:فتنس:یک:غیلبت:ےک:اسھت:اسھت:

فرشہیک::روسئات:ف:ااقتعدات:یک:خیب:ینک:افر:ا،قاایقت:یک:میلعت::ےک: ےئ:ئاومر::نم:اہلل:ےھت۔:

:افر:رباویئں::ےک:علق:ملسو هيلع هللا ىلصآپ: ڑبے:ریغ:سوسحس:ادناز::عمق:رکےن:ےک: ےئ:ےن:ا ےن:امیکحہن:اوؽ:فلع: ے:اؿ:روسئات:

:افاقت:ںیمہ:ضعب::اےسی:ااکحؾ:یھب:ےتلم:ںیہ: ن:ںیم:ہاظرہ::اعترض:ف:اضتد:سوسحس:ئوات: ے:اؿ:یک:رتتیب:مرئایئ:اس:نمض:ںیم: اسب:

۔ے۔

:اعؾ:ےھت۔:اس:ےک:ااصیتسؽ:ےک: ےئ :افر:تبحم:ےک:وٹےکٹ: ر

ت

:ںیم:رشہیک:دؾ،:وعتذی:ڈنگے:م : :رعب:ےک:اجیلہ:اعمرشہ

ےک:اراشدات::وغر:بلط:ںیہ۔ملسو هيلع هللا ىلص آپ

،:5283 -5280:ىمم احلدي٨م،راممحمح ممممم ،5617،:1637:اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 1

1882:،رىمم احلدي٨ماجل٤ممع ممؽممذي ،2968-2967:،رىمم احلدي٨مؾممن امم٤مئي

3718:،رىمم احلدي٨مؾممن أسمی داؤد ،5616-5615:اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 2

1883:،رىمم احلدي٨ماجل٤ممع ممؽممذي 3

1883:،رىمم احلدي٨ماجل٤ممع ممؽممذي 4




38

اثمؽ:

ےن::ریغب:اسحب:ف:رذاب::ت:ںیم:اجےن:فاےل:رتس:زہار::املسمونں:یک:رعتفی:فوتفیص:اؿ:اافلظ:ںیم:مرئایئ:ملسو هيلع هللا ىلصآپ:

ىمون امذين هم » ؽم ون و ، ي « يتويممون رهبم وقمغم يمتوون و ، يتمػم(1)

:ہن:وت:)رشہیک(:دؾ:رکفاےت:ںیہ:افر:ہن:رگؾ:ول۔ے: ے: مس:رپ:داغ:وگلاےت:ںیہ:افر::ا ےن:رب:رپ:وپرا:وتلک:رےتھک:وج’’

‘‘ںیہ۔

ےن:مرئاای:ملسو هيلع هللا ىلص اس:وہفمؾ:یک:دفرسی:دحثی:ںیم:آپ

ك وامتوم٦م وامتلائم امرىمى إن » « رش(2)

و:دؾ:رکےت:۔ رکفاان:اثہ :۔ے۔:آپ:نسح:فنیسح: ے:دؾ:اھکسان،:دؾ:رکان:افرملسو هيلع هللا ىلص رطػ::آپ:یبج:ہک:دفرس

(3)

و::دؾ: ای۔:ملسو هيلع هللا ىلصےن:آپ::آرخی:اایؾ:ںیم:دیسہ:اعہشئ

(4)

و:دؾ:اھکسےت۔: احصہب:رکاؾ

(5)

و:رگؾ:ول۔ے: ے::داغ:وگلاای۔: ہ:ردیسان:ادعس:نب:زرا

(6)

:۔ے:لاتاں:ہک:اہیں: ویئ:اعترض: ںیہ :اعترض:سوسحس:ئوات :ںیم:ابدی:ارظنل: :اجیلہ::اؿ:الادثی: :اہیں:رصػ:اؿ: و ۔

:افر: ااقتعدات:ف:روسئات:ےک:شیب: رظ::رشہیک:دؾ:افر:داغ:وگلاےن: ے:عنم: ای:ایگ:۔ے:ویکں:ہک:فہ:داغ:وگلاےن: و:رباہ:راتس::ؤمرث:

ابثع::افش:ایخؽ:رکےت:ےھت۔:

(7)

ےن:مرئاای:ملسو هيلع هللا ىلصآپ::


225:، رىمم احلدي٨مؾممن أسمو داؤد 2


5412،:5411،:5351:اممحمح ممخ٤مري، رىمم احلدي٨م 4

2202:، رىمم احلدي٨ممماممحمح عم 5

2025:، رىمم احلدي٨مضم٤ممع امؽممذي 6

139-138/ 10:سمن طمجرومتح ام٤مری خإ 7




30

ممل » (1)« دواء داء

یل:۔ے:افر:ہی:ا ک:ببس:۔ے۔ ویئ:داف:ذبات:وخد:افش: ںیہ:۔:اشیف:اہلل:اعت

ایس:رطح:دؾ:ےک:ابرہ:ںیم:مرئاای:

وا » م٤م سم٤ممرىمى سم٠مس رىم٤ميمم قمغم اقمر يم٤م شممن مل « رش(2)

ا ےن:دؾ:ریمے:اسےنم:شیپ:رکف:،:ریغ:رشہیک:دؾ:ںیم: ویئ:رحج: ںیہ۔

.:فتعس:لمع:5

امدين ي (3)

۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص وبنی:دنی:آاسؿ:۔ے۔:دفرسی:ہگج:اراشد:

وا » وا و ي وا ، شمم « شمممروا و وسمنم(4)

‘‘رفنت:ادیا:ہن:رکف۔:افر::آاسین:ادیا:رکف،:یگنت:ادیا:ہن:رکف،:وخربخشایں:دف’’

:ےن:لمع:یک:یئک:وصرںیت:ایبؿ:یک:ئویت:ںیہ،:لمع:ںیم:فتعس:یک:اجنگشئملسو هيلع هللا ىلص اسب:افاقت:اتم:یک:آاسین:ےک: ےئ:یبن:رکمی

ئویت:۔ے:نکیل:ولگ::انفاتیفق:یک:انب:ا ک:یہ:وصرت:اایتخر:رک:ےتیل:ںیہ:افر:دفرسی: و:ئاےنن:ےک: ےئ:آئادہ:یہ: ںیہ:ئوےت۔:لاتاں:

ےن:وت:اتم:یک:آاسین::افرفیفخت:ےک: ےی:لمع::ںیم:اجنگشئ:افرفتعس:یک:یئک:وصرنیت:ایبؿ:مرئا:دںی:ںیہ۔:رگم:ملسو هيلع هللا ىلص ہک::یبن:رکمی

ػ::ارتفاؼ:افر:رخےت:ئوےئ::اس:یک:انب:رپ::االتخمہ::ےن:اس: و:اعترض::ایخؽ:رک :اایتخر:رک:ایل۔:زایدہ:رت:االتخیف:اسملئ:ںیم:االتخػ::ي

یک:یہی:فہج:۔ے:۔

اثمؽ::

ا ک:دحثی:ںیم:۔ے::

ل ، ضمم٥م وهو يم٤مم أن أراد إذا - وؾممم قمممه اهلل صغم - اممى يم٤من ٠م ، ومرضمه هم وشمو


3886:، رىمم احلدي٨مؾممن أسمو داؤد 2


69:امخ٤مري، رىمم احلدي٨م اممحمح 4




34

الة ممم (1)

‘‘لاتل:انجہ :ںیم:وسےن:اک:ارادہ:مرئاےت:وت:ااجنتسء:رک:ےک:امنز::فاتا:فوض:رک:ےتیل۔ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی’’

دفرسی:دحثی:ںیم:۔ے:

م٤مء يمس و ضمم٥م وهو يم٤مم -وؾممم قمممه اهلل صغم-اهلل رؾمول يم٤من (2)

رظ::لمع:ںیم:فتعس:افر:اجنگشئ:ر یھ:یئگ:۔ے۔شیپ:اہیں: ویئ:اعترض:فاضتد: ںیہ:۔ے:ہکلب:اتم:یک:وہستل:ےک

.:اعؾ:فراص:6

:وطبر:االطص :ہلئسم:یک:فاضتح:ےک: ےئ:اؿ:یک:االطصیح:اعؾ:فراص:دحمنیث:افر:ءاہقء:ےک:زند ک: : :اذہا ح:لمعتسم:ںیہ:،

رعتافیت::ذرک:یک:اجیت:ںیہ:

.اعؾ::1 (3)" يممح مهامم٤مم ممظ وع وم٤م واطمدا ممثػم همػم حممور متمرق جمع م٤م "

‘‘فـ:ظفل:۔ے:وج:کیب:فتق:یظفل:ای:ونعمی:وطر:رپ:یئک:امراد: و:اش ل:ئو۔’’

.:راص::2

هو يمل ممظ وع عمممى ممموم قمغم اخإممراد (4)

راص:فہ:ظفل:۔ے:وج:ینعم:ولعمؾ:ای:یمسم:ولعمؾ:ےک: ےئ:ارفنادی:وطر:رپ:فعض: ای:ایگ:ئو۔

:رھک::رک:ہی:ابت:ےنھجمس:یک: وشش:رکین:ملسو هيلع هللا ىلص راشدت:وبنیاعص:فراص:یک:رعتافیت:رپ:وغر:رکےت:ئوےئ:ںیمہ:ا ودم: رظ:

287،:286:امخ٤مري، رىمم احلدي٨م اممحمح 1

118:، رىمم احلدي٨ماجل٤ممع ممؽممذی 2

،105ص:ارؿم٤مد اممحول مممويم٤مين،،:134ص:امتمريم٤مت ممجرضم٤مين، 3

،:69/ 1ص:ممم امثوت،،:99ص:م٤مزي،اعمممي ذم أصول امممه ممج =

55ص:مور اموار عمال ضممون،=

93ص:اعمممي ممجم٤مزي،،:132ص:ارؿم٤مد اممحول مممويم٤مين،،:91ص:امتمريم٤مت ممجرضم٤مين، 4




34

اچےیہ::ہک:آپ:اس: ے: ای:رماد:ےل:ر۔ے:ںیہ۔:تہب: ے:اسملئ:اےسی:ںیہ: ن:ںیم:االتخػ::ف:اعترض::ضحم:اس: ےی:سوسحس:ئوات:

۔ے:ہک:ولگ::آپ:ےک:مرومدات:یک:رماد:ےنھجمس: ے:اقرص:ئوےت:ںیہ۔

مرئاےت:ںیہ::انچں:ہچ::ائاؾ:اشیعف

ورؾمول اهلل صغم اهلل قمممه وؾممم قمريب امم٤من وامدار وممد يمول اممول قم٤مم٤م يريد سمه

(1) امم٤مم، وقم٤مم٤م يريد سمه اخل٤مص

اکمؿ:فزئاؿ::رہ:دف:اابتعر:: ے:حیصف:رعیب:ےھت،:یھبک:آپ:الکؾ:اعؾ:مرئاےت::ںیہ:افر:اس: ے:رماد:یھب:اعؾ:ملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اهلل

رگم:رماد:راص:ئوا:رکیت۔:ئویت::افر:یھبک:الکؾ:اظرہاا:اعؾ:ئوات

اس:وصرت:لاؽ:ےک:شیپ: رظ::تہب: ے:اسملئ:ںیم:اپای:اجےن:فاتا:اعترض:ایس:لیبق: ے:۔ے۔

213ص::امرؾم٤مم٦م ممم٤موممي، 1




34

اثمؽ:

مرئاےت:ںیہ: دیسان:انب:رمع

(1) اعمزاسمم٦م قمن هنى - وؾممم قمممه اهلل صغم -اهلل رؾمول أن

ا: ے:عنم:مرئاای۔ملسو هيلع هللا ىلص روسؽ:اہلل’’

ت

‘‘عیب:زماب

ا:یک:رعتفی:اس:رطح:یک:۔ے::ؾ:اشیعفائا

ت

ےن:زماب

(2)" سملا جيمل يمممه من ضممهيمممه هي سممع م٤م يمر "

‘‘ا ک:یہ:سنج:یک:ولعمؾ:دقمار:یک:انولعمؾ:دقمار:ےک:دبےل:عیب: وزماہنب:ےتہک:ںیہ۔’’

یک:دحثی:ںیم:۔ے: دفرسی:رطػ:دیسان:ز د:نب:اثہ ::

(3) ترا سمخرصم٤م اممري٦م سممع رم رظمص -وؾممم قمممه اهلل صغم-اهلل رؾمول أن

‘‘ےن:عیب:رعاای:یک:رتصخ:انعتی:مرئایئ۔ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی’’

عیب:رعاای:یک:لکش:ہی:۔ے:ہک:رعب:ےک:اہں:رفاج:اھت:ہک:اصبح:تیثیح::وج:: یس:ابغ:ےک:ئاكل:ئوےت:،:ابغ:اک: ویئ:ا ک::درتخ:

اس:اک:لھپ::مت:اھک:ول،:اب:فہ:رغبی:آدیم:لھپ:ےنیل:ای:درتخ:یک:دھکی:اھبؽ::ےک: ےئ:: یس:رغبی: و:اسؽ:رھب:ےک: ےئ:دے:دےتی::ہک

:اس: ے:فاسپ:ےل:اتیل:ہک:اس: :اس:رشط:رپ: :ابغ:ےک: ےئ:اسملئ:ادیا:ئوےت:وت:فہ:دای:ئوا:درتخ: ابر:ابر::ابغ:ںیم:آات:سج: ے:ئاكل:

:رہ:اجےئ:اگ۔:فہ:اس:ےک:اطمقب::ا ے:کشخ::لھپ:دے:داتی۔:درتخ::رپ:وج:لھپ::اظرہ:ئوا:۔ے:اس:اک:ادنازہ:اگل ::ہک:کشخ:ئورک:انتک

،:2205،:2185،:2172،:2171:ممخ٤مري، رىمم احلدي٨ماممحمح 1

،:3361:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م،:3875،:3865،:3862:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م =

3953:ؾممن امم٤مئي، رىمم احلدي٨م،:1226:اجل٤ممع ممؽممذي، رىمم احلدي٨م=

2265:ؾممن اسمن م٤مضم٦م، رىمم احلدي٨م =

334ص::امرؾم٤مم٦م ممم٤موممي، 2

،::2192،:2188،:2184،:2173:ممخ٤مري، رىمم احلدي٨ماممحمح 3

،3362:ؾممن أيب داؤد، رىمم احلدي٨م،:388،:3878،:3876:اممحمح عممم، رىمم احلدي٨م=

3910:ؾممن امم٤مئي، رىمم احلدي٨م،:1300:اجل٤ممع ممؽممذي، رىمم احلدي٨م =




33

: (1) اس: و:عیب::رعاای:اہک:اجات:۔ے۔:

ا: ے:عنم: ای:ایگ:۔ے:بج:ہک:ایس:وصرت:یک:عیب:رعاای:یک:رتصخ:دے:دی:یئگ: اہیں:یلہپ:دحثی:انب:رمع

ت

ںیم:عیب:زماب

۔ے۔

ؾ:رپ:اقمئ:۔ے:افر:دفرسی:دحثی:راص:ومعق:ےک:درتقیقح:اہیں:اعترض:انؾ:یک: ویئ: زی: ںیہ:۔ے۔:یلہپ:دحثی:ا ےن:ومع

ےئ:۔ے۔

.:قلطم:فدیقم:7

اس:ثحب:یک:فاضتح:ےک: ےئ:قلطم:فدیقم:یک:رعتفی:تہب:رضفری:۔ے:اتہک:ےنھجمس:ںیم:آاسین:ئو۔:

قلطم:یک:رعتفی:

(2)" امممظ امدال قمغم مدمول ؿم٤مئع ذم ضممه "

‘‘ںیہ۔:قلطم:ےتہک:ااسی:ظفل:وج:وپری:سنج:رپ::دتاتل:رکے:ا ے’’

دیقم:یک:رعتفی:

(3) م٤م ىممد ممض صم٤مشمه

ااسی:ظفل:سج:ںیم: یس:ففص: /:تفص:یک:دیق:ئو۔’’

اسب:افاقت:: ویئ:ظفل:: یس:دحثی:ںیم:قلطم::فارد:ئوات:۔ے:دفرسی:رطػ::فیہ:ظفل: یس:افردحثی::ںیم:دیقم:اامعتسؽ:

یک:لیبق: ے:ئوات:۔ے۔:ئوات:۔ے۔:ولگ:اس: و:اعترض::ایخؽ:رک:ےتیل:ںیہ:لاتاں:ہک:ہی:قلطم:فدیقم

اثمؽ:

۔ے:ملسو هيلع هللا ىلص ی:اراشد:وبن

«امم٤مر م٩مم ومم قمغم يمذب من وم٢ممه قمغم شممذسموا »(1)

391/ 4:ومتح ام٤مري خإسمن طمجر،:189-188/ 10:اعممم٤مج مممووي 1

3/ 3:اخإطمم٤مم ذم أصول اطمم٤مم ممدي 2

205:امتمريم٤مت ممجرضم٤مين، ص 3




33

‘‘ھجم:رپ:وھجٹ:ہن:وبتا:رکف::ویکں:ہک:وج: صخ::ھجم:رپ:وھجٹ:وبےل:اگ::آگ:ںیم:دالخ:ئو:اگ۔’’

دفرسی:دحثی:ںیم:۔ے:

وأ امتممد قمغم يمذب من » « امم٤مر من مممده ومممت(2)

‘‘سج:ےن:اجؿ:وبھج:رک::ھجم:رپ:وھجٹ:وبتا:وت:فہ:اانپ:اکھٹہن:منہج:ںیم:انب:ےل۔’’

وج:ں:یلہپ:دحثی::ںیم:وھجٹ:اک:ظفل::قلطم:افر:دفرس:ی:دحثی:ںیم:اس:ےک:اسھت:دمع:یک:دیق:اگلیئ:یئگ:۔ے۔:ابدی:ارظنل::ںیم:اہی

ر:عف:یک:وصرت:ہی:۔ے:ہک:قلطم: و:دیقم:رپ:ومحمؽ:رک:ےک::اس:فدیع:ںیم:رصػ:اس: صخ: و:اش ل::۔ے::اس:یک:اعترض:سوسحس::ئو:راہ

رپ:وھجٹ:وبےل:اگ۔ملسو هيلع هللا ىلص اھجمس:اجےئ:اگ:وج:اجؿ:وبھج:رک::آپ:

5911:ؾممن امم٤مئي، رىمم احلدي٨م،::109،:107،:٨:106مممخ٤مري، رىمم احلدياممحمح 1

6197،:3461،:1291،:110،:108:ممخ٤مري، رىمم احلدي٨ماممحمح 2



ثالثباب

و تعارف ابن حجر عسقالنی

حتف:اابلری

، دیرت و کرداربن حجرحافظ :لصف:افؽ

تعارف فتح الباری :اثینلصف:



ل

فصل او

۔ سیرت و کردارحافظ ابن حجر عسقالنی



۔:ریست:ف:رکدار:احظف:انب:رجح:القسعین۔:1 92 ف:حتف:اابلری:اعترػ:انب:رجح:القسعین۔3

۔:ریست:ف:رکداراحظف:انب:رجح:القسعین

ا ا: مل:ف:اد :اک:اوہار :اھت،:آپ: ے:آؤاؤ:ااداد:اک:قلعت:اکی:یملع:اخونادے:ےس:اھت،:آپ:اک:رھگ:احظف:انب:رجح:القسعین

إذا زكى األصل الػرع ’’ ےن:ولعؾ:فاعمرػ:ںیم:ڑبا: اؾ:دیپا:ایک:اف::ر:ف :یھبس: مل:فلضف:ںیم:اکی:دفرسے:ےس:ڑبھ:رک:ےھت۔

ےن::انب:رجح’’ رپ:یھب:اےنپ:اخدناین: مل:فلضف:اک:رصنع:اغبل:اھت۔:ہکلب:ارگ:ہی:اہک:اجےئ:ہک: ے:تحت:انب:رجح:‘‘ غالبا

ے:احالت:زدنیگ::ایبؿ:رکےن:ےس::اےنپ:اخدناین:یملع:اقمؾ:وک:اچر:اچدن:اگل:دےی:وت:ےب:اج:ہن:وہ:اگ۔:تہب:انمبس:ےہ:ہک:انب:رجح

ےلہپ:آپ: ے:اخدنین:یملع:اقمؾ:فرمہبت:اک:ذرک:ریخ:رک:دای:اجےئ:۔

اد:ادجم:

فر:بطق:ادلنی:بقل:اھت۔:آپ:دنلب:اپہی:یملع:تیصخش:ےھت۔:اےنپ:آپ: ے:اد:ادجم:اک: اؾ: ایم:امس:رگایم:دمحم،:اوب:ااقلمس:تینک:ا

:فتق: ے:دیج:املعء:رکاؾ:ےس:یملع:اضیفؿ:احلص:ایک۔:نج:ںیم:ےس:احظف::انب:اسعرک اخص:وطر:رپ:اقلب::افر:انب:وقاس:

ذرک:ںیہ۔:اؿ:ےس:اںیہن:ااجزت:رفاتی:احلص:یھت۔

(1)

دادا:اھبیئ:

ھ(:اےنپ:فتق: ے:دیج:اعمل:دنی:714):ؾ:رخف:ادلنی:امثعؿ:نب:دمحم:انکین: ے:فادل:رگایم: ے:اچچ:خیش:احظف:انب:رجح

ےھت۔اوہنں:ےن:ااکرب:ویشخ:ےس:یملع:اافتسد :ایک:افر:ایلع:یملع:بصنم:رپ:افزئ:رےہ۔

(2)

اؿ: ے:یملع:اقمؾ:رپ:فیفع:رطمی:اک:وقؽ:لقن:رفامےت:ںیہ:فی:اامؾ:اخس

(3) "وفؼقه الشافعقة ذم زماكهواكتفت إلقه رئاشة اإلفتاء.... مػتى الثغر، "

، بروت ،1جؾد: ،ذم ترمجة صقخ اإلشالم ابن حجر هرااجلوالسخاوي، حمؿد بن عبد الرمحن: 1

901،ص: م9110دار ابن حزم،

،بروت، دار الؽتاب 2جؾد: ،الدرر الؽامـة ذم أعقان ادائة الثامـة:أمحد عسؼالين ،بن حجرا 2

050ؾ،:ص::1991ی،العرب

9/901:اجلواهر والدررلسخاوي ، ،901/ 9ا : ایض 3




‘‘آپ:رغت: ے:یتفم:امظع:افر:اےنپ:زامہن: ے:ہقف:اشیعف: ے:ہیقف:فاعمل:ےھت۔’’

فادل:اماد:

آپ: ے:فادل:اماد:اک: اؾ: ایم:امس:رگایم::یلع

(1)

ھ(:تینک::اوب:انسحل:افر:بقل::ونر:ادلنی:اھت۔:آپ: ے:فادل:رگایم:777):ؾ::

ھ(:افر:اؿ: ے:مہ:732ےھت۔:اںیہن:ولعؾ:ونتمہع:ںیم:اہمرت:اتہم:احلص:یھت۔:انب:دیس:اانلس:)ؾیھب:دنلب:اپہی:یملع:اقمؾ::رےتھک:

رصع:ف:ہقبط:ےسک:املعء:ےس:یملع:اضیفؿ:احلص:ایک۔:آپ:ؤااقدع :اصبح:دویاؿ:اشرع:یھب:ےھت۔:۔

(2)

دماحئ:وبنہی،:‘‘ دویاؿ:ارحلؾ’’

‘‘دماحئ:ہیکم:فریغ :وہشمر:دویاؿ:ںیہ۔

(3)

:یاامؾ:اخسف :فدترسی:یک:ےن:اؿ:: :اد :ںیم:اہمرت:فالصتیح: ے:اسھت:اسھت:ااتفء :ت:افر :رقاء یک:ہقف:،:رعتیب،

ااجزت:اک:ذترک :یھب:ایک:ےہ۔:

(4)

ںی:آپ: ے:فادل:رگایم:لقع:فرعمتف،:دایتن:ف:اامتن:افر:اکمرؾ:االخؼ::ےس:فصتم:ےھت:آپ:اصنیحل:یک:تبحص::العفـ:از

اایتخر:رکےت:افر:اؿ:یک:میظعت::اجب:الےت:ےھت۔

(5)

انب:رجح،: اؾ:فبسن:

احظف:انب:رجح:القسعین:اک:وہشمر:فدمتعم: اؾ:فبسن:ہی:ےہ۔

ادمح:نب:یلع:نب:دمحم:نب:دمحم:نب:دمحم:نب:یلع:ومحمد::نب:ادمح:نب:رجح

(6)

، قاهره،، ادطبعة االمریة، س، ن، إلرص عن قضاة مرصرفع ا:أمحد، عسؼالين ،بن حجرا 1

55:ص

9/901:السخاوي ، اجلواهر والدرر 2

روت، دار ، ب1،جؾد: ایضاح ادؽـون ذم الذیل عذ كشف الظـون، اشامعقل باصا: البایاكی 3

011م، ص: 9151احقاء الساث االشالمی،

11ص:ذیل رفع االرص عن قضاة مرص، 4

909/ 9:السخاوي ، اجلواهر والدرر 5

41ص:ھ،9040،دار الباز،ؽة ادؽرمةم،مؼدمة دیوان ابن حجر عسؼالينأبو الػصل، الدكتور، 6




:فبقل:

ي ت

كن

آپ:یک:تینک:اوب:الضفل:

(1)

افر:بقل:اہش :ادلنی:

(2)

اھت۔

ةسن:

:یک:ف ہ:ةسن::ہی:ےہ:ہک:آپ: ے::آؤاؤ:ااداد:القسعؿ: ے:ر ےن:فاے:انکین:ہلیبق:ونب:انکہن:یک:رطػ:ةسن:ےہ:افر:القسعین

ةسن:انکین:افر:القسعین:دفونں:وہشمر:ںیہ۔:ےھت:وج:ہک:زغ :نیطسلف: ے:رقبی:اسلح:دنمسر:رپ:فاعق:ےہ۔:آپ:یک

(3)

:اخص:ےس:ے:رک:آپ: ے:اد:ایلع:کت:امتؾ:اامسء: ے:اسھت:اسھت:ااقل :یھب:ذموکر:ںیہ۔:اس:یک:اکی:احظف:انب:رجح

ف ہ:ےہ۔

:وقبؽ:انب:رجح :ادلفۃل:،:العؤ:ادلفۃل:،:سمش:ادلفۃل،:اریم:ادلفۃل:افر::الجؽ:ادلفۃل:فریغ :ااقل :اامعتسؽ:رک: ؤاداش :اےنپ:اامسء:: ے:اسھت:دضع:

وحاے:ےس::اک:بقل:اایتخر:رک:ایل:۔:اس:بقل:وک:دنی: ے‘‘ رصنۃ:ادلنی’’ ےت:ےھت۔:ایس:اانثء::ںیم:اکی:رتک:ؤاداش ::رغطؽ:کب:ےن:

اس:دقر:ذپریایئ:احلص:وہیئ:ہک:وعاؾ:فوخاص:ےن:اس:وک:اانپ:ایل۔:ایس:رطہقی:رپ:ےتلچ:وہےئ:آپ:اک:بقل:اہش :ادلنی،:فادل:رگایم:اک:

ونر:ادلنی،:دادا:بطق:ادلنی،:دادا:اھبیئ:):فادل: ے:اچچ(:رخف:ادلنی،:اد:ایلع:):فادل:رگایم: ے:دادا:اجؿ(:الجؽ:ادلنی:بقل:رےتھک:

ےھت۔

(4)

::رجحانبآپ:یک:رہشت:انب:رجح: ے: اؾ:ےس:ےہ۔:انب:رجح:ےس: اؾ:ےس:ف ہ:رہشت:ایک:ےہ:اس:رپ:االتخػ:وک:احظف:انب:رجح:ےن:وخد:

اکی:رعش:ںیم:ذرک:ایک:ےہ:ہک:ہی:اد:ایلع:اک: اؾ:ای:بقل:اھت۔

(5)

904/ 9:واهر والدرر، اجل السخاوي 1

904/ 9:ادصدر السابق 2

900، 903/ 9:سابقادصدر ال 3


: ابن حجر العسؼالين حقاته وصعره، بروت، دار الؽتاب حمؿد بن یوشف بن ایوب، الدكتور 5

31ص:م،9110العريب،




پ:یک:اپوچنںی:تشپ:ںیم:اد:ایلع::اک: اؾ:اھت،:اسیج:ہک:بسن: اہم:ےس:اظرہ:ےہ۔:رجح:آ

ےئ:دیپاش:اترخی:فاج

ء:ےہ۔:773ابعشؿ:امظعمل::22افر:ارثک:ذترک :اگنرفں: ے:زندکی:آپ:یک:اترخی:فالدت::اامؾ:اخسفی

(1)

رگم:انب:دہف:

ھ:ذرک:یک:ےہ۔::772ابعشؿ::امظعمل:::13ھ(:ےن:اترخی:فالدت:871):ؾ::یکم

(2)

ا:وہےئ::وج:زدنیگ:ا ر:اؿ:یک:یک::آپ:درایےئ:لین: ے:انکرے:دار:ااحنلس:افر::اجعم:اددی: ے:رقبی:اےنپ:اس:رھگ:ںیم:دیپ

ںیم:وہشمر:اھت۔

در:میتی:

آپ:یک:فادل :اماد:ڑبی:دنی:دار:افر:امؽ:دار:وعرت:ںیھت۔:آپ:ایھب:تہب:وھچیٹ:رمع:ںیم:ےھت:ہک:ف :فافت:اپ:ںیئگ۔

(3)

ایھب:آپ:یک:رمع:اچر:اسؽ:وک:ہن:یچنہپ:یھت:ہک:آپ: ے:فادل:رگایم:یھب:دایمئ:الج:وک:کیبل:ہہک:ےئگ۔:

رفامےت:ںیہ::انچں:ہچ:انب:رجح

تركـي ومل أكؿل أربع شـني و أكا اآلن أعؼؾه كا لذي یتخقل الشقئ وال یتحؼؼه واحػظ "

كظم العؼقان ذم السقوضي، عبد الرمحن بن أيب بؽر، اإلمام، ،900/ 9:واهر والدرر لؾسخاوياجل 1

05: ، صم9110ؽرمة، دار الؽت ، ، مؽتبه ادأعقان األعقان

410،ص: م9111، بروت، دار ادسرة، 7،جؾد: صذرات الذه ابن العامد، حـبيل: =

، مؽة 1، جؾد: البدر الطالع بؿحاشن من بعد الؼرآن السابعالشوكاين، حمؿد بن عيل، اإلمام: =

55،ص: م9155ادؽرمة، دار الباز،

، بروت،دار أحقاء الساث العريب، س، یل ضبؼات احلػاظحلظ االحلاظ بذابن ففد،مؽي: 2

341: ، صم9155ن،

، 949/ 9:واهر والدرراجل السخاوي، ،55: ، ص رفع االرصة عن قضاة مرصابن حجر ، 3

410/ 1:ابن عامد ، صذرات=




(9)"عـه أكه قال: كـة ولدي أمحد : أبو الػضل

ںیم:ایھب:اچر:اسؽ:اک:ہن:اھت:ہک:ریمے:فادل:رگایم:اس:دار:افین:ےس:رتصخ:وہ:ےئگ:۔:ےھجم:سب:اکی:وخا :یھب:’’

‘‘ےہ:ہک:اوہنں:ےن:رفامای::ریمے:ےٹیب:اک: اؾ:ادمح:افر:تینک:اوب:الضفل:ےہ۔:رطح:اید

افکتل:

:زیک:777آپ: ے:فادل:رگایم:یک:فافت:ربج:ارملبج: : : : : : : ھ:ںیم:وہیئ۔:اوہنں:ےن:فافت:ےس:لبق:اےنپ:اکی:رقیف:اخص:

:اوب:رکب:نب:ونر:ادلنی:یلع:ارخلفیب:وک:فتیص: ے:ذرےعی:انب:رجح:یک:افکتل:اک: :اترج:ادلنی: :ارخلفیب:تہب:ڑبے: ذہم:دار:رہھٹاای،

ےھت۔

(4)

رتتیب:

:اؿ: ے:رگ:ف:رےشی:ںیم:وکٹ:وکٹ:ا ری:وہیئ:یھت۔:اوہنں:ےن: ارخلفیب:اہجں:تہب:ڑبے:اترج:ےھت:فاہں:دنی:داری:یھب:

:یک:االسیم:رتتیب:ںیم:وکیئ:رسک:ہن:ااھٹ:ریھک۔:اؿ: ے:العف :آپ:یک:ڑبی:نہب: ریمعت:ریست::ےن:آپ:یک:‘‘ تس:ارلبک’’ انب:رجح:

:ف : :امہ:رمہبت:رےنھک: ے:العف : :ایک۔:ف :آپ:ےس:ضحم:نیت:اسؽ:ڑبی::ںیھت:رگم: مل:فلضف:ںیم: :ادا: فتیصخش:اسزی:ںیم:امہ:رکدار:

االخؼ:ف:وقتی:یک:یھب:رکیپ:ںیھت۔:انب:رجح:اینپ:ریشمہ::ےس:زربدتس:ذجؤایت:افر:فااہلہن:دیقعت::فتبحم::رےتھک:ےھت۔:یتح:ہک::اںیہن:اینپ:

اسؽ:اےنپ:اخقل:یقیقح:وک:اج:ںیلم۔:28ھ:ںیم:رمعبۃ:798ہہک:رک:اید:ایک:رکےت:ےھت۔:‘‘ ایم:دعب:ایم’’افر:‘‘ ہنسحم’’

(3)

آاغز:میلعت:

رمع:اپچن:ربس:لمکم:وہیئ::وت:انب:رجح:وک:بتکم:ںیم:دالخ:رکفاای:ایگ۔

(0)

ایل:اھت۔:وقت:احہظف:یک:رکہمش:اسزایں:دقرت:ےن:ذاہتن:ف:اطفتن:افر:ذاکفت:یک:ششخب:ںیم:ڑبی:رفاخ:دیل:افر:ایفض:ےس:اکؾ:

ت ، دار ، برو1، جؾد: اكباء الغؿر بلبـاء العؿر ذم التاریخابن حجر، أمحد بن عيل، عسؼالين، 1

،905/ 9:واهر والدرر، اجل السخاوي ،991-991م،ص: 1986الؽت العؾؿقة،

341ص:ابن ففد مؽي ، حلظ االحلاظ ، =

949/ 9:واهر والدرر، اجل السخاوي 2

995، 990/ 9:واهر والدرر، اجل السخاوي ،304/ 3:ابن حجر، كباء الغؿر بلبـاء العؿر ذم التاریخ 3

05ص:السقوضي ، كظم العؼقان ،، 11ص:رص ،اإل ، ذیل رفع السخاوي 4




ھچک:مک:بجعت:ازیگن:ہن:ںیھت۔:وسرۃ:رممی::رصػ:اکی:دؿ:ںیم::ظفح::رک:یل۔

(9)

