1

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

*دیبع اہلل

**وظنمر ادمح

رکہ رکہ ارض رپ ااسنتین اک وہظر ااسنتین یک آزامشئ یک اخرط اھت اور بج ےس رضحت ااسنن اس

ھکل دای ایگ ارض یک زتنی انب ےہ ، اس وتق ےس ےل رک ایقتم کت آزاموشئں اک اقمہلب رکان اس ےک دقمر ںیم

اانیمطن یک اقلت ےہ۔ ایہن آزاموشئں ںیم ےس اکی آزامشئ گنج و دجل اور دب اینم ےہ۔ وج ااسنتین ےک

اہعق ےہ۔ گنج و دجل اور دب اینم اک وصتر رکہ ارض رپ روز اول ےس وموجد راہ ےہ۔ رکہ ارض رپ دب اینم اک الہپ و

اس وتق وہا بج اقلیب ےن اہلیب وک لتق ایک

(1)

اور اس واہعق ےک دعب زنیم رپ دب اینم ےک وااعقت اک اکی ہن متخ

کت ےنتج یھب احصفئ و ملسو هيلع هللا ىلصاحالہکن یبن اول رضحت آدم ےس یبن آرخازلامن وہےن واال ہلسلس رشوع وہا۔

رپ وکسن بتک امسوہی انزل وہےئ، ان بس ںیم انم اک رپاچر ایک ایگ ےہ۔ ویکہکن انم یہ اعمرشیت زدنیگ ےک

ین بتک اسیم ذمابہ ںیم انم وک دح درہج اتیمہ دی یئگ ےہ۔ رقآن دیجم وج آامس وہےن یک امضتن داتی ےہ ۔ امتم

ابرے ںیم ےک و احصفئ اک اخمت اور ایقتم کت ےک ااسنونں ےئلیک اےنپ ادنر دہاتی یک رطف راامنہیئ راتھک ےہ

هد اراشد ابری اعتیل ےہ:" اس لن ل " ى

(2)

دہاتی ہی ولوگں ےئلیک ذرہعی ("رقآن دیجم اک وفص ہی ےہ ہک)

ہج دال ا ےہ ےہ"۔رقآن دیجم درگی ہبعش اہےئ زدنیگ ےک اسھت اسھت انم یک امیلعتت یک رطف یھب لمکم وت

۔ اور امیلعتت انم وک ااہتنیئ واحض اور وھکل رک ایبن رک ا ےہ، اہک یسک مسق اک ااہبم ابیق ہن رےہ

ظفل انم یک وغلی و االطصیح قیقحت

، انہیتش، اانیمطن، وکسن وآرام ، حلص، آر رپ انم ےس نی وغلی وط

(3)

،السیتم، ےب وخیف، اامن

(4)

،

افحتظ، اچبؤ، یلست اور دیعمجل

(5)

تیفیک اک انم یک اس امسج انم،االطصیح وطر رپ ےک ینعم ےئل اجےت ںیہ۔

ےہ وہں۔ ددشد افالتتات ےک ل رےہ اہجں امتم اعمالمت ومعمل ےک اسھت ریغب یسک رپ

(5)

(7) ةد الخيانض ة، واألمان االمن: ضد الخوفانم یک اکی رعتفی ان اافلظ ںیم یک یئگ ےہ ہک

امسلیع اخناامی لف اکسرل، رقہبط ویوینریٹس آف اسسنئ اڈنی اافنرنشیم انکیٹولیج،ڈریہ *

اٹنٹسس رپورسیف،ہبعش ولعم االسہیم ورعیب ،وگلم ویوینریٹس،ڈریہ اامسلیع اخن **

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

2

رتہمج: انم: وخف یک دض ےہ اور اامتن ایختن یک دض ےہ۔

امجعمل اولسی ط ںیم انم وک راعای ےک اانیمطن ےس وجڑا ایگ ےہ ۔ املعےئ تغل ےتھکل ںیہ:

(۲)"هلها هن فيأامن البلد: اطم"

رتہمج: کلم ںیم انم وہ ایگ اور اس ےک ابیس نئمطم وہ ےئگ۔

" الناس ه، وقيل، و یامن احد کل یامن ائ ةورجل امن اوب انسحل یلع نب اامسلیع ےک اطمقب"(9)

۔رتہمج: ایسی تیصخش وج دورسوں وک انم اطع رکے اور ولگ اس ےک ہنتف ےس وفحمظ وہرک انم ںیم رںیہ

یک رعتفی ان اافلظ ںیم یک یئگ ےہ:رفمدات ارقلآن ںیم انم

" الص ںیم انم اک ینعم سفن ےک نئمطم وہےن ےک ںیہ "

(1۱)

(11) "اآلتی الزمان فی همکرو توقع عدم وه" رشفی رجاجین ےک اطمقب رتہمج: لبقتسم ںیم یسک یھب اندنسپدیہ واہعق یک وتعق ہن رکان۔

ےہ:ڈرنشکی ںیم انم یک رعتفی ویں یک یئگارگنزیی زابن یک وہشمر اعمل تغل آوفسکرڈ

)12(

”Freedom from disturbance; tranquillity“

رتہمج: انم ےس رماد ےب ینیچ ےس اجنت اور وکسن اک وصحل ےہ۔

املول املعےئ تغل یک ایبن رکدہ ان رعتافیت ےس ہی ابت واحض وہ اجیت ےہ ہک انم ےس رماد ااسی

وہ اور وہ وخف و رطخ زدنیگ زگارے۔اہجں اس ےک افمدات وک ظفحت احلصےہ سج ںیم وکیئ ااسنن الب

ن احلص لبقتسم ےک احالت ےس نئمطم وہ رک اےنپ ومعمالت ادا رک راہ وہ ۔ااسی املول اہجں اےس لمکم اانیمط

وہ اوراےس یسک یھب اعمہلم ںیم رپاشیین اک اسانم ہن وہ۔

رقآن دیجم اک وصتر انم

فلا ےک وخا یک تقیقح ےس آاگیہ احلص رکان وہ وت رضوری اھجمس اج ا ےہ ہک اس یک دض ینعیارگ یسک زیچ

یک ےس لمکم وطر رپ آاگیہ احلص رک یل اجےئ ۔ فلا ےئش یک تقیقح ےس آاگ یہ، درالص اس الص ےئش

تقیقح وک وھکل رک ایبن یکتقیقح وک وھکل رک ایبن رک دیتی ےہ۔ ایس ےئل ارثک اواقت املعےئ تغل یھب یسک ظفل

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

3

اسآ ے آ اجیت ےہ سج رکےن ےئلیک اس ظفل ےک اضتمد وک یھب اسھت ھکل دےتی ںیہ۔ اس ےس یسک ظفل یک وہ اتیلص

"اهعرف باضداد"االشياء تےس آاگیہ احلص رکان یہ دصقم وہ ا ےہ۔ رعیب اک اکی وہشمر احمورہ ےہ: رتہمج: رہ زیچ وک اس یک دض ےس اچہپان اج ا ےہ۔

یک دضوک ایبن یہی وہج ےہ ہک رقآن دیجم ےن انم ےک وہفمم وک ایبن رکےن ےئلیک نیت اقمامت رپ اس

ن رک ےک ایک ےہ۔ اکی اقمم رپ وخف، دورسے رپ اوغا اکری ینعی ےب اانیمطین اوررسیتے اقمم رپ وشرش وک ایب

ےن انم ےک وہفمم وک ایبن رکےن یلانم ےک وصتر وک لمکم وطر رپ واحض رک دای ےہ۔ وسرۃ ارقلشی ںیم اہلل اعت

