1

Ogólne zasady prowadzenia zajęćgrupowych szkolenia psów

espz i wp

Techniki komunikacji• Kształcić to nie znaczy tylko dawać dobrą naukę. To także oznacza

dobrą komunikację z właścicielami, tzn. wymianę zdań z nimi. Aby komunikować się, trzeba przyciągać uwagę i sprawdzać, czy informacja jest dobrze przesłana.

• Uwaga• Treser musi być przekonywującym, wzbudzać zainteresowanie,

wyczuwać oznaki odprężenia uczestników, wzbudzać zainteresowanie, umieć stawiać zadania w różnych klasach, prowokować pytania właścicieli i móc je rozwiązywać

• Wyrażanie• Gesty: postawa dynamiczna, swoboda, gestykulacja wzmacniająca• Spojrzenie: utrzymać kontakt wzrokowy, patrzeć na twarz bez

zatrzymywania wzroku• Głos: pozycjonowanie głosu, odpowiednie wysławianie się,

motywowanie, wyrażanie się jasno, zmiany rytmu, odpowiednio dobrane pauzy.

2

metody pedagogiczne• Pedagogika jest nauką o wychowaniu, edukacji, jej nazwa pochodzi od

greckiego παιδαγωγός (paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w szkole; dosł. "prowadzący dziecko"). Nauka ta oparta jest na obserwacji i doświadczeniu, opiera się w dużej mierze na psychologii. Dobry treser-instruktor powinien mieć zmysł komunikacji.

• Sztuka nauczania polega na rozbudzaniu ciekawości u kogoś, a następnie trzeba przykuć jego uwagę.

• Sposób dawania poleceń:• - musi być wyraźny i precyzyjny (nie może być poleceń

skomplikowanych lub drobiazgowych wyjaśnień)• - musi składać się z „komendy zapowiadającej”, „pauzy” i „komendy

wykonawczej”• - mówić należy mocnym, zrozumiałym głosem, w kierunku grupy i

zgodnie z kierunkiem wiatru lub przez megafon• - być pewnym siebie, zdecydowanym, skoncentrowanym

środki pedagogiczne

• - wykład, najczęściej dydaktyczny• - demonstracja, szczególnie praktyczna• - ćwiczenie oznacza także trening zastosowania w praktyce nabytych

umiejętności• - ćwiczenie może być przykładem teoretycznym lub wizualizowanym

(multimedia)• - ćwiczenie może być praktyczne, w postaci demonstracji, spaceru po

mieście, itp.• - dyskusja, pozwalająca na wymianę poglądów• - inne• Dla zwiększenia skuteczności zajęć, można wykorzystywać

wymienione środki pedagogiczne w różnych kombinacjach.

3

Wybór środka

• Aby dokonać wyboru środka, trzeba brać po uwagę:• - temat, stopień jego trudności• - właścicieli, ich wiek i poziom• - tresera-instruktora, jego zdolności i doświadczenie• - teren, warunki pracy, klimat, itd.

Różne metody psychologiczne• Metody psychologiczne można podzielić na 3 grupy:• 1/ metody pozytywne (motywacja)• 2/ wykład: treser mówi – właściciele słuchają• 3/ demonstracja: treser pokazuje, właściciele patrzą, następnie

wykonują•• Metoda pozytywna: treser uczy stawiając zadanie łatwe do

rozwiązania w całości• Metoda interrogatywna: treser stopniowo uczy grupę pracy,

stawiając odpowiednie pytania• Metoda skojarzona: treser wyjaśnia trudne ćwiczenie rozdzielając

pracę prostą i znaną. Używa do demonstracji najlepiej radzącego sobie właściciela.

• Metody te mogą być łączone według upodobania i potrzeb tresera, w celu przekazywania jego informacji.

4

Przygotowanie lekcji• Dobre przygotowanie seansu instruktażowego

powinno się rozpocząć od zredagowania scenariusza lub analizy scenariusza gotowego.

• Dobry wynik lekcji zależy głównie od sposobu, w jaki lekcja jest skomponowana i przygotowana, oraz od użytych przez tresera środków pedagogicznych.

• ”Dobra lekcja” zawiera inne już uzgodnione punkty, różne cechy, jakie treser powinien uwzględnić, np.:

• 1/ Lekcja jest atrakcyjna i urozmaicona• Ciągłe powtarzanie tej samej rzeczy może sprawić, że

lekcja stanie się nudna. W zaproponowanych przez tresera ćwiczeniach, podstawa jest zawsze wzbudzanie zainteresowania i przyciąganie uwagi właścicieli i psów, oraz aby ćwiczenie mogło być wykonywane z chęcią, radością, przyjemnością.