ی::

فطس

افر:ون:اسؽ::یک:رمع:ںیم::دصر:ادلنی::دمحم:نب:دمحم:نب:

اشرح:رصتخم:ربتزیی:ےس::رقآؿ:دیجم:لمکم:وطر:رپ:ظفح:رک:ایل۔

(4)

اسؽ:رغبض:جح:ہکم:رکمۃم:یک::11ھ:رمعب:784یص::فلیفک:زیک:ادلنی:ارخلفیب: ے:رمہا :نسح:اافتؼ:المہظح:وہ:رک:انب:رجح:اےنپ:ف

زایرت:ےس:رشمػ:وہےئ۔:جح:تیب:اہلل:ےس:افرغ:وہ:رک:یھب:ارض:دقمس::ںیم:اسؽ:ا ر::ایقؾ:راہ۔:ایس:دفراؿ:راضمؿ:اابملرک:

اسؽ:ہکم:رکمۃم:ںیم:لمکم:رقآؿ:دیجم:ولصۃ:ارتلفاحی:ںیم:انس:دای:۔:12ںیم:رمعب:

(3)

:افر:اسعدت:دنمی::ےن:ااسی::اسھت:دای::ہک: ھ:یھب:ہکم::رکمہم:ںیم:زگرا:افر:اخیشل:فیفع:ادلنی:ااشنلفری:یکم:):785وخش:یبیصن:

ھ(:ےس:حیحص:ااخبلری:: ے:ارثک::ےصح:اک:الہپ:امسع:ایک۔791ؾ

(0)

و یط::ےس:وجتدی:فرق:آؿ:افر:احظفي

خل

:اخیشل:اہش :ادلنی:ا

ز

عظم

:لامؽ:ادلنی::ےس:احظف: دب:اینغ:العف :ازںی:دفراؿ:ایقؾ::ہکم:

ادقملیس::یک:اتک ::دمعۃ:االاکحؾ:زپیھ۔

یملع:اافسر::

"الظػر وشقؾة السػر "

‘‘وہشمر:وقمہل:ےہ۔’’

رفامےت:ںیہ::اامؾ:اشیعف

تغرب عن األوضان ذم ضؾ العذ

وشافر فػي األشػار مخس فوائد تػرج هم

341ص:ابن ففد مؽي ، حلظ االحلاظ ، 1

، 55/ 9:الشوكاكی ، البدر الطالع، 949/ 9:واهر والدرر، اجل السخاوي 2

،31/ 4:السخاوي ، الضوء الالمع ،55،ص:ابن حجر ، رفع إلرص =

55،ص:ذیل رفع اإلرص ،السخاوي ;

31/ 4:السخاوي ،الضوء الالمع ،55،ص: ابن حجر ، رفع إلرص 3

، كراجي، مؽتبة بقت العؾم، اإلمام دیوان اإلمام الشافعيالشافعي، حمؿد بن ادریس، 4

941ص:م(،2005




(9)"واكتساب معشقته وعؾم و أداب وصحبة ماجد

:ےن:احظف:انب:رجح ھ:یک:ؤات:793ایک:ہی::ےن:اینپ:یملع:یگنشت: ے:ےئل:یملع:اافسر:اک:آاغز:رصم:یہ: ے:یملع:رہش:وقس:

ےہ۔

(4)

: ھ:ںیم:ادنکسرہی::797دعب:ازںی:

(3)

: ھ:ںیم:رحنیم:رشنیفی:811،

(0)

: ھ:ںیم:نمی:816ھ:ف::811،

(5)

: ںیم:البد:اشؾ::812،

ی ہ،:زغ ،: اسلب،:رقظہلم،:تیب:ادقملس::افر:دقشم::وصخاص:رسبای:وقس،:

(1)

ے:یملع:اافسر::ف:رالحت::اایتخر:رفامےئ:افر:اےنپ:فتق:: ے:

دیج:املعء:فویشخ:ےس:یملع:اافتسد :ایک۔

ویشخ::انب:رجح:القسعینیسک:یھب:ااسنؿ:یک:تیصخش::ف:رکدار::اسزی:ںیم:فادلنی:: ے:دعب:بس:ےس:مہ:رکدار:اس: ے:ااسذت :ادا:رکےت:ںیہ۔:فیہ:اخؾ:

: ے:امؽ: :اسےچن:ںیم:ڈاھےتل:ںیہ،:یسک:تیصخش: ے:یملع:اقمؾ:اکنیعت:اس: ے:ااسذت :یک:دعتاد:افر:یملع:روسخ: وک:وخ :وصرت:

(:وخانیت:یھب:اشلم:ںیہ۔55ےہ۔:نج:ںیم:نپچپ:):631ذرےعی:وہات:ےہ۔:انب:رجح: ے:لک:ااسذت :یک:الص:دعتاد:

(1)

ؾ:رقآؿ،:ثی ،،:ہقف:افر::و و:فریغ :اخص:وطر:رپ:اشلم:ںیہ۔آپ:ےن:اؿ:ااسذت :ےس:ونتمع:ولعؾ:اک:اافتسد :ایک:نج:ںیم:ولع

اؿ:ولعؾ:ارہعب:ںیم:نج:امہ:افر:اشمریہ::ویشخ:ےس:یملع:اضیفؿ:احلص:ایک:دنچ:اکی:اک:رصتخم::ذترک :ایک:اجات:ےہ۔

ویشخ::ارقلاء:ات:

اء:ات:ف:وجتدی:ںیم:احظف:رقآؿ:فثی ،: ے:اسھت:اسھت:ہعبس:رشع : ے:اقری:یھب:ےھت۔:آپ:ےن:رق:انب:رجح:القسعین

اےنپ:فتق: ے:دیج::رقاء:ف:املعء:ےس:اافتسد :ایک:نج:ںیم:ےس:دف:ویشخ:اک:رصتخما:ذترک :ایک:اجات:ےہ۔

949/ 9:اهر والدرراجلو ،341ص:حلظ االحلاظ إلبن ففد مؽي، 1

905/ 9:اهر والدرراجلو 2

905/ 9:أیضا 3

941-945/ 1:اكباء الغؿر ،419/ 1:ه ت الذصذرا، 953/ 9:اهر والدرراجلو 4

959-901/ 9:اهر والدرراجلو 5

910-951/ 9:أیضا 6

400-409/ 9:أیضا 7




ھ(811----ھ:719) .اخیشل:اربامیہ:نب:ادمح:اونتلیج:1

::احظف:انب:رجح : ۔:کت:زپیھ:ادػؾحون مه او لئكےن:اؿ:ےس:ہعبس:رقاء:ات:ںیم:وسرۃ:اافلہحت:افر:وسرۃ:ارقبلۃ

العف :ازںی:اشہیبط:لمکم:وطر:رپ:اؿ:ےس:زپیھ،:الخۃص:االۃیفل،:حیحص:ااخبل:ری:افر:ضعب:اسمدین:فازجاء:یک:رقاءت:یک۔

ےنخیش:اونتلیخ:یک:امجعمل:یک:رختجی::یک۔ااملۃئ:ااشعلرایت:افر:ارنیعب:اشعرہی:وک:رمبت:ایک۔:سج:ےس:خیش::احظف:انب:رجح

: ے:ےئل:رایر:وہ:ےئگ۔:احظف:انب:رجح:نیت:اسؽ:کت:اؿ:یک:مد ت:ںیم:ر :رک:اضیفؿ:ونتیخ:تہب:وخش:وہےئ:افر:انب:رجح:وک:دحت ،

مل:ےس:دیفتسم:وہ:ےت:رےہ۔

ےتھکل:ںیہ::احظف:انب:رجح

(9)"أخذت عـه الؽثر من الؽت الؽبار واألجزاء والزمته مدة ضویؾة"

ذت :ےن:رعتیفی:وطخط:اراسؽ:ےیک:افر:آپ:دایر::ونتیخ:ےن:رقاء:ات:ںیم:اہمرت:احلص:رک:یل۔:سج:رپ:اؿ: ے:ویشخ::ف:ااسش

رصم:ںیم:خیش:ارقلاء:ات:رہھٹے۔:دقشم:افر:اقرہ: :ںیم:رقاءت:فوجتدی:یک:درس:فدترسی:ںیم:دموتں:رصمفػ:لمع:رےہ۔

ھ:ںیم:اےنپ:اخقل:یقیقح:ےس:اج:ےلم۔:الہ:رصم:اؿ: ےداغ:افمرتق:ےس:تسپ:وہ:ےئگ۔811ااچکن:یہ:

ھ(833 ----ھ751) .اخیشل:انب:ازجلری2

اسؽ:یک:رمع:ںیم:رقآؿ::12وپرا: اؾ:سمش:ادلنی:اوب:اریخل:دمحم:نب:دمحم:نب:دمحم:نب:دمحم:ازجلری:ےہ۔:ادتبایئ:میلعت: ے:اسھت:اسھت:

دیجم:ظفح:رک:ایل۔:افر:رہ:اسؽ:ولصۃ:ارتلافحی:ںیم:رقآؿ:انسےت:ےھت۔:آپ:رقآؿ:دیجم:یک:ہعبس:،:رشع :رقاء:ات: ے:امرہ:افر:اامؾ:ےھت۔:

ایک:۔:دقمۃم:ازجلری:آپ:یک:وہشمر:اتک ::ےہ۔:: ے:دیج:ویشخ،:املعء:افر:رقاء:ےس:بسک:ضیفاےنپ:فتق:

رفامےت:ںیہ:انب:رجح:

(4)" اكتفت إلقه ریاشة عؾم الؼراء ات ذم العامل"

ےن: مل:فرق:اءات:اک:ااستک :اںیہن:ےس:ایک۔:وپرے:اعمل:االسؾ:ںیم: مل:ارقلاء:ات: ے:اامؾ::آپ:انب:رجح’’

‘‘ےت:ےھت۔امےن:اج

94/ 9:ابن حجر ، الدرر الؽامـة 1

950ص:ابن حجر ، جمؿع ادمشس ، 2




ویشخ:ادحل ،:

ھ(816 ---ھ725) زنی:ادلنی:ارعلایق

آپ:اک:وپرا: اؾ:زنی:ادلنی: دب:ارلمیح:نب:نیسح:نب: دب:ارلنمح:ااشلیعف:ارعلایق:اھت۔

(9)

:ےس: : : :اوب:احتفل:دیمفیم:افر:انب:ولمک:فریغ و ری،ہ

من:یقت:ادلنی:ایکبسل،:رساج:د :: آپ:ےن:اےنپ:فتق: ے:وہشمر:ااسذت

ے:دعب:ولعؾ:ثی ،:ںیم:اہمرت:دیپا:یک:۔ااستک :ضیف:

(4)

اہیں:کت:ہک:آپ: ے:ویشخ:ف:ااسذت :یھب:رعتفی:ےیک:ریغب:ہن:ر :ےکس۔:

ےکس۔

رفامےت:ںیہ::احظف:انب:رجح

تؼدم ذم فن احلدیث بحقث كان صقوخ العرص یبالغون ذم الثـاء عؾقه بادعرفة "

(3)"كالسبؽي، والعالئي، والعز ابن مجاعة وغرهم

‘‘ایق:ثی ،: ے:ولعؾ:فاعمرػ:ںیم:ائاہتیئ:لامؽ:رےتھک:ےھت۔:اخیشل:رع’’

ےن:اےنپ:ااسذت :ںیم:ےس:بس:ےس:زاید :ایقؾ:اںیہن: ے:اپس:ایک۔:دس:اسؽ:کت:اؿ: ے:اپس:رہھٹے۔:اس::انب:رجح

امشلئ:ارتلذمی،::درفاؿ:اؿ:ےس:زجء:ارقلاء:ۃ،:زجء:رعف:ادیلنی:اخبللری،:اننسل:اربکلی،:دنسم:اشیعف،:ننس:دار:ینطق،:ۃیلح:االفایلء،

وفادئ:احمک،:اامیل:انب:نیصح،:امہبمت:بیطخ:دغبادی،:ریسۃ:انب:اشہؾ،:دنسم:ایب:ااحسؼ:ارفساینئ،:مجعم:ایب:یلعی،:حیحص:ایب:وعاہن:افر:

ننس:ایب:داؤد:فریغ :زپںیھ۔

(0)

رفامےت:ںیہ::اامؾ:وشاکین

(5)"ومحل عـه مجؾة كافعة من عؾم احلدیث شـدا ومتـا وعؾال واصطالحا"

ےن:دنس،:نتم،:للع:ف:االطصح: ے:ہلمج:ولعؾ:ثی ،: ے:امتؾ:ارسار:ف:رومز:اخیشل:ارعلایق:ےس:ےھکیس:افر:وگای:انب:رجح:

440،ص:حلاظحلظ اال 1

449،ص:أیضا 2

911-915ؾ:،ص:1992ر ادعرفة، ، بروت، داجمؿع ادمشس لؾؿعجم ادػفرسابن حجر،: 3

955/ 4:جمؿع ادمشس 4

55/ 9:الشوكاين ، البدر الطالع 5




ااہتجدی:الصتیح:وک:ربفےئ:اکر::الےت:وہےئ::اؿ:اہجت:ف:ابمتح:وک:ےئن:اقبل:ںیم:ڈاھؽ:دای۔

ھ(817 ---ھ735) ایمثیہل

نب:ایب:رکب:نب:امیلسؿ:نب:رمع:ایمثیہل:اھت۔:آپ:اک:وپرا: اؾ:ونر:ادلنی:اوب:انسحل:یلع

(9)

آپ:ےن:رغص:ینس:یہ:ےس:خیش:زنی:ادلنی:رعایق:یک:تبحص:اایتخر:رک:یل۔:رفس:فرضح:ںیم:اسھت:رےہ:امتؾ:ااکرب:ویشخ:ےس:

۔اافتسد :ایک۔:رعایق:یک:امتؾ:اتافیلت:اؿ: ے:اسےنم:رقاء:ات:ںیک۔:رعایق:اؿ: ے:العف :یسک:افر:رپ::اامتعد:ہن:رکےت:ےھت

یتح:ہک:اوہنں:ےن:اینپ:یٹیب:یھب:اؿ: ے:اکنح:ںیم:دے:دی:سج:ےس:افالد:یھب:وہیئ۔:

(4)

:ادمح:فدنسم:اجرب:افر:نیت:وچاھتیئ:ننس:ربکی:یقہیب::احظف:انب:رجح:القسعین ےن:اؿ:ےس:فصن:عمجم:ازلفادئ:،:رعب:دنسم:

فریغ :یک:لیصحت:یک۔

(3)

.ویشخ:اہقفل:3

ھ(815 ----ھ724) اینیقلبل

را: اؾ:رساج:ادلنی:اوب: صف:رمع:نب:رالسؿ:نب: ریص:انانکین:ااشلیعف:ےہ۔آپ:اک:وپ

(0)

ۃ:ازرب:رکںیل۔

ۃ:النب:امکل:افر:ااشلط

ظفح:رقآؿ: ے:دعب:ارحملر،:ااکلف

(5)

اےنپ:دف:ر: ے:دیج:ویشخ:فاملعء:ےس:ثی ،:افر:ہقف:یک:میلعت:احلص:یک:۔:اےنپ:دفر:ںیم:کیب:فتق:یتفم،:دمرس:افر:دہع :اضق:رپ:

، 431،ص:حلظ االحلاظ، 451/ 5:اكباء الغؿر، 413/ 4:جمؿع ادمشس 1

، بروت ، دار أحقاء لذهبياذیل ضبؼات احلػاظ السقوضي، عبد الرمحن بن ايب بؽر، اإلمام: =

314،ص:م1985الساث العريب،

400-431،ص:حلظ االحلاظ، 413/ 4:جمؿع ادمشس 2

390/ 4:اكباء الغؿر بابـاء العؿر ،313ص:ذیل ضبؼات احلػاظ ،:الذهبي 3

55/ 1:الضوء الالمع ،491،ص:ادعجم ادمشس 4

، بروت، 1ة، جؾد:حسن ادحارضالسقوضي، عبد الرمحن بن أيب بؽر، ،501/ 9:البدرر الطالع 5

341 ص: العربقة، دار أحقاء الؽت




:االالطصح:فریغ :وہشمر:ںیہ۔نکمتم

ا

:رےہ:اؿ:یک:ت یتم:اتافیلت:ںیم:ےس:رشح:ااخبلری،:رشح:ارتلذمی:افر:نصا

ےن:اؿ:ےس:ولعؾ:ثی ،: ے:العف :ہقف:یک:میلعت:احلص:یک۔:احظف:انب:رجح:

رفامےت:ںیہ:

(9)"وحرضت دروشه الػؼفقة"

‘‘ںیم:اؿ: ے:یہقف:درفس::ںیم:رشکی:راہ۔’’

:ےن:رمب ہ:یھب:اھ۔:اؿ:یک:فافت:رپ:انب:رجح

(4)

ھ(814----ھ723)انب:انقلمل:

وپرا: اؾ:رساج:ادلنی::رمع:نب:یلع:نب:ادمح:نب:دمحم:االاصنری:االدنیسل:اھت:،رغص:ینس:یہ:ںیم:ظفح:رقآؿ: ے:دعب:ااستک :ولعؾ:ںیم:

:ےس: فلتخ:ولعؾ:اک:ضیف:احلص:ایک۔:وغشمؽ::وہ:ےئگ۔:انب:دیس:اانلس،:العؤ:ادلنی:اطلغمیئ،:العہم:زمی،:یقت:ایکبسل:افر::انب:لامۃع

دلجفں:ںیم:یھکل،:العف :ازںی:زفادئ:ملسم،:زفادئ،:ننس:ایب::21(: ے:رقبی:اتافیلت:ںیہ۔:رشح:اخبری:311نیت:دص:)

داؤد:زفادئ:ننس:ااسنلیئ:افر:زفادئ:انب:ام ہ:وہشمر::اتافیلت:ںیہ۔:

(3)

:احلص:یک۔:ےن:اؿ:ےس:درگی:ولعؾ: ے:العف :ہقف:یک:یھب:میلعت:احظف:انب:رجح


قرأت عؾقه ذح الؽبر عذ ادـفاج واجاز يل وشؿعت مـه ادسؾسل باألولقة خترجيه "

(0)"بسامعه

‘‘ںیم:ےن:اؿ:ےس:رشح:اریبکل:یلع:ااہنملج:یک:رقاء:ت:یک:افر:ےھجم:ااجزت:رفاتی:احلص:وہ:یئگ۔’’

495،ص:ادعجم ادمشس 1

، الؼاهرة، دار الؽت 13ابن تغرى، بردي، الـجوم الزاهرة، ذم مؾوك مرص والؼاهرة، جؾد: 2

41 ؾ،:ص::1929ادرصیة،

494/ 4:اكباء الغؿر 3

445،ص:ادجؿع ادمشس 4




ویشخ:اۃغلل:

ھ(817 ---ھ729)اریفلفز:آؤادی:

ؾ:دجم:ادلنی:اوب:اطرہ:دمحم:نب:وقعی :نب:دمحم:نب:اربامیہ:اریشلازی:اریفلفز:آؤادی:ےہ۔آپ:اک:وپرا: ا

(9)

است:اسؽ:یک:رمع:ںیم:رقآؿ::دیجم:لمکم:ظفح:رک:ایل۔:دعب:ازاں:تغل:فاد :ف:درگی:ولعؾ:رعہیب:یک:لیصحت:ںیم:رصمفػ:وہ:ےئگ۔

:ایکبسل:فریغ :وہشمر:ںیہ۔آپ: ے:ااسذت :ںیم:دمحم:نب:ویفس:ازلردنی،:رمع:نب:یلع:ازقلفینی،:ایقتل

ےن:تغل:ںیم:ریففز:آؤادی:ےس:بسک:ضیف:ایک۔:احظف:انب:رجح

ف :ےتھکل:ںیہ:

اجتؿعت به ذم زبقد وذم وادي احلصق و كاولـي جل الؼاموس وأذن يل مع ادـاولة "

(4)"بالراویة

ھ(819---ھ759)انب:اامجلۃع:

انب:لامۃع:ےہ۔آپ:اک:وپرا: اؾ::دمحم:نب:ایب:رکب:نب: دب:ازعلزی:

(3)

آپ:اجعم:اولعلؾ:فاونفلؿ:ےھت۔:احظف:انب:رجح:بس:ےس:وطلی:دمت::اؿ:یہ:یک:مد ت:ںیم:رےہ۔:


(0)"ال أشؿقه ذم غقبته إال إمام األئؿة"

:تبحم::19’’ :ھجم:ےس:تہب:زاید :ف :اؿ: ے:آرخی:فتق:کت:اسھت:راہ۔ :افر اسؽ:کت:اؿ:ےس:بسک:ضیف:ایک

:اؿ:ےس: تہب:زاید :دیقعت:راتھک:اھت:یتح:ہک:اؿ:یک:ریغ:وموجدیگ:ںیم:یھب:اامؾ:االۃمئ:ہہک:رک:اکپرات:رکےت۔۔۔۔:ںیم:

‘‘اھت۔

410/ 90:الضوء الالمع 1


919/ 1:صذرات الذه ،495/ 4:اكباء الغؿر 3





التذم :انب:رجح:االقسعلینےن:اےنپ: مل:،:درس:فدترسی:یک:دبفتل:اےنپ:اےسی:التذم :یک:اکی:اھبری:لامتع:رایر:رک:یل:وہنجں:ےن:ہن::انب:رجح

امنایں:رکدار:ادا:ایک:ہکلب:رتہبنی:نیفنصم:یک:فص:ںیم:امشر:وہےئ۔:الہ:رصم:: ے::العف :البد:رصػ:ولعؾ:ف:ونفؿ:یک:افحتظ:ف:رتیق:ںیم:

االسہیم:دیعب :ےس:اگنشتؿ: مل:اس:رحب:اولعلؾ:ےس:آ:آ:رک:ریسا :وہےت۔

(9)

::اامؾ:اخسفی ےہ۔::626 ے:التذم :یک:وطلی:رہفتس:رایر:یک:ےہ۔:نج:یک:دعتاد:ےن:انب:رجح:

(4)

(:التذم :اک:رصتخم:اعترػ:شیپ:ایک:اجات:ےہ۔3اؿ:ںیم:ےس:رصػ:نیت:)

ھ(841—ھ762) .اہش :ادلنی:وبریصی1

آپ:اک:لمکم: اؾ:اہش :ادلنی:ادمح:نب:اوب:رکب:نب:اامسلیع:وبریصےہ۔

(3)

ے:امہ:افر:اردش:التذم :ںیم:امشر:وہےت:ںیہ۔:انب:رجح: ے:العف :ونتیخ،:رعایق:افر:یمثیہ:ےس:یھب:ا ر:آپ:احظف:انب:رجح:

استک : مل:ایک۔وپر::ا

(0)

ےتھکل:ںیہ::انچں:ہچ:انب:امعد:یلبنح

والزم ابن حجر فؽت عـه لسان ادقزان والـؽت عذ الؽاصف والؽثر من "

(5)"التصاكقف

ر یم:2

ي ض

خل

ھ(894 ---ھ821).دمحم:نب: دب:اہلل:ا

ر ی:اھت۔

ي ض

خل

ر :ااشلیعف:ا

ي ض

خآپ:اک:وپرا: اؾ::دمحم:نب:دمحم:نب: دب:اہلل:نب:

(1)


901/ 3:اجلواهر الدرر 2

433/ 1:صذرات الذه ،311،ص:ذیل ضبؼات احلػاظ 3

350،ص:ذیل ضبؼات 4

430/ 1:صذرات الذه 5

، =405/ 4:البدر الطالع، 914،ص:كظم العؼقان، 991/ 1:الضوء الالمع 6




یک:تبحص:اایتخر:یک۔افر:درگی:الہ: مل:ےس:وخ :اافتسد :ایک۔:اشؾ:فرصم:ںیم:انب:رجح:رجح:انب:

(9)

رفامےت:ںیہ:اامؾ:ویسیط:

ثم الزم احلافظ ابن حجر وخترج، ووصػه احلافظ ابن حجر باحلػظ والف ذح الػقة "

(4) "العراقي......

ھ(912 ----ھ831).ااخسلفی:3

دب:ارلنمح:نب:دمحم:ااخسلفی:ااشلیعف:ےہ۔آپ:اک:وپرا: اؾ:دمحم:نب:

(3)

(:ےس:زادئ:ویشخ:ےس:اافتسد :ایک۔:انب:411 ے:بس:ےس:امہ:ذیملت:افر:اشرگد:ردیش:ےھت۔:اہچر:دص:)آپ:انب:رجح:

ےس: مل:ثی ،:ںیم:وطبر:اخص:رختجی:یک:ےہ۔رجح:

(0)

خیش:یک:مد ت:اعہیل:ںیم:زاونےئ:یک:اجمسل:درفس:ںیم:رشکی:وہےن:ےگل۔:دمت:دمدی:اےنپ::آپ:نپچب:یہ:ےس:انب:رجح

ذملت:ےط:رک ا:اک:رشػ:احلص:ایک،:اؿ:یک:ارثک::اصتفین:ےس:اافتسد :ایک،:ہی:ازعاز:یسک:افر:اشرگد:وک:احلص:ہن:اھت۔:ولعؾ:ادحل ،،:

ر:اقمئ:اک:معن:ادبلؽ:افرعمتف:اامسء:ارلاجؽ:،:اوحاؽ:ارلفاۃ:اف:ررجح:فدعتلی:ںیم:دی:وطیل:رےتھک:ےھت:یتح:ہک:آپ:وک:اامؾ:ذیبہ:

اقمؾ:اھجمس:اجےن:اگل۔

(5)

:وک:اےنپ:خیش:احظف:انب:رجح:اخسفی: اوجلارہ:’’ سک:دقر:دیل:اگلؤ:افر:فااہلہن:دیقعت:فتبحم:یھت۔:اس:اک:حیحص:ادناز

: ے:اکی:اکی:ےلمج:ےس:اگلای:اج:اتکس:ےہ۔:وخد:انب:رجح:اےنپ:اشرگد:ردیش: ے:قلعتم:رفامےت‘‘ فادلرر:یف:رتۃمج:خیش:االالسؾ:انب:رجح

431 م،ص: 1975، یروت، دار أحقاء الساث العريب، 11، جؾد: معجم ادملػنيكحالة:عؿر رضا=

919 ،ص::، شاكؽؾه هل ، ادؽتبة األثریة، ، س ن1،جؾد:تغؾقق التعؾققابن حجر، أمحد بن عيل، العسؼالين: 1

405/ 4:البدر الطالع ;

914،ص:كظم العؼقان 2

،91-95/ 5:صذرات الذه ، 951-950/ 4:العالبدر الط ،953-954 ،ص:كظم العؼقان 3

االعالم قاموس الساجم ألصفر الرجال والـساء من العرب وادتسعربني ;الزركيل، خر الدین:

915-910م،ص:1997، بروت،دار العؾم لؾؿالیني، 2،جؾد:وادسترشقني

950/ 4:البدر الطالع، 95/ 5:صذرات الذه 4

951/ 4:الطالع البدر، 91/ 5:صذرات الذه 5




ںیہ:

(9)"هو أمثل مجاعتي وأذن له"

ھ(:افر:ییحی:نب:889ھ(:اقبیع:)879ھ(،:ولطقاغب:)ؾ:874 ے:العف :انب:دہف:یکم،:انب:رغتی:ربدی:)ؾ:احظف:انب:رجح:

ۃ::االاصنری:)ؾ: ھ(:فریغ :ےس:یھب::بسک: مل:ایک۔:افر:رفتمع:ولعؾ:فونفؿ:ںیم:اہمرت:فرہشت:احلص:یک۔926زرکي

یلمع:زدنیگ:اک:آاغز:

س:فدترسی:در

یک:وپری:زدنیگ: مل:ےس:ابعرت:رظن:آیت:ےہ۔:ںیہک:وخد:بلط: مل:ںیم:رصمفػ::وت:ںیہک:ہبلط:وک:دترسی:ف:احظف:انب:رجح:

ماۃر:ع

سنم

:وپری:ایحت: :وغشمؽ:وت:ںیہک:اتفیل:ف:فینصت:اک:ہلسلس:اجری:فاسری:ےہ۔:وگای : :ف:اضقء :رےہ:ںیہ،:ںیہک:ااتفء :رکفا االمء

:ف:اذاہؿ:وک:اتک ::مد ت: مل: ے:ےئل:ففق:رک:ریھک ۔:اےنپ:درفس:ںیم:رحبت:یملع:افر:اہمرت:اتہم: ے:ذرےعی:ہبلط: ے:ولق :

فتنس:یک:رفینش:ےس:ونمر:رک:دای۔:اسملئ:دہقیق:ؤانسح:رطقی:ذنہ:نیشن:رکفا:دےی۔:درس:فدترسی:اک:ہی:ہلسلس:رشعفں:اجری:راہ:

رفامےئ۔:نج:ےس:اذاہؿ:یک:دقع :اشکیئ:وہیت،::افر:دعتمد:دمارس،:اجاعمت:افر:اسماد:ںیم:ونتمع:وموضاعت:رپ:درفس:اراشد

دیچیپ :افر:اےھجل:اسملئ:لح:وہےت:افر: ادر:یملع:اکنت:اسےنم:آےت۔:اؿ:درفس:ںیم:وخاص:فوعاؾ:افر:ویشخ:فالتذم :دصب:وشؼ::

وجؼ:در:وجؼ:آ::فارد:وہےت۔

(4)

دہع :اضقء:فااتفء:

اؿ:یئک:الکشمت:اک:اسانم:رک ا:زپا:ؤاوصخلص::ارماء:ف:(:ربس:کت:دہع :اضقء:رپ:افزئ:رےہ۔اس:دفر21اسیک:):احظف:انب:رجح

السنیط:اک:اعمالمت:اضقء:ںیم:دالخ:ادنازی:،:اؿ: ے:وماقف:ہلصیف:ہن:آےن:رپ:اؿ:یک: اوگاری:ربداتش:رک ا:زپیت،:رگم:ؤاںی:ہمہ:آپ:

ےن:ہشیمہ:قح:اک:وبؽ::ؤاال:ایک۔

(3)

رعش:فاد :اک:وشؼ:

اھت۔ادتباء:ںیم:رعش:فنخس:افر:اد :فاترخی:ںیم:ڑبی:درتسس:احلص:یک۔::وک:رعش:فاشرعی:ےس:یعبط:اگلؤاحظف:انب:رجح:


190/ 4:اجلواهر والدرر، 31-35/ 9:الضوء الالمع 2

100/ 4:اجلواهر والدرر 3




ونںی:دصی:رجہی:ںیم:رصم:ںیم:است:ڑبے:ڑبے:رعشاء:ےھت۔:رہ:اکی:اک:بقل:اہش :ادلنی:افر: اؾ:ادمح:اھت،:انب:رجح:وک:اؿ:ںیم:

دفرسا:در ہ:احلص:اھت۔

(9)"كان صاعرا ضبعا، حمدثا صـاعة وفؼقفا تؽؾػا"

،: ن:ثی ،:ںیم: تنح:رک: ے:آےئ:افر: مل:ہقف: افلک:احلص:ایک۔آپ:اک:دویاؿ:عوبطع:ےہ۔آپ:اعبط:اشرع:ےھت

دیقنت:اگنری:

ے:ایخؽ:ںیم:یسک:صخش: ے:نصانس: ے:اسھت:اسھت:ااسنین:زمکفری:افر:رشبی:اخویمں:وک:یھب:ااجرگ:رک ا::احظف:انب:رجح

اسن: ے:افےچن:زےنی:رپ:چنہپ:رک:یھب:زغلش:افر:وکاتیہ:اک:اکشر:وہ:اچےیہ:اتہک:ولعمؾ:وہ:ےکس:ہک:اکی:ااسنؿ: مل:فرعافؿ::افر:لقع:ف:د

اتکس:ےہ۔:اس:یک:اثمںیل:ادلرر:ااکلۃنم:ںیم:اج:اجب:وموجد:ںیہ۔

اعدات:ف:ابعدات:

:احظف:انب:رجح: :یخس:افر:وخش:زماج:ےھت۔ ،: :ربؤاد:ےھت۔:ابعدت:زگار أحسن اىل من ’’ڑبے:وتماعض:افر:میلح:ف

یک:یلمع:وصتری:ےھت۔‘‘یسوك

(4)

ذماؼ:ڑبا:اھجلس:وہا:افر:تعیبط:ڑبی:یلھبنس:وہیئ:یھت۔:ارغلض:زدنیگ:اک:وکیئ:ولہپ:ااسی:ہن:اھت:سج:رپ:اتشگن:امنیئ:وہ:ےکس۔

ۃؿ:افر:ہلعش:اقمؽ:وہےن: ے:ؤاففص:الہ: مل،:دحمنیث:افر:احلصء:: ے:ثی:در ہ:دیقعت:دنم:آپ:رکیپ:نسح:االخؼ،:ریشںی:ب

:زاید :دماح:ےھت۔:،دجہ،:اچتش:یک:امنز،: یلف:رفزے:آپ:یک:تعیبط:ںیم:رس:سب:ےک:ےھت:رگم:خیش:االالسؾ:انب:ہیمیت: ے:تہب

رپ:لمع:ریپا:رےہ۔‘‘ صوم یوم وافطار یوم’’ےھت۔:یتح:ہک:آرخی:رمع:

(3)

دایتن:داری:

:اک:یملع:اقمؾ:فرمہبت:آج:یھب:فصن:ااہنلر::رپ:ےہ،:ولگ:آںیھکن:دنب:رکہی:اکی:ااسی:ففص:سج:یک:دبفتل:احظف:انب:رجح:

ے:اؿ: ے:اوقاؽ:رپ:اابتعر::رک:ےتیل:ںیہ۔:ؤات:لقن:رکےت:فتق:الص:اصمدر:یک:اشندنیہ:رکےن:ںیم:وکاتیہ:ںیہن:رکےت۔:رصػ:

419/ 1:صذرات الذه ،953/ 9:حسن ادحارضة 1






(:ےس:زاید :اصمدر::اک:ذرک:ایک:ےہ۔:1411حتف:اابلری:ںیم:وچد :وس:)

(9)

یملع:رسہق:ےس:رہ:نکمم:ےنچب:یک:دتریب:رکےت۔:

ازفاج:ف:افالد:

:ازدفایج:زدنیگ:رسب:یک۔:ا ایس:)کشخ:زماج:زادہاحظف:انب:رجح: (:اسہل:زدنیگ:ںیم:اچر:اشدایں:79:ہن:ےھت:ہکلب:ا ر:وپر:

ںیک:۔

آپ:یک:افاج: ے:اامسےئ:رکایم:ہی:ںیہ:

.اسن:تنب:رکمی:ادلنی:اقیض1

.ارہلم:تنب:ایب:رکب:ااشمیط2

.یلیل:تنب:ومحمد:نب:وطاعؿ3

.:اخص:اؾ:فدل4

(4)