ےئلیک انم یک یقیقح دض وخف وک اس ےک اقملب ایبن رفامای ےہ:

ي ذنخوفٱ ل منـهـمم

نجوعوٱ عمهـمم

ٱط

(13)

رتہمج: سج ےن ان وک وھبک ںیم الھکای اور ان وک وخف ےس انم دای۔

ےک اہیں انم وک وخف یک دض ےک وطر رپ الای ایگ ےہ۔ سج ےس ہی تقیقح فشکنم وہیت ےہ ہک انم املول

احتل ےہ سج ںیم وخف اکوکیئ اشہبئ کت وموجد ہن وہ۔ اانیمطن یک وہ

وسرۃ اوبکنعلت ںیم انم یک رشتحی ان اافلظ ںیم یک یئگ ےہ۔

اٱ ناحرم

اجعل ميروٱٱن

ـمٱول ـه نحول اسم فٱلن يتخط او ن م

(14)

ےئل اجےت رتہمج: ایک وہ ںیہن دےتھکی ہک مہ ےن رحم وک انم یک ہگج انب دای اور ولگ ان ےک آس اپس ےس اکچ

ںیہ۔

ایگ ےہ۔ ن رفامای اس اقمم رپ انم یک تقیقح وک واحض رکےن ےئلیک اوغا اکری وک انم یک وہفمیم دض ےک وطر رپ ایب

اس آتی ابمرہک ےس ہی ابت واحض وہ اجیت ےہ ہک انم املول یک وہ احتل ےہ سج ںیم ولگ اانیمط ن ےس

رںیہ اور واہں رپ ولٹ وسھگٹ، ڈاہک زین اور اوغا اکری اک وکیئ رطخہ ہن وہ۔

ن رک ےک ویں یک وسرۃ اوتلہب ےک ادنر ایبن دشہ ومضمن ںیم انم یک رشتحی اس ےک وہفمیم اضتد احالت وک ایب

یئگ ےہ۔

منهغهما ٱبل ثـم ـه

مٱلل ـىيسـمعكل رهحت ينٱستجاركفاج مشرك

نٱل نٱحدم (15)وٱ

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

4

رھ اےس اس ےک رتہمج: اور ارگ وکیئ رشمک مت ےس انہ امےگن وت اےس انہ دے دو، اہیں کت ہک اہلل اک الکم ےنس

انم یک ہگج اچنہپ دو۔

آدیم لکش اس آتی ابمرہک رپ وغر رکےن ےس انم یک وج تقیقح ھجمس آیت ےہ وہ ہی ےہ ہک ارگ اکی ریغ ملسم

ل اینپ انہ ںیم ےل انم بلط رکےن رپ، ان احالت ےس اس وک اکنل رک اواحالت ںیم سنھپ اجےئ وت اس ےک

تظ اچنہپان ینعی انیل اور احالت ےک کیھٹ وہ اجےن رپ ای انمبس ومعق ےک ےنلم رپ اےس اس یک اجےئ انہ کت افحب

ر ارگ اےسی ےئ اگ اووشرش ےک املول ےس اکنل رک اانیمطن یک ہگج کت اچنہپان۔ انہ دےنی ےک یقیقح ینعم ںیم آ

آن دیجم یک ان رقصخش وک اس یک اجےئ اانیمطن کت ںیہن اچنہپای ایگ وت ہی انم ےک وہفمم رپ وپرا ںیہن ارت ا۔

ان ےہ۔آایت رکہمی ںیم انم اک وج وہفمم ایبن ایک ایگ ےہ وہ ااہتنیئ واحض ، ریغ مہبم اور تہب وتعس راتھک

ےہ ہک انم ،وخف یک دض آ ا ےہ، اےس ویں ایبن ایک اج اتکس آایت رقآہین ےس انم اک وج رقآین وہفمم اسآ ے

ں ےہ، رپانم املول ےس رماد اکی ااسی املول ےہ اہجں اوغااکری ، وشرش اور ڈاہک زین اک وکیئ رطخہ ہن وہ ، اہج

رہ یسک ےک اجن و امل وک لمکم ظفحت احلص وہ ۔

انم وطبر تمعن یمظع

ں ںیم ےس اکی وطر آاگہ ےہ ہک انم اہلل اعتیل یک میظع وتمعنذہمب داین اس تقیقح ےس لمکم

اس وتق وہا ےہاور اس ابت ےس یھب ااکنر ںیہن ایک اج اتکس ہک آج یک ذہمب داین وک اس تقیقح اک ااسحس یھب

رب بج امیض رقبی یک دو اعیمل وگنجں ںیم رکوڑوں ارفاد ہمقل الج نب ےکچ۔ گنج میظع اول ںیم دو احتم

ھک سایھیس ازار جویج لتق وہےئسیل ال ھک سی ازار ہکب دورسے ےک اتنںیم اکی ےکنپچپ ال اطوتقں

(11)

۔

اکم دورسی گنج میظع ںیم اکی رگوہ ےک اپچن رکوڑ، دورسے احتمرب رگوہ ےک اکی رکوڑ سی ال ھک آدیم

آےئ

(17)

، اس ذمبہ ےن روز ےہ ہکب اس ےک اباقمللب ذمبہ االسم ےک انم ںیم یھب السیتم اک رصنع امنایں

وک یہ اول ےس انم یک میلعت دی اور اےنپ دارئہ ےک ادنر رصف انم دنسپ ولوگں ینعی اصبح اامین ولوگں

یل یک وبقل ایک۔ االسم ںیم انم وک تہب زایدہ اتیمہ احلص ےہ اور رقآین امیلعتت ےک اطمقب انم اہلل اعت

ت آج ےس بیرچ ا ہددہ وسل ےس ی قلع ہی رقآین امیلعتمیظع وتمعنں ںیم ےس اکی تمعن ےہ اور تمعن یمظع

یق اسل لبق یک ںیہ، بج ہی رکہ ارض ےب راہ روی، ےب اانیمطین، وخف، دتشہ، ےب ینیچ، ولٹ امر اور االخ

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

5

، رکہ ارض رگاوٹ یک آرخی دحوں وک وھچ ریہ یھت۔ ایس زامہن ںیم سج رہش ےس ذمبہ االسم یک اینبد ریھک یئگ

۔رتنی رہش ہکم رکمہم یک تبسن اہلل اعتیل ےن رفامایےک اس دقمس

(1۲) اامن كان ومن دخلـه

اور وج اس ںیم دالخ وہ اجےئ وہ انم واال وہ اج ا ےہ۔رتہمج:

امای:رفاس ےک انم یک وہج ےس یہ اھکیئ اہلل اعتیل ےن ہکم رکمہم یک مسق یھب ين م ٱ ل بلد

ذٱٱ ل وه

(19)

رتہمج: اور )مسق ےہ( اس رہش )ہکم( یک وج انم واال ےہ۔

اعتیل یک میظع اہلل اعتیل اک اس رہش اک اس ےک انم یک وہج ےس مسق اھکان ہی واحض رک داتی ےہ ہک انم اہلل

ر رپ یھب انم وک وطب وتمعنں ںیم ےس اکی تمعن ےہ۔ بج اہلل اعتیل ےن رقشی رپ اےنپ ااعنامت اک ذرک رفامای وت ان

ي تمعن یمظع ےک شیپ ایک ۔ اراشد رابین ےہ: ذنخوفٱ ل منـهـمم

نجوعوٱ عمهـمم

ٱط

(2۱)

رتہمج: سج ےن ان وک وھبک ںیم الھکای اور ان وک وخف ےس انم دای۔

ر رپ ذرک ایک ارثکتی رسفمنی رکام ےن اس آتی یک ریسفت ںیم انم وک اہلل اعتیل یک وصخیص تمعن ےک وط