• 2/ Lekcja jest aktywna i przyjemna• Tylko ciągła praca może zapewnić treserowi dobre wyniki

pracy. Ciągłość ma duży wpływ na rozwój podstawowych zasad, a co więcej może dać postęp w realizowaniu ćwiczeń i przyjemność w wykonywaniu ich.

• Trzeba więc zwrócić uwagę na zbyt długie pauzy (chwile bezczynności), a przede wszystkim unikać nudy.

5

• 3/ Lekcja jest wymagająca• Treser musi respektować zasady postępu i musi

uwzględniać poziom uczestników (właścicieli i psów) w danej klasie, tzn. nie wymagać dużo zbyt szybko i nie omawiać ćwiczeń z następnej klasy (wyprzedzając program).

• 4/ Lekcja jest korektywna (poprawia błędy)• Zawsze mają miejsce jakieś błędy i treser nie ucieka przed

nimi, a wręcz przeciwnie, stara się uzyskać precyzję w wykonywaniu ćwiczeń. Treser zwraca uwagę właścicieli na popełnione błędy, pomaga je przewidywać i korygować. Błędy muszą być zawsze korygowane według ich istotności.

• 5/ Lekcja jest praktyczna• Aby znać postępy i rezultaty, treser musi czuwać nad tym, czy

właściciele i ich psy wykonują prawidłowo ćwiczenia. Inaczej mówiąc: każde polecenie, jakie treser wyda właścicielom, jest przekazywane przez nich psom, które je wykonują.

• 6/ Lekcja jest intuicyjna i sugestywna• Intuicyjna znaczy wyposażona w intuicję, co oznacza, że muszą być

użyte wszystkie środki, aby umożliwić najszybsze i najlepsze zrozumienie (poprzez głos, gesty, przykłady, itp.)

• Sugestywna znaczy odwołująca się do obrazu, co oznacza, że wykorzystuje się wszystkie możliwości, aby sposób działania właścicieli był taki jak chce treser i aby pozwalał im wyrażać się i działać.

• Dlatego treser musi poszukiwać i używać wszystkich środków, dzięki którym właściciele będą mogli łatwiej zrozumieć polecenia i swobodniej je wykonać.

6

• W tym celu treser może stosować następujące działania:• Intuicyjne: przez narządy zmysłów:• - wzrok: prawidłowo pokazywać ćwiczenia• - słuch: wyjaśniać, zwracać uwagę, korygować. itd.• Używać prawidłowego języka, zrozumiałego dla każdego właściciela.• Mało nowych ćwiczeń na jedną lekcję i korekta każdego

nieprawidłowego wykonania.• Sugestywne:• - Kierować poprzez: głos, gesty, postawy, itd.• - Używać symboli i znaków orientacyjnych• - Ustalić zdrową rywalizację• - Obudzić zdrowe ambicje• Uwaga: najlepsze wyniki uzyskuje się, gdy właściciele pracują z

zapałem, entuzjazmem i mają dużo dobrych chęci.

• 7/ Zachowana jest dyscyplina• Treser musi „mieć grupę w rękach” i przekonywać

właścicieli, aby włożyli wymagany wysiłek .• 8/ Sprecyzowany cel do osiągnięcia• Cel lekcji jest prosty: „promować komunikację między

właścicielami i ich psami”. W końcu, powinni oni obydwoje skorzystać (oboje są usatysfakcjonowani z dobrego wykonania polecenia sprecyzowanego i zrozumiałego).

7

Cel lekcji

• Określenie celu jest szczególnie ważne.• Celem jest: to co właściciele powinni wiedzieć lub umieć

wykonać po odbyciu seansu szkolenia. Oznacza on umiejętności niezbędne i wystarczające do nauczania w trakcie seansu.

• Im bardziej jest treser kompetentny w danej technice, tym bardziej musi stawiać czoła swojej naturalnej tendencji do nauczania i bardziej konieczne jest osiągnięcie wyznaczonego celu.

• Treser-instruktor nie ma popisywać się swoją wiedzą, ale zadaniem jego jest poprowadzić właścicieli psów, wszystkich właścicieli psów, do celu, który powinien byćosiągalny dla wszystkich.