:دیپا:وہا۔(:ایٹیبں:افر:اکی:اٹیب6افالد:ںیم:ےھچ:)

ویٹیبں: ے:اامسےئ::

.اغہیل3 .رفۃح2 .زنی:اخوتؿ1

.آہنم6 .راہعب5 .افہمط4

بس:یک:بس:آپ:یک:زدنیگ:یہ:ںیم:فافت:اپ:ںیئگ۔

ےن:اؿ:یک:میلعت:فرتتیب:رپ:اخص:وت ہ:رفامیئ،:ظفح:ارقلآؿ: ے:دعب:زدنیگ:ا ر:ایحت:رےہ:احظف:انب:رجح:‘‘ دمحم’’ اٹیب:

رےہ۔::درس:فدترسی:ںیم:وغشمؽ

(3)

آپ:یک:یملع:ریماث: ے:الص:فار:ث:آپ: ے:وناےس:اوب:ااحملنس:لامؽ:ادلنی:ویفس:نب:اشنیہ:رکیک:ےھت۔

(0)

، بروت، دار أحقاء الساث انفتح الباري بؿؼدمة لسان ادقزادرعشيل، حمؿد بن عبد الرمحن: 1

31،ص:م 2001العريب،


493/ 3:أیضا 3





فافت:رسحت:آایت:

ھ:ںیم:وہیئ۔:آپ:ےن:اےس:دروخد:اانتعء:ہن:852رمض:دعم :ںیم:التبم:وہ:ےئگ۔:رمض:یک:ادتباء:ذفادعقل :احظف:انب:رجح:

:رہتف:رہتف:اس:دقر:ڑبھ:یئگ:ہک:ولصۃ::اھجمس:افر:ڑبی:افول:ازعلیم:ےس:اینپ رفز:رم :یملع:رصمفایفت:ںیم:وغشمؽ:رےہ۔:رگم:فیلکت:

ھ:دعب:امنز:اشعء:ہشیمہ:ہشیمہ: ے:ےئل::852ذفاہجحل::28دیعاالیحض:یھب:ادا:ہن:رک:ےکس۔:ؤاآلرخ: مل:فرعافؿ:اک:ہی:رین:امظع:ہتفہ:یک:رات:

إكا هلل وإكا إلقه راجعونرغف :وہ:ایگ۔:

(1)

ما أعطى وله ما أخذ وكل صقئ عـده بلجل مسؿى إن هلل (2)

زیہجت:فنیفکت:

(:ارفاد:رشکی:انجز :51111آپ:یک:امنز:انجز :ںیم:ریثک:دعتاد:ےن:رشتک:یک:اکی:ادنازے: ے:اطمقب:رقتتی:اچپس:زہار:)

:دنب:رںیہ،::وہےئ۔:اامؾ:انب:ہیمیت

ی

ارثک::رہشفں:ںیم:اغابئہن:امنز:انجز :ادا: ے:دعب:اؿ:ےس:ڑبا::انجز :یسک:اک:ہن:اھت۔:ؤازار:افر:امریک

یک:یئگ۔

(3)

اس دهرا بؾوغ اخلط فی الؼرض

بالسا فی رشم مؽات

اتافیلت:فافینصتت:

اک:یملع:اکؾ:فاقمؾ:آ :یک:اتافیلت:فافینصتت: ے:ذرےعی:ہشیمہ:ہشیمہ: ے:ےئل:وفحمظ:وہ:ایگ۔::احظف:انب:رجح:القسعین

:افر:ونتمع:ولعؾ:ف:ونفؿ:نج:ںیم:ولعؾ:ھ:ںیم796یملع:زدنیگ:ںیم:فینصت:اک:آاغز: :راہ :ایک:افر:اتدؾ:ز تس: لسلس:اجری:فاسری:

:وقبؽ:اامؾ: :رہ:اکی:رپ:عبط:آزامیئ:یک۔ :تغل:فاد :افر:رعش:اشرعی:اشلم:ںیہ۔ :اترخی، :ہقف، ،: :دیقع :ادحل ،:، :ولعؾ ارقلآؿ،

:اکی:اچپس:):اخسفی :ےہ۔:151آپ:یک:اتافیلت:یک:دعتاد (:ےس:زاید

(0)

( اتبیئ 413 ادعا د د و و رتہ )د و رسی ہگج

951(:2) البؼرة 1

1104:صحقح البخاري، رقم احلدیث 2

915-955/ 3:اجلواهر والدرر 3





ےہ۔

(9)

یک:رہفتس:ایہم:یک:ےہ۔:283ڈارٹک:اشرک:ومحمد: دب:امعنمل:ےن:

(4)

ی:ےن:اس:یک:دعتاد:

ل

سع

اتبیئ:ےہ۔:289اخیشل:دمحم::نب: دب:ارلنمح:ارمل

(3)

ؤایئ:رہفتس:بسح:ذلی:ےہ:اافل

اآلیات الـرات لؾخوارق ادعجزات .1

ثر ذم رحؾة ابن حجراتباع اال .2

ادفرة بلضراف العرشةاحتاف .3

اإلتؼان ذم فضائل الؼرآن .4

األجوبة ادرشقة عذ األشئؾة ادػرقة .5

اإلحؽام لبقان ما ذم الؼرآن من إهبام .6

أربعون حدیثا متباكقة األشاكقد برشط السامع .7

أشباب الـزول .8

األشئؾة الػائؼة باألجوبة الالثؼة .9

االشتبصار عذ الطاعني ادعثار .10

العراقي ذم ختریج أحادیث اإلحقاءاالشتدراك عذ احلافظ .11

االشتدراك عذ الؽاف الشاف .12

اإلصابة ذم متققز الصحابة .13

451/ 4:أیضا 1

ـعم، الدكتور، ابن حجر مصـػاته و دراشته ذم مـفجه ومواده ذم كتابه صاكر، حمؿود، عبد اد 2

913 ؾ،ص:1997ن بروت، ممشسة الرشالة، 1اإلصابة ، جؾد:

ادرعشيل، حمؿد بن عبد الرمحن ، عالمه، فتح ادـان بؿؼدمة لسان ادقزان، بروت، دار أحقاء 3

53-54ص:الساث العريب،




أضراف ادختارة .14

أضراف الصحقحني .15

أضراف ادسـد ادعؾتيل بلضراف ادسـد احلـبيل .16

اإلعجاب ببقان االشباب .17

اإلعالم بؿن ذكر ذم البخاري من األعالم .18

اإلعالم بؿن ويل مرص ذم اإلشالم .19

بتؽؿقل الـؽت عذ ابن الصالحاإلفصاح .20

األفـان ذم روایة الؼرآن .21

إقامة الدالئل عيل معرفة األوائل .22

األلؼاب .23

أمايل ابن حجر .24

اإلمتاع باألربعني ادتبایـة برشط السامع .25

اإلكارة ذم الزیارة .26

إكباء الغؿر بلكباء العؿر .27

االكتػاع بستق الدار قطـي .28

اكتػاض االعساض .29

األكوار بخصائص ادختار .30

اإلبـاس بؿـاق العباس .31

البدایة والـفایة .32

بذل اداعون بػضل الطاعون .33

البسط ادبثوث ذم خز الزغوث .34

بؾوغ ادرام بلدلة األحؽام .35




بقان الػصل بام رجح فقه اإلرشال عذ الوصل .36

تبصر ادـتبه بتحریر ادشتبه .37

تبقني العج بام ورد ذم فضل رج .38

دمرید التػسر .39

حتریر ادقزان .40

التحدیث عن صقوخ احلدیث حتػة أهل .41

حتػة الظراف بلوهام األضراف .42

ختریج أحادیث األذكار لؾـووي .43

ختریج أحادیث األربعني لؾـووي .44

ختریج أحادیث خمترص ابن احلاج .45

ختریج األربعني الـوویة باألشاكقد العؾقة .46

التعریج عذ التدریج .47

ترمجة الـووي .48

تسدید الؼوس ذم خمترص مسـد الػردوس .49

وصل ادفم من التعؾقق التشویق إىل .50

تصحقح الروضة .51

تعجقل ادـػعة بروایة رجال األئؿة األربعة .52

التعریف األوحد بلوهام من مجع رجال ادسـد .53

تعریف أويل التؼدیر بؿرات ادوصوفني بالتدلقس .54

تعریف الػئة بؿن عاش مئة .55

تعؼبات عذ ادوضوعات .56

تعؾقق التعؾقق .57




تؼری التؼری .58

تؼری التفذی .59

ادـفج بستق اددرجتؼری .60

تؼویم السـاد بؿدرج اإلشـاد .61

التؿققز ذم ختریج أحادیث الوجقز .62

هتذی التفذی .63

هتذی اددرج .64

توايل التلشقس بؿعايل ابن إدریس .65

توضقح ادشتبه لألزدي ذم األكساب .66

التوفقق بتعؾقق التعؾقق .67

اجلواب اجلؾقل عن حؽم بؾد اخلؾقل .68

اجلواب الشاذم عن السمال اخلاذم .69

خلصال ادؽػرة لؾذكوب ادؼدمة وادمخرةا .70

اخلصال الوادرة بحسن االتصال .71

الدرایة ذم مـتخ ختریج أحادیث اهلدایة .72

الدرر .73

الدرر الؽامـة ذم أعقان ادئة الثامـة .74

دیوان صعر .75

دیوان مـظور الدرر .76

رد ادحرم عن ادسؾم .77

الرشالة العزیة ذم احلساب .78

رفع اإلرص عن قضاة مرص .79




ذم بقان احلدیث ادعؾولالزهر ادطؾول .80

الزهر الـرض ذم أكباء اخلرض .81

السبعة الـرات ذم شبعة أشئؾة عن السقد الرشیف ذم مباحث ادوضوع .82

شؾوت ثبت كؾوت: التؼطفا من ثبت أيب الػتح الؼاهري .83

ذح األربعني الـوویة .84

ذح شـن السمذي .85

ذح مـاشك ادـفاج .86

ذح مـفاج الـووي .87

صػاء الغؾل ذم بقان العؾل .88

الشؿس ادثرة ذم معرفة الؽبرة .89

ضبؼات احلػاظ .90

عرائس األشاس ذم خمترص األشاس، لؾزخمرشي .91

عشاریات األصقاخ .92

عرشة احایدث عشاریة اإلشـاد .93

عرشة العاذ .94

فتح الباري برشح البخاري .95

فضائل صفر رج .96

ففرشت مرویاته .97

فوائد االحتػال ذم بقان أحوال الرجال، لرجال البخاري .98

فقؿن جيد الدین هلذه األمةالػوائد اجلؿة .99

قذى العني من كظم غری البني .100

الؼصارى ذم احلدیث .101




الؼول ادسدد ذم الذب عن ادسدد .102

الؽاف الشاف ذم حتریر أحادیث الؽشاف .103

كشف السحر عن حؽم الصالة بعد الوتر .104

«األئؿة من قریش»لذة العقش بجؿع ضرف حدیث .105

لسان ادقزان .106

رسادجؿع ادمشس ذم ادعجم ادػف .107

خمترص البدایة والـفایة إلبن كثر .108

خمترص هتذی الؽامل .109

ادرمجة الغقشقة عن السمجة الؾقثقة .110

مزید الـػع بام رجح فقه الوقف عذ الرفع .111

ادسؾسل باألولقة بطرق عؾقة .112

ادسـد ادعتيل بلضراب احلـبيل .113

ادشتبه .114

ادطال العالقة من روایة ادساكقد الثامكقة .115

زاوائد الثامكقةادطال العالقة ذم .116

ادؼسب ذم بقان ادضطرب .117

ادؼصد األمحد فقؿن كـقته أبو الػضل واشؿه أمحد .118

ادؿتع ذم مـسك ادتؿتع .119

ادـحة فقام عؾق به الشافعي الؼول عذ الصحة .120

مـسك احلج .121

الـبل األكبه ذم بـاء الؽعبة .122

كخبة الػؽر ذم مصطؾح أهل االثر .123




كزهة األلباب ذم األكساب .124

ذم معرفة ادبدل عن ادؼؾوبكزهة الؼؾوب .125

كزهة الـظر بتوضقح كخبة الػؽر .126

الـؽت احلدیثقة عذ كتاب ابن الصالح .127

هنایة التؼری وتؽؿقل التفذی بالتفذی .128

الـرات السبعة، دیوان ابن حجر .129

هدایة الرواة إىل ختریج ادصابقح وادشؽاة .130

هدي الساري دؼدمة فتح الباري .131



فصل ثانی

تعارف فتح الباری

تعارف واہمیت : افؽ:ثحبم::

مقارد ذرح : ثحبم:اثین::

مآخذ ذرح: ثحبم:اثثل:



حتف:اابلریاعترػ:۔2 ف:حتف:اابلری:اعترػ:انب:رجح:القسعین۔3

118

ثحبم:افؽ:::

اعترػ:ف:اتیمہ

:اس:ؤات:رپ: قفت:ںیہ:ہک:حتف:اابلری:وک:انب:رجح:یک:امتؾ:افینصتت:ںیم: لیل:اردقر:وہےن:اک:رشػ:احلص:ےہ:افر:امتؾ:الہ: مل

ہی:رہشت:ف:وفادئ: ے:احلظ:ےس:ےب:ریظن:ےب:اثمؽ:ےہ:ےنہک:وک:وتہی:رصػ:حیحص:اخبری:یک:رشح:ےہ:رگم:رظنب:اغرئ:اس:اک:اطمہعل:ف:المہظح:

:ایب:داؤد:افر:اجعم:رتذمی:یک:یھب:رشح:ےہ۔ایک:اجےئ:وت:ہی:انمض:حیحص:ملسم:،:ننس

::انب:رجح دلجمات:رپ:لمتشم:حتف:اابلری:وک:13افر:‘‘دہی:ااسلری’’ ھ:ںیم:یک۔:اکی:دقمہم:انبؾ817ےن:اس:یک:ادتباء

ھ:ںیم:لمکم:رکےن:ںیم:اکایم :وہےئگ۔842اسؽ: ے:وطلی:رعےص:ںیم::25رقتتی

رطہقی:اتفیل:

:رکےت:فتق:ہی:رطہقی:اکر:اایتخر:رفامای:ہک:رفزاہن:یک: داید:رپ:ےتھکل۔آپ: ے:التذم :ےن:حتف:اابلری:اتفیلاحظف:انب:رجح:

اےس:ونٹ:رکےت۔رہ:ےتفہ:ںیم:اکی:دؿ:اس:رپ:ابمہثح:،اعمرہض:افر:اقمہلب:ایک:اجات۔:آپ: ے:ذیملتاخص:رباہؿ:نب:رضخ:اس:یک:

انب:رجح:اؿ: ے:وجاؤات:ےس:ولوگں:یک:یفشت::رقاءت:رکےت:۔:ولگ:اےنپ:ارتعااضت:،وساالت:افر:ابماثحت:شیپ:رکےت:افر:احظف

رفامےت۔:اس:رطح:ہتفہ:فار:ذہم :ف:حقنم:رک ے:اھیئ:اجیت۔

(1)

رقتبی:رفامنیئ:

ء:وک:رقتبی:رفامنیئ:دقعنم:وہیئ:سج:ںیم:املعء:ہبلط::الضفء: ے:العف :رعشاء:،:ادؤاء،:اضقۃ:افر:رؤاسیک:اھبری:843ابعشؿ::18

:ےن:حتف یک:دمح:ںیم:ااعشری:ےہک۔:اوناع:فااسقؾ: ے:اھکےن:شیپ:ےئک:اابلری:افر:انب:رجح::دعتاد:ےن:رشتک:یک:۔رعشاء:

ےئگ۔:نج:رپ:اپچن:وسدانیر:ارخااجت:اےھٹ۔

(2)

رہشت:

:یسک:دقمی:ف:اددی:رشح:اخبری: :رتعمػ:ںیہ:ہک:وج:وبقمتیل:حتف:اابلری:وکاحلص:وہیئ:ف اےنپ:رپاےئ:بس:اس:ؤات: ے:

10، 9/51:البدر الطالع ،4/35:الضوء الالمع ،9/415:والدرر رهاجلوا 1

10/ 9:البدر الطالع ،4/35:الضوء الالمع ،4/501:كشف الظـون 2




119

:دفتس:ارماء:ف:ولمک:ےن:ینس:وت:اوہنں:ےن:اےنپ:املعء:ےس:اس:اک:ط ہخ:بلط:ایک:۔:وکاحلص:ںیہن:وہیکس۔بج:اس:یک:رہشت: مل

ی:کلم:ارغمل :افر:کلم:ارشملؼ:اش :رخ:نب:ومیتر:ےن:شیپ:اہب:تمیق:دے:رک:اس: ے:ےخسن:احلص:

خفصل

انچہچن:انب:افرس: دبازعلزی:ا

ےئک۔

(1)

ص:الربئریی:ںیم:روھکایئ۔السنیط:زامہن:ارشویفں:ےس:یتح:ہک:نمی: ے:ؤاداش :ےن:یئک:زہار:دانیر: ے:دبےرخدیرکاینپ:اخ

وتؽ:رک:رخدیی۔

(2)

حتف:اابلری:ولعؾ:رقآؿ،:ثی ،،:ہقف:،:اد :،ریست:،:اترخی:افر:اامسء:ارلاجؽ:فریغ :اک: دایدی:افر:ااسیس:رمعج:ف:دصمر:ےہ۔:

ؿ:اتشگن:دبدناں:ر :اجاتےہ۔یک:اسمیع:ہلیمج:وک:زپھ:رک:ااسنااحد ،:،:رفاایت:،:وقنؽ:افر:اابتقاست:رپ:احظف:انب:رجح:

یک:زدنیگ:یہ:ںیم:حتف:اابلری:وک:اینت:وبقمتیل:ف:رہشت:احلص:وہیئگ:ہک:اس: ے:یملق:ےخسن:اہوھتں:اہھت:ےلکن::احظف:انب:رجح

اجرےہ:ےھت:افر:مشچ:زدؿ:ںیم:امتؾ:اممکل:االسہیم:ںیم:اس:یک:رہشت:رعفج:وک:چنہپ:یئگ۔

اتیمہ:

:زاید :ےہ:زغاہل:احدم:ےن:رشفح:حیحص:رپ: لقتس:اتک :اتفیل:یک:ےہ:سج:ںیم:اؿ:یک:حیحص:اخبری:یک:رشفاحت:یک:دعتاد:تہب

: :214(:زمدی:رشفاحت:اک:ذرک:ایک:ےہ۔:اس:احلظ:ےس:18ےہ۔:اس: ے:دقمہم:ںیم:ومال ا:دمحمااحسؼ:یٹھب:ےن:آھٹ:)216دعتاد

رشفاحت:یھکل:اجیکچ:ںیہ۔

(3)

ے:شیپ:رظن:احیج:ہفیلخ:رفامےت:ںیہ::اؿ:رشفاحت:ںیم:ےس:حتف:اابلری:فاثیرشح:ےہ:سج:یک:اتیمہ

(4)"ففوعقاله بعده جاء من وكل"

‘‘ ے:دعب:سج:ےن:یھب:اخبری:رپ:اکؾ:ایک:ف :اںیہن:یک:اقیقحتت:اک:وخہش:ںیچ:راہ۔:انب:رجح’’

رف:امےت:ںیہ:انب:دلخفؿ

(5)"شؿعت كثرا من صقوخـا یؼولون ذح كتاب البخاری دین عؾی االمة"

9/10:البدرالطالع ،4/559: كشف الظـون، 50،ص:الذیل عؾی رفع االرص 1

10، 9/51:البدر الطالع ،4/35:الضوء الالمع ،414/ 1:صذرات الذه 2

3 :

ٹب 919، 1۔5م،ص9119ا د ا ر ہ اقثتف ا سالہیم الوہر ، :ذح صحقح البخاریزغا ہل احدم

501/ 4:ظـونكشف ال 4

003،ص:م1998ابن خؾدون، عبد الرمحن، ادورخ: مؼدمة ابن خؾدون، بروت، دار ادعرفة، 5




120

ویشخ:ف:ااسذت :وک:ہی:ےتہک:وہےئ:انس:ہک:حیحص:اخبری:یک:اکی:زرب:دتس:رشح:ا ت:رپ:رقض::ںیم:ےن:اےنپ:تہب:ےس’’

‘‘ےہ۔

احیج:ہفیلخ:اس: ے:وجا :ںیم:رفامےت:ںیہ::

(1)"حجر ابن ادحؼق برشح قضی الدین ذلك لعل"

‘‘میظع:ققحم:احظف:انب:رجح:یک:حتف:اابلری:رشح:حیحص:ااخبلری:ےس:ہی:رقض:ادا:وہاکچ:ےہ۔’’

ء:رفامےت:ںیہ:املع

(2) "ی بـظرهالبخار یرشح مل "

‘‘ہی:حیحص:اخبری:یک:رشح:ےب:ریظن:رشح:ےہ۔’’

(3)"ولورأه ابن خؾدون القر عقـا"رفامےت:ںیہ::

ذ:ےن:حیحص:ااخبلری:یک:رشح:ےنھکل:یک:دروخاتس:یک:سج: ے:وجا :ںیم:اوہنں:ےن:رفامای::اامؾ:وشاکین

ے:التم

(4) "الهجرة بعدالػتح"

:حتف:ہکم: ے:دعب:رجہت:یک:ورفرت:ؤایق:ںیہن:ایس:رطح:حتف:اابلری:ےن:رشح:ااخبلری:ےس:آےن:فایل:ںولسں:وک:ینغتس:ےسیج

‘‘آےن:فاے:اشرنیح:اک:ملق:وتڑ:دای:’’ رکدای:ےہ:۔ي ۃافلظ:درگی

وخد:اؿ:اافلظ:ںیم:ااہظر:ایخؽ:رفامےت:ںیہ:احظف:انب:رجح:

(5)" یوصف بن هذا الؽتابلو ال خشقة اإلعجاب لرشحت ما یستحق أن "

‘‘ارگ:ےھجم:رغفر:ف:ربکت:اک:ڈر:ہن:وہات:وت:ایسی:رشح:اتھکل:وج:ور :الثمل:نب:اجیت۔’’

100/ 4:لظـونكشف ا 1

، ادسؾوك ذم ذیل السؾوك، بوالق مرص، ادطبعة األمریة لتزي، حمؿد بن عبد الرمحن، االسخاو 2

439م،ص: 9511

439:،صادؾوك التز 3

الؽتاين، عبد احلي بن عبد الؽبر: ففرس الػفارس واإلثبات ومعجم ادعاجم وادشقخات 4

443م، ص:9154إلشالمي،، بروت، ادؽت ا1وادسؾسالت ، جؾد:





121

ثحبم:اثین:

اقمدص:رشح:

حیحص:اخبری:یک:اینت:ڑبی:رشح:ےب:دصقم::رہاکؾ:اکوکیئ: ا:وکیئ:دصقم:وہاتےہ:ہی:ےسیک:نکمم:ےہ:ہک:احظف:انب:رجح:القسعین

اوہنں:ےن:رشح:اخبری:ےنھکل:ےس:لبق:رشح:اک:دصقم:ف:جہنم:ایبؿ:رکےن: ے:ےیل:ؤااقدع :اکی:دقمہم:رحتری:یہ:رحتری:رفامدںی۔ذہلا

(:احفصت:رپ:لمتشم:ےہ۔:انبؾ:دہی:ااسلری:عوبطع:ےہ۔711رفامای::وج::رقتةی:است:وس:)

ےن:اس:ںیم:اقمدص:رشح:وک:دس:وصفؽ:ںیم:ؤالیصفتل:ایبؿ:رک:دای:ےہ۔:احظف:انب:رجح

لصف:افؽ:

:حیحص:اخبری: ے:ا با :فاتفیل:رپ:ک ث:یک:یئگ:ےہ۔:اس:فتق:دتفنی:ثی ،:ران :ہن:یھت۔:ہی:سک:رطح:رشفع:وہیئ:اس:ںیم

افر:رتیق:یک:انمزؽ:ےط:رکےت:وہےئ:سک:ثی:کت:اج:یچنہپ:۔:اس:یک:فاضتح:یک:یئگ:ےہ۔

لصف:دفؾ:

:دعب:اتک :اہلل:اک:اقمؾ:ےسیک:احلص:حیحص:اخبری:اک:الص:وموضع:ایک:ےہ،:اس:یک:ااحد ،:یک:رشاطئ:ایک:ںیہ؟:اےس:احص:ابتکل

وہا؟:اس: ے:رتامج:اوبا :ںیم:ایک:ایک:اکنت:ںیہ؟:افر:سک:سک:مسق:یک:دتاقیقت:ہیہقف:ںیہ:نج:یک:دبفتل:حیحص:اخبری:وک:امتؾ:بتک:

ثی ،:رپ:وفتیق:احلص:وہیئ:۔

لصف:وسؾ:

ؿ:ےیک:ےئگ:ںیہ۔اس:ںیم:ااحد ،:یک:عیطقت،:ااصتخر:افر:رکتار:یک:وصرںیت:،:ںیتمکح:افر:وفادئ:ایب

لصف:اہچرؾ:

اس:ںیم:ااحد ،:رموفہع: ے:قلعم:الےن:افر:آ:اثر:وموقہف:الےن: ے:ا با :ف:فوج :ایبؿ:ےئک:ےئگ:ںیہ۔:افر:اس:نمض:ںیم:

ااحد ،:رموفہع:ہقلعم:یک:اانسد::افر:وموصؽ:ایبؿ:رکےن:فاے:دحمث:اک:ذرک:رک:دای:ےہ:۔

لصف:مجنپ:

:اافلظ:وک:اافل:ؤایئ:رتس ب:ےس:لح:ایک:ےہ۔:اس:رطح:ہی:اخ ی:اخیص:تغل:یک:وتمؿ:ثی ،:ںیم:آےن:فاے:رغبی:افر:لکشم




122

اتک ::نب:یئگ::ےہ:۔

لصف:مشش:

:االعؾ،:ااقل :افر:وتبسنں:وک:اافل:ؤایئ:رتس ب:ےس:ذرک:ایک:ےہ۔:نج:یک:وصرںیت:وت: اس:ںیم:حیحص:اخبری:ںیم:ذموکر:اؿ:اامسء،

:اسکیں:ںیہ:رگم:ظفلت: فلتخ:ےہ۔:اؿ:یک:دف:ںیمسق:ںیہ

.نج:اک:اابتش :حیحص:اخبری: ے:رفاۃ:ےس:ےہ۔1

.نج:اک:اابتش :اؿ:رفاۃ:ےس:ےہ:وج:حیحص:اخبری:ےس:اخرج:ںیہ۔2

زین:اس:ؤارے:ںیم:قیقحت:اک::ہلسلس:اہیں:کت:ے:ےئگ:ںیہ:ہک:ہی:رافی:سک:اتک ،:ؤا ،:ثی ،:افر:دنس:ںیم:ےہ۔

لصف:متفہ:

:ا:اامؾ:اخبری ےن:مہبم:ایبؿ:ایک:ےہ۔:الحں:ہک:رتشمک:امؾ:اخبری: ے:اؿ:ویشخ:یک:فاضتح:یک:یئگ:ےہ:ںیہنج:

ںیہ۔:الثم:دمحم۔:نکیل:نج:ںیم:ارتشاک:مک:ےہ:،:الثم:دسمد:اؿ:اک:ذرک:ںیہن:ایک::ؤایق:سج:دقر:مہبم:فلمہم:ےھت:بس:وک:اافل:ؤایئ:رتس ب:

ےس:ذرک:رک:دای:ےہ۔

لصف:متشہ:

ارتعااضت:ےئک:ےھت۔:اؿ:بس:ارتعااضت:اک:اکی:اکی:افر:درگی:اقند: ن:ثی ،:ےن:نج:ااحد ،:حیحص:رپ::اامؾ:دار:ینطق

:ںیہ:افر:فاحض:ایک:ےہ:ہک:حیحص:اخبری:یک:وکیئ:ثی ،:الخػ:رشاطئ:ںیہن:ےہ۔

ے

رک: ے:اشیف:فاکیف:افر:یلست:شخب:وجاؤات:دی

لصف:مہن:

:ںیہ:اف:ر

ے

رتازف:ااصنػ:وک::حیحص:اخبر:ی: ے:نج:رفاۃ:رپ:دحمنیث:ےن:الکؾ:ایک:ےہ۔:اافلیئ:ؤایئ:رتس ب:ےس:اؿ: ے:وجا :دی

: :فاہں:فاضتح:یک:ےہ:ہک:سج: :دقح:ےہ:اس:ےس:اامؾ:اہھت:ےس:اجےن:ںیہن:دای۔:اہجں:دقح:اک:ولہپ:امنایں:رظن:آای تہج:ےس:

ار:ایک:ےہ:ای:اس:یک:اتمتعب:ںیم:وکیئ:دفرسا:رافی:اس:ےس:زاید :ہقث:وموجد:ےہ۔:ای:رھپ:یسک:افر:ف ہ:ےس:اامؾ:اخبری

ےن:اح

ںیم:الےئ:ںیہ۔:اس:وک:حیحص:اخبری:اخبری

لصف:دمہ:

اوبا :یک:رہفتس:رمبت:رک: ے:رہ:ؤا ::ںیم:فارد:ااحد ،:یک:دعتاد:ایبؿ:یک:ےہ:،:سج:ےس:ااحد ،:رکمر :اک:ہتپ:اتلچ:ےہ۔:

ااحد ،:یک:دعتاد:ذرک:یک:ےہ۔دقمہم: ے:آرخ:رپ:ریست:اامؾ:اخبری،:اتافیلت:افر:التذم :اک:ذترک :ایک:ےہ۔




123

ثحبم:اثثل

آمذخ:رشح

(:افر:زہارفں:احفصت:رپ:لمتشم::ےہ۔:احظف:انب:رجح:اسیج:13اکی:اہنتی:میخض:ففعیق:رشح:ےہ۔وج::ریت :دلجمات:):حتف:اابلری

ققحم:الھب:ےسیک:نکمم:ےہ:ہک:وکیئ:ؤات:وحاے: ےریغب:لقن:رکے۔:حتف:اابلری:وک:ہی:اعیل:رمہبت:ف:اقمؾ:اےسی:یہ:احلص:ںیہن:وہ:ایگ۔:

دعب:اؿ:اک:ولخص::افر:اہنتی:اقلب:دقر:یقیقحت:اولس :اکر:رفام:ےہ۔اس: ے:ےھچیپ:اہلل:اعتیل:یک:اخص::رتمح: ے:

(:اصمدر:ف:آمذخ:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔::1431ےن:حتف:اابلری:ںیم:رقتتی:وچد :وس:سیت:)احظف:انب:رجح:

(1)

دنچ:اکی:امہ:آمذخ:اک:ذرک:بسح:ذلی:ںیم:ایک:اجات:ےہ:

.ولعؾ:ارقلآؿ1

التػسر األشباب، األحؽام،

ےن:ااکحؾ:ارقلآؿ: ے:ہلسلس:ںیم:حتف:اابلری:ںیم:دف:بتک:اک:ذرک:ایک:ےہ۔::رجحاحظف:انب

لؾؼايض إشامعقل بن إشحق حمدث البرصة الف.أحؽام الؼرآن

إلبن العريب: أيب بؽر حمؿد بن عبد اهلل ب.أحؽام الؼرآن

:األسباب. 2

ر:بتک:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔ا با :زنفؽ:ارقلآؿ: ے:وحاے:ےس:احظف:انب:رجح:ےن:حتف:اابلری:ںیم:اچ

اکی:اقمؾ:رپ:ذرک:ےہ۔ اشباب الـزول لؾواحدی .1

دف:اقمؾ:رپ:ذرک:ےہ۔ اعراب الؼرآن لؾـحاس . 2

اکی:اقمؾ:رپ:اافتسد :ایک:ےہ۔ اإلكتصار لصحة كؼل الؼرآن لؾباقالين . 3

ادملػون: مشفور بن حسن و ابو حذیػه: معجم ادصـػات الواردة ذم فتح الباري، الریاض، یدار 1

000:،صم(1991یدار اهلجرة،




124

اکی:اقمؾ:رپ:ذرک:آای:ےہ۔ الزهان ذم عؾوم الؼرآن لؾحوذم . 4

ریسفت:

(:بتک:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔25ےن:ریسفت:ارقلآؿ: ے:ہلسلس:ںیم:سیچپ:)نب:رجح:احظف:ا

نج:ںیم:دنچ:اکی:رعمفػ:بتک:ہی:ںیہ:

اإلمام جماهد . تػسر 1

. تػسر ابن مرویه2

. تػسر الـسائي3

. تػسر ابن أيب حاتم4

. اجلامع ألحؽام الؼرآن لؾؼرضبي5

لؾطزي. جامع البقان من تلویل آي الؼرآن 6

. ادػردات ذم غری الؼرآن لؾراغ األصػفاين7

. الؽشاف لؾزخمرشي8

. معاين الؼرآن لؾزجاج9

. معاين الؼرآن لؾػراء10

.:اوتلدیح:2

(:بتک:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔:دنچ:وہشمر:بتک:ہی:ںیہ:8ےن:وتدیح:::رپ:آھٹ:):احظف:انب:رجح

. التوحقد إلبن خزیؿة1

دة. التوحقد إلبن مـ2

. خؾق أفعال العباد لؾبخاري3

. الػتاوى صقخ اإلشالم ابن تقؿقة4

. مـفاج السـة الـبویة ذم كؼض كالم الشقعة الؼدریة إلبن تقؿقة5




125

.بتک:ادحل ،:3

ےن:حتف:اابلری:ںیم:ےب:امشر:بتک:ثی ،:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔:دنچ:اکی:بسح:ذلی:ںیہ::احظف:انب:رجح

. الصحاح السـة1

ابن خزیؿة . صحقح2

. صحقح ابن السؽن3

. األحادیث ادختاره لؾضقاء ادؼدد4

. السـن الؽزى لؾبقفؼي5

. شـن الدار قطـي 6

4:

.رشفح:ادحلي

(:ےہ۔27ےن:نج:رشفاحت:ےس:اافتسد :ایک:ےہ:اؿ:یک:دعتاد:اتسسیئ:)احظف:انب:رجح:

دنچ:رعمفػ:رشفاحت:درج:ذلی:ںیہ:

. أعالم احلدیث لؾخطايب1

. اإلففام دا ذم صحقح البخاري من اإلهبام لؾبؾؼقـي2

. اإلكامل ذم ذح الصحقح دسؾم لؾؼايض عقاض3

. التؾویح ذح اجلامع الصحقح البخاري لؾؿغؾطائي4

. الشاذم ذم ذح مسـد الشافعي إلبن األثر اجلزري5

. ذح البخاري لؾداؤدي6

ال. ذح اجلامع الصحقح لؾبخاري إلبن بط7

. الؽوك الدراري لؾؽرماين8

. ادـفاج لؾـووي9

بن األحوذي. عارضة األحوذري إل10




126

.أامسء:ارلاجؽ:5

وخد:اامسء:ارلاجؽ:یک:امرہنی:ںیم:اشلم:ںیہ۔:اس: ے:ؤافوجد:آپ:ےن:حتف:اابلری:ںیم:اامسء:ارلاجؽ:یک:اپچن::احظف:انب:رجح