ےتھکل ںیہ ہک ےہ۔یتفم دمحم عیفش اصبح

رک ے ےئلیک "اس ںیم رقشی ہکم ےئلیک داین یک ان امتم میظع وتمعنں وک عمج رفام دای ےہ وج ااسنن ےک وخش شیع

منہم من خںیم اھکےن ےنیپ یک رضورایت دالخ ںیہ اور جوعاطعمہم من رضوری ںیہ۔ںیم دونمشں وفا

ڈاوکؤں ےک وخف ےس امءومن وہان یھب اشلم ےہ اور آرخت ےک ذعاب ےس امءومن وہان یھب"

(21)

ایک ایگ ےہ ""ربنع امیل یف ریسفت مع ںیم درج ابال آتی ےک تحت ظفل انم وک وصخیص تمعن ےس یہ ریبعت

(22)

انم ےس رماد ریسفت رہظمی ںیم اقیض انثء اہلل اپین یتپ فلتخم رواایت ایبن رفام رکاس آتی ےک ینعم ںیم

انم دوران رفس ولےٹ اجےن ےس انم ،اینپ یتسب ںیم یہ اغرت وہ اجےنےس انم اور ابتیہ و ربابدی ےس

احلص رک انیل یہ رماد ےتیل ںیہ ۔

(23)

اچبؤ یھب اہیں انم ےس رماد ولٹ امر، اغرت رگی اور ہدر ڈاوکؤں ےسومالان دمحم ادرسی اکدنولھی اصبح

یہ ےتیل ںیہ۔

(24)

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

1

بس ےس ےلہ انم اہلل اعتیل یک میظع تمعن یہ ےہ ایس وہج ےس بج رضحت اربامیہ ےن اہلل اعتیل ےس داع یک وت

ٱوٱانم اماگن۔ رقآن دیجم ےن داعےئ اربامیہ وک ان اافلظ ںیم ایبن رفامای ےہ: بلـد هذٱ ٱجع ر يم بـرٱه ٱ ا

ذ

مرٱت نٱلث ٱرزقٱهلـهم او ن مٱ

(25)

ایہل ںیم ایبن دشہ اس داعےئ اربامیہ ےس ہی ابت واحض وہیت ےہ ہک انم وک تشیعم رپ یھب رتحی الکم

ل ااسنین یک م ا نکمم ںیہن۔ ےک ریغباحلص ےہ۔ احالہکن اس تقیقح ےس یھب ااکنر نکمم ںیہن ہک تشیعم

وک، ااسنین زدنیگ اور اعمش اک ہدیل دانم اک اسھت ےہ۔اس داع ںیم اول انم وک اماگن ایگ ےہ اور دعب ںیم تشیعم

انم اک وہان تشیعم ےک ااکحتسم ےئلیک اظنم

رضوری ےہ ۔ یسک اس ےس ہی تقیقح یھب فشکنم وہیت ےہ ہک اظنم

۔ انم اک املول وہ اگ ایس سانبس ےس اسان یہ اس ہگج یک تشیعم مکحتس وہ یگیھب ہگج انتج

یل ےن االسیم ہطقن رظن ےک اطمقب انم وک تمعن یمظع اک درہج احلص ےہ۔ یہی وہج ےہ ہک اہلل اعت

ینعی انم و م املسمونں وک آرخت ںیم ےنلم وایل راتح اور نی وک یھب انم ےس ریبعت رک ےک تنج وک دار االسل

السیتم اک رھگ ہہک رک اکپرا ےہ۔ مل ٱلس ىدٱر

ل ـهيدعوٱٱ

(21)وٱلل

۔ یک رطف الب ا ےہ )تنج(اور اہلل السیتم ےک رھگ

انم وک ان الیصفتت ےس ہی ابت روز رونش یک رطح ایعں وہ اجیت ےہ ہک رقآین امیلعتت ےک اطمقب

االسم یہ وہ اور ان امیلعتت ےس ہی تقیقح یھب وااگشف وہیت ےہ ہکاکی میظع تمعن اک درہج احلص ےہ

ےہ ہک ذمبہ ےہ سج ےن انم یک تمظع ،رحتم اور دقتس وک لمکم وطر رپ واحض رک ےک داین وک ہی اغیپم دای

االسم یک اینبد ہفسلف انم رپ ریھک یئگ ےہ ۔

انم ےئلیک امیلعتت رقآین یک وتعس و اجتیعم ایقم

دہاتی اک آرخی آتایق اتکب ےہ اور ہی اتکب ایقتم کت آےن واےل ااسنونں ےئلیک رقآن دیجم

ںیم یھب وتعس ذرہعی ےہ۔ اےئلس اس اتکب اک ادناز ایبن یھب ااہتنیئ حیصف و غیلب ےہاور اس ےک اافلظ و اعمین

یک ملسو هيلع هللا ىلص ہلل اعتیل یبن ارکم ااپیئ اجیت ےہ ۔ ہی آتایق اتکب اعریگمل اغیپم یک احلم ےہ۔ ایس اعریگملتی یک دبوتل

ين تبسن رفامےت ںیہ۔ لمعل رحمةل

ل كإ

نٱرسل

وما

(27)

-رتہمج: اور مہ ےن وت ںیہمت امتم اہجن ےک ولوگں ےئلیک رتمح انب رک اجیھب ےہ

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

7

ںیہن ایک اس آتی ابمرہک ےس اہجں یئک اکی درگی اعمین ےئل اجےت ںیہ، واہں اس ابت ےس ااکنر یھب

احلم وہےن یک رطف ےک اکی اعریگمل اور اجعم رپورگام ےکملسو هيلع هللا ىلص اج اتکس ہک اس آتی رکہمی ںیم یبن ارکم

ور اجتیعم وک ان اافلظ ایھب ااہتنیئ واحض اور افشف ااشرہ ےہ۔ ایس رطح وسرۃ االرعاف ںیم ایس اعریگملتی

ا ںیم ایبن ایک ایگ ےہ۔ يع يكمجمل إ ه

ٱ لل يرسو ن اسإ هاٱ لن اي (2۲)ي

وہں۔ ! ںیم مت بس یک رطف اہلل اک روسلاے ااسنتینرتہمج:

وک مکح ملسو هيلع هللا ىلصاس آتی ابمرہک ںیم اس وتعس وک لمکم وطر رپ وھکل رک ایبن رک دای ایگ ےہ ۔ یبن ارکم

یک رطف آےن وایل آتایق رفامای ایگ ےہ ہک آپ ہدہکن رصف املسمونں ےئلیک روسل انب رک ںیہن ےجیھب ےئگ ہکلب آپ

امتم داین ےک ااسنونں کت یھب امیلعتت یک وتعس داین ےک امتم ااسنونں ےئلیک ےہ۔ ایس ےئل آپ ہی اغیپم

اساس آتی ابمرہک ںیم اچنہپںیئ۔ ٱ لن ها اي اا ق ایناین ظفل انس ہہک رک فلابط ایک ایگ ےہ اور وقبل العہم سمش ي

اسن ، اتفل اور تبحم اک ینعم راتھک ےہ۔

(29)

ایہن آایت ےک اغیپم وک دم رظن رےتھک وہےئ بج رقآن دیجم ےک

انم یک رظن آ ا رطف روجع ایک اج ا ےہ وت واہں انم اک اغیپم یھب امتم داین ےک ااسنونں کت طیحم اغیپم

اراشد ابمرک ےہ۔اہجں الب رفتقی امتم ااسنتین ےک انم ےک ابت یک اجیت ےہ۔ وسرۃ ااملدئہ ںیم اہلل اعتیل اک