Schemat lekcji

• Różne kolejne etapy w ćwiczeniach mogą stanowić plan scenariusza.

• Seans instruktażowy składa się z różnych etapów:• 1.Wprowadzenie lub nawiązanie kontaktu• 2. Główna część seansu lub lekcja właściwa• 3. Podsumowanie • 4. Ewaluacja• 5. Rozejście się uczestników• Dobry wynik lekcji zależy głownie od sposobu, w jaki

lekcja jest skomponowana i przygotowana oraz od użytych przez instruktora środków pedagogicznych.

8

Wprowadzenie lub nawiązanie kontaktu

• - nawiązanie do seansu poprzedniego• - przedstawienie właścicielom logicznego postępu,

prowadzącego od seansu poprzedniego do seansu aktualnego, jakie umiejętności nabyte podczas poprzedniego seansu będą wykorzystane teraz, itd.

• - rewizja poprzedniego seansu, aby stwierdzić powiązania między dwoma seansami:

• w formie przedstawionej przez tresera syntezy lub w formie kilku pytań sondażowych.

• Czasem właściciele sami znajdują temat, który należałoby teraz poruszyć, jako logicznie powiązany z tematem omawianym poprzednio.

Wskazanie celu seansu

• Temat seansu nie może być przedstawiony w formie tytułu mniej lub bardziej abstrakcyjnego, ale powinien być w formie konkretnego celu do osiągnięcia przez właścicieli.

9

Istotność określonego tematu

• Ilość uwagi poświęconej przez właścicieli zależy od tego, na ile omawiany temat wydaje im się istotny.

• Treser może sam zaakcentować ważność tematu i przedstawićuczestnikom korzyści jakie mogą wynieść z uczestnictwa w tych zajęciach (zastosowanie użytkowe omawianych zagadnień, możliwośćwykorzystania ich przy przygotowywaniu się do zawodów, ogólne wzbogacenie wiedzy osobistej).

• Istotność tematu może być wzmocniona przez stwierdzenia zewnętrzne, na przykład perspektywę zawodów lub testów. Trzeba jednak wcześniej rozeznać czy taka zewnętrzna motywacja spowoduje zainteresowanie uczestników (czy w ogóle interesują ich zawody, itd.).

• Motywacja musi być więc dostosowana do konkretnych uczestników.

Wskazanie sposobu w jaki cel będzie osiągnięty

• Na początku seansu szkoleniowego, treser powinien przedstawić jego plan i ogólnąorganizację przebiegu.

10

Główna część seansu lub lekcja właściwaJakość lekcji zależy od jej przygotowania. Lekcja musi być

prosta, klarowna, sprecyzowana, logiczna.Przygotowanie lekcji zawiera:• dokumentację• pisaną (podręczniki, czasopisma)• mówioną (kontaktowanie się w razie potrzeby z

zoopsychologiem, weterynarzem, hodowcą, etc.)• Zapoznanie się z tym czego treser będzie uczył:• - przypomnieć sobie wiedzę (przejrzenie podręczników,

dokumentacji z poprzednich szkoleń)• - wybór głównych treści do nauczania• - skomponowanie i dostosowanie podstaw do lekcji

scenariusz• Scenariusz jest dobrym źródłem inspiracji, pozwala

płynnie przeprowadzić lekcje, trzymając się planu (w chwili „zaćmienia” treser może zajrzeć do scenariusza i przypomnieć sobie co miał robić dalej).

• W scenariuszu mogą być opisane różne warianty danego ćwiczenia, sposoby jego wykonywania, co ma znaczenie zwłaszcza w przygotowywaniu psów do zawodów według określonego regulaminu (regulaminów jest dużo, treser nie musi wszystkich znać na pamięć, dlatego przygotowanie jest często konieczne).

• Wszelkie wymiany pomysłów i doświadczeń między treserami są także źródłem danych, które pozwalająudoskonalać scenariusze zajęć.

11

Przygotowanie scenariusza ze słowami używanymi i kluczowymi

• Nomenklatura koniecznych środków:• - sprzęt, dokumenty• - schematy ułatwiające wykonywanie ruchów w czasie

lekcji• weryfikacja dobrego funkcjonowania sprzętu do

prezentacji• wnioski, ewaluacja, zakończenie lekcji• ewaluacja (w formie krótkiej ankiety lub ustna) pozwala

ocenić czy zajęcia były ciekawe, czy przedstawione tematy zrozumiałe dla wszystkich uczestników, czy tempo zajęćbyło nie za szybkie, itd. Można też zadać parę pytańdotyczących omawianych ćwiczeń, aby sprawdzić ile uczestnicy zapamiętali z lekcji.