بتک:ےس:اافتسد :ایک:ےہ:

ء الرجال لؾؿزي. هتذی الؽامل ذم أشام1

. الضعػاء لؾعؼقيل2

. الؽامل ذم الضعػاء إلبن عدي3

. الؽـى لإلمام مسؾم4

. ادوضوعات إلبن اجلوزي5

.بتک:اہقفل:6

(:بتک:ہقف:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔:دنچ:اکی: ے:اامسء:ہی:ںیہ:14ےن:حتف:اابلری:ںیم:وچد :):احظف:انب:رجح

إلبن دققق العقد. إحؽام األحؽام ذح عؿدة األحؽام 1

إلبن ضاهر ادؼدشى . األحؽام 2

. احلادي لؾاموردي3

. زاد ادعاد ذم هدي خر العباد إلبن ققم اجلوزیة4

. كتاب األم لإلمام الشافعي5

. ذح معاين اآلثار لؾطحاوي6

. ادحذ إلبن حزم7

.:بتک:االوصؽ:7

(:ےہ۔11وحاہل:اجت:لقن:ےیک:ںیہ۔:اؿ:یک:دعتاد:دس:):ےن:حتف:اابلری:ںیم:نج:بتک:اوصؽ: ےاحظف:انب:رجح:

دنچ:امہ:بتک:ہی:ںیہ:

. اإلبتفاج ذم ذح ادـفاج لؾسبؽي1

. أحؽام الػصول ذم أحؽام األصول إليب الولقد الباجي2




127

. اإلحؽام ذم أصول األحؽام لمدي3

. التؿفقد دا ذم ادمضا من ادعاين واألشاكقد إلبن عبد الز4

من األخبار لؾطزيملسو هيلع هللا ىلص هتذی اآلثار وتػصقل الثابت عن رشو ل اهلل . 5

. اجلؿع بني الصحقح لؾحؿقدي6

.:بتک:اوتلارخی:فاریسلۃ:8

:افر:س ت:یک:احظف:انب:رجح

(:بتک:ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔:دنچ:رعمفػ:بتک: ے:66ایھچھٹس:):ےن:حتف:اابلری:ںیم::اتري

اامسء:رکایم:بسح:ذلی:ںیہ:

بن عساكرخ إل. التاری1

. تاریخ األمم وادؾوك لؾطزي2

. التاریخ لإلمام أمحد بن حـبل3

. التاریخ لإلمام البخاري4

. جوامع السرة إلبن حزم5

. دالئل الـبوة لؾبقفؼي6

. دالئل الـبوة أليب كعقم األصػفاين7

. الروض األكف لؾسفقيل8

. الزهر الباشم ذم شرة أيب الؼاشم لؾؿغؾطائي9

. السرة الـبویة إلبن اشحاق10

. السرة الـبویة إلبن هشام11

. الشػاء بتعریف حؼوق ادصطػى لؾؼايض عقاض12

. الطبؼات الؽزى إلبن شعد13

. ادـتظم إلبن اجلوزي14




128

.:بتک:ااحصلۃب:9

اکی:دتمافؽ:بتک:ہی:ںیہ::(:بتک:احصہب:ےس:اافتسد :ایک:ےہ،:دنچ12ےن:حتف:اابلری:رشح:حیحص:ااخبلری::ںیم:ؤار :)انب:رجح:

اشرح:یک:اینپ:اتک :ےہ۔. اإلصابة ذم متققز الصحابة إلبن حجر العسؼالين 1

. اإلشتقعاب ذم معرفة األصحاب إلبن عبد الز2

. فضائل الصحابة لإلمام أمحد بن حـبل3

. معرفة الصحابة إلبن مـده4

.:بتک:اۃغلل:فاالد :11

(:بتک:تغل::ف:اد :ےس:اافتسد :ایک:ےہ۔:ضعب:رعمفػ:بتک:ہی:ںیہ:26:)ےن:حتف:اابلری:ںیم:سیبھچاحظف:انب:رجح:

. هتذی الؾغة لألزهري1

. الؼاموس ادحقط لؾػروز آبادي2

. الصحاح لؾجوهري3

. الؽامل لؾؿزد4

. مؼایقس الؾغة إلبن فارس 5(1)

، الؽویت،1،جؾد: السرة الـبویة ذم فتح الباريحمؿد األمني بن حمؿد، الشـؼقطي، الدكتور: 1

950-15م،ص: 4009البقان ، مؽتبة دار



چہارمباب

کی تفصیلی پر منہج ابن حجر مختلف الحدیث

وضاحت

)حتف اابلری یک روینش ںیم(

رفع تعارض پر مختلف مناوج كا جائزہ وموازنہ :لصف:اول

كی تفصیلی وضاحت منهج ابن حجر :اثینلصف:



ل

فصل او

رفع تعارض پر مختلف مناہج کا جائزہ وموازنہ

فقهاء اهل الحدیث كا منهج رفع تعارضثحبم:اول:::

فقهاء اهل الرای كا منهج رفع تعارضثحبم:اثین::::::

مختلف مناوج كا جائزہ وموازنہثحبم:اثثل::::::::



رعف:اعترض:رپ:فلتخم:انمجہ:اک:اجزئہ:و:ومازہن۔1 243 یک:یلیصفت....فلتخم:ادحلثی:رپ:جہنم:انب:رجح:۔4

رعف:اعترض:رپ:فلتخم:انمجہ:اک:اجزئہ:و:ومازہن

:انمجہ:ارایتر: ےی: ںی: م:ا ںیہ:دو:فلتخم:ااحدثی:ںیم:اظرہی:اعترض:واالتخف:وک:رعف:رکےن:ےک:ےئل:املعء:اتم:ےن:وج

وصحں:ںیم:میسقت:رک:ےتکس: ںی۔

جہنم:اہقفء:الہ:ادحلثی: :ا

اہقفء:الہ:ارلای::ب

:زین:احظف:انب:رجح: :ومازہن:شیپ:ایک:اجےئ:اگ۔ :اقتیلب:اطمہعل:و :اک :ےنیل:ےک:دعب:ان :رصتخم:اجزئہ :اک ذلی:ںیم:ان:ےک:انمجہ

یک:اجےئ:یگ۔:ےک:جہنم:یک:یلیصفت:واضتح:ایبن::القسعین




ثحبم:اول

جہنم:اہقفء:الہ:ادحلثی

اعمل:االسم:ںیم:اہقفء:ےک:دو:اکمبت:رکف: ںی۔::::

اہقفء:الہ:ادحلثی::ا

اہقفء:الہ:ارلای:::ب

(1)

فلتخم:ادحلثی:ےکر:عف:اعترض:رپ::رہ:اکی:بتکم:رکف:اک:اگل:ومفق:وجہنم:ےہ۔:

:ےکر:عف:اعترض:واالتخف:رپ::ء:الہ:ادحلثی:م :دااد:یثدک ن:رکام:اور: روہر:اہقفءاہقف ام: ںی۔:اب م:اعتمرض:ااحدثی:

ظ

ع

یثدک ن:اور: روہر:اہقفء:اک:جہنم:ہی:ےہ:ہک:وکیئ:ااسی::راہتس:اانپای:اجےئ:سج:م :دوونں:ااحدثی:رپ:لمع:نکمم:وہ:ےکس۔

(2)

ویکہکن:دوونں:ااحدثی:رپ:لمع:ریپا:وہان:یسک:اکی:دحثی:وک:لمہم:رقار:دےنیم :رتہب:ےہ:۔

:را ےت:وک:یثدک ن:یک:احالطح:ںیم:،عم : قیبط:ای:فو قی:ےک:انم:م :اید:ایک:اج ا:ےہ۔ا ر:،عم:و قیبط:نکمم:ہن:وہ:فو:اس:درایمین

: ارخی:ولعمم:رک:ےک:دقمم:وک:وسنمخ:اور:اتمرخ:وک:انخس:رقار:دے:رک:انخس:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔:ہی:یھب:نکمم:ہن:وہ:فو:اقدعہ:رتحیج:رپ:لمع

ں:رورفوں:ںیم:م :وکیئ::رور :یھب:نکمم:ہن:فو:فق:ارایتر:ایک:اجےئ:اگ۔ایک:اجےئ:اگ۔:ا ر:ان:ونیت

اہقفء:الہ:ادحلثی:ےک:اس:ومفق:و:جہنم:ےک:داللئ:بسح:ذلی: ںی:

رفامےت: ںی::اامم:اشیعف

وـام احتل حديثن ان يستال م اشتال م، ومل يىل واحد مام "

اإلختالف..... ـن أحدمه شخ واخر اخر...... ؾذا مل حيتل احلديثن إ

(3) "مسوخ

افس، هور، س ، )ادتبحج اهلل افبف بن ظبد افرحم، افدهوي،ويل اهلل، افنه، أمحد 1

148-147ص::(ن

423/ 9،:412/ 5:ؾتح افبري 2

44: صاختالف احلدي فنؾي، 3




ا ر:دوونں:ااحدثی:رپ:لمع:نکمم:وہ:فو:دوونں:ںیم:،عم:و قیبط::دے:رک:لمع:ایک:اجےئ:اگ:اور:اکی:دحثی:م :دورسی:وک:لطعم:

ےئ:اگ۔رقار: ںیہ::دای:اجےئ:اگ۔۔۔:ا ر:،عم:و قیبط:نکمم:ہن:وہ:فو:اکی:وک:انخس:فو:دورسی:وک:وسنمخ:رقار:دای:اج

دورسی:ہگج:رفامےت: ںی::

وم م خيو من أن يون أحد احلديثغ اصبه بي ـتب اهلل أو أصبه بى شن افبي "

صذ اهلل ظه وشم ، مم شوى احلديثغ ادختغ، أو أصبه بفس ، ؾي احدي ـن هذا ؾو

(1)"أومه ظد أن يهر إفه

ای:خسن:نکمم:ہن:فو:ووجہ:رتحیج:یک:انب:رپ:راحج:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔:ا ر:،عم:و قیبط

رفامےت:: ںی:احظف:انب:االصلح:

:یک:دو:ںیمسق: ںی:

ث

فلتخم:ادحلي

.:فلتخم:واعتمرض::ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:نکمم:وہ۔:اس:رور :ںیم:دو:ونں:ااحدثی:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔1

:ہن:وہ:۔:اس:رور :ںیم:اس:یک::ود :دو:ںیمسق: ںی:.::د:وونں:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:نکمم2

:اگ:اور:دقمم:وک:::ا :اس:رپ:لمع:ایک:اجےئ: :انخس:رقار:دےتی:وہےئ: :فو:ؤمرخ:وک: ارخی:ےک:ذرےعی:دقمم:اور:ؤمرخ:واحض:وہ:اجےئ:

وسنمخ:رقار:دے:رک::ام :وھچڑ:دای:اجےئ:اگ۔

ہج:م :اکی:وک:راحج:رقار:دے:رک:اس:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ:اور:انخس:ووسنمخ:اثتب:ہن:وہں:فو:ووجہ:رتحیج:ںیم:م :یسک:و::ب

داوجح:وک:وھچڑ:دای:اجےئ:اگ۔:

(2)

رفامےت: ںی::اامم:ونوی:

وادختف ؿسامن: أحدمه: ين اجلع بام، ؾتغ وجي افل هبام، وافثين: ين "

(3)"بوجه ؾن ظ أحدمه شخ ؿدمه، واظ بفراجح

فلتخم:ادحلثی:یک:دو:ںیمسق: ںی:

یلہپ:مسق:ان:اعتمرض::وفلتخم:ااحدثی:رپ:لمتشم:ےہ۔:نج:ںیم:،عم:و قیبط::نکمم:ےہ:فو: قیبط:یک:رور :نیعتم:رک:

ےک:اس:رپ::لمع:ریپا:وہان:وابج:ےہ۔

41: صاختالف احلدي فنؾي، 1

169-168: ص،إلبن افهالحمخص از ظوم احلدي 2

198-197 : صافتري مع رشحه تدري افراوي 3




:اک:ملع:وہےن:رپ: انخس:رپ::دورسی:مسق:ان:ااحدثی:رپ:لمتشم:ےہ:نج:ےک:درایمن: قیبط:نکمم: ںیہ:فو:انخس:ووسنمخ:

لمع::ورہن:راحج:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔

دورسی:ہگج:رفامےت: ںی::

(1) "وـف يهر إػ افسخ مع إمن اجلع بغ ا حدي"

ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:یک:ااکمن:ےک:ابووجد:خسن:وک:ےسیک:ارایتر:ایک:اج:اتکس:ےہ؟

رفامےت: ںی::احظف:انب:رجح

ظذ هذا افست: اجلع إن أمن، ؾظتبر افشخ ؾهر م طهره افترض واؿ "

(2)"وادسوخ، ؾفسجح إن تغ، ثم افتوؿف

نج:ااحدثی:ںیم:اظبرہ:اعترض:اپای:اج ا:ےہ:ان:وک:رعف:اعترض:یک:رتبیت:بسح:ذلی:وہ:یگ:

نکمم:وہ:فو:دوونں:ااحدثی:ںیم: قیبط:دی:اجےئ:یگ۔::ا

:اجےئ:اگ۔وصبر :درگی:انخس:ووسنمخ:اک:اابتعر:ایک:ب:

وہج:رتحیج:نیعتم:وہےن:یک:رور :ںیم:رتحیج:دی:اجےئ:یگ۔:ج:

وکیئ:رور :یھب:نکمم:ہن:وہ:فو:فوفق:ایک:اجےئ:اگ۔:د:

حتف:اابلری:ںیم:انب:دقیق:ادیعل:اک:وقل:لقن:رفام:رک:اس:یک: ادیئ:رکےت: ںی:::

(3) " صك أن اجلع أوػ من افسجح وادظء افسخ "

:ںیم:م :اامم:احطوی:اور:العہم:دبع:ایحل:البكش:وہبش:،عم:و :الہ:ارلای: ق:تبسنب:رتحیج:وخسن:تہب:رتہب:ےہ۔:بتکم:اہقفء يطب

ت

ونھکلی:اک:ومفق:وجہنم:یھب:یہی:ےہ۔

رفامےت: ںی::انچہچن:اامم:احطوی

أوػ اصء ب إذا روى حديثن ظن رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم ؾحتال اإلتق "

دار ، )ادج رشح صحح مسم بن احلجج: افووي، أبو زـري حيي بن رشف افووي 1

195/ 13: م(1995 ،ادرؾ، بروت

59ص: رشح خب افر إلبن حجر، 2

95/ 14،:122/ 3:ؾتح افبري إلبن حجر 3




(1)"ود أن ح ظذ اإلتق ، ظذ افتودواحتال افت

:دو:ااحدثی:یوبہی:نج:ںیم:اقاف :و:االتخف:دوونں:اک:الامتل::وموجد:وہ :ایسی:رور :ںیم:رامرا:روہی:ہی:وہان:ہا ےی:ہک:ا ںیہ:ایسی

۔االتخف:یک:اجبےئ:اقاف :رپ:ومحمل::رکںی:

رفامےت: ںی::العہم:دبع:ایحل:ونھکلی

ہی:ےہ:ہک:دو:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:دعب:از:وغر:ووخض:،عم:و قیبط:یک:وکشش:یک:اجےئ :ا ر:ااسی:ان:نکمم:وہ:فو:زایدہ:رتہب:اب :’’

ا ر:رصحی:دلیل:م :ہتپ:لچ:اجےئ::ہک:الہپ:مکح:وسنمخ:وہ:اکچ:ےہ:فو:ود :خسن::ارایتر:ایک:اجےئ:اگ۔

(2)

۔ء:الہ:ادحلثی:ےن:رتحیج:وک:خسن:م :ذ ل:ذرک:ایک:ےہاس:ےک:ربسكع::ضعب:اہقف

(3)

274/ 4:رشح مين اثر فىحوي 1

، ) مت ادىبوظت جوب اف فألشئ افؼة افماى، افالم، بد احلوي، ظف 2

183،ص:م(1993اإلشالم، ح،

276،ص:إرصد افحول فنوـين 3




ثحبم:اثین:

یأاہقفء:الہ:ارل

اس:م :دااد:اہقفء:اانحف: ںی۔

(1)

دو:اعتمرض:داللئ:ےک:رعف:اعترض::رپ:اس:بتکم:رکف:اک:جہنم:بسح:ذلی:ےہ۔

.ا ر:دوونں:ادہل:استموی:اوقلۃ:وہں:فو:ان:ںیم:م :یسک:ےک:اتمرخ:اولوقع:اثتب:وہےن:رپ:رطہقی:خسن:ارایتر:ایک:اجےئ:اگ۔1

ہن:وہ:ےکس:فو:ووجہ:رتحیج:یک:انب:رپ::یسک:اکی:وک:راحج:رقار:دای:اجےئ:اگ۔. ارخی:ولعمم:2

.:ا ر: ارخی:اور:وہج:رتحیج:انولعمم:وہں:فو:ان:ںیم:،عم:و قیبط::اک:راہتس:اانپای:اجےئ:اگ۔3

:ا ںیہ:اسطق:المعل:رق4 اا":ےک:ارول:رپ:لمع:رکےت:وہےئ:

تقط:است ا

:ا ر:وکیئ:رور :یھب:نکمم:ہن:وہ:فو:"إذا:اعترض ار:دای:.

اجےئ:اگ:اور:ان:م :مک:درہج:دلیل:یک:رطف::روجع:ایک:اجےئ:اگ۔

ےتھکل: ںی::انچہچن:العہم:بحم:اہلل:اہبری:یفنح

وحه افسخ إن ظم ادتدم و إ ؾفسجح إن أمن وإ ؾجلع بدر اإلمن "

(2)"وإن مل ين تسؿى

::اک:مکح:ہی:ےہ:ہک:ا ر:دقتمم:ولعم

ث

م:وہ:فو:خسن:ورہن:رطہقی:رتحیج:ارایتر:ایک:اجےئ:اگ۔:ا ر:نکمم:ہن:وہ:فو:اعتمرض:ااحدي

ود ::بسح:ااکمن:،عم:یک:ابری:آیت:ےہ۔:ا ر:،عم:و قیبط::یھب:نکمم:ہن:وہ:فو:دوونں:اسطق:المعل:وہں:یگ:اور:اس:م :مک:

رتدلیل:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔

148 ص:،ج اهلل افبفح 1

61/ 2 :مسم افثبوت فبري احلي 2




ثحبم:اثثل

فلتخم:انمجہ:اک:اجزئہ:و:ومازہن

:ےک:انمجہ:اکغ رظ:رئم :اطمہعل:رکےن:م :وج:جئاث :تارا :احہ :وہےت: ںی:بسح:ذلی:ںیم:ان:اک:اجزئہ:دوونں:اکمبت:رکف

وومازہن:شیپ:ایک:اج ا:ےہ۔

.اہقفء:الہ:ادحلثی:ںیم:وھتڑا:اس:ابیمہ:االتخف:اپای:اج ا:ےہ۔1

خسن:رپ:دقمم:رقار:دےتی: ںی۔ روہر:اہقفء:فو:،عم :خسن :رتحیج:اور:فوفق:یک:رتبیت:ےک:اقلئ: ںی:بج:ہک:ضعب:رتحیج:وک:

.اہقفء:الہ:ارلای:ںیم:یھب:ابیمہ:االتخف:وموجد:ےہ۔2

ارثک:اہقفء:فو:خسن :رتحیج :،عم:اور:استطق:ےک:اقلئ: ںی:بج:ہک:ضعب:اہقفء:الہ:ادحلثی:یک:رتبیت:وک:زایدہ:انمبس:ایخل:رکےت:

وہےئ::ان:ےک:جہنم:وومفق:ےک:ؤمدی: ںی۔

رض:یک:رتبیت:رپ:اکا :االتخف:ےہ۔:.:ان:دوون:ں:اکمبت:رکف:اک:رعف:اعت3

اہقفء:الہ:ادحلثی:بس:م :ےلہپ:،عم:و قیبط:اک:راہتس:ارایتر:رکےت: ںی۔

بج:ہک:اہقفء:الہ:ارلای:خسن:وک:دقمم:ےتھجمس: ںی۔

.:اہقفء:الہ:ادحلثی:،عم:و قیبط:ےک:اننکمم:وہےن:یک:رور :ںیم:دورسے:ربمن:رپ:خسن:وک:درہج:دےتی: ںی :بج:ہک:اہقفء:الہ:4

لہ:ارلای:رتحیج:وک:دورسے:ربمن:رپ:رقار:دےتی: ںی۔ا

.:اہقفء:الہ:ادحلثی:ےک:جہنم::وومفق:ےک:اطمقب:رسیتا:درہج:رتحیج:وک:احہ :ےہ:بج:ہک:اہقفء:الہ:ارلای::ےک:زندکی:،عم:5

و قیبط:وک:رسیتا:درہج:اتلم:ےہ۔

:الہ:ادحلثی:فوفق:ارایتر:رک6 :الہ:ارلای:ایسی:.:وکیئ:یھب:رور :نکمم:ہن:وہےن:یک:لکش:ںیم:اہقفء ےت: ںی۔: ہکب:اہقفء

رور :ںیم:استطق:ےک:اقلئ: ںی۔



فصل ثانی

کی تفصیلی وضاحت منہج ابن حجر عدقالنی

جمع وتطبیق ثحبم:اول:::

ندخ ثحبم:اثین:::::::::::

ترجیح ثحبم:اثثل:

توقف ثحبم:راعب:



یک:یلیصفت:واضتحجہنم:انب:رجح:۔:2 یک:یلیصفت:واضتح:جہنم:انب:رجح۔:4

251

ےک:جہنم:رعف:اعترض::یک:واضتح:ےک:ےئل:اھکل:اج:راہ:ےہ :ذہلا::ذلی:ںیم::رجح:القسعین:زری:رظن:اقمہل:وچں:ہک:احظف:انب

اس:یک:الیصفت :ذرک:یک:اجیت: ںی۔

اک:جہنم:وومفق:یھب:دورسے:اہقفء:الہ:ادحلثی:ےک:نیع:اطمقب:ےہ۔:رعف:اعترض:رپ:احظف:انب:رجح:القسعین

انچں:ہچ:رشح:ۃبخن:ارکفل:ںیم:رفامےت: ںی:

:وہ:دوونں:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:اک:راہتس:ارایتر:ایک:اجےئ:اگ۔۔:اہجں:کت:نکمما

۔:،عم:و قیبط:ےک:دعم:ااکمن:یک:رور :ںیم:خسن:اک:اابتعر:ایک:اجےئ:اگ۔ب

۔:وکیئ:وہج:رت:حیج:نیعتم:وہےن:یک:رور :ںیم:رتحیج:دی:اجےئ:یگ۔ج

۔:وصبر :درگی:فوفق:ایک:اجےئ:اگ۔:د

(1)

حتف:اابلری:ںیم:رمق:رطاز: ںی:

:اعترض:رپ:املعےئ:رکام:ےن: نی:رط ےق:ارایتر: ےی: ںی:رعف

عمج ۔ا

خسن ۔ب

رحیج ۔ج

ت

(2)

وتفق ۔د

(3)

59ص: رشح خب افر إلبن حجر، 1

84/ 14:ؾتح افبري 2

59ص: جر،رشح خب افر إلبن ح 3




252

ثحبم:اول

،عم:و قیبط

.وغلی:ینعم1

.احالطیح:رعتفی2

.:اتیمہ:،عم3

.:رشاطئ:،عم4

.:رط :،عم5

.:،عم:اک:وغلی:ینعم:1

رھکبی:اایشء:وک:ااھٹک:رکان:ےہ۔،عم:دصمر:ےہ :ابب:حتف:حتفی:ےک:وزن:رپ:آ ا:ےہ :سج:اک:ینعم:

رمق:رطاز: ںی:انچں:ہچ:انب:وظنمر:ارفیقی:

(1)"مج افقء إذا جئ به من ه وه "

اامعتسل:وہ ا:ےہ۔‘‘ ،عم’’ بج:رھکبی:زپی:اایشء:وک:ادرھ:ادرھ:م :ااٹھک:ایک:اجےئ:فو:اس:وتق:ظفل:

ااقلومس:اطیحمل:ںیم:ےہ:

(2)"اجلع تفف ادسق "

‘‘،عم:رفتم :اایشء:وک:اکی:ہگج:ااھٹک:رکےن:اور:وجڑےن:اک:انم:ےہ۔’’

:العہم:رابغ:ااہفصین ےتھکل: ںی::

(3)"اجلع: م افنئ بتري بوه من بض "

اء:وک:اب م:رقبی:رک:ےک:المےن:وک:،عم:اہک:اج ا:ےہ۔

ث

فلتخم:اش

،:امد ه:عمج355/ 2:فسن افرب إلبن ميور اؾريي 1

917ص:، افموس ادحط 2

95ص:مردات افرآن فراؽ اصين، 3




253

رقآن:دیجم:ںیم:ےہ:

(1) ژگ گ ڳ ڳ ڳ ژ

‘‘:ےہ:ہک: م:اس:یک: ںایں:ایہن : ںیہ:رکںی: ۔ایک:ااسنن:ہی:اتھجمس’’

ذموکرہ:ابالآتی:یک:ریسفت:رکےت:وہےئ:ےتھکل: ںی::اامم:انب:رجری:اربطلی

(2)"أيين ابن آدم أن فن در ظذ مجع ظيمه بد ترؿ "

ےن:یک:ردر : ںیہ:رےتھ؟ایک:انب:آدم:ہی:امگن:رکےن:اگل:ےہ:ہک: م:اس:یک:رھکبی:اور:رفتم : ںویں:وک:،عم:اور:ااھٹک:رک

رفامےت: ںی:العہم:اجر:اہلل:زرشخمی:

ج بد ترؿ، ورجوظ رمام، ورؾت خمتى بفساب، بد م شت افريح وضرهت يف "

(3)"أبظد ارض

:دراز:ےل:اجےن:ےک: م:ان:ےک:رھکب:رک:وبدیسہ:وہ:اجےن :وچرہ:وچرہ:وہ:رک:یٹم:ںیم:رل:لم:اجےن:اور:ابد:دنت:ےک:اڑا:’’ رک:دور:

‘‘ابووجد:ااھٹک:رک:ںیل: ۔

.:احالطیح:رعتفی:2

، بن افتواؾق وائتالف بغ احلديثغ ادترغ افهحلغ فإلحتجج، وادتحدين زم

(4)"واخذ هبام، وذفك بحل ـل م ظذ حمل صحح يزيل ترام واختالؾام

ین:احلظ:م :دحتم:ااحدثی:وک:اس:ادناز:م :،عم:رکان:اور:اقلب:لمع:انبان:ہک:رہ:دحثی:دو:اعتمرض: :وبقمل :زامین:واکم’’

‘‘اک:اینپ:اینپ:ہگج:رپ:بلطم:یھب:حیحص:رےہ:اور:اعترض:یھب::زالئ:وہ:اجےئ۔

.:اتیمہ:،عم:3

ادناز:ںیم:رصبتہ:ےن:،عم:و قیبط:یک:تیثیح:و:اتیمہ:رپ:حتف:اابلری::ںیم:یئک:اکی:اقمام :رپ:فلتخم::احظف:انب:رجح:القسعین

3(:75)افم 1

175/ 29: جمع افبن ظن تويل آي افرآن فىزي 2

163/ 4:افنف ظن حئق افتزيل وظون اؿويل يف وجوه افتويل 3

187/ 3: هني افسول فشوي،62/ 3:فترير وافتحبر إلبن اهلامما 4




254

رفامای:ےہ۔:سج:اک:ذرک::بسح:ذلی:ںیم:المہظح:ایک:اج:اتکس:ےہ۔

.،عم:و قیبط: اولی:یک:اکی:مسق:ےہ۔:1

(1)

و قیبط:دوعاےئ:اعترض:و::ارطضاب:م :رتہب:ےہ۔::.:،عم2

(2)

اعء:خسن:م :رتہب:ےہ۔:3.:،عم:و قیبط::اد

(3)

ارول::اک:اقاف :ےہ۔::.:،عم:و قیبط:تبسنب:رتحیج:رتہب:ودقمم:وہےن:رپ:املعء4

(4)

.:دو:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:دوونں:ںیم:م :یسک:اکی:وک:وغل:اور::ےب:اکر:رقار:دےنی:م :رتہب:ےہ۔:5

(5)

:اس:رور :م :ںیہک:رتہب:ےہ۔::ہک:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:م :6 .:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:رہ:نکمم:رور :ںیم:،عم:و قیبط:

ار:دے:دای:اجےئ۔:یسک::اکی:حیحص::دحثی:وک:فیعض::رق

(6)

:رقار:7 :،عم:و قیبط:اس:اب :م :تہب:رتہب:ےہ:ہک:اکی:دحثی:وک:یسک:ہقث:احظف:یک:یطلغ: .:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:رہب:احل:

دے:رک:وضع:لطعم:انب::دای:اجےئ۔

(7)

84/ 14: إلبن حجرؾتح افبری 1

443/ 3،:388/ 2: أيو 2

81/ 11،:93/ 3: أيو 3

414/ 13،:474/ 9،:451/،:8،:94/ 3،:32/ 2: أيو 4

423/ 9،:412/ 5: أيو 5

91۔17/ 12،:33/ 4: أيو 6

448،:354/ 9،:541،:535/ 3: أيو 7




255

.:رشاطئ:،عم:4

ےن:،عم:یک:دنچ:رشاطئ:ایبن:یک: ںی:نج:یک:لیصفت:درج:ذلی:ےہ::احظف:انب:رجح

:اور: م:داہبت::وہں۔:.:دوونں:ااحد1 ثی::وبقمل: :اقلب:لمع:

(1)

:: :االابتعر: ا ر:اکی:حیحص:اور:دورسی:فیعض:وہ:فو:فیعض:اسطق:

رقار:اپےئ:یگ::اور:حیحص::)مکحم(:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔:

(2)

:وہ۔:.:دو:اعتمرض::ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:دےتی:وتق::ااسی:ینعم:دااد:ہن:ایل:اجےئ:سج:رپ:اافلظ::یک:دالتل:واحض:ہن2

(3)

:ںیم:،عم:و قیبط::م :درگی::وصنص:رشہیع::ںیم:م :یسک::صن:اک:ابلط:وہان:الزم:ہن:آےئ:۔:ویکں:ہک:: قیبط:3

ث

.:دو:اعتمرض:ااحدي

اک:دصقم::وماتقف:دیپا:رکانےہ :ا ر:اس:،عم:و قیبط::م :دوونں:ااحدثی::یسک:اور:صن::م :اعتمرض:وہ:ںیئگ::فو:،عم:و قیبط::اک:دصقم:

اگ:ایسی::،عم:اناقلب:وبقل::اور:ریغ:ربتعم::رقار:اپےئیگ۔وف ::وہ:اجےئ:

.:،عم:و قیبط::ےک:ےجیتن:ںیم:دوونں:ااحدثی:ےک:دمولل::رپ:لمع:رکان:نکمم:وہ۔:ایسی: قیبط::ہن:وہ:سج:م :اکی:دحثی::لطعم:4

وہ:رک:رہ:اجےئ۔

:االابتعر::.: قیبط:ےک:ےجیتن:ںیم::اعترض:لمکم::وطر:رپ:متخ::وہ:اجان:ہا ےی۔:ا ر: قیبط:ےک:اب5 ووجد:اعترض:متخ:ہن:وہ:فو: قیبط:اسطق:

اور:ریغ:وبقمل::وصتمر::وہ:یگ۔

.:دوونں:اعتمرض::ااحدثی:اک:زامہن:اکی:وہ۔:ا ر:زامین:االتخف::م :دقمم:وؤمرخ::یک:واضتح:وہ:ریہ:وہ:فو:اس:رور :نیم:6

:اجےئ:اگ۔،عم:و قیبط::ضحم:فلکت:رقار:اپےئ:اگ۔:اور:ا ںیہ::از:لیبق:انخس:ووسنمخ:وصتر:ایک

.:،عم:و قیبط:ےک:ےئل:ادین:انمتبس:اکا :ےہ۔:7

(4)

.:رط :،عم:و قیبط5

اعتمرض:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:ےک:ےئل:وکن:وکن:م :رط ےق:اانپےئ:اجںیئ:۔:ومعق:و:لحم:یک:انمتبس:م :ایک:رطہقی:اک:ر:

تح:ایبن:رفام:دی: ںی۔:وج:بسح:ذلی:ںیم:ذرک:ےن:اس:یک:الیصفت :یھب:حتف:اابلری:ںیم:ابولاض:ارایتر:ایک:اجےئ۔:احظف:انب:رجح

یک:اجیت: ںی:


55 ص: ه افير رشح خب افرز 2

55 ص: ادهدر افسبق 3





256

.ا ر:دو:ااحدثی:اعتمرہض::ںیم:دو:فلتخم:مکح:دےی:ےئگ: ںی:فو:،عم:و قیبط::یک:رور :ہی:وہ:یگ:ہک:اکی:وک:دنب:واابحتسب::رپ:اور:1

دورسے:وک:وجاز:رپ:ومحمل:ایک:اجےئ:اگ۔:

(1)

:یزازی:ینعم:دااد:ایل:اجےئ۔:.:اکی:دحثی:ںیم:یقیقح:ینعم::دااد:ےل:رک:دورسی:ںیم2

(2)

.:دوونں:ااحدثی:وک:فلتخم::احال :رپ:ومحمل:رک:ایل:اجےئ۔:3

(3)

.:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط::یک:اکی:رور :ہی:ےہ:ہک:ا ںیہ:دعتد:وااعق :رپ:ومحمل:ایک:اجےئ۔4

(4)

ار:دے:دای:اجےئ:اور::دورسی:دحثی:ںیم:.:دو:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:یک:اکی:رور :ہی:ےہ:ہک:یہن:وک:زنتیہی:رق5

لعف::وک:وجاز:رپ:ومحمل:رک:ایل:اجےئ۔

(5)

.:اکی:وک:تقیقح:وغلہی::اور:دورسی:وک::تقیقح:رشہیع:رپ:قبطنم:رک:ایل:اجےئ۔:6

(6)

آاسین:وہ۔:.:اکی:دحثی:ںیم::وارد:یسک:ظفل:وک:ریغ:ینعم:ںیم::اامعتسل::رک:ایل:اجےئ:: اہک:دوونں:ااحدثی:ںیم::،عم:و قیبط:ںیم:7

ےک:ینعم:ںیم:اامعتسل:رکان۔‘‘مث:’’الثم:واو:وک:رتبیت:اک:ینعم:احہ :رکےن:ےک:ےئل::

(7)