فكےہ: رض يٱ ل نفسٱوفسادف غير اب

نفس ت اسمن ٱحياٱ لنما يعاومنٱحياهافكان اسجم ٱ لن ت ما يعاجان م

(3۱)

ر ای زنیم ںیم اسفد )روےنک( ےک الع رتہمج:

غ

وہ لتق ایک وت وگای اس ےن سج ےن یسک ااسنن وک وخن ےک دبےل ےک ب

۔یگ یشخبامتم ااسنونں وک لتق رک دای، اور سج ےن یسک وک زدنیگ یشخب اس ےن وگای امتم ااسنونں یک زدن

ہک اکی ااسنن اک اناجزئ اس آتی ابمرہک ںیم ااسنین اجن ےک دقتس اور رحتم وک ایبن ایک ایگ ےہ

یک ابت ںیہن یک لتق ااسی ےہ اسیج ہک امتم ااسنتین وک لتق رک دای اجےئ۔ اہیں وسےنچ یک ابت ہی ےہ ہک لتق ملسم

رپ لمتشم آرخی اتکب یئگ ہکلب یسک اکی ااسنن ےک لتق یک ابت یک یئگ ےہ۔ ہدہکن رقآن دیجم آتایق امیلعتت

آن دیجم ےک ہفسلف انم یک یھب امتم اعمل یک یہ ابت یک یئگ ےہ۔ سج ےس رق ےہ اےئلس اس ےک اغیپم انم ںیم

وتعس اور اجتیعم اک آاسین ےس ادنازہ اگلای اج اتکس ےہ۔

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

۲

اتکس ےہ۔ وسرۃ مح دجسہ یک اس آتی ےس یھب رقآن دیجم ےک وصتر انم یک وتعس اور رہگایئ اک ادنازہ اگلای اج

اراشد ابری اعتیل ےہ:وةكول

يبينكوبينهعد ذ

ذٱٱ ل يٱحسنفإ يه ت

ل ا دفعب

ٱ ئة ي لس

ٱ حسنةول

يٱ ل هتستو ان

يم حم ي ول(31)

انںاہں وہ صخش وج اور یکین اور دبی ربارب ںیہن وہیت، )ربایئ اک( دہیعف اس ابت ےس ےیجیک وج ایھچ وہ رھرتہمج:

۔ے اور اس ےک درناین د ینم یھت ااسی وہاگ وگای ہک وہ صلخ دو ت ےہریت

ےس اس آتی رکہمی ںیم اس ابت یک میلعت دی اج ریہ ےہ ہک ارگ وکیئ صخش اہمترے اسھت ربایئ

دک ن وک اان شیپ آےئ وت مت اس ےک اسھت ااھچیئ اک رب اؤ رکو۔ ویکہکن ہی اکی ااسی رطہقی ےہ سج ںیم آپ اےنپ

یک ابت یک اجیت نکیل اس انب ےتکس ںیہ۔ اچےئیہ وت ہی اھت ہک ربایئ رکےن واےل وک اس ےک ااجنم کت اچنہپےندو ت

وغر ایک یک اجبےئ اس اعمےلم وک انم اور وخش اولسیب ےس لح رکےن اک اہک ایگ ےہ۔ ارگ اس آتی ابمرہک رپ

اض وک زا ل رکےن اور انم یک وخف یکاجےئ وت ویں ولعمم وہ ا ےہ ہک اس آتی ںیم دوینمشں وک متخ رک ےک

اہبر وک دیپا رکےن اک اکی ہخسن ایمیک اتبای ایگ ےہ۔

انم ےئلیک املسمونں وک ان اافلظ ںیم ہیبنت رفامےت ںیہ۔ وسرۃ ااملدئہ ںیم اہلل اعتیل ایقم

ءشهدٱ ـه

ل ينل ٱم و منـوٱكـونـوٱ

ينٱ ـذ

ـهاٱل ٱي

ر يا وٱهوٱ

ل عد ٱ وٱ

ل تعد

ىٱل

ومعل ن

كمشنـا من يجر

ول سط ق

ال ب

ـه قوٱٱلل قوىوٱت لت (32)ل

یک د ینم ےک اے اامین واول! اہلل ےک واےطس ااصنف یک وگایہ دےنی ےک ےیل ڑھکے وہ اجؤ، اور یسک وقمرتہمج:

۔رےت روہوک رہزگ ہن وھچڑو، ااصنف رکو ہک یہی ابت وقتی ےک زایدہ زندکی ےہ، اور اہلل ےس ڈابثع ااصنف

دحمود ہن یک اہیں یھب واضتح رک دی یئگ ےہ ہک چس یک وگایہ رصف املسمونں ےک قح ںیم اامعتسل رکےن کت

ہکن اس رطح اض اسز اگر ویکاجےئ ہکلب ارگ اہمتری دک ن وقم یھب قح رپ وہ وت واہں یھب یچس وگایہ دےتی روہ۔

ےہ۔ اور املول رپ انم رےہ اگ ۔ ارگ قح ابت یک وگایہ وک اپھچای اجےئ وت رضور صقن انم اک رطخہ دیپا وہ اتکس

یل ایس وک دنسپ اےئلس ہی ہیبنت رک دی یئگ ہک ااصنف ےک اقتوضں ےک اطمقب قح یک وگایہ دےتی روہ ۔ اہلل اعت

رفامےت ںیہ۔

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

9

یئ ذمبہ و دیقعہ اک احمظف وہ ا ےہ ۔روز اول ےس رضحت ااسنن اک ذمبہ ےس ااہتنرہ ااسنن اےنپ

اج اتکس ےہ۔ سج یک ذجابیت قلعت راہ ےہ اور وکیئ یھب ااسنن اےنپ ذمبہ و دیقعہ ےک ظفحت ےئلیک یسک یھب دح کت

یسک یھب ومڑ رپ صقن ڑکنیسوں اثمںیل ارخی ااسنین ںیم وموجد ےہ۔ اظرہ ےہ ذمبہ ےس ڑجی ہی ذجابیت وایگتسب

رفامن ابری اعتیل انم اک ببس نب یتکس ےہ۔ اےئلس رقآین امیلعتت ںیم اس رطف یھب راامنہیئ رفام دی یئگ ےہ۔

ےہ: مل ع غير ٱب

هعدو ٱ للوٱ فيسب ه

ٱ لل ندون ينيدعونم ذٱ لوٱ تسب

(33)ول

زایدیت رک ےک اہلل وک ربا اہلل ےک وسا رپشتس رکےت ںیہ اںیہن ربا ہن وہک ورہن وہ ےب یھجمس ںیم اور نج یک ہیرتہمج:

۔ںیہک ےگ

یھب رد رکو ےگ وت وہ اس آتی ابمرہک یک اولی ویں یھب یک اج یتکس ےہ ہک ارگ مت یسک ےک طلغ دیقعہ اک

ے اگ۔ ویں دوونں رطف اک رکاےنپ ذمیبہ ذجابت ےک ذری ارث اہمترے در ت اقعدئ وک یھب اعمف ںیہن

انم ذجابیت راحجن ںیہمت ڑلایئ ڑگھجے یک رطف ےل اجےئ اگ اور ہی وہ اقمم وہاگ وج رقآین امیلعتت ےک اغیپم

ر ہن رکو ، نج وک وبس از رکےن اک ببس ےنب اگ۔ ایس ےئل رضوری ےہ ہک مت اےسی ادناز یہ ےس رسے ےس اایتخ