Przygotowanie scenariusza

• Rozpoczęcie: proste wprowadzenie do tematu, dokumentacja

• Scenariusz wcześniej zredagowany przez tresera może być dostosowany lub podsumowany

12

Elementy i strukturaElementy scenariusza pokazują cel środków i postęp• - oznaczenie zawartości seansu lekcji i czasu jego

trwania• - wskazania dotyczące organizacji materialnej• - wskazania dotyczące toku pedagogicznego, lista

etapów• - zastosowanie w praktyceStruktura• Każdy sposób dobrego prowadzenia kursu musi

być oparty na dobrej strukturze, która funkcjonuje jako osnowa, logika, zasada na której można zawsze się oprzeć.

Scenariusz lekcji

• grupa: ilość psów, w jakim wieku, jakiej wielkości, czy są wśród nich psy z problemami, itd.:

• nr lekcji (która to z kolei lekcja):• temat lekcji: • cel lekcji: • potrzebny materiał edukacyjny:• przygotowanie terenu, ewentualnie plan

ustawienia materiałów edukacyjnych, itd..

13

ogólny schemat

• 1/ Wprowadzenie, nawiązanie kontaktu• 2/ Lekcja właściwa• 3/ Podsumowanie, wnioski, ewaluacjaWprowadzenie i podsumowanie powinny być

całkowicie zredagowane (doświadczenie pokazały, że nie ma nic trudniejszego niż zacząć i zakończyć seans w sposób prawidłowy)

Przebieg lekcji

Przeprowadzenie lekcji można podzielić na 3 fazy:

• - nawiązanie kontaktu• - lekcja właściwa• - zakończenie • - wnioski, ewaluacja

14

Nawiązanie kontaktu

• a/ prezentacja: przedstawienie się nowym uczestnikom i przedstawienie się każdego z uczestników przed grupą

• b/ sprawdzenie obecności• c/ wprowadzenie właścicieli (zwrócenie uwagi na

psy agresywne, lękliwe, nerwowe); odpowiednie rozmieszczenie uczestników, rozstawienie sprzętu i pomocy edukacyjnych

• d/ pytania kontrolne skierowane do właścicieli, sprawdzenie ich wiedzy

• e/ wykonanie określonych ruchów• f/ przedstawienie tematu, zdefiniowanie lekcji

Lekcja właściwa• a/ Wytłumaczyć pojęcia, używane w ćwiczeniach • b/ Rozbudzić motywację u uczestników• c/ Demonstracje i wizualne pokazy maja większą wartość niż długi wykład• d/ Gdy mamy nowy materiał lub nowe akcesoria (np. przy agility), trzeba

mówić o nich od razu, podając prawidłową nomenklaturę.• e/ Lekcja musi być dostosowana do poziomu klasy. Każdy nowe gest lub

nowe, trudne słowo muszą być wyjaśnione.• f/ Kierować dyskusją. Nie pozwalać na wszczynanie jałowych dyskusji. Nie

unikać nieprzewidzianych pytań• g/ Używać metody interrogatywnej i dawać grupie korzystać z niej• h/ Nie zapominać o przerwach, oceniać stopień zmęczenia uczestników;

odpoczynek konieczny jest dla właściciela i psa.• i/ Zawsze kończyć lekcję przyjemnym ćwiczeniem, np. aportem lub

bezpośrednim przywołaniem.

15

Zakończenie lekcji• Weryfikacja nabytych umiejętności, wyjaśnienie związków

pomiędzy teorią a praktyką podsumowanie.• Wnioski i ewaluacja• Zanotowanie ewentualnych uwag uczestników, udzielenie

koniecznych wyjaśnień.• Trzeba dążyć do ulepszania demonstracji, schematów, w

miarę potrzeb stosować różne rodzaje prezentacji.• Lekcja nie jest nigdy identyczna. Zawsze powinna

ewoluować łącznie z technikami. Trzeba porównywaćdoświadczenia własne z doświadczeniami innych treserów, pamiętać o dopasowywaniu sposobów uczenia różnych treserów pracujących w tym samym ośrodku szkolenia.