:ہک:8 :ر اھک:ج ب

:وک:لمکم::وطر :رپ::وفحمظ

ثی:دح

:ےن:ا افلظ

ر ا ر :د ی ا :اجےئ::::ھچک:ر و ا هق:ہی:ےہ:ہک:ہی:

.:عمج:و قیبطت:یک:ا ی ک:وصر ت

ضعب::د و رسے:ر ا و ی::ا ےس:لمکم:وطر :رپ::ی ا د :ںیہن:ر ھک:ےکس۔

(8)

ر :رپ:ومحمل:رک:ایل:اجےئ۔::9ہا

الف:ظ

:ںیم:و ا عق:یسک:ظفل::وک:خ

ثی:یک:تحلصم:یک:اخرط::دح

.ر عف:اعتر ص

(9)

114/ 5،:469/ 3،:428/ 1: إلبن حجرؾتح افبری 1

247/ 1: أيو 2

389/ 2: أيو 3

168/ 7،:249،:155/ 2،:249/ 1: أيو 4

344/ 14،:114/ 5: يوأ 5

469/ 3: أيو 6

22/ 2: أيو 7

127۔15/ 13،:164۔158۔44/ 11،:249/ 9: أيو 8

89/ 1: أيو 9




257

،عم:یک:ااحدثی:م :یقیبطت:اثمںیل

1اثمل:ربمن::

م :داوی:ےہ: رضح :اوب:رہریۃ:.1

ظن -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول هنى س ـ اإلمء

(1)

ثی:ےہ:یک:دح:.:ربریۃ2

ظذ ظد رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم ظذ ادل افذى ـوتب ظه ووؿف ـتب

رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم ظذ ذفك ؾم يره

(2)

رور :اعترض:

ولڈنی:وک::ےن:ولڈنویں:یک:امکیئ:م :عنم:ایک:ےہ۔:بج:ہک:دورسی:دحثی:ںیم:ربریملسو هيلع هللا ىلص یلہپ:دحثی:ںیم:روسل:اہلل

:امک:رک:آزاد:وہےن:وک:ابر :را ا:اور:ق ط:رقار: ںیہ:دای۔:ا ر:ولڈنی:یک:امکیئ: عونع:ےہ:فو:وہ:اکمتبت:یک:رمق:م :اکمتبت:یک:رور :ںیم

آزاد:ےسیک:وہ:یگ؟

رعف:اعترض:


:ےن:ولڈنویں:یک:سج:امکیئ:م :عنم:ایک:ےہ۔:اس:م :دااد:رحام:ذراعئ:م :احہ :دشہ:امکیئ:ےہ:۔:الثمملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی:

دباکری:وریغہ:وج:ایقتم:کت:ےک:ےئل:رحام:ےہ۔:ا ر:ولڈنی:الحل:اور:اجزئ:ذراعئ:م :امکےئ:فو:ہی:ابلکل:اجزئ:اور:درتس:ےہ۔

اور:آزادی:ےک:ےئل:اکمتبت:رک:ےک:اجزئ:ذراعئ:م :امکان:رطبقی:اویل:اجزئ:ہکلب:بحتسم:ےہ۔

(3)

2283:صحح افبخري ، رؿم احلدي 1

254/ 2:ضحوي، منل اثر 2





251


ےن:رفامای::ملسو هيلع هللا ىلصم :داوی:ےہ:ہک:روسل:اہلل .دیسان:اوب:رہریۃ1

دة ، افسالم رد خس ادسم ظذ ادسم حق » ، اجلئز واتبع ، ادريض وظ وإجب

، افدظوة ضس وتن « اف(1)

یک:دحثی::ںیم:ےہ:: .:دیسان:اسن:2

ری:آپ:ےن:اکی:وک:داع:دی:اور:دورسے:وک:ہن:دی:اور:رفامای:ےک:اپس:دو:آدویمں:ےن:کنیھچ:امملسو هيلع هللا ىلص روسل:اہلل

هذا وإن اهلل محد هذا إن » د مل « اهلل حي(2)

رور :اعترض:

یلہپ:دحثی:ںیم:املسمن:ےک:املسمن:رپ:اینبدی:اپچن:وقح :ںیم:م :اکی:قح:کنیھچ:اک:وجاب:دانی:ایبن:ایک:ایگ:ےہ۔

ےن:اکی:احصیب:یک:کنیھچ:اک:وجاب: ںیہ:دای۔:بج:ہک:دورسی:دحثی:ںیم:آپ

رعف:اعترض:

رفامےت: ںی::احظف:انب:رجح:القسعین

یلہپ:دحثی:ںیم:کنیھچ:اک:وجاب:دانی:اس:صخش:ےک:اسھت:دیقم:ےہ:وج:اہلل:اعتیل:یک:رعتفی:رک ا:ےہ۔:اور:وج:’’

: اعط:قح: ںیہ:ےہ۔:آپ:ےن:صخش:کنیھچ:امرےن:ےک:دعب:اہلل:اعتیل:یک:رعتفی: ںیہ:رک ا۔:اس:اک:وجاب:دانی:اس:اک

سج:یک:کنیھچ:اک:وجاب:: ںیہ:دای۔:اس:یک:وہج:ہی:ایبن:رفامیئ:ےہ:ہک:اس:ےن:ادمحل:ہلل: ںیہ:اہک۔:

(3)


جامء » -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول ؿل ؿل هريرة أبى ظن .1 اف «جبر جرح(4)

1244:صحح افبخري، رؿم احلدي 1







251

ؿ أن . 2 ا اء ظزب بن فز ؾسدته رجل حئط دخ م ؾ ظ -اهلل رشول ؾ

اموال أهل ظذ -وشم ظه اهلل صذ ي ر ح ادواصى أهل وظذ بف ي ح

ل بف(1)

رور :اعترض:

ن:رکےن:یک:یفاا : ںیہ:اور:ہی:اعم:ےہ:را :وہ:ای:دن۔:بج:ہک:دورسی:دحثی:ںیم:ا ر:اجونر:یلہپ:دحثی:ںیم:اجونر:ےک:اصقن

را :وک:اصقنن:رکے:فو:امکل:اس:یک:یفاا :رکے:اگ۔

رعف:اعترض:

رفامےت: ںی:: احظف:انب:رجح

اخص:ےہ۔:اعم:وک:اخص:رپ:ومحمل:رک:ےک:دوونں:ااحدثی: اعم:ےہ:اور:دحثی:ہصیحم: دحثی:اوب:رہریۃ’’

اس:رطح:،عم:و قیبط:دی:اجےئ:یگ:ہک:امکل:امل:دن:وک:اور:امکل:ومیشی:را :وک:اینپ:اینپ:تیکلم::یک:افحتظ:ےک:ذہم:ںیم:

دار: ںی۔:دن:وک:اصقنن:وہ:فو:امکل:ومیشی:م :یفاا : ںیہ:رکوایئ:اجےئ:یگ۔:بج:ہک:را :وک:اصقنن:یک:رور :ںیم:

امکل:ومیشی:اصقنن:یک:یفاا :اک:اپدنب:وہ:اگ۔

(2)

4::اثمل:ربمن

ر بن اهلل ظبد ظن .1 ن إذا » ؿل -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول أن ظ م ـ ـ أحد

ر أحدا يدع ؾال يهذ ه أبى ؾن يديه بغ ي ت ه ؾن ؾ رين م « اف(3)

د أبى ظن .2 ن إذا » ؿل -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول أن ى اخلدر ش ـ

م ـ ر أحدا يدع ؾال يهذ أحد درأه يديه بغ ي ه أبى ؾن اشتىع م وف ت ام ؾ هو ؾ

3569:شن أيب داؤد، رؿم احلدي 1

274-269/ 12:ؾتح افبري 2

264:افهحح دسم، رؿم احلدي 3




251

ىن « ص(1)

رور :اعترض:

یک:دلیل:ےہ:ہک:امنزی:ےک:آ :م :زگرےن:واےل:وک:رواک:اجےئ۔:وخاہ:امنزی:ےن:رتسہ::یک:دحثی:اس:اب انب:رمع

امنزی:ےک:رتسہ:رےنھکیک:رور :ںیم:زگرےن:واےل:وک:ےک:اطمقب::یک:دحثی: را ا:وہ ::ای:ہن:را ا:وہ۔:بج:ہک:اوب:دیعس:دخر:ی

روانک:ہا ےی۔

رعف:اعترض:

رفامےت: ںی:احظف:انب:رجح:

(2) " ظذ ادد..... ؾصح أه فس فه افدؾع فتهرهوادىق يف هذا حمول "

یک:دیقم:دحثی:رپ:ومحمل:رک:ےک:اس:رطح:،عم:و قیبط:دی:اجےئ:یگ: یک:قلطم:دحثی:وک:اوب:دیعس:دخری انب:رمع:

روک:اتکس۔:ہک:رتسہ:وہےن:یک:رور :ںیم:زگرےن:واےل:وک:امنز:ی:روےک:اگ:اور:ریغب:رتسہ:امنز:زپےنھ:واال:زگرےن:واےل:وک: ںیہ:

ویکں:ہک:اس:ںیم:امنزی:یک:اینپ:یطلغ:ےہ۔

5اثمل:ربمن:

ر بن اهلل ظبد ظن .1 بس م اهلل رشول ي ؿل رجال أن - ظام اهلل ر - ظ ي

ب من ادحرم بس » - وشم ظه اهلل صذ -اهلل رشول ؿل افث ص ي امئم و اف اف

اويالت و اس و اف ف و افز غ جيد أحد إ ، اخل بس غ ؾ ، خ

ام ى ل وف بغ من أش بسوا و ، اف ب من ت ئ افث ران مسه ص « ورس أو افزظ(3)

ؿل - ظام اهلل ر - ظبس ابن ظن .2 - وشم ظه اهلل صذ - افبى ش

ى رؾت خي من » ب غ جيد مل بس اف غ ؾ ومن ، اخل بس إزارا جيد مل ؾ

258:،رؿم احلديسمدافهحح 1






261

اويل »(1)

رور :اعترض:

یک:دحثی:م :اثتب:وہ ا:ےہ:ہک:رحمم:وک:وجےت:ہن:ںیلم:فو:وہ:ومزے:ونخٹں:م :ےچین:م :اکٹ:رک:نہپ:اتکس: رمع:انب:

:انب:ابعس

ث

ںیم:ومزے:اکےنٹ:یک:وکیئ:رشط: ںیہ۔ ےہ۔:بج:ہک:دحي

رعف:اعترض:


دیقم:رپ:ومحمل:رک:ےک:دوونں:ااحدثی:یک:دحثی:دیقم:۔:قلطم:وک: یک:دحثی:قلطم:ےہ:بج:ہک:انب:رمع:انب:ابعس

ںیم:،عم:و قیبط:اس:رطح:دی:اجےئ:یگ:ہک:دوونں:ااحدثی:رپ:لمع:وہ:اجےئ۔:سج:صخش:وک:وج ا:ہن:ےلم:وہ:ومزے:اکٹ:رک:ےنخٹےگنن:

رےتھ:وہےئ:نہپ:اتکس:ےہ۔

(2)


د أضظى ن م » ؿل -وشم ظه اهلل صذ- افبى ظن هريرة أبى ظن .1 اهلل أضع ؾ

هى ومن د ي د امر يىع ومن اهلل ظل ؾ ص ومن أضظى ؾ د امر ي ؾ

«ظهى(3)

ؿل - ظه اهلل ر - ظذ ظن .2 - وشم ظه اهلل صذ - افبى ب ي وأمر ،

م هر من رجال ظ وه أن وأمرهم ا ، يى و م ؾ س وؿل ظ - افبى أمر ؿد أف

وى أن - وشم ظه اهلل صذ ؿل . بذ ؿفوا تى م ظزم تم د ظ حىب مج

تم ثم ، ار وأوؿدتم دخ وا ، ؾ وؿدوا حىب ؾج ام ، ؾ وا ؾ م بفدخول مه يير ؾ

م و ض إػ ب م ؿل ، ب و ام ب إ ، افر من ؾرارا - وشم ظه اهلل صذ - افبى تب

5844:احلديصحح افبخري،رؿم 1

472-471/ 3: ؾتح افبري 2





262

، أؾدخ ذفك هم ام ؾب ن ، افر خدت إذ ـ ظه اهلل صذ - فبى ؾذـر ، ؽوبه وش

ل - وشم وه فو » ؾ خرجوا م دخ ام ، أبدا م إ روف ف افىظ « اد(1)

رور :اعترض:

ںیم:ااطتع:ا :ارعملوف:یک:رشط: وابج:ےہ۔:بج:ہک:دحثی:یلعیک:رو:م :ااطتع:اریم: دحثی:اوب:رہریۃ

ےہ۔

رعف:اعترض:


أن احدي ادى يف افىظ حموف ظذ ؿد أن تون يف مه ـام به "

(2)"رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم يف حدي ظع

ثی:رپ:ومحمل:رک:ےک:دوونں:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:دی:اجےئ:یگ:یک:دیقم:دح یک:قلطم:دحثی:وک:یلع رہریۃاوب:

ہک:اریم:یک:ااطتع:رصف:رعموف:اکومں:ںیم:وابج:ےہ۔:تیصعم:ںیم: ںیہ۔


اجلزة اتبع ظن هنظن أم ظى ريض اهلل ظ ؿف: .1 زم ومل ي ظ(3)

ن -وشم ظه اهلل صذ- افبى أن ة هرير أبى ظن .2 ر ؾرأى جزة ف ـ امرأة ظ

ل هب ؾهح » -وشم ظه اهلل صذ- افبى ؾ ر ي دظ غ ؾن ظ اف س دام واف

د مهب واف « ؿري(4)


131،:124،:14-7/ 13،:156/ 7،:135/ 6: ؾتح افبري 2

1278:صحح افبخري،ر ؿم احلدي 3

1587:شن ابن مج، رؿم احلدي 4




263

رور :اعترض:

یک:دحثی:م : یک:رو:م :وعر :اک:انجزے:ےک:ےھچیپ:اجان:رحام:اثتب:وہ ا:ےہ:بج:ہک::اوبرہریۃ:ہیطع:دحثی:ام:

وعرفوں:ےک:انجزے:ےک:ےھچیپ:اجےن:اک:وجاز:اتلکن:ےہ۔

رعف:اعترض:


یک:وجاز:وایل:دحثی: ںیہ۔:اوبرہریۃ:یک:دحثی:ںیم:وارد:یہن:م :دااد:زنتیہی:ےہ :رحتیمی:ام:ہیطع’’

اس:اک:رقہنی:ےہ۔:ذہلا:وعرفوں:اک:انجزے:ےک:ےھچیپ:اجان:رکموہ:ےہ :رحام: ںیہ۔

(1)


احلجم وأظىى -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول احتجم ؿل ظبس ابن ظن .1

ه وفو أجره خبث ظ ىه مل ي

(2)

بن راؾع ظن .2 ن » ؿل -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول ظن خدي ث اف

ر خب ى وم افب خب س ـ احلجم و « خب(3)

رور :اعترض:

یک:دحثی:یگنیس: نب:دخجی:یک:رو:م :یگنیس:اگلےن:واےل:یک:ارج :الحل:ےہ:بج:ہک:راعف دحثی:انب:ابعس

اگلےن:واےل:یک:ارج :وک:رحام:رقار:دے:ریہ:ےہ۔

رعف:اعترض:

ےتھکل: ںی::احظف:انب:رجح

:وایل: یک:دحثی:ںیم:وارد:یہن:وک:زنتہی:رپ:ومحمل:ایک:اجےئ:اگ۔:انب:ابعس راعف:نب:دخجی’’ یک:وجاز


2279:، رؿم احلديصحح افبخري 2

1568:افهحح دسم، رؿم احلدي 3




264

فو:ےہ:رگم:رکاتہ:ےک:اسھت۔دحثی:اس:اک:رقہنی:اصرہف:ےہ: :ذہلا:یگنیس:اگلےنواےل:یک:ارج :اجزئ:

(1)


يف ؿه صده احلامر افوحق وهو ؽر حمرم وأهدى -ظن ابی ؿتدة ريض اهلل ظه .1

: » -وـوا حمرمغ -ؿل: ؾل رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم صحبه -مه صحبه

« م بي من حلامؾوا » ؿفوا: . ؿل: « هل مم أحد أمره أو أصر إفه بقء؟(2)

ظن .2 بن افه ثى جثم ه اف - وشم ظه اهلل صذ - اهلل فرشول أهدى أ

محرا وهو ، وحنه ؾرده بودان أو ببواء ام ، ظ ه ف م رأى ؾ » ؿل وج إ رده مل

ك إ ظ « حرم أ(3)

رور :اعترض:

یک:رو:م :رحمم:وک:یکشخ:اک:اکشر:ا اان:اجزئ:اور:الحل:ےہ:بج:ہک:بعص:نب:اثجہم:یک:دحثی:اس:وک:رحام: دحثی:اوب:اتقدہ

رقار:دے:ریہ:ےہ۔

رعف:اعترض:


:اےنپ:ےیل:اور:ان:ااحدثی:ںیم:وکیئ:اعترض: ںیہ:ویکں:ہک:’’ ہی:فلتخم:اوحال:م :قلعتم: ںی:ا ر:اکشری:ےن:وخد:

رحمم:ےک:ےہک:ریغب:اکشر:ایک:ود :رحمم:وک:دہہی:دای:فو:رحمم:وک:ااسی:اکشر:الحل:و:اجزئ:ےہ۔ا ر:اکشری:ےن:رحمم:ےک:ےیل:ای:رحمم:

ےک:ےنہک:رپ:اکشر:ایک:فو:ایسی:رور :ںیم:رحمم:وک:اکشر:ا اان:اجزئ:و:درتس: ںیہ:ےہ۔:

(4)








265

ثحبم:اثین

خ

س

لب

ا

.رعمتف:انخس:ووسنمخ:یک:اتیمہ1

.وغلی:وہفمم2

.احالطیح:رعتفی3

.رعمتف:خسن:ےک:ذراعئ4

.زامہن:ووقع:خسن5

.:رشاطئ:خسن6

.:رط :خسن7

.:مکح:اوسنملخ9

:ااحدثی:ںیم:،عم:و قیبط:نکمم:ہن:وہ:فو:احظف:انب:رجح:القسعین :اک:جہنم:وومفق:ہی:ےہ:ہک:واہں:اقدعہ:خسن دو:اعتمرض:

ارایتر:ایکاجےئ:اگ۔

انچں:ہچ:رفامےت: ںی::

وإن مل ين اجلع ؾال خيو إم أن يرف افتريخ أو، ؾن ظرف وثب ادتخر "

(1) " به أو برصح مه ؾو افشخ وادسوخ

ا ر:،عم:و قیبط:نکمم:ہن:وہ:دو:احل:م :اخیل: ںیہ:وہ:اتکس::’’

ہن:وہ:یگ۔:.: ارخی:ولعمم2 . ارخی:ولعمم:وہ:یگ۔1

ا ر: ارخی:ولعمم:وہ:او:راتمرخ:اثتب:وہ:اجےئ:اور:دقتمم:م :زایدہ:رصحی:وہ:فو:ہی:از:لیبق:انخس:ووسنمخ:وصتمر:وہ:

اگ۔

دورسی:ہگج:رفامےت: ںی:::

ؾهر م طهره افترض واؿ ظذ هذا افست اجلع إن أمن ، ؾظتبر افشخ "

58ص: ،رشح خب افر 1




266

(1) " وادسوخ...

ااحدثی:وک::اس:رتبیت:رپ:لح:ایک:اجےئ:اگ::اظبرہ:اعتمرض:’’

،عم:ا ر:نکمم:وہ:فو:::ا

ورہن:انخس:ووسنمخ:اک:اابتعر:ایک:اجےئ:اگ۔::ب

رعمتف:انخس:ووسنمخ:یک:اتیمہ:

ملع:انخس:ووسنمخ:اتکب:وتنس:دوونں:م :قلعتم:ےہ۔:سج:یک:اتیمہ:وتیثیح:اکی:ہملسم:تقیقح:ےہ:رقآن:ودحثی:اک::

: ںیہ:وہ:اتکس۔:الحل:ورحام:ںیم: ،زی :لئالئ:اک:ا طابنط:اور:ا ءاء:و: ءاء: :انخس:ووسنمخ:یک:رعمتف::ےک:وکیئ:اطبل:ملع:اس:م :ینغتسم

ریغب:اننکمم:ےہ۔:ہی:اکی:ااسی:دقیق:اور:لکشم:نف:ےہ:سج:ےک:ےئل::اخیص:تنحم:اور:فوہج:یک:رضور :ےہ۔

رامق: ںی::انچں:ہچ:انب:االصلح::

(2) "هذا ؾن مم مسه"

‘‘:ا م:اور:لکشم:ےہ۔ہی:نف:تہب’’

ھ(:رفامےت: ںی:125) ::انب:اہشب:زرہی::

أظ افء وأظجزهم أن يرؾوا شخ حدي رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم "

(3) "من مسوخه

انخس:ووسنمخ:ااحدثی:یک:رعمتف:ےن:ڑبے:ڑبے:اہقفء:وک:اکھت:رک:رھک:دای:ےہ۔’’

رفامےت: ںی:اامم:ادمح:نب:لبنح:::

‘‘یک:یزاسل:م :احہ :وہا:ےہ۔::::انخس:ووسنمخ:ااحدثی:اک:ملع:اامم:اشیعفےھجم

(4)

ان:اوقال:م :ولعمم:وہا:ہک:انخس:ووسنمخ:وک:تہب:زایدہ:اتیمہ:احہ :ےہ۔:ذہلا::اس:یک:واضتح::ےک:ےئل:وغلی::اور:احالطیح::

افممیہ::واعمین:ذرک: ےی:اجےت: ںی۔


163ص: م ابن افهالح،مد 2






267

.وغلی:وہفمم:1

ین::وہشمر: ںی:وغلی:وطر:رپ::خسن:ےک:اعم

افل::لقن:رکان :انھکل

ب::زالئ:رکان

خسن:ینعمب:لقن:واتکتب:

خسن:اک:اکی:رعموف::ینعم:اتکب:وک:لقن:رکان:اور:انھکل:ےہ۔

العہم:ویقیم:وغلی:رفامےت: ںی:

(1) " سخ افتب: ته "

‘‘ظفل:خسن:اتکب:لقن:رکےن:اور:ےنھکل:ےک:ینعم:ںیم:لمعتسم:ےہ۔’’

ےہ::رقآن:دیجم:ںیم

(2) إ ـ ستسخ م ـتم تون

‘‘ م:اہمترے::اامعل:وھکلاےت:اجےت:ےھت۔’’

آتی:ذموکرہ:یک:ریسفت:ںیم:رمق:رطاز: ںی::اامم:انب:رجری:ربطی::

(3) " إ ـ ستت حيت أظامفم ؾتثبت يف افت وتتب"

ا:ایل:رکےت:ےھت۔:وہ:ان:اامعل:وک:ورٹسوں:ںیم: ھک:رک::ےب:كش: م:اےنپ:احمظف::رفوتشں:م :اہمترے:اامعل:وھکل’’

‘‘وفحمظ:رک:ےتیل:ےھت۔

ویں:ریسفت:رفامےت: ںی::العہم:اجر:اہلل:زرشخمی::

(4) " )إ ـ ستسخ( ادالئ ) مـتم تون( أي ستتبم أظامفم "

642/ 2:ادهبح ادر 1

29( :45)اجلث 2

86/ 25:جمع افبن 3

116/ 3:افنف فزخمؼي 4




261

‘‘انیقی: م:رفوتشں:م :اہمترے:اامعل:وھکلا:ےتیل:ےھت۔’’

زالئ:رکان/:ازاہل:.:خسن:ینعمب2

خسن:ینعمب:ازاہل:اس:یک:دو:ااسقم: ںی:

.:خسن:ابدبلل1

.:خسن:ریغب:ادبلل2

.:خسن:ابدبلل:1

ریفوز:آابدی:ےتھکل: ںی:

(1) " سخه ـه، أزافه وؽره وأبىه وأؿم صئ ممه "

ع:ےک:وزن:رپ:آ ا:ےہ:وج:زالئ :دبتلی:اور:ابلط:رکےن:ےک:اسھت:اس’’

ميی

:دورسی: زی::خسن:ابب:عنم: ھت:یسک: زی:وک:

‘‘ےک:اقمئ:اقمم:انبےن:ےک:لمعتسم:ےہ۔

انب:وظنمر:االرفیقی:رمق:رطاز: ںی:

(2) " سخ افنس افيل، سخ افن افنبب"

‘‘دوھپ:ےناسہی:وک:اٹہ:رک:: :ڑباھےپ:ےن:وجاین:وک:اٹہ:رک::وخد:اس:یک:ہگج:ےل:یل۔’’


(3) ت بخر م او مث م سخ من آي أو س

ذموکرہ:آتی:یک:ریسفت::ےک:تحت:ویں:رمق:رطاز: ںی:العہم:زرشخم:ی:::

أن ـل آي يذه هب ظذ م توجه ادهح من إزاف في وح م، أو من "

إزاف أحدمه إػ بدل أو ؽر بدل )ت( بآي )خر م( فبد، أي بآي هب أـثر

،:امد ه::خسن334ص: ،افموس ادحط 1

،:امد ه::خسن121/ 14:فسن افرب 2

146(: 2)افبرة 3




261

(1) " ب) أو مث( يف ذفكفثوا

رہ:وہ:آتی:سج:ےک:مکح:وک:تحلصم:یک:انب:رپ:متخ:ایک:اج ا:ےہ:۔:ظفل::ومکح:دوونں:ای:ان:ںیم:م :یسک:اکی:وک::اٹہ:رک::’’

اس:ےک:دبےل::ںیم:وکیئ:اور:مکح:دے:رک:ای:ہن:دے:رک:: :اہلل:اعتیل:اےنپ:دنبوں::ےک:ےئل::وکیئ:ایسی::آتی:ےل::آےت: ںی::وج:

‘‘:احلظ:م :رتہب:وہیت:ےہ:ای:اس: یسی:ےل:آےت: ںی۔وثاب::ےک

.:خسن:ریغب:ادبلل:2

ازاہل:یک:دورسی:مسق:وہ:ےہ:سج:ےک:دبےل::ںیم:وکیئ::اور: زی:ہن:آےئ۔

اج:ارعلوس:::ںیم:ےہ:

(2) " سخ افريح آثر افدير"

‘‘وہا:ےن:وھگڑوں:ےک:اشنان :اٹم:ڈاےل۔’’


(3) ي افنىن ثم حيم اهلل آيته ؾسخ اهلل م ي

‘‘اہلل:اعتیل:اطیشن:یک:الموٹ:دور:رک:داتی:ےہ:ود :اینپ:آای :یکپ:رک:داتی:ےہ۔’’

رفامےت: ںی::العہم:زرشخمی::

(4) " أي يذهبه ويبىه "

‘‘ینعی:اس:وک:متخ:اور:ابلط:رک:دےتی: ںی۔’’

.:احالطیح:رعتفی:2

:اور:ارونییل:ےن:خسن:یک:وج: :ودحتم:اینعمل: ںی۔:رگم: م:اہیں:رصف:احظف:انب:رجح:یثدک ن: :االافلظ: رعتافی :یک: ںی:وہ:فلتخم:

یک:رعتافی :لقن:رکےن:رپ:اافتکء:رکےت: ںی::القسعین

232/ 1:افنف فزخمؼي 1

282/ 2:تج افروس 2

52(: 22)احل 3





261

: رفامےت: ںی::احظف:انب:رجح::

(1) " افسخ: رؾع تق حم رشظي بدفؼظي متخر ظه"

‘‘دلیل:م ::رعف:رکان:وج:اس:م :اتمرخ::وہ۔:خسن:الہک ا:ےہ۔یسک:رشیع:مکح:ےک:قلعت::وک:یسک::ایسی:رشیع:’’

دورسی:ہگج:رمق:رطاز: ںی:

(2) " افسخ بن اتء احلم"

اکی:اور:اقمم:رپ:ےتھکل: ںی:::

(3) " افسخ رؾع احلم"

‘‘خسن::رعف:مکح:اک:انم:ےہ۔’’

.:رعمتف:خسن:ےک:ذراعئ:3

ااحدثی:ںیم:خسن:ولعمم:رکےن:ےک:ےئل:دنچ:ذراعئ:اور:اومر:ڑبی:واضتح:::ےن:اعتمرض:وفلتخم:احظف:انب:رجح:القسعین

م :ایبن:رفامےئ: ںی:

وخد:خسن:یک:رصاتح:و:واضتح:رفام:دںی:ملسو هيلع هللا ىلص افل۔:یبن:رکمی

وخد:انخس:ووسنمخ:یک:واضتح:رفام::دںی۔:اسیج:ہک:دحثی:ںیم:ےہ:ملسو هيلع هللا ىلص یبن:رکمی

هنتم ظن ... وتذـر اخرة ـ

(4)

:وبقر:م :عنم:ایک:رک ا:اھت:وس:ان:یک:زایر :ایک:رکو :ویکں:ہک:ہی:داین:م :ےب:ریتبغ:اور:آرخ :ںیم:ںیہمت:زایر’’

‘‘یک:اید: ازہ:رکیت: ںی۔

واضتح:رفام:دی:ہک:زایر :وبقر:م :ےلہپ:عنم:ایک:ایگ:اھت۔:اب:ہی:اممتعن:وسنمخ:ملسو هيلع هللا ىلصاب:اہیں:دحثی:ںیم:وخد:یبن:رکمی

وہ:یئگ:ےہ۔




2257:افهحح مسم، رؿم احلدي 4




271

ب۔:احصیب:خسن:یک:رصاتح:رکے:

واضتح:ورصاتح:رک:دےتی: ںی:ہک:مکح:وسنمخ:وہ:ملسو هيلع هللا ىلص اوقا :دحثی:ںیم:وارد:یسک:مکح:ےک:قلعتم::احصیب:روسل:ضعب:

اکچ:ےہ۔

رفامےت: ںی::انچں:ہچ:انب:رجح

(1) " وم م حيزم افهحيب به متخر"

ے:ہک:ہی:مکح:اتمرخ:ےہ:اور:انخس:رعمتف:خسن:ےک:ذراعئ:ںیم:م :اکی:ذرہعی:ہی:یھب::ہک:وکیئ:احصیب::ینیقی:وطر:رپ::ہی:واضتح:رک:د

ےہ:

مرين من رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم ترك افووء مم مس افر ـن آخر ا

(2)

‘‘اک:آرخی:لمع:ہی:اھت:ہک:آپ:ےن:آگ:رپ:یکپ: زی:ا ا:رک:ووض: ںیہ:رفامای۔ملسو هيلع هللا ىلص روسل:اہلل’’

:ونٹ: رخ:االالسم::احصہب:یک:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:ضحم:ےک:زندکی:ردمی:االالسم:اور:اتم ایدر:ےہ:ہک:احظف:انب:رجح:

اتمرخ:االالسم::احصیب:یک:دحثی:اک:اعتمرض:وہان:اثتب: ںیہ:وہ ا:ویکں:ہک:اس:اب :اک:ااتحل:وموجد:وہ ا:ےہ:ہک:اتمرخ:االالسم:احصیب:

:االالسم:احصیب:م :امسع:ایک:وہ:املسو هيلع هللا ىلص ےن:دحثی:اور:رباہ:راتس:یبن:رکمی ور:ریغب:واہطس:دحثی:م :ےننس:یک:اجبےئ:یسک:اور:ردمی:

ایبن:رک:راہ:وہ۔:

(3)

ج۔: ارخی:ولعمم:وہاجےئ:

:اک:ہلصیف: دو:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:خسن:ولعمم:رکےن:اک:رسیتا:ڑبا:ذرہعی: ارخی:ےہ۔:ا ر: ارخی:ولعمم:وہ:اجےئ:فو:انخس:ووسنمخ:

آباسین::ایک:اج:اتکس:ےہ۔

رفامےت: ںی::انچں:ہچ:احظف:انب:رجح::

(4) " فتريخوم م يرف ب"

‘‘انخس:ووسنمخ:اچہپےنن:اک:رسیتا:ذرہعی: ارخی:ےہ۔’’

58 :ص:رشح خب افر 1

185:شن افسئي، رؿم احلدي،:192:شن أيب داؤد، رؿم احلدي 2

58 :ص:رشح خب افر 3

58 :ص:ب افررشح خ 4




272

اثمل:

ےن:رفامای:ملسو هيلع هللا ىلص م :داوی:ےہ: :آپ دشاد:نب:اوس:

(1) " اؾىر احلجم وادحجوم"

‘‘یگنیس:اگلےن:اور:وگلاےن:واےل:دوونں:اک:روزہ:وٹٹ:ایگ۔’’

یک:دحثی:ںیم:ےہ: دورسی:رطف:دیسان:انب:ابعس

(2) " ظه وشم احتجم وهو حمرم واحتجم وهو صئمأن افبي صذ اهلل "

‘‘ےن:احبتل:ارحام:و:ایصم:یگنیس:وگلایئ۔ملسو هيلع هللا ىلص وخد:یبن:رکمی’’

ملسو هيلع هللا ىلص یثدک ن:ےن:ان:دوونں:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:رعف:اعترض:ےک:ےئل:رطہقی:خسن:ارایتر:ایک:ےہ:ویکں:ہک:دشاد:انب:ابعس

یک:دحثی:انخس:ےہ۔ یک:دحثی:وسنمخ:اور:انب:ابعس

ےن:واضتح:یک:ےہ۔:آپ:ےن:روزہ:وٹےنٹ:وایل:دحثی:حتف:ہکم:ےک:ومعق:رپ: لسیل:ہی:ےہ:ہک:وخد:دشاد:نب:اوساس:یک:د

اراشد:رفامیئ:ےہ۔

(3)

ۃجح:اولداع:اک:واہعق:ایبن:رفام:رےہ: ںی۔ اور:دورسی:رطف:انب:ابعس

(4)

خس:ووسنمخ:اک:ملع:وہا۔ۃجح:اولداع:ہحتف:ہکم:م :دو:اسل:دعب:شیپ:آای۔:فو:اہیں: ارخی:ولعمم:وہےن:م :ان

د۔:اامجع:

ےک:زندکی:اامجع:ذبا :وخد:انخس: ںیہ:رگم:دلیل:نب:اتکس:ےہ۔:احظف:انب:رجح:القسعین

(5)

7744:اجلمع افسمذي، رؿم احلدي،::2368:شن أيب داؤد، رؿم احلدي 1

1938،:1836:افهحح فبخري، رؿم احلدي 2

268-267/ 4:ى فبيافسن افز 3

أمر صين، حمد بن إشامظل: شبل افسالم رشح بوغ ادرام، )دار افت افريب، بروت 4

324/ 2م(:1985

7744:اجلمع افسمذي، رؿم احلدي،::59:صرشح خب افر، 5




273

اثمل:

م :داوی:ےہ:آپ:ےن:رفامای: اور:اعموہی اوب:رہریۃ

(1) "من رشب اخلر ؾجدوه ؾن ظد افراب ؾؿتوه"

‘‘ا ر:وچیھت:داہبت:یھب:رشاب:ےئیپ::فو:ام :لتق:رک:دو۔:وج:صخش:رشاب:ےنیپ:ام :وکڑے:اگلؤ:اور’’

اس:دحثی:ےک:تحت:رمق:رطاز: ںی::اامم:رتذمی::

(2) "إام ـن هذا يف أول امر تم سخ بد...."