ں۔ےس انم ےک املول وک رطخات القح وہ

انم یسک اکی درج ابال لواہل اجت رقآین ےس ہی تقیقح واحض وہ اجیت ےہ ہک رقآن دیجم اک اغیپم

رپورگام ریت وقم، کلم، تلم ای یسک رغجاایفیئ دح کت دحمود ںیہن ہکلب ہی امیلعتت اےنپ ادنر انم اک اکی ااسی

، ایس رطح زامین دحود اک یھب دحود اک اپدنب ںیہن ںیہ۔ سج اک دارئہ ااہتنیئ وعیس ےہ اور ہی دارئہ سج رطح اکمین

۔ اجتیعم ےک اپدنب ںیہن اور اایقتم آےن واےل ااسنونں کت ےئلیک ان امیلعتت ںیم وتعس اپیئ اجیت ےہ

انم یھب اکی لمکم وسمدہ ےہ سج ںیم یسک یھب مسق یک وکیئ یمک ای ااہبم ںیہن اپای لواہل ےس رقآن دیجم اک اغیپم

اج ا۔

دہ زامہن ےک اعیمل انم ےک رحبان ںیم رقآین امیلعتت انم اک االطقوموج

ےہ۔ داین وموجدہ زامہن اعیمل انم ےک رحبان اک زامہن ےہ۔ رہ ہگج ارفارفتی اور ےب اانیمطین اپیئ اجیت

یھب وموجد صخش ےک یسک یھب وکےن ںیم وموجد وکیئ یھب ااسنن آج ےک ومجمیع احالت ےس نئمطم ںیہن۔ ںیہک

انتج ریغ وفحمظ آپ وک لمکم وطر رپ وفحمظ وصتر ںیہن رک ا ہکلب تقیقح وت ہی ےہ ہک وموجدہ دور ںیم رہ صخشاےنپ

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

1۱

ت یک رطف ےہ، اسان ریغ وفحمظ اس ےس ےلہ یھبک ںیہن اھت۔ انم ےک اس اعیمل رحبان ںیم ارگ رقآین امیلعت

اک یھب اکی اجعم وصنمہب شیپ رکیت اپےنروجع ایک اجےئ وت ہی آتایق اتکب وشرش اور گنج ےک احالت رپ اقوب

ےہ۔ اراشد ابری اعتیل ےہ:

خرى حدىهماعلىٱ ل بغتإ ن فإ

بينهما

حوٱ فاصل

تتلوٱ ينٱ ن مؤم

نٱ ل م فتان ئـ

نطا توإ

ٱ للوٱ ت

ىفق يحت يتبغ

ٱمرىل يءإ ينتف ط مقس

ٱ ل ب هيح

ٱ لل ن إطوٱ س

وٱ عدل ا بينهماب

حوٱ ءتفاصل

نفا فإ ه

(34(ٱ لل

ان ںیم اور ارگ املسمونں ےک دو رگوہ آسپ ںیم ڑل ڑپںی وت ان ےک درناین حلص رکادو، سپ ارگ اکیرتہمج:

یک رطف روجع رکے، ا ےہ اہیں کت ہک وہ اہلل ےک مکحدورسے رپ ملظ رکے وت اس ےس ڑلو وج زایدیت رک

ےن رھ ارگ وہ روجع رکے وت ان دوونں ںیم ااصنف ےس حلص رکادو اورااصنف رکو، ےب کش اہلل ااصنف رک

واولں وک دو ت راتھک ےہ۔

اقوب اپ اس آتی ابمرہک ںیم املسمونں ےک دو رگووہں ےک درناین اجری گنج وک روےنک اور گنج رپ

ونی ےتھکل ںیہ ہکاملول وک رپ انم انبےن اک اہک ایگ ےہ۔ اس آتی ابمرہک یک ریسفت ںیم ومالان ارشف یلع اھت رک

"مکح اول االصح نیب انیملسمل و دعف رش دسفمنی ےہ۔۔۔ اور اہیں مکح دخا ےس رماد رتک اتقل ےہ"

(35)

اس

دعب آتی ابمرہک ںیم املسمونں ےک دو رگووہں ےک درناین اول االصح رکےن اک مکح دای ایگ ےہ اور اس ےک

وت املسمونں واضتح رک دی یئگ ےہ ہک ارگ وکیئ رفقی حلص و انم یک رطف ہن آےئ اور رش و اسفد اک ببس انب رےہ

عل عم رکےن ںیم رکدار ادا رکںی اےل رگوہ اکیک ریثک امجتع وک ہی مکح ےہ ہک ان احالت ںیم اسفد الیھپےن و

رتک اتقل رک ےک اور ان ےس اس انبء رپ ہک وہ املسمن ںیہ وکیئ راعتی ہن ربیت اجےئ ا آہکن وہ اہلل ےک مکح ینعی

ارگ اہمترے دک ن حلص و انم ےئلیک ایتر وہ اجںیئ۔ ایس رطح وسرۃ االافنل ںیم املسمونں وک ادیک یک یئگ ےہ ہک

ام ل وہ اجؤ۔ رفامن ری رطف حلص اک اغیپم ےل رک آںیئ وت مت اہلل اعتیل رپ سوروک رکےت وہےئ حلص یک رطفاہمت

ابری اعتیل ےہ:

هعلىٱ لل هاوتوك

جنحل

فا م

ل لس ل

نجنحوٱ وإ

(31)

۔ رکواہلل رپ سوروک اور ارگ وہ حلص ےک ےیل ام ل وہں وت مت یھب ام ل وہ اجؤ اوررتہمج:

ومالان دمحم آفص اقیمس ، ریسفت ریصبت رقآن ںیم ےتھکل ںیہ ہک

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

11

یک اجےئ "اس آتی ابمرہک ںیم اوصل ایبن ایک ایگ ےہ ہک ارگ دک ن حلص یک رطف ام ل وہ وت حلص ںیم دری ہن

بج یھب افکر اور دانمشن االسم یک …ویکہکن دنی االسم وت انم والسیتم اک دنی ےہ۔ اکی رظنہی ایحت ےہ

س حلص رطف ےس حلص یک ابت یک اجےئ وت اس ںیم الہ اامین ےک دقم بس ےس آےگ وہےن اچںیئہ۔ ارگ وہ ا

رفبی ںیم اسنھپےن ےئلیک رکم رک رےہ وہں وت رفامای ایگ ہک اہلل رپ سوروک رک ےک حلص ےس وکیئ یگنج اچل ای اےنپ دام

"دنمی یک رطف آاجؤ۔

(37)

نم اک ان آایت ابمرہک ےک وغبر اطمہعل ےس ہی ابت اسآ ے آیت ےہ ہک املسمن وک رہ احتل ںیم ا

ںیئ ، ارگ وہ انم ربملعدار وہان اچےئیہ۔ ارگ وکیئ املسمن انم وک وبس از رکےن اک ببس نب راہ وہ وت اول اےس اھجمس

ںیم للخ اک ببس ہن نب ےکس ۔ اس وہ انمیک رطف ولٹ آےئ وت رتہب ورہن اےس زبور اطتق وبجمر ایک اجےئ اہک

رگدی ےس ہی ابت یھب واحض وہیت ےہ ہک انم ےک ایقم یک اخرطاامعتسل یک اجےن وایل رکسعی اطتق دتشہ

یل ےس ارج و ںیہن الہکےئ یگ ہکلب وہ انم ےک ایقم یک یقیقح اور یتح اولعس وکشش یہ وہ یگ اور اس رپ اہلل اعت

وت یسک ریغ ملسم ےئلیک وت ہی انم ںیم للخ اک ببس نب راہ وہ وت اس ےئلیک ارگ ہی مکح ےہ وثاب ےلم اگ۔ وکیئ املسمن