Jak stworzyć dobry scenariusz zajęć?

• Twój scenariusz musi wynikać ze znajomości grupy (dopasowanie metod i ćwiczeń do układu przewodnik-pies) oraz ze znajomości celu jaki chcesz osiągnąć(np., ćwiczenia socjalizacyjne, nauka lub hartowanie posłuszeństwa, szkolenie sportowe lub specjalistyczne). Co więc należy zrobić, by dobrze zaplanowaćzajęcia:

16

• 1. przeprowadzić obserwację zachowania psa – dla tresera zachowania psa muszą być czytelne, dla właściciela niekoniecznie;

• 2. przeprowadzić obserwację zachowania właściciela, który chce być przewodnikiem psa – jak mówi do psa, czy pozwala mu biegać z innymi psami, czy też wnosi go na rękach (miałem klientkę, która wnosiła na zajęcia dorosłego Goldena!) lub ciągle przywołuje psa do siebie podczas przerw socjalizacyjnych,

• 3. przeprowadzić obserwację relacji właściciel/właściciele-pies –ważne by się dowiedzieć, czy pies jest prowadzony metodami siłowymi, czy pokojowymi (pies to pokaże), czy ludzie pracująwedług spójnych zasad, czy tylko jedna osoba podejmuje się pracy z psem itd.,

• 4. przeprowadzić wywiad z właścicielem – jakie są oczekiwania właściciela, jakie są jego priorytety, z jakimi problemami się styka, na jakie rozwiązania wpada. Daj się ludziom wygadać, nie oceniaj ich –słuchaj, dopytuj, analizuj. Nie wyciągaj pochopnych wniosków. Opiekuj się klientem!

• 1. Rozpoznać specyfikę grupy – jakie są relacje między psami, jak dobrane są zwierzęta, co zrobić by grupa była zrównoważona, jak ustalić jej skład i liczebność, by praca była efektywna?

• 2. Ustalić poziom grupy i cele szkoleniowe – bez tej wiedzy, Twoje działania będą chaotyczne!

• 3. Dobrać rekwizyty i ćwiczenia do celu szkolenia i specyfiki grupy – trzymaj się zasady postępu (Nie wszystko od razu!) oraz indywidualizacji (Nie każdy układ pies-człowiek jest taki sam, nie każdy człowiek i nie każdy pies uczą się w tym samym tempie!),

• 4. ułóż ogólny program zajęć zgodny z Twoim celem,• 5. wprowadź modyfikacje w stosunku do przypadków

indywidualnych – nie każdy musi zrobić wszystko i tak samo jak inni,

• 6. pamiętaj o tłumaczeniu nie tylko przebiegu ćwiczeń, ale i ich celu – klient musi rozumieć co robi i dlaczego!

17

• 1. Zrób podsumowanie zajęć – kto jakie miał słabe strony i jakie odniósł sukcesy, czego się nauczyły psy i ludzie, jaki był cel ćwiczeń(cele praktyczne najlepiej motywują do indywidualnych treningów),

• 2. zadaj „pracę domową” - ludzie muszą myśleć zadaniowo, by się„zmusić” do treningu z psem w przerwach między zajęciami ( a i tak większość Twoich klientów będzie oczekiwała od Ciebie magii, „Przychodzę na szkolenie 2 razy w tygodniu i to mi wystarczy”, doceniaj więc sukcesy poszczególnych par i zwracaj na nie uwagę na początku każdych zajęć),

• 3. nowe zajęcia zaczynaj od starych ćwiczeń – stosuj zasadęrekapitulacji, bo szkolisz ludzi zabieganych!

• 4. Stosuj zasadę logicznej kontynuacji – pojedyncze zajęcia mająnawiązywać do tych co już były i do tych, które dopiero będą. Twoi klienci muszą rozumieć cele zadaniowe, ale Ty również cel końcowy!

• 5. Bądź asertywna/y – w dyplomatyczny sposób mów o swoich spostrzeżeniach (nie tylko pozytywnych), o sukcesach mów publicznie, ale o „negatywach” - indywidualnie,

• 6. wyrażaj emocje!

Przykładowy ośrodek szkolenia – organizacja kursu szkolenia

dla psów dorosłych (powyżej 6 mies.)

• Głównym celem szkolenia psów jest nauczyć właścicieli żyć w harmonii ze swoim zwierzęciem. Powinni nauczyć się rozumiećswoje psy, ich zachowania, reakcje, nauczyć siękomunikować z nimi, rozwijaćwięź, wychowywać i uczyćpoleceń.