ہی:اعمہلم:رشاب:ےک:رحام:وہےن:ےک:ومعق:رپ:رشوع:رشوع:ںیم:اھت:دعب:ںیم:وسنمخ:وہ:ایگ۔:اس:رپ:امتم:الہ:ملع:اک:زامہن:ردمی:

ودجدی:ںیم:اامجع:ےہ:ان:ںیم:وکیئ:االتخف: ںیہ۔فو:اہیں::اامجع:الہ:ملع:ذبا :وخد:انخس:: ںیہ:ہکلب:خسن:یک:دلیل:ےہ۔

.:زامہن:ووقع:خسن:4

یک:دہع:ابمرک:ںیم:ووقع:ذپری:وہ:اتکس:اھت۔ملسو هيلع هللا ىلص یسک:مکح:رشیع:اک:وسنمیخ:وہان:رصف:یبن:رکمی

یک:واف :ےکاسھت:یہ:ایقتم:کت:ےک:ےئل::عطقنم:وہ:ملسو هيلع هللا ىلص :ایہل:یبن:رکمیویکں:ہک:خسن:ویح:ایہل:یک:اینبد:رپ:وہ ا:ےہ:اور:ویح

یکچ:ےہ۔:انچں:ہچ:آپ:یک:واف :ےک:دعب:رشتعی:اک:وکیئ:مکح:وسنمیخ:رقار: ںیہ:دای:اج:اتکس۔:اب:رشتعی:دمحمہی:ایقتم:کت:ےک:

ےئل:اکی:لمکم:اضہطب:ایح :ےہ:وج:یسک:مسق:ےک:خسن:وریغہ:م :اپک:ےہ:۔:اراشد:ابری:اعتیل:ےہ:

(3) ژ چ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ ژ

:اور:اہمترے:ےیل:االس:م:ےک:دنی:’’ آج:ںیم:ےن:اہمترے:ےیل:دنی:وک:لمکم:رک::دای:اور:مت:رپ:اانپ:ااعنم:رھب:وپر::رک:دای:

‘‘وہےن:رپ:راض:دنمی::وہ:ایگ۔

رفامےت: ںی:احظف:انب:رجح:::

(4) "افسخ يثبت بد افبي صذ اهلل ظه وشم "

1444:اجلمع افسمذي، رؿم احلدي 1

1444:اجلمع افسمذي، رؿم احلدي 2

3(: 5)ادئدة 3





274

‘‘ےک:دعب:ووقع:ذپری: ںیہ:وہ:اتکس۔ملسو هيلع هللا ىلص خسن:یبن:رکمی’’

.:رشاطئ:خسن:5

:ان:یک:الیصفت ::یثدک ن:و:ارونییل::ےن:خسن:یک:رشاطئ:ایبن:یک: ںی:۔:احظف:انب:رجح:القسعین ےک:اوقال:یک:روینش:ںیم:

بسح:ذلی::ںیم:ایبن:یک:اجیت: ںی۔

::م :رعف:ہن:وہ:ےکس:اور: ارخی:ولعمم:وہ:اجےئ۔.دو:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:ااسی:اعترض:وہ:وج:،عم:و قیبط1

انچں:ہچ:انب:رجح:رفامےت: ںی:

(1) " يهر إػ افسخ إ إذا ظم افتريخ وتذر اجلع"

‘‘اقدعہ:خسن:اس:وتق:ارایتر:ایک:اجےئ:اگ:بج: ارخی:یھب:ولعمم:وہ:اور:،عم:یھب:احمل:وہ۔

ب۔:خسن:ےک:ےئل::دلیل:رشیع:وہان:رضوری:ےہ:

ن:دیجم:ںیم:ےہ:رقآ

ٱ ٻ ٻ ٻ ٻپ پ پ پ ڀ ڀ ڀ ڀ ٺ ژ

(2)ژ ٺ ٺ ٺٿ ٿ ٿ ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤڤ ڤ ڦ ڦ ڦ ڦ ڄ

:وج:رامرے:الماق :م :ان:ادیم: ںی :’’ :ان:ےک:اسےنم:رامری:واحض:آای :یفاو :یک:اجیت: ںی:فو:وہ:ولگ: اور:بج:

اور:رقآن:ےل:آؤ:ای:اس:ںیم:ردو:ودبل:رک:دو۔:آپ:ہہک:دےئجی!:ےھجم::اس:ںیم:وخد::اینپ::ےنہک:ےتگل: ںی::اس:یک:اجبےئ::وکیئ

رطف:م :دبتیلی:اک:قح: ںیہ:ےہ :ںیم:فو:سب:اس:ویح:اک:ریپواکر:اس:ںیم:وخد:اینپ:رطف:م :دبتیلی:اک:قح: ںیہ:ےہ :

‘‘ںیم:فو:سب:اس:ویح:اک:ریپو:اکر::وہں:وج::ریمے:اپس:یجیھب::اجیت:ےہ۔

وہا:ہک:ضحم:اامجع :ایقس:: :لقع:ای:الامتل:ےک:اسھت:یسک:رشیع:مکح:وسنمخ:رقار:دانی:درتس: ںیہ:ےہ۔:اس:م :اثتب

رفامےت: ںی::احظف:انب:رجح:::

(3) " افسخ يثب إ بدفل"

258/ 12،:534/ 11،:83/ 14،:181/ 3،:589،:431/ 1:ؾتح افبري 1

15( :11)يوس 2





275

‘‘خسن:دلیل):رشیع(:ےک:ریغب:اثتب: ںیہ:وہ:اتکس۔’’

دورسی:ہگج:رمق:رطاز: ںی:

(1) " افسخ يثب بإلحتامل "

رشح:ۃبخن:ارکفل:ںیم:ےہ:

(2) ‘‘ اامجع:انخس: ںیہ:وہ:اتکس۔’’

ج۔:انخس:ووسنمخ:دوونں:اک:اکی:لحم:ںیم:وارد:وہان:

انخس:ووسنمخ:دوونں:ںیم:ااحتد:لحم:رضوری:ےہ۔:ا ر:دوونں:اک:لمحم:اکی:ہن:وہ:فو:اقدعہ:انخس:ووسنمخ:انذف:ہن:وہاگ۔

اثمل:

(3) م بدافم هنتم ظن حلوم احي..... ؾمسوا

ںیم:ےنںیہمت:: نی:دن:م :اورپ:رقابین:ےک:وگتش:وک:ذریخہ:رکےن:م :عنم:ایک:اھت:اب:ینتج:دم :ےک:ےئل:ہاوہ:’’

‘‘ذریخہ:رک:ےتکس:وہ۔

اس:دحثی:ےک:ےلہپ:ےصح:ںیم:رقابین:ےکوگتش:وک: نی:دن:م :زایدہ:ذریخہ:رکےن:م :عنم:ایک:ایگ:اھت :آرخی:ےصح:ںیم:

۔ااجز :دے:دی:یئگ:ےہ

رقابین:ےک:وگتش:اک:ذریخہ:لحم:ےہ۔:دحثی:اک:الہپ:ہصح:وسنمخ:اور:آرخی:ہصح:انخس:ےہ۔

د۔:انخس:وسنمخ:م :اتمرخ:وہ:

یسک:دقتمم:مکح:ےک:ذرےعی:یسک:اتمرخ:مکح:وکوسنمخ:رقار:دانی:یسک:رور :اجزئ: ںیہ۔:زین:انخس::ووسنمخ:ںیم:زامین:افہلص:وہان:

:277،563/ 1:ؾتح افبري 1 ،592: ،2 /56: ،196: ،363: ،414: ،474: ،3 /543: ،4 /83: ،334: ،371:،

382:،453:،459:،5 /57:،144:،231:،282:،412:،6/62:،9 /314:،651:،14 /17:،84:،242:،362:،394:،

12 /244:،258

59ص::ب افر،رشح خ 2

:2264:افهحح ادسم، رؿم احلدي 3 ،5143: :2434:شن افسئي، رؿم احلدي، مسد ،2435،

1514:جمع افسمذي، افرؿم احلدي ،5143،:،:5/354:اإلمم أمحد




276

ں۔رضوری:ےہ :زامین:اابتعر:م :لصتم:ہن:وہ

رف:امےت: ںی::انچں:ہچ:احظف:انب:رجح:القسعین::

(1) " ؾف يدظى سخ ادتخر بدتدم؟"

دقتمم::مکح:م :اتمرخ:مکح:اک:دوعی:خسن:سک:رطح:ایک:اج:اتکس:ےہ؟

ںیم:خسن::وسنمخ:اک:قلعت:ان:اومر:م :وہ:نج:ںیم:خسن:وہ:اتکس:ےہ :الثم:یلمع:ااکحم:وریغہ۔:اقعدئ :االخ :اور:وااعق :وریغہھ۔:

دالخ: ںیہ:وہ ا۔

رفامےت: ںی::انچں:ہچ:احظف:اب:ن:رجح:القسعین::

(2) ‘‘خسن:رفوع:ںیم:احہ :وہ ا:ےہ:ارول:دنی:ںیم:دالخ: ںیہ:وہ ا۔’’

وسنمخ::ایس:رطح:یسک:ربخ:وک:وھجاٹ:ای:اچس:فو:اہک:اج:اتکس:ےہ:رگم:وسنمخ: ںیہ:ایک:اج:اتکس۔:اہتبل:ربخ:ےک:نمض:ںیم:وکیئ:مکح:وہ:فو:وہ:مکح

(3) وہ:اتکس:ےہ۔

.:رط :خسن:6

یسک:مکح:وک:وسنمخ:رکےن:ےک:ہار:رط ےق: ںی:

.خسن:ارقلآن:ابرقلآن1

.خسن:اۃنسل:ابۃنسل2

.:خسن:اۃنسل:ابرقلآن3

.:خسن:ارقلآن:ابۃنسل4

.:خسن:ارقلآن:ابرقلآن:1

رپ:امتم:املعء:اک:اقاف :ےہ۔رقآن:دیجم:ےک:یسک:مکح:وک:رقآن:دیجم:یہ:ےک:یسک:دورسے:اتمرخ:مکح:م :وسنمخ:رکےن:

414/ 2:ؾتح افبري ،ابن حجر 1

49/ 1:أيو 2

344/ 11،:397-394/ 14،:247/ 8،:14/ 3،:318/ 1:أيو 3




277

رمق:رطاز: ںی::احظف:انب:رجح:القسعین

(1) " جواز سخ افرآن بفرآن و خالف ؾه"

‘‘رقآین:مکح:ےک:رقآین:مکح:م :وسنمخ:وہےن:ںیم:یسک:اک:االتخف: ںیہ :اس:رپ:بس:اک:اقاف :ےہ۔’’

اثمل:


(2) ژ ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ ڎژ

‘‘ر:اس:یک:اطتق:رےنھکواےل:دفہی:ںیم:اکی:نیکسم:وک:ا ا:ان:دںی۔او’’

دورسی:آتی:ںیم:ےہ:

(3) ژ ۀ ہ ہ ہ ہژ

‘‘مت:ںیم:م :وج:صخش:اس:ہنیہم:وک:اپےئ:ام :روزہ:رانھک:ہا ےی۔’’

وسنمخ:اور:متخ:رک:ےک::یلہپ:آتی:ںیم:امل:داروں:ےک:ےئل:روزہ:رانھک:ای:دفہی:دانی::ںیم:ارایتر:اھت۔:دورسی:آتی:ںیم:ےن:ارایتر

روزہ:الزیم:رقار:دے:دای۔

.:خسن:اۃنسل:ابۃنسل:2

دحثی:وتنس:م :اثتب:یسک:مکح:وک:تنس:و:دحثی:م :وسنمخ:رکان:درتس:ےہ۔:اس:ںیم:یھب:یسک:اک:االتخف: ںیہ:ےہ۔

اثمل:

:اور:اامعتسل:رکےن:یک:اممتعن:وک:دحثی:یہ:م :وسنمخ: رک:ےک:ریغ:ہنیعم:رقابین:ےک:وگتش:وک: نی:دن:م :زایدہ:ذریخہ

(4) دم :کت:ےک:ےئل:ذریخہ:و:اامعتسل:رکےن:یک:ااجز :دے:دی:یئگ:ےہ۔:::

433/ 3:ؾتح افبريابن حجر ، 1

184( :2)ةبراف 2

185( :2)ةبراف 3

:2264:افهحح ادسم، رؿم احلدي 4 ،5143: :2434:شن افسئي، رؿم احلدي، مسد ،2435،

1514:جمع افسمذي، افرؿم احلدي ،5143،:،:5/354:اإلمم أمحد




271

.:خسن:اۃنسل:ابرقلآن:3

رقآین:مکح:ےک:ذرےعی:تنس:ودحثی:ےک:یسک:مکح:وک:وسنمخ:ایک:اج:اتکس:ےہ۔

اثمل:

ہلبق:تیب:ادقملس:وک:رقآین:مکح:م :وسنمخ:رک:ےک:دجسم:رحام:وک:ہلبق:رقمر:رک:دای:ایگ۔

اہلل:اعتیل:رفامےت: ںی:

(1) ژ ہ ہ ہ ھ ھژ

‘‘آپ:اانپ:رہچہ:ابمرک:دجسم:رحام:یک:رطف:ریھپ:ںیل۔’’

.:خسن:ارقلآن:ابۃنسل:4

روہر:الہ:ملع:ےک:زندکی:تنس:ودحثی:م :رقآن:دیجم:ےک:مکح:اک:خسن:اجزئ:ےہ۔

رمق:رطاز: ںی::احظف:انب:رجح:القسعین::

(2) ‘‘ تنس:وہشمرہ:ےک:ذرےعی:خسن:رقآن:اجزئ:ےہ۔’’

اثمل:

رقآن:دیجم:ںیم:اراشد:ابری:اعتیل:ےہ:

ٴۇ ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ ۉ ې ې ې ې ى ژ

(3) ژىائ ائ ەئ ەئ

:اور:امل:وھچڑے:اجر:اہ:وہں:فو:اےنپ:وادلنی’’ ::مت:رپ:رفض:رک:دای:ایگ:ےہ:ہک:بج:مت:ںیم:م :وکیئ:وف :وہےن:ےگل:

‘‘اور:رقیبی:راہتش:داروں:ےک:ےئل:ااھچیئ::ےکاسھت:وتیص:رک:اجےئ: :رپزیہ:اگروں:رپ:ہی:قح:اور:اثتب:ےہ۔

دورسی:رطف:دحثی:ںیم:وارد:ےہ:

144( :2)ةبراف 1

124/ 12: ؾتح افبریابن حجر ، 2

184( :2)ةبراف 3




271

(1) إن اهلل ؿد أظىى ـل ذي حق حه، ؾال وص فوارث

‘‘اجزئ: ںیہ۔اہلل:اعتیل:ےن:رہ:قح:دار:اک:ہصح:ریماث:رقمر:رک:دای:ےہ:اب:یسک:وارث:ےک:ےئل:وتیص:’’

:

:آي

ق:تیم:ےک:ےئل::الزم:ےہ:ہک:وہ:ذ ل:از:داگ::وادلنی:اور:ارقابء:ےک:ےئل:وتیص:رکے۔:رقآن مطي

ےک:

اس:اب :ںیم:وکیئ:االتخف: ںیہ:ہک:وادلنی:ےک:ےئل::وتیص:اک:رق:آین:مکح:وسنمخ:وہ:اکچ:ےہ۔:اب:االتخف::اس: زی:ںیم:ےہ:

:خسن:ارقلآن:ابۃنسل :انخس: ںی۔:بج:ہک:ہی:ہک:اس:اک:انخس:وکن:ےہ؟:وج:ولگ: :ےک:اقلئ: ںیہ: ںی:ان:ےک:زندیآ :آای :ایراارثی:

اس:یک:انخس:ےہ۔‘‘ وص فوارث ’’اب :درتس: ںیہ:ےہ۔: روہر:ےک:زندکی:دحثی:وہشمر:

.:مکح:اوسنملخ6

: ںیہ:ایک:انخس:وسنمخ:ولعمم:وہاجےن:ےک:دعب:انخس:ےک:اطمقب:ہلصیف:اور:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔وسنمخ:ےک:اطمقب:ہلصیف:ای:لمع

اجےئ:اگ۔

رفامےت: ںی::احظف:انب:رجح:القسعین::

(2) "جيوز احلم بدسوخ"

ی:اثمںیل:

ي قطب

ت

خسن:یک:


1. زو ـ س -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول مع سء ف ف ستخل أ ؾ

ح أن ف رخص ثم ذفك ظن ؾ أي ي) اهلل ظبد ؿرأ ثم أجل إػ بفثوب ادرأة

رموا آموا افذين بت ت اهلل أحل م ض(3)

،2124:افسمذي، رؿم احلدي اجلمع،2874:شن أيب داؤد، رؿم احلدي 1

،2714-2713:شن ابن مج، رؿم احلدي،:3673-3671:شن افسئي، رؿم احلدي =

239،:238،:187-186/ 4:مسد اإلمم أمحد، رؿم احلدي =

174/ 2: ؾتح افبري 2

4615:ي، رؿم احلديصحح افبخر 3




271

أبى بن ظذ ظن .2 ن ظ هنى -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول أن ضف مت افسء

ز يوم ل وظن خ ـ ر حلوم أ احل س اإل(1)

ظم شم و ظه اهلل صذ اهلل رشول ف رخص: ؿل أبه ظن اـوع ش .3

ظ هن ثم ثالث ادت يف أوضس(2)

ة ظن . 4 ؾتح -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول مع ؽزااجلي أه شز ؿل م

ؿ ؾ ة خس هب بغ ثالثغ - ظؼ ذن - ويوم ف ظه اهلل صذ- اهلل رشول ف ؾ

ف -وشم مت افسء ؾخرج ه وػ ؿومى من ورجل أ وهو ل اجلام ف ؾول ظ

من ؿري ل مع افدمم دى برد م واحد ـ ق ؾز ى ابن برد وأم خ د ظ ؽض جديد ؾز

إذا حتى ل ـ ش ب ظاله أو م ت ب رة مثل ؾتة ؾت افب ىى ؾ اف أن فك هل

تع مك يست أحد ل ؾؼ تبذن ومذا ؿف برده م واحد ـ إػ تير ؾج

غ إػ تير صحبى ويراه افرج ل ظى ق هذا برد إن ؾ . ؽض د جدي وبردى خ

ول س هذا برد ؾت ثم مرتغ أو مرار ثالث . به ب ت اشت م م حتى أخرج ؾ

وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول حرم(3)

ه . 5 ن أ ل -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول مع ـ ى افس أي ي » ؾ ؿد إ ـ

م أذ تع ف ف شت من ا

يوم إػ ذفك حرم ؿد اهلل وإن افسء م

ن اف ن ؾ ظده ـ

ن خل صىء م ه ؾ خذوا و شب وهن مم ت ت ئ آت « ص(4)

4216:ي، رؿم احلديصحح افبخر 1

جد: ،ابن احلجج دسم يف رشح صحح دجاابو زـري، حيى بن رشف، فووي،ا 2

192:م :ص1991، بروت، دار افت افرب،9

193/ 9:ادج فووي،ا 3

195/ 9:يوأ 4




211

ة . 6 ى شز ؿل جده ظن أبه ظن اجل -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول أمر

تح ظم بدت حغ اف دخ ثم م خرج مل حتى م هن ظ(1)

ظه وشم هنى ظن ح ادت يف أن رشول اهلل صذ اهلل»ويف رواي ظن شزة: . 7

« حج افوادع(2)

رور :اعترض:

یک:ااحدثی:اکنح:ہعتم:وک: یک:دحثی:اکنح:ہعتم:ےک:وجاز:رپ:دالتل:رکیت:ےہ:بج:ہک:یلع :ہملس :ربسہ انب:وعسمد

رحام:رقار:دےر:یہ: ںی۔

رعف:اعترض:

احظف:انب:رجح:رمق:رطاز: ںی:

دو:داہبت:رحام:وہا:ابآلرخ:۔:حتف:ہکم:ےک:ومعق:رپ:ہشیمہ:ہشیمہ:ےک:ےئل:اس:وک:رحام:رقار:اکنح:ہعتم:دو:داہبت:الحل::اور:’’

دے:دای:ایگ۔:::

(3)

2اثم:ل:ربمن::

بن ظبدة ظن .1 ظى خذوا » -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول ؿل ؿل افهم

ل ؿد ظى خذوا ر شبال هلن اهلل ج ر افب د بفب ج مئ ري وت ش وافث بفث

د ج « وافرجم مئ(4)

ى خفد بن وزيد هريرة أبى ظن ب. اه أهنام اجل غ أن أخز رشول إػ اختهام رج

ل -وشم ظه اهلل صذ- اهلل ؾ اؿض اهلل رشول ي أحدمه اخر وؿل . اهلل بتب ب

1446:، رؿم احلديصحح دسم 1

445،:444/ 3:مسد اإلمم أمحد 2


1694:م، رؿم احلديصحح دس 4




212

ن ـ ام و ؾؿض اهلل رشول ي أجل أؾ م أن ػ وائذن اهلل بتب ب م » ؿل . أت . « ت

ن ابى إن ؿل ظس ـ سف - هذا ظذ ى - اجر واف وى بمرأته ؾز خز ام ؾ ظذ أ

افرجم ابى مه ؾؾتدي صة بامئ ى ثم ػ وبجري إ ف م أهل ش وى اف خز ام ؾ أ

د ابى ظذ مئ ج ري ام ظم وت .امرأته ظذ افرجم وإ

ل سى وافذى أم » -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول ؾ ده ام ؿوغ ب ب

ك أم اهلل بتب ك ؾرد وجريتك ؽ د . « إف ابه وج س وأمر ظم ؽربه و مئ أ

ى تى أن اش ؾن اخر امرأة ي ؾ اظس رمج ؾ ؾظس ؾرمج(1)

شم و ظه اهلل صذ اهلل رشول رجل أتى: ؿل ظه اهلل ريض هريرة أيب ظن . 3

أربع ظه ردد حتى ظه ؾظرض ز ينإ اهلل رشول ي ؾل ؾداه ادسجد يف وهو

أبك) ؾل شم و ظه اهلل صذ افبي دظه صدات أربع سه ظذ صد ؾام مرات

) شم و ظه اهلل صذ افبي ؾل م ؿل( . أحه ؾل) ؿل ؿل( . جون

ؾن ؾ ؿل اهلل ظبد بن جبر شع من ؾخزين صب ابن ؿل ( ؾرمجوه به اذهبوا

ؾرمجه بحلرة ؾدرـه هرب احلجرة أذفته ؾام بدهذ ؾرمجه رمجه(2)

رور :اعترض:

:رمج:ےہ۔:بج:ہک:اوبرہریۃ ابعدہ:نب:اصتم :وکڑے:اور :زاین:یک:زسا یک: یک:دحثی:ےک:اطمقب:اشدی:دشہ

دوونں:ااحدثی:ےک:اطمقب:اشدی:دشہ:زاین:یک:زسا:رصف:رمج:ےہ۔

رعف:اعترض:

رفامےت: ںی::ظف:انب:رجحاح

یک:دحثی:یک:انخس: ںی :ویکں:ہک:دیسان:اوبرہری یک:دوونں:ااحدثی:دیسان:ابعدہ:نب:اصتم دیسان:اوبرہریۃ

اتمرخ:االالسم: ںی :زین:امزع:ایملس :رئدمہی: :ہیمہج:اور:وہیدویں:ےک:رمج:ےک:وااعق :ںیم:یھب:اشدی:دشہ:یک:زسا:رصف:رمج:ایبن:


6815:افبخري، رؿم احلديصحح 2




213

وہیئ:ےہ۔:

(1)

3::اثمل:ربمن

، احتجم - وشم ظه اهلل صذ - افبى أن - ظام اهلل ر - ظبس ابن ظن .1

صئم وهو واحتجم حمرم وهو (2)

أؾىر »ظن صداد بن أوس ريض اهلل ظه ؿل ؿل رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم: .2

« وادحجوم احلجم (3)

رور :اعترض:

:نب:اوس :وٹٹ:اج ا:ےہ۔:بج:ہک:انب: دشاد :روزہ :وگلاےن:واےل:دوونں:اک یک:دحثی:ےک:اطمقب:یگنیس:اگلےن:اور

یک:دحثی:ےک:اطمقب:آپ:ےن:وخد:احبتل:روزہ:و:ارحام:یگنیس:وگلایئ:وج:ہک:وجاز:یک:دلیل:ےہ:ہک:روزہ:: ںیہ:وٹاتٹ۔ ابعس

رعف:اعترض:


یک:دحثی:وسنمخ:ےہ :ویکں:ہک:دشاد:یک:دحثی:اک:واہعق: یک:دحثی:انخس:اور:دشاد:نب:اوس نب:ابعسا

وایل:دحثی:اک:واہعق:ۃجح:اولداع:اک:ےہ۔ حتف:ہکم:ےک:ومعق:اک:ےہ۔:بج:ہک:انب:ابعس

ںیہ: ارخی:ولعمم:وہےن:م :اس:اک:انخس:ووسنمخ:وہان:اثتب:وہ:ایگ۔:ذہلا:اب:دوونں:ااحدثی:ںیم:وکیئ:اعترض:

ےہ۔:

(4)


ام »ظن أس ؿل ؿل رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم: .1 ل إ تم اإلمم ج ، به ف


1938،:1836:صحح افبخري، رؿم احلدي 2

2369:ن أيب داؤد، رؿم احلديش 3





214

ع ؾذا ـ وا ر ـ وا رؾع وإذا ، ؾر وا جفس صذ وإذا ، ؾرؾ وش ؾه «أمجون ج(1)

:آپ:ےک:داض:ایرا :اک:واہعق:ایبن:رفامیئ: ںی:ہ:را :اہلل:اہ.:::دیس2

مر ر أب ؾ -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول ؾوجد بفس يهذ أن ب ؾجء خ

د إػ ؾ ر أبى ج م ب ر أب -وشم ظه اهلل صذ-اهلل رشول ؾ أبو وأم ؿظد وهو ب

ر ؿئم وهو افس ب(2)

رور :اعترض:

:امنز: زپںیھ: ۔:بج:ہک:دورسی:دحثی:زپاھےئ:فو:بس:دتقمی:یھب:ھٹیب:رک:امنز::یلہپ:دحثی:ںیم:ےہ:ہک:اامم:ا ر:ھٹیب:رک:

ز:زپ۔ی۔:احالں:ہک:یلہپ:تیمس:امتم:احصہب:ےک:ڑھکے:وہ:رک:امن ےن:ھٹیب:رک:امنز:زپاھیئ:اور:اوبرکب:ملسو هيلع هللا ىلص ےک:اطمقب:یبن:رکمی

دحثی:یک:رو:م :بس:وک:ھٹیب:رک:امنز:ادا:رکین:ہا ےی::یھت۔

رعف:اعترض:

رفامےت: ںی::انب:رجح

یک:انخس:ےہ۔:ادتباء:ںیم:ھٹیب:رک:امنز:زپےنھ: دیسہ:اعہشئ:را :اہلل:اہ:یک:دحثی:آرخی:اعمہلم:ےہ: :ذہلا:ہی:دحثی:اسن:

ںیم:اجتیلہ:یک:روسم:وک:متخ:رک:دای:اجےئ۔:زامہن:اجتیلہ:ںیم:رسدار:ےھٹیب:وہےت:اور:وعام:امیظعت:اک:مکح:اس:ےیل:دای:ایگ:اھت:ہک:ولوگں:

ڑھکے:رےتہ:ےھت۔:اس:یک:اعد :وکمتخ:رکےن:ےک:ےئل:آپ:ےن:اامم:ےک:ھٹیب:رک:امنز:زپاھےن:یک:رور :ںیم:دتقمویں:وک:یھب:ھٹیب:

ےن:اینپ:یلعف:دحثی:ےک:ذرےعی:اجسل:اامم:ےک:ےھچیپ:دتقمویں:وک:رک:امنز:زپےنھ:یک:نیقلت:یک:بج:اقعدئ:یک:االصح:وہ:یئگ:فو:آپ:

ڑھکے:وہ:رک:امنز:زپےنھ:اک:مکح:اصدر:رفام:دای۔::

(3)


713:صحح افبخري،ر ؿم احلدي 2

177 -176/ 2:ؾتح افبري 3




215


ےن:رفامای:ملسو هيلع هللا ىلص .:یبن:رکمی:1

ن » ق ، افسرق اهلل ف ي و ىع افب ق ، يده ؾت ىع احلبل وي « يده ؾت(1)

ےن:رفامای::ملسو هيلع هللا ىلص :رکمی.:::یبن2

دير ربع ف إ ؿىع

(2)

رور :اعترض:

یلہپ:دحثی:ےک:اطمقب:اڈنا:وچر:رپ:تنعل:یک:یئگ:ےہ:اور:اس:یک:زسا:ےک:وطر:رپ:اہھت:اکےنٹ:اک:ذرک:ےہ:بج:ہک:دورسی:دحثی:

ےہ۔:(ےہ۔:نج:یک:وتمیقں:اک:تہب:رف :4/1یک:رو:م :وچری:اک:اصنب:رعب:دانیر:):

رعف:اعترض:

احظف:انب:رجح::ےک:اس:ےک:قلعتم:دو:اوقال: ںی::

اڈنا:اور:ریس:اصنب:عطق::دی: ںیہ: ںی۔:اہیں:دااد:رصف:وچری:یک:ریقحت:اور:ودیع::دشدی:ایبن:رکان:ےہ۔:بج:ہک::الہپ وقل:

(:دانیر:اصنب:ےہ۔4/1رعب:)

ےہ۔:::رعب:دانیر:وایل:دحثی:اڈنے:اور:ریس:وایل:دحثی:یک:انخس:دورسا وقال:

(3)


1684:صحح دسم، رؿم احلدي 2





216

ثحبم:اثثل:

رتحیج

.:وغلی:وہفمم1

.:احالطیح:رعتفی2

.:رشاطئ::رتحیج3

.:اابسب:رتحیج4

دواعتمرض:و:فلتخم:ااحدثی:ںیم:رعف:اعترض:ےک:ےیل:رسیتا:رطہقی:اور:راہتس:رتحیج:ےہ۔

رفامےت: ںی: احظف:انب:رجح::

(1) "مع امن اجلع افه يهر وافسجح"

‘‘):اور:خسن(:ےک:ااکمن:یک:وموجدیگ:ںیم:رتحیج:درتس: ںیہ:۔،عم:و قیبط:’’

رتحیج:ےسک:ےتہک: ںی:؟:اس:اک:وغلی:ینعم:اور:احالطیح:وہفمم:ایک:ےہ؟:اس:یک:رشاطئ:اور:دحود:وویقد:ایک: ںی؟:اس:یک:ووجاہ :

واابسب:ایک: ںی؟:ان:یک:واضتح:ےک:ےیل:بسح:ذلی:ںیم:داللئ:شیپ: ےی:اجےت: ںی::

.وغلی:وہفمم1

:اک:امدہ::ر ج ح:ےہ:م ت:ںیم: :یراری:رکان اناکان :املئ:رکان :د تلی:دانی:اور:اطتق:ور:انبےن:ےک:ینعم:ںیم:لمعتسم:ےہ:رتحیج

: اذا اظىته مل حتی اثه ای: ادزان ارجح راجح،رجح ترجح(2)

‘‘ےچین:وک:کھج:اجےئ۔رتحیج:م :دااد:ڑلپا:یراری:اور:اناک:رکدانی: :رتازو:وک:اانت:یراری:رکان:ہک:وہ:’’

وؿويته هرجح افنئ بفتثل: ؾوت

(3)

‘‘یسک: زی:وک:د تلی:اور:وقتتی:دانی۔’’

134 /11،:159 /14،:447 /9،:591 /8،:184 /5،:334 /4،:277 /1: ؾتح افبري 1

279،ص::وزآبدیرافموس ادحط ف ،445 /2:فسن افرب بن ميور اؾريی 2

219ص:ادهبح ادر فومی، 3




217

ےن:وزن:رکےن:واےل:م :رفامای:ملسو هيلع هللا ىلص دحثی:ںیم:آ ا:ےہ:ہک:آپ:

(1)" وارجح زن"

‘‘فول:اور:ڑلپا:اناک:ےک:رھک۔’’

احالطیح:رعتفی:

ےہ۔رتحیج:یک:احالطیح:رعتفی:ںیم:املعء:اک:اکا :االتخف:

واضتح:ےک:ےیل:دنچ:اکی:رعتافی :شیپ:یک:اجیت: ںی:

رمق:رطاز: ںی::دیسرشفی:رجاجین:

(2)"اخر ظی أحدافدفغ ؾی مرتب اثبت"

‘‘دواعتمرض:ااحدثی:ںیم:اکی:اک:دورسی:رپ:داہبت:اثتب:رکان:رتحیج:الہک اےہ۔’’

رفامےت: ںی::انب:رامم::

(3)"فوارد حج يستل بام اخر ظی غادتر أحدادتامثغدة زي اطر"

‘‘دو:اعتمرض:و:امتملث:داللئ:ںیم:م :اکی:ےک:دورسے:رپ:ہبلغ:اظرہ:رکےن:اک:انم:رتحیج:ےہ۔’’

ےتھکل: ںی::العہم:آدمی::

يوج بام ترام مع ادىوب ظی فدف افهحلغ أحد اؿسان ظن ظبرة"

(4) "اخر وامهل به افل

رض:اور:پ بوب:رپ:دالتل:رکےن:وایل: زیوں:ںیم:م :اکی:ےک::اسھت:یسک:ارق :رقہنی:اک:لم:اجان:سج:یک:انب:دواعتم’’

‘‘رپ:اکی:رپ:لمع:رکان:اور:دورسی:اک:رتک:رکان:الزم:آےئ۔

3336:، رؿم احلدي شن ابی داؤد 1

55ص:، فتريت فجرجیا 2

17/ 3:اممرير وافتجر بن اهلافت 3

4/246:اإلحم ؾی اصول احم فمدی 4




211

: امجل:ادلنی:االونسی:رتحیج:یک:رعتفی:ان:اافلظ:ںیم:رکےت: ںی::

(1) "هب فل اخری ظی امرتغ إحدیي تو "

‘‘دو زیوں:ںیم:م :اکی:وک:لمع:رکےن:ےکےیل:دورسی:رپ:وقتتی:دانی:رتحیج:الہک ا:ےہ۔’’