رتہب۔ مکح دبرہج امت وہ اتکس ےہ ہک وہ ارگ انم اک دک ن وہ وت اول اےس انم یک دوعت دی اجےئ ، ارگ امن ےل وت

اس اوصل وک دم رظن وہان اچےئیہ ہک ہن امےن وت زبور اطتق اےس وبجمر رکےن یک رہ نکمم وکشش یک اج یتکس ےہ نکیل

اواقت انم ےک انم ےک ایقم ےئلیک یک اجےن وایل وکوششں ےس املول اک رپانم وہ اجان ینیقی وہ۔ ویکہکن ضعب

ےہ ۔ وت ایسی وقت اک ایقم ےئلیک اامعتسل یک اجےن وایل رکسعی وقت ذبات وخد دتشہ رگدی یک لکش اایتخر رک یتیل

اگ سج ےس احالت دسرھےن یک اجبےئ زمدی رخاب وہ اجںیئ۔ اامعتسل اناجزئ وہ

ایگ ےہ ہک ومالان دمحم آفص اقیمس ےک اطمقب رقآین امیلعتت ںیم املسمونں وک اس دح کت اپدنب ایک

ل رک ول۔ ارگ ایقم انم ےئلیک ارگ اہمترے دک ن وطبر اچل اور رکم ےک یھب انم اک اعمدہہ شیپ رکںی وت اےس وبق

ےئل اہلل اعتیل یک در ت وہ یگ وت انم اقمئ وہ اجےئ اگ اور ارگ ایکس تین ںیم وتفر وہاگ وت اہمترے دک ن یک تین

افکتی اکیف ےہ۔

انم ےئلیک رہ دح کت اجان رض وری ےہ۔ اس ےس ولعمم وہ ا ےہ ہک االسیم امیلعتت ےک اطمقب ایقم

ڑپے۔زجی اایتخر رکاناچےہ ںیہمت اس وتق اطتق اک اہسرا انیل ڑپے ای اچےہ ںیہمت اع

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

12

آایت اہجد رپ ارتعااضت اک دیقنتی اجزئہ

اک الخہص ریغ وملسمں وصخاص رشتسمنیق یک رطف ےس آایت اہجد رپ ارتعااضت ےئک اجےت ےہ نج

ہ ہی ےہ ہک ان آایت یک وہج ےس ہملسم اہم دتشہ رگد نب یکچ ےہ اور ایہن آایت ےس داین ےک انم وک رطخ

ےلہ اہجدی رعمہک دبر یک اہجد وت انم و اامن ےک دریاپ ایقم ےئلیک یہ انزل ایک ایگ۔ املسمونں ےکےہ۔ احالہکن مکح

اس ےک وسا اور ارخی اک ارگ ریغ اجدبناراہن اطمہعل ایک اجےئ وت ہی تقیقح فشکنم وہیت ےہ ہک املسمونں اک دصقم

ایھٹک رک راہ ےہ، اس اک زور وتڑ دای اجےئ اطتق وکیئ ںیہن اھت ہک اوب ایفسن وج گنج و دجل اک دیمان اجسےن ےئلیک

آ ے آیت ےہ اہک دمہنی ونمرہ اک انم اقمئ رےہ۔ ارگ آایت رقآہین اک اطمہعل ایک اجےئ وت اہیں یھب ہی تقیقح اس

نب ریہ ےہ۔ ہک مکح اہجد اک دصقم دک ن یک اس اطتق اک وتڑ رکان ےہ وج انم ےک اخےمت اور گنج ودجل اک ببس

ين ابری اعتیل ےہ:اراشد معتدٱ ل ب يح

هل ٱ لل ن إ

تعتدوٱ

لونكمول ت

ينيق ذ

ٱ ل ه

ٱ لل ي يسب فلوٱ ت

(3۲)و

واولں وک دنسپ اور اہلل یک راہ ںیم ان ےس ڑلو وج مت ےس ڑلںی اور زایدیت ہن رکو، ےب کش اہلل زایدیت رکےنرتہمج:

رک ا۔ںیہن

مت ےس اہیں ڑلےن ےک مکح وک دو ابوتں ےس رشموط ایک ایگ ےہ یلہپ رشط ہی ےہ ہک ان ےس ڑلو وج

تیثیح دی یئگ ڑلںی۔ اس ےس واحض وہ ا ےہ ہک گنج ںیم لہپ ںیہن رکین ، ڑلایئ وک ادقایم یک اجبےئ دتایع یک

انم یہ ملظ و ز ایدیت اک ےہ۔ ویں وت ڑلایئ ےہ۔ دورسی رشط ہی ےہ ہک ملظ اور زایدیت یھب ہن رکو۔ ارگ داھکی اجےئ

وطبر اس رطح ےک ااکحامت وک وکیئ بصعتم یہ دتشہ رگدی ےک اسھت وجڑے اگ ورہن ارگ ڑلےن واےل ےس

ادنازہ اگل دتاع یھب اقمہلب ہن ایک اجےئ اور اےس لمکم وھچٹ دے دی اجےئ وت ااجنم ایک وہ اگ۔ رہ زی وعشر اس اک

م رپ اراشد رابین ےہ:اکی دورسے اقم اتکس ےہ۔هدوٱ ج ثم

نوٱ مافت بعد ن م

ينهاجروٱ ذ

ل كل رب ن إ ثم)39)

اہجد ایک۔رتہمج: رھ ےب کش ریتا رب ان ےئلیک وہنجں ےن تبیصم ںیم ڑپےن ےک دعب رجہت یک ، رھ

ےہ ہک اہجد دتایع ےہ ویکہکن اتلھک رظن آ ااس آتی ابمرہک ےک ادناز ایبن رپ وغر رکےن ےس ہی دقعہ

اکتفیل اس آتی ںیم ان ولوگں وک اطخب ایک اجراہ ےہ وہنجں اول دونمشں ےک ملظ ےہس، ںیتبیصم ااھٹںیئ،

دعب وہ اہجد ربداتش ںیک، رھ دونمشں ےک اظممل ےس گنت آرک اینپ وکستن رتک رک ےک رجہت یک۔ اس ےک

رپ اہلل اعتیل رفامےت ںیہ: یک رطف رابغ وہےئ۔اکی اور اقمم

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

13

وه ركمٱنتبري ند جوكمم ميخر

ول ين

يٱ لد لوكمف تميق

ينل ذ

ٱ ل هعن ينهىكمٱ لل

إل

طوٱ هموتقس ٱ لل ن إ

م يهل

ين ط مقسٱ ل ب هع٨يح ماينهىكمٱ لل ن كمإ خرٱج إ على

هروٱ

ركموظ

ي ند وٱخرجوكمم ين يٱ لد تلوكمف

ين ذٱ ل ن

مون لكهمٱ لظ ئ

همفاول

ومنيتول وهم

(4۱)ٱنتول

ڑلےت اور ہن اوہنں ےن اہلل ںیہمت ان ولوگں ےس عنم ںیہن رک ا وج مت ےس دنی ےک ابرے ںیم ںیہنرتہمج:

ف رکو، ںیہمت اہمترے رھگوں ےس اکنال ےہ اس ابت ےس ہک مت ان ےس الھبیئ رکو اور ان ےک قح ںیم ااصن

نی )ےک ےب کش اہلل ااصنف رکےن واولں وک دنسپ رک ا ےہ۔ ںیہمت اہلل اںیہن ےس عنم رک ا ےہ ہک وج د

رے اکنرپ رپ )ولوگں وں ےس اکنل دای اور اہمتاعمےلم( ںیم مت ےس ڑلے اور اوہنں ےن ںیہمت اہمترے رھگ