18

• Uczestnicy są podzieleni na 4 grupy w zależności od poziomu : żółta – dla początkujących oraz zielona –niebieska - czerwona dla coraz bardziej zaawansowanych.

• Każda grupa ma określony program. Po przyjęciu, uczestnik zostaje przydzielony do określonej grupy i otrzymuje kokardkę z odpowiednim kolorem, którąprzyczepia do kurtki.

• Nowi uczestnicy są przyjmowani w każdy pierwszy weekend miesiąca, z wyjątkiem szkoły szczeniąt, gdzie przyjmowani są non-stop.

• O przejściu uczestnika z grupy do grupy decyduje prowadzący treser.

Przebieg kursu• Szkolenie w ośrodku odbywa się Metodą Naturalną, to jest bez

używania żadnego przymusu wobec psa.• Właściciele z psami spotykają się i czekają razem na wejście na teren.

Na powitanie treserów właściciele ustawiają się na środku terenu aby umożliwić psom zapoznać się miedzy sobą, następnie rozdzielają sięna odpowiednie grupy (oznaczone kolorami). Dla nowych uczestników (z wyjątkiem szczeniąt 2-6 mies.) odbywa się krótka 30 min. prezentacja na sali przez dwa pierwsze weekendy.

• Treserzy zamieniają się grupami co 2 miesiące, aby każdy z uczestników mógł skorzystać z każdego tresera.

• Szkolenie w ośrodku odbywa się Metodą Naturalną, to jest bez używania żadnego przymusu wobec psa.

19

• Właściciele z psami spotykają się i czekają razem na wejście na teren. Na powitanie treserów właściciele ustawiają się na środku terenu aby umożliwić psom zapoznać się miedzy sobą, następnie rozdzielają się na odpowiednie grupy (oznaczone kolorami). Dla nowych uczestników (z wyjątkiem szczeniąt 2-6 mies.) odbywa siękrótka 30 min. prezentacja na sali przez dwa pierwsze weekendy.

• Treserzy zamieniają się grupami co 2 miesiące, aby każdy z uczestników mógł skorzystać z każdego tresera.

• Szkolenie odbywa się w soboty i w niedziele.• Lekcja trwa 1 godzinę, ale są liczne przerwy na

wyjaśnienia treserów lub na pracę indywidualną psów, a pozostałe mogą wtedy odpocząć.

• Na zakończenie lekcji, uczestnicy opuszczają teren i spotykają się przy wyjściu przy małym posiłku, aby trochęporozmawiać, wymienić swoje wrażenia i doświadczenia.

• Szkolenie jest grupowe, ale ilość psów w grupie nie przekracza 10. Zaletą szkolenia grupowego jest to, że umożliwia doskonała socjalizację psa z innymi psami i innymi ludźmi. Poza tym właściciel ma okazję spotkać sięz innymi osobami, które pasjonują psy, które napotykająna podobne trudności podczas ich wychowywania i szkolenia, może wymienić z nimi swoje doświadczenia, co dodaje otuchy i zachęca do dalszej pracy z psem.

• W ciągu 1 weekendu jest szkolonych około 40-50 psów.

20

• Grupa 1 (kolor żółty)• - siad • - leżeć• - przywołanie • - na przód • - chodzenie przy nodze na luźnej smyczy z pomocą nagrody• - wstępna nauka polecenia « zostań »•• Grupa 2 (kolor zielony)• - program grupy 1, ale w szybszym tempie • - chodzenie przy nodze na luźnej smyczy bez pomocy nagrody • - chodzenie przy nodze bez smyczy z pomocą nagrody• - pozostawanie bez właściciela w wybranej pozycji • - dobra towarzyskość

• Grupa 3 (kolor niebieski)• - program grupy 2, • - chodzenie przy nodze bez smyczy bez pomocy nagrody• - polecenia na odległość 5 m, 3 pozycje• - odmowa przynęty • - zatrzymania w tłumie• - wprowadzenie do zatrzymań blokowanych•• Grupa 4 (kolor czerwony)• - program grupy 3, • - chodzenie przy nodze bez smyczy bez pomocy nagrody• - polecenia na odległość 10 m, 3 pozycje• - polecenie „na przód” w kwadracie • - zatrzymania blokowane• - zabawne i pożyteczne sztuczki

21