ھ(:ویں:رعتفی:رکےت: ںی:791) العہم:اتفتزاین::

(2)" اخر ظی ادترغ حد افتی افوة أی افرجحن"

‘‘:ےہ۔رتحیج:اس:وق :اک:انم:وج:دو:اعتمرض:داللئ:ںیم:م :اکی:وک:دورسی:رپ:احہ :وہیت’’

ااحلہ

ان:رعتافی :رپ:وغررکےن:م :اکی:اجعم:امعن:رعتفی:اذخ:یک:اجیتکس:ےہ۔

رتحیج:دواعتمرض:داللئ:ںیم:م :یسک:اکی:وک:دورسے:رپ:یسک:ایسی:وخیب :رقہنی:ای:دلیل:یک:انب:رپ:دقمم:رکان:وج:دورسی:دلیل:

ےک:اقمہلب:ںیم:اس:وک:زایدہ:وقی:اور:اقلب:لمع:انبریہ:ےہ۔

۔رشاطئ:رتحیج3

یثدک ن:اور:ارونییل:ےن:رتحیج:یک:ھچک:رشاطئ:ایبن:یک: ںی۔نج::یک:وموجدیگ:رتحیج:ےک:ےیل:الزیم:ےہ۔

:ذلی:ںیم:دنچ:اکی:رشاطئ:اک:ذرک:ایک:اج اےہ۔:

ج

.:دوونں:اعتمرض:و:فلتخم:ااحدثی :زامن: :اکمن:اور:تہج:ےک:احلظ:م :دحتمو:قفتم:وہں۔1

:ںیم:اسکیں:وہں۔.:دوونں:اعتمرض:و:فلتخم:ااحدثی:وبث :و:2

حتج

اابث :اور:

.دوونں:ااحدثی:اعتمرہض:ںیم:یسک:وطر:،عم:و:خسن:نکمم:ہن:وہ:ا ر:،عم:و: قیبط:ای:خسن:نکمم:وہ:فو:اقدعہ:رتحیج:ارایتر: ںیہ:ایک:اجےئ:3

اگ۔

رفامےت: ںی::احظف:انب:رجحالقسعین::

(3)" اجلع امن معفه إ يهر وافسجح"

3/178:هني افسول فالشوي 1

143/ 2: ھ1322مك ،اخلري ، مىب افتويح ظی افتوحتتزای، شد افدين: 2

11/134،::159/ 14،::447/ 9،::591/ 8،::184/ 5،::334/ 4،:277/ 1:ؾتح افبری 3




211

‘‘:اقدعہ:رتحیج:ارایتر: ںیہ:ایک:اجےئ:اگ۔،عم:و: قیبط:نکمم:وہفو’’

۔دوونں:ااحدثی:اعتمرہض:اک:انخس:وسنمخ:وہان:اثتب:ہن:وہ۔ویکں:ہک:ا ر:انخس:وسنمخ:اثتب:وہاجےئ:فو:اقدعہ:رتحیج:ارایتر:4

ںیہ:ایک:اجےئ:اگ۔

رمق:رطاز ںی::احظف:انب:رجح::

من اخربوجه ظی أحدمه ترجح ين أن ام خيو ؾال ، افتريخ يرف مل وان"

(1) "ادهرإفه تغ افسجح امن ؾن أو،......افسجح وجوه

ا ر: ارخی:ولعمم:ہن:وہفو:اس:یک:دورورںیت: ںی: :رتحیج:نکمم:وہیگ:ای: ںیہ:وہیگ:ا ر:رتحیج:نکمم:وہ:فو:اقدعہ:رتحیج:’’

‘‘ارایتر:رکان:نیعتم:و:الزم:وہاگ۔

ہن:وہں:ویکں:ہک:دو:یعطق:داللئ:ںیم:اعترض:احمل:ےہ۔.:دوونں:ااحدثی:فلتخم:ینظ:وہں:یعطق:5

.ااحدثی:ہفلتخم:و:اعتمرہض:ںیم:رتحیج:دےنی:واال:ااہتجد:یک:الصتیح:راتھک:وہ:اور:اس:یک:رشاطئ:رپ:وپرا:ارت ا:وہ۔6

اتکس۔.یسک:وہج:رتحیج:ےک:ریغب:اعتمرض:و:فلتخم:ااحدثی:ںیم:م :یسک:وکیئ:راحج:اور:دورسی:وک:داوجح:رقار: ںیہ:دای:اج7

رمق:رطاز: ںی:احظف:انب:رجح:::

(2) ".....افسجح وجوه من بوجه اخر ظی أحدمه ترجح ين أن"

‘‘دواعتمرض:ااحدثی:ںیم:م :اکی:وک:دورسی:رپ:یسک:وہج:رتحیج:یک:انب:رپ:رتحیج:دانی:نکمم:وہ۔’’

:رتحیج4 .:اابسب

و:ووجہ:تہب:زایدہ:ذرک: ےی: ںی:اور:زمدی:یک:اجنگشئ:ےک:اقلئ::یثدک ن:اور:ارونییل:ےن:اینپ:افینصت :ںیم:رتحیج:ےک:اابسب

ںی:۔

العہم:احزیم:ےن:اچپس:م :زایدہ:اابسب:و:ووجہ:ذرک: ےی: ںی۔:::

(3)

کت:اچنہپ:دی:ےہ۔:111ایس:رطح:احظف:رعار :ےن:اس:یک:دعتاد::

(1)

59ص::رشح خب افر، 1

59ص::رشح خب افر، 2

ظضف، ، )متبثرؾی افشخ وادسوخ من ا اظتبر:هاحلزمی ، ابوبربن موشی ، ظالم 3

23،ص:(ھ1412،:بروت




211

اک:ومفق:ذرک:ایک:اج اےہ:: ا م:ذلی:ںیم:انب:رجح:القسعین::

(2)"بإلشد او بدتن دتا افسجحوجوه "

‘‘اابسب:وووجہ:رتحیج:ںیم:م :ھچک:نتم:م :قلعتم: ںی:فو:ھچک:اانسد:م ۔’’

ےن:حتف:اابلری:ںیم:ان:اابسب:و:ووجہ:رتحیج:یک: نی:ااسقم:ایبن:یک: ںی:اور:رہ:اکی:مسق::ایس:رطح:احظف:انب:رجح:القسعین:

(:یتنب:ےہ:۔44اد:وچاس:)ےک:نمض:ںیم:دنچ:اابسب:و:ووجہ:ذرک: ںی۔نج:یک:لک:دعت

بسح:ذلی:ںیم:ان:اک:ذترکہ:ایک:اج اےہ:

.اابسب:رتحیج:ابابتعر:دنس1

.اابسب:رتحیج:ابابتعر:نتم2

.اابسب:رتحیج:ابابتعر:اخریج:داللئ3

۔اابسب:رتحیج:ابابتعر:دنس1

(:اابسب:ذرک: ےی: ںی۔25ےن:اس:ےک:نمض:ںیم:سیچپ):احظف:انب:رجحالقسعین

ثی:وک:دورسی:دحثی:رپ:رتحیج:وہیگ۔.قفتم:ہیلع:دح1

(3)

.قفتم:ہیلع:دحثی:رصف:ملسم:یک:دحثی:م :راحج:وہیگ:رشبہکیط:قفتم:ہیلع:دحثی:رپ:افحظ:ادحلثی:ےن:دیقنت:ہن:یک:وہ۔2

(4)

.سج:دحثی:ےک:راوی:راجل:اخبری:ںیم:م :وہں:اس:وک:دورسی:دحثی:م :راحج:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:3

(5)

اک:درہج:احہ :وہ:وہ:دورسی:دحثی:م :راحج:وہیگ:سج:یک:دنس:احص:االاسدین:‘‘ احص:االاسدین’’ وک: .سج:دحثی:یک:دنس:4

ںیہ:ےہ۔:

(6)

289،ص:افتد و ايوح فراؿی 1

59ص::ر،رشح خب اف 2

14/168،:2/315،:1/266:ؾتح افبری 3

5/259،:3/56،:2/422:أيو 4

2/536:أيو 5

3/443،:1/277:أيو 6




211

.سج:دحثی:ےک:رواۃ:یک:دعتاد:زایدہ:وہیگ:ام :دورسی:دحثی:رپ:رتحیج:احہ :وہیگ۔:5

(1)

:دای:اجےئ:.:سج:دحثی:ےک:راوی:دورسی:دحثی:ےک:رواۃ:یک:تبسن:زایدہ:ظفح:وطبض:واےل:وہں: :ام :راحج:رق6 ار

اگ۔

(2)

.:زایدہ:ظفح:یک:الصتیح:رےنھک:واال:دعد:ریثک:اک:اقملب: ںیہ:وہاتکس۔ا رہچ:دعد:ریثک:ںیم:م :رہ:اکی:ارفنادی:وطررپ:ظفح:ںیم:7

اس:م :مک:رت:وہ:۔:

(3)

.:اخمتفل:ےک:ومعق:رپ:ہلصیف:افحظ:اقث :راوویں:ےک:قح:ںیم:وہاگ۔:8

(4)

یک:اتمتعب:وموجد:وہ۔::.:وہ:دحثی:راحج:رقاردی:اجےئ:یگ:سج9

(5)

.:اکی:دحثی:یک:دنس:ںیم:امسع:یک:رصاتح:وموجد:وہ:اور:دورسی:ںیم:رصاتح:ہن:وہ:فو:رصاتح:ابامسلع:وایل:دحثی:راحج:11

وہیگ۔:

(6)

.:ردمی:اامسلع:دحثی:وک:رتحیج:احہ :وہیگ۔:11

(7)

.:زایدہ:ہیقف:راوی:یک:دحثی:وک:راحج:رقاردای:اجےئ:اگ۔:12

(8)

ذ(یک:رثک : تبح:ارایتر:رکےن:واےل:راوی:یک:دحثی:راحج:وہیگ۔:.:خیش:)ااتس13

(9)

:2/224،:366،:1/276ؾتح افبری: 1 :،365:،484:،3/143:،4/84:،5/34:،158:،249:،318:،9/215:،244:،

354:،363:،411:،14/194:،371

371،:14/234،:411،:9/354،:6/178،:318،:5/197،:484،:2/483،:1/362:أيو 2

12/11،:9/441: أيو 3

14/96،:9/142:أيو 4

9/327:أيو 5

1/15:أيو 6

1/366:أيو 7

1/362:أيو 8

2/315:أيو 9




212

.:سج:راوی::وک:دحثی::اکی:اکی:ظفل::رک:ےک:وپری: ادیک:م :ایبن:یک:یئگ:وہ:ام :راحج:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:14

(1)

.:افحظ:یک:زایدیت:وک:اکی:احظف:یک:زایدیت:رپ:رتحیج:احہ :وہیگ۔:15

(2)

)(

ےن:وایل:دحثی:كش:م :ایبن:یک:اجےن:وایل:م :راحج:وہیگ۔:.:نیقی:م :ایبن:یک:اج16

(3)

.:ریغ:فلتخم)رطضمب(رواتی:وک:فلتخم:ہیف:)رطضمب(:رواتی:رپ:رتحیج:دی:اجےئ:یگ۔:17

(4)

.:وقی:االانسد:دحثی:وک:رتحیج:احہ :وہیگ۔:18

(5)

.:وہج:رتحیج:ہن:وہےن:یک:رور :ںیم:ومرول:وک:دالس:رپ:راحج:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:19

(6)

.:ا ر:ومرول:ےک:ےیل:وہج:رتحیج:وموجد:وہفو:ود :یھب:ومرول:وک:راحج:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:21

(7)

.:الہ:دمہنی:یک:رواای :وک:الہ:رعا :یک:رواتی:رپ:رتحیج:احہ :ےہ:ویکہکن:الہ:دمہنی:رواتی:لقن:رکےن:ںیم:یگتخپ:اور:21

:ریغ :م :راحج:رقار:دای:اجےئ:اایتحط:زین:رتک:دتس:ںیم:رہش :رےتھ: ںی۔:ابافلظ:درگی: :وک:دمسل:یک:رواتی: :دمسل:یک:رواتی:

اگ۔

(8)

.:ببس:ورود:دحثی:ایبن:رکےن:واےل:یک:رواتی:وک:ببس:انایبن:رکےن:واےل:یک:رواتی:رپ:حیج:دی:اجےئ:یگ۔:22

(9)

9/411:ؾتح افبری 1

1/291:أيو 2

6/178،:562،:3/31،:2/278،:1/128:أيو 3

11/123،:3/468،:315،:2/38:أيو 4

3/184:أيو 5

12/11:أيو 6

577،:14/243،:635،:634،:9/441،:8/444:أيو 7

13/347،:5/259:أيو 8

2/62:أيو 9




213

.:داوفع:وک:وموقف:رپ:راحج:رقاردای:اجےئ:اگ۔::23

(1)

اتی:وک:اور:دادوں:م :قلعتم:لئالئ:ںیم:دادوں:یک:رواتی:وک:رتحیج:.:وخا نی:م :قلعتم:لئالئ:ںیم:وخا نی:یک:رو24

وہیگ۔::

(2)

.:یسک:رقہنی:ای:وہج:رتحیج:یک:انب:رپ:ہقث:یک:رواتی:وک:اوقث:یک:رواتی:رپ:رتحیج:دی:اجیتکس:ےہ۔::25

(3)

.اابسب:رتحیج:ابابتعر:نتم:2

:رتحیج:ذرک ےی: ںی:نج:یک:11ہ)ےن:حتف:اابلر:ی:ںیم:نتم:ےک:اابتعر:م :ایگر:احظف:انب:رجح:القسعین :ووجہ (اابسب:و

الیصفت :بسح:ذلی: ںی:

.:رصحی:وک:لمتحم:رپ:دقمم:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:1

(4)

.:رسفم:وک:لمجم:رپ:راحج:رقاردای:اجےئ:اگ۔:2

(5)

.تقیقح:رشہیع:وک:تقیقح:وغلہی:رپ:رتحیج:احہ :وہیگ۔:3

(6)

.یہن:وک:اابتح:و:وجاز:رپ:دقمم:رقار:دای:اجےئ:اگ۔4

(7)

.:صن:م :اذخدشہ:مکح ا طابنط:م :اذخ:دشہ:مکح:م :دقمم:وہاگ۔:5

(8)

.:ینظ:اوبثل : یعطق:ادلالتل:اخص:وک:یعطق:اوبثل ::ینظ:ادلالتل:اعم:رپ:رتحیج:دی:اجےئ:یگ:۔:6

(9)

13/192،:12/72،:11/489،:9/592،:3/239،:2/535:ؾتح افبری 1

4/148:أيو 2

364،ص:ؾتح افبری دی افسری مدمه 3

9/423،:3/188،:284،:2/177،:1/594:ؾتح افبری 4

8/192:أيو 5

48،:14/47:أيو 6

9/349،:1/246:أيو 7

9/281:أيو 8

12/52،:8/158:أيو 9




214

.:ادا:و:یہن:اک:لحم:اکی:وہ:فو:یہن:وک:رتحیج:احہ ::وہیگ۔:7

(1)

۔::.:یلعف:دحثی:رقتریی:دحثی:م :راحج:وہیگ8

(2)

.:تبثم:وک:انا :رپ:دقمم:رقار:دای:اجےئ:اگ۔9

(3)

اال:ہی:ہک:یفن:یک:دلیل:ذموکروہ:فو:انا :دقمم:وہیگ۔:

(4)

.:رحتم:وصنمص:وک:ومعم:تلح:اور:ایقس:رپ:دقمم:رقاردای:اجےئ:اگ۔::11

(5)

:ہک:اس:اک:راوی:یھب:احظف:ایس:رطح:اابث :وک:یفن:ریغ:وصحمر:رپ:رتحیج:دی:اجےئ:یگ:نکیل:یفن:وصحمر:وہےن:یک:رور :ںیم:بج

وہ:فو:ام :اابث :رپ:رتحیج:احہ :وہ:یگ::سج:اک:راوی:فیعض:وہ:۔:

(6)

.:وطنم :وک:وہفمم:رپ:راحج:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:11

(7)

.:اابسب:رتحیج:ابابتعر:اخریج::داللئ3

(:اابسب:ذرک: ےی:18آھٹ:):ےن:حتف:اابلری:ںیم:دنس:و:نتم:ےک:العوہ:اخریج:داللئ:ےک:اابتعر:م :احظف:انب:رجح:القسعین

::ذلی: ںی۔

ںی۔:وج:ج

.اہ :اور:رئبل:ںیم:اعترض::وہ:فو:اہ :وک:دقمم:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:1

(8)

.:وماقف:ارول: :اخمفل:ارول:م :راحج:وہاگ۔:2

(9)


3/167:أيو 2

:1/333:أيو 3 ،2/62: ،65: ،148: ،224: ،341: ،555: ،3/354: ،468: ،5/251: ،7/185: ،186: ،248: ،319:،

8/491:،9/424:،584:،12/72:،126

1/27:أيو 4

9/655:أيو 5

7/376:أيو 6

12/243،:9/369،:386،:4/382،:434،:297،:2/242:أيو 7

646/ 9،:592،:1/526:أيو 8

3/57:أيو 9




215

ےن:دماوتم:ووماتبظ:یک:وہ:راحج:رقار:دای:اجےئ:یگ۔:ملسو هيلع هللا ىلص .:سج:رپ:یبن:رکمی:3

(1)

ثی:وک:رتحیج:دی:اجےئ:یگ۔.:اظرہ:رقآن:ےک:وماقف:دح4

(2)

.:افلخء:رادشنی:ےک:لمع:وک:دقمم:رقار:دای:اجےئ:اگ۔:5

(3)

.:رثک :داللئ:وک:رتحیج:احہ :وہیگ۔:6

(4)

.:اعترض:یک:رور :ںیم:امہیکل:ےک:زندکی:اعتلم:الہ:دمہنی:وک:حیحص:ربخوادح:رپ:رتحیج:احہ :وہیگ۔:7

(5)

:دحثی:یس::راحج:اھجمس:اج8

ےئ:اگ۔:.:اامجع:وک:فلتخم:ف

(6)

:یک:یقیبطت:اثمںیل:

رتج


ظن .1 و م -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول أن احلرث ب وهو تزوج

حالل (7)

ح -وشم ظه اهلل صذ- افبى أن ظبس ابن ظن .2 و حمرم وهو م(8)

رور :اعترض:

یک:رو:م :احتل:ارحام: دحثی:ومیمہن:ےک:اطمقب:آپ:اک:اکنح:احتل:ارحام:ںیم: ںیہ:وہا:بج:ہک:دحثی:انب:ابعس:







3439:ديصحح دسم، رؿم احل 7





216

ںیم:وہا۔

رعف:اعترض:

یک:دحثی:وک:راجح:رقار:دےتی:وہےئ:رفامےت: ںی::العہم:انب:رجح:دیسہ:ومیمہن

:ےک:یئک:الامتل:وہ:ےتکس:: ںی:بج:ہک ہک:انب:ابعس

ث

:ومیمہن:را :اہلل:اہ:وخد:اص ہب: ہص: ںی:اور::یک:دحي

یھب:اس:یک:ؤمدی:ےہ۔:آپ:ےن:رفامای: دحثی:امثعن

ح و يح ادحرم » و ي ى « خي(1)

ےک:وقبل:یھب:اکنح:ےک:وتق:آپ:احتل:ارحام:ںیم: ںیہ:ےھت۔ زین:اکنح:رکواےن:واےل:احصیب:اوب:راعف:

اللئ:یک:اینبد:رپ:دحثی:ومیمہن:وک:راحج:رقار::دے:رک:اس:رپ:لمع:ایک:اجےئ:اگ۔:ذہلا:ان:د

(2)


ودين بغ ظن ابن ظر ؿل دخل افبی صذ اهلل ظه وشم: .1 دمغ اف اد(3)

دخل -وشم ظه اهلل صذ- افبى أن ظبس ابن ظن .2 اف ب وؾ شوار ش

م ظد ؾ ؾدظ شري يهل ومل(4)

رور :اعترض:

یلہپ:دحثی:ےک:اطمقب:آپ:ےن:ہبعک:ےک:ادنر:امنز:زپ۔ی:ےہ:بج:ہک:دورسی:دحثی:ںیم:اس:یک:یفن:ےہ۔

رعف:اعترض:


یک:دحثی:ںیم:یفن:ےہ۔:اور: :اابث :ےہ:اور:انب:ابعسیک:دحثی:راحج:ےہ:ویکں:ہک:اس:ںیم انب:رمع

3435:صحح دسم، رؿم احلدي 1

166-165/ 9: ؾتح افبري 2


3238،:3237:صحح دسم، رؿم احلدي 4




217

اابث :وک:یفن:رپ:رتحیج:احہ :وہیت:ےہ۔

:انب:رمع :یہ:وخد:آپ:ےک:اسھت:دالخ:ہبعک: ںیہ: اور:انب:ابعس دورسی:وہج:ہی:ےہ:ہک:دیسان: دوونں:

اسھت:دالخ:ہبعک:ےھت۔::ےکملسو هيلع هللا ىلص ےھت۔:فو:ایسی:رور :ںیم:اس:احصیب:اک:وقل:ربتعم::رقار:دای:اجےئ:اگ:وج:وخد:یبن:رکمی

:آپ:ےن:ہبعک:ےک:ادن:ر:امنز:زپ۔ی: انچں:ہچ:دیسان:البل: وج:آپ:ےک:اسھت:دالخ:ہبعک:ےھت:ایبن:رکےت: ںی:ہک:

یھت۔

یک:دحثی:راحج:ےہ۔: ان:داللئ:یک:اینبد:رپ:انب:رمع

(1)


ه أخذتم م ق أح »ؿل – وشم ظه اهلل صذ - افبى ظن ظبس ابنظن .1 أجرا ظ

« اهلل ـتب (2)

بن ظبدة ظن .2 ؿل افهم أهل من ش ظ رآن افتب افه هدى واف ؾ

م رجل إػ ؿوش م ؾ س وأرمى بامل ف رشول تغ وجل ظز اهلل ل شب ف ظ

فه -وشم ظه اهلل صذ- اهلل ته ؾألش ت ؾ ممن ؿوش إػ أهدى رجل اهلل رشول ي ؾ

ه ـ رآن افتب أظ واف س وأرمى بامل وف إن » ؿل . اهلل شبل ف ظ ـ ت

ر من ضوؿ تىوق أن « ؾؿب(3)

رور :اعترض:

اک:اقتاض:ےہ:ہک:میلعت:رقآن: یک:رو:م :میلعت:رقآن:یک:ارج :الحل:ےہ:بج:ہک:دحثی:ابعدہ: دحثی:انب:ابعس

یک:ارج :الحل: ںیہ:ےہ۔

579-578/ 1:ؾتح افبري 1


3416:شن أيب داؤد، رؿم احلدي 3




211

رعف:اعترض:


یک:دحثی:راحج:ےہ:ویکں:ہک:ہی:تحص:ےک:احلظ:م :تہب:وبضمط:ےہ:بج:ہک:دحثی:ابعدہ: ابعسانب:

ےک:راوی:فلتخم:ہیف: ںی۔:ذہلا:حیحص:وک:فلتخم:ہیف:دحثی:رپ:رتحیج:احہ :ےہ۔::

(1)


ول ريض اهلل ظه أه ـن هريرة ظن أيب .1 ورب ي ب م اف أ أصبح من » ؿ

وهو ىر ج د . « ؾ ؿفه -وشم ظه اهلل صذ- حم(2)

ظن .2 وأم ظئن ن -وشم ظه اهلل صذ- افبى ن أ ش يهبح ـ يهوم ثم جب

من مجع ؽر احتالم، ثم يهوم يف رمون (3)

رور :اعترض:

یک: ےک:اطمقب:یبنج:اک:لسغ: ےی:ریغب:روزہ:رانھک:در:تس: ںیہ:بج:ہک:دیسہ:اعہشئ:و:ام:ہملس دحثی:اوبرہریۃ

دحثی::ےک:اطمقب:یبنج:اک:لسغ: ےی:ریغب:روزہ:رانھک:اجزئ:اور:درتس::ےہ۔

رعف:اعترض:

احظف:انب:رجح:ےتہک: ںی:

لئ:بسح:ذلی: ںی:داوجح:ےہ۔:سج:ےک:دال راحج:ےہ:اور:دحثی:اوب:رہریۃ:دحثی:اعہشئ

یک:یھب:دحثی:وموجد:ےہ۔:یک:وماتقف:ںیم:ام:ہملس::.اعہشئ:1

یک:ازواج: ںی:اور:آپ:یک:ازواج:اس:ہلئسم:وک:یسک:یھب:دورسے:صخش:م :زایدہ:اجیتن:ملسو هيلع هللا ىلص .:دوونں:یبن:رکمی2

579-578/ 1:ؾتح افبري 1

328/ 4:اإلحم يف أصول احمآمدي، 2

3416:،ر ؿم احلديافسئين ش 3




211

ںی:سج:اک:قلعت:ضحم:امسع:اور:ربخ:م :ےہ۔

(1)


ظن .1 زي أبى ب ش ؿف أم ظذ دخ ظه اهلل صذ- افبى زوج حبب

ن أبو أبوه توف حغ -وشم ش أم ؾدظ حبب رة ؾه بى وق ص ه أو خ ؽر

مه ؾده ثم جري مس ر ثم ب ػ م واهلل ؿف من بفى ى ؽر حج أ

ول -وشم ظه اهلل صذ- اهلل رشول ش مرأة حيل » ادز ظذ ي من بهلل ت

وم ظذ د ت أن اخر واف أر زوج ظذ إ ثالث ؾوق م ر ب ا أص « وظؼ

(2)

دخل ظذ رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم افوم »ظن أشامء ب ظس ؿف: . 2

هذا فظ أمحد، ويف رواي «. افثف من ؿتل جر بن أيب ضف ؾل: تدي يومك

ل: د أص جر أتى افبي صذ اهلل ظه وشم ؾ» محد وابن حبن وافىحوي

« تسبي ثالث ثم اصي مصئ»(3)

رور :اعترض:

دحثی:زبنی:ےک:اطمقب:سج:وعر :اک:اخودن:وف :وہ:اجےئ:اس:یک:دع :ہار:امہ:دس:دن:ےہ۔:بج:ہک:دحثی:اامسء:تنب:

سیمع:یک:رو:م :اس:یک:دع : نی::دن:ےہ۔

رعف:اعترض:

احظف:انب:رجح:رفامےت: ںی:

176-174/ 4:ؾتح افبري 1


5/ 3:ضحوي، رشح مين اثر 3

، بروت، دار افتب 7 ، جد:ومبع افوائد جمع افزوائداهلثي،ور افدين، ظذ بن أيب بر:=

17-16م،ص::1994افريب،




211

(1) " حان هذااحلدي صذ خمفف فألحدي افهح "

‘‘دحثی:اامسء:تنب:سیمع:اشذ:ےہ:اور:حیحص:ااحدثی:ےک:اخمفل:ےہ۔’’

ذہلا:دحثی:زبنی:وک:رتحیج:احہ :ےہ۔

دورسی:وہج:ہی:ےہ::ہک:دحثی:زبنی:صن:رقآن:ےک:اطمقب:ےہ۔


(2) ژ ٱ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ پ پ ڀژ

قب:ےہ۔رسیتی:وہج:ہی:ےہ:ہک:دحثی:زبنی:اامجع:ےک:اطم

(3)


234: 2،ةافبر 2





211

ثحبم:راعب

فوفق

وغلی:وہفمم.1


.فوفق:اور:استطق:اک:اقتیلب:اجزئہ3

.وغلی:وہفمم:1

وغلی:وطر:رپ:فوفق:م :داادےہ:ابز:آان :رانک :وھچڑدانی :رتدد:رکان۔

اابصملح:ارینمل:ںیم:ےہ:::

(1) "ظه امسک امر ظن توؿف"

‘‘ےہ۔:فوفق:یسک:اکم:م :رک:اجےن:اک:انم’’

امجعمل:اولسب ط:ںیم:ےہ:::

(2)"واتير مت: ؾه توؿف ، وـف امتع: ـذا ظن توؿف"

-فوفق:اک:بلطم:ےہ:یسک:اکم:م :رک:اجان: ابز:آان: :ااظتنر:رکان


:م :وکیئ:اقدعہ:بج:دو:اعتمرض:ااحدثی:ںیم:،عم:و: قیبط: :خسن:ای:رتحیج:ںیم’’یثدک ن:یک:احالطح:ںیم:فوفق:م :دااد:ےہ:ہک:

ی:وک:

ھل

گت

یھب:قبطنم:ہن:وہ:ےکس:فو:دوونں:ااحدثی:رپ:لمع:رکےن:م :رک:رک:ااظتنر:رکان : اوہکیتق:وکیئ:اصبح:ریصب :دہتجم:اس:

اھجلسےن:ںیم:اکایمب:وہاجےئ۔

حتف:اابلری:ںیم:رمق:رطاز: ںی:احظف:انب:رجح:القسعین:::

وؿف اإلحتجج بؼط تدل ؿل ابن دؿق افد: إذا اخت افروايت ....ت"

2/669:ادهبح ادر 1

1451ص::ادجم افوشط، 2




212

(1)"افروايت

بج:ااحدثی:ہفلتخم:اکی:اپہی:یک:وہں:اور:وقادع:الثہث:اک:ر راثتب:ہن:وہفو:ان:م :تجح:اور:دلیل:م :فوفق:ارایتر:رکےت:

وہےئ:ااظتنر:ایک:اجےئ:اگ۔

.:فوفق:اور:استطق:اک:اقتیلب:اجزئہ3

دہتجم:یک:رظن:ںیم:،عم:و: قیبط: :خسن:ای:رتحیج:ںیم:م :وکیئ:رور :ارایتر:ا ر:دو:ااحدثی:ہفلتخم:اس:رطح:واعق:وہں:ہک:ویتق:وطر:رپ:

رکان:لکشم:وہ:اجےئ:فو:ایک:رکان:ہا ےی.؟

اہقفء:الہ:ادحلثی:اور:اہقفء:الہ:ارلای:ںیم:اس:ےک:قلعتم:االتخف:ےہ۔

ےت: ںی۔اک:رطہقی:اامعتسل:رک‘‘ استطق’’اک:راہتس:ارایتر:ایک:ےہ:اور:رفقی:اثین:‘‘ فوفق’’رفقی:اول:ےن:

ذلی:ںیم:فوفق:اور:استطق:اکاقتیلب:اجزئہ:ایل:اج اےہ۔

فوفق:ارایتر:رکےن:م :ویتق:اعترض:اثتب:وہ اےہ۔:بج:ہک:استطق:اک:رطہقی:ارایتر:رکےن:م :لقتسم:اعترض:اثتب:وہ ا::ا.

ےہ۔

زم:آ ا:ےہ۔فوفق:یک:رور :ںیم:دوونں:ااحدثی:اک:ااکنر:الزم: ںیہ:آ ا۔: ہکب:استطق:یک:رور :ںیم:ااکنر:ال::ب.