۔یک( دمد یھب یک ہی ہک ان ےس دویتس رکو، اور سج ےن ان ےس دویتس یک وت رھ ویہ اظمل یھب ںیہ

الخف اس آتی ابمرہک ںیم ااہتنیئ واضتح ےک اسھت اتب دای ایگ ےہ ہک اہجد رصف ان ولوگں ےک

اکنہےتںیہ۔ ان ےس رکےت ںیہ اور ںیہمت اہمترے رھگوں ےسرکان ےہ وج مت ےس دنی ےک ابرے ںیم ڑلایئ

وہ ولگ وج مت دویتس ملظ ےک اسھت اعتون رکےن یک انبء رپ ملظ یہ وہاگ اور ااسی رکےن واےل اظمل وہےگن ۔ ہکب

یل ںیہمت ےس دنی ےک ابرے ںیم ںیہن ڑلےت اور ہن اوہنں ےن ںیہمت اہمترے رھگوں ےس اکنال ےہ، اہلل اعت

اعمہلم رکو اور اہلل اعتیل یئ رکےن ےس ںیہن رواتک ہکلب ںیہمت مکح داتی ےہ ہک ان ےک اسھت ااصنف اکان ےس الھب

ںیہمت بت یہ دنسپ رکاگی بج مت اےسی ولوگں ےک قح ںیم ااصنف اک دانم ںیہن وھچڑو ےگ۔

رۃ االاعنم ںیم دو اقمامت وس اہجد ےک ادنر وپدیشہ ہفسلف انم وک واحض رکےن ےئلیک اکی یہ آتی وک وسرۃ ارقبلہ اور

ت رپ دحیلعہ دحیلعہ ذترکہ رفامای ایگ ےہ۔ اراشد ابری اعتیل ےہ:ىل لوهمحت ت

تنةو كونف(41)

ہنتف متخ وہ اجےئ۔اور مت ان ےس اس دح کت ڑلو ہک

اک اخہمت رکان ےہ ہن ہک داس آتی ابمرہک اک وہفمم ااہتنیئ واحض ےہ ہک اہجد اک اینبدی دصقم ہنتف و اسف

رکان دتشہ رگدی وک رپوان ڑچاھان۔ رکتار آایت اک دصقم یہ یہی ےہ ہک اسفد اور دب اینم اک رہ احل ںیم اخہمت

اراشد رضوری ےہ اور مکح اہجد انم ےک ایقم ںیم اعموتن رفامہ رکےن ےئلیک دای ایگ ےہ۔ وسرۃ ارجحلات ںیم

ابری اعتیل ےہ:

ومعسيا ن ومم

يسخرمنـوٱل

ينٱ ـذ

ـهاٱل كـونـوٱٱنىٱي ٱي نـهـمخيـر م

ءول

سا نن ءم

سا كٱنعسىن ي ٱن خيـر

نهن م زوٱول م

ٱنفسكمتل

تنابزول قا

ل ال ئسوٱب سمب فسوقٱل

بعدٱل يمان

ٱل مومن

كيتبل ئ

هـمفاول

مون ال(24)ٱلظ

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

14

رتہب وہں اور ہن وعرںیت بجع ںیہن ہک وہ ان ےس اک رخسمت ہن رکےاے اامین واول! اکی وقم دورسی وقم رتہمج:

ےنع ہن دو اور ہن اکی ھچک دیعب ںیہن ہک وہ ان ےس رتہب وہں، اور اکی دورسے وک اک رخسمت اڑاںیئ دورسی وعروتں

ابز ہن آںیئ وس ویہ اظمل اامین الےن ےک دعب تہب ربے ںیہ، اور وج ، دورسے ےک انم درھو، قسف ےک انم ےنیل

ےس عنم رکےن واال ے انم اکپرےنربہی ینتک امہ اور اجعم امیلعتت ںیہ۔رخسمت اڑاےن، ےنع دےنی اور ۔ ںیہ

؟ذمبہ لتق رکےن یک ااجزت ےسیک دے اتکس ےہ

اہجد ےک ابرے ںیم ومالان ادماداہلل اونر ےتھکل ںیہ ہک

، ولگ اس "اہجد االسم یک افحتظ ےئلیک رشوع وہا ےہ ہن ہک ااشتع االسم ےئلیک اور ان دوونں ںیم ڑبا رفق ےہ

یک یس ےہ ویکہکن امدے دو مسق ںیہ اہجد یک اثمل آرپنشیرفق ےک ان ےنھجمس یک وہج ےس یطلغ ںیم ڑپے وہےئ

للات اور ام ےکحم

ذرہعی ےک وہےت ںیہ اکی دعتمی اور اکی ریغ دعتمی۔ وج امدہ ریغ دعتمی وہ ا ےہ اس وک وت

ےہ۔ ایس رطح ےس داب دای اج ا ےہ۔ ۔ ۔ اور دعتمی امدہ ےئلیک آرپنشی ایک اج ا ےہ۔ اس وک ریچ رک اکنل دای اج ا

ونں وک انمشن االسم دو رطح ےک ںیہ۔ ضعب وت وہ نج ےس حلص رک ینیل انمبس وہیت ےہ وہ حلص رک ےک املسمد

ںیہ ہک حلص رپ اتسان وھچڑ دےتی ںیہ ان ےس وت حلص و اصمتحل رک یل اجیت ےہ۔ اور ضعب اےسی ومزی و دسفم وہےت

۔ ایس اک انم "اہجد"ےہ سپ رت وہیت ےہآامدہ ںیہن وہےت، ہی امدہ دعتمہی ےہ ان ےک واےطس آرپنشی یک رضو

اہجد ےس ولوگں وک املسمن انبان وصقمد ںیہن ہکلب املسمونں یک افحتظ وصقمد ےہ۔"

(43)

اس ےس واحض وہ ا ےہ ہک آایت اہجد رپ ےئک اجےن واےل ارتعااضت در الص ذمیبہ بصعت یک

اہجد وک ارگ اس یک وپری رشا ط ےک ےہاکعیس رکےت ںیہ۔ سج یک وہج ےس رہ زیچ ایٹل رظن آیت ےہ ۔ تقیقح ہی

لکش ےہ۔ اسھت ایک اجےئ وت ہی انم یک اکی ایسی رحتکی اک انم ےہ سج اک وصتر ریغ ملسم داین ںیم انلم

االسم وک انم ےک اسھت رشموط رکان

ےہ۔ االسم ارگ ظفل االسم ےک ینعم رپ وغر ایک اجےئ وت ولعمم وہ ا ےہ ہک االسم وت انم یہ السیتم اک

ر دالخ وہ رک وبقل رکےن واےل وک ومنم ای ملسم اہک اج ا ےہ۔ ان اافلظ ےک یھب یہی ینعم یہ ںیہ ۔ االسم ےک ادن

ےنہ اک مکح دای ایگ ےہ۔ ایس دہ ، اس رپ السیتمداھکی اجےئ وت رہ املسمن وک دورسے املسمن اچےہ زدنہ ےہ ای رم

اقمللب رطح اہجں انم و اامن اور اانیمطن اپای اج ا ےہ، االسم ںیم اےس داراالالسم اہک اج ا ےہ ہکب اس ےک اب

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

15

ابت واحض اہجں دب اینم، ےب ینیچ اور ملظ یک اض اقمئ وہیت ےہ، االسم ےن اےس دارارحلب اہک ےہ۔ اس ےس ہی

ن اولہاان اچ ات ےہ ےہ ہک االسم وک انم ےک اسھت رشموط ایک ایگ ےہ۔ ارگ وکیئ املسمن اےنپ آپ وک املسم وہ اجیت

وت اےس اچےئیہ ہک انم یک اض یک راںیہ اسزاگر رکےن ںیم رکدار ادا رکے۔

اتنجئ

اس لمکم ثحب ےس درج ذلی اتنجئ احلص وہےت ںیہ۔

م ابیق ںیہن وھچڑا ایگ ہکلب س وصتر ےک ادنر یسک یھب مسق اک ااہبرقآن دیجم اک وصتر انم ااہتنیئ واحض ےہ، ا .1

وک یھب ایبن ایک اس وصتر وک لمکم وطر رپ واحض رکےن ےئلیک رعب رواج ےک اطمقب یئک اقمامت رپ اس یک دض

ایگےہ، سج اک دصقم رہ نکمم دح کت اس وصتر یک واضتح رکان ےہ۔

ےک وصتر انم ےک اطمقب یھب تمعن ےہ اور رقآن دیجمانم اہلل اعتیل یک میظع وتمعن ں ںیم ےس اکی .2

انم یک ، وکسن، اانیمطن اور راتح اک وکیئ ابتمدل ںیہن، یہی وہج ےہ ہک اہلل اعتیل ےن انم اور اقمنیم

انم یک داع وکم اھکیئ ےہ اور لیلج ادقلر ربمغیپ رضحت اربامیہ ےن اینپ داعؤں ںیم ایقم

سق

او نی رتحی ےک

رپ ایل ےہ ۔ وطر

انم ںیم .3تہب ڑبی وتعس اور اس قیقحت ےس ہی ابت یھب اپہی لیمکت وک یتچنہپ ےہ ہک رقآن دیجم ےک اغیپم

انم رصف املسمونں ےئلیک ںیہن ےہ ہکلب ہی وپری ااسنتین وک انم یک رہگایئ وموجد ےہ اور رقآن اک اغیپم

رفایمہ ےک ینیقی انبےن رپ زور داتی ےہ

وت اسری داین اعیمل رحبان ےک دور ںیم ارگ رقآن دیجم یک امیلعتت انم اک الطق ایک اجےئ وموجدہ انم ےک .4

انم و آیشت اک وہگارہ نب یتکس ےہ۔

انم یہ ےہ .5 اور االسم اس قیقحت ےس ہی ابت اپہی وبثت وک چنہپ اجیت ےہ ہک آایت اہجد اک الص دصقم ایقم

اگلای اجےن واال دتشہ ہکلب االسم رپ اہجد ےک لواہل ےساک دتشہ رگدی ےس دور اک یھب وکیئ واہطس ںیہن

یتم یک رگد ذمبہ اک لبیل در الص ذمیبہ بصعت اک اکعس ےہ۔ االسم اور االسیم امیلعتت وت رسارس الس

امیلعتت ےس ونعمن ںیہ۔

ء(2۱1۲ وجن-ارپلی) 1۱ امشرہ: 3دلج: ابحاث

11

ولوایش لواہل اجت

( رھ اےس اس ےک سفن ےن اےنپ 3۱: )ااملدئہ الخاسرین فطوعت لـه نـفسه قـتل اخيه فـقتـلـه فاصبح من .1

۔اھبیئ ےک وخن رپ رایض رکایل رھ اےس امر ڈاال سپ وہ اصقنن ااھٹےن واولں ںیم ےس وہ ایگ

1۲5: 2ارقبلہ .2

122، ریفوز زنس ڈٹیمل، الوہر، ریفوزااغللتریفوزادلنی، ومولی، ااحلج، .3

ول وجن )رعیب، اردو(، ادارہ االسنایت، الوہر، عبط اااقلومس ادجلدیریکاونی، اقیمس، ومالان ودیحازلامن، .4

3۱،31ء، 199۱

11۱ء، 2۱۱7، االسکم کب رسوزس، درای جنگ یئن دیلہ)اڈنای(، عبط اول ، راہعب اردو تغل اجعمدیعس اے خیش .5

1. https://ur.wikipedia.org/wiki/ انم

7. http://tharwatna.com/ –األمن -یعني -وماذا – ۃفي اللغ -األمن–معنی - وھما اإلجتماعي- تعریفات- متعددۃ

48 ص م،4002 هالرابع ةطبع ،هالعربي مصر هوریه،جمةالدولي الشروق ة، مکتبالمعجم الوسیط .8 ،العظما والمحیط المحکم ،هالمرسی المعروف بابن سيد هابی الحسن علی بن اسماعيل بن سيد .9

،00ج م،4000 اولی طبع لبنان، ،بيروتهالعلمي نداوی،دارالکتبه عبدالحميد الدکتور تحقيق 294صھااین، اامم رابغ، .1۱

صف

19، 1الوہر، ج ، االسیم ااکدیم،رتہمج و لوایش ومالان دمحم دبعہ ،دات ارقلآنرفم ا

01 ص ،ه0001 مصر، هبجمالي ةالمنشا هالخيری ة، المطبعکتاب التعریفات،الجرجانی، الشریف .0012. https://en.oxforddictionaries.com/definition/peace

4: 1۱1ارقلشی .13

17اوبکنعلت: .14

1: 9اوتلہب .15

11. https://ur.wikipedia.org/wiki/ میظع-گنج -یلہپ

17. https://ur.wikipedia.org/wiki/ میظع–گنج -دورسی

97: 3آل رمعان .1۲

3: 95انیتل .19

4: 1۱1ارقلشی .2۱

رقآین امیلعتت ںیم وصتر انم

17

۲24، ۲،ج14،ادارۃ ااعملرف رکایچ اعمرف ارقلآن دمحم عیفش، یتفم، .21

ا تات االالسم، ر ہعم ہصف، رتبیت یتفم دمحم انرص، اجربنع امیل یف ریسفت معاجیم، دبعارلامحن، .22

312ء، 2۱۱1ڑگھ،

542، 12، ج 1979، وجن ، اچی امی دیعس ینپمک، اپاتسکن ہدک رکایچریسفت رہظمیاپین یتپ، اقیض انثء اہلل، .23

551، ۲ء، ج 2۱۱۱، ۃبتکم ااعملرف دہشاد وپر، دنسھ،ریسفت اعمرف ارقلآناکدنولھی، دمحم ادرسی ،ومالان، .24

121: 2ارقبلہ .25

25: 1۱ویسن .21

1۱7: 21االایبنء .27

15۲: 7االرعاف .2۲

، 3ڑہ کٹ واشور، جومشمہل امانہہم اا ق، داراولعلم اقحہین اوک ،رقآن رکمی اور انم اعمل، سمش اا ق، العہم،ایناین .29

17، 191۲، وجالیئ 1۱امشرہ ربمن

32: 5ااملدئہ .3۱

34: 32مح دجسہ .31

۲: 5ااملدئہ .32

1۱۲: 1االاعنم .33

9: 49ارجحلات .34

443، 3رامحہین ، الوہر، ج، ہبتکم ریسفت ایبن ارقلآناھتونی، ارشف یلع، ومالان، .35

11: ۲االافنل .31

319، 2، ج ، ہبتکم ریصبت رقآن، انمظ آابد، رکایچریسفت ریصبت رقآناقیمس، دمحم آفص، ومالان، .37

19۱: 2ارقبلہ .3۲

11۱: 11الحنل .39

9، ۲: 1۱اہنحتممل .4۱

39: ۲االافنل ،193: 2ہارقبل .41

11: 49ارجحلات .42

159ء، 2۱13دارااعملرف اتلمن، عبط اول ارپلی ، دتاع االسم اونر، ادماداہلل، ومالان، .43