ویں:ااہظر:ایخل:رفامےت: ںی::احظف:انب:رجح::

ظی أحدمه ترجح خء ن ، بفتسؿط افتبر من أوفی بفتوؿف وافتبر"

خی م فره يير ان احتامل مع ، افراه احلف ؾی فتز بفسب واخر إام ه

(2)"ظه

رتہب:ےہ:ویکہکن:دوونں:ااحدثی:اعتمرہض:و:ہفلتخم:ںیم:رتحیج:ویتق:وطر:رپ:دہتجم:رپ::م ‘‘ استطق’’ارایتر:رکان‘‘ فوفق’’اقدعہ’’

یفخم:وہیت:ےہ:اور:اس:اب :اک:وپرا:الامتل:و:ااکمن:ابر :راتہےہ:ہک:آدنئہ:وکیئ:اور:دہتجم:اس:افخء:وک:دور:رکےن:ںیم:اکایمب:وہاجےئ:

دہتجم:وک:ارایتر:ےہ:واتق:وفاتق:دوونں:ااحدثی:ےکاطمقب:وتفی:اصدر:رک ا::ضعب:یثدک ن:ےن:اس:ومعق:رپ:اکی:رسیتی:رور :ایبن:یک:ےہ:ہک‘‘اگ۔

رےہ:۔:وہ:ام :ریخت:اک:انم:دےتی: ںی۔


64-59ص::رشح خب افر، 2




213

ےتھکل: ںی:احظف:انب:ریثک:

"وؿ ؾی وهبذا ، وؿ ؾی هبذا يتی"

:وبقتی:یھبک:اکی:دحثی:ےک:اطمقب:وتفی:دے:فو:یھبک:دورسی:دحثی:اطمقب:۔رگم: روہر:یثدک ن:ےک:اہں:اس:ومفق:وک

احہ : ںیہ:وہ:یکس۔:ذہلا:فوفق:ارایتر:ایک:اجےئ:اگ۔

فوفق:یک:یقیبطت:اثمل:

ق » ؿل - وشم ظه اهلل صذ - افبى ظن - ظه اهلل ر - هريرة أبى ظن اهلل خ

ؿل ثم ، ذراظ شتون وضوفه آدم م اذه من ك أوفئ ظذ ؾس ع ، ادالئ م ؾشت

ك و تك ، حي ت

ل . ذريتك وت م افسالم ؾ فوا. ظ ك افسالم ؾ ظ . اهلل ورمح

ؾزادوه ل . اهلل ورمح يدخل من ؾ م ، آدم صورة ظذ اجل ق يزل ؾ ص اخل حتى ي

« ان (1)

رور :اعترض:


: :وقم:ومثد:وریغہ:ےک:آاثر::اور:ویتسبں:م :ولعمم:وہ ا:ےہ:ہک:ان:ےک:رد:رامرے::رد:ےک: اہیں:ااکشل:ہی:ےہ:ہک:اوقام:اسہقب:

ہ::رتبیت:اقتاض:رکیت:ےہ۔اقمےلب:ںیم::اےنت:ےبمل: ںیہ:ےھت:انتج:دحثی:ںیم:ایبن:دش

(2)

رعف:اعترض:


(3)" ومل ييريل إػ ان م يزيل هذا اإلصل"

ریمے:اسےنم:: ااحل:وکیئ:ایسی::فوہیج: ںیہ:آیئ:سج:م :ہی:ااکشل:زالئ:وہاجےئ۔ذہلا::انب:رجح:ےن:اس:دحثی:رپ:فوفق:ارایتر:ایک:

ےہ۔

6227،:3326:صحح افبخري، رؿم احلدي 1


367/ 6:ايو 3



فہارس

1. آیات فھرست

2. احادیث فھرست

3. أعالم فھرست

4. مصادر ومراجع فھرست



آیات فھرست



891 فهارس رہفتس:آایت۔:1

آایترہفتس:

ہحفص ربمن آي ات

83 ڱ ڱ ڱ ڱ ں

54 ں ں ڻ ڻ

54 ېئ ىئ ىئ ىئ ی

54 ۈ ۈ ٴۇ ۋ ۋ

54 ىب يب جت حت خت

45 ڄ ڄ ڦ ڄ ڄ

255 گ گ ڳ ڳ ڳ

244 ۀ ہ ہ ہ ہ

244 ہ ہ ہ ھ ھ

54 ىئ ی ی ی

54 ۅ ۉ ۉ ې ې ې

43 ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ

248 پ پ پٱ ٻ ٻ ٻ ٻ

244 ٴۇ ۋ ۋ ۅ ۅ ۉ

54 ٺ ٺ ٿ ٿ ٿ ٿ ٹ ٹ

54 چ چ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇ

45 ىئ ی ۈئ ېئ ېئ ېئ ىئ ىئ

244 ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ ڎ

54 ۓ ۓ ﮲ ﮳ ﮴

55 يبحئ مئ ىئ يئ جب حب خب مب ىب

54 ی ی ی جئ حئ مئ ىئ يئ

54 ۆئ ۈئ ۈئ ېئ ېئ ېئ ىئ ىئ ىئ ی



899 فهارس رہفتس:آایت۔:1

83 پ ڀ ڀ پٱ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ

45 ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ پ پ ڀ ڀ ڀ

55 ۈئ ۈئ ېئ وئ ۇئ ۇئ ۆئ ۆئ

245 چ چ چ ڇ ڇ ڇ ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ

244 ٱ ٻ ٻ ٻ ٻ پ پ پ پ ڀ

54 ۈئ ېئ ېئ ېئ

55 ٿ ٹ ٹ ٹ ٹ ڤ ڤ ڤ ڤ ڦ

54 ې ې ى ى ائ ائ ەئ ەئ وئ وئ

83 ڇ ڇ ڇ ڍ ڍ ڌ ڌ ڎ ڎ ڈ ڇچ چ چ

55 ٺ ٺ ٿ ٿ ٿ oڀ ڀ ڀ ٺ



احادیثفھرست



108 فهارس رہفتس:ااحدثی۔:2

ااحدثیرہفتس:

ہحفص:ربمن ااحدثی

ؿوم ؾبل ؿئم -صذ اهلل ظه وشم -أتى افبى شبض43

دى فثمن ظ ع وهو يتجم وهو آخذ ب أتى ظذ رجل بفب ة خ ؼ44

فهالة ، ؽسل ؾرجه ، وتوض إذا أراد أن يم وهو ج34

ر بغ يديه..... م يهذى ؾال يدع أحدا ي ـ ن أحد ـ إذا 253

س بفرؿى م ل ت م ب ـ اظرضوا ظذ رؿ ـ ن ش 35

أ إى أوت افتب ومثه مه54

خرج م ثم ل م تح حغ دخ ظم اف ادت43

ك ش إن افرؿى وافتمئم وافتىوف38

مهان افرآن ل يزل يذب بوه بو بل يهدق بوه بو ؾم ظرؾتم 55

إن اهلل ؿد أظىى ـل ذي حق حه، ؾال وص فوارث243

ر - ملسو هيلع هللا ىلص -أن افبى ر وظ تتحون -رىض اهلل ظم -وأب ب وا ي ـ43

ل -صذ اهلل ظه وشم -أن افبى ، ؾ ظ هذى هل » أتى بجزة ، ف

45

ن افبي صذ اهلل ظه وشم احتجم وهو مرم واحتجم وهو صئم أ44

أن افبي صذ اهلل ظه وشم احتجم وهو مرم واحتجم وهو صئم242

م مرتغ ه ظرضي اف مرة وإ ل ش ـ رآن رضي اف ن ي ـ يل إن جز42

رشول.... م ؾ ؾسدته ظ حئط رجل ؾ دخاء افز ؿ أن

253

د اهلل إن هذا حد اهلل وإن هذا ل ي254

مغ ؾس من اد ن توفى م ، ؾ س مغ من أ أوػ بد ك ديأ45

م واحد م صتى ودي ت ء إخوة من ظالت وأم ب ا83

ر تومون ف رؤيته م ترون هذا اف ـ م ون رب م شس إ43

لى امر م ف ت وإ م اظمل بفى وىإ ئ م 23

ن مع رشول اهلل ـ ه ل -ملسو هيلع هللا ىلص-أ » ؾ ـ ىى ؿد ي أي افس إ243

وات هلل ىبت افه ت افى افتح44




وات هلل ىبت افه ت هلل افىت هلل افزاـ افتح

44

بث ق ؾ ى ر هل تدرى من افسئل » ثالث ثم ؿل ثم ا «ي ظ45

ل رشول اهلل «...ردوه ظذ » -صذ اهلل ظه وشم-ثم ؿم افرجل ؾ45

ادء م أص ؾ ل إنى أجب ر بن الىب ؾ ... جء رجل إػ ظ54

ق صمفه ه م ت م ي حتى ت45

بع الئز دة ادريض ، واتى حق ادسم ظذ ادسم خس رد افسالم ، وظ254

وا ظذ وه وأهري ف اب ؾ ه من افس ه مء خذوا م بل ظ م42

خرج يوم ؾهذ ظذ أهل أحد صالته ظذ ادى

44

ربم منى افبي صذ اهلل ظه وشم يف ل واحدة44

ترا بخرص ري ع اف رخص ف ب34

ب ؿئم زجر ظن افؼ35

ة ال رشول اهلل شز ه ؿل أمر -ملسو هيلع هللا ىلص-ىى ظن أبه ظن جدى بدت243

ه ه يوم طل إ ط ى ػ ف ط م اهلل ت يي شب45

وه ، هر وأمرهم أن يى م رجال من ا ، وأمر ظ ي م س ظ و ؾ245

ظم أوضس ملسو هيلع هللا ىلصش اـوع ظن أبه ؿل : رخص ف رشول اهلل243

ف افبىى خ ر وظثمن -صذ اهلل ظه وشم-ص ر وظ وأبى ب43

ثالث ثم نى ظ ظم أوضس ف ادت43

جمء جر جبر اف ح254

احتجم ، ملسو هيلع هللا ىلصظن ابن ظبس أن افبى 245

شوار -ملسو هيلع هللا ىلص-ظن ابن ظبس أن افبى ش وؾ ب دخل اف234

وهو مرم -صذ اهلل ظه وشم-ظن ابن ظبس أن افبى و ح م 235

ن رشول اهلل ـ ه ؿل د... ملسو هيلع هللا ىلصظن ابن ظبس أ افتن ى ي44

ه أجرا» ؿل ملسو هيلع هللا ىلص -ظن ابن ظبس ظن افبىى أحق م أخذتم ظ234

ظىىوأ -صذ اهلل ظه وشم-ظن ابن ظبس ؿل احتجم رشول اهلل 245

دمغ ودين اد ظن ابن ظر ؿل دخل افبی صذ اهلل ظه وشم: بغ اف234

ق اهلل آدم وضوفه » ؿل ملسو هيلع هللا ىلصظن افبىى -رىض اهلل ظه -ظن أبى هريرة خ233




ول وربى ظن أيب هريرة ريض اهلل ظه أه ـن ي ؿ م أ ب اف234

وهو يف ادسجد ملسو هيلع هللا ىلصظن أيب هريرة ريض اهلل ظه ؿل : أتى رجل رشول اهلل 242

غ اختهم إػ اه أن رج ىى أنم أخز ظن أبى هريرة وزيد بن خفد ال242

ؿه صده امحمر افوحقيف -ظن ابی ؿتدة ريض اهلل ظه248

افوم افثف من ملسو هيلع هللا ىلصدخل ظذ رشول اهلل»ظن أشمء ب ظس ؿف: 233

ه أهدى فرشول اهلل ثىى أ اف بن جثم صذ اهلل ظه وشم -ظن افه248

ة فهئم ؾرخص فه وأته آ خر ظن ادبش32

تم به : » ملسو هيلع هللا ىلصظن أس ؿل ؿل رشول اهلل ل اإلمم ف م ج إ245

ظن رشول اهلل » ؿل -ملسو هيلع هللا ىلص-ظن راؾع بن خدي ن اف ث245

زوج افبىى ظذ أمى حبب دخ ؿف أبى ش ب حغ ملسو هيلع هللا ىلصظن زي233

ة الي أه ؽزا مع رشول اهلل ب -ملسو هيلع هللا ىلص-ظن شز ؿ ؿل ؾ ؾتح م243

أؾىر امحجم : »ملسو هيلع هللا ىلصظن صداد بن أوس ريض اهلل ظه ؿل ؿل رشول اهلل 245

أن افبى وأمى ش ن يهبح جب ملسو هيلع هللا ىلصظن ظئن ثم يهوم ـ234

رآن افتب واف ش من أهل افه ؿل ظ ظن ظبدة بن افهم234

ؿل ؿل رشول اهلل خذوا ظن » ملسو هيلع هللا ىلصظن ظبدة بن افهم245

ر أن رجال ؿل بس ادحرم من....ظن ظبد اهلل بن ظ ي رشول اهلل م ي253

أن رشول اهلل -ملسو هيلع هللا ىلص-ظن ظذى بن أبى ضف افىسء نى ظن مت

243

امحرث أن رشول اهلل ب و وهو حالل ملسو هيلع هللا ىلصظن م تزوج235

ر أ مر أب ب بفس ؾوجد رشول اهلل ؾ ؾجء -ملسو هيلع هللا ىلص-ن يهذى خ248

خسف ومسخ وؿذف غ «. ف هذه ام ل رجل من ادس ؾ44

م -صذ اهلل ظه وشم -ؿل فبىى ثر افهى ـ ن ـ ر و أأصوم ف افس43

ل لم افبى ملسو هيلع هللا ىلص -ؿم أظرابى ؾبل ف ادسجد ؾتوفه افس ، ؾ42

مرين من رشول اهلل صذ اهلل ظه وشم ترك افوضوءـن آخر ا245

ر امرأة ؾهح ب ن ف جزة ؾرأى ظ ـ242

ذ اهلل ظه وشم ظذ ادل افذى ـوتبظذ ظد رشول اهلل ص ـتب254

سؾر مع افبىى ىر -صذ اهلل ظه وشم -ـ افهئم ظذ اد م ي ؾ43




زو مع رشول اهلل س ف سء -صذ اهلل ظه وشم-ـ ف243

ح ون ال موا تدخ تى ت44

افر ذب ظذ ؾ ـ ه من ذبوا ظذ ؾ ت33

ؿىع إ ف ربع دير 245

ق افسرق يس من و يزن افزان حغ يزن وهو م44

ل واح م يف ـ ق أحد ي م ج أو ف م ج ح

دة ف44

ىع يده ق امحبل ؾت ىع يده ، ويس ؾت ق افبو ن اهلل افسرق ، يس ف245

دواءلى داء ف

35

ر م ف افس س من افزى افهى ف43

م من دخل ال اهلل ثم مت ظذ ذفك إ إفه إ ظبد ؿل 44

ى ادحرم يح و يح و ي234

د ظل اهلل هى ؾ د أضع اهلل ومن ي من أضظى ؾ253

م أن اف ؿوه -صذ اهلل ظه وشم-بى من حدث ن يبول ؿئم ؾال تهدى ـ43

ب وهو ؿئم من زمزم ؾؼ35

من شب الر ؾجدوه ؾن ظد افراب ؾؿتوه245

ده من افر تبوأ م دا ؾ ى ذب ظذ مت ـ من 33

اويل من ل ي بس س غ ، ومن ل يد إزارا ؾ بس ال غ ؾ د اف253

ه ى يه حتى يب ع م حديث ؾح ض اهلل امرأ ش23

-صذ اهلل ظه وشم-نى رشول اهلل اإلمء س ـ ظن

254

نى ظن ادزاب34

ز يوم خ افىسء نى ظن مت

43

زم ظ بع الزة ول ي ن ظن اتى242

ون ـ م يتو توون وظذ ربى ون ، و ي ؿون ، و يتىر هم افذين يسس38

ه ق ي م صمفه م ت ه حتى ت خ ؾ ورجل تهدق بهدؿ45

نى ظن ح ادت ملسو هيلع هللا ىلصأن رشول اهلل »ويف رواي ظن شزة: 245

ظن ذفك ختل ؾ أ سء ؾ س م وف35




واي أي ل حتى ت ون ؾن اهلل ي م من اظمل م تى افس ظ43

روا ى وا و ت وا ، وبؼى سى وا و ت يسى34

ى رشول اهلل ول ظ د -صذ اهلل ظه وشم -ي ه افتن ـ ى بغ ى ـ ....و44

س مء و ي يم وهو ج34



عالمافھرست



رہفتس:االعم۔:3 102 رساہف

االعم رہفتس

ہحفص ربمن االعم

255 ایب:احبطانب:

254 ااحسقانب:

254، 42 االریثانب:

254 انکسلانب:

245، 288، 4 انب:االصلح

254 اطبلانب:

255، 54، 52 انب:ہیمیت

244 ، 254، 252،255، 5 انب:رجری:ربطی

، 234، 53 انب:ابحن

، 53، 3، 4 انب:رجح

، 254 ، 254 ،55، 85 انب:زحم

254، 255، 52، 53 انب:زخۃمی

285، 254 دقیقانب:

254 دعسانب:

254 اطرہانب:

ابعسانب:

44 ،44 ،44 ،253 ،242 ،242 ،238 ،234 ،

234

253، 254 دبع:اہللانب:

254 دعیانب:

254 اسعرک:انب

234 ،235، 253، 253، 254 رمعانب:

253، 8 انب:افرس

232 ریثکانب:

255 رموہیانب:

243، 44 وعسمدانب:

253، 255 دنمہانب:

244، 255، 8 انب:وظنمر:االرفیقی

45 اجنرانب:

254 اشہمانب:

48 امہمانب:

، 245، 45، 43 رکباوب:

44 ہفینحاوب:

235راعفاوب:

85 اوب:زوہ

254 دیعس:دخریاوب:

ب ہہ

ش 85 اوب:

44 ومیس:ارعشیاوب:

44 ویفساوب:

، 244، 243، 245، 253، 254، 254 ، 45، 45 اوبرہریۃ




234 ،

58 ایب:رعوۃب

84 ادمح:انیم

234، 244، 253، 254، 44 نب:لبنحادمح:

84 ادمح:اخن

، 285، 44، 85 ادرسی:اشیعف

253 زرہیا

84 املس:ریجاج:وپری

234 تنب:سیمعء:اامس

245، 45 اونسی

234 ہبیبحام:

234 ہملس ما

242، 245 ہیطعام:

244، 254، 85 آدمی

82 االابنری

242، 43 اسن

85 االاصنری

55 اویب:ایتخسین

82 اابلیج

254 اابلیج

55 اابلالقین

45 اابلین

254 ، 44،254، 53 ااخبلری

254 نب:اعزرباء:

88 اربلزیجن

، 35، 44، 53 اوغبلی

254، 85 اینیقلبل

284، 45 اہبری

254، 254 یقہیب

88 ارتلوتری

242، 44، 53 ارتلذمی

84 انمت:امعدی

245 نب:دبع:اہللاجرب:

42 ربجالیئ

244 اجینرج

234 نب:ایب:اطبل:رفعج:

، 254 ، 58،254، 85 اوجلزی

253 وجرہی

ب ہ

ن ہ ج

245

84 رچاغ:یلع

53، 85 ااحلزیم

، 82، 53، 58، 4 مکاح

ی

ز

لعنب لاین:احل

88 ا

82 نسح:وفرک




88 نیسح:امحد

43 نب:رمعوزمحۃ:

254 دیمح

58 ابخری

254، 82 ااطخلیب

، 55، 53، 55، 82، 53، 4 بیطخ:دغبادی

کد یب ک 85 لیلخ:نب:

254 داؤدی

254 ینطقار:د

255 داجج

85 ادلولہی

85، 55 ارلازی

255 ، 254، 8،255 رابغ:ااہفصین

242 نب:دخجیاعف:ر

85 زرکای:یلع:ویفس

244، 244، 244، 252، 255 زرشخمی

245، 245 ازلرہی

243 نب:اخدلزدی:

234 زبنی

82 ااسلیج

243، 243 اینہجلربسہ:

43 نب:دبعمربسۃ:

254 یکبس

55 اخسوی

85 ارسلیسخ

44 وثریایفسن:

243، 43 نب:اوکعہملس:

ی

ب لسہل

254 ا

، 45، 53، 52، 3، 4 ویسیط

، 55، 83، 85، 55 ااشلیبط

، 254، 44، 44، 45، 44، 52، 54 اشیعف

242، 245، 44 نب:اوسدشاد:

25 رشفی:رجاجین

53 سمش:اقحل

، 48، 82 وشاکین

44 ازجلارئیاصحل:

85 یحبص:اصحل

245 نب:اثجہم:بعص

254 ادقملیسایضء:

، 53، 4 اطش:ربکی

45 ربطی

234، 258 ،82،254 ااحطلوی

84 ہط:نیسح

234، 245، 43، 44 اعہشئ




234، 245، 243 نب:اصتمابعدۃ:

284 ایحلدبع:

84 دبع:اہلل:ڑکچاولی

85 دبع:اہلل:ایخط

88 دبع:ادیجمل:اوسلوسۃ

28 دبع:ادیجمل:ومحمد

85 دبع:اکلمل:نب:دبع:اہلل

235 امثعن

244 ، 53،45 ارعلایق

254 یلیقع

5 العہم:زدیبی

243، 253، 43 نب:ایب:اطبلیلع:

84 یلع:نیسح:

54 امعر:نب:ایرس

، 48، 34، 44، 54 رمع

84 انعتی:اہلل:

254 ضایع

254 اقیضایعض:

245 اغدمہی

85 زغایل

84 الغم:ادمح:رپوزی

255 رفاء

253، 244، 4، 5 ریفوز:آابدی

244 ویفیم

245، 55 اتقدۃ

255 رقیبط

ی

مقصیل

85 ا

85 ااتکلین

254 رکامین

245 ایملسامزع:

58 امکل

85 امکل:اوحنلی

254 اموردی

253 ربمد

255 اجمدہ

25 بحم:اہلل:اہبری

44 دمحم

45 نب:ۃملسمدمحم:

82 دمحم:نب:ریبہۃ

84 ومحمد

25 ومحمد:احدم:امثعن

85 د:ننومحم

85 ومحمد:نن

254 زمی




، 254، 254 اطلغمیئ

45 نب:ہبعشریغمۃ:

45 ذنمری

85 ومیس:ایفنحل

235، 238 ومیمہن

255 اسنیئ

، 48، 58 یفسن

85 ونرادلنی:رتع

، 288 ، 35، 53، 53، 55، 3 ونوی

این 45 ہ

ی حصی لی

82 ا

48 راہوی:ییحی

85 ویفس:نب:رقوقل



مصادر ومراجع فھرست



182 فهارس رہفتس:اصمدر:ورماعج۔:4

اصمدر:ورماعج

افرآن افريم

ابن أيب صب، ظبد اهلل بن مد، اإلمم: ادهف يف احدي واثر ،بروت

،ي يف ؽري امحديف إلبن اثر، ابن اثر، مبرك بن مد، الزر ي

،م7002مشس افرشف، ابن افهالح، ظثمن بن ظبد افرحن، امحؾظ: ظوم امحدي، بروت

،م2343ابن افمد، حبع: صذرات افذه، بروت، دار ادسرة،

ع: شح افوـ ادر م، مرـز افبح ابن افجر، مد بن احد بن ظبد افزيز، امحب

ھ2555افي،

،دار افت اف، ،: افترير وافتحبر شح افتحرير، بروت مد بن مدابن امر امحج

م1983

،م1929ابن ترى، بردي، افجوم افزاهرة، يف موك مك وافهرة، افهرة، دار افت ادكي

اإلشالمي، ادت ،الم ظن ائ اظالم، بروتدامحم، اإلمم: ؾتح ا ابن ت، أحد بن ظبد

م1984

:ھ1398مىبع افريض، ،افريض، جموع افتوى ابن ت، أحد بن ظبد امحم، اإلمم

،م2335بروت ، دار افت افريب، ابن جرير، افىزي: جمع افبن يف تويل آي افرآن

د ابو حتم، اإلحسن بست صحح ابن حبن، بروت، دار افت ابن حبن، م

م،1987،اف

جمع ادشس فجم ادرس ،بروت،دار ابن حجر ، افسالن، أحد بن ظع، امحؾظ ،

م2447ادرؾ ،

ؾتح افبري شح صحح افبخري،متن ابن حجر ، افسالن، أحد بن ظع، امحؾظ

2439،ؼافس،

متن ،ؼ ؾتح افبری دی افسری مدمه ابن حجر ، افسالن، أحد بن ظع، امحؾظ




2439افس،

،ابن حجر ، افسالن، أحد بن ظع، امحؾظ: زه افير شح خب افر يف مهىح أهل اثر

ـت خه ؾروؿي متن،

ن بروت، مشس2ه اإلصب ، جد: ابن حجر مهته و دراشته يف مجه ومواده يف ـتب

ابن حجر، أحد بن ظع، افسالن: تق افتق،، شه هل ، ادتب اثري، ، س ن،

ابن حجر، أحد بن ظع، ظسالن، ابء افر ببء افر يف افتريخ، ، بروت ، دار افت

م2431اف،

يف أظن ادئ افثم، ،بروت، دار افتب ابن حجر، أحد ظسالن:افدرر افم

م1991افربی،

إلرص ظن ؿوة مك، ؿهره،، ادىب امري، س، ن، ابن حجر، أحد، ظسالن:رؾع ا

م(1985،:افران:اڈیكیم: )الوہر،ر، مد بن أحد بن ظع، افسالن: تري افتذي، ابن حج

م:1992رس، بروت، دار ادرؾ، ابن حجر،: جمع ادشس فجم اد

دار افت بروت، ،اإلحم يف أصول احم، :ابن حزم، ظع بن أحد، اإلمم، افيهري

ن اف، س

ه2942،افري ض، ادت اشالمي ،ابن خزيه ،مد بن اشحق صحح بن خزي

،م2443دار ادرؾ، ابن خدون، ظبد افرحن، ادورخ: مدم ابن خدون، بروت

يف ظوم امحدي ،بروت،دار مدم ابن افهالحابن صالح،أيب ظرو ظثمن بن ظبد افرحن

افت اف، س ن

م2449، بروت،ادت اشالمي، ابن ظبد افز، يوشف بن ظبد اهلل، امحؾظ: المع

م2343روت، دار افر ب 2::جدابن ؾرس، احد بن ؾرس بن زـري: مجم ميس اف

،ابن ؾد،مي:محظ امحظ بذيل ضبت امحظ، بروت،دار أحء افساث افريب، س

م2334ن،

،مشس ،بروت ابن ؿم الوزي، مد بن أيب بر، اإلمم: زاد ادد يف هدي خر افبد

م،1994افرشف،




بروت: دار افت اف، 9ي، جد: ابن ـثر، إشمظل بن ظر، امحؾظ: افبداي واف ،

م2433

بروت، دار افت افريب ،ختهر ظوم امحدي،اشمظل بن ظر، امحؾظ، بن ـثرا ،

م2335دار صدر ،بروت 4:جد:ابن ميور ، مد بن مرم، اؾريي: فسن افرب:،

(،ادرم أبو افهل، افدـتور، مدم ديوان ابن حجر ظسالن،)م

ابو ظبد اهلل امحـم ،افستدرك ظع افهححغ،بروت ،دارادرؾ ،س ن

أبو م، أحد بن ظبد اهلل، اصن، اإلمم: ح اوف وضبت اصء،بروت: دار

افت اف،س ن

م:1998م، دار افسال،:أبوداؤد، شمن بن أص، افسجستن، اإلمم: شن أيب داؤد، افريض

م1987، دار افر ، بروت، بن حبل، أحد بن مد، اإلمم: ادسد،احد

ازهري، مد بن أحد، ابو مهور، تذي اف، ؿهرة، افدار ادكي، س ن

االسنوي ،مجال الدين عبد الرحوم ين حسن ،هناية السول يف رشح منهاج الوصول،بريوت ،عامل

الكتب،س ن

بد افرحم بن حسن، افنؾي، شح افبدخق ظذ اشوي، ، بروت، دار افت اشوي،ظ

م،2335اف،

،ه2932اإلحم يف أصول احم ،افريض ،مشس افور،آمدي، ظع بن مد

أمر صن، مد بن إشمظل: شبل افسالم شح بوغ ادرام، )دار افت افريب، بروت

م(2334

اشمظل بص: ايوح ادون يف افذيل ظذ ـنف افيون، ، بروت، دار احءافساث ، افبيی

م2333اشالمی،

م2335بروت،ادت اإلشالمي، ،:افبخ ري، مد بن إشمظل، اإلمم: خق اؾل افبد

،م2490افبستن، ظبد اهلل، : افبستن، ، بروت، ادىب امري

م2430د امحسغ بن مسود افراء شح افس،بروت ،ادت اشالمي ،افبوي ،ايب م




ادىبع ،افبري، م اهلل بن ظبد افنور، الدي: مسم افثبوت شح ؾواتح افرحوت،)دهع

م1899اهري،

افبي ،أحد بن امحسغ ، افسن افزى،بروت ،دار صدر،س ن

و بر، اإلمم:دئل افبوة ومرؾ أحوال صح افؼي،، افبي، أحد بن امحسغ، اب

بروت: دار افت افس ن،

ھ2855مك الري، تتزای، شد افدين: افتويح ظی افتوضح ، مىب

م:2117 دار ادرؾ،،:الرجن، افسد افؼيف، ظع بن مد: افتريت،بروت

م2334افير إػ أصول اثر، ،بروت، دار ادرؾ ، الزائري، ضهر بن صفح: توجه

، م1979دار افم فاليغ ، ،افهحح، بروتالوهر ي ، اشمظل بن حد

ظضف، ثر، )متبؾی افشخ وادسوخ من ا اظتبر:هامحزمی ، ابوبربن موشی ، ظالم

(ھ2525، بروت

حء إدار ، هلل، افسبوي: مرؾ ظوم امحدي، )بروت، ابو ظبد اهلل، مد بن ظبد اامحـم

م(2431افوم،

:م ادرم، أحء ، ادي يف أصول افه البزي، ظر بن مد بن ظر، اإلمم، اصويل

،ھ2558افساث اإلشالمي،

،فت امحديث، دار ا الى، افبدادي، أحد بن ظع، أبوبر: افي يف ظم افرواي، ؿهرة

،م2427

،ه2931افدار ؿىي ،ظع بن ظر ،افسن فدارؿىي،مك دارادحشن

،م،1987افدرامي، ظبد اهلل بن ظبد افرحن،اإلمم، شن افدارمي، بروت، دار افتب افريب

،افراؽ، امحسغ بن مد بن ادول، اصن: ادردات يف ؽري امحدي: اصح رکایچ،

م2342 ،ادىبع

،ھ،2844افرهوي، يي بن ؿراج، حص ظذ شح ادر بروت، دار افت افريب

بروت ،دار : افزبدي، مرت، مد بن مد بن مد: تج افروس من جواهر افموس

م2411صدر ،




سربغ افزرـع، خر افدين: اظالم ؿموس افساجم صر افرجل وافسء من افرب وادت

دار:افزخمؼي ،جر اهلل ، افنف ظن حئق افتزيل وظون اؿويل يف وجوه افتويل،: وت ،ب

،

م1981ارعملفة

هره ،دار الكتب االس.مي، س ن افووء افالمعافسخوي الهل القر ن التاسع ،قا

،افريض، 5جد: افسخوي، مد بن ظبد افرحن ، اإلمم، ؾتح اد بؼح اف امحدي:،

م،2113وزارة افنن اإلشالم،

دار ، يف ترج صخ اإلشالم ابن حجر بروت واهر وافدررافسخوي، مد بن ظبد افرحن: ال

م2335ابن حزم،

ادسوك يف ذيل افسوك، بوق مك، ادىب امري فتزي، مد بن ظبد افرحن، اافسخو ،

م2334

،م:1983دار ادرؾ، ،:افه: أصول افسخيس، بروتافسخسی، مد بن أحد

:افسوضي ، ظبد افرحن بن أبی بر، جالل افدين، اإلمم: افدر ادثور يف افتسر بدثور ؿم

م2431متب آيت اهلل افيى،

افسوضي، ظبد افرحن بن ايب بر، اإلمم: ذيل ضبت امحظ افذهبي، بروت ، دار أحء

م2439اث افريب، افس

افسوضي، ظبد افرحن بن أيب بر، اإلمم، يم افن يف أظن اظن، متبه ادرم، دار

م2335افت ،

،ة، ، بروت، دار أحء افت افرب حسن ادحرضافسوضي، ظبد افرحن بن أيب بر

،وي يف شح تري افواوي، ظبد افرحن بن أيب بر: تدري افرا افسوضی، جالل افدين

دار ؼ افت اإلشالم، س ن هور،

، م5558وزارة افنن اإلشالم ، ، افريض افنضبي، إبراهم بن موشى: ادواؾت

ھ1332ادتب افتجري افزى، ،ؿهرة ، مافنضبي، اإلظته

م(7009تب ب افم، افنؾي، مد بن ادريس، اإلمم ديوان اإلمم افنؾي، ـراجي، م

،م2116افنؾي، مد بن إدريس، اإلمم: افرشف، بروت، دار افت افريب




(ھ2554، افنؾي،مد بن إدريس،اإلمم: اختالف امحدي، )مشس افت افثؾ

،ب دار مت افنىي ،مد امغ بن مد، ، افدـتور: افسرة افبوي يف ؾتح افبري، افوي

م5552افبن ،

افنوـن ،مد بن ظع ارصدافحول إػ حتق امحق من ظم اصول فنوـن ، بروت

م2430داردرؾ،

افنوـن، مد بن ظع، اإلمم: افبدر افىفع بحشن من بد افرآن افسبع، م ادرم، دار

م2334افبز،

،م2335دار افم فاليغ، ،مهىحه، بروت: ظوم امحدي وافدـتور صبحي صفح

دار افت ،ی زاده، أحد بن مهىى: متح افسدة ومهبح افسدة، بروتزضش ـ

م2334اف،

، ه2002ضزان،حؾظ أيب افشم شمن بن احد ، ادجم افبر

م 2335دار افت اف، ،بروت ،افىزي، مد بن جرير: جمع افبن ظن تويل افرآن

جمس دائرة ،افىحوي، أحد بن مد بن شالم، أبو جر، اإلمم: منل اثر، حدر آبد

ھ1333ادرف،

:افىحوي شح من اثر ،بروت ،دار افىحوي، أحد بن مد بن شالم، أبو جر، اإلمم

افت اف، س ن

رکایچ،::اچی:امی:دیعس:ینپمک،:س:ن::،ؾی امحدي أثرهو ،ر افىحویظبدادجد مود: ابو ج:،

، شح مدم ابن افهالح ،افهره افتد و ايوح افراؿي ،زين ظبد افرحم بن امحسغ

،متب ابن ت، س ن

م555دار افت افريب، ، افراؿي، ظبد افرحم، امحؾظ، ضرح افتثري، ، بروت

م2429ف:مجم ادفغ، يروت، دار أحء افساث افريب، ظر رضـح

:

ٹب م2332ا د ا ر ہ اقثتف ا سالہیم : الوہر ،شح صحح افبخریزغا ہل احدم

،مشس ؾواد، افومي، أحد بن مد، افالم : ادهبح ادر يف ؽري افؼح افبر،) بروت

س ن




م(2335 افر شف، مشس بروت،، ؾروز آبدی، مد بن يوب: افموس ادحط

افوظي، مد بن شالم بن جر، أبو ظبد اهلل: مسد افنب، ، بروت: مشس

افتن، ظبد امحي بن ظبد افبر: ؾرس افرس واإلثبت ومجم ادجم وادنخت

م2335وادسسالت ، بروت، ادتبإلشالمي،

ھ2000دار افت اف، شف ادتىرؾ ، بروت،افتن، مد بن جر: افر

ى، افالم، اجوب افض فألشئ افؼة افم، ) مت ادىبوظت بد امحوي، ظف

م(1993اإلشالم، ح،

،2:ادفون: أحد حسن افزيت، إبراهم مهىى، حمد ظبد افدر..: ادجم افوشط (

يب، س ن( دارأحء افساث افر

ادفون: منور بن حسن و ابو حذيه: مجم ادهت افواردة يف ؾتح افبري، افريض، يدار

م(2442الجرة،

ه2944،مض ،بروت ، ادتب اف ، ك بن أس، اصبحيمف

ھ 2838ك بن أس، اصبحي، اإلمم: اددو افزى، ، بروت، دار صدر،مف

اڈنی:زنس،:س:ن:دمحم:عس :ایچ،:رک،:جموظه مىق

ابن حجر افسالن حته وصره، بروت، دار افتب مد بن يوشف بن ايوب، افدـتور :

م2335افريب،

،م2420دار افت افريب، مد مد ابو زهو: امحدي وادحدثون ، بروت

م2432 افريب، دار افربروت، أبو صب: افوشط يف ظوم امحدي، مد مد

،م(2334متب ادرف، ،افريض ،: تسر مهىح امحديافدـتورمود ضحن

ادرظنع، مد بن ظبد افرحن ، ظالمه، ؾتح ادن بدم فسن ادزان، بروت، دار أحء

افساث افريب

،دار أحء افساث ادرظنع، مد بن ظبد افرحن: ؾتح افبري بدم فسن ادزان، بروت

م 7002افريب،

م1998دار افسالم، ،مسم بن حجج، افنري، المع افهحح، ريض




بتحق وتق حؾظ ثء 0، أحد بن شد، افه: ور اوار يف شح ادر،جد: مال جون

م2333اهلل زاهدي، صدق آبدالم اإلشالم،

ه2924افوي ،افسؽ وافسه،مك،مىب دار افسدة، ادذري ،ظبدافيم بن ظبد

،م 2444افسئي، أحد بن ص، اإلمم: شن افسئي، افريض: دار افسالم

دار افت اف،:افسي، ظبد اهلل بن مد، حؾظ افدين، ـنف اسار يف شح ادر،بروت

م2447دار افر ، امحدي، دمنق،ور افدين ظس،افدـتور:م افد يف ظوم

دارادرؾ، ، )ادج شح صحح مسم بن امحجج: افووي، أبو زـري يي بن شف افووي

م(2334 ،بروت

م2423متب خور، ـري، اإلمم: افتري، هور،زافووي، يي بن شف، أبو

م2430رب ، الدان، ابو بر بن : اإلظتبر، بروت، دار افت اف

،الثي،ور افدين، ظذ بن أيب بر:جمع افزوائد ومبع افوائد، بروت، دار افتب افريب

م2335

،م2442وادستؼؿغ، بروت،دار افم فاليغ

(افس، هور، س ن ويل اهلل، افنه، أحد بن ظبد افرحم، افدهوي، حج اهلل افبف، )ادتب



میں:یر:لباا:فتح:روا:یثلحدا:مختلف:علمirlpk.com/pdf_books/download/627/ilam-mukhtalif-al...:ثيدلْ...

Documents